Turk Egitim Tarihi 1923 1950

TÜRK EĞİTİM TARİHİ
(1923-1950)
Ahmet KUŞCİ
TÜRK EĞİTİM TARİHİ
(1923-1950)
Ahmet KUŞCİ
Copyright © 2021 by iksad publishing house
All rights reserved. No part of this publication may be reproduced, distributed or
transmitted in any form or by
any means, including photocopying, recording or other electronic or mechanical
methods, without the prior written permission of the publisher, except in the case of
brief quotations embodied in critical reviews and certain other noncommercial uses
permitted by copyright law. Institution of Economic Development and Social
Researches Publications®
(The Licence Number of Publicator: 2014/31220)
TURKEY TR: +90 342 606 06 75
USA: +1 631 685 0 853
E mail: iksadyayinevi@gmail.com
www.iksadyayinevi.com
It is responsibility of the author to abide by the publishing ethics rules.

Iksad Publications – 2021©
ISBN: 978-625-8061-50-5
Cover Design: İbrahim KAYA
December / 2021
Ankara / Turkey
Size = 16 x 24 cm
TÜRK EĞİTİM TARİHİ (1923-1950) |i
ÖN SÖZ
İnsanlık tarihi kadar eski olan eğitim; bir milletin, bir kuruluşun veya
bir şahsın geçmişten günümüze kadar gelmiş olan terakkisiyle ilgili
sistematik olgu, kavram, politika, kurum, faaliyet ve anlayışların
bütünüdür. Tosh’a (1997: 3) göre “Tarih kolektif bir bellektir.
İnsanların kendi toplumsal kimlik kavramlarını ve geleceğe ilişkin
beklentilerini oluşturmalarını sağlayan deneyimlerin toplamıdır.”
Bundan dolayı her toplumun kendi geçmişindeki eğitim ile ilgili
uygulama ve faaliyetlerinin özelliklerini bilmesi ve değerlendirmesi
gerekmektedir. Bu değerlendirmelerden yola çıkarak günümüzdeki
eğitim uygulamalarının daha sağlıklı yorumlanabilmesi ve geleceğe
yönelik daha sağlıklı planlar yapılabilmesi mümkün olacaktır.
Tarih boyunca eğitim, birçok faaliyet alanına yayıldığı için eğitim

tarihinin sınırlarını çizmek her zaman tartışmalı olmuştur. Bundan
dolayı tarihçiler, eğitim bilimciler, iktisatçılar, edebiyatçılar,
ilahiyatçılar gibi farklı disiplinler konuyu değişik açılardan ele alarak
incelemektedir.
Çalışmanın içeriğinde, “Atatürk” ibaresi ile 1934 yılından sonraki

dönem değil, terminolojik bir anlam yüklenerek 1919 yılından itibaren
olan süreç kasdedilmiştir. Çünkü Mustafa Kemal Paşa’nın 1919 yılında
sine-i millete dönerek Türk Milletinin liderliğine başlaması bir milat
kabul edilebilir. Üstelik “Atatürk” ismi sadece Türkiye’deki soyadı
kanunuyla ilgili bir durum da değildir. Tüm dünyanın bu isimle tanıdığı
ii | A h m e t K U Ş C İ
yüksek prestijli bir ifadenin adıdır. İşte bundan dolayı konuya bütüncül
bir yaklaşımla “Atatürk” ismi zaviyesinden bakılmıştır.
Türk Eğitim Tarihi (1923-1950) başlıklı bu çalışma giriş ve sonuç kısmı

dışında üç bölüm olarak hazırlanmıştır. Her bir bölümün içeriği aşağıda
sıralanmaktadır.
Çalışmanın “Giriş” bölümünde; araştırmanın amacı, önemi, kapsamı,

sınırlılıkları, problem durumu, araştırma konusu ile ilgili yerli ve
yabancı araştırmacıların yaptığı çalışmalar, eğitimin tanımı, önemi ve
akademik bir disiplin olarak Türk Eğitim Tarihi’nin önemi hakkında
açıklamalar yapılmıştır.
“Ulus Devlet İnşa Sürecinde Türk Eğitim Tarihi (1923-1938)” başlıklı

birinci bölümde 1923-1938 yılları arasındaki eğitim felsefesi ve
politikaları, bu dönemdeki eğitim faaliyetleri ve eğitim kurumları ele
alınmıştır. Ayrıca bu dönemdeki siyasi gelişmelerin eğitime
yansımaları konusu değerlendirilmiştir.
“İsmet İnönü’nün Cumhurbaşkanlığı Dönemi’nde Türk Eğitim Tarihi

(1938-1950)” başlıklı ikinci bölümde İsmet İnönü Dönemi eğitim
felsefesi ve politikaları, bu dönemdeki eğitim faaliyetleri ve eğitim
kurumları ele alınmıştır. Ayrıca bu dönemdeki siyasi gelişmelerin
eğitime yansımaları konusu değerlendirilmiştir.
“Alternatif Bir Eğitim Modeli Olarak Köy Enstitüleri” başlıklı üçüncü

bölümde köy enstitülerinin kuruluş amacı, kurulduğu yerler ve
faaliyetleri, köy enstitülerinde uygulanan öğretim programları, köy
T Ü R K E Ğ İ T İ M T A R İ H İ ( 1 9 2 3 - 1 9 5 0 ) | iii
enstitüleri ile ilgili yapılan tartışmalar ve köy enstitülerinin kapanması

konusu değerlendirilmiştir.
Çalışmamın derlenip hazırlanması sürecinde bana desteklerini

esirgemeyen danışman hocam Doç. Dr. İsa KALAYCI başta olmak
üzere, Doç. Dr. Mikail KOLUTEK ve Doç. Dr. Mustafa Edip ÇELİK
hocalarıma ve kıymetli meslektaşım Sıtkı YEYEN’e içten
müteşekkirim.
Bu çalışma Doç. Dr. İsa KALAYCI danışmanlığında hazırlanan

03/12/2021 tarihli ve “Türk Eğitim Tarihi (1923-1950)” isimli doktora
tezinden üretilmiştir.
Hatay-2021
Ahmet KUŞCİ
iv | A h m e t K U Ş C İ
TÜRK EĞİTİM TARİHİ (1923-1950) |v
İÇİNDEKİLER
ÖNSÖZ ................................................................................................. i
İÇİNDEKİLER ....................................................................................v
TABLOLAR LİSTESİ ..................................................................... xii
ŞEKİLLER LİSTESİ ...................................................................... xvi
EKLER LİSTESİ .......................................................................... xviii
KISALTMALAR LİSTESİ ..............................................................xx
GİRİŞ ..................................................................................................21
Amaç ...............................................................................................21
Önem ...............................................................................................21
Problem Durumu ...........................................................................21
Materyal .........................................................................................22
Yöntem ............................................................................................23
Verilerin Analizi ............................................................................24
Kapsam ve Sınırlılıklar .................................................................24
Varsayımlar ....................................................................................25
Kavramsal ve Kuramsal Çerçeve .................................................25
BİRİNCİ BÖLÜM .............................................................................37
1. ULUS DEVLET İNŞA SÜRECİNDE EĞİTİM TARİHİ (1923-
1938)....................................................................................................37
1.1. 1923-1938 Arası Dönemi Millî Eğitim Bakanları ................39
1.1.1. İsmail Safa Özler (30 Ekim 1923- 6 Mart 1924)............39
1.1.2. Hüseyin Vasıf Çınar (6 Mart 1924-22 Kasım 1924) ......40
1.1.3. Şükrü Saraçoğlu (22 Kasım-1924 3 Mart 1925) ............41
1.1.4. Hamdullah Suphi Tanrıöver (4 Mart 1925-19
vi | A h m e t K U Ş C İ
Aralık 1925) ................................................................................42

1.1.5. Mustafa Necati Uğural (20 Aralık 1925-1 Ocak 1929) .43
1.1.6. İsmet İnönü (1 Ocak 1929-27 Şubat 1929) .....................47
1.1.7. Hüseyin Vasıf Çınar (28 Şubat 1929-7 Nisan 1929) ......48
1.1.8. Recep Peker (Vekil) (7 Nisan 1929-10 Nisan 1929) .......48
1.1.9. Cemal Hüsnü Taray (10 Nisan 1929-15 Eylül 1930) .....49
1.1.10. Refik Saydam (Vekil) (17 Eylül 1930-27 Eylül 1930) .50
1.1.11. Esat Sagay (27 Eylül 1930-18 Eylül 1932)....................51
1.1.12. Reşit Galip (19 Eylül 1932-13 Ağustos 1933) ...............55
1.1.13. Refik Saydam (Vekil) (13 Ağustos 1933-26 Ekim
1933)…… ....................................................................................61
1.1.14. Yusuf Hikmet Bayur (27 Ekim 1933-8 Temmuz
1934)…….. ..................................................................................62
1.1.15. Zeynel Abidin Özmen (9 Temmuz 1934-9 Haziran
1935)……….. ..............................................................................64
1.1.16. Saffet Arıkan (9 Haziran 1935-28 Aralık 1938) ..........67
1.2. 1923-1938 Arası Dönemi Eğitim Faaliyetleri .......................72
1.2.1. Tevhid-i Tedrisat Kanunu (3 Mart 1924) ......................73
1.2.2. Orta Tedrisat Muallimleri Kanunu (13 Mart 1924) .....76
1.2.3. İkinci Heyet-i İlmiye Toplantısı (23 Nisan 1924) ..........77
1.2.4. Üçüncü Heyet-i İlmiye Toplantısı (26 Aralık 1925) ......79
1.2.5. Maarif Teşkilatı Hakkında Kanun (22 Mart 1926) ......81
1.2.6. İlkmektep Muallim ve Vazifeleri Hakkında Kanun (2
Haziran 1926) .............................................................................82
1.2.7. Türk Harflerinin Kabul ve Tatbiki Hakkında Kanun (1
Kasım 1928) ................................................................................83
T Ü R K E Ğ İ T İ M T A R İ H İ ( 1 9 2 3 - 1 9 5 0 ) | vii
1.2.8. Millet Mektepleri (1 Ocak 1929) .....................................88

1.2.8.2. Millet Mekteplerinin Faaliyetleri ve Kapanması.......93
1.2.9. Halk Evleri (19 Şubat 1932) ..........................................100
1.2.9.2. Halkevlerinin Faaliyetleri ve Kapanması ................111
1.2.10. İstanbul Darülfünununun İlgasına ve Maarif
Vekaletince Yeni Bir Üniversite Kuruluşuna Dair Kanun
(31Mayıs 1933) .........................................................................125
1.2.11. Maarif Vekaleti Merkez Teşkilâtı ve Vazifeleri
Kanunu (22 Haziran 1933) ......................................................131
1.2.12. Köy Eğitmenleri Kanunu (24 Haziran 1937).............132
1.3. 1923-1938 Arası Dönemi Eğitim Kurumları ......................133
1.3.1. Okul Öncesi Eğitim ........................................................135
1.3.2. İlkokullar ........................................................................136
1.3.2.1. 1924 İlk Mektep Müfredat Programı. ......................140
1.3.2.2. 1926 ilk Mektep Müfredat Programı. ......................140
1.3.2.3. 1930 Köy Mektepleri Müfredat Programı. ..............142
1.3.3. Ortaokullar .....................................................................144
1.3.4. Liseler ..............................................................................148
1.3.5. Mesleki ve Teknik Okullar ............................................151
1.3.6. Yükseköğretim Okulları ................................................155
1.3.7. Azınlık ve Yabancı Okullar...........................................164
1.4. 1923-1938 Arası Dönemi Eğitime Ayrılan Bütçe ...............175
1.5. 1923-1938 Arası Dönemi Yabancı Uzman Raporları ........177
1.5.1. John Dewey .....................................................................178
1.5.2. Alfred Kühne ..................................................................181
1.5.3. George Stiehler ...............................................................184
viii | A h m e t K U Ş C İ
1.5.4. Oscar Frey ......................................................................184

1.5.5. Omer Buyse ....................................................................185
1.5.6. Adolphe Ferriere ............................................................191
1.5.7. Gustav Oldenburg ..........................................................192
1.5.8. Albert Malche .................................................................193
1.5.9. Beryl Parker ...................................................................197
1.5.10. Amerikan Heyeti ..........................................................199
1.6. 1923-1938 Arası Dönemde Eğitim ile İlgili Çıkan Süreli
Yayınlar ........................................................................................205
İKİNCİ BÖLÜM .............................................................................208
2. İSMET İNÖNÜ DÖNEMİ ..........................................................208
2.1. İnönü Dönemi Millî Eğitim Bakanları ................................208
2.1.1. Hasan Âli Yücel (28 Aralık 1938-5 Ağustos 1946) ......208
2.1.2. Reşat Şemsettin Sirer (5 Ağustos 1946-9 Haziran
1948)………. .............................................................................217
2.1.3. Hasan Tahsin Banguoğlu (10 Haziran 1948-22 Mayıs
1950)……….. ............................................................................221
2.2. İnönü Dönemi Eğitim Faaliyetleri.......................................229
2.2.1. I. Millî Eğitim Şûrası (17-29 Temmuz 1939) ...............229
2.2.1.2. Şûra’nın Gündem Maddeleri ve Çalışma Esasları .234
2.2.1.3. Şûra’da Kurulan Komisyonlar ve Çalışmaları........236
2.2.1.4. Şûra’nın Kapanışı ve Şûra’da Alınan Kararlar ......249
2.2.2. Köy Enstitüleri Kanunu (17 Nisan 1940) .....................251
2.2.3. Köy Okulları ve Enstitüleri Teşkilât Kanunu (19
Haziran 1942) ...........................................................................254
2.2.4. II. Millî Eğitim Şûrası (15-21 Şubat 1943) ...................256
T Ü R K E Ğ İ T İ M T A R İ H İ ( 1 9 2 3 - 1 9 5 0 ) | ix
2.2.4.1. Şûra’nın Açılışı ve Toplanma Amacı ......................257

2.2.5. III. Millî Eğitim Şûrası (2-10 Aralık 1946) ..................273
2.2.6. IV. Millî Eğitim Şûrası (22-31 Ağustos 1949) ..............292
2.2.6.2. Şûranın Gündem Maddeleri ve Çalışma Esasları ...294
2.3. İnönü Dönemi Eğitim Kurumları .......................................309
2.3.1. Okul Öncesi Eğitim ........................................................310
2.3.2. İlkokullar ........................................................................310
2.3.3. Ortaokullar .....................................................................320
2.3.4. Liseler ..............................................................................321
2.3.5. Mesleki ve Teknik Okullar ............................................323
2.3.6. Yükseköğretim Okulları ................................................326
2.3.7. Azınlık ve Yabancı Okulları .........................................329
2.4. İnönü Dönemi Eğitime Ayrılan Bütçe.................................330
2.5. İnönü Dönemi Eğitim ile İlgili Çıkmış Süreli Yayınlar .....332
ÜÇÜNCÜ BÖLÜM .........................................................................334
3. ALTERNATİF BİR EĞİTİM MODELİ OLARAK KÖY
ENSTİTÜLERİ ........................................................................334
3.1.1.1. Köy Enstitülerinin Kuruluş Amacı ..........................335
x|Ahmet KUŞCİ
3.1.1.2. Köy Enstitüleri Adının Verilişi.................................340

3.1.1.3. Köy Enstitüleri Öğretim Programları ......................341
3.1.1.3.1. 1943 Köy Enstitüleri Öğretim Programı ........343
3.1.1.3.2. 1947 Köy Enstitüleri Öğretim Programı ........345
3.1.1.4. Köy Enstitülerinin Kurulduğu Yerler ......................349
3.1.1.4.1. Kızılçullu Köy Enstitüsü / İzmir......................349
3.1.1.4.2. Çifteler Köy Enstitüsü / Eskişehir ...................359
3.1.1.4.3. Kepirtepe Köy Enstitüsü / Kırklareli ..............363
3.1.1.4.4. Gölköy Köy Enstitüsü / Kastamonu................367
3.1.1.4.5. Akçadağ Köy Enstitüsü / Malatya ..................370
3.1.1.4.6. Akpınar-Ladik Köy Enstitüsü/ Samsun .........374
3.1.1.4.7. Aksu Köy Enstitüsü / Antalya .........................378
3.1.1.4.8. Arifiye Köy Enstitüsü / Sakarya......................380
3.1.1.4.9. Beşikdüzü Köy Enstitüsü / Trabzon ...............384
3.1.1.4.10. Cılavuz Köy Enstitüsü / Kars ........................386
3.1.1.4.11. Düziçi Köy Enstitüsü / Adana........................390
3.1.1.4.12. Gönen Köy Enstitüsü / Isparta ......................394
3.1.1.4.13. Pazarören Köy Enstitüsü / Kayseri ...............396
3.1.1.4.14. Savaştepe Köy Enstitüsü / Balıkesir..............400
3.1.1.4.15. Hasanoğlan Köy Enstitüsü / Ankara ............403
3.1.1.4.16. İvriz Köy Enstitüsü / Konya ..........................407
3.1.1.4.17. Pamukpınar Köy Enstitüsü / Sivas ...............409
3.1.1.4.18. Pulur Köy Enstitüsü / Erzurum ....................410
3.1.1.4.19. Dicle Köy Enstitüsü / Diyarbakır ..................412
3.1.1.4.20. Ortaklar Köy Enstitüsü / Aydın ....................413
3.1.1.4.21. Ernis Köy Enstitüsü / Van .............................413
T Ü R K E Ğ İ T İ M T A R İ H İ ( 1 9 2 3 - 1 9 5 0 ) | xi
3.1.1.5. Köy Enstitüleri İle İlgili Tartışmalar ve Enstitülerin

Kapanması… .........................................................................415
SONUÇ .............................................................................................425
KAYNAKÇA ...............................................................................25070
KRONOLOJİ ..................................................................................435
DİZİN ...............................................................................................525
EKLER .............................................................................................527
ÖZGEÇMİŞ .....................................................................................558
xii | A h m e t K U Ş C İ
TABLOLAR LİSTESİ
Tablo 1: 1928-1950 Yıllarına ait Millet Mektepleri ile İlgili İstatistik ....... 98
Tablo 2: Yeni Kurulan İslam Tetkikleri Enstitüsü ve Yabancı Diller Enstitüsü
Kadrosu ..................................................................................................... 129
Tablo 3: Atatürk Dönemi İlköğretim ile İlgili İstatistik ............................ 138
Tablo 4: 1930 Yılı Köy Mektepleri Müfredat Programına Göre Haftalık Ders
Programı.................................................................................................... 142
Tablo 5: 1930 Müfredat Programına Göre Ortaokulların Haftalık Ders
Programı.................................................................................................... 145
Tablo 6: Atatürk Dönemi Ortaokullar ile İlgili İstatistik .......................... 147
Tablo 7: Atatürk Dönemi Liseler ile İlgili İstatistik .................................. 150
Tablo 8: Atatürk Dönemi Meslek Okulları ile İlgili İstatistik ................... 154
Tablo 9: Atatürk Dönemi Üniversite ve Yüksekokullar ile İlgili İstatistik 159
Tablo 10: Atatürk Dönemi Eğitime Ayrılan Bütçe ................................... 175
Tablo 11: Buyse'ye Göre Hazırlık Sınıflarının Haftalık Ders Çizelgesi.... 186
Tablo 12: Buyse'ye Göre Taş İşleri Şubesinin Haftalık Ders Çizelgesi .... 187
Tablo 13: Buyse'ye Göre Ağaç İşleri Şubesinin Haftalık Ders Çizelgesi.. 188
Tablo 14: Buyse'ye Göre Maden İşleri Şubesinin Haftalık Ders Çizelgesi 189
Tablo 15: Buyse'ye Göre Elektrik İşleri Şubesinin Haftalık Ders
Çizelgesi .................................................................................................... 189
Tablo 16: Buyse'ye Göre Sıhhi Tesisat Şubesinin Haftalık Ders
Çizelgesi .................................................................................................... 189
Tablo 17: Buyse'ye Göre Tezyini San'atlar Şubesinin Haftalık Ders
Çizelgesi .................................................................................................... 190
Tablo 18: Atatürk Döneminde Halkevlerinin Çıkardığı Dergiler ............. 205
Tablo 19: I. Maarif Şûrasının Yönetim ve Sekreteryası ............................ 236
Tablo 20: I. Maarif Şûrası Çalışmalarının Yapılacağı Yerler ................... 237
Tablo 21: I. Maarif Şûrası Plan Komisyonu Üyeleri ................................ 238
T Ü R K E Ğ İ T İ M T A R İ H İ ( 1 9 2 3 - 1 9 5 0 ) | xiii
Tablo 22: I. Maarif Şûrası İlköğretim Komisyonu Üyeleri ....................... 239

Tablo 23: I. Maarif Şûrası Ortaöğretim Komisyonu Üyeleri .................... 240
Tablo 24: I. Maarif Şûrası Teknik Öğretim Komisyonu Üyeleri .............. 242
Tablo 25: I. Maarif Şûrası Yükseköğretim Komisyonu Üyeleri ............... 244
Tablo 26: I. Maarif Şûrası Neşriyat Komisyonu Üyeleri .......................... 247
Tablo 27: I. Maarif Şûrası Beden Terbiyesi Komisyon Üyeleri................ 248
Tablo 28: I. Maarif Şûrası Dilekler Komisyonu Üyeleri........................... 248
Tablo 29: II. Milli Eğitim Şurasının Yönetim ve Sekreteryası ................. 264
Tablo 30: II. Milli Eğitim Şurasının Çalışma Yerleri ............................... 265
Tablo 31: II. Milli Eğitim Şurası Tarih Öğretimi Komisyon Üyeleri........ 265
Tablo 32: II. Maarif Şûrası Ahlak Komisyonu Üyeleri ............................ 266
Tablo 33: II. Milli Eğitim Şurası Ana Dili Komisyonu Ana Dili Öğretimi
Üyeleri ...................................................................................................... 268
Tablo 34: II. Milli Eğitim Şurası Ana Dili Komisyonu Terim İşleri
Üyeleri ...................................................................................................... 269
Tablo 35: Üçüncü Milli Eğitim Şurası Yönetim ve Sekreteryası .............. 279
Tablo 36: Aile ve Okul İş Birliği Komisyon Üyeleri ................................ 280
Tablo 37: Orta ve Bu Derecedeki Teknik Öğretmen ve Öğreticileri ile İlgili
Mevzuatı Ayarlama Komisyon Üyeleri ..................................................... 281
Tablo 38: Üçüncü Milli Eğitim Şurası Çalışma Yerleri ............................ 283
Tablo 39: Ticaret Ortaokulları ve Liseleri Program ve Yönetmeliği Komisyon
Üyeleri ...................................................................................................... 283
Tablo 40: Kız Enstitüleri Komisyon Üyeleri ............................................ 285
Tablo 41: Erkek Sanat Ortaokulları ve Enstitüleri ve İstanbul Teknik Okul
Komisyon Üyeleri ..................................................................................... 286
Tablo 42: Dördüncü Milli Eğitim Şurasının Yönetim ve Sekreteryası ..... 296
Tablo 43: Dördüncü Milli Eğitim Şurası Ortaokul Programı Projesi
xiv | A h m e t K U Ş C İ
Tablo 44: Dördüncü Milli Eğitim Şurası İlkokul Pogramı Komisyon

Üyeleri ...................................................................................................... 299
Tablo 45: Dördüncü Milli Eğitim Şurasının Çalışma Yerleri ................... 300
Tablo 46: Lise Ders Konularının Dört Yıllık Teşkilata Göre Tespiti
Tablo 47: Eğitim ve Öğretimde Dayanılan Demokratik Esasları Gözden
Geçirecek Komisyon Üyeleri .................................................................... 304
Tablo 48: Ortaokullara ve Liselere Öğretmen Yetiştiren Eğitim Enstitüleri ve
Yüksek Öğretmen Okulu Teşkilatını Yeni İhtiyaçlara Göre Düzenleme İşleri
Tablo 49: İsmet İnönü Dönemi Okul Öncesi Eğitim ile İlgili İstatistik .... 310
Tablo 50: İsmet İnönü Dönemi İlköğretim ile İlgili İstatistik ................... 312
Tablo 51: 1948 İlkokul Programına Göre İlkokulların Haftalık Ders Dağıtım
Çizelgesi .................................................................................................... 318
Tablo 52: 1948 İlkokul Programına Göre Köy İlkokullarının Haftalık Ders
Dağıtım Çizelgesi ...................................................................................... 319
Tablo 53: İsmet İnönü Dönemi Ortaokullar İle İlgili İstatistik ................. 320
Tablo 54: İsmet İnönü Dönemi Liseler ile İlgili İstatistik ......................... 322
Tablo 55: İsmet İnönü Dönemi Meslek Okulları ile İlgili İstatistik .......... 325
Tablo 56: 1943 Köy Enstitüleri Öğretim Programına Göre Haftalık Ders
Çizelgesi .................................................................................................... 343
Tablo 57: 1947 Köy Enstitüleri Programına Göre Haftalık Ders
Çizelgesi .................................................................................................... 345
Tablo 58: Kızılçullu Köy Enstitüsünün Personelleri................................. 350
Tablo 59: Kızılçullu Köy Enstitüsünün İlk Öğrencileri ............................ 351
Tablo 60: Çifteler Köy Enstitüsü Personelleri .......................................... 360
Tablo 61: Çifteler Köy Enstitüsünün 1940-1953 Yılları Arasında Bakanlığa
Sunduğu Bütçe .......................................................................................... 362
T Ü R K E Ğ İ T İ M T A R İ H İ ( 1 9 2 3 - 1 9 5 0 ) | xv
Tablo 62: Kepirtepe Köy Enstitüsü Personelleri ....................................... 365

Tablo 63: Gölköy Köy Enstitüsünün Personelleri .................................... 368
Tablo 64: Akçadağ Köy Enstitüsü Personelleri ........................................ 372
Tablo 65: Akpınar Köy Enstitüsü Personelleri ......................................... 375
Tablo 66: Aksu Köy Enstitüsü Personelleri .............................................. 378
Tablo 67: Arifiye Köy Enstitüsü Personelleri ........................................... 381
Tablo 68: Beşikdüzü Köy Enstitüsü Personelleri...................................... 384
Tablo 69: Cılavuz Köy Enstütüsü Personelleri ......................................... 387
Tablo 70: Düziçi Köy Enstitüsü Personelleri ............................................ 392
Tablo 71: Gönen Köy Enstitüsü Personelleri ............................................ 395
Tablo 72: Pazarören Köy Enstitüsü Personelleri ...................................... 398
Tablo 73: Savaştepe Köy Enstitüsü Personelleri ...................................... 401
Tablo 74: Pulur Köy Enstitüsünde Görev Yapan İdareci ve Öğretmenler 410
Tablo 75: İnönü Dönemi Yükseköğretim ile İlgili İstatistik ..................... 328
Tablo 76: İnönü Dönemi Eğitime Ayrılan Bütçe ...................................... 331
xvi | A h m e t K U Ş C İ
ŞEKİLLER LİSTESİ
Şekil 1: Millet Mekteplerinin Açılması ....................................................... 90

Şekil 2: Halkevlerinin Açılması ................................................................ 110
Şekil 3: İstanbul Üniversitesinin Kurulması.............................................. 130
Şekil 4: Ankara'da DTCF'nin kurulması Hakkındaki Kanun..................... 162
Şekil 5: Hasan Ali Yücel'in I. Maarif Açış Konuşması ............................. 232
Şekil 6: I. Maarif Şûrasının Basına Yansımaları ....................................... 233
Şekil 7: I. Maarif Şûrasının Kapanması .................................................... 249
Şekil 8: II. Maarif Şûrasının Açılışı .......................................................... 257
Şekil 9: İsmet İnönü'nün Maarif Şûrası Üyelerine Çay Ziyafeti Vermesi . 270
Şekil 10: Milli Eğitim Bakanı Reşat Şemsettin Sirer'in Açış
Konuşması................................................................................................. 274
Şekil 11: Kızılçullu Köy Enstitüsünde Müzik Dersi ................................. 357
Şekil 12: Hasan Ali Yücel'in Kızılçullu Köy Enstitüsünde Ders Teftiş
Ederken ..................................................................................................... 358
Şekil 13: Çifteler Köy Enstitüsünde Su Tesisatı Yapımı ........................... 361
Şekil 14: Kepirtepe Köy Enstitüsü Binası ................................................. 364
Şekil 15: Göl Köy Enstitüsü Öğrencileri ................................................... 369
Şekil 16: Hasan Ali Yücel'in Göl Köy Enstitüsünde Bir Dersi Teftiş
Ederken ..................................................................................................... 369
Şekil 17: Akpınar Köy Enstitüsünün Girişi ............................................... 374
Şekil 18: Arifiye Köy Enstitüsü Yemekhanesi .......................................... 380
Şekil 19: Arifiye Köy Enstitüsünde Bayrak Merasimi .............................. 382
Şekil 20: Beşikdüzü Köy Enstitüsünde Balıkçılıkla Uğraşan
Öğrenciler ................................................................................................. 385
Şekil 21: Cılavuz Köy Enstitüsü Öğrencileri Kayak Yaparken ................. 388
Şekil 22: Düziçi Köy Enstitüsü Binası ...................................................... 391
Şekil 23: Gönen Köy Enstitüsü Sebze Bahçesi ......................................... 395
T Ü R K E Ğ İ T İ M T A R İ H İ ( 1 9 2 3 - 1 9 5 0 ) | xvii
Şekil 24: Pazarören Köy Enstitüsünün Binalarını Gösteren Kroki ............ 397
Şekil 25:Pazarören Köy Enstitüsü Öğrencileri Kayak Sporuna Hazırlık
Yaparken ................................................................................................... 399
Şekil 26: Savaştepe Köy Enstitüsü Binası ................................................. 400
xviii | A h m e t K U Ş C İ
EKLER LİSTESİ
Ek 1: Millet Mektepleri Yönetmeliğinin Kabul Edildiğine Dair

Kararname .........................................................................................527
Ek 2: Milli Eğitim Bakanı Mustafa Necati Beyin Adının Yaşatılmasına
Dair Kararname .................................................................................528
Ek 3: İçişleri Bakanlığının Millet Mektepleri İle İlgili Raporu ........529
Ek 4: Millet Mekteplerinde Çalışan Memurlara Ücret Verilmesine Dair
Kararname .........................................................................................530
Ek 5: İçişleri Bakanı Şükrü Kaya'nın Halkevlerinin Teşkilatlanması İle
İlgili CHF Genel Sektererliğine Yazdığı Yazı ..................................531
Ek 6: Halkevi Üyeleri İle İlgili İstenen Cetvel .................................532
Ek 7: İstanbul Üniversitesinin Islahı İçin Albert Malche'nin Türkiye'ye
Getirilmesine Dair Kararname ..........................................................533
Ek 8: Hasan Ali Yücel'in Ortaöğretim Genel Müdürlüğüne Atanmasına
Dair Kararname .................................................................................535
Ek 9: Eski Darülfünundan Yeni İstanbul Üniversitesine
Alınmayanların Listesi ......................................................................536
Ek 10: Eski Darülfünundan Yeni İstanbul Üniversitesine Alınanların
Listesi ................................................................................................539
Ek 11: I. Maarif Şûrası Genel Kurul Üyeleri ....................................540
Ek 12: II. Maarif Şûrası Genel Kurul Üyeleri ..................................544
Ek 13: Hasan Ali Yücel'in Müfettişliğe Atandığına Dair
Kararname .........................................................................................549
Ek 14: Elazığ Halkevi Tarafından Çıkartılan Altan Dergisi .............550
Ek 15: Köy Eğitmenleri Kanunu ......................................................551
T Ü R K E Ğ İ T İ M T A R İ H İ ( 1 9 2 3 - 1 9 5 0 ) | xix
Ek 16: Reşat Şemsettin Sirer'in Kültür Kurulu Üyeliğine Atanmasına

Dair Kararname .................................................................................552
Ek 17: Reşat Şemsettin Sirer'in Yükseköğretim Genel Müdürlüğüne
Atanmasına Dair Kararname .............................................................553
Ek 18: Kepirtepe Köy Enstitüsüne Aşçı Gölköy Köy Enstitüsüne
Elektrik Makinisti Kadrosu Verilmesine Dair Kararname ................554
Ek 19: Köy Enstitüleri Dergisinin 1945 Yılında Yayınlanan İlk
Sayısı .................................................................................................555
Ek 20: Kızılçullu Köy Enstitüsünün NATO Karargahına Tahsis
Edilmesine Dair Karar ......................................................................556
Ek 21: Köy Enstitüleri İle İlköğretmen Okullarının Birleştirilmesi
Hakkındaki Kanun…………….……………………………………557
xx | A h m e t K U Ş C İ
KISALTMALAR LİSTESİ
ABD : Amerika Birleşik Devletleri
BCA : Başbakanlık Cumhuriyet Arşivi
CHF : Cumhuriyet Halk Fırkası
CHP : Cumhuriyet Halk Partisi
C. : Cilt
DPT : Devlet Planlama Teşkilatı
DTCF : Dil Tarih Coğrafya Fakültesi
KHK : Kanun Hükmünde Kararname
m. : Madde
MEB : Millî Eğitim Bakanlığı
NATO : North Atlantic Tready Organization (Kuzey

Atlantik
Antlaşması Örgütü
S. : Sayı
s. : sayfa
ss. : sayfalar arası
TBMM : Türkiye Büyük Millet Meclisi

T Ü R K E Ğ İ T İ M T A R İ H İ ( 1 9 2 3 - 1 9 5 0 ) | 21
GİRİŞ
Amaç
Bu araştırmanın amacı 1923-1950 yılları arasındaki eğitim-öğretim

faaliyetlerini kanun, yönetmelik, arşiv, yazılı basın, parti programları,
Atatürk ve İsmet İnönü’nün söylev ve demeçlerinden faydalanarak
analizini yapmaktır. Ayrıca 1923 -1950 yılları arasında eğitimi
millileştirmek için yapılan çalışmaları ve bu çalışmalar içerisinde
dönemin milli eğitim bakanlarının etkilerini ortaya koymaktır. Türk
eğitim tarihinde rasyonel yeniliklerin yapıldığı Atatürk ve İsmet İnönü
dönemi eğitim politikalarının, konjonktürel durum ve tarihsel
perspektifle analizini yapmaktır.
Önem
1923-1950 yılları arası eğitim politikalarının, Türk eğitim tarihinin

şekillenmesinde ne gibi etkisinin olduğunun saptanması günümüz
eğitim faaliyetlerine işlerlik kazandırması açısından büyük bir önem arz
etmektedir. 1923-1950 yılları arası Türk eğitim sisteminin geçirdiği
tarihsel sürecin belirlenmesi ve saptanması, Türk eğitim tarihi
literatürüne katkı sağlamak ve gelecek nesillere tarihsel veri olarak
sunmak açısından önem arz etmektedir.
Problem Durumu
Araştırmanın amacı doğrultusunda ve problem cümlesine uygun olarak

aşağıdaki alt araştırma sorularına yanıt aranmıştır.
22 | A h m e t K U Ş C İ
1923-1950 yılları arasındaki Türk eğitim sistemi ve bu sistem

çerçevesinde gerçekleştirilen eğitim faaliyetleri hangi politikalar esas
alınarak gerçekleştirilmiştir?
Atatürk dönemi eğitim politikaları dönemin politik, toplumsal, mali ve

kültürel özelliklerinden nasıl etkilenmiştir?
İsmet İnönü dönemi eğitim politikaları dönemin politik, toplumsal,

mali ve kültürel özelliklerinden nasıl etkilenmiştir?
1923-1950 yılları arası dönemde ilköğretime yönelik çalışmalar

nelerdir?
1923-1950 yılları arası dönemde ortaöğretime yönelik çalışmalar

nelerdir?
1923-1950 yılları arası dönemde mesleki eğitime yönelik çalışmalar

nelerdir?
1923-1950 yılları arası dönemde yükseköğretime yönelik çalışmalar

nelerdir?
Materyal
Bu çalışmada Atatürk ve İnönü’nün eğitim anlayışı ve eğitim

politikaları ve eğitim alanındaki faaliyetleri incelenmiştir. Araştırmada
öncelikle 1923-1950 yılları arasındaki dönem ile söz konusu dönmeden
önceki milli mücadele dönemine ait eserler incelenmiştir. Daha sonra
bu konu ile ilgili bulunan eserler bir incelemeye tabi tutularak taslak
oluşturulmuştur. Kaynak taraması başta milli kütüphane olmak üzere

HMKÜ kütüphanesi gibi çeşitli kütüphanelerde yapılmıştır.
1923-1950 yılları arasında eğitim alanındaki faaliyetleri ve değişimi

görebilmek için ilk olarak eğitim tarihi çalışmalarında kullanılan ve ana
kaynak olarak kabul edilen resmi kaynaklar kullanılmıştır. Bu
kaynaklar arasında eğitim tarihi araştırmalarının vazgeçilmezi olan
cumhuriyet dönemine ait arşiv vesikaları, eğitim ile ilgili kanun ve
yönetmelikler, zabıt cerideleri, başbakan ve milli eğitim bakanlarının
resmi demeçleri, maarif ve/veya milli eğitim şura raporları, istatistikler
ve ders programları bulunmaktadır.
Yöntem
Araştırma nitel araştırma yöntemlerinden biri olan tarihsel yöntem esas

alınarak düzenlenmiştir. Tarihsel yöntem, geçmişte meydana gelmiş
olay ve olguların araştırılmasında veya belirli bir sorunun geçmiş ya da
günümüzle ilişkisi yönünden tetkik edilmesinde kullanılan bir
yöntemdir (Ekiz, 2017: 53-54). Tarihsel araştırma yöntemi, çalışmanın
belirlenmesi, sınırlılıkların belirtilmesi, verilerin toplanıp
gruplandırılması, analiz edilmesi, problem cümlelerine yanıt verilmesi
ve son olarak da raporlanması işlemlerini kapsamaktadır. Eğitim tarihi
ile ilgili araştırmalarda tarihsel araştırma yönteminin önemi bariz bir
şekilde görülmektedir. Çünkü günümüzdeki eğitim sistemini daha iyi
anlayabilmek için geçmişte eğitim kurumlarında uygulanan sistemin
incelenmesi gerekmektedir. İnceleme sonucunda elde edilen veriler
günümüzdeki eğitim uygulamalarının şekillenmesine fayda

sağlayacaktır.
Verilerin Analizi
Bu çalışmada tarihsel araştırma yönteminde sıkça kullanılan doküman

analizi tekniği kullanılmıştır. Doküman analizi, görsel ve yazılı
malzemenin toplanıp incelenmesi olarak kabul edilmektedir (Sönmez
ve Alacapınar, 2014: 95). Doküman analizi tekniğinde önemli olan
sistemli olarak elde edilen verilerin toplumun kültürel özelliklerine göre
değerlendirilmesidir. Toplanan verilerin analizinde ilk olarak
dokümanların bilgi değeri belirlenmiştir. Sonraki aşamada dokümanlar
tasnif edilerek belgelerin kaynak eleştirisi yapılmıştır. Üçüncü aşamada
ise sistemli olarak toplanmış olan resmi veya özel kayıtların ontolojik
ve epistemolojik olarak çözümlemesi yapılmıştır. Son olarak ise elde
edilen bulgular arasındaki neden ve sonuç ilişkileri belirlenmiştir.
Kapsam ve Sınırlılıklar
Araştırma dönem olarak 1923-1950 yılları arası, kapsam olarak ise

1923-1950 yılları arasındaki eğitim ile ilgili faaliyetler ile
sınırlandırılmıştır. Ancak konunun daha iyi anlaşılabilmesi için Millî
Mücadele dönemindeki eğitim sistemi de kısaca bu kapsama dâhil
edilmiştir.
Varsayımlar
Bu çalışmada;
Türkiye İstatistik Kurumu’na ait verilerin gerçeğe en yakın sonuçları

verdiği varsayılmıştır.
Devlet İstatistik Enstitüsü’ne ait verilerin gerçeğe en yakın sonuçları

Millî Eğitim Bakanlığı’na ait veilerin gerçeğe en yakın sonuçları

Kavramsal ve Kuramsal Çerçeve
Eğitim tarihi, bir dönemin toplumsal, kültürel ve siyasi eğilimlerine,

felsefi görüşlerine uyan çizgisiyle dönemin eğitim kurumlarının
fonksiyonunu ve sistemini aydınlatmaya yaramaktadır (Öymen, 1969:
9). Eğitim tarihi akademik olarak genelde eğitim bilimlerinin bir alt dalı
olarak kabul edilse de aynı zamanda tarihin de bir alt dalı olarak kabul
edilebilir. Bu yüzden eğitim tarihçiliği disiplinler arası bir çalışma
alanına sahiptir (Gündüz, 2018: 118).
Thomas Davidson'un 1901 yılında yayımlanan "A History of

Education" kitabı, ilk eğitim tarihi kitabı olarak kabul edilmektedir
(Gündüz, 2018: 118). Eğitimin tarihsel gelişimi incelendiğinde,
devletler gelişim ve dönüşümü sağlayacak, bilgiyle donatılmış insanlar
yetiştirmek ihtiyacı duymaktadır. Bu yüzden, her devletin ulusal bir
eğitim politikası vardır (Canyaş, 2008: 27). Türk eğitim tarihçiliği
Osmanlının son zamanlarında Muallim Cevdet, Satı Bey ve Mahmud
Cevad ile başlamış cumhuriyetin ilk yıllarında Nafi Atuf Kansu, Halil
Fikret Kanad, Osman Nuri Ergin ve Hasan Ali Koçer ile devam etmiştir
(Gündüz, 2018: 116).
Her milletin toplumsal, siyasi, kültürel ve ekonomik özelliklerine göre

kurulan ve geliştirilen kendine özgü bir eğitim sistemi vardır. (Duman,
1991: 19). Eğitim içerisinde yaşam ve tecrübe barındırdığı için eğitime
aynı zamanda tarihi perspektif ile bakmak gerekmektedir. Eğitime
tarihi bir perspektif ile bakıldığında geçmişten günümüze eğitimdeki
çelişkiler ve tutarlılıklar daha iyi ortaya konacağı için günümüzün
eğitim sorunlarının çıkış kaynağı daha iyi anlaşılacaktır (Erdoğan,
2011: 6).
Türk Eğitim Tarihi, Türklerin tarih boyunca eğitim-öğretim alanındaki

çalışmalarda amaçlarını, işlevlerini ve evrelerini öğrenmememize
yardımcı olarak, Türk eğitim tarihindeki kırılma noktalarını
öğrenmemize yardımcı olacaktır (Özgedik, 2014: 13). Türk eğitim
tarihi yazıcılığına dair önemli bir çalışma bulunmamaktadır (Gündüz,
2018: 118). Ülkemizde eğitim tarihi alanında yayımlanmış kaynaklar,
sadece dokümanlara bağlı kalan, ilmi bir sınıflama olmaksızın bilgiyi
aktaran eserler niteliğindedir (Koçer, 1970: 2).
Türkiye'de eğitim tarihi ile ilgili ilk geniş çaplı araştırmalar II.
Meşrutiyet döneminde; Muallim Cevdet, Emin Bey, Mustafa Satı
Bey'in yazdığı makale hacmindeki bazı yazılarla başlamıştır. Resmi
olarak Türk eğitim çalışmalarının 1920'lerde, bilimsel ve sistematik bir
şekildeki Türk Eğitim tarihçiliğinin ise 1960' larda başladığı

görülmektedir (Gündüz, 2019: 5–6).
Darülfünun edebiyat medresesi reisi Mahmud Cevad İbnü'ş Şeyh

Nafi'nin 1922 yılında kaleme aldığı “Maarif-i Umumiye Nezareti
Tarihçe-i Teşkilat ve İcraatı” adlı kitabı, 19.yüzyıl Osmanlı eğitim tarihi
hakkında bilgi vermesi açısından önemli bir kaynaktır. Bu eser, 1824-
1892 yılları arasında Osmanlı devletindeki Milli Eğitim Bakanlığının
tarihçesinin birinci cildini oluşturmaktadır. İkinci cildi yayınlanmayan
bu eser Türk eğitim tarihinin ana kaynaklarından biri olarak kabul
edilmektedir (Cevad, 2002: 1).
Darülfünun mezunu olan İsmail Hakkı Baltacıoğlu, Satı Bey'in

tavsiyesi ve dönemin Maarif Nazırı Emrullah Efendi tarafından
Pedagoji eğitimi için 1910 yılında Avrupa'ya gönderildi. 1913 de yurda
döndükten sonra üniversitenin idari ve akademik çeşitli aşamalarında
görev yaptı. Ancak 1933 üniversite reformu ile üniversite dışında
bırakıldı. Baltacıoğlu'nun 131 eseri bulunmaktadır. Bunlardan bazıları
şunlardır: Talim ve Terbiyede İnkılap, Terbiye-i Avam, İlm-i Terbiye
Konferansları, Terbiye İlmi, Usulü Terbiye ve Tedris, Tek Öğretmenli
ve Beş Sınıflı İlkokul, İçtimiyiat Nokta-i Nazarından Terbiye, Umumi
Pedagoji, Resim ve Terbiye, Terbiye, Tarih ve Terbiye, Mürebbiler, İlk
Mekteplerin Müfredat Programı, Toplu Tedris (Doğan, 2010: 374).
Türk Eğitim Tarihi’nin önemli kişilerinden biri olan İsmail Hakkı

Baltacıoğlu'nun İstanbul Darulfünun müderrrisi iken 1930 yılında
kaleme aldığı Umumi Pedagoji adlı kitabı, altı bölümden oluşmaktadır.
"Terbiye", "Mevzu", "Muhit", "Mürebbi", "Gaye" ve "Usül"

bölümlerinden oluşan kitapta yazar, bu kavramların eğitim üzerindeki
etkilerine değinmektedir. (Hakkı, 1930). İsmail Hakkı Baltacıoğlu
tarafından çıkarılan ve başyazarlığını da kendisinin yaptığı Yeni Adam
dergisi "Ülkümüz, demokrasi ve cumhuriyet için çalışmaktır" sözü ile
yayımlanmıştır (Baltacıoğlu, 1936).
1938-1946 yılları arasında Maarif Vekilliği yapan Hasan Ali Yücel'in

maarif vekili olmadan önce 1938 yılında yayımlanan “Türkiye'de
Ortaöğretim” adlı kitabı Türk Eğitim Tarihi’nin başucu kaynaklarından
birisi olarak kabul edilmektedir. (Gündüz, 2018: 121). Yücel kitabında
Tanzimat Dönemi’nden başlayarak Türkiye’deki ortaöğretimin
tarihçesini verdikten sonra, ortaöğretimin teşkilatı, müfredat
programları, bütçe, bina ve ders materyalleri ve bu konuda çıkarılan
kanunları bölümler halinde ayrıntılı bir şekilde ele almıştır (Yücel,
1994).
Nafi Atuf Kansu’nun ilk basımı 1918 yılında Fenn-i Terbiye ve Tedris
adıyla basılan daha sonraları ise Pedagoji Tarihi adıyla basılan kitabı
öğretmen okullarında uzun bir süre ders kitabı olarak okutulmuştur.
(Ergün, 2008: 322). Nafi Atuf Kansu’nun ilk basımı 1918 yılında
“Fenn-i Terbiye ve Tedris” adıyla basılan daha sonraları ise “Pedagoji
Tarihi” adıyla basılan kitabı öğretmen okullarında uzun bir süre ders
kitabı olarak okutulmuştur (Kansu, 1939: 1).
1892 yılında Manastır'da dünyaya gelen Halil Fikret Kanad, henüz 17

yaşındayken Maarif Nezareti tarfından 1910 yılında Almanya’ya
gönderilmiştir. Leipzig Üniversitesinde Pestalozzi'nin Umumi

Mektepçiliğe Karşı Vaziyeti (1809'a kadar) konulu doktora tezini
tamamlayarak 1917 yılında yurda dönmüştür. Türkiye'de, doktorasını
pedagoji alanında yapan ilk eğitimci olan Halil Fikret Kanad'ın
yayımlanan bazı kitapları şunlardır: Pedagoji Tarihi, Coğrafyanın
Tedris Usulü, Muasır Terbiye Ülküleri ve Terbiyede Yenilikler, İlk
Mektep Müfettişlerine Rehber, Satranç Klavuzu (Doğan, 2010: 377).
Halil Fikret Kanat’ın ilk basımı 1926 yılında “Terbiye ve Tedris Tarihi”
adıyla Bakü'de yapılan daha sonraları ise “Pedagoji Tarihi” adıyla
basılan kitabı Öğretmen Okullarında uzun bir süre ders kitabı olarak
okutulmuştur (Kanat, 1969).
Dönemin eğitimcilerinden Sadrettin Celal Antel, çeşitli gazetlerde

eğitim ile ilgili yazmış olduğu yazıları 1939 yılında 168 sayfadan
oluşan bir kitap halinde yayımlamıştır. Bu kitapta ele alınan konular
şunlardır; Maarif Şûrası, lise eğitimindeki sorunlar, İlköğretimin
öğretmen ihiyacı nasıl karşılanmalı? İlköğretimin bazı önemli sorunları,
öğretmen, öğrenci ve bina bakımından ortaöğretim ve mesleki eğitim,
kitaplarda basitlik ve zorluk meselesi, okullardaki disiplin sorunu,
Cumhuriyet eğitiminin 16 yıllık bilançosu gibi konular ele alınmıştır
(Antel, 1939).
Türkiye’de Eğitim Tarihi alanında yapılan çalışmalar Cumhuriyet

Öncesi Dönem’de başlamış ve Cumhuriyet Dönemi’nde de sistemli ve
düzenli bir şekilde devam etmiştir. Osman Ergin’in, ilk baskısı 1939
yılında yayımlanan “Türkiye Maarif Tarihi” adlı 5 ciltlik eseri, eğitim
tarihi alanında yazılmış akla ilk gelen çalışmalardan birisidir (Ergün,
2008: 322). Osman Ergin bu kitabını 5 kısma ayırmış ve bu kısımları

da 3 ciltte toplamıştır. Ergin, 5 kısmı şu şekilde tasnif etmiştir: Birinci
kısım, 1453-1938 yılları arasını kapsayan Araplaşma ve Skolastik
Tedris Devri; İkinci kısım, 1773-1923 yılları arasını kapsayan
Garplılaşma ve Yenilik Devri; Üçüncü kısım, 1923 tarihiyle başlayan
Milliyetçilik Devri; Dördüncü kısım, 5 yüzyıl boyunca İstanbul’da
kurulmuş olan ilim ve terbiye müesseseleri devri; Beşinci kısım,
Mektepler ve müesseselerin yönetim tarzları olarak sınıflandırmıştır
(Ergin, 1977: 12–13). Osman Ergin’in bu eseri Türk eğitim tarihi
alanında kaleme alınmış en geniş çaplı eser olup, eğitim tarihi alanında
araştırma yapmak isteyenlerin başvurduğu ilk kaynaklardan birisidir
(Yılmaz, 2013: 158). Yayınlandığı dönemde büyük bir yankı uyandıran
bu kitap, Maarif Vekâleti tarafından liselere 300, Halkevlerine 200
takım olarak dağıtılmıştır (Yılmaz, 2017: 74).
Nevzad Ayasbeyoğlu 1948 yılında yayımlanan “Türkiye Cumhuriyeti

Millî Eğitimi-Kuruluşlar ve Tarihçeler” adlı kitabında maarif
teşkilatının tanımını yapıp tarihçesi hakkında bilgi verdikten sonra
ilköğretim, ortaöğretim, yükseköğretim, teknik öğretim, öğretmen
yetiştirme ve halk eğitimi gibi eğitimin çeşitli kademeleri hakkında
ayrıntılı bir bilgi vermiştir (Ayasbeyoğlu, 1948).
Raşit Öymen, 1969 yılında yayımlanan “Doğulu ve Batılı Yönü ile

Eğitim Tarihi-I“ kitabında eğitim tarihi alanına ait belli başlı kitaplar
hakkında bilgi verdikten sonra aı geçen kitapta İlkçağlardan 17. yüzyıla
kadar Doğu ile Batı arasındaki eğitim tarihi karşılaştırmalı olarak ele
alınmaktadır. Yazar 3 cilt olarak düşündüğü serinin ikinci kitabında
Yeni ve Yakın Çağ Eğitim Tarihi, üçüncü kitapta ise Türk İslam Eğitim
Tarihi hakkında bilgi vereceğini söylemesine rağmen ikinci ve üçüncü
kitaplar yayımlanmamıştır (Öymen, 1969).
Pedagoji eğitimi için bir yıl Almanya'da kalan Hıfzırrahman Raşit

Öymen, döndükten sonra Gazi Terbiye Enstitüsünde Pedagoji dersleri
vermiştir. Hıfzırrahman Raşit Öymen’in eğitimle ilgili yayımlanan
kitapları şunlardır: Mektepçiliğin Kabesi’nde, Mektep İnzibatında
Reform, İş Terbiyesi, Umumi Öğretim Usülleri, Vatndaşlık Terbiyesi
Kavramı ve Uygulaması, Yeni Mektebe Doğru, Pedagoji Kıraatı, Yeni
Okulda Didaktik, Hayat Bilgisinin Resimle Tedrisi, Yaşanmış Pedagoji
yahut Aktif Okul, Gazeteler ve Halk Terbiyesi, Tek Öğretmenli ve Beş
Sınıflı Köy Okulları, Eğitim Personeli Hakkında Rapor, Dil Eğitminin
Tarihi Gelişimi Hakkında Rapor, İslamda Öğretmen ve Öğrenci
Meselelerine Dair Geniş Risale, Eğitime Giriş, Türkiye'nin Ana Eğitim
Problemleri, Doğulu ve Batılı Yönü ile Eğitim Tarihi, İslam Eğitim
Tarihi, Mustafa Kemal'in Eğitimle İlişkileri ve Türk Eğitimine Etkileri,
Cumhuriyet Eğitimi’ne Geçişte Atatürk'ün Etkisi, Çocuklara Öğütler,
Köy Enstitülerinin Kuruluşunun Tarihi ve Problemleri (Doğan, 2010:
379).
Hasan Ali Koçer, 1970 yılında yayımlanan “Türkiye’de Modern

Eğitimin Doğuşu ve Gelişimi (1773-1923)” isimli kitabının birinci
bölümünde 15. ve 18. yüzyıl arasında Osmanlıdaki temel eğitim
kurumlarından bahsettikten sonra, ikinci bölümde Osmanlıda açılan
modern eğitim kurumları ve bu kurumları açan öncüler hakkında bilgi
vermektedir (Koçer, 1970).
Editörlüğünü Millî Eğitim Bakanlığı emekli Kültür Müsteşarı ve eski

Talim ve Terbiye Kurulu Başkanı Hüsnü Cırıtlı ve eski Milli Eğitim
Bakanlık Müsteşarı Bahir Sorguç'un birlikte yaptıkları ve Unesco
Türkiye Milli Komisyonu tarafından 1987 yılında yayımlanan
"Cumhuriyet Dönemi Eğitimcileri" adlı kitap, Türk eğitim tarihi
açısından önemli bir kaynaktır. Cumhuriyet Dönemi’nde yaşamış kırk
eğitimcinin yaşamını ve çalışmalarını ele alan bir kitap olması nedeni
ile Türk eğitim tarihine önemli bir katkı sunmaktadır (Cırıtlı, 1987).
Yahya Akyüz’ün üniversitelerde ders kitabı olarak okutulan ve ilk

baskısı 1982 yılında yapılan ve günümüzde 30.baskıya kadar ulaşan
“Türk Eğitim Tarihi” adlı kitabı, yazım metodu olarak soru cevap
tarzını benimseyen ve Türk Eğitim Tarihi literatürü açısından önemli
bir kaynaktır (Ergün, 2008: 323). Tayyip Duman'ın ilk baskısı 1991
yalında yayımlanan "Türkiye'de Ortaöğretime Öğretmen Yetiştirme"
adlı kitabı Cumhuriyet öncesi dönemden 1990 yılına kadar
Ortaöğretime öğretmen yetiştirmeye ilişkin görüş ve uygulamaları
kronolojik ve sistematik bir şekilde ele almıştır (Duman, 1991).
Necdet Sakaoğlunun 1993 yılında yayınlanan Cumhuriyet Dönemi

Eğitim Tarihi adlı kitabı, Millî Mücadele yıllarından başlayarak 1990
yılına kadar eğitimle ilgili faaliyetleri kronolojik olarak sunmuştur
(Sakaoğlu, 1993).
Erdal Ceyhan’ın 2004 yılında yayımlanan “Türk Eğitim Tarihi

Kronolojisi” kitabı, 1299-1997 yılları arasındaki Türk eğitim tarihini
kronolojik olarak sunmuştur. İki bölümden oluşan kitabın birinci
bölümünde, 1299-1920 yılları Osmanlı Devleti Dönemi, ikinci

bölümde ise 1920-1997 Türkiye Cumhuriyeti Devleti Dönemi eğitim
tarihi kronolojik olarak verilmiştir. Erdal Ceyhan’ın bu kitabında
Osmanlıdan önceki Türk eğitim tarihinin kronolojik olarak
sunulmaması büyük bir eksiklik olarak karşımıza çıkmaktadır (Ceyhan,
2004).
Cavit Binbaşıoğlu, 2009' da yayımlanan Başlangıçtan Günümüze Türk

Eğitim Tarihi isimli kitabında Orta çağdan başlayarak Türk Eğitim
Tarihininin dönemlerini bölümler halinde ele almıştır. Her bölümde
Türk eğitimine damgasını vuran kişiler hakkında bilgi veren
Binbaşıoğlu, bölüm sonlarında okuma parçaları ve değerlendirme
sorularına yer vermiştir (Binbaşıoğlu, 2009).
İsmail Doğan, 2010 yılında yayımlanan “Türk Eğitim Tarihinin Ana

Evreleri” isimli eserinde, eski Türk kültürü ve eğitimi hakkında
ayrıntılı bilgi verdikten sonra Türklerin islamiyeti kabulü ile birlikte
islamiyetin Türk eğitimine etkisi hakkında bilgi vermektedir. Yazar
ayrıca Selçuklu ve Osmanlı’daki başta medreseler olmak üzere eğitim
kurumları hakkında ayrıntılı bir bilgi vermektedir. Atatürk
Dönemi’ndeki eğitim vizyonuna değinen yazar, bu dönemdeki yerli ve
yabancı eğitimcilerin Türk eğitimine katkıları hakkında bilgi
vermektedir (Doğan, 2010).
Salih Özkanın 2010 yılında yazdığı aynı zamanda ders kitabı olarak da
okutulan “Türk Eğitim Tarihi” isimli kitabında Hunlardan başlayarak
1950 yılına kadar Türk eğitim tarihinin ana evrelerini kronolojik ve
tematik olarak ele alınmıştır (Özkan, 1997). Mustafa Önder 2011

yılında ders kitabı niteliğinde yazdığı Türk Eğitim Tarihi adlı eserinde
Hunlardan başlayarak Türk eğitim tarihinin evrelerini ünitelendirilmiş
bir şekilde ele almıştır. Her ünitenin sonunda ise o döneme damgasını
vuran eğitim ve bilim alanında öne çıkmış kişileri ayrıntılı bir şekilde
tanıtmıştır (Önder, 2012).
Millî Eğitim Bakanlığı Talim ve Terbiye Kurulu Başkanlığı yapmış

İrfan Erdoğan'ın "Millî Eğitime Dair" adlı kitabı Giriş ile birlikte 3
bölüm ve 4 Mulahazadan oluşmaktadır. Yazar, birinci bölümde Türk
Eğitim Sisteminin Tarihsel Serüveni’nden ikinci bölümde ise amacı,
ilkeleri ve genel yapısı hakkında bilgi vermektedir (Erdoğan, 2011).
Zeki Sarıhan'ın ilk baskısı 2013 yılında yayımlanan "Millî Mücadelede
Maarif Ordusu" adlı kitabı 14 bölümden oluşmaktadır. Yazar bu
eserinde eğitimcilerin Kurtuluş Savaşı’na olan etkileri üzerinde
durmaktadır (Sarıhan, 2013).
İsmail Güven'in 2014 yılında yayımlanan “Türk Eğitim Tarihi” adlı

eseri, 6 bölümden oluşmaktadır. Birinci bölümde kısaca eğitimin tarihi
serüveninden bahseden yazar, 2.bölümde Hun, Göktürk ve Uygur
dönemlerine ait eski Türklerdeki eğitimi ayrıntılı bir şekilde ele
almıştır. Yazar 3.bölümde ise Selçuklulardaki eğitim ve öğretimi
sadece medrese düzeyinde ele almıştır. 4.Bölümde Osmanlı Devleti’nin
Klasik Dönem eğitim anlayışından 5. bölümde ise yine Osmanlı
Devleti’nin Batılılaşma dönemi eğitim anlayışından bahsetmiştir. Son
bölümde ise Cumhuriyet Dönemi eğitimini düşünsel temellerden
başlayarak günümüze kadar analiz etmiştir. Ayrıca yazar Türkiye’deki
halk eğitimin tarihsel sürecini ayrıntılı bir şekilde ele almıştır (Güven,
2013).
Mehmet Özgedik'in 2014 yılında yayımlanan “Türk Eğitim Tarihi”

isimli eseri on iki bölümden oluşmaktadır. Hunlardan başlayarak
Türklerin eğitim anlayışları hakkında bilgi veren Özgedik, Karahanlı ve
Selçuklu Dönemlerindeki eğitim faaliyetlerini dönemin sosyal ve
siyasal durumu ile birlikte değerlendirmiştir. Yazar, ayrıca Osmanlı
Dönemi’nin klasik eğitim kurumlarından olan medreseleri ve
medreselerde öğretilen dersler, öğrenim süresi ve eğitim dili hakkında
bilgi vermiştir. Tanzimat’la birlikte Batı medeniyeti etkisinde bir eğitim
anlayışının başladığından bahseden yazar, cumhuriyetin ilanıyla
birlikte eğitim alanında köklü değişiklikler yapıldığını ayrıntılı bir
şekilde anlatmıştır (Özgedik, 2014).
Editörlüğünü Mustafa Gündüz’ün yaptığı ve 2018 yılında yayımlanan

“Kronolojik ve Tematik Türk Eğitim Tarihi” isimli çalışmada, Türk
eğitim tarihi İslam Öncesi, İslami Döneme Geçiş, Osmanlı Klasik
Dönem, Modernleşme ve Tanzimat Dönemi, II. Meşrutiyet, Erken
Cumhuriyet Dönemi ve 1940 sonrası eğitimi kronolojik olarak; Türk
Eğitim Tarihinde Kadın, Çocuk ve Aile Eğitimi, Azınlık ve Yabancı
okullar, Tanzimat’tan Günümüze Din Eğitimi, Türkiye’de
Yükseköğretimin Gelişimi, Tanzimat’tan Günümüze Öğretmen
Yetiştirme tematik olarak ele alınmıştır (Gündüz, 2018).
Mustafa Gündüz’ün 2019 yılında yayımlanan “Eğitim Tarihinin

Peşinde” kitabı iki bölümden oluşmaktadır: “Türk Eğitim Tarihçiliği”
başlıklı birinci bölümde yazar Türkiye ve Avrupa’daki eğitim

tarihçiliğine kısaca değindikten sonra eğitim tarihi araştırmalarındaki
temel sorunlara değinmiştir. Yazar, bu bölümde ayrıca eğitim tarihi
araştırmaları için kısa bir rehber sunmuştur. “Osmanlı/Türk Eğitim ve
Kültür Tarihine Dair Tetkikler” başlıklı ikinci bölümde ise Azınlık ve
Yabancı Okullar ile Eğitim ve Modernleşme Üzerine konularında bilgi
vermektedir (Gündüz, 2019).
BİRİNCİ BÖLÜM
1. ULUS DEVLET İNŞA SÜRECİNDE TÜRK EĞİTİM TARİHİ
(1923-1938)
Türk eğitim tarihinde, eğitim alanında yapılan gerçek ve köklü

yeniliklerin Cumhuriyet Dönemi’nde gerçekleştiği görülmektedir.
Atatürk yeni Türk devletinin eğitimini 4 ana karakter üzerine inşa
etmiştir: 1. Laiklik 2. Modernleşme 3. Millîyetçilik 4. Demokrasi.
Atatürk dönemindeki tüm sosyal politikaların temeli ve hedefinde
eğitim olduğu için eğitimci olmayan kişilerin de bu alana yöneldikleri
görülmektedir (Şemin, 1973: 9; Doğan, 2010: 382).
Atatürk söylev ve demeçlerinde çoğunlukla eğitime yer vermiştir.

Atatürk’ün değişik tarihlerde eğitimle ilgili yaptığı konuşmalar
şunlardır;
✓ 1 Mart 1921'den 1 Kasım 1938'e kadar Büyük Millet Meclisinin

açış konuşmalarında
✓ 16 Temmuz 1921 tarihli Ankara Maarif Kongresi’nde
✓ 27 Ekim 1922 tarihinde Bursa Şark Tiyatrosu’nda
✓ 6 Aralık 1922 tarihinde Anakara'da basın mensuplarına
✓ 26 Ocak 1923 tarihinde Alaşehir hükümet binası avlusunda
✓ 27 Ocak 1923 tarihinde Salihli İstasyonu’nda
✓ 17 Şubat 1923 tarihinde İzmir İktisat Kongresi’nde
✓ 25 Mart 1923 tarihinde Konya Sultani okulunda
✓ 3 Nisan 1923 tarihinde Kütahya Sultanisi’nde
✓ 25 Ağustos 1924 tarihinde Ankara'da Türkiye Muallimler Birliği
Kongresi’nde
✓ 30 Ağustos 1924 tarihinde Dumlupınar'da

✓ 22 Eylül 1924 tarihinde Samsun İstiklal Ticaret Okulunda
✓ 14 Ekim 1925 tarihinde İzmir Kız Öğretmen Okulunda
✓ 18 Ekim 1925 tarihinde Konya Muallimler Birliğinde
✓ 19 Ekim 1925 tarihinde Konya Öğretmenler Birliğinin
musameresinde
✓ 5 Kasım 1925 tarihinde Ankara Hukuk Mektebinin açılış
töreninde
✓ 15-25 Ekim 1927 tarihleri arası Cumhuriyet Halk Fırkası
Kurultayında
✓ 9-10 Ağustos 1928 tarihinde İstanbul Sarayburnu Parkında halka
konuşurken
✓ 22 Şubat 1931 tarihinde Konya Orduevi’nde
✓ 29 Ekim 1933 tarihinde Cumhuriyetin 10. yıldönümü
törenlerinde
✓ 4 Şubat 1935 tarihinde yayımlanan seçim bildirisinde
✓ 9 Mayıs 1935 tarihinde CHP Dördüncü Büyük Kurultayında
(İnan, 1983: 44–45).
Mustafa Kemal, 1 Mart 1922 tarihinde TBMM’de yaptığı konuşmada

Millî Eğitimin amaçlarını belirten bir konuşma yapmıştır. Atatürk
konuşmasında şunları söylemiştir:
"Efendiler, yetişecek çocuklarımıza ve gençlerimize, görecekleri

tahsilin hududu ne olursa olsun en evvel ve herşeyden evvel Türkiye'nin
istiklâline, kendi benliğine, an'anât-ı millîyesine düşman olan bütün
anâsırla mücadele etmek lüzumu öğretilmelidir. Beynelmilel vaziyet-i
cihâna göre, böyle bir cidalin istilzam eylediği anâsır-ı rûhiyye ile
mücehhez olmayan ferdlere ve bu mahiyette ferdlerden mürekkep

cemiyetlere hayat ve istiklâl yoktur."
Mustafa Kemal yine bir konuşmasında "Eğitim ve terbiyedir ki, bir

milleti hür, müstakil, şanlı, yüksek bir topluluk halinde yaşatır veya bir
milleti esaret ve sefalete terk eder." diyerek eğitimde kati surette bir
muvaffakiyetin gerekliliğine işaret ederek bir toplumun gerçek
kurtuluşunun ancak bu şekilde olacağını belirtmiştir (Saray, 2011: 87).
1.1. 1923-1938 Döneminin Millî Eğitim Bakanları
1923-1938 yılları arasında eğitim alanında gerçekleşen tüm

yeniliklerde Atatürk’ün etkisi olduğu için bu tarihler arasında Millî
Eğitim Bakanlığına kimlerin seçileceğine Atatürk karar verniştir. 1923-
1938 yılları arasında 16 kişi Millî Eğitim Bakanlığı yapmıştır.
Cumhuriyet ilan edildiğinde İsmail Safa (Özler) Maarif Vekilliğini
yürütmekteydi. Bu yüzden İsmail Safa Millî Mücadele Döneminin son
Cumhuriyetin ise ilk Maarif Vekili olarak Türk Eğitim Tarihindeki
yerini almıştır (Başar, 1988: 133).
1.1.1. İsmail Safa Özler (30 Ekim 1923- 6 Mart 1924)
İsmail Safa Özler, 06 Kasım 1922 ile 07 Mart 1924 tarihleri arasında
bir yıl, dört ay, iki gün Maarif Vekilliği yapmıştır. 1885 yılında
Adana'da doğan İsmail Safa Özler, 1908 yılında Mülkiye mektebini
bitirmiştir. Üç yıl devlet memurluğu yaptıktan sonra istifa edip tarım
işleri ile uğraşmıştır. Daha sonra Adana ve Şamdaki liselerde tarih
öğretmenliği yapmıştır. Daha sonra Adana ve Mersin milletvekili
seçilen İsmail Safa Özler, milletvekiliğinden de istifa ederek tekrar
tarım işlerine dönmüştür. 1920 yılında Pozantı’da Adana Vali Vekilliği

yapan Özler, geçirdiği kalp krizi sonucu 8 Temmuz 1940 tarihinde
Adana'da vefat etmiştir (Yazıcı, 1973: 120; Cırıtlı ve Sorguç, 1987:
401).
Yeni kurulan cumhuriyetin eğitim politikalarını belirlemede etkin bir

rol alan Özler, eğitim politikalarını Atatürk ilkeleri doğrultusunda
belirlemeye çalışmıştır. Yeni Türk devletinin eğitim alanındaki
hedeflerini belirlemek için Maarif Misakı (Eğitim Andı)
yayımlanmıştır. İsmail Safa Özler, özel okullar yönetmeliğinin 6.
maddesini değiştirerek, Türkçe haricinde başka lisanda eğitim veren
özel okullarda Türk Tarihi ve Türk Coğrafyası ile Türkçe derslerinin
Türk öğretmenler tarafından Türkçe okutulacağını belirtmiştir. İsmail
Safa Özler, Fransa ve İspanya'dan örnek alarak bakanlığın merkezi
yapılanmasında değişikliğe gitmiştir. Ayrıca Millî eğitim bakanlığının
merkez örgütünü düzenleyen yasanın çalışmaları da İsmail Safa Özler
zamanında olmuştur (Cırıtlı ve Sorguç, 1987: 401-406).
1.1.2. Hüseyin Vasıf Çınar (6 Mart 1924-22 Kasım 1924)
08/03/1924-21/11/1924 tarihleri arasında sekiz ay, on dört gün Millî

Eğitim Bakanlığı yapan Hüseyin Vasıf Çınar, İzmir'de doğmuştur.
Vasıf, hukuk bitirdikten sonra çeşitli okularda öğretmenlik yapmıştır.
İkinci Büyük Millet Meclisinde Saruhan, Üçüncü Büyük Millet
Meclisinde ise İzmir milletvekilliğine seçilmiştir. Hüseyin Vasıf'a
Çınar soyadı, uzun boyundan ve kuvvetli oluşundan dolayı Atatürk
tarafından verilmiştir Vasıf Çınar, büyükelçilik yaptığı Moskova'da 2
Haziran 1935 tarihinde vefat etmiştir (Yazıcı, 1973: 120; Adem, 2014:
96).
Vasıf Bey’in bakanlığının ilk zamanlarında öğretmenliği uzman bir

meslek haline getiren 13 Mart 1924 tarih ve 439 sayılı orta tedrisat
muallimleri kanunu kabul edilmiştir. Hem Millî mücadele hem de
Cumhuriyet Dönemi’nin önemli eğitimcilerinden biri olan Vasıf Bey,
Tevhid-i Tedrisat Kanununun hazırlanıp, uygulamasında etkin rol
oynamıştır. Ayrıca Tevhid-i Tedrisat Kanununun kabul edilmesinden
sonra Türk eğitim sisteminin yeni öğretim programlarını ve sürelerini
de belirlemek için toplanan II. Heyet-i İlmiye toplantısı da Vasıf Bey
zamanında yapılmıştır. II. Heyet-i İlmiye toplantısında, ilkokulların
öğrenim süresi altı yıldan beş yıla indirilmiştir. Vasıf Bey’in ilkokullar
ile ilgili diğer önemli bir icraatı da 1924 ilkokul programının kabul
edilmesi olmuştur. Yeni eğitim sistemine uyum sağlamak için kabul
edilen 1924 ilkokul programı ile haftalık ders saati 26 saat olarak
belirlenmiştir (Başar, 1988: 162-163).
1.1.3. Şükrü Saraçoğlu (22 Kasım 1924-3 Mart 1925)
22/11/1924-03/03/1925 tarihleri arasında üç ay, oniki gün Maarif

bakanlığı yapan Şükrü Saraçoğlu Ödemiş'te doğdu. 1906'da İzmir
İdadisi’nden, 1909'da Mülkiye Mektebinden mezun olan Saraçoğlu,
1915'te Cenevreye gitmiştir. 1918'de Cenevre’deki İktisadi ve Siyasi
İlimler Fakültesinden mezun olmuştur. Türkiye'ye döndükten sonra
İzmir milletvekili olarak 1923'te Büyük Millet Meclisine seçilmiştir.
Saraçoğlu, Maarif Vekilliğinden sonra sırasıyla Maliye vekilliği,
Adliye vekilliği, Hariciye vekilliği, başbakanlık ve TBMM başkanlığı

görevlerini de yürütmüştür. Saraçoğlu, 1953 yılında vefat etmiştir
(Yazıcı, 1973: 120–21).
Saraçoğlunun Maarif Vekilliği döneminde eğitim ile ilgili önemli bir

icraat gerçekleşmemiştir. Hem Saraçoğlu’nun Maarif Vekilliğinin kısa
sürmesi hem de hükümetin Şeyh Sait ayaklanması ile uğraşması bunda
etkili olmuştur. Saraçoğlu zamanında öğretmenlerin refah seviyesini
yükseltmek için ilkokul öğretmenlerinin 600 kuruş olan maaşları 1.000
kuruşa çıkartılmıştır. Ayrıca öğretmen maaşlarına da 3 yılda bir 200
kuruş zam yapılmasına karar verilmiştir. İlköğretim müdür
yardımcılarının da maaşlarının 600 kuruş olmasına ve 3 senede bir 100
kuruş zam yapılmasına karar verilmiştir (Başar, 1988: 180).
1.1.4. Hamdullah Suphi Tanrıöver (4 Mart 1925-19 Aralık

1925)
04/03/1925 ile 19/12/1925 tarihleri arasında ikinci defa Maarif vekili

olan Hamdullah Suphi bu görevde dokuz ay on iki gün kalmıştır.
Hamdullah Suphi’nin ikinci Maarif Vekilliği zamanında ilkokul,
ortaokul ve lise ve yükseköğretim ile ilgili önemli bir icraat
gerçekleştirilmemiştir. Rahatsızlığını öne süren Hamdullah Suphi
19/12/1925 tarihinde Maarif Vekilliğinden istifa etmiştir (Sakaoğlu,
1993: 31).
1.1.5. Mustafa Necati Uğural (20 Aralık 1925-1 Ocak 1929)
20/12/1925-01/01/1929 tarihleri arasında üç sene on üç gün Maarif

bakanlığı yapan Mustafa Necati, 1894 yılında İzmir'de dünyaya geldi.
İlk ve Orta öğrenimini İzmir'de yaptıktan sonra Yükseköğrenimini
İstanbul Hukuk fakültesinde tamamlamıştır. Daha sonra Saruhan
milletvekili olarak Büyük Millet Meclisine girmiştir. 20 Aralık 1925'te
de Millî Eğitim Bakanı olmuştur. Yeni Türk devletinin yedinci Millî
Eğitim Bakanı Mustafa Necati Uğural, 20 Aralık 1925 ile 01 Ocak 1929
tarihleri arasında bakanlık yapmıştır. İstanbuldaki Hukuk Okulunu
bitiren Uğural, göreve başladıktan sonra ilk iş olarak üçüncü Heyeti
İlmiyeyi toplamak olmuştur. Mustafa Necati Bey apandisit
ameliyatından sonra 1 Ocak 1929 tarihinde vefat etmiştir (Cumhuriyet,
2 Ocak 1929; Yazıcı, 1973: 122–23; Yıldırım vd, 2011:241; Çelik vd.,
2018: 139).
Mustafa Necati Bey’in Maarif Vekilliği döneminde 22 Mart 1926 tarih

ve 739 sayılı Maarif Teşkilatı Kanunu kabul edilmiştir. Maarif
Vekaleti’nin teşkilat yapısını düzenleyen bu kanunla Millî Talim ve
Terbiye Dairesi kurulmuştur. 28 Mart 1926 tarihinde ise Millî Talim ve
Terbiye Dairesinin kuruluşu, amacı ve teşkilatını düzenleyen bir
kararname yayınlamıştır. Millî Talim ve Terbiye Dairesi 1 başkan,
Tercüme Heyeti, Neşriyat Heyeti, özel kalem, kütüphane ve yeterli
sayıda üyeden oluşmuştur. Bu kararnameye göre Millî Talim ve
Terbiye Dairesinin görevleri:
✓ Eğitimle ilgili yönetmelik, tüzük ve kanun lahiyalarını incelemek

ve düzenlemek
✓ Her derecedeki genel ve mesleki okulların müfredatını doğrudan
doğruya veya uzmanlar yardımıyla düzenlemek
✓ Yüksek ve orta derecedeki her türlü okulun yeniden tesisi veya
iptali hakkında görüşünü bildirmek
✓ Türk öğrencilerin yurt dışı eğitimi ve Maarif Vekaletinin
yurtdışından getireceği uzmanlar hakkında görüşünü bildirmek
✓ İlk ve orta dereceli okullarda okutulacak kitapları incelemek ve
bu kitapların müfredat programlarına uygun olanlarını onaylamak
✓ Çeşitli derslerde öğretmene yardımcı olması için öğretmen
kitapları bastırmak
✓ Maarif vekaletine ait eserleri yayımlamak (Maarif Vekaleti,
1930: 5-7).
17 Ekim 1926 tarihinde Bakanlar Kurulu tarafından Maarif Vekaleti

müfettişlerinin hukuk, yetki ve görevlerine yönelik bir talimatname
yayımlanmıştır. Bu yönetmelikle müfettişler merkez ve mıntıka olmak
üzere iki kısma ayrılmıştır. Merkez müfettişleri ise eğitim ve öğretim
müfettişleri, idare müfettişleri, kütüphanei sanayii nefise ve müze
müfettişleri olmak üzere üç kısma ayrılmıştır. Yönetmeliğe göre
merkez müfettişi olabilmek için aranan şartlar şunlardır; Otuz yaşından
küçük olmamak, kendi uzmanlık alanında bir eser tercüme edecek
kadar yabancı dil bilmek, darülfünun şubelerinin birinden veya Mektebi
Ali’den mezun olmak, beş sene ortaöğretim kurumlarında öğretmenlik
yapmış olmak (Maarif Vekaleti, 1930: 17-19).
Mustafa Necati Bey’in Maarif Vekilliği döneminde Millî Eğitim

Bakanlığının merkez ve taşra teşkilatını yeniden düzenlenerek 739 sayı
ve 22 Mart 1926 tarihli Maarif Teşkilatı Kanunu ile Maarif Eminliği
teşkilatı kurulmuştur. Yönetmeliğe göre maarif eminleri, bakanlığın
taşradaki temsilcisi ve eğitim çalışmalarının kurulan bölgelerdeki en
yüksek mercii olarak kabul edilmiştir. Maarif eminleri, Maarif
Vekili’nin teklifi ile atanırlar. 29 Haziran 1928 tarihinde çıkarılan
yönetmelikle Maarif eminliklerinin teşkilat yapısı düzenlenmiştir. Buna
göre Maarif eminlikleri 12 bölgeye ayrılmıştır. Bu bölgeler ve sorumlu
oldukları şehirler şunlardır;
✓ Ankara Bölgesi: Ankara, Çorum, Kayseri, Çankırı, Kırşehir,

Yozgat şehirleri
✓ İstanbul Bölgesi: Bolu, Kocaeli, İstanbul, Bursa şehirleri
✓ Edirne Bölgesi: Çanakkale, Tekirdağ, Kırklareli, Edirne şehirleri
✓ Adana Bölgesi: Mersin, İçel, Niğde, Adana, Maraş, Gaziantep,
Cebelibereket şehirleri
✓ İzmir Bölgesi: İzmir, Aydın, Saruhan, Menteşe, Denizli, Balıkesir
şehirleri
✓ Diyarbakır Bölgesi: Elâzığ, Diyarbakır, Urfa, Mardin, Beyazıt,
Hakkâri, Muş, Siirt, Van şehirleri
✓ Erzurum Bölgesi: Erzurum, Kars, Erzincan şehirleri
✓ Sivas Bölgesi: Sivas, Malatya, Tokat, Amasya şehirleri
✓ Antalya Bölgesi: Antalya, Isparta, Burdur şehirleri
✓ Trabzon Bölgesi: Trabzon, Gümüşhane, Rize, Artvin, Giresun,
Ordu, Şebinkarahisar şehirleri
✓ Konya Bölgesi: Eskişehir, Kütahya, Konya, Bilecik, Afyon,

Aksaray şehirleri
✓ Kastamonu Bölgesi: Sinop, Kastamonu, Samsun, Zonguldak
şehirleri (Maarif Vekaleti, 1930: 37-48).
Mustafa Necati Bey’in Maarif Vekilliği döneminde ayrıca 822. yasa ile
ortaöğretim parasız hale getirilmiş, 823. sayılı yasa ile bütün okul
kitaplarının Millî Eğitim Bakanlığı tarafından bastırılmasına karar
verilmiş, yeni okul binaları yaptırılmış, öğretmen yetiştirmeye önem
verilerek Gazi Orta Muaallim Mektebi ve Eğitim Enstitüsü açılmıştır
(Gündüz, 2018: 147; İnan 1983: 662).
Mustafa Necati, Sivas ve Ankara’da açılmış olan ilköğretim

müfettişleri kursunda başarılı olanları, eğitimle ilgili belirli konuları
incelemek için 1928 yılında Ankara’ya davet etmiştir. İki hafta süren
çalışmalarda komisyonun incelediği konular şunlardır:
✓ Eğitim bölgelerinin maddi ve manevi kısımlarına ait bir rapor

✓ Öğretmenlerin başarı durumlarını artırmak için gerekli olan
önlemler
✓ Ders planlarının nasıl uygulanacağı ile ilgili görüşler
✓ Halk dershanelerinin gelişmesi için faydalı fikirler
✓ Yeni Türk harflerinin genelgesi ile ilgili görüşler (Hakimiyet-i
Millîye, 16 Ekim 1928).
Yine onun bakanlığı döneminde Türk eğitim tarihinin bir dönüm

noktası olarak kabul edilen yeni Türk alfabesi ile ilgili kanun 1 Kasım
1928 yılında kabul edilmiştir. Apandisit ameliyatı olan Mustafa Necati
Millet mekteplerinini açıldığı gün vefat etmiştir. 1929 yılında çıkarılan

bir kararname ile Mustafa Necati Bey’in adının İstanbul'da Sanayi
Nefise Enstitüsünün bulunduğu cadde ile İzmir'de bir caddeye verilmesi
kararlaştırılmıştır (Vakit, 1 Ocak 1929; Cumhuriyet, 2 Ocak 1929;
BCA, 030/10-82/536/23).
1.1.6. İsmet İnönü (1 Ocak 1929-27 Şubat 1929)
01/01/1929 ile 27/02/1929 tarihleri arasında Maarif Vekilliği yapan

İsmet İnönü bu görevde bir ay yirmi yedi gün kalmıştır. İsmet İnönü
1884 yılında İzmir’de doğmuştur. İlköğrenimine Sivas’ta başlayan
İnönü 1903 yılında askerlik hayatına başlamış, 1906 yılında Harp
Akademisini bitirerek kurmay subay 1908 yılında ise Kolağası
olmuştur. 1912 yılında binbaşı 1914 yılında ise yarbaylığa kadar
yükselmiştir. 1920 yılında Edirne milletvekili olarak seçilen İnönü,
sırasıyla Maarif ve Hariciye Vekillikleri, başbakanlık ve
cumhurbaşkanlığı görevlerini yürütmüştür. İsmet İnönü 25 Aralık 1973
tarihinde vefat etmiştir (Yazıcı, 1973: 124).
İsmet İnönü’nün kısa süren Maarif Vekilliği döneminde eğitim ile ilgili
icraatı, yeni Türk harflerinin kabul edilmesinden sonra başlayan eğitim
seferberliğini yönlendirmesi ve Türkçede yer alan yabancı sözcüklerin
ayıklanması olmuştur. Zaten İsmet İnönü’nün Maarif Vekilliği,
Moskova büyükelçisi olan Vasıf Bey’in Maarif Vekilliğine atanması
işlemlerinin tamamlanmasına kadar Maarif Vekilliğininin boş
kalmaması için sürdürülen bir görevden ibaret olmuştur (Başar, 1988:
247).
1.1.7. Hüseyin Vasıf Çınar (28 Şubat 1929-7 Nisan 1929)
28/02/1929-07/04/1929 tarihleri arasında ikinci defa Maarif Vekilliğine

tayin edilen Vasıf Çınar, bu görevde bir ay sekiz gün kalmıştır. Büyük
umutlarla tekrar Maarif Vekilliğine getirilen Vasıf Bey, eğitim
politikaları konusunda hükümetle anlaşamayınca Maarif Vekilliğinden
istifa etmiştir. Vasıf Bey’in istifa etmesinin nedeni hem ilköğretim ile
ilgili hem de sanat okulları ile ilgili hazırlamış olduğu kanun
tasarılarının İcra Vekilleri Heyeti yani Bakanlar Kurulu tarafından
kabul edilmesine rağmen Dahiliye Vekaleti tarafından reddedilmesi
olmuştur (Cumhuriyet, 28 Şubat 1929; Cumhuriyet, 9 Nisan 1929;
Başar, 1988: 249).
1.1.8. Recep Peker [Vekil] (7 Nisan 1929-10 Nisan 1929)
09/04/1929-10/04/1929 tarihleri arasında Maarif Vekilliğine tayin

edilen Recep Peker bu görevinde iki gün kalmıştır. Nafia Vekilliği
(Bayındırlık Bakanlığı) yapan Recep Peker, Vasıf Bey’in istifasından
sonra yerine biri atanıncaya kadar geçici olarak Maarif Vekilliği
yapmıştır. Recep Peker 1889 yılında İstanbul’da doğmuştur.
İlköğrenimi İstanbul’da tamamlayan Peker, 1898 yılında Askeri
Rüştiyeyi, 1901 yılında Askeri İdadiyi bitirip 1907 yılında subay
olmuştur. Subay olduktan sonra Yemen’de, Balkan Savaşı ve I. Dünya
Savaşı’nda görev almıştır. Meclis açıldığı zaman Başkatiplik
görevlerini de yürüten Peker, 1950 yılında İstanbul’da vefat etmiştir
(Başar, 1988: 249-250).
1.1.9. Cemal Hüsnü Taray (10 Nisan 1929-15 Eylül 1930)
10/04/1929-15/11/1930 tarihleri arasında Maarif Vekilliği yapan Cemal

Hüsnü Taray, bu görevinde bir yıl, beş ay ve beş gün kalmıştır. Cemal
Hüsnü, 1893 yılında Gümüşhane’de doğmuştur. İlköğrenimini
Bulancak, ortaöğrenimini Üsküp ve İstanbul, yükseköğrenimini ise
Belçika ve İsviçre’de tamamlamıştır. Vasıf Bey’in istifasından sonra
Maarif Vekilliğine, Mubadele komisyon başkanı olan Cemal Hüsnü ile
Nafi Atuf Bey’in adı geçmiştir Başbakan İsmet İnönü tarafından
Gümüşhane Milletvekili Cemal Hüsnü Maarif Vekilliğine atanmıştır.
Cemal Hüsnü 1975 yılında vefat etmiştir (Cumhuriyet, 9 Nisan 1929;
Akşam, 10 Nisan 1929).
Cemal Hüsnü, Maarif Vekili olduktan sonra ilk iş olarak valilere ve

maarif eminlerine bir genelge göndererek hedeflerinin tüm yurttaşların
okur-yazar olmasını sağlamak olduğunu belirtmiştir. Cemal Hüsnü,
ayrıca ders kitaplarının yeni Türk harfleriyle yazılıp dağıtımının
sağlanması için çalışmalar başlatmıştır. Ayrıca bu dönemde 18 Haziran
1929 tarih ve 74 no’lu ve Talim ve Terbiye Kurulu kararı ile Arapça ve
Farsça dersler kaldırılarak bu derslerin yerine Eski Türkçe adında bir
ders eklenmiştir. Cemal Hüsnü Bey’in Maarif Vekilliği döneminde
mesleki ve teknik öğretime önem verilmiş ve bunun için yurtdışından
uzmanlar getirilmiştir. Uzmanların da görüşü alınarak mesleki ve
teknik ortaöğretim kurumlarının haftalık ders programlarında
düzenlemelere gidilmiştir. Yine bu dönemde öğrencilerin kendilerini
geliştirmesini sağlamak, öğretmenlerin ise Avrupa eğitim sistemini
incelemeleri için Avrupa’ya gönderilmeleri sağlanmıştır. Yine bu
dönemde 1707 sayılı ve 10.06.1930 tarihli kanun ile ilkokul

öğretmenlerine verilen kira yardımlarının 2 yıl daha uzatılması
sağlanmıştır. Yine bu dönemde ilk ve ortaöğretim öğretmenlerinin ödül
ve cezalandırılmasını düzenleyen 1702 sayılı ve 10/06/1930 sayılı “İlk
ve Orta Tedrisat Muallimlerinin Terfi ve Tecziyeleri Hakkındaki
Kanun” kabul edilmiştir. 46 maddeden oluşan bu kanun ile
öğretmenlerin kıdem ve dereceleri ile disiplin konusu netlik kazanmıştır
(Cumhuriyet, 12 Nisan 1929; TC Resmi Gazete, 19 Haziran 1930:
1524; TC Resmi Gazete, 29 Haziran 1930: 1532; Başar, 1988: 250-
252). Bu kanunun ilk iki maddesi ortaöğretim öğretmenlerin
derecelerini göstermektedir. Buna göre bir öğretmen meslekte 25 yılını
doldurunca 12. dereceden 4. dereceye düşecektir. En az ortaokul
mezunu olup ta müzik, resim, beden ve biçki-dikiş gibi dersleri veren
öğretmenler de 15. dereceden başlayıp 25 sene sonra 7. dereceye kadar
yükselebilmektedir. Üçüncü maddesine göre ortaokul öğretmenleri
haftada 18, lise öğretmenleri haftada 15 saat azami ders vermekle
sorumludur. Dördüncü maddeye göre mesleğe ilkönce aday öğretmen
olarak başlanır sonra öğretmen yardımcısı olunur. Eğer iki yıl içinde
öğretmen yardımcısı olunamazsa aday öğretmenlerin görevine son
verilir (Vakit, 9 Temmuz 1930: 3).
1.1.10. Refik Saydam (Vekil) (17 Eylül 1930-27 Eylül 1930)
17/09/1930-27/09/1930 tarihleri arasında Maarif Vekilliğine atanan

Refik Saydam bu görevde on gün kalmıştır. Cemal Hüsnü Bey Bern
büyükelçiliğine atandığı için Maarif Vekilliğinden istifa etmek zorunda
kalmıştır. Maarif Vekilliğine yeni biri atanıncaya kadar Sıhhıye vekili
olan Refik Saydam bu görevi yürütmüştür. Bundan dolayı on günlük bu

kısa dönemde eğitim ile ilgili önemli bir icraat yapılmamıştır. Refik
Saydam 1881 yılında İstanbul’da doğmuştur. 1909 yılında yüzbaşı
doktor unvanı ile mezun olan Saydam, 1910 yılında Almanya’ya
gitmiştir. Balkan Savaşlarının başlaması ile Türkiye’ye dönen Saydam,
ilk kurulan meclise Beyazıt Sancağı milletvekili olarak girmiştir. Daha
sonra Sıhhıye Vekilliği ve Başbakanlık görevlerini de yürüten Saydam
1942 yılında İstanbul’da vefat etmiştir. (Hakimiyet-i Millîye, 17 Eylül
1930; Cumhuriyet, 17 Eylül 1930).
1.1.11. Esat Sagay (27 Eylül 1930-18 Eylül 1932)
27/09/1930-18/09/1932 tarihleri arasında bir yıl on bir ay ve yirmi iki

gün Maarif Vekilliği görevini yürüten Esat Sagay Bey, 1874 yılında
Karaferye'de doğmuştur. 1888 yılında Kuleli Askeri İdadisini, 1894
yılında ise Harpokulundan birincilikle mezun olan Esat Sagay, Balkan
Savaşlarında alay komutanlığı yapmıştır. 1906 ile 1908 yılları arası
Beyrut Askeri Rüştiye Müdürlüğü, 1908 ile 1910 yılları arasında
Almanca öğretmenliği yapmıştır 1927 yılında Bursa Milletvekili olarak
TBMM’ye giren Esat Sagay 1938 yılında vefat etmiştir. Cemal Hüsnü
Bey’in istifasından sonra boşalan Maarif Vekilliği için basında İzmir
Milletvekili Vasıf Bey ile Nafi Atuf Bey’in adı geçmiştir. Ancak
Başbakan İsmet İnönü Maarif Vekilliğine Bursa milletvekili olan Esat
Bey’i atamıştır (Türk Dili 25 Mayıs 1938; Haber, 23 Mayıs 1938;
Cumhuriyet, 23 Eylül 1930; Hakimiyet-i Millîye, 27 Eylül 1930).
Esat Bey, Maarif Vekili olduktan sonra İstanbul’da 250 ilköğretim

başöğretmen ve müfettişin katıldığı bir toplantı yapılmıştır. Bu
toplantıda bundan sonra başöğretmenlerin gözlem ve inceleme defteri
tutmaları gerektiği belirtilmiştir. Esat Sagay, Millî Eğitim
Bakanlığından sonra TBMM başkan vekiliği de yapmıştır. Esat Bey
fırka grubunda yaptığı konuşmada ortaöğretimin nasıl olması gerektiği
üzerinde durarak karma eğitimi savunmuştur. Konuşmasında ayrıca
san’at mektebi mezunlarının iş bulamadıklarını bu yüzden il özel
idareleri tarafından san’at mektebi mezunlarına 200-300 lira
ödeneceğini belirtmiştir. Esat Bey karma eğitim ile ilgili verdiği bir
beyanatta lise binalarının bölümlerinin karma eğitime uygun hale
getirileceğini, karma eğitime uygun bir eğitim sistemi uygulanacağını,
bu eğitim sistemine uygun kadın öğretmenlerin yetiştirileceğini, ev
işleri hakkında derslerin konulacağını belirtmiştir. Yine bu dönemde
1778 sayı ve 25/03/1931 tarihli “Türkiye’de ilk tahsillerini mektepte
yapacak Türk vatandaşı çocukların Türk mekteplerine girmelerine dair
ve 23 Eylül 1929 tarihli Tedrisatı İptidaiye Kanununa Müzeyyel
Kanunu” çıkartılmıştır. Bu kanun ile Türk vatandaşı çocukların
ilköğrenimlerini sadece Türk okullarında devam etmeleri gerektiği
hükme bağlanmıştır. Meclis maarif encümeni, ilköğrenim çağında
bulunan çocukların eğitimlerini yabancı okullarda almaları hem Millî
terbiye hem de umumi pedagoji açısından zararlı olduğu için alınan bu
kararın yerinde olduğunu belirtmiştir (Cumhuriyet, 29 Eylül 1930;
Cumhuriyet, 18 Mart 1931; Cumhuriyet, 22 Mart 1931; TC Resmi
Gazete, 29 Mart 1931: 1760; Yazıcı, 1973: 124).
Maarif Vekili Esat Bey, lise ve öğretmen okulu müdürleri ile 11

Temmuz 1931 tarihinde saat 11:00’de ticaret okulu salonunda bir
toplantı yapmıştır. Maarif Vekili bu toplantıda “okul mefhumu”,
“mesleki ve içtamai bilgiler”, “milli terbiye ve ilmi zihniyetlerin
inkişafı”, “rabıtalarda amelelik ve bu okullardaki talim heyetleri” gibi
başlıklardan oluşan uzun bir konuşma yapmıştır. Toplantıda öğretmen
okullarına girme şartları, öğretmen okulu mezunlarının atanması, aday
öğretmenler için tutulacak dosyalar, öğretmenlik mesleğine haiz
olmayan öğrenciler hakkında alınacak önlemler gibi konular ele
alınmıştır. Ayrıca ortaokul, lise ve öğretmen okulları arasında uyumun
sağlanamsı, okullarda öğrenci kurullarının oluşturlması ve faaliyetleri,
öğrencilere verilecek eğitim ve amaçları gibi konular üzerinde de
görüşmeler yapılmıştır (Cumhuriyet, 12 Temmuz 1931: 1; Hakimiyet-i
Milliye, 12 Temmuz 1931: 1).
Esat Bey zamanında eğitim alanında yapılan en önemli değişiklik

kendisinden önce kurulmuş olan maarif eminliklerinin 1834 sayılı ve
02/07/1931 tarihli yasa ile kaldırılması olmuştur. Yine bu dönemde
1967 sayı ve 19/05/1932 tarihli “lise ve orta mekteplere alınacak leyli
meccani talebe hakkındaki 8 Haziran tarih ve 915 numaralı kanuna
müzeyyel kanun” çıkartılmıştır. Bu kanun ile 22 Temmuz 1931 tarihli
bütçe kanunundan önce ortaokul ve liselerin birinci sınıfına kaydolmuş
parasız yatılı öğrencilerden ders sınavlarını başarı ile geçen yetim ve
fakir olanları 914 sayılı ve 8 Haziran 1926 tarihli kanunun hükümlerine
tabi olmaksızın ortaokul ve liselerde parasız yatılı olarak öğrenimlerine
devam etmeleri, kararı alınmıştır (TC Resmi Gazete, 19 Haziran 1932:

1838; TC Resmi Gazete, 02 Temmuz 1931:1834).
Esat Bey’in Maarif Vekilliği döneminde Birinci Türk Tarih Kongresi

02-11 Temmuz 1932 tarihleri arasında Ankara’da Halkevi’nde
toplanmıştır. Açış konuşmasını Maarif Vekili Esat Bey’in yaptığı
kongreye Atatürk de katılım göstermiştir. Esat Bey konuşmasında
kongreye karşı gösterdiği ilgiden dolayı Mustafa Kemal’e teşekkür
ettikten sonra her ders yılı sonunda muallim kongreleri yapıldığını bu
seneki kongrenin tarih öğretmenlerine ayrıldığını belirtmiştir. Esat Bey
konuşmasında Türk medeniyetinin Avrupa medeniyetine etkilerini ve
Avrupa medeniyetinin Türk medeniyetinden nasıl yararlandığından da
bahsetmiştir (Son Posta, 3 Temmuz 1932: 1). Birinci Türk Tarih
Kongresi tarih öğretmenlerinin tarih öğretim usulleri ile ilgili
değerlendirme yapmak için toplanmıştır (Cumhuriyet, 3 Temmuz 1932:
1). Kongrenin ikinci gününde Esat Bey’den sonra Maarif Vekilliği
yapacak olan Reşit Galip’in “Türklük ve Medeniyet Tarihine Umumi
Bir Nazar” başlıklı uzun ve önemli bir konuşması damga vurmuştur
(Hakimiyeti Milliye, 4 Temmuz 1932: 1). Türk Tarih Tetkik Cemiyeti,
Birinci Türk Tarih Kongresi üyelerine 8 Temmuz 1932 tarihinde
Marmara Köşkü’nde bir çay ziyafeti vermiştir. Cumhurbaşkanı Mustafa
Kemal, bu çay ziyafetine katılarak öğretmenlerle görüşme yapmıştır
(Hakimiyeti Milliye, 9 Temmuz 1932: 1). 11 Temmuz 1932 tarihinde
sona eren kongrenin kapanışında Türk Tarih Tetkik Cemiyeti Başkanı
Yusuf Akçura tarih yazma ve okuma yöntemleri ile ilgili bir konferans
vermiştir. Kongernin kapanışında Amerika elçisi Türk tarihinin
ingilizceye çevrilmesini teklif etmiştir (Milliyet, 12 Temmuz 1932: 1).

Türk Tarih Kurumu, Birinci Türk Tarih Kongresi’ni düzenlemekle
Türk devletinin maarif teşkilatında önemli bir mevki işgal ettiğini
göstermiştir. Ayrıca Birinci Türk Tarih Kongresi, Türk milletinin
geçmiş hayatını aydınlatmak ve uluslararası alanda Türklerin inkâr
edilmiş kültürel haklarını ilim dünyasına tanıtılması istikameti üzerinde
çalışmak için toplanmıştır.
Esat Bey döneminde ortaokul ve liselerin haftalık ders saatlerinde

değişikliğe gidilmiştir. Yapılan değişiklikle ortaokulların haftalık ders
saati 2 saat azaltılırken liselerin haftalık ders saaati 2 saat arttırılmıştır.
Ayrıca ortaokullarda okutulan vatan-ı malumat dersinin adı yurt bilgisi,
musiki dersinin adı müzik, ecnebi lisanı dersinin yabancı dil, jimnastik
dersinin adı beden eğitimi olarak değiştirilmiştir. Esat Bey kültür
hayatında ve parti faaliyetlerinde bağımsız çalışabilmek için Maarif
Vekilliğinden istifa etmiş ve yerine Aydın Milletvekili Doktor Reşit
Galip Bey atanmıştır (Hakimiyet-i Millîye, 20 Eylül 1932; Başar, 1988:
279-280).
1.1.12. Reşit Galip (19 Eylül 1932-13 Ağustos 1933)
19/09/1932-13/08/1933 tarihleri arasında on ay, yirmi beş gün Maarif

Bakanlığı yapan Reşit Galip, Rodos'ta doğmuştur. İlk ve orta
öğrenimini Rodos’ta liseyi ise İzmir’de tamamlamıştır. 1911 yılında
İstanbul Tıp Fakültesine giren Reşit Galip Tıp fakültesini bitirdikten
sonra 1917'de doktor olmuştur. 1925 yılının sonlarında İkinci Büyük
Millet Meclisine Aydın milletvekili olarak seçilen Reşit Galip Bey
1934 yılında vefat etmiştir. 40 yaşında vefat eden Reşit Galip için
TBMM tarafından bir cenaze merasimi düzenlenmiştir (Cumhuriyet, 5
Mart 1934; Millîyet, 6 Mart 1934; Cırıtlı ve Sorguç, 1987: 236).
Reşit Galip Bey, Maarif Vekili olduktan sonra ilk iş olarak maarif
teşkilatlarına bir genelge göndermek olmuştur. Reşit Galip Bey, bu
genelgede Maarif Vekilliğine başladığını ve ilkelerinin geleceği
yakalamak için bilgi ve imanla birlikte düzenli bir şekilde bıkmayan bir
kararlılıkla çalışmak olduğunu belirtmiştir. Bakanlıktaki çalışmalarına
hızlı başlayan Reşit Galip Bey, öğretmen maaşlarının geç verildiğini
duyunca bu duruma mudahele etmiş ve maaşların zamanında ödenmesi
için talimat vermiştir. Hatta basına verdiği demeçte Eylül ayı sonuna
kadar gecikmiş olan öğretmen maaşlarının toplu olarak ödenmesi işini
ciddiyetle takip ettiğini belirtmiştir (Vakit, 21 Eylül 1932; Cumhuriyet,
23 Eylül 1932; Hakimiyet-i Milliye, 25 Eylül 1932: 1).
Reşit Galip Bey döneminde gerçekleştirilen önemli hadiselerden biri 26

Eylül 1932 tarihinde Birinci Türk Dil Kurultayının toplanmış olmasıdır.
Kurultay Dolmabahçe Sarayının merasim salonunda saat 10:00’da
toplanmıştır. Mustafa Kemal’in de katıldığı kurultaya öğretmen, yazar,
şair, edip ve hukukçulardan oluşan yaklaşık olarak 3.000 kişi
katılmıştır. Kurultayda bir konuşma yapan Maarif Vekili Reşit Galip,
kurultayda alınan kararların imkân dahilinde hükümet tarafından
uygulanacağını bildirmek için Başbakan İsmet İnönü tarafından
görevlendirildiğini belirtmiştir (Vakit, 27 Eylül 1932: 1) Birinci Türk
Dil Kurultayı, Türk dilini yabancı unsurlardan kurtarmak ve Türk dilini
güzelleştirip zenginleştirmek amacıyla toplanmıştır (Son Posta, 29
Eylül 1932: 1). Birinci Türk Dil Kurultayı 5 Ekim 1932 tarihinde
dokuzuncu ve son toplantısını yaparak tarihi vazifesini yerine
getirmiştir. Kurultayda alınan karar gereğince 26 Eylül tarihinin Dil
bayramı olarak kutlanmasına karar verilmiştir (Milliyet, 6 Ekim 1932:
1).
Reşit Galip Bey, bakanlık genel müdürleri ile bir toplantı yapmıştır. Bu
toplantıda Türkçenin yaygınlaşması ve tek ders sınavına kalan
öğrencilerin durumu ile ilgili konular görüşülmüştür. Yine bu dönemde
öğretmenlerin emeklilik işlerini bir düzene sokmak için 2097 sayı ve
14/01/1933 tarihli “Hususi İdareler Bütçesinden Maaş Alan Muallim
ve Memurların Tekaüt Maaşları Hakkında Kanun” kabul edilmiştir. Bu
kanunla birlikte ilkokul öğretmenlerinin emeklilik işlerini yürütmek
için vilayet hususi idareleri tekaüt sandığı kurulmuştur (Cumhuriyet, 16
Ekim 1932; TBMM Zabıt Ceridesi, 14 Ocak 1933).
Reşit Galip Bey döneminde gündeme getirilen bir konu da daha sonra
köy enstitülerinin kurulması için de önayak olan köy eğitimi projesidir.
Reşit Galip Bey’in bu konu üzerinde titizlikle durmasının nedeni, ülke
nüfusunun dörtte üçünün köyde yaşıyor olmasıdır. Ayrıca çeşitli
sebeplerden dolayı 40.000 bin köyden sadece 4.000 bin köyde okul
bulunmaktadır. Dünya ekonomik buhranın etkilerinin Türkiye’de de
hissedilmesinden dolayı öğretmen ve okul sayısı artırılamamıştır.
Birbirine yakın okulu olmayan köylerdeki öğrencilerin ya
yakınlarındaki okulu olan köylere ya da merkezi vaziyetteki yerleşim
yerlerindeki okula gönderilmeleri kararlaştırılmıştır. Ayrıca seyyar
aşiretlerin gezginci olmalarından dolayı aşiret çocuklarının eğitimi için
gezgin öğretmenler düşünülmüştür. Bununla birlikte köy

öğretmenlerinin okuldaki eğitim dışında köylülere ziraat, ekonomi ve
sağlık konularında da yardımcı olması kararlaştırılmıştır. Köy
öğretmenlerini bu konuda yetiştirmek için Adana, Ankara, Bursa ve
İzmir ziraat okullarında ellişer kişilik dört kurs açılması
kararlaştırılmıştır (Cumhuriyet, 15 Nisan 1933).
Reşit Galip Bey döneminde gerçekleşen önemli bir gelişme de Türk

çocuğunun yasası olarak kabul edilen Öğrenci Andı’nın kabul edilmesi
olmuştur. Maarif vekili Reşit Galip, tüm ilkokullara bir genelge
göndererek ilkokularda hergün her sınıfta ilk derse girildiği zaman
öğrenci andının okunmasını istemiştir. Genelgeye göre tüm
öğretmenler bulunduğu sınıfta Öğrenci And’ını tahtaya yazacak ve
öğrencilerin de deftere yazılmasını sağlayacaktır. Ayrıca öğretmenler,
öğrencilerin andı anlaması için izahatta bulunacak ve anlayıp
anlamadıklarını kontrol edecektir. Öğrenci Andı’nı öğretmen ve
öğrenciler hep birlikte ve ayakta söyleyecektir (Vakit, 21 Mayıs 1933).
Reşit Galip Bey’in döneminde 2259 sayılı ve 03/06/1933 tarihli

“Maarif Vekilliğine Bağlı Mekteplerde Okutulacak Ders Kitaplarının
Basılması ve Dağıtılması ile bu Maksatla Kurulacak Mektep Kitapları
Sandığı Hakkında Kanun” kabul edilmiştir. Bu kanun ile ders
kitaplarının basım ve dağıtım işi Maarif Vekilliği ile birlikte şartları
yerine getiren ve Türkiye Cumhuriyeti vatandaşı olan ve ihaleyi alan
müteahhidler yoluyla yapılması kararlaştırılmıştır (TBMM Zabıt
Ceridesi, 03 Haziran 1933).
Reşit Galip Bey’in döneminde 2287 sayılı ve 10/06/1933 tarihli

“Maarif Vekaleti Merkez Teşkilatı ve Vazifeleri Hakkında Kanun”
kabul edilmiştir. Bu kanun ile bakanlığın merkez teşkilatı 16 daire ve
müdürlük olmak üzere yeniden düzenlenmiştir. Kanunda kurulacak
olan daire ve müdürlüklerin görevleri, alacağı maaşlar ve kaç kişiden
oluşacakları belirtilmiştir. Ayrıca bakanlığın danışma organı olarak
Maarif Şûrasının kurulacağı ilk kez belirtilmiştir. Bu yeni
düzenlemeyle maarif örgütü şöyle düzenlenmiştir:
✓ Müsteşarlık
✓ Maarif Şûrası
✓ Millî Talim ve Terbiye Dairesi
✓ Teftiş Heyeti
✓ İlköğretim Genel Müdürlüğü
✓ Ortaöğretim Genel Müdürlüğü
✓ Mesleki ve Teknik Eğitim Genel Müdürlüğü
✓ Yüksek Eğitim Genel Müdürlüğü
✓ Zat İşleri Müdürlüğü
✓ Müzeler Müdürlüğü
✓ Kütüphaneler Müdürlüğü
✓ Mektep ve Müzeler Müdürlüğü
✓ Özel Kalem Müdürlüğü
✓ İnşaat Dairesi
✓ Levazım Müdürlüğü
✓ Evrak Müdürlüğü (TC Resmi Gazete, 22 Haziran 1933: 2434).
Reşit Galip Bey döneminde umumi ıslahat esasları ve bu esaslara göre

yeni kanun layihaları, programlar ve talimatnameler hazırlamak için bir
komisyon kurulmuştur. Bu komisyonun kurulma amacı, iyi ve güçlü
eğitim ilkeleri üzerine kurulmuş yeni bir Türk genel eğitim örgütü
oluşturmaktır. Reşit Galip Bey, ilk, orta, mesleki, yükseköğrenime, halk
eğitime, kütüphanelerin düzenlenmesine, müzelerin zenginleştirlme-
sine, güzel sanatların yükselmesine, yeni Türk harfleri ile donatılmış
Millî Tetebbü kütüphanesinin kurulmasına yönelik programlar
hazırlandığını belirtmiştir (Cumhuriyet, 19 Haziran 1933; Hakimiyet-i
Millîye, 19 Haziran 1933).
Sağlık sorunlarından dolayı Reşit Galip Bey istifa edince yerine Sıhhıye
Vekili Refik Bey geçici olarak atanmıştır. Reşit Galip Bey basına
verdiği demeçte istifası ile ilgili olarak iki haftadır devem eden
rahatsızlığından dolayı doktorların kendisine uzun bir süre dinlendikten
sonra iyileşebileceğini söylediğini belirtmiştir. Rahatsızğından dolayı
Maarif Vekilliğinden istifa etmek için Başbakana başvurduğunu onun
da bu istifayı kabul ettiğini belirtmiştir. Reşit Galip konuşmasına şöyle
devam etmiştir:
“Maarif işleri, Sıhhat vekili Dr. Refik Bey tarafından ifa edilecektir. İlk
tedrisat, orta tedrisat, mesleki tedrisat, halk terbiyesi, inkılap terbiyesi,
köycülük, güzel sanatlar, müzeler, kütüphaneler, Ankara Millî
Akademisi, Millî kütüphane, Millî müze, İstanbul üniversitesi gibi
sahalarda başlanılan ıslah ve icra işlerinin cumhuriyetin en kıymetli
erkanından olan Dr Refik Beyefendinin mesaileri ile en güzel ve en iyi
inkişaf neticelerine ereceğine kati surette eminim” (Hakimiyet-i
Millîye, 14 Ağustos 1933).
1.1.13. Refik Saydam (Vekil) (13 Ağustos 1933-26 Ekim 1933)
Refik Saydam, 1881 yılında İstanbul’da doğmuştur. İlköğrenimini

mahalle mektebinde tamamlayan Refik Saydam, 1892 yılında Fatih
Askeri Rüştiyesini, 1896 yılında ise Askeri Tıbbiye İdadisini bitirmiştir.
1905 yılında ise Askeri Tıbbiyeden yüzbaşı doktor olarak çıkmıştır.
Eğitim amaçlı 1910 yılında Almanya’ya giden Saydam, Balkan
Savaşlarının çıkması üzerine İstanbula’dönmüştür. Refik Saydam,
Sıhhıye vekilliği, Maarif Vekilliği, Dahiliye Vekilliği, CHP Genel
sekreterliği ve Başbakanlık görevlerini yürütmüştür. Refik Saydam,
1942 yılında vefat etmiştir (Cumhuriyet, 9 Temmuz 1942).
14/08/1933-26/11/1933 tarihleri arasında tekrar Maarif Vekilliğine

atanan Refik Saydam, iki ay, on üç gün bu görevde kalmıştır. Maarif
Vekili Reşit Galip sağlık sorunlarından dolayı istifa edince yerine
vekaleten Refik Saydam maarif vekili olarak atanmıştır. Refik Bey,
Maarif Vekili olduktan sonra ilk iş olarak üniversiteye giderek ıslahat
işlerini yakından takip etmiştir. Saydam, verdiği bayanatta, devam
etmekte olan üniversite ıslahat programında hiçbir değişikliğin
olmayacağını belirtmiştir. Sadece Reşit Galip Bey zamanında
oluşturulan ıslahat komitesinin görevine son verilerek bundan sonra
üniversitenin kadro ve teşkilat işlerini Maarif Vekaleti nezaretinde
üniversite idare heyetinin yapacağını belirtmiştir. Refik Saydam’ın
ikinci Maarif Vekilliği döneminde Ankara’daki Gazi Orta Öğretmen
Okulu ve Terbiye Enstitüsünde yabancı diller şubesi açılmıştır. Ayrıca
ortaokul ders programında değişiklik yapılarak ortaokul birinci sınıfta
yer alan yurt bilgisi dersi kaldırılmış ve ikinci ve üçüncü sınıflardaki
yurt bilgisi kitabının ikinci cildinin okutulması Maarif Vekaletince

uygun görülmüştür. Ayrıca üçüncü sınıfta yer alan yazı dersi de
kaldrılmış kaldırılan bu derslerin yerine coğrafya dersinin ders saati
arttırılmıştır (Millîyet, 14 Ağustos 1933; Millîyet, 16 Ağustos 1933;
Cumhuriyet, 16 Ağustos 1933; Vakit, 17 Ağustos 1933; Cumhuriyet,
21 Eylül 1933; Başar, 1998: 331-332).
1.1.14. Yusuf Hikmet Bayur (27 Ekim 1933-8 Temmuz 1934)
27/10/1933-08/07/1934 tarihleri arasında sekiz ay, on üç gün Maarif

Vekilliği yapan Yusuf Hikmet Bayur, 1881 yılında İstanbul'da
doğmuştur. Liseyi Galatasaray Lisesinde üniversiteyi ise Fransa’daki
Sorbon Üniversitesinde okumuştur. 1920-1922 yılları arasında Dışişleri
Bakanlığında siyasi işler genel müdürlüğü, 1924-1925 yılları arasında
ise Lonra’da Heyeti Temsiliye Müşavirliği yapmıştır. 1933 yılında
Manisa milletvekili olarak TBMM’ye girip Maarif Vekili olmuştur.
Maarif Vekilliğinden sonra 1934-1941 yılları arasında üniversitede
öğretim üyeliği yapan Bayur, 1948-1951 yılları arasında ise Millet
Partisinin genel başkanlığını yapmıştır (Yazıcı, 1973: 125; Başar, 1988:
333-334).
Hikmet Bey, ilk olarak ortaöğretimden başlamak üzere eğitimde bir dizi
yeniliklerin yapılacağını ve 1934-1935 eğitim-öğretim yılından itibaren
ortaöğretim kurumlarının bu yeniliklerle eğitim hayatına başlayacağını
belirtmiştir. Ayrıca san’at okullarına terzilik, kunduracılık, sıvacılık,
dülgerlik gibi şubeler eklenerek Ankara, İstanbul ve İzmir’de ilk san’at
mektepleri açılacağını da belirtmiştir. Ayrıca Maarif Vekaleti
tarafından bu ıslahatlar için liselerde bir komisyon kurulması

istenmiştir (Cumhuriyet, 1 Şubat 1934; Cumhuriyet, 7 Şubat 1934).
Hikmet Bey döneminde Millî tarih açısından önemli olan tarihi

evrakların korunması için bir genelge yayımlanmıştır. Bu genelgede
vilayet dahilinde bulunan tarihi evrakların boyutu ve hacmi ile birlikte
yangın tehlikesine maruz olup olmadığı ile ilgili bilgi istenmektedir.
Maarif Vekaletinin bunu sormasındaki amaç yangın tehlikesi ile karşı
karşıya olan tarihi evrakların korunaklı bir yere kaldırılıp muhafaza
edilmesi içindir. Maarif Vekaleti, köy öğretmenlerine bir genelge
göndererek uzun kış gecelerinde Mustafa Kemal’in yazdığı Nutuk adlı
eserin, köylülere açıklamalı olarak öğretmenler tarafından okunması
emredilmiştir (Cumhuriyet, 31 Aralık 1933; Cumhuriyet, 19 Şubat
1934).
Hikmet Bey döneminde ortaöğretimde ıslahat yapılması

kararlaştırılmıştır. Buna göre ortaokulların bir kısmı, öğrencileri
mesleki eğitime hazır hale getirmek için yeniden düzenlenecektir. Bu
doğrultuda ders programları yeniden düzenlenecek ve her bölgenin
kendi ihtiyacına göre ticaret, san’at ve ziraat dersleri ders programlarına
eklenecektir. Böylece bu okullardan mezun olan öğrenciler, meslek
okullarına kolaylıkla girebilecekleri gibi doğrudan doğruya ticaret ve
ziraat gibi iş hayatına da atılabileceklerdir. Ortaöğretimde 10 sene
uygulanacak bu programda; ortaöğretim öğrencilerinin daha ciddi bir
eğitime tabi tutulmaları, okullarda uygulamalı eğitime önem verilerek
atölye ve laboratuarların geliştirilmesi, okullarda hayvanat bahçesi
yapılması, kız öğrencilere ev işlerinde yardımcı olacak konularda bilgi
verilmesi gibi esaslar da yer almaktadır (Cumhuriyet, 26 Şubat 1934;

Cumhuriyet, 3 Temmuz 1934).
Maarif Vekaleti, ilköğretim okullarına bir genelge göndererek yeni tartı

ve ölçü birimleri ile birlikte eski tartı ve ölçü birimlerinin öğrencilere
öğretilmesini istemiştir. Bundaki amaç bu iki üsulun birlikte
gösterilerek öğrencinin ikisi arasındaki farkı görmesini sağlamaktır.
Yine bu dönemde ilköğretim ile ilgili sorunlar Cumhuriyet Halk Fırkası
Divanında ayrıntılı olarak ele alınmış ve bu konunun meclis grubuna
taşınması kabul edilmiştir. Cumhuriyet Halk Fırkası divanında
ilköğretim ile ilgili üzerinde durulan konular, ilköğretimi
yaygınlaştırmak için 1.000 adet yeni köy okulu açmak ve öğrencilere
hayat bilgisi ile birlikte uygulamalı eğitim vermek olmuştur (Akşam, 9
Mart 1934; Cumhuriyet, 11 Mart 1934).
Maarif Vekili Hikmet Bey, tarihi araştırmalarla uğraşmak için istifa

etmiştir. Yerine eski Bursa Valisi ve Aydın Milletvekili olan Zeynel
Abidin Bey Maarif Vekili olmuştur. Hikmet Bey’in Maarif Vekilliği
döneminde bütçe yetersizliğinden dolayı yeni okul yapılamamıştır.
Yalnız inşaatı devam etmekte olan okulların bitirilmesi için bütçeye
ödenek konmuştur (Millîyet, 10 Temmuz 1934).
1.1.15. Zeynel Abidin Özmen (9 Temmuz 1934-9 Haziran

1935)
09/07/1934-09/06/1935 tarihleri arasında on bir ay, bir gün Maarif

bakanlığı yapan Abidin Özmen, Niğde'de doğmuştur. 1910 yılında
Mülkiyeyi bitiren Abidin Özmen Maliye Bakanlığında memuriyete
başlamıştır. 1927 yılından sonra sırasıyla Bitlis, Muş, Antalya ve Bursa

valiliği yapan Abidin Özmen 1934 yılında Aydın milletvekilliğine
seçilmiştir. Millî Eğitim Bakanlığından sonra müfettişlik görevine
atanan Özmen, 1948 yılında Afyon Valisi olmuştur. 1950 yılında
emekliye ayrılan Özmen, 1966 yılında Mudanya’da vefat etmiştir
(Yazıcı, 1973: 126).
Zeynel Abidin Bey Maarif Vekili olduktan sonra ilk iş olarak Talim ve
Terbiye Heyeti üyeleri ve genel müdürlerle liselerin 12 yıla çıkarılması
için bir toplantı yapmak olmuştur. Ancak bir ay sonra “Bütün
icraatımızı yeni seneye sakladık.” diyerek liselerle ilgili herhangi bir
değişikliğin olmayacağını belirtmiştir. Ancak daha sonra bir
talimatname yayınlanarak liselerde sınav şekilleri değiştirilmiş ve
ortaokulların mezuniyet sınavları da kaldırılmıştır. Talimatnameye göre
hem ortaokul hem de liselerin birinci ve ikinci sınıflarında sınavların 2
yazılı 3 sözlü olacak şekilde yapılması kararlaştırılmıştır (Cumhuriyet,
13 Temmuz 1934; Haber, 16 Ağustos 1934; Haber, 25 Kasım 1934).
Zeynel Abidin Bey Maarif Vekili olduktan bir ay sonra 18 Ağustos

1934 tarihinde Dolmabahçe Sarayında İkinci Türk Dil Kurultayı
toplanmıştır (BCA, 180/9/0/0-4/24/7) Kurultayın açış konuşmasını
Maarif Vekili yapmıştır. Maarif Vekili konuşmasında Türk harflerinin
kabulünden sonra Türkiye’de okur yazarların sayısının iki misline
çıktığını belirtmiştir (Milliyet, 19 Ağustos 1934: 1). Kurultay, altıncı ve
son toplantısını 23 Ağustos 1934 tarihinde saat 14:00’te yapmıştır
(Milliyet, 24 Ağustos 1934: 1). Bu son toplantıda Erzincan
Milletevekili saffet Bey, Türk Dili Tetkik Encümeni Başkanlığına
seçilmiştir (Akşam, 24 Ağustos 1934: 1). Maarif Vekili Zeynel Abidin

Bey, İkinci Dil Kurultayı munasebetiyle Türkiye’ye gelen Sovyet ilim
adamlarından Prof. Samoyloviç ve M. Keşcaninof ile Türk Dil Kurumu
Umumi Merkez Heyetinin de bulunduğu bir toplantı yapmıştır. Sovyet
ilim adamları Leningrat’ta, Türkiye adıyla 3-4 ayda bir yayınlanacak
bir mecmua çıkarmak, Sovyet ve Türk alimler tarafından Türkçe ve
Rusça’ya çevrilmiş yazılar yazmak için Maarif Vekilinden istekte
bulunmuştur (BCA, 030/10-200/367/5).
Zeynel Abidin Bey’in Maarif Vekilliği döneminde yapılan diğer bir

çalışma ise 2624 sayı ve 20/12/1934 tarihli “Orta Tahsil Mekteplerinde
Yardımcı Muallim Çalıştırılması Hakkında Kanun”nun kabul edilmesi
olmuştur. Bu kanuna göre, Maarif Vekaleti 3 yıllığına muallim
yardımcısı atayabilecek, yardımcı öğretmenlerin görevleri, atanma
şekilleri ve ücretleri Bakanlar Kurulunca belirlenecektir. Ancak
yardımcı mualimlere verilecek ücret 60 liradan az olamayacak ve
ücretleri tatillerde kesilmeyecektir. Ayrıca bu dönemde 9 Mart 1935
tarihinde Resmî Gazete’de yayımlanan 2949 sayılı kanun ile “Maarif
Müdürleri ve Memurları Talimatnamesi” yayımlanmıştır. Bu
talimatnameye göre Millî Eğitim Müdürlüğü, vilayetin eğitim işlerini
gören şube başkanları olarak tanımlanmıştır. Bu talimatname ile Maarif
Müdürleri, ilköğretim ve ortaöğretim kurumlarının, mesleki ve teknik
okullarının, müzeler ve kütüphanelerin, resmi ve özel okuma
odalarının, resmi ve özel kurs, dershane ve yurtların mercii olarak kabul
edilmiştir (TBMM Zabıt Ceridesi, 20 Aralık 1934; Maarif Vekaleti,
1935: 3-4).
1.1.16. Saffet Arıkan (9 Haziran 1935-28 Aralık 1938)
10/06/1935 ile 28/12/1938 tarihleri arasında Millî Eğitim Bakanlığı

yapan Saffet Arıkan üç sene, altı ay, on gün bu görevde kalmıştır. 1887
yılında Erzincan’da doğan Saffet Arıkan, İlk ve orta öğrenimini
Erzincan ve Erzurum’daki askeri okullarda yapmıştır. 1910 yılında
kurmay yüzbaşı olan Arıkan çeşitli askeri görevlerde yer almıştır. 1925-
1931 yılları arasında CHP genel sekreterliği, 1935-1938 yılları arasında
ise Millî Eğitim Bakanlığı yapmıştır. Tansiyon düşüklüğü sebebi ile
Maarif Vekili Saffet Arıkan istifa etmiştir. Saffet Arıkan’dan sonra
Maarif Vekilliğine İzmir Milletvekili Hasan Ali Yücel getirilmiştir.
Saffet Arıkan 1947 yılında vefat etmiştir (BCA, 030/10-14/80/2; Ulus,
27 Kasım 1947; Yazıcı, 1973: 127).
Kültür bakanı Abidin Özmen istifa edince Cumhuriyet Halk Partisinin

eski genel sekreteri ve Erzincan Milletvekili Saffet Arıkan yeni kültür
bakanı olmuştur. Abidin Özmen ise Şark vilayetleri müfettişliği
görevine atanmıştır Saffet Arıkan’ın göreve başladığı gün 2773 sayı ve
10/06/1935 tarihli “Maarif Vekaleti Merkez Teşkilat ve Vazifeleri
Hakkındaki Kanuna Ek Kanun” kabul edilmiştir. Bu kanun ile maarif
vekaletinin adı değiştirilerek Kültür Bakanlığı olmuştur. Ayrıca bu
kanunla maarif teşkilatında bazı birimler yeniden oluşturulurken bazı
birimlerin ise ismi değiştirilmiştir. Yeni oluşturulan birimler, Yayın
Direktörlüğü, Ar Direktörlüğü, Beden Eğitimi ve İzcilik Direktörlüğü
ve Özel Okullar Direktörlüğüdür. Kanunda Yayın Direktörlüğünün
görevleri şu şekilde belirlenmiştir; Kültür bakanlığınca çıkarılacak her
türlü yazı ve resimle ilgili işler, Kültür Kurulunca onaylanan özel
yazılar, okul kitapları, eser yazma ve çevirme hakkına ilişkin yönetsel

işler, Okul Kitapları Sandığının işleri, Devlet basım evinin gözetilmesi
ve bu kurumun bakanlığa bağlı işleri, devlet kitapları yönergesi işleri,
basmayazı ve resimleri derlemenin bakanlıkça görülecek işleri,
Bakanlığın istatistikle ilgili yazı işleri, bütün kanun, tüzük, yönetmelik
ve emirlerin toplanması ve gerekenlerin gereken yerlere yayılması
işleri, Bakanlıkça hazırlanan kitap ve dergilerin çıkarılması ve
dağıtılması işleri yapmaktır. Ar Direktörlüğünün görevleri ise şunlardır:
Okul veya okul haricinde dramatik sanatlarla, müzik ve plâstik sanat
işlerinin Millî hedefe uygun olarak yürümesine ve yayılmasına, milletin
bu yönden inkışafına ve ilerlemesine çalışmak ve bu çalışmanın sosyal
eğitim bakımından gereği gibi faydalı olmasının yollarını aramak ve
göstermektir. Beden Eğitimi ve İzcilik Direktörlüğünün görevleri ise
şunlardır; Okulların beden eğitimi ve izcilik işlerini yürütmek, okul
dışındaki beden eğitimi işlerinin Kültür bakanlığı ile ilgili işlerini
yürütmek, okullarda verilecek askerliğe yetiştirme dersleri ile ilgili
işleri yürütmek, Kültür Bakanlığının seferberlik işlerini yürütmektir.
Özel Okullar Direktörlüğünün görevleri; 2287 sayılı kanunun 12. ve 13.
maddeleri ile orta ve ilköğretim genel direktörlüklerine verilen işlerden
özel okullarla ilgili olanlarını yapmaktır (Haber, 11 Haziran 1934,
TBMM Zabıt Ceridesi, 10 Haziran 1935).
2773 sayı ve 10/06/1935 tarihli “Maarif Vekaleti Merkez Teşkilat ve

Vazifeleri Hakkındaki Kanuna Ek Kanun” ile yeni eklenen ve adı
değiştirlen birimlerle birlikte Kültür Bakanlığının merkez teşkilatı şu
şekilde oluşmuştur:
✓ Yönetgerlik,
✓ Kültür danışıtı,
✓ Kültür kurulu,
✓ İspekterlik kurulu,
✓ Yükseköğretim genel direktörlüğü,
✓ Ortaöğretim genel direktörlüğü,
✓ İlköğretim genel direktörlüğü,
✓ Ertik ve teknik öğretim genel direktörlüğü,
✓ Ar genel direktörlüğü,
✓ Özel okullar direktörlüğü,
✓ Beden eğitimi ve izcilik direktörlüğü,
✓ Yayın direktörlüğü,
✓ Öntükler ve müzeler direktörlüğü,
✓ Kitapsaraylar direktörlüğü,
✓ Okul müzesi direktörlüğü,
✓ Zat işleri direktörlüğü,
✓ Özel büro direktörlüğü,
✓ Yapılar dayrası,
✓ Gereç direktörlüğü,
✓ Arşiv direktörlüğü.
Saffet Arıkan döneminde üniversitelerde bir dizi yenilikler yapılmıştır.

Üniversitelerde doçentlik kadroları oluşturulmuş ve doçentlerin
maaşları ekonomik olarak iyi bir duruma getirilmiştir. Ayrıca bu
dönemde Ankara’da Tıp Fakültesi açılmış ve İstanbul Üniversitesine
bağlı İktisat Fakültesi kurulmuştur. Ayrıca Yüksek Öğretmen Okulunda

Pedagoji Enstitüsü açılmıştır (Çelik vd., 2018, 140).
Saffet Arıkan, TBMM’nin 68. Birleşiminde Maarif Vekaleti bütçe

görüşmeleri ile ilgili konuşmasında Maarif Vekaletinin ilköğretim,
ortaöğretim ve yükseköğretim durumu hakkında da ayrıntılı bilgi
vermiştir. İlköğretim ile ilgili konuşmasında, ilköğrenim çağında 1.850
bin çocuk olduğunu ancak bunlardan sadece 658 bin öğrencinin okula
devam ettiğini belirtmiş ve konuşmasına şöyle devam etmiştir “Biz
köylerimizi nüfusu umumiyemizin yüzde yetmiş beşi kabul edersek
görülür ki şehirlerde okuma çağında bulunan çocuklar yüzde altmış
sekizdir. Köylerde ise ancak yüzde yirmi beşi okumaktadır. Hakiki
durum ve realite budur.” Konuşmasına ortaöğretimin durumu ile
devam eden Arıkan, ortaöğretimdeki en büyük sıkıntının öğretmen
yetersizliği olduğunu belirtmiştir. Cumhuriyetin ilk yıllarında 9.800
öğrenci olduğunu buna karşılık 1.900 öğretmen olduğunu ancak mevcut
durumda 63 bin öğrenci olduğunu ancak öğretmen sayısının 2.100
olduğunu belirtmiştir. Yükseköğretimin durumu hakkında da bilgi
veren Arıkan, üniversiteye bağlı olarak Fizik ve Kimya enstitülerinin
inşasına başlayacaklarını belirtmiştir (TBMM Zabıt Ceridesi, 26 Mayıs
1936).
Saffet Arıkan’ın Kültür Bakanlığı döneminde Dolmabahçe Sarayı’nda

Üçüncü Türk Dil Kurultayı düzenlenmiştir. Başkanlığa seçilen Kültür
Bakanı kurultayın açılışında bir konuşma yapmıştır. Kültür Bakanı
yaptığı konuşmada dil ve tarih alanında yapılan çalışmalardan kısaca
bahsetmiştir (Son Posta, 25 Ağustos 1936: 7). Atatürk çıkardığı bir
kararname ile Üçüncü Türk Dil Kurultayına iştirak etmek için

Türkiye’ye davet edilen yabancı dil uzmanlarının gidiş-geliş
masraflarını karşılamak için Londra Büyük Elçiliğine 550, Paris Büyük
Elçiliğine 450, Viyana Büyük Elçiliğine 300, Varşova ve Budapeşte
Büyük Elçiliklerine 250’şer liralık döviz müsaadesi verilmiştir (BCA,
30/18/1/2-67/64/17). Halkevleri de Dil, tarih ve Edebiyat şubesinden
seçilen bir kişiyi kurultaya temsilci olarak göndermiştir (BCA,
490/010-3/12/39). Kurultay çalışmalarını 31 Ağustos’ta kadar
sürdürmüştür. Kurultayda Divan-ı Lügatüttürk’ün bastırılması, okul
kitaplarındaki terimlerin Türkçeleştirilmesi ve kurultayın üç senede bir
toplanması gibi kararlar alınmıştır. Ayrıca kurultayda Türk Dil
Kurumu’nun yeni genel merkez kurulu da seçilmiştir (Ulus, 1 Eylül
1936: 1).
İkinci Türk Tarih Kongresi, 20 Eylül 1937 tarihinde saat 15:00’te

Dolmabahçe sarayında Kültür Bakanı Saffet Arıkan’ın başkanlığında
Atatürk’ün de katılımıyla toplanmıştır (Anadolu, 21 Eylül 1937: 1).
Kongrenin açıldığı gün bir tarih sergisi de açılmıştır. Kongre ikinci gün
Afet İnan başkanlığında toplanmıştır. İkinci günde Prof. İbrahim
Necmi, Türk tarih tezinde güneş-dil teorisinin yeri ve önemini anlatan
bir konuşma yapmıştır (Cumhuriyet, 22 Eylül 1937: 1). Kongrenin
üçüncü günkü toplantısı saat 14:15’te Kongre Asbaşkanı Hasan Cemil
Çambel’in başkanlığında toplanmıştır. Bu toplantıda dokuz profesör
tezlerini anlatan birer konuşma yapmışlardır (Kurun, 23 Eylül 1937: 1).
Kongrenin dördüncü toplantısı Fahri Başkan Prof. Pittard’ın
başkanlığında toplanmıştır. Önemli bir tarih tezi ileri süren Prof.
Menghi konuşmasında yeryüzü medeniyetinin kaynağı Anadolu ve

Ortaasya’dır demiştir (Cumhuriyet, 24 Eylül 1937: 1).
İkinci Türk Tarih Kongresi son toplantısını Kültür Bakanı Saffet

Arıkan’ın başkanlığında yapmıştır. Atatürk bazı milletvekilleriyle
beraber bu toplantıya iştirak etmiştir. Son toplantıda önemli bir
konuşma yapan Prof. Dr. Afet İnan, Osmanlı Devleti’nin kuruluş,
yükselme ve gerileme dönemlerinin sebeplerinden bahsetmiş ve “Türk
milleti, ilerlemek için hiçbir engel tanımaz demiştir” (Cumhuriyet, 26
Eylül 1937: 1).
1.2. 1923-1938 Dönemi’nde Eğitim Faaliyetleri
Mustafa Kemal Paşa, Bursa Şark Tiyatrosu’nda kendisini ziyarete gelen

Bursa ve İstanbul öğretmenlerine 27 Ekim 1922 tarihinde bir konuşma
yapmıştır. Atatürk bu konuşmasında eğitimde Millîlik ve çağdaşlık
ilkelerine vurgu yapmıştır. Atatürk ayrıca milli eğitim konusunda bir
kurtuluşa varmak için sonuçları ne olursa olsun tam bir başarıya
ulaşmak gerektiğini de belirtmiştir. Atatürk bu başarının elde
edilebilmesi için de herkesin birlik içinde belirli ve temel bir program
düzleminde çalışması gerektiğini belirtmiştir. Atatürk, bu programın da
birincisi toplumsal yaşamın gereklerini karşılaması ikincisi de çağın
isteklerine uyması olarak iki esaslı nokta üzerine kurulması gerektiğini
belirtmiştir (Türk Devrim Tarihi Enstitüsü Yayımları-6, 1946: 7–9).
1.2.1. Tevhid-i Tedrisat Kanunu (3 Mart 1924)
Cumhuriyet Halk Fırkası Meclis Grubu 2 Mart 1924 tarihinde

toplanarak üç yasa tasarısını görüşmüştür. Bu üç yasa tasarısından biri
olan Tevhid-i Tedrisat Kanunu 430 sayı ve 03 Mart 1924 tarihinde
TBMM’de kabul edilmiştir. Birbiriyle ilişkili olan ve sonraki Atatürk
inkilaplarının da temelini oluşturan diğer yasalar; Halifeliğin
kaldırılması ve Osmanlı Hanedanı'nın yurtdışına çıkartılması, Şer'iye
ve Evkaf Vekâletinin kaldırılmasıdır.
Cumhuriyet kurulduğu sırada ülke genelinde; Şer'iye ve Evkaf Vekaleti

ve özel vakıflar tarafından idare edilen medreseler ve sübyan okulları,
Bakanlığa bağlı olan orta ve yükseköğretim okulları, il özel idareleri
tarafından yönetilen ilköğretim okulları ve bazı sanat okulları, halkın
yardımı ile varlığını devam ettiren bazı sibyan okulları, İstanbul ve
büyük şehirlerdeki özel okullar, gayrı müslimler tarafından açılan
bağımsız veya kiliseye bağlı özel okullar, Amerika, Fransa, İngiltere,
Almanya, İtalya, Rusya, Avusturya gibi devletlerin açtığı yabancı
okullar gibi başına buyruk ve denetimsiz okullar bulunmaktaydı. İşte
eğitimdeki bu ikililiği ve çok başlılığı ortadan kaldırmak ve eğitimi
devlet denetimine almak için Atatürk’ün direktifleri doğrultusunda ve
İsmail Safa Bey’in Maarif Vekilliği döneminde, Saruhan Milletvekili
Vasıf Bey ve elli yedi milletvekilininin teklifi ile Tevhid-i Tedrisat
kanunu (Öğretim Birliği yasası) kabul edilmiştir. Vasıf Bey ile birlikte
kanun teklifinde bulunan diğer milletvekillerinin isimleri şunlardır:
Kayseri Milletvekili Ahmet Hilmi Bey, Konya Milletvekili Refik Bey,
Gelibolu Milletvekili Celal Nuri Bey, Kütahya Milletvekili Cevdet Bey,
İzmir Milletvekili Mehmet Şükrü Bey, Gaziantep Milletvekili Kılınç

Ali Bey, Antalya Milletvekili Ahmet Saki Bey, Kırkkilise Milletvekili
Fuat Bey, Aydın Milletvekili Tahsin Bey, İstanbul Milletvekili Ali Rıza
Bey, Muş Milletvekili İlyas Sami Bey, Muş Milletvekili Osman Kadri
Bey, Kütahya Milletvekili Ragıp Bey, Urfa Milletvekili Ali Bey, Rize
Milletvekili Ali Bey, Kozan Milletvekili Ali Saip Bey, Rize
Milletvekili Rauf Bey, Karahisar Milletvekili Ruşen Eşref Bey,
Trabzon Milletvekili Nebizade Hamdi Bey, Siirt Milletvekili Hulki
Bey, Adana Milletvekili Ahmet Kemal Bey, Ergani Milletvekili Kazım
Vehbi Bey, Ordu Milletvekili Recai Bey, Kırşehir Milletvekili Yahya
Galip Bey, Denizli Milletvekili Mazhar Müfit Bey, Bolu Milletvekili
Cevat Abbas Bey, Elaziz Milletvekili Hüseyin Bey, Afyonkarahisar
Milletvekili İzzet Ulvi Bey, Biga Milletvekili Samih Rıfat Bey,
Menteşe Milletvekili Şükrü Kaya Bey, Urfa Milletvekili Yahya Kemal
Bey, Zonguldak Milletvekili Ragıp Bey, Tokat Milletvekili Mustafa
Bey, Menteşe Milletvekili Yunus Nadi Bey, Karahisarı şarki
Milletvekili Mehmet Emin Bey, Saruhan Milletvekili Reşat Bey, Van
Milletvekili Hakkı Bey, Saruhan Milletvekili Kemal Bey, Ertuğrul
Milletvekili Fikret Bey, Artvin Milletvekili Hilmi Bey, Aydın
Milletvekili Zekai Bey, Kars Milletvekili Ağaoğlu Ahmet Bey, Çankırı
Milletvekili Talat Bey, Ertuğrul Milletvekili Rasim Bey, Kütahya
Milletvekili Recep Bey, Giresun Milletvekili Kazım Bey, Giresun
Milletvekili Hacı Muhittin Bey, Çatalca Milletvekili Şakir Bey,
Ertuğrul Milletvekili İbrahim Bey, Denizli Milletvekili Haydar Rüştü
Bey, Kayseri Milletvekili Sabit Bey, Bursa Milletvekili Refet Bey, Rize
Milletvekili Ahmet Fuat Bey, İzmit Milletvekili Saffet Bey, Hakkari
Milletvekili Asaf Bey, Karahisarı Şarki Milletvekili İsmail Bey,

Malatya Karahisarı Şarki Milletvekili Hilmi Bey’dir. Aslında bu kanun
kabul edilmeden önce Atatürk, değişik tarihlerde yaptığı konuşmalarla
bu kanunun düşünsel zeminini hazırlamıştı. Örnek olarak Atatürk 1922
yılındaki meclisin açış konuşmasında, hükümetin en önemli görevinin
eğitim olduğunu, bunu sağlamak için de ülkenin içinde bulunduğu
toplumsal ihtiyaçlar, çevre koşulları ve yüzyılın gereksinimlerine
uygun bir programın hazırlanması gerektiğini belirtmiştir (Başaran,
1993: 16; Akgün, 1983: 37-40; Köçer ve Egüz, 2014: 1452; Sungu,
1938: 428-429).
Türk eğitim tarihinin en dinamik inkılaplarından biri olan Tevhid-i

Tedrisat Kanunu 7 maddeden oluşmaktadır. Kanunun ilk üç
maddesinde yükseköğretim kurumları hariç Türkiye’deki bütün okullar
Din İşleri ve Vakıflar Bakanlığı veya özel vakıflar tarafından yönetilen
bütün medrese ve okullar ve bu okullara ait birikimler de dahil olmak
üzere Millî Eğitim Bakanlığına bağlanmıştır. Kanunun dördüncü
maddesinde Millî Eğitim Bakanlığı tarafından din alanında uzman
yetiştirmek için ilahiyat fakültesi, imam ve hatip yetiştirmek için de
farklı okulların açılacağı belirtilmiştir. Beşinci maddede Millî
Savunmaya bağlı askeri ortaokul ve liseler ile Sağlık Bakanlığına bağlı
yetim yurtları bütçeleri ve eğitim kadroları ile birlikte Millî Eğitim
Bakanlığına bağlanmıştır. Ancak daha sonra çıkarılan 637 sayı ve 22
Nisan 1925 tarihli kanunla askeri liseler tekrar Millî Savunma
Bakanlığına bağlanmıştır.
Tevhidi-i Tedrisat Kanunu’nun temel amacı, yükseköğretim kurumları

dışındaki okullarda öğrenim gören çocuklara millî kültür vermek ve
onları her türlü ideolojik yönlendirmelerden uzak tutmaktır. İşte bunu
sağlamanın en hızlı ve en güvenli yolu da tüm okulların Millî Eğitim
Bakanlığına bağlanmasıdır. Bu kanunun kabul edilmesinden sonra
bakanlığın denetimi dışında dini ders veren medreseler kapatılıyor,
azınlık ve yabancı okullarda ise dini ve ideolojik eğitim ile birlikte dini
sembollerin okullarda kullanılması da yasaklanıyordu. Böylece Tevhidi
Tedrisat Kanunu ile günümüze kadar sürecek olan eğitimde laikleşme
süreci de başlamış oluyordu. Ayrıca Tevhid-i Tedrisat Kanunu yeni
Türk harflerinin kabulü için de zemin hazırlamıştır. (Akgün, 1983: 48;
Arı, 2002: 190; Çelenk, 2008: 369).
1.2.2. Orta Tedrisat Muallimleri Kanunu (13 Mart 1924)
439 sayı ve 13 Mart 1924 tarihli ve "Orta Tedrisat Muallimleri

Kanunu"nun kabul edilmesi ile öğretmenlik, eğitim ve öğretim
faaliyetlerini gerçekleştirmekle görevli bir meslek haline gelmiştir. 31
maddeden oluşan bu kanun ile öğretmenlik mesleğinin tanımı yapılmış,
öğretmenlerin işe alınma, çalışma şartları, ücret, derece, kıdem, terfi ve
cezaları belirlenmiştir. Kanunun ikinci maddesinde öğretmenler,
bulundukları okulların derecesine göre ilköğretim, ortaöğretim ve
yükseköğretim öğretmenleri olmak üzere üç kısma ayrılmıştır. Beşinci
maddede 25 yaşını dolduran ve 40 yaşını geçmeyen kişilerin
öğretmenliğe başvurabileceği belirtilmiştir. Aslında Atatürk bu kanun
edilmeden bir yıl önce 1 Mart 1923 tarihinde Büyük Millet Meclisi’nin
dördüncü toplanma yılı dolayısıyla yaptığı konuşmada öğretmenliğin
diğer yüksek meslekler gibi güçlü ve müreffeh bir meslek haline

getirilmesi gerektiğini ve öğretmenlerin toplumun en fedakâr ve en
değerli unsurları olduğunu belirterek öğretmenlik mesleği ile ilgili bir
kanunun çıkarılacağına işaret etmişti (Cicioğlu, 1984: 29-30; Ceyhan,
2004: 68; Gündüz, 2018: 132).
1.2.3. İkinci Heyet-i İlmiye Toplantısı (23 Nisan 1924)
Maarif Vekili Vasıf Bey’in Millî Eğitim Bakanlığı döneminde 23 Nisan

1924 tarihinde Ankara'da toplanan İkinci Heyet-i İlmiye toplantısına
Millî Eğitim Bakanlığından müsteşar, öğretim daire müdürleri,
üniversitedeki öğretim üyeleri, ortaöğretim kurum müdürleri, kız ve
erkek öğretmen okulları müdürleri katılmıştır. İkinci Heyet-i İlmiye
toplantısına iştirak eden uzman kişilerin isimleri şunlardır; Bakanlık
Müsteşarı Köprülüzade Fuad Bey, Yükseköğretim Genel Müdürü
Abdülfeyyaz Tevfik Bey, Ortaöğretim Genel Müdürü Nafi Atuf Bey,
Teftiş Heyeti Başkanı Rıdvan Nafiz Bey, Teftiş Heyeti Üyesi Mahmud
Nedim Bey, Müfettiş Hasan Fehmi Bey, Hukuk ve İktisat Öğretmeni
Sadri Edhem Bey, Dârülmuallimîn Müdürü Refet Bey, Dârüleytamlar
Müfettiş-i Umumisi Avni Bey, Muallimler Derneği Başkanı Sivas
Milletvekili Rahmi Bey, Darülfünun müderrisi Şükrü Refik Bey,
Ankara Lisesi Kimya Öğretmeni Vasfi Bey, Darülfünun Müderrisi Sadi
Bey, Darülfünun Müderrisi Mehmed Emin Bey, Darülfünun Müderrisi
Ömer Şevket Bey, Darülfünun Müderrisi Malik Bey, İstanbul
Dârülmuallimîn Müdürü İhsan Bey, İstanbul Dârülmuallimîn
Öğretmeni İbrahim Alaaddin Bey, İstanbul Dârülmuallimîn Öğretmeni
Ali Cânib Bey, Darülmuallimât Öğretmeni Süleyman Şevket Bey,
Darülmuallimât Öğretmeni Abdülkadir Bey, Çamlıca Kız Lisesi

Öğretmeni Ekrem Bey, İstanbul Erkek Lisesi Felsefe Öğretmeni Ali
Rıza Bey, Kabataş Lisesi Fizik Öğretmeni Kemal Zâim Bey, Edirne
Lisesi Müdürü Nuri Bey, Adana Dârülmuallimîn Müdürü Ali Ulvi Bey,
Konya Dârül Muallimîni Râsim Bey, İstanbul Muallimler Cemiyeti
Başkanı Ali Haydar Bey, El İşleri Muallimi İsmail Hakkı Bey, İzmir
Lisesi Riyâziyât Öğretmeni Nazmi Bey, Çamlıca Kız Lisesi Öğretmeni
Reşat Nuri Bey, Kimya Öğretmeni Salahaddin ve İstanbul İlköğretim
Müfettişi Hâlid Bey ve ilköğretim öğretmenlerinden iki kişi de
toplantıya davet edilmiştir. Toplantının katipliğini Hukuk ve İktisat
Öğretmeni Sadri Edhem Bey ile İstanbul Erkek Lisesi Felsefe
Öğretmeni Ali Rıza Bey yapmıştır (Bozkurt, 2020: 1758).
Millî Eğitim Bakanı Vasıf Bey, İkinci Heyeti İlmiyyenin toplanma

gayesinin, okul ders müfredatlarını hazırlamak, ders çizelgelerini
düzenlemek ve ders kitaplarının muhteviyatını belirlemek olduğunu
söylemiştir. Ayrıca Vasıf Bey, II. Heyet-i İlmiyye toplanmadan önce
bir anket düzenlediklerini ve bu anketin sonuçları doğrultusunda bazı
kararlar almak için toplantının kaçınılmaz olduğunu belirtmiştir. Ayrıca
1924 yılının eğitim işleri ve kültür meselelerini görüşmek de heyetin
toplanma amaçları arasında yer almaktadır (Yücel, 1994: 25; Gül, 2018:
518; Başar, 1988: 167).
İkinci Heyet-i İlmiyye toplantısında, ilköğretim süresinin altı yıldan beş

yıla indirilmesi ve ilköğretim müfredatının düzenlenmesi, ortaokul ve
lise kısımlarının ayrı değerlendirilmesi ve her birinin öğrenim süresinin
üç yıl olarak belirlenmesi ve böylece toplam olarak ortaöğretim
kurumlarının öğrenim süresinin yedi yıldan altı yıla indirilmesi,

öğretmen okullarındaki eğitimin dört yıldan beş yıla çıkarılması,
ortaokul, lise ve öğretmen okullarının ders programlarına sosyoloji
dersinin eklenmesi ve okutulacak ders kitaplarının yazdırılması gibi
kararlar alınmıştır.
Alınan bu kararlardan anlaşılacağı üzere müfredat programlarındaki ilk

önemli değişim İkinci Heyet-i İlmiye toplantısında gerçekleşmiştir.
Müfredat programlarının ayrıntısıyla ele alındığı II. Heyet-i İlmiye’de
okulların eğitim süreleri, ders programları, haftalık ders saatleri ve
okutulacak ders kitapları üzerinde özellikle durulmuş, hukuk ve iktisat
derslerinin “içtimaiyat” adı altında okutulmasına ve okullarda felsefe
dersine ağırlık verilmesine karar verilmiştir. Bu toplantıda tarih
müfredat programı ve ders kitaplarında yenilik kararı alınmıştır.
Uygulanacak olan yeni tarih müfredat programları tam olarak tespit
edilmemiş olmasına rağmen, programlara “Türk Medeniyeti Tarihi” ile
“Ecnebi Medeniyeti Tarihi” konularının ilave edilmesi tavsiye
edilmiştir (Aslan, 2012: 335).
1.2.4. Üçüncü Heyet-i İlmiye Toplantısı (26 Aralık 1925)
Üçüncü Heyet-i İlmiyye toplantısı, Millî Eğitim Bakanı Mustafa

Necati’nin başkanlığında 26 Aralık 1925 tarihinde toplanmıştır.
Toplantıya Bakanlık Müsteşarı, Telif ve Tercüme Heyeti Başkanı,
Teftiş Kurulu Başkanı, bazı bakanlık müfettişleri, bazı genel müdür ve
daire müdürleri, öğretmen okulu müdür ve öğretmenleri, lise müdür ve
öğretmenleri de katılmıştır. III.Heyet-i İlmiyyeye katılan üyelerin
isimleri şunlardır: İstanbul Edebiyat Fakültesi Reisi Müderris

Köprülüzade Fuat Bey, Galatasaray Lisesi Müdürü Behçet Bey,
Darülfünun Ruhiyat Müderrisi Ali Haydar Bey, İstanbul Kız Öğretmen
Okulu Müdürü Emin Bey, İzmir Muallim Mektebi Müdürü Hikmet
Bey, Bursa Türk Ocağı Başkanı İsmail Hakkı Bey, Çamlıca Ortaokul
Müdürü Mehmet Ali Bey, Adana Erkek Lisesi Müdürü Ragıp Nurettin
Bey’dir. Üçüncü Heyeti İlmiye toplantısının amacı, Türk eğitim
sisteminin genel sorunlarını tartışmak ve gerekli kararları almaktır
(Özalp ve Ataünal, 1983: 114; Yılmaz, 1988: 101; Bozkurt, 2020:
1748).
26 Aralık 1925-8 Ocak 1926 tarihleri arasında çalışmalarını yürüten

Üçüncü Heyet-i İlmiyye’de alınan kararlar şunlardır: İl öze idare ve
Devlet bütçelerinden Millî eğitime ayrılan bütçeleri faydalı olacak
şekilde harcamak ve okullara kayıt olmak isteyen çocukların tamamını
okullara kaydetmek için okullaşma oranını arttırmak, liseleri yeniden
düzenleyerek belirli merkezi yerlerde güçlü liseler yapmak ve bunların
sayısını tedricen arttırmak, öğretmen okulları ve meslek okullarını
belirli merkezlerde toplayarak, bu okulların güçlenmelerini sağlamak,
Yatılı olmayan ortaokullarda karma eğitim uygulamak, aday
öğretmenlere verilecek pedagojik formasyonun esaslarını tespit etmek,
eğitim ve öğretim işleri ile ilgilenecek Talim ve Terbiye Dairesinin
kurulmasını sağlamaktır. Maarif Teşkilatına Dair Kanunun kabul
edilmesi, Üçüncü Heyeti İlmiyye toplantısında alınan kararların
uygulamaya geçirildiğinin bir kanıtı olması açısından önemlidir. Ayrıca
Talim ve Terbiye Dairesi’nin kurulması ile Heyet- İlmiyye toplantıları
sona ermiştir (Özalp ve Ataünal, 1983: 114; Önk, 2015: 517; Bozkurt,
2020: 1762).
1.2.5. Maarif Teşkilatı Hakkında Kanun (22 Mart 1926)
22 Mart 1926 tarihli ve 739 sayılı Maarif Teşkilatı Kanunu ile Eğitim
teşkilatı yeniden düzenlenmiştir. Bu kanunun Türk eğitim tarihine
getirdiği en önemli yenilik Talim ve Terbiye Dairesinin kurulması
olmuştur. Ayrıca bu kanun ile Millî Eğitimin taşra teşkilatı da yeniden
düzenlenmiştir. Bu kanun ile ülke dokuz eğitim mıntıkasına ayrılarak
her eğitim mıntıkasının başına geniş yetkilere sahip birer Maarif emini,
illerde maarif müdürü, ilçelerde ise maarif memuru görevlendirilmiştir.
Türk eğitim tarihinin ilk örneklerinden olan maarif eminliklerinin
kuruluş amacı, yerinden yönetimle bakanlığın iş yükünü hafifletmek,
bürokratik işleri en aza indirmek ve daha etkili bir idare anlayışı
oluşturmaktır. Maarif Eminlikleri, 22 Mart 1926 tarih ve 789 sayılı
Maarif Teşkilatı Kanunu’nun 20. maddesine dayanılarak hazırlanan
4056 sayılı kararname ile ancak 1926’da kurulabilmiştir (Özgedik,
2014: 163; Deniz, 2016: 109).
789 sayılı Maarif Teşkilatına Dair Kanun ile Millî Eğitime bağlı
okulların kuruluş sistemi yeniden belirlenmiştir. 27 maddeden oluşan
bu yasanın birinci maddesi ile Türk dili çalışmaları ile ilgilenmek için
bir “Dil Heyeti”, ikinci maddesi ile eğitim ve öğretim işleri ile
ilgilenmek için “Talim ve Terbiye Kurulu”, yirminci maddesi ile
Maarif Vekaletinin taşradaki işlerini yürütmek ve Maarif Vekaletini
taşrada temsil etmek için “Maarif Eminliği” kurulmuştur. Ayrıca bu
yasanın beşinci maddesinde ilkokullar, gündüzlü şehir ve kasaba

ilkokulları, yatılı şehir ve kasaba ilkokulları, gündüzlü köy ilkokulları
ve yatılı köy ilkokuları olmak üzere dört kısma ayrılmıştır. Ayrıca
yasanın yedinci maddesiyle ortaöğretim kurumları; liseler, ortaokullar,
ilk muallim okulları ve köy muallim okulları olmak üzere dört kısma
ayrılmıştır. Yükseköğretim kurumları ise lise öğretmenlerini yetiştiren
yüksek muallim okulu ile lise öğretmenleri dışındaki öğretmenleri
yetiştiren orta muallim okulu olmak üzere iki kısma ayrılmıştır. Ayrıca
bu yasanın on ikinci maddesiyle "Maarif Hizmetlerinde asıl olan
muallimliktir" ilkesinin benimsenmesi saptanmıştır. Maarif Teşkilatına
Dair Kanun, yeni Türk devletindeki Millî Eğitim Bakanlığının merkez
teşkilatını düzenleyen ilk kanuni düzenleme olması açısından önemlidir
(Başar, 1988: 207; Ceyhan, 2004: 72–73; Türk ve Kılıç, 2015: 3).
1.2.6. İlkmektep Muallim ve Vazifeleri Hakkında Kanun (2

Haziran 1926)
842 sayı ve 2 Haziran 1926 tarihli İlkmektep Muallim ve Muavinleri

Hakkındaki Kanun ile kimlerin ilkokul öğretmeni olarak
adlandırılabileceği belirlenmiştir. On iki maddeden oluşan bu yasanın
birinci maddesinde bir kişinin ilkokul öğretmeni olarak
adlandırılabilmesi için en az beş yıllık idadi veya buna eşdeğer orta ve
yüksek derecede bir okulu bitirme şartı getirilmiştir. Bu yasa
İlköğretmen Okulunda eğitim almadığı halde ilkokullarda öğretmen
olarak çalışmak isteyenlerle ilgili bir yasadır. Bu yasa ile öğretmenlik
yapmak isteyenlerin öğrenim koşulları belirlenmiştir (Ceyhan, 2004:
73–74).
1.2.7. Türk Harflerinin Kabul ve Tatbiki Hakkında Kanun (1

Kasım 1928)
Mustafa Kemal Kurtuluş Savaşı’nın ilk yıllarından itibaren yeni Türk

harflerinin kabulü ile ilgili kararlılığını göstermiştir. Öyle ki, Erzurum
Kongresi sürecinde Mazhar Müfit Bey'e gelecekte yapılacak işlerle
ilgili tutturduğu notta "Latin hurufu kabul edilecek." diye yazdırmıştır.
Atatürk 9 Ağustos 1928 tarihinde İstanbul Sarayburnu Parkı’nda Harf
Devrimi ilan edilmeden önce yaptığı konuşmada, dili ifade etmek için
yeni Türk harflerinin kabul edileceğini ve Türk halkının asırlardan beri
anlaşılmayan işaretlerden kurtarılması gerektiğini ve yakın zamanda
tüm dünyanın buna şahit olacağını belirtmiştir (Türk Devrim Tarihi
Enstitüsü Yayımları-6, 1946: 32; Kılıç, 2011: 846).
Atatürk’ün bu konuşmasından sonra resmi ve özel kurumlarda yeni

Türk harflerinin öğretilmesine yönelik kurslar düzenlenmeye
başlanmıştır. Meclisteki bazı milletvekilleri yeni Türk harfleri ile
konferanslar vermiş, bazı milletvekilleri de halka yeni Türk harflerini
tanıtmış, Türk Maarif Cemiyeti de harflerin öğretilmesine yönelik
kurslar açmıştır. Cumhuriyet Halk Fırkası da yeni Türk harfleri ile ilgili
bir kurs düzenlemiş ve düzenlenen bu kursa Atatürk 7 Ekim 1928
tarihinde katılarak kurstaki çalışmaları yakından takip etmiştir
(Hakimiyeti Millîye, 25 Eylül 1928; Hakimiyeti Millîye, 08 Ekim
1928)
Harf inkılabı, hazırlık süreci en uzun süren inkılaplardan biri olmasına

rağmen, temelsiz kabul edildiği için zamanında büyük tartışmalara yol
açmıştır. Yeni Türk harflerinin kabulü ile ilgili ilk istek 1923 yılında,
İzmir İktisat Kongresi’nde yapıldı. Bu kongrede, Ali Nazmi ile bir

arkadaşı, Yeni Türk harflerinin kabulü ile ilgili bir teklif sundu. Ancak
bu öneri kabul edilmedi. Kongre Başkanı Kazım Karabekir Paşa,
“Latin Harflerini Kabul Edemeyiz” başlıklı makalesi ile öneriyi
reddenlerin başında yer almaktadır (Arseven, 2017: 169; Turan, 2018:
387).
Yeni Türk harflerinin kabul edilmesinden önce TBMM, 28 Mayıs 1928

tarihli 1288 sayılı kanun ile milletlerarası rakamlar değişikliğini kabul
etti. Yeni Türk harflerinin kabulüne doğru atılan önemli bir adım olan
bu kanun ile resmi dairelerde ve belediyelerde uluslararası rakamların
kullanılması zorunlu hale geldi. Milletlerarası rakamların kabulü
sırasında TBMM'de birçok milletvekili harflerin değişmesi için de
konuşma yaptı. Bundan dolayı Latin harflerinin kabulü kamuoyunda
tartışılmaya başlandı (Ülkütaşır, 1998: 58–59).
Yeni Türk alfabesi, Dolmabahçe Sarayı’nda 1928 yılında sekiz aydan

fazla süren çalışma sonucunda bir komisyon tarafından hazırlanmıştır.
Yeni Türk harfleri kabul edilmeden önce, 1928'in haziran ayı
ortalarında Mehmet İhsan Sungu, İbrahim Necmi Dilmen, Falih Rıfkı
Atay, Ahmet Rasim, Mehmet Emin Erişirgil, İbrahim Grandi, Ruşen
Eşref Ünaydın gibi milletvekili, yazar ve uzmanlardan oluşan bir “Dil
Encümeni” kuruldu. Kurulan bu Dil Encümeni iki komisyon şeklinde
çalışmıştır. Birinci komisyonun görevi, Türkçenin yeni harflerini ve
kurallarını belirlemek, ikinci komisyonun görevi ise gramer kuralları ile
ilgili çalışmaları yürütmektir. Dil Encümeni 27 Eylül 1928 tarihinde
tüm üyelerinin katılımıyla tekrar toplanmış ve bu toplantısında lugat
incelemeleri ile ilgili çalışmalar yapılmıştır. Bu toplantıya Ahmet

Rasim, Falih Rıfkı, Ruşen Eşref, Yakup Kadri, İbrahim Necmi, Ahmet
Cevad, Mehmet Emin, Fazıl Ahmed, Celal Sahir, Mehmet Baha, İsmail
Hikmet, İbrahim Osman ve Ragıp Hulusi katılmıştır. Toplantıda
Anadoludaki lehçelerin lugatlarını araştırmak için Ahmet Rasim,
Ahmet Cevad ve Ragıp Hulusi’den oluşan bir alt komisyon kurulmuştur
(Hakimiyet-i Millîye, 28 Eylül 1928).
Dil Encümeni, Elifba Raporu ve Gramer Hakkında Rapor olmak üzere

iki rapor hazırlamıştır. 41 sayfadan oluşan Elifba raporu; Türk dilindeki
seslerin sayısı ve dereceleri, Latin harflerinin satvî kıymetleri,
Avrupa’da kullanılan Latin asıllı harfler: Latin, İtalyan, Rumen,
İspanyol, Portekiz, Fransız, İngiliz, Alman, İsveç, Fin, Macar, Polenez,
Çekoslovak, Hırvat, Arnavut, Azerbeycan, Sovyet İttihadı Türkleri, Bu
alfabelerdeki harflerin şekilleri satvî kıymetleri, Türkçeye özgü Latin
harflerinin seçilmesi ve bu konuda uyulan esaslar, çeşitli alfabelerdeki
çift harfler, işaretli harfler, Latin alfabesine eklenmiş harfler, Türk
alfabesini oluşturan harflerin çeşitli dillerdeki karşılıkları, Tespit edilen
yeni alfabenin vasıfları gibi bölümlerden oluşmaktadır (Su, Mükerrem
K., Su, Kamil 1973, 138–139; Ülkütaşır, 1998: 60–61; Kayıran ve
Metintaş, 2015: 195; Koç ve Demirci, 2018: 44).
Türk harfleri kabul edilmeden önce Maarif Vekaleti tarafından da yeni

Türk harflerinin düzenlenmesi ile ilgili çalışmalar yapılmıştır.
Bunlardan biri Maarif Vekaleti tarafından ”Söz Derleme Heyeti” nin
kurulmasıdır. Bu heyetin amacı Anadolu lehçelerindeki kelimeleri
toplamak ve bu kelimelerden yararlanarak Türk dilini
zenginleştirmektir. Söz Derleme Heyeti Dil Encümeni üyeleri ile

Bakanlık temsilcilerinden oluşur. Ayrıca bu kişiler dışında Maarif
Vekaleti tarafından Söz Derleme Heyetine Kütüphane Müdürü Hasan
Fehmi, Etnografya Müzesi Müdürü Hamit Zübeyir ve Etnografya
Uzmanı Mesareş görevlendirilmiştir. Söz Derleme Heyetine bağlı
olarak vilayetlerde derleme komisyonları oluşturulmuştur. Derleme
heyeti valinin başkanlığında en büyük maarif memuru ile bulunduğu
bölgedeki ortaokul, lise ve öğretmen okullarındaki Türkçe
öğretmenlerinden oluşur. Derleme heyetinin üye sayısı on ikiyi
geçemez. Maarif vekaleti valilere ve maarif eminlerine bir genelge
göndererek imla kuralları ile ilgili Dil Encümeninin aldığı kararların
uygulanmasını ve bu genelgenin köy öğretmenlerine, kurs
öğretmenlerine ve bu konuda uzman olan kişilere duyurulmasını
bildirmiştir. Maarif Vekaleti tarafından görevlendirilen öğretmenlerle
cami, okul, hükümet salonu gibi yerlerde kurslar açılmış, tiyatro,
sinema ve kahvehane gibi yerlerde ise yeni Türk harfleri halka
açıklanmıştır. Ayrıca Maarif Vekili Mustafa Necati Bey, ilköğretim
müfettişlerinden oluşan bir komisyon toplantısında yeni Türk
harflerininin en sessiz kahramanlarının ilkokul öğretmenleri olduğu
için onları tebrik ettiğini söylemiştir (Hakimiyet-i Millîye, 08 Ekim
1928; Hakimiyet-i Millîye, 10 Ekim 1928; Hakimiyet-i Millîye, 14
Ekim 1928; Hakimiyet-i Millîye, 16 Ekim 1928).
1353 sayı ve 01 Kasım 1928 tarihinde “Türk Harflerinin Kabulü ve

Tatbiki Hakkında Kanun” kabul edilmiştir. İsmet İnönü, Harf Devrimi
ilgili kanun görüşmeleri sırasında meclisteki konuşmasında, kanun
tasarısı ile ilgili söyleyeceklerinin kısa ve açık olduğunu ve yeni Türk

harfleriyle birlikte büyük Türk milletinin yeni bir nur alemine
gireceğini söylemiştir. 01/11/1928 tarihinde Yeni Türk harflerinin
kabulü ile oluşan masrafların karşılığı olarak 1928 yılı Maarif Vekaleti
bütçesine dört yüz bin lira ek bütçe konulması için kanun layihası
verilmiştir (BCA, 30/18/1/2-1/1/6; Türk Devrim Tarihi Enstitüsü
Yayımları-6, 1946: 184).
Yeni Türk harfleri kabul edildikten 1 yıl sonra Mustafa Kemal Atatürk
meclisteki konuşmasında mecliste kabul edilen Türk harflerinin
toplumun genel yaşamına uyum sağladığını ve ilk zorluğun milletin
gücü ve medeniyete olan inancı sayesinde yenildiğini belirtmiştir.
Bundan dolayı Harf İnkilabı ile birlikte, halk eğitimi ve örgün eğitim
gibi alanlarda ciddi çalışmalar yapılmıştır. Bunun sonucu olarak
okuma-yazma oranında ciddi artışlar görülmüştür. Cumhuriyetin ilk
yıllarında okuma-yazma oranı oldukça yetersizdi. O dönemde
Türkiye'nin yüzde 75,8'i köylerde yaşadığı için okullaşma ve okuryazar
oranının arttırmak için ilk önce köylerde eğitime ağırlık verilmeye
başlandı. 1927-1928 eğitim-öğretim yılında 30.000 bin köyden sadece
4.707'sinde okul bulunmaktaydı. 1928-1929 eğitim-öğretim yılında ise
okul sayısı 6.600 olmuştur (TBMM Zabit Ceridesi, 11 Ocak 1929: 3;
Taşdemirci, 1982: 214; Tuğluoğlu ve Tunç, 2010: 60–61).
Yeni Türk alfabesi kabul edildikten sonra, yeni Türk harfleri ile basılan
ders kitapları da okullara parasız olarak gönderilmiştir. Buna rağmen
birçok alanda etkisini gösteren Türk Harf Devrimi basımevlerini de
önemli ölçüde etkilemiştir. Arap harfleri ile basılan kitapların
satılamayıp elde kalması, basımevlerini mali anlamda zor durumda

bırakmıştır. Mali olarak zor durumda kalan basımevlerinin bazısı
bankalardan kredi almak zorunda kalmış bazısı ise devletten yardım
talebinde bulunmuştur, 1 Haziran 1930 tarihi kamuoyunda Türk
harflerinin kesin olarak zaferini ilan eden bir tarih olarak kabul
edilmiştir. Çünkü bu tarihten sonra resmi ve özel bütün kurumlarda,
Millet Meclisinde, mahkemelerde, polis ve belediye merkezlerinde
bütün tutanakların yeni Türk harfleri ile tutulması kararlaştırılmıştır
(Vakit, 30 Mayıs 1930: 1; Kılıç, 2017: 207; Çiçek ve Kabakulak, 2017:
121).
1.2.8. Millet Mektepleri (1 Ocak 1929)
Türkiye’de halk eğitimin temelleri 1923 yılında Millî Eğitim Bakanı

İsmail Safa (Özler) zamanında Halk Eğitim Bürosunun kurulması ile
atılmıştır. İlköğretim Genel Müdürlüğüne bağlı olarak açılan bu Halk
Eğitim Bürosu millet mektepleri kuruluna kadar halk eğitim
çalışmalarını yürütmüştür. Bu Halk Eğitim Bürolarının çalışmaları
sonunda 1928 yılına kadar 3.304 Halk Dershanesi açılıp 64.302 kişi de
bu dershanelerden mezun olmuştur. İşte millet mektepleri, bu Halk
Dershaneleri Teşkilatı ve Yönetmeliği’nin düzeltilmesi ve
genişletilmesi sonucunda açılmıştır. Türk milletini okur-yazar bir millet
haline getirmek için öğrenim çağı dışına çıkmış vatandaşlara kısa bir
zaman içinde, hızlı ve uygulamalı bir şekilde okuma yazma öğretecek
bir kuruma ihtiyaç vardı. Yeni Türk harflerinin kabulünden sonra,
okuma ve yazmayı yaygınlaştırmak için 1 Ocak 1929 tarihinde Millet
Mektepleri açılmıştır. Millet Mekteplerinin açılış günü Maarif Bayramı
olarak kutlanmıştır (Millîyet, 1 Kasım 1929; Albayrak, 1994: 472;

Kılınç, 2018: 94).
Başbakan İsmet İnönü, 1 Kasım 1928 tarihindeki Meclis konuşmasında,

okuma yazma oranını halkın tüm kesimlerine yayabilmek için işte,
tarlada, fabrikada çalışan vatandaşlara millet mektepleri vasıtasıyla
yeni alfabeden tamamen yararlanmaları sağlanmalı diyerek millet
mekteplerinin açılacağını ilk kez duyurmuştur. Cumhuriyet Halk
Fırkası Kâtibi Umumiliği, 25 Aralık 1928 tarihinde yayımladıkları
telgraf ile Millet mekteplerinin Türkiye'nin her yerinde 1 Ocak 1929
'dan itibaren faaliyete geçmesini istemiştir Millet mektepleri açıldığı
gün halktan yoğun bir ilgi görmüş ve sadece İstanbul'da 1208 adet okul
açılmıştır. Bu mekteplere ise 45.000 vatandaş başvurmuştur (TBMM
Zabıt Ceridesi, 1928: C. 5; BCA, 490/10-1/2/13; Vakit, 1 Ocak 1929).
Millet mekteplerinin açılması basında büyük bir ilgi uyandırmış ve

basın halkı bu mekteplere yönledirmek için yoğun bir propaganda
faaliyetine girişmiştir. Basında millet mekteplerinden mezun
olmayanlara 1931 mayısından itibaren en küçük bir iş dahi
verilemeyeceği bu yüzden okum-yazma bilmeyenlerin hemen bu
mekteplere gitmeleri gerektiği manşet yapılmıştır. Maarif Vekili, millet
mekteplerinin açılması ile ilgili yaptığı değerlendirmede harf
inkılabının en iyi sonuçlarının millet mektepleri sayesinde elde
edileceğini söylemiştir (Milliyet, 1 Kasım 1929: 1).
Şekil 1
Millet Mekteplerinin Açılması
Kaynak: Akşam, 1 Ocak 1929.
Şekil 1’de görüldüğü gibi 1 Ocak 1929'da ise Millet mektepleri

açılmıştır. Millet mekteplerinin açıldığı gün eski Maarif Vekili Necati
beyin ölümünden dolayı bazı yerlerde merasimler iptal edilip, okullar
kapanmıştır. 24 Kasım 1928'de Millet mekteplerininin teşkilatlandırıl-
masına başlanmıştır. Millet mekteplerinin açılması maarif bayramı
olarak kabul edilmesinden dolayı bütün okullar ve sınıflar bayraklarla
donatılmıştır. Birçok okulda öğrenciler tarafından müsamereler tertip
edilmiş, bazı piyesler de temsil edilmiştir. Yatılı okulların izcileri saat
14:00' de Taksim Meydanı’nda toplanmış, Beyazıt'a kadar yürüyüş
yapmışlardır (Akşam, 1 Ocak 1929; Cumhuriyet, 2 Ocak 1929;

Gökman, 1968: 303). Atatürk, 1 Kasım 1929 tarihinde Türkiye Büyük
Millet Meclisinin üçüncü dönem üçüncü toplantı yılı açılışında Millet
mektepleri ile ilgili meclisin en büyük eseri olan yeni Türk harflerinin
ülkenin toplumsal hayatına tam anlamı ile uygulandığını ve ilk
zorluğun milletin hedefe ulaşma isteği ve medeniyete olan ilgisi
nedeniyle kolaylıkla yenildiğini belirtmiştir. Konuşmasında ayrıca
millet mekteplerinin örgün eğitim dışındaki kadın ve erkek, yüz
binlerce yurttaşın bilinçlenmesini sağladığını ve bu okulların daha fazla
azim ve dilekle sürdürülmesinin gerekli olduğunu belirtmiştir (TBMM
Zabıt Ceridesi, 11 Ocak 1929: 3).
Millet mekteplerinin daha verimli çalışması için millet mektepleri

yönetmeliği gereğince CHF, ihtiyar heyeti ile Türk ocağı gibi sivil
toplum örgütleri ve parti teşkilatları millet mekteplerinin işleyişine
dahil edilmiştir. Yönetmelik doğrultusunda bu teşkilatlar, bölgelerinde
16-45 yaş arasında bulunan okuma-yazma bilmeyen kişileri tespit edip
bu kişilerin isimlerini bölgelerindeki millet mektepleri müdürlüklerine
bildirmiştir. Ayrıca CHF bu konuda lazım olan maddi yardımı da
sağlamıştır (Vakit, 1 Kasım 1929: 3).
Millet mekteplerine işlerlik kazandırmak ve millet mekteplerini bir

düzen halinde yürütmek için Millet Mektepleri Yönetmeliği
yayımlanmıştır. 11 Kasım 1928 tarihinde çıkarılan kararname ile Millet
Mektepleri Yönetmeliği’nin yürürlüğe konulduğu belirtilmiştir. Ayrıca
28/10/1929 tarihinde çıkarılan kararname ile bir senelik tecrübeden
sonra düzenlenen Millet Mektepleri Talimatnamesi’nin yeni şekli
yayımlanmıştır. Millet Mektepleri Talimatnamesi’nin birinci

maddesine göre milllet mekteplerinin kuruluş amacı, Türkiye halkını
okur-yazar hale getirmek ve halka hayatını devam ettirmesini
sağlayacak ana bilgileri kazandırmaktır. Millet mektepleri sabit ve
seyyar olmak üzere (A) ve (B) kursları, halk okuma odası ile köy yatılı
kurslarından oluşmaktadır. İl, ilçe ve köylerde açılan millet mektebi
kurslarına sabit; okulu olmayan köylere de bir öğretmen göndererek
açılan kurslara da seyyar dershane denmektedir. Her yıl Kasım ayında
başlayıp şubat ayının sonunda tamamlanacak olan (A) kurslarının
amacı, hiç okuma yazma bilmeyen ya da Arap harflerini öğrenmiş
kişileri okur-yazar bir hale getirmektir. (B) kurslarının amacı ise okuma
yazmayı bilen kişilere, hayatlarında gerekli olacak bilgileri vermektir.
(B) kurslarında da eğitim, kasım ayında başlayıp şubat ayının sonunda
tamamlanmaktadır. Millet mekteplerinde kurstaki öğrenci sayısının en
az 15 en fazla 40 öğrenciden oluşması kararlaştırılmıştır. Ayrıca Millet
mektebi kurslarına 16 ile 45 arasında bulunan bütün kadın ve erkeklerin
kaydolabileceği belirtilmiştir. Ayrıca yönetmelikte, Millet mektepleri
genel başkanının Cumhurbaşkanı Gazi Mustafa Kemal olduğu. BMM
Başkanı, Başbakan, Bakanlar, Genelkurmay Başkanı, Halk Partisi
Genel Sekreteri ise millet mekteplerinin başkanlarıdır. Millî Eğitim
Bakanlığının görevi ise Millet mekteplerinin genel teşkilat ve
faaliyetleri için yönlerdirmelerde bulunmaktır. Valilikler, Millî Eğitim
Bakanlığının bu yönlendirmeleri doğrultusunda millet mekteplerinin
kurulması, açılması ve idaresi görevini yürütürler. Millî eğitim
müdürlerinin görevi, Millet mektebi kurslarına öğretmen atama işlerini
yürütmek, Millî Eğitim memurlarının sorumlulukları ise kendilerine
verilen görevleri iç yönerge kurallarına göre yürütmektir. Millet

mekteplerinde ders veren öğretmenlere dört ay boyunca verdikleri ders
karşılığında en az 50 lira, okulunda ikiden fazla millet mektebi bulunan
başöğretmenlere ve ilçe Millî eğitim memurlarına görevlerine karşılık
50 lira, ilköğretim müfettişlerine 60 lira, Millî eğitim müdürlerine de
bir dönem için 90 lira verilmesi kararlaştırılmıştır. Ayrıca Millet
mekteplerinin denetlenmesi için Millî eğitim müdür ve ilköğretim
müfettişleri görevlendirilmiş ve her yıl il Millî eğitim bütçesine
harcırah konulması kararlaştırılmıştır. Millet mekteplerinde dört aylık
eğitimin sonunda bir sınav yapılması ve bu sınavda başarılı olanlara
mart ayında mezuniyet belgesi verilmesi kararlaştırılmıştır Maarif
Vekilliği, Millet Mektepleri Talimatnamesi’ni 1940 yılında
uygulanmasına rehberlik edecek dahili talimatnameler ile birlikte ikinci
defa aynen yayımlanmıştır (BCA, 490/10-1/3/12; BCA, 30/18/1/2-
1/1/13; Maarif Vekilliği, 1940).
1.2.8.1. Millet Mekteplerinin Faaliyetleri ve Kapanması
Millet mektepleri A ve B dershaneleri olmak üzere ikiye ayrılmıştır. A

dershanelerinde, hiç okuma-yazma bilmeyenlere veya Arap harfleriyle
okuma-yazma bilenlere yeni harflerle okuma-yazma öğretilmiştir. B
dershanelerinde, okuma-yazmayı bilen insanlara yaşamlarında lazım
olan genel bilgiler verilmiştir. Hem A dershanesi hem de B dershanesi
dört ay eğitim vermiştir. 16 ile 45 yaş aralığındaki halkın millet
mekteplerine gitmesi zorunlu tutulmuştur. Ayrıca millet mektepleri
talimatnamesine göre, millet mektepleri mezuniyet belgesi olmayanlara
1931 Mayıs’ından itibaren bütün resmi ve özel kurumlarda iş
verilmeyeceği ve bu kişilerin mahalle ve köy ihtiyar heyetlerine

giremeyecekleri belirtilmiştir. Ayrıca bütün resmi ve özel kurumların
okuma yazma bilmeyen çalışanlarına okuma yazma öğretmek zorunda
oldukları belirtilmiştir (Vakit, 1 Kasım 1929; Kapluhan, 2011: 94).
Millet mekteplerinde okuma yazma öğrenenlerin ilk bilgiyi almaları ve

kültürel olarak kendini geliştirmeleri için Halk Okuma Odalarının
açılması kararlaştırılmıştır. Halk Okuma Odalarının Türkiye’nin bütün
şehir, kasaba ve köylerinde açılması planlanmıştır. Ders çalışma
salonlarına benzetilmeye çalışılan ve köylerde aktif olarak kullanılan
bir kütüphane olarak düşünülen Halk Okuma Odalarında devam
zorunluluğu olmamıştır. Bu amaçla Halk Okuma Odalarının kurulması
için Valilere genelge gönderilerek, bu odalara halk eğitimi ile ilgili
yayınlar gönderilmesi istenmiştir. Ayrıca bütçeleri uygun olmayan
yerlerde köy sandıkları aracılığı ile, halkın yardımı ve köy
öğretmenlerinin öncülüğünde okuma odalarının kurulması istenmiştir
(Vakit, 16 Ocak 1930: 1; Yarın, 28 Şubat 1930).
1929 yılında Maarif Vekaleti tarafından Millet Mektepleri

Talimatnamesi’ne uygun olarak Halk Okuma Odaları Rehberi
yayımlanmıştır. Bu rehberde, Halk Okuma Odalarının kuruluş ve
işleyişi şu şekilde belirtilmiştir:
✓ Millet mektepleri talimatnamesinin ikinci maddesi mucibince

Türkiye'nin tüm il, ilçe ve kırsalda bir veya müteaddit okuma
odaları açılacaktır.
✓ Okuma Odaları, millet mektepleri idare heyetinin karar ve tensibi

ile lüzum görülen mahallerde açılır. Bunların tertip, tefriş ve
tanzimi ile mesarifi zaruriyeleri Millet mektepleri bütçesine ithal
olunur.
✓ Okuma Odaları, her sınıf ve cins halkın fikir ve terbiye ocağıdır.
Burası millet mektepleri talebesinin mütalea ihtiyaçlarını temin,
malumatını tevsi etmeye, halkı kahve ve gazino gibi muzur
yerlerden kurtarmayı, aynı zamanda bütün vatandaşların fikri ve
medeni terbiyesinin tekemmül ve inkişafına çalışmayı gaye
olarak ele almıştır.
✓ Okuma Odalarında bütün memleket gazeteleri, mecmuaları ve
açık lisanla yazılmış her türlü kitaplar herkesin mütaleasına arz
edilir. Alınacak olan her türlü yayın millet mektepleri idare heyeti
tarafından seçilecektir.
✓ Okuma Odalarının mükemmel vesaiti haiz lüks ve konforu
yerinde binalar olması hiç lazım değildir. Temiz ve sıhhi olmak
şartıyla bir evin odası, boş bir dükkân da bu vzaifeyi görebilir.
Memleketin ücra köşelerinde, köylerinde sandalye, masa gibi
levazımın bulunmadığı yerlerde bile bu eşya yerine kaim olacak
tahta kanepe ve masalar kullanılabilir. Maksat ve gayenin temini
yanında şekil daima sonradan gelmelidir.
✓ Okuma Odalarının açılma ve kapanma zamanları ve saatleri
mahalli ihtiyaca göre tayin ve tespit olunur. Şu kadar ki buraya
bütün gençlerin, işçilerin ve halkın devamını temin etmek için bu
zamanların herkese elverişli olması ve iş zamanları haricinde
geceleri de açık bulunması lazımdır.
✓ Okuma Odalarına hanımların da devamını temin etmek iyi olur,

bunun için lazım gelen tedbirleri almak idare heyetine ait bir
vazifedir. İcap ederse şimdilik kadınlar için haftanın muayyen
birkaç günü de tahsis olunabilir.
✓ Her Okuma Odasının bir dahili talimatnamesi vardır. Bunda
mesela: (A) odanın açılma-kapanma saatleri (B) kitap ve
mecmuaların kirletilmeyeceği (C) yüksek sesle konuşmak; sohbet
etmek memnuiyeti (D) sigara, kahve ve çay içmek memnuiyeti ...
gibi ahkam yazılır.
✓ Okuma Odalarında bulunan kitapların adları bir cetvel halinde
duvara asılır. Ayrıca odanın demirbaş eşya defterine sırası ile
kaydolunur.
✓ Odaların her günkü işlerini görmek, kitapları ve eşyayı muhafaza
etmek üzere bir memur bulundurulabileceği gibi bütçesi musait
olmayan yerlerde ve köylerde bu vazifeyi gençlerden ve
münevverlerden münasip zevat da ifa edebilir.
✓ Okuma Odalarında muayyen zamanlarda halkın faydası için
konferanslar, müsahabeler tertip olunabilir. Bu hususta idare
heyeti, bilhassa umumi kâtibi sıfatıyla Maarif müdür ve
memurları sarfıgayret ederler. Köylerde köy muallimi, nahiye
müdürü bu vazifeyi yaparlar.
✓ Okuma Odalarındaki kitapların ciltli olması şayanı temennidir.
Kitap ve mecmua, gazetelerle oda eşyası hiçbir suretle harice iare
olunamaz ve bu odalarda hiçbir suret ve sebeple eski Arap harfleri
ile yazılmış kitap bulunamaz.
✓ Okuma Odalarında lüzum görüldüğü takdirde faydalı garp

neşriyat ve mevkuteleri de bulundurulabilir.
✓ Okuma Odaları, halkın tenvir ve istifadesi için idare heyetleri
kararı ile yapılan teşebbüslerden mada herhangi bir husus için
kullanılamaz. Köy Okuma Odaları 16. madde ahkamına tabidir.
✓ Millet mekteplerini teftiş ve mürakabeye salahiyettar olanlar,
okuma odalarını da teftiş edebilirler. Bu odaların bütçe ve
masraflarının tetkiki idare heyeti reisi ve kâtibi umumisi
tarafından yapılır.
✓ Bilhassa köy okuma odalarını, Türk demokrasisinin temel taşı
olan köylülerimizi yetiştirmek için en musait bir yurt sayıyoruz.
Buralar; köylünün umumi işlerinin müzakere ve münakaşa
edildiği, ihtiyar heyetlerinin toplandığı köylünün memleket ve
dünya işlerinden haberdar edildiği, kendilerine salim ve doğru
kanaatlerin aşılandığı yerler olacaktır. Muayyen zamanlarda bu
odalarda köylü her türlü mevzular (mesela vergiler, askerlik, köy
kanunu, kooperatifler... gibi) hakkında tenvir edilir. Oda
duvarlarında faydalı görülen büyük resimler, afişler asılır ve
anlatılır. Köy okuma odaları hakkında daha fazla izahat almak
veya kitap temin etmek için her köy en yakın Maarif idaresine
müracaat etmelidir.
✓ En büyük arzumuz, memleketin her köşesinde bu odaların bir an
evvel teşekkülünü görmektir. Teşekkül ve teessüsü haber alınan
her odaya, Vekalet muhtelif neşriyatı göndermek sureti ile
yardıma hazırdır (BCA, 180/09-114/553/5).
İçişleri Bakanı Şükrü Kaya 03 Aralık 1929 tarihinde Başbakanlık’a

gönderdiği bir arzuhalde Ankara valiliğinin 20 Kasım 1929 tarih ve
412-413 sayılı raporda Ankara’nın çeşitli yerleşim yerlerinde millet
mekteplerinin açıldığını ve Ankara merkezde bulunan 42A VE 19 B
kurslarına 1427 kadın ve 870 erkeğin kaydolduğunu ayrıca açılan 130
dershaneye ise kadın ve erkek toplam 4149 kişinin kaydolduğunu
belirtmektedir (BCA, 30/10/142/16/15).
01 Temmuz 1931 tarihinde çıkarılan kararname ile millet

mekteplerinde çalışan memurlara Millet Mektepleri Talimatnamesinin
22’inci maddesine göre ücret verilmesi kararlaştırılmıştır. Başbakanlık,
Maarif Vekaletine gönderdiği bir genelge ile millet mekteplerinin beş
yıllık faaliyetlerini içeren bir istatistikle bilgi istemiştir. Maarif
Vekaletinin hazırlamış olduğu bu istatistiğe göre; Millet mekteplerinin
A kursundan 48.544 kadın, 35.850 erkek, B kursundan ise 21.008
kadın, 21.655 erkek mezun olmuştur (BCA, 30/18/1/2-21/46/19;
Cumhuriyet, 27 Eylül 1933; Cumhuriyet, 9 Ekim 1933).
Tablo 1
1928-1950 Yıllarına ait Millet Mektepleri ile İlgili İstatistik
Yıl Dershane Öğretmen Öğrenci Sayısı Mezun
Sayısı Sayısı Sayısı
1928-1929 20.489 16.922 1.045,500 597.010

1929-1930 12.907 11.307 544.534 262.423
1930-1931 9.602 8.940 352.902 188.311
1931-1932 5.915 5.437 205.349 108.470
1932-1933 5.107 4.082 157.636 90.935
1933-1934 2.683 2.105 77.672 40.851
1934-1935 3.670 3.023 - 66.255
1935-1936 2.274 1.798 - 40.229
1936-1937 3.122 2.404 - 57.275
1937-1938 2.901 2.114 - 57.081
1938-1939 1.967 1.903 - 5.766
1939-1940 296 275 - 4.584

1940-1941 976 890 - 24.920
1941-1942 569 524 - 14.085
1942-1943 923 872 - 27.642
1943-1944 972 898 - 19.928
1944-1945 3.129 2.639 - 57.274
1945-1946 2.454 1.770 - 37.285
1946-1947 1.492 1.162 - 22.755
1947-1948 753 517 - 11.323
1948-1949 206 183 - 5.078
1949-1950 114 106 - 2.738
Toplam 82.521 69.871 2.383,593 1.742,218
Kaynak: Başvekalet İstatistik Umum Müdürlüğü, 1934: 49; DİE,

1967: 85.
Tablo 1’de görüldüğü gibi millet mekteplerinin sayısında her yıl

sistematik olarak bir azalma görülmüştür. Cumhuriyetin ilk yıllarında
okuma-yazma oranının ülke genelinde %5 ile %10 arasında olduğu
görülmektedir. Harf devrimi ve akabinde açılan millet mektepleri
sayesinde 1935 yılında okuma-yazma oranının %20’ye yükseldiği
görülmektedir. Ancak yine de Millet mektepleri zamanla işlevselliğini
kaybetmiştir. Bunun sebepleri arasında; 1929 Dünya Ekonomik
Buhranı’nın Türkiye’yi de etkilemesinden dolayı Millet mekteplerinin
ekonomik sıkıntılar yaşaması, Millet mektepleri bütçesinin il özel
idarelere bırakılması, Millet mektepleri faaliyetlerinin taşradaki
yöneticiler tarafından desteklenmemesi, Millet mekteplerinde ders
verecek öğretmen bulmada zorluklar yaşanması bulunmaktadır.
Halkevlerinin alt birimi olarak köylerde ve nüfusu az olan yerlerde
halka hizmet etmek amacı ile kurulan Halkodaları daha sonraları
köylerde düğün ve eğlence amacı için kullanılmaya başlanmıştır
(Giorgetti ve Batır, 2012: 28; Gündüz, 2018: 162; Kara, 2020: 135).
1.2.9. Halk Evleri (19 Şubat 1932)
Halkevleri, Maarif Vekili Esat Bey’in döneminde Atatürk inkılaplarının

halka benimsetilmesini sağlamak ve Cumhuriyet Halk Fırkasının
eğitim ile ilgili politikalarının propanganda organı olarak yürütülmesini
sağlamak için Başbakan İsmet İnönü’nün de katıldığı bir törenle 19
Şubat 1932 tarihinde açılmıştır. İsmet İnönü İstanbul’da yaptığı
konuşmada Halkevlerine gösterilen ilgiden memnun olduğunu ve bu
durumu Ankara’daki arkadaşlarına anlatacağını belirtmiştir. Türk
Ocaklarının kapatılması ile birlikte inkılapların halka benimsetilmesini
sağlamak için yeni bir yaygın oluşuma ihtiyaç duyulmuştur. Halkçılık
politikasının somutlaşmış bir hali olan Halkevlerinin bir diğer amacı da
sosyo-kültürel gelişmeyi hızlandırmaktır. Aslında Halkevlerinin 19
Şubat 1932 tarihinde Aydın, Ankara, İstanbul, Malatya, Diyarbakır,
Afyonkarahisar, Balıkesir, Konya, İzmir, Eskişehir, Denizli,
Çanakkale, Bursa olmak üzere on üç şehirde merasimle açılacağı bir
hafta önceden kamuoyuna duyurulmuştu. Diğer şehirlerde
Halkevlerinin teşkilatlanması henüz tamamlanmadığı için bunların
açılışı iki ay sonraya bırakılmıştır. Halk Fırkasına üye olan ya da
olmayan herkesin 11 ile 19 Şubat tarihleri arasında 10 ile 18:00 saatleri
arasında Halkevlerine kayıt alınmıştır (Vakit 11 Şubat 1932: 5;
Cumhuriyet, 20 Şubat 1932; Kapluhan, 2013: 181; Demir, 2018: 47).
19 Şubat 1932 tarihinde Ankara ile birlikte 14 şehirde Halkevlerinin

açılması kararlaştırılmıştır. Bunun için bu şehirlere genel başkanlık
tarafından kabul olunan Halkveleri Talimatnamesi takdim edilmiştir.
Bu talimatnamede Halkevinin şubeleri, idare kısmının nasıl
oluşturulacağı ve şubelerin hangi amaçlar için çalışacağı belirtilmiştir

(BCA, 490/10-2/9/1). 1932 yılında yayınlanan Halkevleri
Talimatnamesi’ne göre Halkevlerinin teşkilat yapısı ve işleyişi şu
şekilde düzenlenmiştir:
1. Halkevi, zihinlerinde ve yüreklerinde ülke sevgisini kutsal ve ileri

tutan yüksek bir heyecan halinde duyanlar için toplanma ve çalışma
yeridir. Bu itibarla Halkevinin kapıları partiye kayıtlı olsun veya
olmasın tüm halka açıktır. Ancak Halkevi yönetim kurulları ile şube
idare encümenlerine üye olabilmek için Halk Fırkasına üye olmak
gereklidir. Devlet memurlarının bu yönetim kurullarına ve şube
encünmenlerine girmelerinde yasal bir engel yoktur.
2. Halkevlerinin açılma kararı ve çalışmasının genel sevk ve idaresi

Parti Genel Yönetim Kuruluna, evlerin temelini atma, kurma,
düzenleme ve denetimi Halkevlerinin yönetmelik maddelerine göre il
yönetim kurullarına aittir.
3. Ankara Halkevinin başkanı, genel yönetim kurulu tarafından seçilir.

Halkevinin bütçesi genel yönetim kurulu tarafından onaylanır. Ankara
Halkevi doğrudan doğruya genel sekreterlik ile iletişime geçer ve
raporlarını buraya gönderir.
4. Çeşitli ilgi, kabiliyet ve isteğe göre herkesin tercih edebileceği bir

faaliyet sahası bulabilmesi için Halkevleri, birçok şubeden oluşacak
şekilde oluşturulur. Bu şubeler şunlardır:
a) Dil, edebiyat ve tarih şubesi

b) Güzel sanatlar şubesi

c) Temsil şubesi
d) Spor şubesi
e) İçtimai hayat şubesi
f) Halk dershaneleri ve kurslar şubesi
g) Kütüphane ve neşriyat şubesi
h) Köycüler şubesi
ı) Müze ve sergi şubesi
i) Emniyet Şubesi
j) Hukuk Şubesi
k) Propaganda Şubesi
5. Her şubede seçilen üyeyi kaydetmek için bir defter tutulur. Üye sayısı
ondan elliye kadar olan şubeler üç, elliden fazla olanlar beş kişilik şube
encümeni seçimi yapılır. Halk yönetim kurulu şubeler yönetim
kurullarının seçecekleri birer temsilci üyeden oluşur. Mensuplarının
sayısı 10’dan eksik olan şubelerin yönetim kurulları bulunmaz bunların
Halkevi yönetim kurulu için seçecekleri temsilci aynı zamanda o
şubenin idaresine ait işleri görür.
Halkevlerinin kurulmasında öncelikle üçüncü maddede sayılan

şubelerin faaliyetini sağlayacak unsurlar ve bunların çalışmasına
elverişli bina, para ve diğer maddi araçlar aranır. Bütün şubelerin aynı
zamanda kurulmasına yetecek derecede çalışma şartları bulunmazsa en
az üç şubenin faaliyeti karşılanmak şartı ile Halkevleri açılabilir. Diğer
şubeler yavaş yavaş tamamlanır.
7. Eğer Halkevlerinin açılması gecikirse, Halkevleri çalışma şartlarına

karşılık gelen millî ve mahalli kuruluşların faaliyetleri parti yönetim
kurulu tarafından himaye ve teşvik olunur.
8. Halkevleri binalarının temini, düzenleme ve denetlemesi Cumhuriyet

Halk Fırkası yönetim kurulu tarafından yapılır.
9. Halkevleri, il parti yönetim kurullarının sağlayacağı ve belirleyeceği

gelirlerle idare edilir. İl parti yönetim kurulları Halk evlerinin
bütçelerini onaylar ve teftiş ederler.
10. Halkevi şubelerinin tümünün ihiyaçlarını karşılayacak bir bina

bulunamazsa bazı şubelerin başka bir binada çalışmaları sağlanabilir.
11. Halkevleri salonları partinin ilkelerine muhalefet etmeyen veya

diğer siyasi partilere üye olmayan bütün Millî cemiyetlerin
toplanmaları için açıktır.
12. Halkevlerinde bilardo, salon tenisi ve diğer salon jimnastikleri için

yer düzenlenir. Alkollü içecekler ve başka oyunlara izin verilemez.
13. Halkevlerinde radyo ve sinemalardan yararlanma şekli merkez

tarafından ayrıca düzenlenip bildirilecektir.
14. Halkevlerinde en az ayda bir defa bütün halka mahsus düzenli

programlanmış halka açık gösteriler düzenlenir. Konferans, söyleşi ve
müzik dinletisi bunların dışındadır.
15. Halkevleri şubelerine çalışmalarının gelişmesi amacıyla yapılacak

bağışlar Halkevi yönetim kurulunca kabul edilir. Şubelerden herhangi
biri için açıkça belirtilen yardımların o şube ihtiyaçları için kullanılması
gerekmektedir.
16. Halkevi yönetim kurulu, dokuz şubenin ayrı ayrı seçeceği birer
temsilciden oluşur. Halkevi yönettim kurulu ile şube encümen seçimleri
iki yılda bir yapılır. Üyelerin tekrar seçilmesinde herhangi bir sakınca
yoktur.
17. Şubelerin tamamı daha kurulmamış Halkevlerinde yönetim kurulu

tek başına kurulmuş olan şubelerin temsilcilerinden oluşur.
18. İl parti yönetim kurulunun kendi üyeleri arasından seçeceği kişi

Halkevi yönetim kuruluna başkanlık yapar.
19. Halkevi yönetim kurulunun görevi;
a) Millî bayramlara ait genel organizasyonun düzen ve yönetimi

b) Halkevi gösteri programlarının uygulanması
c) Çeşitli şubeler arasında çalışma uyumunun sağlanması
d) Uyuşmazlık ve anlaşmazlık arasında şubeler arasında arayı
bulmak
e) Şubelerin kendi faaliyetlerini düzenlemek için hazırlayacakları
özel yönetmelikleri incelemek ve onaylamak
f) Halkevine ait demirbaş eşyaların bakımı ve gelir-gider hesaplarını
takip etme
g) Halkevi bütçesinin düzenleme ve tatbiki hususlarıdır
20. Halkevi yönetim kurulu, hesap ve mahalli idare işlerinde il parti

yönetim kurulları ile şubelere ait yönetmeliklerde gösterilen görev ve
faaliyetlerine bağlı konularda parti genel sekreterliği yazışır. Halkevleri
bütçesi il yönetim kurulunca onaylanır.
21. Halkevi yönetim kurulu üyelerinden herhangi bir sebeple istifa

edenlerin yerine bağlı oldukları şubeler tarafından yeni üye seçimi
yapılır.
22. Halkevi yönetim kurulunun ve şube encümelerinin kararları oy

çokluğuyla alınır. Oyların eşit olması halinde başkanın seçtiği taraf
kabul edilir.
23. Şube encümelerinin her konuda başvuracakları mercii Halkevi

yönetim kurullarıdır.
24. Halkevi yönetim kurulu her üç ayda bir genel sekreterliğe çeşitli
şubelerin çalışması ve faaliyetleri hakkında bir rapor gönderir. Bu
raporun bir örneğini mahalli parti yönetim kuruluna verir.
25. Dil, edebiyat ve tarih şubesi bölgenin genel kültürünü yükseltmeye

yarayacak konularda gösteri ve konferanslar düzenler. Bu söyleşilerde
cumhuriyet ve inkılap prensiplerinin kökleşmesine, memleket
sevgisinin, vatandaşlık vazifeleri duygusunun yükselmesine ve halk
için pratik olarak faydalı olacak konulara daha fazla yer verilecektir.
26. Dil, edebiyat ve tarih şubesi, ana Türk dilinin bugünkü yazı ve
edebiyatta kullanılmayan fakat halk arasında yaşayan kelimeleri,
istilahalarıyla kadim Millî masalları, atasözlerini araştırıp toplar; Millî

tarihin mahalli safhalarına bilhassa eğer varsa muhitteki göçebe Türk
aşiretleri arasında olmak üzere alelumum kadim Millî anane ve adetleri
tetkik eder.
27. Şube üyeleri dergi çıkararak veya çıkarılmakta olan dergi veya
gazetelere bağlı olarak birinci ve ikinci maddelerde sayılan amaçlar için
yayın çıkarır.
28. Şube, yeni yetişen gençler arasında ilim ve edebiyat alanlarında özel
bir ilgi gösterenleri koruyup yardımcı olur. İlgi ve yeteneklerinin
gelişmesi için yollar ve çareler bulmaya çalışır.
29. Güzel sanatlar şubesi, resim, heykeltıraşlık, musiki, mimarlık gibi

alanlarla süsleme santları ile uğraşan amatör ve usta sanatçıları bir araya
getirir. Genç istidatları koruyup gelişmelerini sağlar. Şube Halkevlerini
genel gösteri programlarının müzik kısmını hazırlar ve uygular ve halk
için genel müzik akşamları düzenler. Halkevleri musiki ile ilgili faaliyet
ve gösterilerinde uluslararası modern musiki ile millî türkülerimiz esas
tutulacak ve uluslararası teknik ve aletleri kullanılacaktır. Yani
musikide amacımız, çağdaş ve uluslararası müzik tarzını esas tutmak ve
bunu tatbik ve temin etmektir. Halkın müziğe olan ilgisini arttırmak ve
yükseltmek için radyo gramafon gibi unsurlardan da yararlanılmalıdır.
Şube müsait olan yerlerde açacağı kurslarla güzel sanatları
yaygınlaştırmak ve muhitte tabii duyuş ve anlayış seviyesini
yükseltmeye çalışır. Bütün halkın millî marşları ve şarkıları
öğrenmesine yardım etmek ve bunların millî tezahür günleri ile
Halkevleri genel programlarında milletçe hep bir ağızdan söylemelerini

sağlamaya çalışmak, güzel sanatlar şubesi müzik bölümünün en önde
gelen görevlerindendir. Şube, halk arasında özellikle köylerde ve
aşiretler arasında söylenen millî türkülerin notaları ve sözleri ile halk
oyunlarının şekil ve uyumunu belirler.
30. Halkevleri temsil şubeleri, temsil sanatına kabiliyeti ve alakası olan

kadın ve erkek üyeden oluşan bir temsil grubu oluştururlar. Halkevleri
gösterilerinde genel yönetim kurulunca mevcutlar arasından tercih
edilecek veya yeniden telif ettirilecek piyesleri, Halkevi genel
gösterilerinde temsil ettirilir. Bunların haricinde temsil edilecek
piyeslerin merkezce ve görülüp onaylanmış olması gerekmektedir.
31. Beden ve spor hareketleri gençlik eğitiminin ve millî eğitimin

vazgeçilmeyecek olan temel unsurudur. Bundan dolayı Türk
gençliğinde ve Türk milletinde beden ve spor hareketlerine karşı bir
sevgi ve ilgi uyandırmalı, bunları bir toplumsal hareket ve millî bir
faaliyet haline dönüştürmelidir. Bu millî fikrin gerçekleşmesi için tüm
beden ve spor hareketlerinin ilmi usuller ve kaideler dahilinde, belirli
bir program çerçevesinde uygulanması gerektiği daima gözönünde
tutulmalı ve bunun için Türkiye idman cemiyetleri ittifakına katılmış
olan veya katılmayan spor kuruluşlarının inkişafi gelişim ve
ilerlemelerine yardım ederek, ülkede teknik spor faaliyetlerinin
yaygınlaşmasını sağlamalıdır. Bunun gibi birliğe katılmayan kulüplerin
federasyon nizamnamesinin istediği liyakatı sağlayarak birliğe
katılmalarını ve henüz hiç kulüp bulunmayan yerlerde kulüp kurulması
için teşvik, ihzar ve temin etmelidir. Gene bunun gibi hariçte kalan
gençleri spor kluplerine girmeye ve klupler dahilinde ilmi bir yöntemle

yetiştirilmiş birer gerçek sporcu olmaya özendirilmelidir. Bugünün spor
mefhumu bedeni güzelleştirecek, tekâmül ettirecek ve irade nefse itimat
gibi ruhi vasıfları yükseltecek bir faaliyettir. Her yerin hususi imkân
vaziyetine göre aşağıda sıralanan ilmi spor tasnifine uyan hareketlerin
inkişafı teşvik ve takip edilmelidir.
a) Daha ziyade sıhhi maksatlara hizmet eden, kuvvet safiyle yapılan

ve bedeni kuvveti, bünyeyi inkişaf ettiren spor nevileri (Buna
jimnastiklerin birçoğu dahildir.) Kürek çekme, yürüme, atletizm
gibi
b) Kuvvet ve meharet talep eden ve bunları inkişaf ettiren spor
nevileri: futbol, yüksek jimnastik hareketleri, skrim, boks, güreş,
otomabil, bisiklet, yüzme, adi ata binme, müdafaasiz hayvanlar
avı, iç sularda olta ve ağ balık avaları, silahla atıcılık
c) Kuvvet ve maharet talep eden ve az çok bir tehlike ile bağlı olan
spor nevileri: Müdafaalı hayvanlar avı, sürgün avı ve at koşuları,
millî cirit oyunu, açık denizde yelken sporu, yelkenli sürat
hareketi, açık denizde balıkçılık, dağ ve kış sporu
32. Jimnastik ve diğer beden hareketleri de ferdin ve milletin bedeni,

Millî, ruhi ve ahlaki terbiyesinde ve sıhhatinde büyük bir ehemmiyete
haizdir. Jimnastik ve beden hareketleri şunlardır: Serbest beden
hareketleri; ritmik jimnastik, sanatlı danslar, toplu yaya gezintileri,
gülle, trapez, sandov vesaire gibi vasıtalarla yapılan aletli jimnastik. Bu
jimnastik ve beden hareketleri ile bütün muhit gençliği (spor
kulüplerine dahil olan ve olmayan) ve hak tabakaları iştigale

sevkolunur.
Halkevlerinde imkânın müsaadesi derecesinde ve tedricen jimnastik

salonları açık jimnastik sahaları bulunur. Halkevlerinin spor ve gençlik
şubeleri bu salon ve sahalarda münferit ve toplu hareketleri öğrenirler.
Beden terbiyesi ve jimnastik öğretmek işi daima bilgili ve tecrübeli
muallimlerin eline ve nezaretine bırakılır. Vatandaşlara modern sıhhat
telakkisinin esası olan ev ve oda jimnastikleri öğretmek ve bunun
günlük hayatın en gerekli bir vasıtası olduğuna herkesi inandırmak
şubenin asli vazifesidir. Spor ve gençlik şubesi jimnastik salonunda
veya sahada talim ve tatbik edeceği hareketleri yüzlerce ve yerine göre
binlerce vatandaşlara müsait fırsat ve zamanlarda kitle halinde tatbik
ettirmeyi, bu husustaki iştigalin yüksek hedefi ve gayesi olarak telakki
etmelidir. Beden terbiyesi ve jimnastik çalışmaları zamanlı ve
programlı olmalıdır.
Halkevleri, bölgesi ve şartlarına göre bir veya iki yılda bir yerel
jimnastik günleri düzenler. Ayrıca üç veya dört yılda bir tüm vatana
şamil büyük jimnastik bayramları düzenlenir. Bu bayramları genel
yönetim heyeti tanzim ve tebliğ eder. Halkevleri spor şubeleri ise
uygulama şeklini düzenler. Jimnastik bayramları, büyük Millî birliğin
asaletli ve muhabbetli bir tezahürü olduğu gibi bu vesileyle Halkevleri
spor ve gençlik şubeleri çalışmalarının hesabını vermiş olurlar (Vakit,
12 Şubat 1932: 6; Vakit, 13 Şubat 1932: 6; Cumhuriyet Halk Fırkası,
1932: 1–15).
Şekil 2
Halkevlerinin Açılması
Kaynak: Hakimiyet-i Millîye, 20 Şubat 1932.
Şekil 2’de görüldüğü gibi Halkevleri 19 Şubat 1932 tarihinde açılmıştır.

Halkevleri açıldıktan 1 yıl sonra 15’i şehirde 6’sı ilçede olmak üzere
toplam 21 tane daha Halkevi açılmıştır. Yeni açılan Halkevleri
şunlardır: Mersin, Aksaray, Çankırı, Tokat, Erzurum, Gümüşhane,
Balıkesir, Isparta, Manisa, Muğla, Kars, Niğde, Adana, Sivas ve Çorum
şehirleri ile Samsun’un Bafra, Sinop’un Boyabat, Antalya’nın Alaiye,
Kastamonu’nun İnebolu, İzmir’in Urla ve Aydın’ın Nazilli ilçeleridir.
Yeni açılacak olan Halkevlerinin, Halkevlerinin kuruluş yıldönümü
olan 19 Şubat’ta açılması planlanırken 19 Şubat’ın hafta sonuna denk
gelmesi sebebi ile açılışın 24 Şubat Cuma günü saat 15:00 ‘da yapılması
kararlaştırılmıştır. Böylece bir yılın sonunda Halkevlerinin sayısı

şehirlerde 49, ilçelerde 6 olmak üzere toplam 55 tane olmuştur.
Halkevlerinin açılışının on beşinci yıldönümünde açılan Halkevleri ve
Halkodaları ile birlikte ülke genelinde 463 Halkevi, 4.170 Halkodası
olmuştur (Vakit, 14 Şubat 1933: 2, Vakit 23 Şubat 1947).
Atatürk, CHP’nin dördüncü büyük kurultayında yaptığı konuşmada

Halkevlerinin açılmasının, ülke için sosyal ve kültürel bir devrim
olduğunu belirtmiştir. CHP Genel Sekreteri Recep Peker ise
Halkevlerinin kurulma amacının, Türk milletini, bilinçli, birbirini seven
ve anlayan, ideala bağlı bir halk kütlesi halinde teşkilatlandırmak
olduğunu belirtmiştir (Hakimiyet-i Millîye, 19 Şubat 1932: 1 CHP,
1935: 17)).
1.2.9.1. Halkevlerinin Faaliyetleri ve Kapanması
Halkevlerinde kitleler için kullanılan araçlar, okuma salonlarındaki

kitap ve dergiler, müsamere ve piyes temsilleri ve memurlar için
düzenlenen balo gibi özel eğlencelerdi. Cumhuriyet Halk Fırkası Genel
Sekreterliği 02/01/1933 tarihinde Halkevi başkanlığına gönderdikleri
bir yazıda acele olarak gönderilen bir cetvelin doldurulmasını
istemiştir. Gönderilen bu cetvelde üyelerin meslekleri ile halkevinde
yapılan toplantı sayısı ve konferansların hangi konularda verildiği
istenmiştir (BCA, 490/10-2/8/1; Güngör, 1979: 9).
CHP Genel Sekreteri’nin CHP Genel Başkanlığına yazdığı yazıda, bazı

yerlerde Gençler Birliği, Musiki Cemiyeti, Kültür Evi gibi cemiyetlerin
kurulduğunu ve bu cemiyetlerin toplu ve verimli çalışmalara engel
olduğu bu yüzden bütün bu cemiyetlerin Halkevi ülküsü etrafında

toplanmasını istemiştir. Bunun üzerine Maarif vekaleti, 1933 yılında
maarif müdürlüklerine bir genelge göndererek okulların Halkevleri ile
ilgilenmelerini ve öğrencilerin Halkevlerine yönlendirilmelerini
istemiştir (Cumhuriyet, 12 Ekim 1933; BCA, 490/10-3/12/25).
İçişleri Bakanı ve aynı zamanda CHP Genel Sekreteri Şükrü Kaya, Vali
ve CHP Genel Başkanlığına gönderdiği genelgede Halkevi çalışmaları
ilgili uyulması gereken kuralları maddeler halinde belirtmiştir.
Genelgeye göre;
✓ Halkevlerinde devamlı üye sayısını artırmaya ve de vazife

almanın her münever için bir vatanseverlik hatta bir insanlık
borcu olduğunu belirtmeye önem verilmelidir. Bu itibarla üye
kaydına asla fasıla vermeyerek muhitin bütün yetişkin ve
yetişecek elemanlarını Halkevlerinde toplamaya çalışmak
gerekir.
✓ Partinin vasıfları ve programı ve bunlara uyarak hükümetin
başardığı büyük işler hepimizce bellidir.
✓ Halkevlerinin halk hatipleri yetiştirmesi, bütün muhit münevver
Türk köylüsünü ve Türk kitlesini bugünkü uygarlığın sağladığı
yüksek seviyeye ve tarihte layık olduğu mevkiye çıkarmaya
çalışması gereklidir.
✓ Halkevinin muhitte en çok sevilen, aranan ve en çok kalabalık
toplayan bir yer haline gelmesi için bütün makul ve ameli
tedbirlerin alınması ilk ve asıl muvaffakiyet şartıdır. Halkevi
çevresinin en medeni ve entellektüel mevkii olabilmesi için
medeni sosyetenin bütün güzel ve iyi şartlarını ihtiva etmesi

gerekmektedir.
✓ Bütün mevcut şubeler için ilk fırsatta birer esaslı çalışma
programı hazırlamak, verimi tesadüfün veya bir tek şahsi gayretin
lütfuna bırakmamak lazımdır.
✓ Halkevi çalışmalarında bilginin ve tekniğin en yeni icaplarına
göre hareket edilmesi, bütün düşünce karar ve işlerde tam Batılı,
modern ve Millî bir zihniyetle hareket edilmesi icap eder.
✓ Halkevi çalışmalarını aksatan, gayretleri verimli ve metodlu
olmaktan alıkoyan bütün sebeplerin vaktinde haber verilmesi
lazımdır (BCA, 490/10-4/16/16).
Halkevleri Dil, tarih ve edebiyat, güzel sanatlar, temsil, spor, halk

dershaneleri ve kurslar, köycülük, kütüphane ve yayın, sosyal yardım,
müze ve sergi olmak üzere çeşitli şubelerde faaliyetlerde bulunmuştur.
İçişleri Bakanı Şükrü Kaya, CHF Genel Sekreterliğine gönderdiği bir
yazıda Halkevlerinin ülke için çok faydalı olduğunu, halkevlerinin ülke
genelinde teşkilatlandığını ancak Erzurum ve Trabzon şehirlerinin
teşkilatlanma konusunda yetersiz kaldığını belirtmiştir (BCA, 030/10-
117/87/2).
1935 yılında Halkevlerinin dil ve tarih konusunda yaptığı çalışmalar

şunlardır: Adana Halkevi’nde; Adana merkez içinde bulunan ve
yabancı dil ile konuşan vatandaşlara Türkçe öğretmek için konferanslar
ve söyleşiler düzenlenmiştir. Arapça konuşulan bir köyde Türkçe
kurslar açılmıştır. Mimar Sinan için bir tören düzenlenmiş, Karacaoğlan
gecesi tertip edilmiş, Şair Ziya Paşa hakkında konferanslar verilmiştir.
Ayrıca büyük zaferlerin yıldönümleri ve dil bayramları kutlanmış,

Adana Kurtululuş Bayramı’nda ise “5 Kanunusani” isimli broşürden
2.000 adet bastırılarak ilkokul öğrencilerine dağıtılmıştır (BCA,
490/01-1005/880/2/1-18).
Adapazarı Halkevinde; Dil Bayramı’nda toplantı ve törenler

düzenlenlenmiş ve konferanslar verilmiştir. Afyon Halkevinde; Dil
Bayramı’nda toplantı düzenlenerek, konferanslar verilmiştir. Ayrıca
255 kişinin katıldığı toplam dört gezi düzenlenmiştir. Akçakoca
Halkevinde; Türk dili ve inkılap tarihi hakkında konferanslar
düzenlenmiştir. Ayrıca adları Türkçe olmayan birçok köyün adlarının
değiştirilmesi için resmi makamlara başvurusu yapılmıştır. Amasya
Halkevinde; Dil Bayramı kutlanmış ve konferanslar verilmiştir. Mâni
ve millî türküler toplanıp, düzenlenmiş ayrıca şehir dışından gelen
konuklara tarihi yerler gezdirilmiştir. Ankara Halkevinde; Dil Bayramı
kutlamaları yapılmış, tarihi eser ve anıtların korunması için
konferanslar düzenlenmiştir. Ayrıca altı müsamere, yedi anma
programı ve yüz on konferans tertip edilmiştir. Bundan başka üç kitabın
da basımı yapılmıştır. Antalya Halkevinde; Dil bayramı kutlanmış ve
konferanslar düzenlenmiştir ayrıca 1003 Atasözü, 63 masal ve 2 türkü
derlenerek Türk dili araştırma kurumuna yollanmıştır. Aydın
Halkevinde; ulusal günlerde konferanslar düzenlenerek, kutlamalar
yapılmıştır (BCA, 490/01-1005/880/2/1-18).
Yörük köylerine geziler düzenlenerek dil çalışması yapılmış bu yüzden

Türk Dil Kurumundan teşekkür kazanılmıştır. İstanbul Halkevinden
gelen bir uzmana tarih araştırmalarında yardım edilmiş ayrıca tarihsel
çalışmalardan dolayı Tarih Kurulundan iki takdir ve bir teşekkür

mektubu alınmıştır. Ayvalık Halkevinde; Türk dili çalışmaları
konusunda dört konferans düzenlenmiştir. Bafra Halkevinde; Dil
bayramı kutlamaları yapılarak konferanslar verilmiştir. Ayrıca yeni
Türkçe kelimeler üzerinde çalışmalar yapılmış ve bu çalışmalar
merkeze gönderilmiştir. Balıkesir Halkevinde; Dil Bayramı kutlamaları
yapılmış, 32 konferans ve Namık Kemal ve Ziya Gökalp anısına anma
programları düzenlenmiştir. Bundan başka 214 halk inanışı, 70 halk
geleneği, 220 masal, 2200 atasözü, 30 yatıra ait inanışlar, 1120 bilmece
ve 1210 halk manisi derlenerek “Balıkesir'de Halk İnanmaları” adı ile
kitaplaştırılmıştır. Ayrıca bölgedeki aşiretlere ait bir araştırma eseri,
Balıkesir ve çevresinde yaşayan Çepnilere ait bir eser ve Balıkesir
Öğretmen Okulunun tarihçesi hazırlanmıştır (BCA, 490/01-
1005/880/2/1-18).
Bartın Halkevinde; Dil Bayramı kutlamaları yapılarak iki konferans

düzenlenmiştir. Bergama Halkevinde: Dil Bayramı kutlamaları
yapılarak, 20 konferans, 13 müsamere, 2 söylev düzenlenmiştir. Ayrıca
köylerden 50 yeni Türkçe kelime, 1350 atasözü ve taşlama derlenmiştir.
Beşiktaş Halkevinde; dil ve tarih konularında 13 konferans
düzenlenmiştir. Ayrıca açık Türkçe ile konferans verme yarışması
düzenlenmiştir. Beyoğlu Halkevinde; dil çalışmaları ve tarih
konularında konferanslar düzenlenmiştir. Bilecik Halkevinde; tarih ve
dil çalışmaları konusunda 3170 dinliyecinin katıldığı 15 konferans
düzenlenmiştir. Ayrıca "Ulusum ve Ülküm" ve "Geceler" adı ile iki
kitap basılmıştır. Bolu Halkevinde; Dil Bayramı kutlamaları yapılarak,
konferanslar düzenlenmiştir. Köylerde incelemeler yapılarak "Çamlar

ve Göller Ülkesi" adı ile bir kitap yayımlanmıştır. Boyabat Halkevinde;
Millî bayram kutlamaları düzenlenerek bu günlerde konferanslar
verilmiştir. Ayrıca Mimar Sinan ile ilgili bir anma programı
düzenlenmiştir. Burdur Halkevinde; tarih ve dil çalışmaları konusunda
konferanslar düzenlenmiştir. Ayrıca Burdur ilinde ve halk dilinde
kullanılan Öz Türkçe sözler, türküler, destanlar, koşmalar, maniler,
tekerleme ve atasözleri toplanarak düzenlenmiştir. Bursa Halkevinde;
Şeri mahkeme sicilleri üzerinde çalışmalar yapılarak "Bursa Hanları"
ve "Bursa Hamamları" adı ile iki broşür çıkartılmıştır (BCA, 490/01-
1005/880/2/1-18).
Dil Bayramı kutlanarak, konferanslar verilmiş, devrim tarihi ve tarih

konusu hakkında 33 konferans verilmiştir. Ayrıca 5652 tıp terimi, 513
kimya terimi, 199 tarih terimi Türkçeye çevrilerek Türk dil kurumuna
gönderilmiştir. Çorum Halkevi’nde; Türk dili çalışmaları yapılarak
atasözleri toplanmıştır. Öz Türkçenin yaygınlaşması için Çorum
Gazetesinde yazılar yazılmıştır. Denizli Halkevinde; Dil Bayramı
kutlamaları yapılarak dil ve tarih konuları üzerinde konferanslar
verilmiştir. Üç ilçe ve on sekiz köyde tarihi eserlerin okunması
hakkında seminerler düzenlenmiştir (BCA, 490/01-1005/880/2/1-18).
Diyarbakır Halkevinde; “Diyarbakır Folklorüne” adlı bir kitap ve

“Diyarbakır'a Bir Bakış” adlı bir broşür çıkartılmıştır. Ulusal
bayramlarda yirmi konferans ve elli söylev düzenlenmiştir. Türkçe
bilmeyen köylülere Türkçe öğretmek, Türkçe bilenlerin de yurt
bilgilerini artırmak üzere Diyarbakır'a bağlı sekiz köyde “Öz Türkçe ile
Yurtbilgisi” yarışmaları düzenlenmiştir. Düzce Halkevinde; dil ve tarih

çalışmaları konusunda altı konferans verilmiştir. Edirne Halkevinde;
Altıok dergisinde tarih ve dil konuları üzerinde yazılar yayımlanmıştır.
Cumhuriyetin ilke ve inkılapları üzerinde konferanslar verilmiştir.
Edremit Halkevinde; dil ve tarih çalışmaları ile ilgili 1220 vatandaşa on
dört konferans verilmiştir. Elâzığ Halkevinde; dil ve tarih çalışmaları
konusunda 51 konferans verilmiştir. 3.000 köy isminin de Öz Türkçe
karşılıkları bulunup bir dergide yayımlanmıştır. Erzurum Halkevinde;
Dil Bayramı kutlanarak dil ve tarih konuları üzerinde konferans ve
söyeşiler düzenlenmiştir. Ayrıca Atatürk'ün yurdu kurtarmak için
Erzurum'a geldiği 3 Temmuz tarihi Erzurum Günü olarak kabul
edilmiştir (BCA, 490/01-1005/880/2/1-18).
Eskişehir Halkevinde; Dil Bayramı ve ulusal bayramlarda kutlamalar

yapılarak dil ve tarih çalışmaları konusunda konferanslar verilmiştir.
Yazılıtaş çevresine iki gezi düzenlenerek, bu gezilerle ilgili yapılan
incelemeler Sakarya Gazetesi ve Halkevi Dergisinde yayımlanmıştır.
Ayrıca köylere geziler düzenlenerek atasözleri ve türküler derlenmiş ve
Halkevi Mecmuasında yayımlanmıştır. Gaziantep Halkevinde; Türkçe
kursu açılarak 125 vatandaşın bu kurstan faydalanması sağlanmıştır.
Gaziantep'in tarihi hakkında araştırmalar yapılmış ve bu araştırmanın
sonuçları "Gaziantep Büyükleri" adı ile kitaplaştırılmıştır. Giresun
Halkevinde; Dil Bayramı kutlamaları yapılarak dil çalışmaları ve Orhun
kitabeleri konulu konferanslar düzenlenmiştir. Göynük Halkevinde; dil
çalışmaları konusunda on yedi konferans verilmiştir (BCA, 490/01-
1005/880/2/1-18).
1939 yılında yayınlanan Hatay Halkevi talimatnamesinde atasözleri ve

masalların toplanması, yurttaşlara vatan sevgisinin aşılanması, gelenek
ve görenekler hakkında çalışmalar yapılması ile ilgili direktifler
verilmiştir (Payaslı, 2013: 912). İnebolu Halkevi’nde; Tarih
araştırmaları konusunda üç konferans verilmiştir. İnegöl Halkevinde;
dil ve tarih çalışmaları konusunda 1820 kişinin katıldığı on üç
konferans verilmiştir. İstanbul Eminönü Halkevinde; Dil Bayramı
kutlamaları yapılarak konferanslar verilmiştir. Yusuf Akçura ve Celal
Sahir'in ölüm yıldönümlerinde anma programları düzenlenmiştir (BCA,
490/01-1005/880/2/1-18).
Dil konusunda yapılan çalışmalar "Halk Bilgisi Haberleri" dergisinde

yayımlanmıştır. İzmir Halkevinde; Dil Bayramı kutlamaları yapılarak
dil ve tarih çalışmaları konusunda altı konferans verilmiştir. Isparta
Halkevinde; Dil Bayramı kutlamaları yapılarak, dil çalışmaları
konusunda iki konferans verilmiştir. Isparta ilinin yöresel tarihi ve
Türklerde ad koyma usüllerini aydınlatmak için 4.000'den fazla yer adı
tespit edilerek "Yer Adları" adı ile bastırılmıştır. Isparta ve yöresinde
bulunan tarihi yerlere dört gezi düzenlenmiştir. Kadıköy Halkevinde;
Türkçe kurslar açılarak dil çalışmaları konusunda konferanslar
verilmiştir. Kandıra Halkevinde; Dil Bayramı kutlamaları yapılarak
konferanslar verilmiştir. Kars Halkevinde; Dil Bayramı kutlamaları
yapılarak dil çalışmaları konusunda konferanslar verilmiştir.
Kastamonu Halkevinde; ülke meseleleri ile ilgili altı konferans
verilmiştir. Dil çalışmaları yapılarak mani, atasözü, bilmece ve
koşmalar derlenerek il gazetesinde yayımlanmıştır. Ayrıca Kastamonu
tarihi ile ilgili çalışmalar "Kastamonu Tarihi" adı ile yayımlanmıştır

(BCA, 490/01-1005/880/2/1-18).
Kayseri Halkevinde; Dil Bayramı kutlamaları yapılarak Kayseri'de

yetişen 25 halk şairinin şiirleri kitap haline getirilmiştir. Tarih,
coğrfaya, jeoloji ve ekonomi bakımından Kayseri'yi tanıtmak için 5
kısım ve 200 resimden oluşan Kayseri kılavuzu yayımlanmıştır.
Kırklareli Halkevinde; kelime derleme çalışması yapılarak, derlenen
kelimeler hem Türk Dil Kurumuna gönderilmiş hem de Batı Yolu
Dergisinde yayımlanmıştır. Kocaeli Halkevinde; Dil Bayramı
kutlamaları yapılarak çeşitli konularda on sekiz konferans verilmiştir.
Konya Halkevinde; Dil Bayramı kutlanarak konferanslar verilmiş
ayrıca yapılan dil çalışmaları "Ekekon" adlı gazetede yayımlanmıştır.
Kütahya Halkevinde; Dil Bayramı kutlamaları yapılarak dil ve tarih
çalışmaları hakkında konferanslar verilmiştir. Ayrıca 1.000 Türkçe dil
kursu açılmıştır. Malatya Halkevinde; Dil Bayramı kutlamaları
yapılarak dil çalışmaları konusunda üç, tarih çalışmaları konusunda ise
dört konferans verilmiştir. Maraş Halkevinde; Dil ve tarih çalışmaları
konusunda yirmi konferans verilmiştir. Mardin Halkevinde; Dil
Bayramı kutlanarak, dil ve tarih çalışmaları konusunda üç konferans
verilmiştir. Ayrıca on iki dil kursu açılmıştır. Mersin Halkevinde; tarih
çalışmaları hakkında konferanslar verilerek, masal, türkü ve bozlak'lar
derlenerek gazetelerde yayımlanmıştır. Merzifon Halkevinde; çeşitli
konularda 2.768 vatandaşın katıldığı 25 konferans verilmiştir. Muğla
Halkevinde; Muğla yöresine ait kelimeler, masallar toplanarak Dil
Kurumuna gönderilmiştir. Niğde Halkevinde; Dil Bayramı kutlamaları
yapılarak, konferanslar verilmiştir. Ayrıca yapılan dil ve tarih

çalışmaları "Akpınar" dergisinde yayımlanmıştır (BCA, 490/01-
1005/880/2/1-18).
Ordu Halkevinde; ülke meseleleri hakkında 3.597 vatandaşa konferans

verilmiştir. Ödemiş Halkevinde; dil ve tarih çalışmaları konusunda üç
söylev ve üç konferans verilmiştir. Samsun Halkevinde; dil ve tarih
çalışmaları konusunda otuz konferans verilmiştir. Siirt Halkevinde;
çeşitli konularda 3.500 vatandaşa üç söylev ve beş konferans
verilmiştir. Ayrıca bir ulus dershanesi açılarak Türkçe bilmeyen 295
kişiye Türkçe kurs verilmiştir (BCA, 490/01-1005/880/2/1-18).
Silifke Halkevinde; Dil Bayramı kutlamaları yapılarak konferanslar

verilmiştir. Sinop Halkevinde; ülke meseleleri ile ilgili 5.896
vatandaşın katıldığı 41 konferans verilmiştir. Sivas Halkevi’nde; Sivas
halk şairlerinden Ruhsati ve Remzi'nin şiirleri toplanarak mahalli
dergilerde yayımlanmıştır. Söke Halkevinde; Dil Bayramı kutlamaları
yapılarak beş konferans verilmiştir. Şebinkarahisar Halkevi’nde; Dil
Bayramı kutlamaları yapılarak çeşitli konularda konferanslar
verilmiştir. İstanbul Şehremini Halkevinde; Dil Bayramı kutlamaları
yapılarak halktan toplanan 200 halk bilgisi tasnif edilerek Türk Dil
Kurumuna gönderilmiştir. Tekirdağ Halkevinde; "Türk Çocuklarına
Türk Adı" adlı kitap merkeze bağlı kurum ve köylere dağıtılmıştır.
Tokat Halkevinde; Dil Bayramı kutlamaları yapılarak, konferanslar
verilmiştir. Trabzon Halkevinde; Dil Bayramı kutlamaları yapılarak, dil
ve tarih çalışmaları konusunda üç konferans verilmiştir. Üsküdar
Halkevinde; dil Bayramı kutlamaları yapılarak, dil ve tarih çalışmaları
konusunda konferanslar verilmiştir. Urfa Halkevinde; klasik ve lirik

şiirler toplanarak konferanslarda halka sunulmuştur. Urla Halkevinde;
dil ve tarih çalışmaları konusunda on konferans verilmiştir. Yozgat
Halkevinde; çeşitli konular hakkında on konferans verilmiştir.
Zonguldak Halkevinde; 800'den fazla mani ve türkü derlenerek
yayımlanmıştır (BCA, 490/01-1005/880/2/1-18).
İçişleri Bakanı ve aynı zamanda CHP Genel Sekreteri olan Şükrü Kaya
130 Halkevinin 1935 yılı çalışma raporları doğrultusunda halkevlerinde
görülen aksaklıklarla ilgili bir genelge yayımlamıştır. Genelgeye göre
Halkevlerinde görülen aksaklıklar: Bazı halkevlerinde hesap ve
demirbaş işleri düzgün değildir. Bu yüzden hesap talimatnamesine
tamamı ile uyulmalıdır, Halkevlerindeki kitapların kaybolmaması için
kitapların kayıt altına alınması gereklidir, Halkevlerine üye kaydının
ara vermeden devam ettirilmesi lazımdır, Halkevlerinde düzenlenen
program, konferans, fotoğraf ve broşür gibi belgelerin de dosyalarının
tutulmasına ve saklanmasına özen gösterilmelidir, Halkevi dergilerinin
yönetmeliğe uygun bir şekilde çıkarılması gerekmektedir, Halkevleri,
hayır kurumları ve spor kulüplerinin karşısında olmamalı bilakis onları
desteklemelidir. (BCA, 490/01-3/13/21/1-3).
İçişleri Bakanı Şükrü Kaya, görülen bu aksaklıklardan dolayı

06/07/1938 tarihinde yayımladığı bir genelge ile Halkevlerinin verimli
çalışması için maddeler halinde şu direktiflerde bulunmuştur:
✓ Her halkevi günün belirli saatlerinde açık olmalı ve bu saatlerde

okumak için kitap ve dergiler hazır bulundurulmalıdır.
✓ On beş günde bir halkın ilgisini çekecek bir konferans

verilmelidir.
✓ Ayda bir halkevinde aile toplantıları düzenlenmelidir. Bu
toplantılarda Atatürk'ün nutku okutulmalı ve Millî ve mahalli
türküler seslendirilmelidir. Eğer bu toplantılarda müzik yoksa
gramafon ve radyodan faydalanarak dans edilebilir.
✓ Bölge doktorları, haftada bir ya da iki defa belirli saatlerde yoksul
olan kişileri muayene etmelidir.
✓ Ayda bir defa en yakın köylere gezi düzenlenmelidir.
✓ Bölgeye özgü türküler derlenerek altı aylık raporlar halinde
merkeze gönderilmelidir.
✓ Halkevleri üstün yetenekli öğrencilerle yakından ilgilenmelidir.
✓ Bölgedeki tarihi eserler hakkında bilgi edinilmeli ve yıkılma
tehlikesi olanlar merkeze bildirilmelidir.
✓ Halkevlerinde yılda bir kez serbest güreş, cirit, eskrim, jimnastik,
okçuluk, yüzme, kürek çekme gibi spor dalları teşvik etmelidir.
✓ Her halkevi kendi bölgesindeki tabiat güzelliklerini, tarihi
eserleri, kıyafetlerini ve düğünlerini fotoğraflamalıdır. Bu amaçla
yılda bir kez fotoğraf sergisi tertip edilmelidir (BCA, 490/01-
4/8/2/1-4).
İçişleri Bakan Şükrü Kaya 1938 yılında Halkevi genel başkanlığına

gönderdiği bir genelgede Halkevleri bünyesinde bir kitapsaray ve
okuma odalarının bulunmasını istemiştir. Bu sebeple halkevlerinin
bütçelerini oluştururken kitap temin etmek için de bütçe ayırmalarını
istemiştir. Genelgeye göre; kitapsaray ve okuma odalarına seçilecek
kitapların Atatürk ilke ve inkılapları doğrultusunda seçilmesi

gerekmektedir. Bundan dolayı Atatürk ilke ve inkılaplarına uymayan,
ulusal ve rasyonalist fikirler dışında kalan, dini nitelikte olan hurafeleri
yaymaya çalışan ve bunları telkin eden, cinayet ve intihar gibi vakaları
betimleyen eserlerin kitapsaray ve okuma odalarına alınmaması
istenmiştir (BCA, 490/01-4/19/19/1).
CHP Genel Sekreteri ve İçişleri Bakanı, Kültür Bakanı Hasan Ali

Yücel'e köy okuma odaları talimatname taslağını hazırlamak için bir
resmi yazı göndermiştir. CHP Genel Sekreteri yazıda, bakanlığın kitap
ve kitapsaraylar projelerinden dolayı takdir ederken köylerde de bu
projenin gerçekleşmesini istemiştir. Bu yüzden köy okuma odaları ile
ilgili esasları ve talimatname taslağını hazırlamak için bakanlıktan bu
işte uzman bir kişinin isminin verilmesini istemiştir. Bakanlık
tarafından İlköğretim Genel Müdürü İsmail Hakkı Tonguç
görevlendirilmiştir. Bunun üzerine CHP Genel Sekreterliği tarafından
İsmail Hakkı Tonguç'a resmi bir yazı gönderilerek köy okuma odaları
için hazırlanmış talimatname taslağını incelemek için 12 Nisan 1939
Çarşamba günü saat 17:00’de parti binasında olması istenmiştir (BCA,
490/01-1061/1074/1).
Çalışmalar sonunda hazırlanan Halkodaları Talimatname’sinin birinci

maddesinde Halkodalarının, CHP’nin ilkeleri doğrultusunda çalışan
kültür kurumları olduğu, CHP’li olsun veya olmasın Halkodalarının
herkese açık olduğu belirtilmiştir. Ancak Halkodası başkanı veya idare
heyeti üyesi olabilmek için CHP’li veya devlet memuru olma şartı
getirilmiştir. Talimatnamede Halkodalarının, Halkevlerinin açılmasının
mümkün olmayan yerlerde açılması gerektiği ve ayrıca orada 50 üyenin

kaydedilmiş olması gerektiği, bir toplantı salonu ile bir okuma odası ve
orayı bir yıl boyunca idare edecek bütçenin hazırlanması gerektiği
belirtilmiştir. Talimatnamede kurulacak bu Halkodası toplantı
salonunun partinin ilkelerine aykırı olmayan tüm ulusal cemiyetler
tarafından kullanılabileceği belirtilmiştir (Ulus, 10 Ağustos 1939).
CHP Genel Sekreteri ve Kırklareli Milletvekili Nafi Kansu 12/09/1945

tarihinde Halkevi Başkanlığına bir yazı göndererek Halkevlerinin
çalışmaları ile ilgili 6 maddelik sorulara kısa, açık ve acele bir şekilde
cevap verilmesini istemiştir. Kansu'nun cevabını istediği sorular
şunlardır:
✓ Kadın ve erkek ayrı olarak dil ve edebiyat şubenizin kaç üyesi

vardır?
✓ Çevrenizde folklar bakımından devamlı ilgiyi çekmeye layık
gelenek ve göreneklerr tespit edilmiş midir? Tespit edilmişse
hangi eser ve dergilerde yayımlanmıştır?
✓ Halk türkülerini ve rakslarını koruma ve yayma bakımından ne
gibi çalışmalar yapılmaktadır?
✓ Çevrenizi herhangi bir kıymeti ve hususiyeti bakımından
tanıtacak eserler hazırlanmış mıdır? Yayınlananlar var mıdır?
Yayınlanacaklar hangileridir?
✓ Derginizi değerlendirmek için neler düşünüyorsunuz?
✓ Yerli kıyafetlere ve elişlerine vasaireye ait koleksiyonlar tertip
edebildinizmi? Tertip etmek için ne eksiğiniz ve ne düşünceniz
var? (BCA, 490/10-5/27/16).
1948 yılında Başbakan, İçişleri Bakanı Münir Hüsrev Göle'ye bir

talimatname göndererek Halkevi ve Halk Okumalarının kültür işleri
için ayrılan yardım paralarının bu işler dışında başka işlerde
kullanılmamasını istemiştir (BCA, 030/01-42/252/24/1). Halkevleri, 8
Ağustos 1951’de mecliste çıkarılan 5830 Sayılı yasanın, 11 Ağustos
1951’de Resmî Gazete’ de yayınlanarak yürürlüğe girmesinden sonra
resmen kapatılmıştır. Atatürk döneminde inkilapların halka
benimsetilmesi için açılan Halkevleri, İnönü döneminde
kurumsallaştırılıp bir eğitim kurumu olarak görülmeye başlanmıştır
(Akşit, 2008: 377; Gökçe, 2019: 2344).
1.2.10. İstanbul Darülfünununun İlgasına ve Maarif

Vekâletince Yeni Bir Üniversite Kuruluşuna Dair Kanun (31
Mayıs 1933)
İsviçre Cenevre Üniversitesi’nde pedagoji uzmanı olan Profesör Albert

Malche İstanbul Darülfünun’la ilgili bir tetkik yapmak için Türkiye’ye
gelmiştir. Bu inceleme sonunda bir rapor hazırlayarak bakanlığa
sunmuştur. Bu raporun da etkisiyle TBMM’nin çıkardığı 31 Mayıs
1933 tarih ve 2252 sayılı yasayla İstanbul Darülfünunun yerini alan
Millî Eğitim Bakanlığı’na bağlı “İstanbul Üniversitesi” kurulmuştur.
Böylece 21 Nisan 1924 tarihinde tüzel kişilik verilen İstanbul
Darülfununu kaldırılarak İstanbul Üniversitesi adıyla yeni bir
yükseköğretim kurumu 1 Ağustos 1933 tarihinden itibaren eğitim-
öğretim faaliyetlerine başlamak koşuluyla kurulmuştur. Aslında
Atatürk, üniversite reformundan önce yurt dışına öğrenciler göndererek
reformun altyapısını oluşturmuştur. Bu amaçla 1927-1928 eğitim-
öğretim yılında 42, 1928-1929 Eğitim-öğretim yılında 170 ve 1929-

1930 eğitim-öğretim yılında 288 öğrenci yurt dışına gönderilmiştir
(Gökman, 1968: 299; Erdem, 2012: 376–77; Kaymakçı ve Çakır, 2008:
26).
Atatürk'ün direktifleri doğrultusnda ve Maarif Vekili Dr. Reşit Galip

liderliğinde yükseköğretim kurumlarını çağdaş bir yapıya dönüştürmek
için 1933 yılında çalışmalara başlanmıştır. İlk olarak Cenevre
Üniversitesinde pedagoji profesörü olan Albert Malche Yükseköğretim
kurumlarının durumu ile ilgili tespit yapması için Türkiye'ye davet
edildi. Malche ve Frankfurtta patoloji profesörü olan Dr. Philipp
Schwartz nazilerden kaçan bilim adamlarından yararlanma önerisinde
bulundular. Bu öneri Atatürk'ün desteği ile kabül edildi. 31 Mayıs 1933
tarihinde Darülfünun kaldırılarak yerine İstanbul üniversitesi kuruldu.
14 maddeden oluşan bu kanunla Maarif vekaleti, Bayındırlık
Bakanlığına bağlı olan Yüksek Mühendis Mektebi ile İktisat
Bakanlığına bağlı olan Yüksek Ticaret Mektebinin İstanbul
Üniversitesine bağlanıp bağlanmayacağı ile ilgili kararda yetkili
kılınmıştır. Yine bu kanunla Maarif vekaleti, İstanbul Üniversitesine
bağlı bir Telif ve Tercüme Heyeti kurmaya da yetkili kılınmıştır Ayrıca
Maarif Vekaleti, kanunun beşinci maddesi ile 1 Ağustos 1933 ile 31
Mayıs 1934 tarihleri arasında üniversitenin eğitim, idare ve yabancı
uzman kadrosunun oluşturulmasında ve görevlerininin belirlenmesinde
yetkili kılınmıştır (TBMM Zabıt Ceridesi, 31 Mayıs 1933; Tekeli,
1995: 654).
Darülfununda görülen bazı aksaklıklardan dolayı düzenlemeye

gidilmiştir. Darülfununda görülen aksaklıklar şunlardı:
✓ Darülfünunun fakülte ve kurumları arasında birlikte çalışmalarını

sağlayacak bir irtibatın olmaması
✓ Bazı fakültelerin, özellikle eğitim kısmında bir meslek okulu
şeklinde kalması
✓ Eğitim kurulunun, büyük çoğunlukla kendisini sadece belli
saatlerdeki derslerden sorumlu tutarak ilmi araştırma ve
incelemelerden uzak kalması
✓ Öğrenci ile eğitim kurulu arasındaki ilişkinin sadece sınıf
ortamında kalması ve bunun dışında öğrencinin her türlü
rehberlikten uzak kendi başına bırakılması
✓ Eğitimin büyük çoğunlukla öğretmenin tekrar yöntemine
bırakılması, öğrencinin öğrenme sorumluluğu da belirli bir
kitabın sayfaları veya öğretmenin tutturduğu notları şeklinde
ezberlemek olması
✓ Seminerlerin çoğunlukla sadece lafta kalması
✓ Laboratuarlardaki eğitimde, sadece görselliğe yer verilmesi,
öğrencinin fiili olarak çalışamaması
✓ Basım- yayın işlerinin yok denecek kadar az olması
✓ Öğretmenlerin çoğu başka işlerle uğraşmasından dolayı
Darülfünundaki görevlerini ikinci iş olarak görüp görevlerini
aksatmaları
✓ Darülfünundaki eğitimin, ülkenin sosyal ve kültürel hayatından
uzaklaşarak sadece kurumsal bir yapıya bürünmesi
✓ Tıp fakültesinin şehrin hastahanesi ile bağlantı kuramamasından

dolayı tıp eğitiminde birinci derecede önemli olan klinik
eğitiminin çok sınırlı bir alanda verilmesi
✓ Bazı öğretmenlerin yıllardan beri Darülfünunda çalışmalarına
rağmen ortaya henüz belli başlı bir eser ortaya çıkaramamaları
✓ Şahsi telif ve tetkik eserlerin kıymetinin kalmaması
✓ Aynı fakülte içindeki öğretmenler arasında bile fikir ve ideal
birliğinin olmaması
✓ Eminlik, Reislik ve Divan üyeliği gibi makamların öğretmenler
arasında ihtiras halini alması
✓ Darülfunun özerkliğinin sadece makam ve mevki ihtiraslarını
sağlayan olumsuz bir hal derecesine gelmesi (Millîyet, 31
Temmuz 1933).
Malche, Darülfununu düzenlemek için incelemede bulunmak üzere

Maarif Vekâleti ile görüştükten sonra 21 Ocak 1932 tarihinde
Ankara'dan İstanbul'a hareket etmiştir. Malche, İstanbul Darülfünunun
çeşitli fakültelerinde incelemelerde bulunduktan sonra raporunu
yazmadan önce Fransa ve İsviçre'deki aynı fakültelerde incelemede
bulunmak için Fransa ve İsviçre'ye gitmiştir. Albert Malche,
incelemeleri sonunda Darülfünun için iyi ya da kötü diyemeyeceğini,
Darülfünunun gelişmesi için ilk önce dil derslerine önem verilmesi
gerektiğini belirtmiştir. Ayrıca Darülfünunda müderris, muaalim ve
müderris muavini olmak üzere 3 çeşit hoca olduğunu ve bunun lüzumlu
olmadığını ayrıca Avrupa’daki üniversitelerde içtimai ilimlere önem
verildiği halde Darülfünunda bu derslere gereken önemin verilmediğini
belirtmiştir (Millîyet, 21 Ocak 1932; Millîyet, 2 Nisan 1932;

Cumhuriyet 20 Mayıs 1932).
Tablo 2
Yeni Kurulan İslam Tetkikleri Enstitüsü ve Yabancı Diller Enstitüsü
Kadrosu
Adı-Soyadı Fakülte Bölüm
İzmirli İsmail Hakkı Bey İslam Tetkikleri Enstitüsü Hadis Tarihi
Şerafeddin Bey İslam Tetkikleri Enstitüsü İslam Dini ve Felsefesi
Mehmet Ali Ayni Bey İslam Tetkikleri Enstitüsü İslam Dini ve Felsefesi
Şevket Bey İslam Tetkikleri Enstitüsü Tefsir Tarihi
Yusuf Ziya Bey İslam Tetkikleri Enstitüsü Türk Dinleri ve Mezhepleri Tarihi
Hilmi Ömer Bey İslam Tetkikleri Enstitüsü Umumi Dinler Tarihi
Kilisli Rıfat Bey İslam Tetkikleri Enstitüsü Arapça Kurs
Abdulbaki Bey İslam Tetkikleri Enstitüsü Farsça Kurs
Fazıl Nazmi Bey Yabancı Diller Enstitüsü Eski Yunanca
Kaynak: Millîyet, 31 Temmuz 1933: 5.
Tablo 2’de görüldüğü gibi yeni üniversitede ayrıca İslam Tetkikleri

Enstitüsü ve Yabancı Diller Enstitüsü de kurulmuştur. İstanbul
Üniversitesinin eğitim kadrosu 3 şekilde oluşturulmuştur. Birincisi,
eski Darülfünundan alınan profesör, profesör yardımcıları ve
öğretmenlerdir. İkincisi, eski Darülfunun dışından alınanlardır. Bu
kişiler çoğu Avrupa'da yetişmiş profesör yardımcılarıdır. Üçüncüsü ise
yabancı profesörlerdir. Yabancı profesörlerin seçiminde kendi
ülkelerinde profesörlük yapmaları ve dünyaca tanınmış olmalarına
dikkat edilmiştir.
Yeni kurulan İstanbul Üniversitesinin Rektörlüğüne Neşet Ömer Bey,

Edebiyat Fakültesi Dekanlığına Köprülüzade Fuat Bey, Fen Fakültesi
Dekanlığına Kerim Bey, Hukuk Fakültesi Dekanlığına Tahir Bey, Tıp
Fakültesi Dekanlığına Tevfik Salim Bey, Eczacılık Yüksekokul
Müdürlüğüne Akif Bey, Dişçilik Yüksekokul Müdürlüğüne Kazım Esat

Bey getirilmiştir. Yeni üniversite kurulduktan sonra bütçesi 300 bin
liradan 800 bin liraya çıkarılmıştır (Millîyet, 31 Temmuz 1933;
Hakimiyet-i Millîye, 26 Ekim 1933).
Şekil 3
İstanbul Üniversitesinin Kurulması
Kaynak: Millîyet, 31 Temmuz 1933.
Şekil 3’te görüldüğü gibi kamuoyunda ilim inkılabı olarak kabul edilen
İstanbul Üniversitesinin kurulması ile birlikte yeni kadrolar
oluşturulmaya başlandı. İstanbul Üniversitesi kadrosuna yabancı
akademisyenler de dahil edildi. İstanbul üniversitesine alınan İsviçreli

profesörler Dr. Bör ile Dr. Meier'dir. 24/12/1933 tarihinde çıkarılan
kararname ile İstanbul Darülfununun kapatılması dolayısı ile açıkta
kalan müderris ve öğretmenlerin başka hizmetlere tayini ve eski
darülfunun ve üniversite çalışanlarının emeklilikleri hakkında kanun
tasarısı verilmiştir (BCA, 30/18/1/2-41/90/10).
Yeni kurulan İstanbul Üniversitesinde edebiyat, hukuk, tıp ve fen

fakülteleri kurulmuştur. Kurulan enstitüler ise şunlardır: İslam
Tetkikleri Enstitüsü, Millî İktisat ve İçtimaiyat Enstitüsü, Coğrafya
Enstitüsü, Morfoloji Enstitüsü, Türk İnkilabı Enstitüsü, Kimya
Enstitüsü, Elektromekanik Enstitüsü, Türkiyat Enstitüsü'dür. İstanbul
üniversitesindeki fakültelerin teşkilatlandırma yapısından üniversitenin
en önemli vasfının Millîyetçilik ve inkılapçılık olduğu görülmektedir
(Millîyet, 31 Temmuz 1933).
1.2.11. Maarif Vekaleti Merkez Teşkilâtı ve Vazifeleri Kanunu

(22 Haziran 1933)
Reşit Galip’in Maarif Vekilliği döneminde 2287 sayı ve 10 Haziran

1933 tarihli “Maarif Teşkilatı Merkez Teşkilatı ve Vazifeleri
Hakkındaki Kanun” kabul edilmiştir. Bu kanun ile Bakanlık
dairelerinin görevleri belirlenerek bakanlık teşkilatı genişletilmiştir.
Ayrıca bu yasa ile Millî Eğitim Şuralarının düzenli aralıklarla
toplanması kararlaştırılmıştır, 1933 tarihli 2287 sayılı Maarif Vekaleti
ve Merkez Teşkilatı ve Vazifeleri Hakkındaki Kanun ile Bakanlık
merkez teşkilatı; Müsteşarlık, Maarif Şûrası, Millî Talim ve Terbiye
Dairesi, Teftiş Heyeti, İlk Tedrisat Umum Müdürlüğü, Müzeler
Müdürlüğü, Orta Tedrisat Umum Müdürlüğü, Mesleki ve Teknik

Tedrisat Umum Müdürlüğü, Yüksek Tedrisat Umum Müdürlüğü,
Levazım Müdürlüğü, Zat İşleri Müdürlüğü, Kütüphaneler Müdürlüğü,
Hususi Kalem Müdürlüğü, İnşaat Dairesi, Mektep ve Müzeler
Müdürlüğü, Evrak Müdürlüğü olmak üzere 16 birimden oluşmuştur
(T.C. Resmi Gazete, 22 Haziran 1933: 2434; Ceyhan, 2004: 93).
Maarif Vekaletinin teşkilatını düzenleyen bu kanunla birim ve

dairelerin görevleri teker teker belirtilmiştir. Buna göre Müsteşar’ın
görevi, bakandan aldığı talimatla ve bakan adına Bakanlığın işlerini
yürütmek, Maarif Şûrasının görevi, Talim ve Terbiye Kurulu tarafından
hazırlanacak yönetmelik, genelge, program ve esasların eğitim ve
öğretim ile ilgili kısımlarını incelemek ve karara bağlamak, Talim ve
Terbiye Kurulunun görevi, Bakanlıkça hazırlanacak olan kanun
tasarıları, yönetmelik ve genelgeleri incelemek ve bunların eğitim ve
öğretim ile ilgili kısımlarını ve bakanlıkça uygun görülenlerini Maarif
Şûrasına sunmak, her türlü mesleki ve genel okulların müfredat
programlarını tanzim ederek Maarif Şûrasına sunmak, okullarda
okutulacak kitapları inceleyerek, görüşünü bildirmektir (TC Resmi
Gazete, 22 Haziran 1933).
1.2.12. Köy Eğitmenleri Kanunu (24 Haziran 1937)
Saffet Arıkan’ın Millî Eğitim Bakanlığı döneminde 3238 sayı ve 11

Haziran 1937 tarihli Köy Eğitmenleri Kanunu kabul edilmiştir. 3238
sayılı Köy Eğitmenleri Yasası’nın amacı, nüfusları öğretmen
gönderilmeye elverşli olmayan köylerin eğitim ve öğretim işlerini
görmek, tarım işlerinde köylülere rehberlik etmek üzere köy

eğitmenlerini çalıştırmaktır. Bu kanunla köy eğitmenlerinin, Maarif ve
Ziraat Vekillikleri tarafından; tarım yapmaya elverişli okul veya
çiftliklerde açılan kurslarda yetiştirilmelerine ve bu kursların
masraflarının da Maarif ve Ziraat Vekilliklerinin bütçelerinden
ödenmesine karar verilmiştir. Ayrıca bu kanunla köy eğitmenlerine
Maarif Vekaleti bütçesinden aylık, ziraat vekaleti bütçesinden ise fidan,
tohum, damızlık ve tarım aletlerinin verilmesine karar verilmiştir. Köy
Eğitmenleri Kanunu kabul edilmeden önce 18 Nisan 1937 tarihinde
Eskişehir, Edirne, Erzincan, Kars ve Kocaeli şehirlerinde köy
eğitmenlerini eğitmek için kurslar açılmıştı. Bu kursların başarılı
olması üzerine bu kursları yasal bir zemine oturtmak için Köy
Eğitmenleri Kanunu kabul edilmiştir (Kurun, 15 Nisan 1937; TBMM
Zabıt Ceridesi, 11 Haziran 1937).
1.3. 1923-1938 Arası Dönemi Eğitim Kurumları
1 Mart 1923 tarihinde toplanan Büyük Millet Meclisi I. Dönem

4.Toplanma ilgili yaptığı konuşmada Atatürk eğitim ile ilgili şu sözleri
söylemektedir: “Eğitim ve öğretimde uygulanacak yöntem, malumatı
insan için fazla bir süs, bir baskı aracı veya medeni bir zevkten ziyade
maddi hayatta başarılı olmayı sağlayan, pratik ve kullanılması mümkün
bir vasıta haline getirmektir.” Atatürk döneminde eğitim- öğretim
alanında yapılan inkılapların temel amacı çağdaş bir Türk toplumu
yaratmaktır (Su, Mükerrem K. Ve Su, Kamil 1973: 137).
Atatürk'ün eğitim politikasının esasları:
✓ Millîlik
✓ Laiklik
✓ Bilimsellik
✓ Ekonomiye Dayalı Eğitim
✓ Karma Eğitim
✓ İşe Dayalı Eğitim
✓ Yaygın Eğitim (Taşdemirci, 2010: 94–95).
Atatürk döneminde millî, laik, çağdaş, karma, kamusal ve zorunlu bir

eğitim anlayışı hedeflenmiştir. Bu hedeflere ulaşma araçları olarak da
Halkevleri ve Köy Enstitüleri kurulmuştur (Akdağ, 2019: 1030).
Atatürk'ün söylevlerinden eğitim ile ilgili amaçları şu şekilde

özetlenebilir:
✓ Türk milletini en kısa zamanda tümüyle okur-yazar yapmak

✓ Bireyi ve toplumu bilinçlendirmek
✓ Her yurttaşı insanlık ve yurttaşlık haklarına kavuşturmak
✓ Karma ve Laik eğitimle, öğretim birliğini sağlamak (İnan, 1983:
46–47).
Atatürk'ün söylev ve demeçlerinden yola çıkılarak Atatürk’ün eğitim

ile ilgili görüşlerinin temelinde yeniden inşacılık akımının izleri
görülmektedir (Toprakcı, 2011: 16).
Yeni Türk devleti Osmanlıdan 4194 ilkokul, 69 ortaokul (idadi), 13 lise

(Sultani), 5 erkek teknik öğretim okulu, 3 kız teknik öğretim okulu, 1
tarım okulu, 1 ticaret ve turizm okulu, 1 üniversite (darülfünun) olmak

üzere toplam 4287 eğitim kurumu devralmıştır (Kaya, 1986: 133;
Erdoğan, 2011: 16).
1.3.1. Okul Öncesi Eğitim
Osmanlı Devleti’nde Anaokulları, ilk olarak İptidaî Okullarına bağlı

olarak 6 Ekim 1913 tarihinde Tedrisatı İptidaiye Kanun-ı
Muvakkatı’nın kabul edilmesiyle açılmıştır. Anaokullarına ait ilk
düzenleme ise 15 Mart 1915 tarihinde çıkarılan Ana Mektepleri
Nizamnamesi ile gerçekleşmiştir. Bu düzenlemeye göre anaokulları,
ilkokul sınıfları bulunan bir kız okuluna ek olarak ya da bağımsız olarak
açılabilecekti. Cumhuriyetin ilanından sonra Türkiye genelinde 5.880
öğrencinin devam ettiği bu okullarda toplam 136 öğretmenin görev
yaptığı toplam 80 anaokulu bulunmaktaydı. Bu anaokulları için toplam
75.086 lira ödenek ayrılmıştı. Bu ödeneğin 52.378 lirasını öğretmen
maaşları, 19.387 lirasını hademe ücretleri ve 3.321 lirasını da diğer
giderler oluşturmaktaydı. Bu anaokulları Maarif Vekilliğinin
vilâyetlere gönderdiği 25 Ekim 1925 tarihli tamimin beşinci fıkrası ile
İlkokullar ile birleşmesine karar verilmiştir. Maarif vekaletinin 29 Ocak
1930 tarihinde yayımladığı tamim ile artık yeni anaokul açılmamasına
karar verilmiştir (Yücel, 2016: 995–97).
Cumhuriyet Döneminin ilk yıllarında eğitim politikasının temelinde

ilköğretimin yaygınlaştırılması yer aldığı için bu yıllarda Okul öncesine
yeteri kadar ilgi gösterilmemiştir. Ayrıca bu yıllarda kadınların çalışma
oranı düşük olduğu için de okul öncesi eğitim gelişmemiştir. 1927
yılında Anaokulunda çalışacak öğretmenleri yetiştirmek için bir okul

açılmıştır. Ancak bu okul beş-altı yıl eğitim yaptıktan sonra
kapatılmıştır. Ankara'da açılan bu okula İsviçre'de eğitim görmüş,
Vicdan Hanım adında bir müdire atanmıştır. Öğrenim süresi iki yıl ve
yatılı olan bu okuldan mezun olanlara kız muallim mektebinden mezun
olanlarla aynı haklar verilmiştir. Ancak bu okul 1930-1931 yıllarında
İstanbul'a nakledilmiş daha sonra da tamamen kapatılmıştır (Gül, 2008:
272–73, Oktay 2010, 63; Taşdemirci, 2010: 106; Güven, 2013: 257)
1.3.2. İlkokullar
Maarif Nezareti (Millî Eğitim Bakanlığı) ,1839 yılında Takvimi

Vekayide çıkan bir layihaya dayanarak İstanbulda kurulan iki rüştiye
okulununun idaresine bakmak üzere kurulmuştur. Saffet Paşa'nın
Maarif Nazırlığı (Millî Eğitim Bakanı) zamanında 1869 yılında Maarif-
i Umumiye Nizamnamesi hazırlanmıştır. Bu nizamnameye göre açılan
sibyan ve rüştiye okulları bugünkü ilköğretimin temelini
oluşturmaktadır. İlköğretim, başlangıçta 4 yılı sibyan, 4 yılı da rüştiye
olmak üzere iki kısma ayrılmıştı. Sonraları İptidai ve Rüşti isimlerini
alan bu okulların öğrenim süresi üçer yıl olmuştur. Ankara'da 5'i erkek
ve 1'i kız olmak üzere sadece altı rüştiye okulu bulunmaktaydı. Bu
okulların öğrenci sayısı 214 idi. Ankarada açılan iptidai okullarının
sayısı ise on iki idi. İkinci Meşrutiyetin ilanından sonra sayıları sınırlı
olan rüştiyeler Maarif Nezareti tarafından idare edilmekteydi. Ancak
İptidai okulları meslek bilgisinden yoksun hocaların elinde
bulunmaktaydı. 1913 yılında Tedrisatı İptidadiye Kanunu yürürlüğe
girmiştir. Bu kanuna göre ilkokullar parasız ve zorunlu olmuştur.

(Maarif Vekaleti, 1944: 1–7).
Millî Mücadele’nin ilk yıllarında 581'i kapalı olmak üzere toplam 3061
ilkokul bulunmaktaydı. 1913’te kabul edilen Tedrisat-ı İptidaiye
Kanun-ı Muvakkati (İlköğretim Geçici Yasası) ile ilköğretimde yeni
düzenlemelere gidilmiştir. Bu kanuna göre ilköğretimin süresi 6 yıl
olarak belirlenmiştir. Cumhuriyetin ilanınından sonra Millî eğitimde
gerçekleştirilmek istenen hedef ilköğretimi yaygınlaştırarak herkese
okuma-yazma öğretmektir. Bu yüzden Cumhuriyetle birlikte
ilköğretime verilen önem her yıl artmıştır. 1926 yılında ilkokul sayısı
6060 bu okullara devam eden öğrenci sayısı 423.263 tir. 1934 yılında
ilkokul sayısı 6544, bu okullarda öğrenim gören öğrenci sayısı ise
570.780 'dir. 1937-1938 Eğitim-öğretim yılında ise ilkokul sayısı 6700,
bu okullarda öğrenim gören öğrenci sayısı da 764.691 olmuştur.
(Başaran, 1993: 78, Özkan, 1997: 120–21; Budak, 2014: 382).
Tablo 3’te görüleceği üzere 1925-1926 eğitim-öğretim yılında

ilkokulların sayısında artış değil hatta azalma bile olmuştur. Dönemin
Maarif Vekili Hamdullah Suphi, bu durumun sebebinin Tedrisatı
İptidaiye Kanunu’ndan kaynaklandığını söylemiştir. Hamdullah Suphi
bu konu ile ilgili mecliste yaptığı konuşmasında Tedrisatı İptidaiye’nin
müzmin bir hastalık olduğunu belirtmiştir. 1930 yılında ilkokula giden
öğrenci sayısında artış olmasına rağmen 1929 yılındaki dünya
ekonomik bunalımı Türkiye’yi de etkilemiş ilkokul kurumlarının
açılma hızını bu tarihten itabaren yavaşlamış hatta 1933 yılından
itibaren düşmeye de başlamıştır. Bu düşüş Saffet Arıkan’ın Millî Eğitim
Bakanlığı döneminde son bulmuştur. Hatta bu dönemden sonra

ilkokulların sayısında artış gözlenmeye başlamıştır. Atatürk
dönemindeki on beş yıl içinde ilkokulların sayısında ve öğrenci
durumunda artış olduğu görülmektedir. Sonuç olarak Atatürk
döneminde 1923-1938 yılları arasında ilkokulların okul sayısında %
37’lık bir artış, öğretmen sayısında % 54’lük bir artış, öğrenci sayısında
ise % 124’lük bir artış olmuştur (Başar, 1988; 189).
Tablo 3
Atatürk Dönemi İlköğretim ile İlgili İstatistik
Eğitim-Öğretim Okul Sayısı Öğretmen Sayısı Öğrenci Sayısı
Yılı
1923-1924 4.894 10.238 341.941
1924-1925 5.987 13.822 390.368
1925-1926 5.975 14.309 406.788
1926-1927 6.023 15.810 437.928
1927-1928 6.042 15.194 461.985
1928-1929 6.599 15.718 477.569
1929-1930 6.562 15.308 469.071
1930-1931 6.598 16.318 489.299
1931-1932 6.713 16.973 523.611
1932-1933 6.733 15.064 567.963
1933-1934 6.345 15.123 591.169
1934-1935 6.402 15.083 647.501
1935-1936 6.275 14.949 688.100
1936-1937 6.123 14.698 711.728
1937-1938 6.700 15.775 764.691
Toplam 93.971 224.382 7.969,7
12
Kaynak: BCA, 030/01-90/559/4/3.
Maarif Vekâleti, ilköğretimi geliştirmek ve yaygınlaştırmak için

birtakım çalışmalarda bulunmuştur. Bu amaçla; 10/12/1933 tarihinde
çıkarılan bir kararname ile Manisa Millî Eğitim Müdürü Hilmi Bey,
ilkokullarda uygulanan toplu eğitim sistemi ve mesleki alanlar ile ilgili
incelemelerde bulunmak üzere Viyana'ya gönderilmiştir (BCA,

030/18/01-02-41/87/10).
Atatürk, 1 Kasım 1936 tarihinde TBMM'de yaptığı konuşmada

ilköğretimin yaygınlaşması konusunda ısrarla durmuştur. Atatürk,
konuşmasında ilköğretimin yaygınlaşması için sade ve pratik tedbirler
alınması gerektiğini ve ilköğretimdeki hedeflerinin genele yaymak
olduğunu ve iyi sonuç alabilmek için aralıksız önlemler almak ve bu
önlemlerin metodolojik olarak uygulanması ile mümkün olabileceğini
belirtmiştir. Atatürk konuşmasına şöyle devam etmiştir: “Milletin
başlıca bir işi olarak, bu mevzuda ısrar etmeyi lüzumlu görüyorum”
(TBMM Zabıt Ceridesi, 1936: 4).
Eğitim alanındaki gelişmelerin parti programalarına göre belirlendiği

görülmektedir. Örnek olarak CHP'nin kurulmasına esas olan
beyannameye bağlı ilkelerin birincisinde "Terbiyeyi umumiye
hususunda hakimiyeti Millîye esasatı dahilinde hareket olunacağı,
sekizinci ilkede ise tahsili iptidaide tedrisatın tevhidi ve bilumum
mekteplerimizin ihtiyacatımıza ve asri esasata tevfikr ve öğretmen ve
müderrislerimizin terfih ve temin edileceği" belirtilmiştir. Bu ilkelere
göre eğitim alanında yapılan inkılapların temelini Millî, laik ve
öğretmenliğin meslek haline getirilmesi oluşturmuştur. Cumhuriyet
Halk Fırkasının 1931 yılındaki parti programınının Millî Talim ve
Terbiye başlıklı beşinci kısmının 2. maddesinin A fıkrasında köylerde
ve şehirlerde durum ve ihtiyaca göre gündüzlü ve yatılı ilkokulların
belirli bir program dahilinde arttırılacağı belirtilmiştir. (Cumhuriyet
Halk Fırkası, 1931: 36; Maarif Vekaleti, 1944: 9).
1.3.2.1. 1924 İlk Mektep Müfredat Programı
491 sayı ve 20 Nisan 1924 tarihli Teşkilatı Esasiye Kanunu’nun 87.

maddesi ile ilköğretim herkes için zorunlu ve devlet okullarında parasız
olarak düzenlenmiştir. Bu kanundan sonra ilköğretimi düzenlemek için
1924 yılında ilkokul müfredat programı kabul edilmiştir. 1924 İlk
Mektepler Müfredat Programı’nın amacı, öğrencileri iyi bir vatandaş
olarak hayata hazırlamaktır. Bu programda yer alan dersler şunlardır:
Türkçe, Kur’an-ı Kerim, Hesap, Hendese, Tarih, Coğrafya, Musahabat-
ı Ahlakiye ve Malumat-ı Vataniye, Tabiat Tetkiki, Ev İdaresi, Resim,
El İşleri, Biçki ve Dikiş, Musiki, Terbiye-i Bedeniye. 1924'deki İlkokul
programı ile İlkokullar 6 yıldan 5 yıla indirilmiş ve İlk Mektep
Müfredat programı hazırlanmıştır. 1924 ilkokul programı kız ve
erkekler için ayrı düzenlenmiştir. Daha çok ders programları ve bu
derslerin konu dağılımını gösteren 1924 ilkokul programı
Cumhuriyetin ilk ilkokul programı olması sebebiyle önem taşımaktadır
(Türkoğlu, 2010; 79; Fer, 2010: 101; Soydan, 2013: 62; Gündüz, 2018:
135).
1.3.2.2. 1926 ilk Mektep Müfredat Programı
1926 İlk Mektepler Müfredat Programı, 1924 İlk Mektepler Müfredat

Programının büyük ölçüde yenilendiği bir programdır. Bu programda
ilkokulun hedefi çevresiyle uyumlu, iyi vatandaşlar yetiştirmek olarak
belirlenmiştir. Programda yer alan dersler şunlardır: Türkçe, Tarih,
Hayat Bilgisi, Coğrafya, Din Dersi, Tabiat Dersleri, Eşya, Yurt Bilgisi,
Resim, El İşleri, Musiki, Hesap-Hendese, Jimnastik, Kızlar içi Ev
İdaresi ve Dikiş. 1926 İlk Mektep Müfredat Programı ile günümüz

programlarının dayandığı altı temel ilke şu şekilde belirlenmiştir:
✓ Toplu öğretim sistemi

✓ İlköğretimin hedefleri
✓ Derslerin özel amaçları
✓ Öğretimde izlenecek stratejiler
✓ İlk okuma-yazma öğretiminde uygulanan çözümleme yöntemi
✓ Beş sınıflı ilkokulların iki devreli eğitim yapması (Türk ve Kılıç,
2015: 56; Gündüz, 2018: 135).
1917 yılında yapılan ve Cumhuriyetten sonra yeniden düzenlenen İlk

Tedrisat Talimatnamesi, eğitim ve öğretim ihtiyaçlarını karşılayamaz
haline geldiğinden kaldırılarak 1929 yılında İlkmektepler
Talimatnamesi yayımlanmıştır. Bu talimatname, dayandığı esaslar
itibarı ile önceki talimatnameden bir hayli farklı olmasından dolayı yeni
talimatnamenin daha iyi anlaşılabilmesi için Maarif vekaleti tarafından
bir genelge yayımlanmıştır. Talimatnamenin 1. ve 2. maddelerinde
İlkokulun amaç, hedef, anlam ve niteliği hakkında bilgi verilmiştir.
Ayrıca bu yeni talimatnamenin belirttiği ikinci önemli nokta ise
gündelik hayat ile okul arasında daha sıkı bir ilişki kurmasıdır.
İlkmektepler talimatnamesi, 3 kısım ve ek bölümü ile birlikte toplam
169 maddeden oluşmaktadır. Birinci kısım, "Esaslar", "Kayıt
Muamelesi", "İş ve Tatil Zamanları", "Terbiye ve Tedris", "Terbiye",
"Tedris", "Ders Vazifeleri", "Mükalat ve Mücazat", "İmtihanlar",
"Karneler ve Şehadetnamaler", "Vazifeler", "Başmuallim",
"Muallimler", "Muallimler ve İnzidat Meclisleri", "Kalem İşleri",

"İçtimai Faaliyetler" başlıklı olmak üzere 16 bölümden oluşmaktadır.
İkinci kısım, "Bina ve Müştemilat", "Eşya ve Ders Vasıtaları" başlıklı
olmak üzere iki bölümden oluşmaktadır. Üçüncü kısım, "Sıhhi Faaliyet
ve Hizmetler" başlıklı olmak üzere bir bölümden oluşmaktadır. İlave
başlıklı ek kısmında ise "Dershane adedine göre sınıflar" başlıklı
bölümden oluşmaktadır (Maarif Vekaleti, 1929).
1.3.2.3. 1930 Köy Mektepleri Müfredat Programı
1930 yılında kabul edilen Köy Mektepleri Müfredat Programına göre

bir, iki veya üç öğretmenle idare edilen 1., 2. ve 3. sınıflı köy
okullarında eğitim bu program çerçevesinde yapılarak 3 senede
tamamlanmısına karar verilmiştir. Ancak köyün ekonomik ve iklimsel
durumundan dolayı bu program üç senede tamamlanamazsa o zaman
Tedrisat Maarif İdaresinin tasvibi ve mıntıka eminliğinin onayı ile
programın dört yılda tamanlanmasına karar verilmiştir (Maarif
Vekaleti, 1931: 1–3).
Tablo 4
1930 Yılı Köy Mektepleri Müfredat Programına Göre Haftalık Ders
Programı
Dersler I. Sınıf II. Sınıf III. Sınıf
Alfabe 12 - -
Kıraat - 4 4
İmla - 3 2
Tahrir - 2 2
Gramer Tatbikatı - - 1
El Yazısı - 4 3
Hayat Bilgisi 4 4 3
Hesap-Hendese 4 3 3
Yurt Bilgisi - - 2
Resim, Elişi(Erkekler) 4 4 4
Resin, Elişi (Kızlar) 4 1 1
Ev işleri - 3 3
Toplam 24 24 24
Kaynak: Maarif Vekaleti, 1931: 9–10.
Tablo 4’te görüldüğü gibi köy okulları müfredat programına göre tüm
sınıflarda haftalık ders saati sayısı 24 olarak belirlenmiştir. Köy
mektepleri müfredat programında Türkçe, Hayat Bilgisi, Matematik ve
Geometri derslerinin genel müfredat programı ile aynı olmadığı
görülmektedir. Sadece Resim ve el işleri dersleri köy okullarının
yapısına göre düzenlenmiş ve köyde yaşayan kızlar için lazım olan Ev
işleri dersi de programa eklenen dersler arasındadır. Nüfusu az olan
köylerde maddi sebeplerden dolayı üçüncü sınıftan itibaren okulu
terketmek zorunda olabilecek öğrenciler için Türkiye Tarih ve
Coğrafyası ile Türk vatandaşının hak ve vazifeleri hakkında bilgi
alabilmeleri için üçüncü sınıf ders programına Yurt Bilgisi dersi
konmuştur. Bir kısım derslerin haftalık tekrarı da yine köy ihtiyacına ve
köy okullarının durumuna göre düzenlenerek artırılıp veya azaltılmıştır
(Maarif Vekaleti, 1931: 1–3).
Ders programının uygulanmasında dikkat edilmesi gereken hususlar:
✓ Din dersi her perşembe günü öğleden sonra yarım saat olarak
belirlenmiştir.
✓ Beden eğitimi ve müzik dersleri için ayrıca bir saat ayrılmamıştır.
Program haricinde her sabah birinci dersten önce ve her akşam
son dersten sonra öğrenciye yirmi dakika spor yaptırılıp şarkı
söyletilecektir. Bunun için köy okullarına özel bir musiki risalesi
ve jimnastik broşürü yayımlanacaktır. Şarkıların ve spor
hareketlerinin bu broşürlere göre söylettirilmesi ve yaptırılması
gereklidir.
✓ Perşembe ve pazartesi günleri haricinde diğer günler beş ders
okutulur. Perşembe ve pazartesi günleri ise sabahları sadece iki
ders okutulur.
✓ Elişleri dersleri, kadın öğretmen olan okullarda kız öğrencilere
ayrıca gösterilecektir. Erkek öğretmenlerden bu müfredat
dahilinde ders verebilenler varsa o öğretmenler de bu dersi
okutabilirler. (Maarif Vekaleti, 1931: 9–10).
1.3.3. Ortaokullar
1930 yılında Maarif Vekaleti tarafından ortaokul derslerini bir program

halinde sunmak için Orta Mektep Müfredat Programı yayımlanmıştır.
Bu programa göre Ortaokulların haftalık ders programı şu şekilde
belirlenmiştir.
Tablo 5
1930 Müfredat Programına Göre Ortaokulların Haftalık Ders
Programı
Dersler I.Sınıf II.Sınıf III.Sınıf

Türkçe 7 5 4
Tarih 3 2 3
Coğrafya 2 2 1
Yurt Bilgisi - 1 1
Hayvanat 2 - -
Nebatat - 2 -
Arziyat - - 1
Fizyoloji ve Hıfzıhsıhhat - - 3
Fizik - 2 2
Kimya - 1 2
Riyaziye 5 4 4
Ecnebi Lisanı 5 5 5
El Yazısı 1 1 1
Resim 2 2 1
Müzik 1 1 1
Jimnastik 2 2 1
Askerlik (Erkeklere) - 1 1
Serbest Zaman 2 - -
ÇocukBakımı (Kızlara) - - 1
Biçki Dikiş (Kızlara) 2 1 -
Toplam 32 32 32
Kaynak: Maarif Vekaleti, 1930: 1.
Tablo 5’ten anlaşıldığı kadarıyla; 1930 yılında ortaokulların müfredat

programına göre tüm sınıfların haftalık ders saati sayısı 32 saat olarak
belirlenmiştir. Orta Mektep Müfredat Programı’nda derslerin
uygulanma esasları şu şekilde belirlenmiştir;
✓ Serbest zamanın bir saati tarih ve coğrafya derslerinin

uygulanması ve gezilere ayrılacaktır.
✓ Perşembe günleri öğleden sonra ders olmayacaktır.
✓ Pazartesi öğleden sonraki zamanda öğrenciler, kütüphanede
mütalaa, labarotuarda şahsi mesai, atölylerde serbest faaliyet,
öğretmen gözetiminde okul dışı geziler, müzik ve resim gibi

işlerle uğraşabilir.
✓ Öğle tatili 12:30’dan sonraya bırakılmayacaktır. Günlük ders
programı buna göre düzenlenecektir.
✓ Tabii ilimler zümresine dahil ders saatlerinden bir sene boyunca
birinci sınıfta 15, ikinci sınıfta 15, üçüncü sınıfta 30 saat olmak
üzere labaratuar işlerine ve uygun hava koşullarında tatbikat
gezilerine ayrılacaktır.
✓ Kadrolarında elişleri öğretmeni olan okullar bir saat elişleri dersi
vereceklerdir (Maarif Vekaleti, 1930: 2).
1923-1924 eğitim- öğretim yılında ülke genelinde 72 Ortaokul

bulunmaktaydı. Bu okullarda öğrenim gören öğrenci sayısı 5905, bu
okullarda eğitim veren öğretmen sayısı ise 796'dır. Atatürk'ün
direktifleri doğrultusunda ilköğretimde olduğu gibi ortaöğretimde de
okullaşmaya önem verilmiştir. 1927-1928 Eğitim-öğretim yılında
ortaokul ve liselerin sayısı 78, bu okullarda öğrenim gören öğrencilerin
sayısı 19.858'dir. 1938-1939 eğitim-öğretim yılında ise ortaokul ve
liselerin sayısı 179, bu okullarda öğrenim gören öğrenci sayısı da
74.107 olmuştur (Duman, 1991: 28; Özkan, 1997: 122).
Tablo 6
Atatürk Dönemi Ortaokullar ile İlgili İstatistik
Eğitim-Öğretim Okul Sayısı Öğretmen Sayısı Öğrenci
Yılı Sayısı
1923-1924 72 799 5.905
1924-1925 64 720 10.052
1925-1926 68 760 11.622
1926-1927 68 791 15.263
1927-1928 78 698 19.858
1928-1929 78 815 23.225
1929-1930 82 982 25.398
1930-1931 83 1.068 27.093
1931-1932 80 630 30.316
1932-1933 108 1.390 35.658
1933-1934 119 1.140 42.522
1934-1935 118 2.354 46.120
1935-1936 118 2.403 52.496
1936-1937 125 2.648 62.936
1937-1938 140 2.840 74.107
Toplam 1.401 20.038
482.571
Kaynak: BCA, 030/01-90/559/4/4.
Tablo 6’da görüldüğü gibi 1924-1925 ile 1925-1926 eğitim, öğretim

yıllarında ortaokulların sayısı ve bu okullardaki öğretmen sayısında
azalma olmasına rağmen öğrenci sayısında %3 ‘lük bir artış olduğu
görülmektedir. 1929 yılındaki dünya ekonomik bunalımı Türkiye’yi de
etkilemiş ve bu yıllarda ortaokulların sayısında azalma olmuştur.
Cumhuriyet Halk Fırkasının 1931 yılındaki parti programınının Millî
Talim ve Terbiye başlıklı beşinci kısmının 2. maddesinin C fıkrasında
her şehir merkezinde ve ilçelerde ortaokul açılmasının gerekli olduğu
belirtilmiştir. Sonuç olarak Atatürk Döneminde 1923-1938 yılları
arasında ortaokulların okul sayısında %94’lük bir artış, öğretmen
sayısında %255’lik bir artış, öğrenci sayısında ise %1.155 oranında bir
artış olmuştur (Cumhuriyet Halk Fırkası, 1931: 36).
1.3.4. Liseler
Osmanlı Devleti’nde ortaöğretim okulları medreselerin orta kısımları,

idadi ve sultaniler ve azınlık okulları olmak üzere üç kısma
ayrılmaktaydı. İkinci Meşrutiyet Dönemi’nde ortaöğretimin amacı hem
ilkokullara öğretmen yetiştirmek hem de sultaniler kurarak
yükseköğretime sağlam bir temel hazırlamak şeklinde belirlenmiştir.
Meşrutiyet Dönemi’nde, tek tip okuldan ziyade çeşitli tipte okullar
açılmıştır. Cumhuriyetle birlikte ortaöğretim kurumlarında değişiklik
yapılmaya başlanmıştır. 1923 yılındaki Birinci Heyeti İlmiye
toplantısında ortaöğretim kurumlarının adı değiştirilerek sultani yerine
lise adı kullanılmaya başlanmıştır. 1924 yılındaki İkinci Heyeti İlmiye
toplantısında liselerin üçer sınıf halinde birinci ve ikinci devrelerden
oluşmasına karar verilmiştir. 3 Mart 1924 tarihinde yürürlüğe giren
"Tevhid-i Tedrisat Kanunu" ile bütün eğitim-öğretim müeseseleri
Maarif Vekâletine devredilmiş, idadî ve sultani adı altında eğitim veren
ortaöğretim okulları üç yıl eğitim veren ortaokul ve üç yıl eğitim veren
lise haline dönüştürülmüştür. 22 Mart 1926 tarihli ve 789 sayılı
kanunun 7. maddesi ile ortaöğretim kurumları dört kısma ayrılmıştır.
✓ Liseler
✓ Ortaokullar
✓ İlk Öğretmen Okulları
✓ Köy Öğretmen Okulları (Maarif Vekaleti, 1944: 27–30; Yücel,
1994: 27; Dönmez, 2005: 256–57; Türk ve Kılıç, 2015: 21).
Cumhuriyetin ilanından önce ülke genelinde 21 sultani ve 30 idadi

bulunmaktaydı. Cumhuriyetin ilanından sonra ise sultanilerin sayısı
32'ye, idadilerin sayısı ise 42'ye çıkmıştır. 1923-1924 eğitim- öğretim
yılında ülke genelinde 23 Lise bulunmaktaydı. Bu okullarda öğrenim
gören öğrenci sayısı 1241, bu okullarda eğitim veren öğretmen sayısı
ise 513'tür. Atatürk'ün direktifleri doğrultusunda İlköğretimde olduğu
gibi ortaöğretimde de okullaşmaya önem verilmiştir. 1927-1928 eğitim-
öğretim yılında ortaokul ve liselerin sayısı 78, bu okullarda öğrenim
gören öğrencilerin sayısı 19.858'dir. 1938-1939 eğitim-öğretim yılında
ise ortaokul ve liselerin sayısı 179, bu okullarda öğrenim gören öğrenci
sayısı da 74.107 olmuştur (Duman, 1991: 28, Özkan, 1997: 122;
Cicioğlu, 2010: 141–42).
Atatürk 1 Mart 1922 tarihindeki Türkiye Büyük Millet Mecslisinin

Birinci Dönem üçüncü toplantı yılı açış konuşmasında ortaöğretimin
amacını şu şekilde belirtmiştir: Ortaöğretimin amacı, ülkenin ihtiyaç
duyduğu çeşitli hizmet ve sanat elemanlarını yetiştirmek ve yüksek
öğrenime aday hazırlamaktır. Ortaöğretimde de eğitim ve öğretim
yöntemlerinin pratik ve uygulamalı olması temeline uymak şarttır.
Kadınlarımızın da aynı öğretim aşamalarından geçerek yetişmelerine
önem verilecektir (Türk Devrim Tarihi Enstitüsü Yayımları-6, 1946: 6).
Tablo 7
Atatürk Dönemi Liseler ile İlgili İstatistik
Eğitim-Öğretim Yılı Okul Sayısı Öğretmen Sayısı Öğrenci sayısı
1923-1924 23 513 1.241
1924-1925 19 555 2.234
1925-1926 21 671 2.748
1926-1927 19 563 3.152
1927-1928 19 594 3.819
1928-1929 20 510 4.168
1929-1930 19 578 4.746
1930-1931 22 637 5.699
1931-1932 25 1.637 6.840
1932-1933 62 1.827 7.843
1933-1934 71 1.315 9.876
1934-1935 68 1.044 10.113
1935-1936 65 1.029 13.876
1936-1937 68 1.050 17.508
1937-1938 68 1.164 21.000
Toplam 589 13.687 114.863
Kaynak: BCA, 030/01-90/559/4/5.
Tablo 7’den hareketle; 1924-1925 eğitim-öğretim yılında liselerin

sayısında azalma olmasına rağmen öğretmen ve öğrenci sayısında artış
olduğu söylenebilir. 1930 yılında liselerdeki öğrenci sayısında artış
olmasına rağmen 1929 ekonomik bunalımdan dolayı 1930 ile 1932
yılları arasında lise kurumlarının sayısında pek bir artış olmamıştır.
Cunhuriyet Halk Fırkasının 1931 yılındaki parti programınının Millî
Talim ve Terbiye başlıklı beşinci kısmının 2. maddesinin Ç fıkrasında
liselerin, yükseköğretime öğrenci yetiştirme konusunda her bakımdan
destekleneceği belirtilmiştir. Sonuç olarak Atatürk döneminde liselerin
sayısında % 196’lık bir artış, lisedeki öğretmenlerin sayısında ise %
127’lik bir artış, liselerdeki öğrenci sayısında ise % 1592 oranında bir
artış olmuştur (Cumhuriyet Halk Fırkası, 1931: 36).
1.3.5. Mesleki ve Teknik Okullar
Osmanlı Dönemi’nde açılan ilk sanat okulları Mithat Paşa’nın

girişimiyle Islahane adıyla 1860 yılında açılmıştır. O zamanlar bu
okulların açılma amacı, hem yetim çocukları meslek sahibi yapmak
hem de ordunun ihtiyacı olan malzemeleri üretecek meslek adamlarını
yetiştirmektir. Bu okuldan sonra sanat okulları olarak İstanbul
Sultanahmet Sanat Okulu ve Bursa Tophane Sanat Okulu da açılmıştır.
1883 yılında ise Hamidiye Ticaret Mektebi Ali’si adıyla ilk ticaret
okulu açılmıştır. Birinci Dünya Savaşı sonunda bazı meslek okulları
kapanmış bazıları ise yetersiz bir şekilde eğitimlerine devam etmiştir.
1923-1924 öğretim yılında mesleki-teknik eğitimde çeşitli düzey ve
derecelerde 44 okul, 4019 öğrenci, 258 öğretmen bulunmaktaydı.
Ayrıca cumhuriyetin ilk yıllarında mesleki ve teknik okulların bütçeleri
il özel idareleri tarafından karşılanıyordu (Doğan, 1983; 358; Başar,
1988: 158).
Cumhuriyetin ilanından önce mesleki eğitim, devlet politikası haline

getirilmediği için mesleki eğitim bölgesel kuruluşlar tarafından
yönlendirilmiştir. Cumhuriyetin ilanından sonra devlet, Birinci Dünya
Savaşı ve Milli Mücadele sırasında teknik bilgi ve beceriye sahip
elemanlara ihtiyaç duyulması, toplumsal ve ekonomik gelişme için
bireylerin yetiştirilmesi gereklilliğinin ortaya çıkmasından dolayı
mesleki eğitim ile ilgilenmeye başlamıştır. Ancak yine de ülkedeki
üretimin niteliğinden dolayı Cumhuriyetin ilk yıllarında mesleki ve
teknik eğitimi konusunda ciddi bir atılım yapılamamıştır. (Doğan,
1983: 359; Tekeli, 1995: 664).
Atatürk 17 Şubat 1923 tarihinde İzmir İktisat Kongresi’nin açış

konuşmasında şunları söylemiştir:
“Arkadaşlar, bence yeni devletimizin, yeni hükümetimizin bütün

ilkeleri, bütün programları iktisat programından çıkmalıdır. Çünkü
demin dediğim gibi her şey bunun içinde yerleşmiştir. Bundan dolayı
evlâtlarımızı o şekilde eğitmeli ve terbiye etmeliyiz, onlara o şekilde
bilgi, anlayış vermeliyiz ki, ticaret, ziraat ve sanat dünyasında ve bütün
bunların faaliyet alanlarında verimli olsunlar, etkili olsunlar, çalışır
olsunlar, ameli bir organ olsunlar. Bundan dolayı eğitim programımız
gerek ilköğretimde gerek ortaöğretimde verilecek bütün şeyler, bu
bakış açısına göre olmalıdır. Eğitim programlarımız gibi devlet
şubeleri için düşünülecek programlar bile, iktisat programına
dayanmaktan kendini kurtaramazlar. İlkeli bir program uygulamak ve
bu program üzerinde bütün milleti denk olarak çalıştırmak lazımdır”
(Türk Devrim Tarihi Enstitüsü Yayımları-6, 1946: 11–12).
Maarif Vekaletinin mesleki ve teknik eğitime ilgisi, uzmanlıklarından

faydalanmak için Cumhuriyetin ilk yıllarında Türkiye’ye davet
getirilen yabancı uzmanların verdiği raporlar doğrultusunda artmıştır.
Bu uzmanlardan biri olan John Dewey Bakanlığa sunduğu “Türkiye
Maarifi Hakkında” isimli raporunda mesleki okullarla ilgili olarak
ülkenin muhtelif bölgelerinde tarım ve ticaret kursların açılmasını ve
mesleki ortaokulların geliştirlmesi için Maarif Vekaletine bağlı bir
komisyon kurulmasını önermiştir.
1925 yılında Türkiye’ye gelen Alfred Kühne ise “Mesleki Terbiyenin

İnkişafına Dair” adlı raporunda mesleki eğitimde en önemli noktanın
ilköğretim öğretmenlerinin, ilköğretimin son yıllarında öğrencileri
doğru bir şekilde mesleki yönlendirmeleri yapmaları olduğunu
söylemiştir. 1927 yılında Türkiye’ye gelen Omer Buyse “Teknik
Öğretim Hakkında” isimli raporunda Türkiyedeki mesleki okulların
öğretim programlarının yenilenmesi gerektiğini belirtmiştir (Dewey,

1939: 6; Kühne, 1939: 3; Buyse, 1939: 5).
Yabancı uzmanların raporları doğrultusunda Maarif Vekaleti tarafından

mesleki eğitim ile ilgili bir takım hukuki düzenlemeler yapılmıştır. 9
Haziran 1927 yılında Resmî Gazete’de yayımlanan 1052 sayılı “Meslek
Mektepleri Hakkında” yasa ile vilayet ve belediyeler tarafından açılmış
ve/veya açılacak olan meslek okullarının eğitim ve iş programları,
öğretmen ve memur kadroları ve okulun araç ve gereçlerinin Maarif
Vekaletince tespit olunmasına karar verilmiştir. Ayrıca bu kanunla
vilayet ve belediyelerin meslek okullarına tayin edilecek uzman öğretici
ve öğretmenlerin Avrupa’daki eğitim masrafları için meslek
okullarındaki gelirlerin üçte birini Maarif Vekalatine verilmesi
kararlaştırılmıştır. 1933 yılında 2287 sayılı yasayla Millî Eğitim
Bakanlığı teşkilatı yeniden düzenlenmiş ve meslek okullarının işlerini
yürütmek üzere Mesleki ve Teknik Öğretim Genel Müdürlüğü
kurulmuştur (Resmî Gazete, 9 Haziran 1927: 606).
Tablo 8’de görüleceği gibi; 1923-1924 Eğitim-öğretim yılındaki

rakamlardan da anlaşılabileceği cumhuriyetin ilanından önce mesleki
eğitim çok sınırlı bir gelişme göstermiştir. 1925 yılından itibaren
meslek okullarının sayısında ve öğrenci durumunda azalma olduğu için
Maarif Vekâleti 1929 yılında mesleki eğitim için yurt dışından
uzmanlar getirmiştir. Bunlardan biri Belçika’dan getirilen Madam
Pikar’dır. Pikar, Selçuk Hatun Kız Sanayi ve Kız Muallim okullarında
çalışmalar yaparak 12 kız öğrencinin mesleki eğitim için yurt dışına
gönderilmesini sağlamıştır.
Tablo 8
Atatürk Dönemi Meslek Okulları ile İlgili İstatistik
Eğitim öğretim Yılı Okul Sayısı Öğretmen Sayısı Öğrenci Sayısı
1923-1924 44 258 4.019
1924-1925 44 589 3.376
1925-1926 33 500 2.702
1926-1927 14 262 1.740
1927-1928 18 307 2.332
1928-1929 20 298 2.371
1929-1930 22 328 2.689
1930-1931 36 436 3.761
1931-1932 40 423 4.155
1932-1933 39 594 4.976
1933-1934 36 405 4.339
1934-1935 36 469 4.940
1935-1936 36 507 5.772
1936-1937 40 633 6.528
1937-1938 47 705 7.574
Toplam 505 6.714 61.274
Kaynak: Başvekalet İstatistik Umum Müdürlüğü, 1934: 2–3,
Başvekalet İstatistik Umum Direktörlüğü, 1939: 1-2.
Mesleki eğitim için Türkiye’ye davet edilen diğer uzman ise M.

Roitelet’dir. Roitelet Türkiye’deki mesleki okullarda incelemelerde
bulunarak mesleki eğitim gelişmesi için genel bir program
hazırlamıştır. Bu programa göre meslek okullarında verilmekte olan
marangozluk, motor bakımı ve tamiri derslerinden başka taşçılık,
betonculuk ve çimentoculuk dersleri de verilecektir. Yabancı
uzmanların bu çalışmalarından sonra meslek okulları ve öğrenci
sayılarında bir artış olmasına rağmen 1933 yılından itibaren tekrar bir
düşüş başlamıştır. Bunun üzerine İsmet İnönü’nün isteği üzerine 1934
yılında mesleki eğitim kurumlarını verimli hale getirmek ve ülkenin
ihtiyaçlarına göre düzenlemek için Maarif Vekaletine bağlı ve Nafia,
Ziraat, İktisat Bakanlıklarından temsilcilerin de olduğu bir komisyon

kurulmuştur. Bu komisyonun çalışmaları sonunda 1936 yılında
“Mesleki Tedrisatın İnkişaf Planı” yayımlanmıştır. Eğitim ile esnaf
kesimlerinin ortak çalışmalarını öngören planda, Çırak Okulları, Sanat
ve Orta Sanat Okulları, Akşam Sanat Okulları, Tekniker Okulları,
Mühendis Okulları ile Gezici Köy Kursları’nın açılması ve
yaygınlaşması öngörülmüş, mesleki ve teknik eğitim köyde verilen
eğitici kurslardan yükseköğretime kadar her platformda bir bütünlük
içinde değerlendirilmiştir. Sonuç olarak Atatürk döneminde Mesleki ve
Teknik Okulların sayısında %7’lik bir artış, Mesleki ve Teknik
okullarda görev yapan öğretmenlerin sayısında %173’lük bir artış,
öğrencilerin sayısında %88’lik bir artış olmuştur (Akşam, 20 Mart
1929, Hakimiyet-i Millîye, 8 Mayıs 1929; Millîyet, 22 Şubat 1934;
Vakit, 10 Mart 1934; Aydın ve Özdemir, 2019: 128–29).
1.3.6. Yükseköğretim Okulları
Cumhuriyetin ilanından sonra Darulfünun-u Osmani adını taşıyan

üniversite, 493 sayı ve 21 Nisan 1924 tarihli yasa ile İstanbul
Darülfünunu adını almıştır. Cumhuriyetin ilk yıllarında İstanbul
Darülfünununda, 307 öğretim elemanı ve 2914 öğrenci bulunmaktaydı.
Cumhuriyetin ilanından sonra 1923'te açılan Harp okulu, 1925’te açılan
Ankara Hukuk okulu 1927'de açılan Gazi Orta Öğretmen Okulu ve
Eğitim Enstitüsü kurulan yüksekokullardır. Ancak kendisinden çok şey
beklenen İstanbul Darülfünunu, hem inkılapların halka benimsetilme-
sinde yeterince rol almadığı hem de bilimsel çalışmaların azlığı
sebebiyle eleştirilerin odağı olmuştur (Korkut; 1983: 315, Kaymakcı ve

Çakır, 2008: 24; Başaran, 1993: 95).
Türk eğitim tarihinde yükseköğretim sistemindeki ilk köklü

değişiklikler 1933 reformu ile gerçekleşmiştir. İsviçre Cenevre
Üniversitesi pedagoji uzmanı Profesör Albert Malche gelerek İstanbul
Darülfünunla ilgili bir inceleme yapmıştır. Bu inceleme sonunda bir
rapor hazırlayarak Bakanlığa sunmuştur. Bu raporun da etkisiyle
TBMM 31 Mayıs 1933 tarih ve 2252 sayılı yasayla İstanbul
Darülfünunun yerini alan Millî Eğitim Bakanlığı’na bağlı “İstanbul
Üniversitesi” kurulmuştur. İstanbul Üniversitesinin kurulmasıyla
birlikte Darülfunun kadrosundaki 155 kişiden 59 kişi yeni üniversitenin
kadrosuna alınmış 96 kişi ise kadro dışı bırakılmıştır. Atatürk üniversite
reformundan önce yurt dışına öğrenciler göndererek reformun
altyapısını oluşturmuştur. 1927-1928 eğitim-öğretim yılında 42, 1928-
1929 eğitim-öğretim yılında 170 ve 1929-1930 eğitim-öğretim yılında
288 öğrenci yurt dışına gönderilmiştir. Hatta 8 Nisan 1929 tarih ve 1416
sayılı “Ecnebi Memleketlerde Talebenin Sureti Tahsili Hakkında
Kanun” ile yurtdışına öğrenci gönderme işi bir düzene sokulmuştur.
Atatürk, ayrıca parti programlarına da üniversitelerin ıslahı için gerekli
düzenlemelerin yapılmasını ekletmiştir. Buna göre Cumhuriyet Halk
Fırkasının 1931 yılındaki parti programınının Millî Talim ve Terbiye
başlıklı beşinci kısmının 2. maddesinin D fıkrasında Darülfünunun
yeniden düzenlenerek üniversitelerin kendilerinden beklenen
mükemmel bir hale getirileceği belirtilmiştir (TBMM Zabıt Ceridesi, 8
Nisan 1929; Cumhuriyet Halk Fırkası, 1931: 36; TBMM Zabıt
Ceridesi, 31 Mayıs 1933; Korkut; 1983: 316, Baskan, 2001: 21; Erdem,
2012: 376–77).
Atatürk, 01/11/1933 tarihinde TBMM'nin açılışında yaptığı konuşmada

üniversitelerle ilgili şunları söylemiştir: “Arkadaşlar; üniversite
tesisine verdiğimiz ehemmiyeti beyan etmek isterim. Yarım tedbirlerin
kısır olduğuna şüphe yoktur. Bütün işlerimizde olduğu gibi maarifte ve
kurulan Üniversitede de radikal tedbirlerle yürümek kati
kararımızdır.” İstanbul Üniversitesi 18 Kasım 1933 tarihinde resmi bir
törenle açılmıştır. Törende bir konuşma yapan Maarif Vekili Esat Bey
konuşmasında İstanbul üniversitesinin kuruluşu için hükümetin hiçbir
masraftan kaçınmadığını ve dünyanın en iyi hocalarının getirildiğini
belirtmiştir (TBMM Zabıt Ceridesi, 1 Kasım 1933: 3; Vakit, 19 Kasım
1933).
1923-1933 yılları arasında tıp fakültesine 1.167 erkek, 61 kadın, 16

yabancı öğrenci kaydolmuştur. Bu öğrencilerden 742 erkek, 33 kadın
ve 6 yabancı öğrenci mezun olabilmiştir. Eczacılık bölümüne ise 416
erkek, 40 kadın öğrenci kaydolmuş ve bunlardan 399 erkek ve 10 kadın
mezun olabilmiştir. Dişçilik bölümüne ise 711 erkek, 104 kadın
kaydolmuş ve bunlardan 525 erkek 33 kadın öğrenci mezun
olabilmiştir. Ebe bölümüne ise 1.000 kadın öğrenci kaydolmuş ve
bunlardan 850 kadın öğrenci mezun olabilmiştir. Hukuk fakültesine ise
6.441 erkek, 618 kadın öğrenci kaydolmuş ve bunlardan 791 erkek ve
56 kadın öğrenci mezun olabilmiştir. Fen fakültesine ise 3.735 erkek,
1.000 kadın öğrenci kaydolmuş ve bunlardan 163 erkek, 92 kadın
öğrenci mezun olabilmiştir. 4 Mart 1934 tarihinde üniversiteye bağlı
inkılap enstitüsü de açılmıştır. Bu enstitünün ilk dersini de Maarif

Vekili Hikmet Bey vermiştir. (Hakimiyet-i Millîye, 26 Ekim 1933).
İstanbul Üniversitesi kurulduktan sonra yeni üniversiteyi güçlendirmek

için birçok düzenleme yapılmıştır. Bu düzenlemelerden biri,
üniversitede uluslararası unvanların kullanılması için yapılan çalışma
olmuştur. Bu amaçla yapılan bir çalışma ile üniversite öğretim
görevlilerine verilen ünvanlar ilmi derecelerine göre ordinaryus,
profesör ve doçent olarak üç kısma ayrılmıştır. Diğer bir çalışma ise
2467 sayı ve 29 Mayıs 1934 tarihli İstanbul Üniversitesinin Muvazenei
Umumiyeye Alınmasına Dair Kanun’un kabul edilmesidir. Bu kanunla
üniversite öğretim görevlileri ve idare memurlarının derece ve maaşları
belirlenmiştir (Cumhuriyet, 13 Kasım 1933; TBMM Zabıt Ceridesi, 29
Mayıs 1934).
Almanya'da Nazi zulmünden kaçıp Türkiye'ye sığınanlar arasında

bilim, hukuk, tıp, mimari gibi çok farklı alanlarda yetişmiş bilim adamı
bulunmaktaydı. Tıp alanında gelenler arasında; Tıp doktoru operatör
Rudolf Nissen, Jineokolog Wilhelm Liepman, İç Hastalıkları Uzmanı
Erich Frank, Cilt ve Deri hastalıkları Uzmanı Alfred Marchionini ve
Göz Hastalıları Uzmanı Joseph Igersheimer, Diş Doktoru Alfred
Kantorowicz, Kulak-Burun Boğaz Uzmanı Karl Hellmann, Radyolog
Friedrcih Dessauer ve Max Sgalitzer, Kulak Uzmanı Max Meyer,
Operatör Eduard Melchior, Pediatrist Albert Eckstein, Fizyolog Hans
Winterstein, Patolog Philipp Schwartsz, ve Siegfried Oberndorfer,
Hijyenist Julias Hisch, Kimyager Werner Lipschitz ve Felix Haurowitz
gibi bilim adamları yaklaşık 10 yıl boyunca İstanbul ve Ankaradaki tıp
fakültelerinde görev aldılar. Hukuk alanında gelenler arasında Medeni

Hukuk ve Roma Hukuku Profesörü Andreas Schwarz, Kamu Hukuku
Profesörü Richard Honig, Devletlerarası Hukuk Profesörü Karl Strupp
ve Ticaret Hukuku Profesörü Ernst Hirch bulunmaktaydı. İktisat
alanında gelenler arasında; Maliyeci Fritz Neumark, neo klasik
iktisadın temsilcilerinden Wilhelm Röpke, İktisat tarihçisi Alexander
Rustow, Liberal Kuramcı Gerhard Kessler ve Türkiyedeki çağdaş
işletme biriminin kurucusu Alfred İsaac'tır (Tekeli, 1995: 654–55).
Tablo 9
Atatürk Dönemi Üniversite ve Yüksekokullar ile İlgili İstatistik
Eğitim-Öğretim Yılı Okul Öğretmen Sayısı Öğrenci
Sayısı Sayısı
1923-1924 9 307 2.914
1924-1925 9 349 3.843
1925-1926 11 420 3.930
1926-1927 9 328 3.551
1927-1928 12 451 4.282
1928-1929 12 515 4.205
1929-1930 11 502 3.900
1930-1931 11 526 4.443
1931-1932 12 526 4.853
1932-1933 12 502 5.407
1933-1934 15 574 5.945
1934-1935 15 691 6.558
1935-1936 16 743 7.478
1936-1937 17 796 8.544
1937-1938 17 837 9.558
Toplam 188 8.067 79.411
Kaynak: BCA, 030/01-90/559/4/6.
Tablo 9’da görüldüğü gibi 1933 yılına kadar yükseköğretim

kurumlarının sayısı az olmasına rağmen 1933 yılındaki üniversite
reformundan sonra yükseköğretim kurumlarının sayısında bir artış
olmuştur. Sonuç olarak Atatürk dönemi yükseköğretim kurumlarının
sayısında % 89’luk bir artış, Yükseköğretim kurumlarında görev yapan

öğretmenlerin sayısında % 173’lük bir artış, öğrencilerin sayısında ise
% 228 oranında bir artış olmuştur. 1938 yılında mevcut yükseköğretim
kurumlarının isimleri şunlardır;
✓ İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi

✓ İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi
✓ İstanbul Üniversitesi İktisat Fakültesi
✓ İstanbul Üniversitesi Fen Fakültesi
✓ İstanbul Üniversitesi Tıp Fakültesi
✓ İstanbul Üniversitesi Güzel sanatlar Akademisi
✓ İstanbul Üniversitesi Yüksek Deniz Ticaret Okulu
✓ İstanbul Üniversitesi Yüksek Öğretmen Okulu
✓ İstanbul Üniversitesi Yüksek Mühendis Okulu
✓ İstanbul Üniversitesi Eczacılık Okulu
✓ İstanbul Üniversitesi Dişçilik Okulu
✓ Ankara DTCF
✓ Ankara Siyasal Bilgiler Okulu
✓ Ankara Yüksek Ziraat Fakültesi
✓ Ankara Yüksek Veteriner Fakültesi
✓ Ankara Yüksek Orman Fakültesi
✓ Ankara Yüksek Hukuk Fakültesi
Şekil 4’te görüleği üzere; TBMM'de kabul edilen 2295 sayılı

14/06/1935 tarihli Ankarada Dil, Tarih Coğrafya Fakültesi Kurulması
Üzerine Kanun, 22 Haziran 1935 tarihinde Resmî gazetede
yayımlanarak yürürlüğe girmiştir. Ankara Dil ve Tarih Coğrafya
Fakültesinin kurulması hakkındaki kanun tasarısı görüşülürken Maarif

Vekili Saffet Arıkan TBMM'de şu konuşmayı yapmıştır:
" Arkadaşlar, Atatürk'ün yüksek dehasından doğan ve kendi kutlu eli ile
yaratılan tarih ve dil hareketi bunlara bağlı olan arkeoloji ve coğrafya
bilgileri için Ankara'da bir fakülte açılacaktır. Bu fakülte bu ilimleri
öğretecek, üretecek ve mümkün olan kısa bir zaman zarfında ilim
dünyasının göz önüne bu gerçek hakikatleri sermeye çalışacaktır.”
Bakan konuşmasında ayrıca fakültenin açılması için Bakanlık

tarafından 250.000 liralık bir bütçe istendiğini ancak bütçenin 150.000
lira onandığını belirtmiştir. Eğer Bakanlık bu para ile fakülteyi
açamazsa, icap eden paranın meclisten isteneceğini belirtmiştir.
(TBMM Zabıt Ceridesi, 1935: 189; T.C Resmî Gazete, 1935: 5372).
Şekil 4
Ankara'da DTCF'nin kurulması Hakkındaki Kanun
Kaynak: T.C Resmi Gazete, 20 Haziran 1935.
Ankarada Dil, Tarih Coğrafya Fakültesinin kurulması için 2295 sayılı

kanunla 14 Haziran 1935 tarihinde Millî Eğitim Bakanlığına yetki
verilmiş olmasına rağmen, Bakanlık, fakültenin açılması için
hazırlıklara ancak 15 Kasım 1935 tarihinde başlamıştır. Fakültenin
açılış töreni, 9 Ocak 1936 tarihinde Atatürk’ün katılımıyla Ankara

Halkevinde yapılmıştır. Fakültenin açış konuşmasını yapan Millî
Eğitim Bakanı Saffet Arıkan’dan sonra Türk Tarih Kurumu Asbaşkanı
Afet İnan da fakültenin ilk tarih dersini vermiştir. Fakülteye ilk üç ay
içerisnde 70’i yatılılık olmak üzere toplam 750 öğrenci alınmıştır.
(Ulus, 15 Kasım 1935; Son Posta 10 Ocak 1936).
Fakültenin öğretim kadrosunda yer alan kişiler şunlardır:
✓ Yeni ve Yakınçağ Tarihi- Fakülte Dekanı ve Konya Milletvekili

Prof. Muzaffer Göker
✓ Orta çağ Tarihi-Kars Milletvekili Prof. Fuat Köprülü
✓ Eskiçağ Tarihi- Sivas Milletvekili Prof. Şemsettin Günaltay
✓ Filoloji- Çoruh Milletvekili Prof. Saim Ali Dilemre
✓ Hint Tarihi- Manisa Milletvekili Prof. Hikmet Bayur
✓ Antropoloji- Dr. Şevket Aziz Kansu
✓ Türk Dil Bilgisi-Burdur Milletvekili İbrahim Necmi Dilmen
✓ Türk Dil Bilgisi- Muş Milletvekili Hasan Reşit Tankut
✓ Türk Dil Bilgisi-Abdulkadir İnan
✓ Arapça-Konya Milletvekili B. Naim Onat
✓ Almanca- Doç.Dr. Melahat
✓ Almanca- Stoyer Wald
✓ Latince-B. Hamid
✓ Fransızca-B. Para
✓ Sümeroloji-Prof. Lants Berger
✓ Latince ve Yunanca- Prof. Rode
✓ Coğrafya-Prof. Lui
✓ Sinoloji- Prof. Fon Gaben

✓ Hindoloji- Prof.Ruben
✓ Hungaroloji- Prof.Reşanu
✓ Hititoloji- Prof. Guterbock (Ulus, 19 Mart 1936).
1.3.7. Azınlık ve Yabancı Okullar
Türkiye’de yaşayan azınlıkların ve yabancıların kendi kültürlerini

yaymak için açtıkları okullar ile ilgili sorunlar, İsmail Safa Bey’in Millî
Eğitim Bakanlığı döneminde uygulanan tavizsiz politika ile günyüzüne
çıkmıştır. İsmail Safa Bey’in bu azınlık ve yabancı okullar üzerinde
uyguladığı tavizsiz politika dış politikada geniş yankı uyandırmıştır.
Hatta dış basında Türkiye aleyhine bir propaganda başlamıştı. İsmail
Safa Bey geçmişteki hatalara tekrar düşmemek için olaya Millîyetçi ve
rasyonel bir şekilde yaklaşmıştır. Bu amaçla azınlık ve yabancı
okullardaki eğitimin, Türk eğitim sistemine uygun olması için 20 Aralık
1923 tarihinde bir genelge yayınlamıştır. Bu genelgeye göre azınlık ve
yabancı okullarda ilköğretimde dört saat, ortaöğretimde iki saat Türkçe,
her sınıfta bir saat Türkiye coğrafyası, iki saat Türk tarihi derslerinin
okutulmasını ve bu derslerin Türk öğretmenler tarafından verilmesini
istemiştir. Azınlık ve yabancı okullar ile ilgili diğer bir yasal düzenleme
Tevhid-i Tedrisat Kanunu’dur. Çünkü Tevhid-i Tedrisat Kanunu ile
Türkiye’deki bütün okullar Miili Eğitim Bakanlığına bağlanmıştır
(Başar, 1988: 120-121).
Mustafa Necati Bey Maarif Vekilliği döneminde azınlık ve yabancı

okullarda okutulan kitaplar üzerinde bir çalışma başlatmıştır. Mustafa
Necati Bey, azınlık ve yabancı okullarda okutulan kitapları incelemek

için bir komisyon kurmuştur. Bu komisyonun aldığı kararlar, azınlık ve
yabancı okulların idarelerine bildirilmiştir. Komisyonun aldığı karara
göre, kitaplarda Türk tarihi ve cağrafyasına ait yanlış bilgiler
verilmemesi, Türk tarihindeki olaylardan ve örf ve adetlerden hakaret
veya imada bulunulmayacağı kararı verilmiştir (Başar, 1988: 220).
Hususi mekteplere alınacak öğrencilerde lazım olması gereken şartlar

hakkında ayrıntılı hükümleri içeren Hususi Mektepler talimatnamesi
Maarif Vekaleti’nce titiz bir çalışma ile hazırlanmış ve basım aşamasına
gelmiştir. (Cumhuriyet, 19 Haziran 1933). 1941 ylında bazı
değişikliklerle Hususi mektepler Talimatnamesi adı ile Maarif
Vekilliğinin tebliğler dergisinde istek üzerine ve nushası kalmadığı için
yeniden yayımlanmıştır (MEB Tebliğler Dergisi, 1941: 214). 1915
yılında Mekatibi Hususiye Talimatnamesi olarak yayımlanan bu
genelge 1941 yılına kadar yürürlükte kalmıştır. (Maarif Vekaleti, 1915:
1). 2773 sayılı ve 10/06/1935 tarihli kanunla her türlü özel okulların
işlerine bakmak üzere Millî Eğitim Bakanlığına bağlı Hususi Okullar
Müdürlüğü kurulmuştur (T.C. Resmî Gazete, 1935: 5332).
Cumhuriyet kurulduğu zaman biri İstanbul Beyoğlundaki İngiliz Kız

Ortaokulu diğeri ise İstanbul Nişantaşındaki İngiliz Erkek Lisesi olmak
üzere iki İngiliz okulu bulunmaktaydı. 1932-1933 yılında 14 İtalyan
okulu, 1932-1933 yılında 25 Fransız ilkokulu bulunmaktaydı (Sevinç,
2009: 405-407). 1937-1938 eğitim-öğretim yılında Türkiye’de azınlık
ve yabancı ilkokulların 10 Musevi, 53 Rum, 34 Ermeni, 2 Bulgar, 9
Fransız, 7 İtalyan, 1 İran, 1 İngiliz, 3 Alman olmak üzere toplam 120
ilkokul bulunmaktaydı. Bu ilkokullarda 821 öğretmen görev

yapmaktaydı. Bu ilkokullarda 14.284 öğrenci öğrenim görmekteydi.
Azınlık ve yabancı ortaokulların sayısı ise 13, bu okullarda ders veren
öğretmenlerin sayısı 333, bu okullarda öğrenim gören öğrencilerin
sayısı ise 4.385’dir. Azınlık ve yabancı liselerin sayısı ise 22, bu
okullarda ders veren öğretmen sayısı 311, bu okullarda öğrenim gören
öğrenci sayısı ise 1.713’tür (Başvekalet İstatistik Umum Direktörlüğü,
1939: 1-2).
Hususi Mektepler Talimatnamesi (Özel Okullar Genelgesi)
Birinci Fasıl (Birinci Kısım)
Ahkâmı Umumiye (Genel Hükümler)
Madde 1- Özel okullar, masrafları efrat tarafından ve devletçe kabul

edilen Türkiyeli cemaat, cemiyet ve şirketler cihetinden karşılanarak
açılan okulardır. Bir veya birkaç fen, lisan veya sanat eğitimi için özel
olarak bu amaçla açılan dershaneler de özel okul olarak kabul
edilmektedir.
Madde 2- Yabancı cemaat, cemiyet ve şirketlerin kendi adlarına veya

muvazaa tarikile okul açmaları uygundur.
Madde 3- Hükümetçe tanınmış Türkiyeli cemaatlar tarafından açılan

okullar, o cemaate mensup nüfusun sakin bulundukları mahalle veya
karyeler dahilinde olmakla beraber vüs'at ve tarzı inşaları ihtiyaçtan
fazla olmamak ve gürültüleri mevcut sair makatip ile diğer cemaat

maabidinden işitilmeyecek derecede uzak bulunması şarttır.
Madde 4- Yabancı uyruklu vatandaşlar okul açabilmek için okul

açacakları mahallerde devleti metbuaları tebeasından okula ihtiyaç
gösterecek radddede nüfus mevcut olmak ve o devletlerin memalikinde
Türk tebeasının mektep açmasına müsaade usulü cari bulunmak meşrut
olacak ve mektep binaları dahi üçüncü maddede münderiç kuyuda tabi
bulunacaktır.
Not: Bu madde hükmü, yabancı okullar yönergesi ile mefsuhtur.

Yabancılar yeniden okul açamazlar.
Madde 5- Ana okulları dışında kız ve erkeklerin kaldığı karma olarak

yatılı okul açılamaz. Müsavi derecede inas mektebi bulunmayan
yerlerde adatı Millîyeleri müsait olmayan talibat kabul olunmamak şartı
ile nehari mekatibi muhtelite açılabilir.
Madde 6- Lisanı resminin başka dilde eğitim veren mekatibi hususiyede

Türkçenin ve Türkiye tarih ve coğrafyasının Türkçe olarak Türk
muallimler tarafından talim ve tedrisi zorunludur. Türkçe, ilköğretimde
haftada 4 saatten ve ortaöğretim ve yükseköğretimde 2 saatten az
olmayacaktır.
Not: Türkçe dil ve kültür derslerinin haftalık ders saatleri daha sonra
belirlenip bildirilmiştir.
Madde 7- Her mektebin bir müdür veya müdiresi olacak ve mektebin

müessisi yani mektebi açan şahıs efrattan olup da evsafı lazımeyi haiz
bulunduğu halde müdürlüğü bizzat deruhte edebilecektir. Ancak
doktorluk ve dava vekaleti yapanların, memuriyet ve buna mumasil -
mektep işlerinde mani- harici maşguliyeti bulunanların müdürlüğü
kabul olunamaz.
Madde 8- Türkiyeli efrat ve cemaat, şirket ve cemiyetler tarafından

açılan mekatibi hususiyede Maarif Vekaleti tarafından izin
verilmedikçe yabancı müdür ve müdire, muallim ve muallime ile
muavin ve muavine çalıştırılamaz.
Madde 9- Okul binaları metaneti lazımeyi haiz ve sağlık kurallarına

aykırı ve öğrencinin ahlak ve sıhhatlerini ihlal edebilecek yerlere en
fazla 100 metre uzakta olması gerekmektedir.
Madde 10- Özel Okulların bulundukları yerlerin en büyük mülkiye

memurları ve milli eğitim müdür ve müfettişleri ile sağlık
müfetişlerinin nezaret ve denetimine tabidir. İlkokul derecesinde
olanlar, bunlardan başka Tedrisatı İptidaiye Kanunu’nda gösterilen sair
memurin ile mecalisin üyesi tarafından denetlenir.
İkinci Fasıl (İkinci Kısım)
Tesis ve Küşat Şeraiti
Madde 11- Mekatibi hususiye tesisi, evvelemirde ruhsatname

istihsaline mütevakkıftır. Bunun için müessisler tarafından
baistidanamae müracaat olunur. Müessis Türkiyeli ise bu istidaname

onun tarafından ve Türkiyeli cemaat ve şirket müdiri mes'ulleri
canibinden valilere (veya müstakil mutasarrıflara) ve tebeai
ecnebiyeden ise Maarif Vekaletine ita olunur. Mezkûr istidanameye:
Evvela: Müessisin isim ve şöhreti ve evsafı mümeyyizei sairesi ve

mahalli ikameti ve ecnebi ise hangi devlet tebeasından olduğu
Saniyen: Mektebin derecesi
Salisen: Mektebin hangi karye veya mahalde küşat edildiği
Rabian: Masarifi daimesinin ne suretle tedarik olunacağı
Hamisen: Mektebin zükur veya inasa mahsus olduğu
Sadisen: Mektebin leyli veya nehari olduğu, dercedilecek ve atiyüzzikir

evrak dahi merbut olacaktır. Müessisin nüfus tezkeresinin sureti
musaddakası ve ecnebi ise tabiiyetini müş'ir vesikasının mensup olduğu
konsoloshanece musaddak sureti ve hüsnühal varakası. İşbu istidaname
ile merbutatı maarif idaresi ile meclisi idarece bittetkik muvafık
görüldüğü takdirde ruhsatnamesi maarif idaresince imla ve tahtim ve
vali (veya gayri mülhak liva mutasarrıfı) tarafından tasdik edilerek
müessise teslim olunur. Müessisi tebeai ecnebiyeden olan mekteplere
ait istidanameler vekaleti müşarünileyhaca esbabı mucibe dermeyanına
lüzum görülmeksizin reddedilebilir. Esasen şayanı kabul görülen
istidanameler hakkında mahallerinden bilistilam alınacak cevap üzerine
tetkikatı lazime bilicra muvafık görüldüğü surette ruhsatnameye
müteallik muamelenin ifası vekaleti müşarünileyha tarafından

mahallerine bildirilir.
Madde 12- Müessisler ruhsatname istihsal ettikten sonra mektebin

idaresini bizzat deruhde edip etmeyeceklerini ve deruhde etmeyecek
oldukları takdirde tayin edecekleri müdiri mes'ulü ve mektebi hangi
binada küşat edeceklerini mübeyyin makamı vilayete (veya gayri
mülhak liva mutasarrıflığına) bir beyanname ita ederek mektebin
küşadı ile icrayı tedrisat için mezuniyet talep edeceklerdir.
İşbu beyannameye atideki evrak raptolunacaktır.
Evvela: Mektep ittihaz olunacak binanın mektebe elverişli ve metaneti

lazime ve şeraiti sıhhıyeyi haiz olduğuna ve ne kadar talebe istiabına
musait bulunduğuna dair tabip ve mimar raporu;
Saniyen: Müdiri mes'ul ile muallimliklere intihap olunan zevatın isim

ve şöhret ve mahalli ikamet ve neş'etlerini mübeyyin bir cetvel ile
derecei tahsillerini mutazammın şahadetname veya ehliyetname sureti
musaddakası ve hüsnühallerini müş'ir mukim oldukları mahalleden
veya en son mustahdem oldukları idareden ve tebeai ecnebiyeden iseler
zikrolunan vesaikten başka tabiiyetlerini mübeyyin konsoloshanele-
rinden musaddak birer vesika
Salisen: Müdiri mes'ulün imzası altında mektebin talimatı dahiliyesi ile

tedris edilecek ulum ve fünunun müfredat ders programı
Rabian: Lisanı resmi ile tedrisat icra edilecek mekteplerde her sınıfta
tedris olunacak kitapların ve müelliflerinin isimlerini ve mahalli
tabılarını mübeyyin kezalik mumza bir cetvel. (Mekatibi aliye ve
taliyede programa muvafık olmak üzere istiktap sureti ile tedris
olunacak dersler dahi bu cetvelde irae edilecektir.)
Hamisen: Lisanı resminin gayri bir lisan ile tedrisat icra edilecek
mekteplerde her sınıfta okunacak kitapların ve müelliflerinin isimlerini
ve mahalli tabılarını mübeyyin cetvel ile beraber kitaplardan birer
nüshası
İşbu beyannamenin 5 fıkrasından herbirine ait mevad hakkında

hükümeti mahalliye ve maarif idaresince usulü dairesinde tetkikat ve
tahkikatı mukteziye ledelicra muvafık görüldüğü takdirde muamelei
kaydiyei esasiyesi ifa edilmekle beraber evvelce müessis namına
verilmiş olan ruhsatnamedeki mahalli mahsussa "....kain....numaralı
binada tedrisata mübaşeret edilmek üzere....tarihinde müdiri mes'ul
....'ye mezuniyet verilmiştir." ibaresi yazılacaki ziyri ruhsatname
kısmında olduğu gibi tahtim ve tasdik olunur. Müdiri mes'ulü ecnebi
olan mektepler için beyanname münderecatı hakkında mahallerince
yapılacak tetkikat ve tahkikata ait evrakın bu baptaki mütaleai
mahalliyeyi havi tahrirata leffen berayı tetkik maarif vekaletine irsali
ve vekalaeti müşarünileyhadan alınacak cevap üzerine mahallerince
mzuniyet muamelesinin ikmali lazımdır.
Madde 13- Tedrisata mezuniyet istihsali tarihinden itibaren iki sene

zarfında bila mazaret mektep küşat edilmezse ve küşadından sonra bila
mazeret mütemadiyen iki sene tatil edilirse ruhsatname istirdat ve iptal

olunur.
Madde 14- Bir şahıs müteaddit mektep tesis edilebilir fakat bir kimse
birden ziyade mektebe müdiri mes'ul olamaz.
Madde 15- Türkiyeli cemaat, cemiyet ve şirketler tarafından açılan

mekteplerde bu eşhası maneviye müessis sıfatını hazi olup her bir
mektep için bir müdiri mes'ul irae edilecek ve ruhsatname bu müdiri
mes'ul namına tanzim ve ita kılınacaktır.
Madde 16- Birinci maddenin fıkrai saniyesinde münderiç

dershanelerden ameleye ve çıraklara ve sinni tahsili geçmiş olan
kimselere ve makine ile kopye usulünü tahsil edeceklere velhasıl bu
kabil malumat iktisabına mahsus olan ve müddeti tahsiliyesi iki seneyi
mütecaviz bulunmayanların müdiri mes'ulleri 11. ve 12. maddelerde
beyan kılanan istidaname ve beyanname ahkamını tamamı ile ifaya
mecbur olmayıp olbaptaki istidanameye müdiri mes'ulün isim ve
şöhreti ve evsafı mümeyyizei sairesi ve mahalli ikameti ve ecnebi ise
hangi devlet tebeasından olduğu ve dershanenin hangi karye ve
mahalde küşat edileceği ve tedrisatın neden ibaret olacağı hususlarının
derci ve müessisin nüfus tezkeresinin sureti musaddakasının ve ecnebi
ise tabiiyetini müş'ir vesikanın mensup olduğu konsoloshanece
musaddak suretinin ve hüsnühal varakasının ve bir de muallimlik
edecek zevatın isim ve şöhret ve mahalli ikamet ve neş'etlerini
mübeyyin bir cetvel ile derecei tahsillerini mübeyyin şehadatname veya
ehliyetname sureti musaddakasının ve hüsnühallerini müş'ir mukim
olduğu mahalleden ve tebeai ecnebiyeden iseler zikrolunan vesaikten

başka tabiiyetlerini mübeyyin mahalli konsoloshanelerinden musaddak
birer vesikanın mezkür istidanameye raptı kifayet eder. Açılacak
mekatip hakkında hükümeti mahalliye ve maarif idarelerince yapılması
lazımgelen tetkikat ve tahkikat salifüzzikir deshaneler hakkında işbu
esaslar üzerine icra edilerek ruhsatnamesi ita kılınır.
Madde 17- Hususi Darülmuallimin ve Darülmuallimat küşadına

mezuniyet itası, mesleki tedrise ait tatbikattan başka fenni terbiye ve
Türk lisan edebiyatı, tarih, coğrafya, riyaziyat ve mebadii fünun tedris
edebilecek bir heyeti talimiye bulunduğunun Maarif Vekaleti nezdinde
mucibi kanaat olacak derecede ispat edilmesine mütevakkıftır.
Madde 18- Hususi darülmuallimin ve darülmuallimatları tedrisatı ve

teşekkülatı umumiyesi, tarzı idaresi, ebniye ve levazımı ve talebeden
alınacak ücret miktarı Maarif Vekaletince tetkik ve tasvip edilecektir.
Madde 19- Hususi darülmuallimin ve darülmuallimatlar heyeti

talimiyesinin icap eden derslerde ali tahsil görmüş olmaları şarttır.
Yeniden tayin kılınacak müdür ve muallimlerin evsafı hakkında maarif
idarelerine malumatı mufassala verilecektir.
Madde 20- Mektebin tebdili derecesi ve müessisliğin diğerine devri ve

müdiri mes'ulün tebdili halinde muamelei kuyudiyenin tashihi ile
beraber ruhsatnamenin tecdiden itası iktiza ve mektebin başka binaya
nakli ve tebdili ismi ve muallimlerce veya ders program ve kitaplarınca
tadilat icrası ve leyli mekatibe nehari ve nehari mekatibe leyli sureti ile
talebe kabulü ve leyli mekatibin nehariye veya nehari mektebin leyliye
ve zükur mektebinin inasa ve inas mektebinin zükura tahvili ve şube

küşadı kabilinden tebeddülat yapılması takdirinde muamelatı
kuyudiyenin tashihi ile beraber tebeddülatı vakıanın ruhsatnamedeki
mahalli mahsusuna hulasatan derci icap edeceğinden işbu hususat için
müessis veya müdiri mes'uller makamı vilayete veya gayri mülhak liva
mutasarrıflığına baistida müracaate mecburdurlar. İşbu müracaat
üzerine alelusul icra kılınacak tahkikat ve tetkikat neticesine göre
mahalli maarif idaresince muamelatı muktaziye ifa kılınır. Müdiri
mes'ulleri ecnebi olan mekatibe gerek tabedilen ruhsatname itası ve
gerek ruhsatnamenin tebdilini icap ettirmeyen hususat için yapılacak
muamelat hakkında maarif vekaletinin inzimamı tetkikatı muktazi
bulunduğundan alakilettakdireyn evrakı müteferriasının mahallerinden
batahrirat vekaleti müşarünileyhaya irsal kılınması lazımdır.
Madde 21- Ruhsatnemesini zayi eden müessis evvela gazetelerle ilanı

keyfiyet ettirdikten sonra varakai ilaniyenin raptiyle baistidaname
müracaat eder. Maarif idareleri mektebin şeraiti esasiyesince birguna
tahavvül vukubulmadığını bittahkik anladıktan ve vukubulmuş ise
tahavvülata ait muameleyi ikmal ettirdikten sonra ruhsatnamenin bir
suretini kaydından çıkartarak ve keyfiyeti ziya hakkında şerh vererek
ziyrini "aslına mutabıktır" diye bittahtim müstediye ita eyler.
Üçüncü Fasıl
Mektep Binaları
Madde 22- Müceddeden husui bir mektep inşası veya mevcut bir
mektebin tevsii için müessis veya müdiri mes'ul baistidaname makamı
vilayete veya gayri mülhak liva mutasarrıflığına müracaat eder. İşbu

istidanameye:
Evvela: Mektep tesis ve küşadı için evvelce aldığı ruhsatnamenin tarih

ve numarası
Saniyen: İnşaatı ihtiva edecek arazi veyahut arsanın nev'i ve hangi

mahalde ve kimlerin uhdesinde bulunduğu
Salisen: masarifi inşaiyenin ciheti temini yazılır ve evrakı atiye

raptolunur:
Evvela: Zikrolunan ruhsatnamenin sureti musaddakası
Saniyen: Mektep arsası ile binasının planları ve keşifnamesi (MEB

Tebliğler Dergisi 1941)
1.4. 1923-1938 Arası Dönemi Eğitime Ayrılan Bütçe
1923 yılında devlet bütçesi 105.936.911 iken eğitime ayrılan bütçe

3.033.003, özel idarelerin eğitime ayırdığı bütçe ise 2.070.000
olmuştur. 1924 yılında devlet bütçesi 131.628.038 iken eğitime ayrılan
bütçe 6.178.505, özel idarelerin eğitime ayırdığı bütçe ise 2.121.150
olmuştur.1925 yılında devlet bütçesi 201.449.622 iken eğitime ayrılan
bütçe 7.054.056, özel idarelerin eğitime ayırdığı bütçe ise 922,834
bütçe 7.541.727, özel idarelerin eğitime ayırdığı bütçe ise 874.335

bütçe 9.710.297, özel idarelerin eğitime ayırdığı bütçe ise 1,536.655
olmuştur.
Tablo 10’da görüleceği üzere; 1925 yılında devlet bütçesinin azalma

nedeni Aşar vergisinin kaldırılması, 1931 yılında azalmasının sebebi ise
dünya ekonomik buhranının etkisidir. Sonuç olarak Atatürk
Dönemi’nde 1923-1938 yılları arasında % 443’lük bir artış olmuştur
(Başgöz ve Wilson, 1968: 97–98).
Tablo 10
Atatürk Dönemi Eğitime Ayrılan Bütçe
Yıl Maarif Bütçesi
1923 3.033,003
1924 6.178,505
1925 7.517,99
1926 7.054,056
1927 7.541,727
1928 9.631,033
1929 9.323,432
1930 9.710,297
1931 7.967,092
1932 7.195,324
1933 10.360,103
1934 9.681,316
1935 10.693,328
1936 11.260,905
1937 13.714,371
1938 16.474,085
Toplam 147.336.57
Kaynak: BCA, 030/10-90/559/4/1.
1.5. 1923-1938 Arası Dönemi Yabancı Uzman Raporları
Cumhuriyetin ilk yıllarında Millî eğitimin modernleşmesi ve

yenileşmesi için bazı yabancı eğitim uzmanlarından yararlanılmıştır.
Bu uzmanlar ülkede kaldıkları sürece eğitim ile ilgili deneyimlerini
raporlaştırarak Millî Eğitim Bakanlığına sunmuşlardır. Bu
araştırmacılardan John Dewey, Türk eğitim sistemi için gerekli olan
reformları, Kühne mesleki eğitim için gerekli olan reformları, Berly
Parker, Türkiyede ilköğretim için gerekli olan reformları, Omer Buyse
teknik okullar için gerekli olan reformlar hakkında raporlar
hazırlamışlardır. Bu raporlar, Hasan Ali Yücel'in Millî Eğitim

Bakanlığı döneminde yayımlanmıştır (Doğan, 2010: 390).
Cumhuriyetin ilanından sonra Türk eğitim sisteminde birçok yeni

düzenlemeye gidilmiştir. Eğitim alanında düzenlemelere gidilirken
yabancı uzman raporlarından da faydanılmıştır. Türk eğitim tarihinde
1924 yılından 1950 yılına değin toplam 79 yabancı uzman raporundan
faydalanılmıştır. 1942-1950 yılları arasında İkinci Dünya Savaşı’nın
etkilerinden dolayı Türkiye'ye hiç yabancı uzman gelmemiştir.
Türkiye'ye davet edilen uzmanlar, eğitimin farklı kademelerinde,
sosyolojide, posta ve telgraf yönetiminde, vakıflar, antropoloji, devlet
bankaları, tarım, balıkçılık, adliye, ormancılık, ticaret, kadastroda,
arkeoloji, yabancı dil, kooperatifçilik, kentbilim, maliye polis
eğitiminde vb alanlarda uzman kişilerdir. Yabancı uzmanların çözüm
önerileriyle birlikte sundukları bu raporların Türk eğitim sitemi
üzerinde önemli etkiler bıraktığı söylenebilir (Şahin, 1998: 13;
Tangülü, 2014: 1896–97; Yalçın, 2019: 59).
1.5.1. John Dewey
John Dewey, 20 Ekim 1859 tarihinde Vermont'ta doğmuştur. 1884'te

felsefe doktoru olan Dewey, on sene kadar Michigan üniversitesinde
felsefe deslerine girmiştir. Daha sonra 1894'ten 1904 yılına kadar
Chicago Üniversitesinde Pedagoji derslerine verdikten sonra Columbia
Üniversitesine geçmiştir Columbia üniversitesinde felsefe dersleri
veren Dewey 1924 yılında Maarif Vekaleti tarafından yapılan davet
üzerine Türkiye'ye gelmiştir. Türkiye’de iki ay kalan Dewey eğitim ile
ilgili tetkikler yapmış ve gözlemleri sonucunda Maarif Vekaletine iki

rapor sunmuştur. Birincisi rapor olmaktan ziyade bütçeye acilen
konması gereken ödenekler ve bu ödeneklerin nereye harcanacağı ile
ilgili bir muhtıra mahiyetindedir. 30 sayfadan oluşan ve asıl rapor olan
ikinci raporu ise Türkiye'den ayrıldıktan sonra Amerika'da yazmıştır.
Bu iki rapor Maarif Vekaleti tarafından birleştirilerek 1939 yılında
yayımlanmıştır (Nami, 1930: 38–39, Kansu, 1939: 272; Dewey, 1939:
1–2).
John Dewey raporunda bütçeye konması gereken ödeneklerle ile ilgili

şu tespitlerde bulunmuştur:
✓ Okul binası ve mimarisi açılacak olan yeni okulların en önemli

özelliklerinden birini oluşturduğu için bu alanda iyi eleman
yetiştirmek için bütçeye ödenek konmalıdır.
✓ Gençleri ilgi ve ihtiyaçlarına göre mesleklere yönlendirmek için
mesleki orta mektepler, ticari, zirai meslek kursları ve 8-10
yaşındaki çocuklar için mesleki ders programlarını düzenleyecek
bir komisyonun kurulması sağlanmalıdır.
✓ Öğretmen okullarında şubeler açarak gelecekte uzman olacak
kişilerin yetiştirilmesi gerekmektedir.
✓ Telif ve tercüme dairesinin ödeneğinin arttırılması
gerekmektedir.
✓ Seyyar kütüphanelerin oluşturulması ve bu kütüphaneler için
memurların yetiştirilmesi gerekmektedir.
✓ Sanayideki başlıca alet ve makineleri göstermek için seyyar

sergilerin açılması ve bu konuda bilgi sahibi olmaları için
öğrencilerin yurt dışına gönderilmesi gerekmektedir.
✓ Yurt dışındaki okulları inceleyen bir özel komsiyonun kurulması
gerekmektedir. Bu komisyon ile birinci maddede zikredilen
mektep mimarisi komsiyonu birlikte çalışacaktır.
✓ Köy okullarını tarımın gelişmesi için hazırlamakla görevli bir
komisyonun kurulması gerekmektedir (Dewey, 1939: 1–2).
Eğitimde gerçek anlamda yenilik yapılabilmesi için ilk önce

öğretmenlerin yetiştirilmesi gerektiğini savunan Dewey raporunda
öğretmenlerin iyi yetiştirilebilmeleri için şu önerilerde bulunmuştur:
✓ Eğitimle ilgili yabancı kitaplar ve yayınlar tercüme edilip

öğretmenlerin istifadesine sunulmalıdır.
✓ Öğretmenlerin verdikleri derslerle ilgili kendi aralarında görüş
alışverişinde bulunabilmeleri için zümreler oluşturulmalıdır.
✓ Öğretmenlerin derslerde kullanacakları araç-gereçlerle ilgili
bilgilendirmeye ihtiyaçları bulunmaktadır. Bunun için gezici
sergiler açılabilir.
✓ Öğrencilerin kitap ihtiyaçlarının karşılanabilmesi için seyyar
kütüphaneler kurulabilir.
✓ Okul binasının mimarisi ile okulda verilen eğitim ve disiplin
arasında sıkı bir ilişki bulunmalıdır.
✓ Kendilerini geliştirebilmeleri için yurtdışına öğrenci ve
öğretmenlerin gönderilmesi gerekmektedir.
✓ Örgün eğitim dışına çıkmış öğrenciler için meslek okulları

açılmalıdır (Dewey, 1939: 3-6).
Ayrıca John Dewey'in kızı Evelyn Dewey tarafından 1931 yılında "Eski
Mektep Yerine Yeni Mektep" isimli bir kitap yayımlanmıştır. Bir köy
mualliminin bir köy mektebindeki tecrübesi başlığı ile yayımlanan bu
kitabın çevirisini M. Zekeriya yapmıştır (Dewey, 1931).
1.5.2. Alfred Kühne
Millî Eğitim Bakanlığı Mesleki ve Teknik Eğitim ile ilgili çalışma

yapması için G. Kerschensteiner'i 1925 yılında Türkiye’ye davet
etmiştir. Ancak iş yoğunluğundan gelemeyeceğini söyleyen
Kerschensteiner yerine Alfred Kühne'yi önermiştir. Ankara, İstanbul,
İzmir, Eskişehir ve Bursa gibi şehirlerdeki meslek okullarda
incelemelerde bulunan Kühne, Mesleki Terbiyenin Gelişmesi
Hakkındaki Rapor'unda meslek eğitiminin ilkokuldan itibaren
başlaması gerektiğini ve öğrencilere meslek tanıtımının ise ilkokulun
sonunda doğru yapılması gerektiğini belirtmiştir. Kühne verdiği
raporda, öğretmen yetiştirme politikası, eğitim bütçesi ve kadınların iş
eğitimi hakkında önerilerde de bulunmuştur (Varış, 1991: 149,
Binbaşıoğlu, 1999: 156; Tangülü, 2014: 1899).
Kühne raporunda Türkiye'deki mesleki eğitimin durumunu Mesleki ve

Teknik Eğitim, Ticaret Mesleği İçin Eğitim, Ev İdaresi Eğitimi olmak
üç kısımda değerlendirilmiştir. Kühne raporunda Türkiye'de çırakların
yetiştirilmesine yönelik kurumları şu şekilde belirtmiştir:
✓ Eskişehir ve Haydarpaşa'da şimendifer çırak atölyeleri: Buraya

ilkokulu bitirmiş olanlar alınır. Öğrenim süresi dört yıldır.
Çıraklar ebeveynleri ile birlikte yaşarlar. Çıraklığın dışında resim,
matematik dersleri de alırlar. Bu eğitim haftada altı saatten
ibarettir.
✓ Tophanede ordu atölyeleri: İlkokulu bitiren öğrenciler bu
atölyeye alınmaktadır. Öğrenim süresi dört yıldır. Haftalık ders
saati 18 saattir.
✓ İstanbul, İzmir ve Ankara'da sanayi mektepleri: Bu okulların
öğrenim süresi İstanbul ve Ankara'da dört, İzmirde ise üç yıldır.
Öğrenciler madencilik, terzilik ve ağaç işlerini öğrenirler.
✓ Ortaköy darüleytamları çırak atölyeleri: 12 ile 18 yaşları arasında
olan ilkokulu bitirmiş olan öğrenciler bu okula alınır. Bu
okullarda öğrenciler terzilik ve ağaç işlerini öğrenirler.
✓ Ankara Ziraat Mektebinde iki senelik sanayi şubesi
✓ İzmir'de hususi sepet örme mektebi
Kühne’ye göre Türkiye'de teknisyen yetiştirmek için çok az kurum

bulunmaktadır. Bunlardan biri İstanbulda bulunan Kondöktör
mektebidir. Öğrenim süresi dört sömestr olan bu okul demiryolları
işletmesi için eleman yetiştirmektedir.
Türkiye'de bulunan ticaret meslek okulları şunlardır:
✓ Ameli ticaret mektepleri: İlkokulu bitirmiş olup küçük ticaret

işleri ile uğraşmak isteyen gençler için açılan okullardır. Bu
okullar İstanbul Ticaret Mektebinde ve Trabzon ve Konya'da da

bulunmaktadır.
✓ Yüksek Ticaret Mektepleri: Yabancı dilde eğitim veren ve
özellikle büyük ticari bankalar ve sanayi teşebbüsleri için eleman
yetiştiren okullardır. Yüksek Ticaret Mektepleri ile ilgili dört
çeşit okul bulunmaktadır. Bu okullar şunlardır; a) İstanbul
Yüksek Ticaret Mektebi: Bu okullara lise birinci sınıfı bitiren
öğrenciler kabul edilmektedir. Öğrenim süresi üç senedir. b)
Galatasaray Yüksek Ticaret Mektebi: Bu okula lise ikinin birinci
dönemini bitiren öğrenciler kabul edilmektedir. Öğrenim süresi
iki senedir. c) İstanbul Hayat Mektebi: İlkokulu bitirmiş olan
gençlere beş senede tiacaret eğitimi veren bir okuldur. d) İzmir
Lisan ve Ticaret Mektebi: İlkokulu bitirmiş olan öğrencileri kabül
eden ve öğrenim süresi dört sene olan bir okuldur.
✓ İstanbul Ticaret Mektebi Alisi: Bu okula lise ve yüksek ticaret
mektebi mezunları kabul edilmektedir. Öğrenim süresi üç
senedir. Bu okullarda yüksek dereceli memurlar ve müdürler
yetiştirilmektedir.
Türkiye’deki kızların ev eğitimi için açılan okul kızların özel olarak

yetiştirilmesi için İstanbul ve Üsküdarda bulunan Kız Sanayi
Mektepleridir. Bu okulların öğrenim süresi üç sene olup bu okullarda
kızlara çamaşır dikmek ve terzilik öğretmek amaçlanmaktadır (Kühne,
1939: 7).
1.5.3. George Stiehler
Almanya Leipzig Pedagoji Enstitüsü profesörlerinden George Stiehler,

Maarif Vekaletinin daveti üzerine 1926 yılında ilkokullarda resim ve el
işleri öğretimindeki teorik ve pratik ilkeler üzerine bir kursun öğretmeni
olarak Türkiye'ye gelmiştir. George Stiehler, “Sanat Terbiyesi
Hakkında Rapor” başlıklı raporunu 1926 yılında Maarif Vekaletine
sunmuştur. Raporunda eğitim ve öğretimde uygulanan sanat eğitiminin
önemi ve amacına değinen Stiehler, sanat eğitiminin özel hedefleri
üzerinde de durmuştur. Okulun her döneminde, elişi ve resim derslerine
önem verilmesi gerektiğini belirten Stiehler, bu dersi veren öğretmenler
arasında iş birliğini sağlamak için zümreler oluşturulması gerektiğini
belirtmiştir (Ortak, 2004; 352-353; Budak, 2010: 43; Sulubulut, 2014:
20).
1.5.4. Oscar Frey
Almanya Leipzig Pedagoji Enstitüsünde öğretim görevlisi olan Oscar

Frey, 1926 yılında El İşleri kursunda ders vermek amacıyla Türkiye’ye
gelmiştir. Kurslar bittikten sonra “İş Mektebi ve Tedrisatı” ve “Leipzig
Mektep Müzesi” olmak üzere iki rapor hazırlamıştır. Oscar Frey,
Leipzig Mektep Müzesi raporunda okul müzelerinde sadece tarihi
eserlerin değil okul hayatı ile ilgili çalışmaların da sergilenmesi
gerektiğini belirtmiştir. Böylece müzeler sadece öğretmen ve
öğrencilerin değil velilerin de ilgisini çeken bir sergi haline gelmiş olur.
Oscar Frey, İş Mektebi ve Tedrisatı raporunda ise okullarda iş
prensiplerine dayanan ugulamaların geliştirilmesi için deneme
sınıflarının açılabileceğini belirtmiştir. Deneme sınıflarının daha

sonraları deneme okullarına dönüştürülebileceğini belirten Frey, bu
yüzden öğretmenlerin iyi seçilmesi gerektiğini ve bahçe, oyun alanları
ve atölyeleriyle örnek bir okul olması gerektiğini belirtmiştir (Ortak,
2004; 346-350).
1.5.5. Omer Buyse
Teknik eğitim uzmanı olarak Belçika’dan 1927 yılında Türkiye’ye

davet edilen Buyse, Türkiye’deki mesleki ve teknik eğitim sistemi ilgili
tetkiklerde bulunmuş ve açılacak olan yeni meslek ve teknik eğitim
veren okullar ile bu okulların müfredat programları hakkında raporlar
hazırlamıştır. Omar Buyse, Omer Buyse Teknik Öğretim Hakkındaki
Raporu’nda teknik öğretimde üç aşamalı bir sistem önermiştir. Ayrıca
halka iş sağlamak için kurslar açılması gerektiğini, işçi yetiştiren
okulların ve mühendis ve teknisyen yetiştiren okulların açılması
gerektiği ve Ankara'da bir iş üniversitesi kurmak gerektiğini belirtmiştir
(Binbaşıoğlu, 1999: 157; Tangülü, 2014: 1899).
Buyse'ye göre iş üniversitesi, mahalli okullarla birlikte ülkedeki

ekonomik unsurları araştırmaya ve şartlar dahilinde değerlendirmeye
hizmet edecektir. Buyse'ye göre iş üniversitesinin kuruluş esasları şu
şekilde olmalıdır:
✓ İki hazırlık sınıfı açmak

✓ 36 öğrenci alabilecek ikisi ağaç işleri, ikisi demir işleri için dört
atölye açmak
✓ Ertesi sene teknik kısmın şubelerini açmak
✓ Beşinci seneden itibaren muhtelif şubeler için iyi donatılmış

binalar bulmak
✓ Sınıfların, teknoloji salonlarının San'at müzelerinin ayrı ayrı
ölçülerini ihtiva eden hususi taksimatı gösteren bir program
yapmak
✓ İnşaat planlarını bu programa uygun olarak yaptırmak
✓ Elektrik santralleri, atölye teçhizatı ve sınıfların detaylı planları
ile şartnamelerini hazırlatmak
✓ Bina ve teçhizatını üç sene içinde teslim almak (Buyse, 1939: 13–
14).
Omer Buyse Anakara'da kurulmasını istediği iş üniversitesinin

programını üç kısma ayırmıştır. a) Hazırlık kısmı b) Teknik kısım c)
Yüksek teknisyenler kısmı
Tablo 11
Buyse'ye Göre Hazırlık Sınıflarının Haftalık Ders Çizelgesi
Dersler I. Sınıf II. Sınıf
Atölye (Ağaç İşleri) 10 10
Atölye (Tesfiyecilik) 10 10
Umumi Teknoloji - 1
Resim 8 8
Matematik 5 5
Fen Bilgisi - 2
Türkçe ve Yurt Bilgisi 6 3
Toplam 39 39
Kaynak: Buyse, 1939: 17–18.
b) Teknik Kısım
Buyse Teknik kısımı altı şubeye ayırmaktadır.
1. Taş İşleri Şubesi

2. Ağaç İşleri Şubesi
3. Maden İşleri Şubesi
4. Elektrik İşleri Şubesi
5. Sıhhı Tesissat Şubesi
6. Tezyini San'atlar Şubesi (Buyse, 1939: 17–18).
Omer Buyse Taş İşleri şubesini üç kola ayırmaktadır:
a) Taşçılar ve Mermerciler
b) Duvarcı ve Betoncular
c) Sıvacı, Tezyinatçı ve Kalıpçılar
Tablo 12
Buyse'ye Göre Taş İşleri Şubesinin Haftalık Ders Çizelgesi
Branşlar Taşçılar ve Duvarcı ve Betoncular Sıvacı, Tezyinatçı ve
Mermerciler Kalıpçılar
Müşterek Dersler I.Sınıf 2.Sınıf 3.Sınıf I.Sınıf 2.Sınıf 3.Sınıf I.Sınıf 2.Sınıf 3.Sınıf
Atölye 24 24 28 24 24 24 24 24 25
Teknoloji 3 3 1 3 3 3 2 2 1
Resim 6 6 5 4 4 5 7 7 8
Matematik ve 2 2 2 - - - 2 2 2
Defter Tutma
Türkçe 1 1 - 1 1 - 1 1 -
Beden Terbiyesi 3 3 3 3 3 3 3 3 3
Matematik ve - - - 2 2 2 - - -
Topografya
Mekanik ve - - - 2 2 2 - - -
Mukavemeti
ecsam
Toplam 39 39 39 39 39 39 39 39 39
Kaynak: Buyse, 1939: 19.

Omer Buyse Ağaç İşleri şubesini üç kola ayırmaktadır:
1. Dülgercilik, Marangozluk, Mobilyacılık

2. Arabacılık
3. Modelcilik (Buyse, 1939: 28).
Tablo 13
Buyse'ye Göre Ağaç İşleri Şubesinin Haftalık Ders Çizelgesi
Branşlar Düşgerlik, Marangozluk, Arabacılık Modelcilik
Mobilyacılık
Müşterek I.Sınıf 2.Sınıf 3.Sınıf I.Sınıf 2.Sınıf 3.Sınıf I.Sınıf 2.Sınıf 3.Sınıf
Dersler
Atölye 24 24 28 24 24 28 24 24 28
Teknoloji 3 3 1 3 3 1 3 3 1
Resim 6 6 5 6 6 5 6 6 5
Matematik 2 2 2 2 2 2 2 2 2
ve Defter
Tutma
Türkçe 1 1 - 1 1 - 1 1 -
Beden 3 3 3 3 3 3 3 3 3
Terbiyesi
Toplam 39 39 39 39 39 39 39 39 39
Omer Buyse, Maden İşleri Şubesini üç kola ayırmaktadır.
✓ Bina ve araba demirciliği,

✓ Sobacılık
✓ Dökümcülük
Maden İşleri Şubesi Haftalık Ders Saatleri Çizelgesi (Buyse, 1939: 33).
Tablo 14
Buyse'ye Göre Maden İşleri Şubesinin Haftalık Ders Çizelgesi
Branşlar Bina ve Araba Demirciliği ve Sobacılık Dökümcülük
Müşterek Dersler I.Sınıf 2.Sınıf 3.Sınıf I.Sınıf 2.Sınıf 3.Sınıf
Atölye 24 24 26 24 24 26
Teknoloji 3 3 1 3 3 1
Resim 6 6 6 6 6 6
Matematik ve Defter 2 2 2 2 2 2
Tutma
Türkçe 1 1 1 1 1 1
Beden Terbiyesi 3 3 3 3 3 3
Toplam 39 39 39 39 39 39
Tablo 15
Buyse'ye Göre Elektrik İşleri Şubesinin Haftalık Ders Çizelgesi
Atölye ve Teknoloji 23 23 23
Resim 6 4 4
Elektrik - 4 5
Fizik ve Kimya 2 - -
Türkçe 1 1 1
Beden Terbiyesi 3 3 3
Matematik ve Topografya 2 2 2
Mekanik ve Mukavemeti 2 2 2
ecsam
Toplam 39 39 39
Tablo 16
Buyse'ye Göre Sıhhi Tesisat Şubesinin Haftalık Ders Çizelgesi
Atölye 24 24 28
Teknoloji 3 3 1
Resim 6 6 5
Matematik ve Defter 2 2 2
Tutma
Türkçe 1 1 0
Toplam 39 39 39

Tablo 17
Buyse'ye Göre Tezyini San'atlar Şubesinin Haftalık Ders Çizelgesi
Atölye - 6 13
Geometrik Resim 13 - -
Beşeri resim 14 4 -
Suluboya Resim 4 10 10
Tezyini - 8 10
Kompozisyon
Perspektif 1 4 -
Matematik 2 2 2
Türkçe 2 2 1
Toplam 39 39 39
Omer Buyse'ye göre yüksek teknisyenler kısmı altı şubeden

oluşmaktadır.
✓ Nafia İnşaatı ve Yollar Şubesi: Bu şubede beton inşaat ve yol

inşaatı müteaahhitleri, bina ve yol inşaatı kondüktor ve
ressamları, demiryolları teknik memurları yetiştirilmektedir.
✓ Elektrik İşleri Şubesi: Bu şubede Elektrik, telefon ve telgraf
tesisatı müteahhitleri ve teknik elemanları, elektirk montörleri,
santral ve demiryolu kondüktörleri yetiştirilmektedir.
✓ Ziraat Makineleri Konstrüktörü, Makine Kondüktörü ve
Ressamlar Şubesi: Bu şubede Endüstri ve demiryollarının
teknisyeleri, bahriye, otomobil ve traktör tamircileri
✓ San'atlar Şubesi: Bu şubede imalat için çeşitli ihtisas elemanları
✓ Tezyini San'atler Şubesi: Bu şubede tezyinatçılar, çömlekçiler,

matbaacılar, taş mermer ve tahta oymacıları, çiniciler, nakış ve
halı resssamları, güzel yazı ressam ve dekoratörleri, kitap
ressamları yetiştirilmektedir.
✓ Teknik ve meslek okulları için öğretmen şubesi (Buyse, 1939:
47).
1.5.6. Adolphe Ferriere
İsviçre’deki Cenevre Üniversitesi’nin Jean Jacques Rousseau

Enstitüsü’nde sosyoloji profesörü olan Adolphe Ferriere, öğretmenlere
konferanslar vermek ve okulları incelemek için 1928 yılında Maarif
Vekaleti tarafından Türkiye'ye davet edilmiştir. Ferriere, Aydın,
Balıkesir, İzmir, İstanbul ve Manisa şehirlerinde konferanslar verip
incelemelerde bulunduktan sonra gözlemlerini “Faal Usüller ve Yeni
Türkiye Mektepleri” adı ile yayımlamıştır (Şahin, 1996: 100–101).
Adolphe Ferriere'ye göre eğitimde değişim için sekiz aşama

bulunmaktadır. Bunlar:
✓ Dünyadaki eğitim uzmanlarının görüş ve önerilerine dayanarak

eğitim ile kanunları yeniden düzenlemek
✓ Millî Eğitim Bakanlığına bağlı uzmanlardan oluşan bir komisyon
kurmak
✓ Öğretmen okullarında ders veren hocaların iyi seçilmesini
sağlamak
✓ Öğretmen olacak kişilerin 12 yaşından itibaren seçilerek
öğretmen okullarına yönlendirilmesini sağalamak
✓ Mevcut öğretmenelere yönelik kurslar açmak

✓ Bu suretle devlet okullarında uzun süre üç çeşit öğretmen
olacaktır. Bu öğretmenler; yeni usüllerin tatbikatını öğrenmemiş
veya öğrenmek istemeyen eski muallimler, tatil kursları almış ve
faal usülleri tatbik edebilecek muallimler ve faal mektep
programı ile yetiştirilen yeni muallimlerdir
✓ Öğretmen okullarında yeni usüllerle yetiştirilmiş olan bu
muallimlerin eğitim müfettişi olmasını sağlamak
✓ Okullarda geri kalmış öğrencileri tespit ederek onları özel
enstitülerde mediko-pedagojik eğitime tabi tutmak (Ferriere,
1932: 73–77).
Adolphe Ferriere'ye göre bir çocuğun eğitimsel olarak büyümesi beş

kısma ayrılmaktadır. Bu kısımlar:
✓ Doğmadan evvelki devir

✓ Çocuk mektebi devri
✓ Birinci derece ilk mektep
✓ İkinci derece ilk mektep
✓ İkinci devre (Ferriere, 1932: 78).
1.5.7. Gustav Oldenburg
Almanya'da kendi geliştirdiği yöntemlerle yeni bir elma cinsi üreten ve

bundan dolayı Alman Tarım Bakanlığı tarafından ödüllendirilen
Geheimrat Reierungsrat Oldenburg, tarım öğretiminin incelenmesi ve
ıslahı için Ziraat Vekâleti tarafından bir buçuk aylık bir süre için
Türkiye'ye davet edilmiştir. Oldenburg, incelemelerine İstanbul'daki
Halkalı Ziraat Mektebinden başlamıştır. Bundan sonra Çorum, Adana,

Antalya, Bursa, İzmir, Konya, Yozgat gibi şehirlerdeki tarımla ilgili
kurumlarda incelemelerde bulunmuştur. Bu incelemelerden sonra
Oldenburg, bir rapor hazırlayarak Ziraat Vekâletine sunup ülkesine
dönmüştür. Oldenburg, 1930 yılında İktisat Vekâleti tarafından tekrar
Türkiye’ye davet edilmiştir. Oldenburg’un tekrar çağrılmasının sebebi,
İktisat Vekâletine bağlı olan orta ziraat mekteplerini ıslah etmektir
(Hakimiyet-i Millîye, 4 Temmuz 1930; Ortak, 2004: 356).
1.5.8. Albert Malche
Albert Malche 1876 yılında Cenevre'de doğmuştur. Eğitimini

Cenevre'de tamamlayan Malche, Almanya, Fransa ve İtalya'da edebi
araştırmalarda bulunmuştur. Birkaç yıl Napoli, Güney Amerika ve
İsviçre'de öğretmenlik yapan Malche, 1907 yılında İsviçre Eğitim
Bakanlığında çalışmıştır. 1912 yılında Cenevre Üniversitesinde
Pedagoji hocalığına başlayan Malche, 1931 yılında Cenevre
milletvekili olmuştur. Uluslararası Eğitim ve Öğretim Bürosu Daimî
Komitesinin başkanlığını yapan Malche, ayrıca Jean Jacgues Rousseau
Uluslaraarası Toplumsal Enstitüsü ve İsviçre Millî Kütüphanesi
Komisyonunun da üyeliğini yapmıştır (Vakit, 24 Ocak 1932).
Darülfünunun ıslahı için resmi davet ile Türkiye'ye çağrılan Albert

Malche, 16 Ocak 1932 tarihinde Türkiye' ye gelerek incelemelerde
bulunmak üzere çalışmalara başlamıştır. Albert Malche, Türkiye’ye
geldiği gün basına verdiği demeçte Türkiye’de en çok altı ay kalacağını
ve sonra ülkesine döneceğini, çalışmalara başlamadan önce Ankara’ya
giderek Maarif Vekili Esat Bey ile görüşeceğini bildirmiştir (Vakit, 17

Ocak 1932). Malche, İstanbul Darülfünununda uzun bir süre
incelemelerde bulunduktan sonra yapılacak ıslahatlar hakkında Maarif
Vekaletine bir rapor sunmuştur. Malche, raporu sunduktan sonra 9
Haziran 1932 tarihinde Türkiye'den ayrılarak Cenevre'ye hareket
etmiştir (Millîyet, 10 Haziran 1932).
Malche, yaklaşık 100 sayfa olan raporuna Darülfununun yeni teşkilat

yapısı ile birlikte Maarif Vekâleti’nin de isteği üzerine bir de kanun
projesi eklemiştir. Ayrıca Malche, Fransızca yazdığı raporuna Türkçe
tercümesini de eklemiştir. Malche, raporunda ilk olarak darülfununun
mevcut durumunu sonra ise ıslahat için yapılması gereken noktaları
belirtmiştir. Malche, raporunda yenilik olarak kütüphane, laboratuar,
yayın ve yabancı dil eğitimi çalışma araçlarının ve eğitim yöntemlerinin
gözlem ve tecrübeye göre yeniden düzenlenmesini teklif etmiştir.
Ayrıca darülfünunda öğrenci kişisel olarak araştırma yapmaya
yönlendirilmelidir. Malche’a göre lise de öğrencilere konular öğretilir
üniversitede ise bu konuların araştırma yöntem ve teknikleri öğretilir.
Lise ile üniversite arasındaki en büyük fark da budur. Malche raporunda
darülfununun ülkedeki etkisinin ve gücünün arttırılmasını istemiştir.
Malche’a göre bunu sağlamanın yolu sistematik olarak öğrencilerin
ihtiyaçlarını karşılamaktır. Öğrenciler için ucuz pansiyonlar, lokantalar
ve özellikle spor teşkilatı oluşturulmalıdır. Ayrıca darülfünunda
öğrenciler için bazı yarışmalar düzenlenmelidir. Malche, raporunda
darülfununda mezun öğrenciler için bir cemiyet kurulmasını istemiştir.
Bu cemiyetin amacı mezun öğrenciler ile fikir adamları arasındaki
iletişimi sağlamak olmalıdır. Malche raporunda ortaokul ve lise

öğretmenlerine öğretim yöntem ve tekniklerini göstermek için kurs
açılmasını istemiştir (Millîyet, 9 Haziran 1932; Vakit, 10 Haziran
1932).
Albert Malche’nin Darülfünun hakkındaki raporunu incelemek üzere

Sıhhıye Vekili Refik Bey’in başkanlığında, Maarif Vekili Esat Bey ve
AdliyeVekili Yusuf Bey’den oluşan bir heyet oluşturulmuştur. Bu
heyet incelemesini bitirdikten sonra raporunu Başbakanlığa sunacak,
Başbakanlık da bu rapor ile birlikte Albert Malche’nin raporu
hakkındaki görüşlerini de meclise sunacaktı. Ancak Maarif vekili Esat
Bey’in istifa etmesi üzerine bu çalışmalar yarım kalmıştır. Reşit Galip
Bey, Maarif Vekili olduktan sonra bir açıklama yaparak Albert
Malche’nin raporunu okuduğunu ve beğendiğini bu yüzden onunla bir
sözleşme imzalanacağını belirtmiştir. İcra Vekilleri Heyeti
toplantısında kabul edilen kararname ile İstanbul Darülfununnun
umumi ıslahat işlerinde çalıştırılmak üzere Cenevre Üniversitesi
Profesörü Albert Malche'nin bir seneliğine Türkiye'ye getirilmesine
karar verilmiştir. Albert Malche ile sözleşme imzalandıktan sonra
raporu incelemek ve kanun layihası oluşturmak için bir komisyon
oluşturulmuştur. Oluşturulan bu kanun layihası 31 Mayıs 1933 tarih ve
2252 sayılı kanunla kabul edilmiştir (Cumhuriyet, 25 Ağustos 1932,
Cumhuriyet, 5 Aralık 1932; Cumhuriyet, 22 Aralık 1932; BCA,
30/18/1/2-34/16/7; TBMM Zabıt Ceridesi, 31 Mayıs 1933).
Albert Malche, anket ve gözlem yoluyla değerlendirdiği 60 sayfalık

İstanbul Üniversitesi Hakkında Rapor'u 1939 yılında yayımlanmıştır.
Albert Malche raporunda; fakültelerde bilimsel çalışmaların

yapılmadığı, fakülteler arası bilimsel işbirliğinin az olduğu,
labaoratuarlarda deneysel çalışmaların yapılmadığı, çeviri kitapların az
olduğu, öğretimin teorik olduğu ve uygulamaya dökülmediği ve
üniversitelerde anlaşmazlıkların ve kadro çekişmelerinin olduğunu
belirtmiştir (Genelkurmay Askeri Tarih ve Stratejik Etüt Başkanlığı
Yayınları,1980: 72; Binbaşıoğlu, 1999: 162).
Albert Malche, Maarif Vekâleti’ne sunduğu raporunda İstanbul

Darülfünununda yapılması gereken yenilikleri üç başlık altında
toplamıştır. “Çalışma Vasıtaları” başlıklı birinci kısımda yapılması
gerekenleri şu şekilde sıralamıştır;
✓ Liselerde yabancı dil eğitimi verilmesi

✓ Darülfünunda Fransızca ve Almanca okutmanlarının
bulundurulması
✓ Birinci sene sonunda yabancı dil için imtihanların yapılması
✓ Türk dilinde yayınların yapılması
✓ Kütüphane teşkilâtının merkezileştirilmesi ve verimliliğinin
arttırılması.
✓ Eğitimde yöntem ve tekniklerin değiştirilmesi
“Mesainin Hazırlanması ve Düzenlenmesi” başlıklı ikinci kısımda

yapılması gerekenleri şu şekilde belirtmiştir;
✓ Darülfünun heyeti talimiyesinin atanma biçimi.

✓ Fakülte başına profesör kadroları
✓ Tıp fakültesinin nakli
✓ Mülkiye mektebinin nakli ve yüksek ticaret mektebine ait

tahviller.
✓ Fakültelere müteallik meseleler
✓ Talebelerin hayatı
“Darülfünunun Tesirleri ve Hizmetleri” başlıklı üçüncü kısımda

yapılması gereken çalışmaları şu şekilde sıralamıştır;
✓ Ortaöğretim öğretmenleri için gelişim derslerinin konulması

✓ Umuma mahsus darülfünun derslerinin konulması
✓ Tatil dersleri, arkeolojik geziler, kongrelerin düzenlenmesi
✓ Türkiye Darülfünunu Mecmuası’nın çıkarılması
✓ Millî bir fünun, edebiyat ve sanatlar akademisinin kurulması
(Malche, 1939: 25–26).
1.5.9. Beryl Parker
Amerikalı eğitimci Beryl Parker, John Dewey’in tavsiyesi ile

Türkiye’ye gelmiş, iki yıl Türk Eğitim Derneğinin Ankara Kolejinde
danışmanlık yapmış, daha sonra da Millî Eğitim Bakanlığı tarafından
ilkokul kurumlarında tetkik yapmak ve bakanlığa bir rapor vermek
amacıyla görevlendirilmiştir. Parker, belirli bir süre Ankara Maarif
Cemiyeti Okulunda çalıştıktan sonra 1934 yılında bakanlık tarafından
okullarda inceleme yapmak üzere görevlendirilmiştir. Parker'in 1934
yılında hazırladığı rapor, Millî Eğitim Bakanlığı tarafından 1939
yılında Birinci Millî Eğitim Şûrasında yayımlanmıştır (Maarif
Vekilliği, 1939: 1; Tangülü, 2014: 1902).
Parker, 58 sayfalık "Türkiye'de İlk Tahsil Hakkında Rapor"unda

Terbiye Laboratuvarları kurulmasını önermektedir (Binbaşıoğlu, 1999:
161).
Parker'e göre mili terbiye merkezleri şu programa göre hareket

etmelidir:
✓ Farklı tipte okullardan oluşan bir zümrenin kurulması: Parker'e

göre birinci sınıf muallimleri kısa hikaye ve şiirlerle ilgili levhalar
ve kelime kartları hazırlayabilir, ikinci sınıf muallimleri kıraat
dersini çocukların kendi tecrübelerinden faydalanarak
hazırladıkları kompozisyonlar üzerine tesis etmek, üçüncü sınıf
muallimleri sukuti kıraatı teşvik eden ve sonuçlarını ölçen
vasıtaları bulabilirler, dördüncü sınıf muallimleri edebiyattan
zevk almak için serbest okuma zamanlarını düzenleyebilirler,
beşinci sınıf muallimleri, öğrencinin tarih, coğrafya ve fen gibi
derslerde araştırma yaparken hangi usülleri takip etmesi
gerektiğini araştırabilir
✓ Kabul edilmiş usüllerin bütün cephelerinde ana dilin, içtimai
tetkiklerin, fen, matemetik, müzik, sanat ve elişi ve sağlık
derslerinin tatbik edilmesi: a) Konuşmak, münakaşa, dram ve
konferans gibi şifahi; elyazı, nesir, şiir, gramer, imla gibi tahriri
lisanın çeşitli kısımları b) İçtimai tetkikler: İlk sınıflardaki hayat
bilgisi ve diğer sınıflardaki tarih, coğrafya, ve yurt bilgisi dersleri
c) Fen Bilgisi: İlk sınıflarda tabiat tetkikleri ve diğer sınıflarda
okutulan fizik kimya dersleri d) Riyaziye: Hayatın uygulama
alanında kullanmak e) Güzel sanatlar: resim, müzik ve elişleri
dersleri f) Fizyoloji ile hıfzısıhhanın doğrudan öğretilmesi ve

jimnastik, oyun sporlarından oluşan dersler
✓ Müfettişler, başöğretmenler ve öğretmenler için kurslar açmak:
Açılacak olan kurslar şu şekilde olmalıdır: a) Çeşitli uzmanlar
tarafından verilecek olan yaz kursları b) Okul müdürü ve
başöğretmen ile okulda yapılacak toplantılar c) Müfettişlerle
yapılacak toplantılar d) Uzmanlarla yapılacak şehir mektebi
toplantıları e) Üniversite ve enstitüde profesörler tarafından
verilecek olan kurslar f) Öğretmen okullarının öğretmenlere
açacağı kurslar g) Öğretmenlerin düzenledikleri toplantılar
✓ Müfettişler, başöğretmenler ve öğretmenler için yayınlar
hazırlamak: Parker'e göre yayımlanacak kitap ve bültenlerin iki
şeyi ihtiva etmesi gerekmektedir: Mekteplerdeki faaliyetlere dair
yazılan ve ilkokul öğretmenlerine rehberlik eden yayınlar, bu
sahada çalışan öğretmenlere faydalı olacak eserlerin tercüme
edilmesini sağlamak
✓ Köy mekteplerinin incelenmesi: Okula getirilen ustalar tarafından
gösterilecek dersler ve çıraklık eğitimi vermek
✓ Muallim mekteplerinin ilk mekteplerle tamamileşmesi: Millî
terbiye merkezlerinin her zaman bir veya iki öğretmen okulu olan
şehirlerde kurulması gerekmektedir (Parker, 1939: 45).
1.5.10. Amerikan Heyeti
1933 ve 1934 yıllarında Türkiye’ye gelen Walker D. Hines, O. F.

Gardner, H. Alexsandre Smith, Edwin Walter Kemmerer, C. R.
Whittlesey, W. L. Wright, Brehon Somervell, Bongt Wadsted,
Goldthwaite H. Dorr, Vaso Trivanovith gibi uzmanlardan oluşan

Amerikan Heyeti bir rapor hazırlamıştır. Amerikan Heyeti raporuna
göre Türkiye'nin ekonomide kalkınmayı geliştirmek için öncelikli
olarak ihtiyaçları şunlardır:
✓ Ziraat
✓ Fen ve Mühendislik
✓ Sanayide Usta İşçi ve Yönetici yetiştirilmesi
✓ Ticaret (Maarif Vekilliği, 1939: 1-2).
Amerikan Heyeti raporunda Türkiye’de bulunan ilkokulların durumu

hakkında şu tespitlerde bulunmuştur: Büyük ilerlemeler olmasına
rağmen okullaşma oranı ülkenin eğitim ihiyacını karşılamayacak kadar
azdır. Ayrıca en fazla okula ihtiyacı olan şehirlerde okullaşma oranı yok
denecek kadar azdır. Okulu yarıda bırakma konusu ilkokullar için
halledilmesi gereken önemli bir konudur. Köylerde ilkokula giden
öğrencilerin yarısından fazlası yalnız bir sene okumakta ve birinci sınıfa
kaydedilenlerin ancak % 31,5’i üçüncü sınıfa kadar gelebilmektedirler.
Şehirlerde kaydolanların ise sadece % 27’si mezun olabilmektedir.
Hem şehir hem de köy okullarında temizliğe büyük önem verilmiştir.
Amerikan Heyetinin ilköğretim ile ilgili sunduğu çözüm önerileri

şunlardır;
✓ Üç sınıflı köy okullarının beş sınıflı olması

✓ Türkiye'de sağlık durumu 500.00 okul çağındaki çocuğa yetecek
durumda olsa bile bu konuda daha fazlası yapılabilir.
✓ Ülkedeki çocukların üçte biri eğitimden faydalanabildiği için bu

konuda yatılı okulların önemi artmaktadır. Bu yüzden
öğrencilerin demiryolu ile taşınabileceği merkezi okullar
yapılmalıdır.
✓ Devamsızlığı azaltmak için günlük yoklama yapılmalı ve
sonuçları ilgili kurumlara verilmelidir.
Amerikan Heyeti raporunda Türkiye’de bulunan ortaöğretim

kurumlarının durumu hakkında şu tespitlerde bulunmuştur:
Ortaöğretimde devamsızlığın fazla olması eğitim sisteminde sıkıntılar
olduğunu göstermektedir. Mevcut müfredat programının ticaret ve el
sanatları eğitimi konusunda ihtiyacı karşılayamaması ve öğrencinin
amacına yönelik özel çalışma yöntemlerine önem verilmediği
görülmektedir Ortaöğretim müfredatında değişiklikler yapılması ve
lisenin bir sene daha uzatılması gerekmektedir.
Amerikan Heyetinin ortaöğretim ile ilgili sunduğu çözüm önerileri

şunlardır;
✓ İhtiyaçları karşılayacak kadar ticaret ve sanat okulu inşa

edilemeyeceği için ortaokul ve lise programlarında öğrenciye
pratik bir eğitim verilmelidir. Ortaokuldan sonra muhasebe usulü
defter ve elişleri dersleri programa konmalıdır.
✓ Devamsızlığın sebepleri araştırılmalı ve buna bir çözüm
bulunmalıdır.
✓ Ortaokula gidecek öğrenciler için bir plan yapılmalıdır.
✓ Eğitimli kişilerin ticaret ve sanayi işlerine girmektense,

memuriyeti tercih etmelerinden dolayı onların ticaret ve sanayiye
yönlendirilmesi gerekmektedir.
Amerikan Heyeti raporunda Türkiye’deki öğretmen okullarının durumu

hakkında şu tespitlerde bulunmuştur hem nicelik hem de nitelik
açısından öğretmen yetiştirmek Maarif Vekaletinin uğraşmak zorunda
kaldığı en önemli konulardan biridir. Okullaşma oranının artması ile
birlikte acil bir şekilde köy okullarına öğretmen göndermek zaruri
olmuştur.
Amerikan Heyetinin öğretmen okulları ile ilgili sunduğu çözüm

önerileri:
✓ Maarif Vekaleti, köy öğretmenleri için mesleki bir mecmua

yayımlamalıdır. Bu mecmuada köy öğretmenlerinin hizmetleri
diğer öğretmenlere teşvik olması için takdir edilmelidir.
✓ Mesleki eğitim için gerekli olan öğretmenlerin yetiştirilmesi
hususunda hızlı bir şekilde tedbir alınmalıdır.
✓ Bütün öğretmenlerin en önemli görevlerinden biri de özel
yetenekli öğrencileri ortaya çıkarmak ve onların okutulmasını
sağlamaktır.
Amerikan Heyeti raporunda Türkiye’deki üniversitelerin durumu

hakkında şu tespitlerde bulunmuştur: Üniversite reformu Yeni Türk
devletinin ihtiyaçlarını karşılaması açısından elzemdir. Ancak ülkeyi
kalkındırmak için bazı alanlara gerekli olan araçlar henüz
bulunmamaktadır.
Amerikan Heyetinin üniversiteler ile ilgili sunduğu çözüm önerileri:
✓ Üniversitelerin uhdesinde yardımcı ders kitapları hazırlanmalıdır.

✓ Ülkede ihtiyaç duyulan bazı uzmanlık alanları için üniversitelerde
ek kurslar açılmalıdır.
Amerikan Heyeti raporunda Türkiye’de yurt dışına öğrenci gönderilme

uygulaması hakkında şu tespitlerde bulunmuştur; Öğrencilerin yurt
dışına gönderilme meselesi öğrencinin faydalı olmayacağı düşüncesi ile
Maarif Vekaleti tarafından pek kabul olunmamıştır.
Amerikan Heyetinin yurt dışına öğrenci gönderilmesi ile ilgili sunduğu

çözüm önerileri:
✓ Yurtdışına gönderilecek öğrenciler seçilirken iyi derecede mezun

olmuş, birkaç sene pratik tecrübe görmüş kişiler arasından
seçilmelidir. Ülkenin ekonomik ihtiyaçları gözönünde
bulundurularak öğrenci seçimi yapılmalıdır.
Amerikan Heyeti, raporunda Türkiye’deki sanat ve ticaret okullarının

durumu hakkında şu tespitlerde bulunmuştur; Ülkede sanayileşme
arttıkça usta işçiler ve sanat erbabına olan ihtiyaç da artacaktır. Sanayi
araçları şimdi bile çok azdır. Ayrıca birkaç ticaret mektebi olsa da
ülkenin ihiyacını karşılayamamaktadır. Ayrıca ortaöğretimde ticaret
dersleri de okutulmamaktadır.
Amerikan Heyetinin sanat ve ticaret okullarının durumu ile ilgili

sunduğu çözüm önerileri:
✓ Ülkenin ekonomik kalkınması için teknik okulların sayısı

arttırılarak bu okullara daha fazla önem verilmelidir.
✓ Fabrika okulları meselesinin sanayi pogramının belirli bir
şubesini oluşturması gerekmektedir.
✓ Ülkenin büyük şehirlerinde Ankara Ticaret Lisesi gibi ticaret
liseleri açılmalıdır. Ancak bu okullar, birkaç sene daha
açılamayacağı için ortaokul ve lise binalarında gece kursları
açılmalıdır.
Amerikan Heyeti raporunda Türkiye’deki Halk eğitimi durumu

hakkında şu tespitlerde bulunmuştur: Türkiye'de Millet Mektepleri,
Halkevleri ve ordu vasıtası ile Halk eğitimi verilmeye çalışılmıştır.
Millet mektepleri, Halkevleri okuma-yazma oranının artmasında çok
faydalı olmuşlardır. Okuma yazmayı az bilenler için yeterli derecede
araç ve gereç bulunmaması kurumların işleyişini yavaşlatmaktadır.
Amerikan Heyetinin, Halk eğitimi durumu ile ilgili sunduğu çözüm

önerileri şunlardır;
✓ Millet mekteplerinin faaliyetleri özellikle köylerde artırılmalıdır.

Ordu ilkokullara gidemeyen çocuklara okuma- yazma kursları
vermeye devam etmelidir. Halkevleri teşvik edilmeli ve köy
okuma odaları ise çiftçiye göre düzenlenmelidir.
✓ Üç çeşit kurs açılmalıdır. a) Üniversite tarafından açılacak teknik
ve kültür kursları b) Ankara Ticaret Lisesi veya Teknik Tedrisat
Umum Müdürlüğü tarafından açılacak Ticaret kursları c) Sümer
Bank veya en iyi sanat okulu tarafından açılacak sanayi kursları
✓ Maarif Vekaleti, ekonomisi düşük şehirlere ilkokul ve sanat

okulları inşa etmek için yardım etmelidir.
✓ Türkiye sanayi ve ticaret alanlarında tecrübeli kişilerden birkaç
ay sınıfta, fabrikalarda, inşaat işlerinde, mağazalarda uygulamalı
eğitim vermek süreti ile faydanılmalıdır (Maarif Vekilliği, 1939:
33).
1.6. 1923-1938 Arası Dönemde Eğitim ile İlgili Çıkan Süreli

Yayınlar
Atatürk döneminde İstanbul Mualllimler Birliği tarafından 22 Eylül

1922 ile 9 Mayıs 19352'te çıkarılan Muallimler Mecmuası, Türkiye
Muallimler Birliği Umumi Merkezi tarafından 1925 ile 1927 yılları
arasında çıkarılan Muallimler Birliği Mecmuası, İstanbulda çıkarılan
Muallim Mecmuası, 1925 ile 1940 yılları arasında çıkarılan Maarif
Vekilliği Dergisi, 1931 yılında İstanbulda çıkarılan Mektep Mecmuası,
1927 yılında Maarif Vekaletince çıkarılan Terbiye Mecmuası, 1927
yılında çıkarılan Kalem mecmuası, ve Anadolu Terbiye Mecmuası
eğitim alanında çıkarılan belli başlı dergilerdir. Ayrıca Türk Yurdu,
İçtihat, Ülkü, Hayat, Kadro, Dönüm, Çığır, Yeni Türk gibi dergiler de
eğitim ile ilgilenen diğer dergilerdir (İstanbul Muallimler Birliği, 1930;
Doğan, 2010: 382). İlk sayısı 1 Ocak 1934 tarihinde yayımlanan ve
sahibi ve başmuharriri İsmail Hakkı Baltacıoğlu olan Yeni Adam
dergisi haftalık olarak yayımlanan bir fikir gazetesidir (Hesapçıoğlu ve
Deniz, 2008: 548; İsmail Hakkı, 1936).
Tablo 18’den anlaşılacağı gibi Edirne Halkevi tarafından on beş günde

bir çıkarılan Altı Ok dergisi, "On beş günde bir çıkarılır ülkü demeti"
sloganıyla 25 Kasım 1933 tarihinde yayımlanan ilk sayısı ile yayın

hayatına başlamıştır. (Edirne Halkevi,1933). Çanakkale Halkevi
tarafından ayda bir yayımlanan Anafarta dergisi "Ülküde Türk
Budununun Yükselmesine Çalışır" sloganıyla 1934 yılında yayın
hayatına başlamıştır. (Çanakkale Halkevi, 1934) Elâzığ Halkevi
tarafından 1935 yılından itibaren çıkarılmaya başlanan Altan dergisi
(Elâzığ Halkevi, 1936). Diyarbakır Halkevi tarafından ayda bir
yayımlanan Karacadağ dergisinin ilk sayısı 20 Şubat 1938 tarihinde
çıkmıştır. (Diyarbakır Halkevi, 1938).
Tablo 18
Atatürk Döneminde Halkevlerinin Çıkardığı Dergiler
Halkevi'nin Adı Derginin Adı
Adana Görüşler
Afyon Taşpınar
Amasya Yeşilırmak
Antalya Türk Akdeniz
Artvin Çoruh
Bafra Altın Yaprak
Balıkesir Kaynak
Burdur Ülker
Bursa Uludağ
Çorum Çorumlu
Denizli İnanç
Diyarbakır Karacadağ
Edirne Edirne
Elazığ Altan
Eminönü Yeni Türk, Halk B. Haberi
Erzurum Atayolu
Eskişehir Porsuk
Gaziantep Başpınar
Giresun Aksu
Isparta Ün
İzmir Fikirler
Kars Doğuş
Kayseri Erciyes
Konya Konya
Manisa Gediz
Mersin İçel
Merzifon Taşan
Milas Yeni Milas
Muğla Muğla
Niğde Akpınar
Niksar Ülker
Trabzon İnan
Samsun 19 Mayıs
Sinop Dranaz
Sivas Ortayayla ve 9 Eylül
Urla Ocak
Yozgat Bozok
Zonguldak Kara Elmas
Kaynak: Ülkü, 1940-1941: 581.
Atatürk döneminde İstanbul Mualllimler Birliği tarafından 22 Eylül

1922 ile 9 Mayıs 19352'te çıkarılan Muallimler Mecmuası, Türkiye
Muallimler Birliği Umumi Merkezi tarafından 1925 ile 1927 yılları
arasında çıkarılan Muallimler Birliği Mecmuası, İstanbulda çıkarılan
Muallim Mecmuası, 1925 ile 1940 yılları arasında çıkarılan Maarif
Vekilliği Dergisi, 1931 yılında İstanbulda çıkarılan Mektep Mecmuası,
1927 yılında Maarif Vekaletince çıkarılan Terbiye Mecmuası, 1927
yılında çıkarılan Kalem mecmuası, ve Anadolu Terbiye Mecmuası
eğitim alanında çıkarılan belli başlı dergilerdir. Ayrıca Türk Yurdu,
İçtihat, Ülkü, Hayat, Kadro, Dönüm, Çığır, Yeni Türk gibi dergiler de
eğitim ile ilgilenen diğer dergilerdir (İstanbul Muallimler Birliği, 1930;
Doğan, 2010: 382). İlk sayısı 1 Ocak 1934 tarihinde yayımlanan ve
sahibi ve başmuharriri İsmail Hakkı Baltacıoğlu olan Yeni Adam
dergisi haftalık olarak yayımlanan bir fikir gazetesidir (Hesapçıoğlu ve
Deniz, 2008: 548; İsmail Hakkı, 1936).
İKİNCİ BÖLÜM
2. İSMET İNÖNÜ’NÜN CUMHURBAŞKANLIĞI

DÖNEMİ’NDE TÜRK EĞİTİM TARİHİ (1938-1950)
İnönü döneminde eğitim anlayışı, Atatürk dönemi eğitim anlayışının

devamı şeklinde gerçekleşmiş ve eğitimde amaç Cumhuriyet vatandaşı
yetiştirmek olmuştur İnönü dönemi, eğitimin her alanında
Cumhuriyetin temel ilkelerinin vurgulandığı, köyde eğitim anlayışının
uygulandığı, mesleki ve teknik eğitime verilen önemin artırıldığı, Batı
uygarlığının eserlerine ve müeseselerine katılımın gerçekleştiği ve
üniversitelerde özerk anlayışın kanun haline geldiği bir devir olarak
ortaya çıkmaktadır (Yıldıran, 2012: 8-9).
2.1. İnönü Dönemi Millî Eğitim Bakanları
2.1.1. Hasan Âli Yücel (28 Aralık 1938-5 Ağustos 1946)
Hasan Ali Yücel, 16 Aralık 1897 tarihinde İstanbul'da dünyaya

gelmiştir. Babası Posta ve Telgraf Bakanlığı müfettişliği yapan Ali Rıza
Bey'dir. Eğitim hayatına ilk olarak mahalle mektebinde başlayan Hasan
Ali Yücel, Rüştiye kısmına ise Mektebi Osmani adında özel bir okula
gitmiştir. 1910 yılında Vefa İdadisinde iken I. Dünya savaşı çıkmış ve
Hasan Ali Yücel yedek subay olarak silah altına alınmıştır. Askerden
sonra İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesine yazılan Yücel, daha
sonra bölüm değiştirerek felsefe bölümüne geçmiştir. Bir süre Edebiyat
fakültesinde İnzibat memurluğu yapmış, 1922 yılında İzmir Erkek
öğretmen okuluna Edebiyat öğretmeni olarak atanmıştır. Daha sonra
İstanbul'a dönen Yücel, Kuleli, İstanbul ve Galatasaray gibi çeşitli
okullarda da öğretmenlik yapmıştır (Cırıtlı ve Sorguç, 1987: 623-626;

Bulut, 2008: 665–67; Unat, 1961: 291).
Maarif müfettişliği döneminde, Fransadaki eğitim hayatını incelemek

için Paris’e giden Hasan Ali Yücel döndükten sonra 1932 ile 1933
yılları arasında Gazi Eğitim Enstitüsü müdürlüğü yapmıştır. 1933
yılının sonlarında doğru Ortaöğretim Genel Müdürlüğü yapmıştır
(Haber, 29 Aralık 1938). Teftiş heyeti başkanı Rıdvan Hafız Bey
müsteşarlığa, Millî Talim ve Terbiye Heyeti üyesi Avni Bey teftiş
heyeti başkanlığına atandığı için münhal bulunan Orta Tedrisat Umum
Müdürlüğüne 06/12/1933 tarihindeki kararname ile Hasan Ali Yücel
atanmıştır (BCA, 30/11/1-83/44/1). 31/07/1934 tarihinde çıkarılan
kararname ile Orta Tedrisat Umum müdürü Hasan Ali Yücel bu
görevden alınarak, münhal bulunan 2. sınıf müfettişliğe atanmıştır
(BCA, 030/11/1-88/24/16/3). Hasan Ali Yücel, Millî eğitim
müfettişliğinden sonra 26 Eylül 1934 tarihinde çıkarılan
Cumhurbaşkanı Gazi Mustafa Kemal imzalı bir kararname ile
Ortaöğretim genel müdürlüğüne atanmıştır (BCA, 030/11/1-90/32/20).
Bu görevinden sonra politikaya atılan Hasan Ali Yücel, 1935 yılında
İzmir milletvekili olarak seçilmiştir (Taşkesen, 2006: 17). Hasan Ali
Yücel 1961 yılında vefat etmiştir.
7 yıl 7 ay Millî Eğitim Bakanı olarak görev yapan Hasan Ali Yücel,
Türk eğitim tarihinde en uzun süre bu görevi yürüten Millî eğitim
bakanıdır (Çelik vd. 2018: 140). Tansiyon düşüklüğü sebebi ile rahatsız
olan Maarif vekili Saffet Arıkan istifa edince onun yerine Maarif
Vekilliğine İzmir milletvekili olan Hasan Ali Yücel getirilmiştir (BCA,
30/10-14/80/2). Hasan Ali Yücel, Maarif vekili olduktan sonra ilk iş

olarak bir genelge yayınlamıştır. Yücel bu genelgede bakanlığı
dönemindeki eğitim faaliyetlerini, İsmet İnönü’nün direktifleri,
Cumhuriyet Halk Partisinin eğitim konusunda tespit ettiği prensipler ve
hükümet programındaki yazılı esaslara göre yürüteceğini belirtmiştir
(Cumhuriyet, 1 Ocak 1939).
02 Mayıs 1939 tarihinde Başbakan Refik Saydam başkanlığında İsmet

İnönü Enstitüsü’nün konferans salonunda I. Türk Neşriyat Kongresi
toplanmıştır. Kongre’nin açılışında bir konuşma yapan Maarif Vekili
Hasan Ali Yücel, kongrenin Türk eğitim tarihi açısından önemli
olduğunu belirttikten sonra kongrenin toplanma amacını Maarif
Vekillliğinin yayın işleri ile birlikte fikir hayatındaki her türlü yayın
faaliyetleri ile alakalı ihtiyaçları incelemek olduğunu belirtmiştir (Tan,
3 Mayıs 1939; Ulus, 3 Mayıs 1939).
Hasan Ali Yücel’in bakanlığı döneminde tarih ilgili çalışmalar üzerinde

de önemle durulmuştur. Bu dönemde birçok yabancı tarihçinin de
katılacağını bildirdiği uluslararası tarih kongresinin 1939 yılının Eylül
ayında İstanbul’da yapılması kararlaştırılmıştır (Cumhuriyet, 10 Mayıs
1939). Yine bu dönemde alınan bir karar ile öğrencilerin tarih bilgisini
arttırmak için 1939-1940 eğitim-öğretim yılından itibaren okulların
toplu olarak müzeleri gezmeleri istenmiştir. Böylece şehirlerde bulunan
müzelerden istifade edilerek öğrencilerin tarihi bilgilerinin
pekiştirilmesi sağlanacaktır (Cumhuriyet, 15 Mayıs 1939). Yine bu
dönemde Türk Tarih Kurumu tarafından düzenlenen üçüncü Türk Tarih
Kongresi 15 Kasım 1943 tarihinde Dil Tarih Coğrafya Fakültesinin
konferans salonunda toplanmıştır. Kongreye Cumhurbaşkanı İsmet

İnönü, Büyük Millet Meclis Başkanı Abdulhaluk Renda Başbakan
Şükrü Saraçoğlu ile milletvekilleri ve komutanlar da iştirak etmiştir.
Kongre başkanlığına seçilen Maarif Vekili Hasan Ali Yücel, başkanlığa
seçilmesinden dolayı teşekkür ettikten sonra kongre ile alakalı bir
konuşma yapmıştır (Tanin, 16 Kasım 1943: 1). 19 Kasım 1943 tarihine
kadar çalışmalarını sürdüren kongrenin son gününde saat 15:00’te
toplanmış ve Maarif Vekili Hasan Ali Yücel kongrenin kapanış
konuşmasını yapmıştır. Dördüncü Türk Tarih Kongresinin üç yıl sonra
aynı yerde yapılması kararlaştırılıp kongreye son verilmiştir
(Cumhuriyet, 20 Kasım 1943: 1). Dördüncü Türk Tarih Kongresinin üç
yıl sonra toplanması kararlaştırıldığı halde kongre ancak 1948 yılında
toplanabilmiştir.
Hasan Ali Yücel’in Maarif Vekilliği döneminde 17-29 Temmuz 1939

tarihleri arasında I. Maarif Şûrası toplanmıştır. İsmet Paşa Kız
enstitüsünde toplanan şura on iki komisyon şeklinde çalışmıştır. I.
Maarif Şûrasının açılışında bir konuşma yapan Hasan Ali Yücel
hedeflerinin nüfusun büyük çoğunluğunu oluşturan köylülerin eğitim
seviyesini yükseltmek olduğunu belirtmiştir. Maarif Vekilliğinin en
yüksek danışma organı olan Maarif Şûrasının toplanma amacı eğitim
ile ilgili sorunların uzman kişiler tarafından incelenerek
değerlendirilmesi ve bu değerlendirmelerin bir rapor halinde Bakanlığa
sunulmasıdır (Vakit, 18 Temmuz 1939).
Hasan Ali Yücel’in Maarif Vekilliği döneminde eğitim ile ilgili yapılan
önemli bir çalışma 3803 sayı ve 17 Nisan 1940 tarihli Köy Enstitüleri
Kanunu’nun kabul edilmesi olmuştur. Bu kanunla nüfusun büyük

çoğunluğunun yaşadığı köylerde okuma-yazma oranını artırılması ve
öğrencilere pratik derslerle birlikte uygulamalı dersler de verilerek
köyleri zirai, sıhhi, içtimai vb. yönlerden geliştirilmesi amaçlanmıştır
(TBMM Zabıt Ceridesi, 1940: 99–102). Daha sonraki süreçte, köy
okullarını düzenlemek ve etkili kılmak için 4274 sayı ve 19 Haziran
1942 tarihli “Köy Okulları ve Enstitülerini Teşkilatlandırma Kanunu”
kabul edilmiştir. Bu kanunla köylerdeki resmî, zorunlu ve parasız olan
ilköğretim okulları ve kursları; öğretmenli köy okulları, öğretmenli ve
eğitmenli köy okulları, köy ve bölge meslek kursları, pansiyonlu veya
pansiyonsuz bölge köy okulları, akşam okulları, eğitmenli köy okulları
olmak üzere altı kısma ayrılmıştır (TBMM Zabıt Ceridesi, 19 Haziran
1942).
Hasan Ali Yücel’in Maarif Vekilliği döneminde 4113 sayı ve 22 Eylül

1941 tarihli “Maarif Vekaleti Merkez Teşkilatı ve Vazifeleri Hakkındaki
2287 Sayılı Kanun’un 3225 Sayılı Kanun’la Tadil Edilen 1. Maddesinin
Değiştirilmesine Dair Kanun” kabul edilmiştir. Bu kanun ile Kültür
bakanlığının adı Maarif Vekilliği olmuş ve Direktörlük adı da yine
eskisi gibi Müdürlük olmuştur. 4113 sayılı kanunla ve 26 makam ve
daireden oluşan yeni Maarif Vekilliğinin birimleri şu şekilde olmuştur:
✓ Müsteşarlık
✓ Meslekî ve Teknik Öğretim Müsteşarlığı
✓ Talim ve Terbiye Heyeti
✓ Teftiş Heyeti
✓ Yüksek Öğretim Umum Müdürlüğü
✓ Orta Öğretim Umumi Müdürlüğü

✓ İlk Öğretim Umum Müdürlüğü
✓ Güzel Sanatlar Umum Müdürlüğü
✓ Meslekî ve Teknik Öğretim Teftiş Heyeti
✓ Erkek Teknik Öğretim Müdürlüğü
✓ Ticaret Öğretim Müdürlüğü
✓ Kız Teknik Öğretim Müdürlüğü
✓ Meslekî ve Teknik öğretim Yapı İşleri Müdürlüğü
✓ Meslekî ve Teknik Öğretim Teknik Büro Müdürlüğü
✓ Hukuk Müşavirliği
✓ Hususî Öğretim Müdürlüğü
✓ Beden Terbiyesi ve İzcilik Müdürlüğü
✓ Neşriyat Müdürlüğü
✓ Antikiteler ve Müzeler Müdürlüğü
✓ Kütüphaneler Müdürlüğü
✓ Okul Müzesi Müdürlüğü
✓ Zat İşleri Müdürlüğü
✓ Hususî Kalem Müdürlüğü
✓ Seferberlik Müdürlüğü
✓ Levazım Müdürlüğü
✓ Meslekî ve Teknik Öğretim Muamelât Şefliği (TBMM Zabıt
Ceridesi, 22 Eylül 1941).
Ancak 4737 sayı ve 14 Mayıs 1945 tarihinde çıkarılan “Millî Eğtim

Bakanlığı Merkez Kuruluş ve Görevleri Hakkındaki 2287 Sayılı
Kanun’a Ek Kanun” ile Maarif Vekilliğinin adı tekrar değiştirilerek
Millî Eğitim Bakanlığı olmuştur (TBMM Tutanak Dergisi, 14 Mayıs

1945).
Hasan Ali Yücel’in Maarif Vekilliği döneminde mesleki ve teknik

eğitime de ayrı bir ihtimam gösterilmiştir. İlk olarak 4121 sayı ve 22
Eylül 1941 tarihli “Yüksek Mühendis Okulu ile Teknik Okulun Maarif
Vekaletine Devri Hakkındaki Kanunu” kabul edilmiştir (TBMM Zabıt
Ceridesi, 22 Eylül 1941). Hasan Ali Yücel, bu kanun layihası için
mecliste yaptığı konuşmada, hükümetin mesleki ve teknik eğitim
konusunda esaslı bir program hazırlayıp bunu gerçekleştirmek
istediğini belirtmiştir (Ulus, 20 Eylül 1941). Mesleki ve teknik eğitim
ile ilgili yapılan diğer bir çalışma ise 4304 sayı ve 14 Ağustos 1942
tarihli “Mesleki ve Teknik Okullar Açılması ve Mevcutlarının
Büyütülmesi Hakkında Kanunu” nun kabul edilmesi olmuştur. Bu
kanun ile Maarif Vekilliği, yeniden mesleki .ve teknik öğretim okulları
ile Ankara'da bir Yüksek Teknik Okulu ve bir teknik okulunu
açabilmesi hükme bağlanmıştır. Ayrıca bu kanun ile Maarif Vekilliği,
mesleki ve teknik öğretim kurumlarının büyütülmesi için gerekli olan
inşaat, istimlak ve her türlü araç ve teçhizatı temin etmek için yetkili
kılınmıştır (TBMM Zabıt Ceridesi, 14 Ağustos 1942). Ayrıca bu
kanunla 1942-1951 yılları arasında sarfedilmek ve senelik destek
miktarı 8 milyon lirayı geçmemek üzere Maarif Vekaleti’ne 75 milyon
verilmesi kararlaştırılmıştır. Maarif Vekaleti bu parayla Ankara’da bir
yüksek teknik okul diğer vilayetlerde mesleki ve teknik okullar açacak,
mevcutlarını genişletecek ve lazım olan eşyaları satın alacaktır (Bugün,
15 Ağustos 1942: 1).
Hasan Ali Yücel döneminde yükseköğretim ilgili önemli çalışmalar da

yapılmıştır. Bunlardan biri 4204 sayı ve 15 Nisan 1942 tarihli “Ankara
Dil ve Tarih Coğrafya Fakültesine Bağlı Bir Türk İnkılap Enstitüsü
Kurulması Hakkında Kanunu” nun kabul edilmesidir. Türk İnkilap
Enstitütüsü, Kurtuluş Savaşı, inkilaplar ve ilkelerin dayandığı esaslar
hakkında çalışmalar yapmak, bu konularla ilgili belgeleri toplayarak bir
arşiv oluşturmak, Türk inkılaplarını ülke içinde ve dışında tanıtmak için
konferanslar düzenlemek amacıyla kurulmuştur (TBMM Zabıt
Ceridesi, 15 Nisan 1942). Yükseköğretim ile ilgili yapılan diğer önemli
bir çalışma da 4936 sayı ve 13 Haziran 1946 tarihli “Üniversiteler
Kanunu” nun kabul edilmesidir. Bu kanunla üniversitelerin görevleri,
kuruluş ve işleyişi ile ilgili düzenlemeler yapılmıştır, ayrıca
üniversiteler özerk hale getirilerek fakülte, enstitü, okul ve bilimsel
kurumlardan meydana gelen ve tüzel kişiliği olan bir öğretim birlikleri
haline getirilmiştir (TBMM Tutanak Dergisi, 13 Haziran 1946).
Hasan Ali Yücel döneminde 10 Ağustos 1942 tarihinde saat 10:30’da

DTCF konferans salonunda Dördüncü Türk Dil Kurultayı toplanmıştır.
Kurultayın açış konuşmasını Maarif Vekili Hasan Ali Yücel yapmıştır.
Maarif Vekili konuşmasında Atatürk ile İsmet İnönü’nün dil inkılabı
üzerindeki rollarine değinerek dil ile ilgili yapılan çalışmaların tarihte
eşi görülmemiş bir inkılap yarattığını belirtmiştir (Tasviri Efkâr, 11
Ağustos 1942: 1; Cumhuriyet, 11 Ağustos 1942: 1). Kurultaydaki
komisyonlar çalışmalarını 14 Ağustos 1942 tarihinde bitirmiştir.
Kurultayın kapanışından sonra Cumhurbaşkanı İsmet İnönü Dördüncü
Türk Dil Kurultay üyelerine Çankaya Köşkü’nde bir çay ziyafeti

vermiştir (Yenigün, 15 Ağustos 1942: 1).
Hasan Ali Yücel’in Maarif Vekilliği döneminde 15-21 Şubat 1943

tarihleri arasında İkinci Maarif Şûrası toplanmıştır. Şura, DTCF
salonunda 1425 üyenin katılımı ile açılmıştır. Şûrada Başbakan Şükrü
Saraçoğlu’nun açış konuşmasından sonra Maarif Vekili Hasan Ali
Yücel de bir konuşma yapmıştır. Yücel konuşmasında II. Millî
EğitimŞûrasında okullarda ahlak eğitimi, anadil ve tarih çalışmaları
olmak üzere üç esaslı ilke üzerinde durulacağını belirtmiştir. Bundan
dolayı Şuradaki komisyonlar ahlak eğitimi, anadil ve tarih olmak üzere
üç kısma ayrılmıştır (Akşam, 16 Şubat 1943).
Hasan Ali Yücel 1945 yılında tüm eğitim kurumlarına bir genelge
göndermiştir. Yücel bu genelgede, Bakanlıktaki tüm çalışanların söz,
yazı veya hareketle günlük siyasetle uğraşmamalarını çünkü bu tür
siyasi faaliyetlerin öğrencilerin hür bir şekilde yetişmesini engellediğini
ve bu yüzden herkesin bu konuda daha dikkatli olmasını istemiştir.
Ayrıca bu genelgenin tüm eğitim kurumlarındaki Öğretmen Kurulunda
okunmasını ve sonucunun da Bakanlığa bildirilmesini istemiştir (Ulus,
16 Aralık 1945).
TBMM’nin 05 Ağustos 1946 tarihindeki Cumhurbaşkanlığı seçiminde

İsmet İnönü Cumhurbaşkanlığa seçilmiştir. Bunun üzerine Şükrü
Saraçoğlu Hükümeti istifa etmiş ve yerine Recep Peker hükümeti
kurulmuştur. Bu yeni kurulan hükümette dört bakan dışında tüm
bakanlar değiştirilmiş ve Millî Eğitim Bakanlığına da Hasan Ali
Yücel’in yerine Reşat Şemsettin Sirer getirilmiştir (Cumhuriyet, 7

Ağustos 1946).
2.1.2. Reşat Şemsettin Sirer (5 Ağustos 1946-9 Haziran 1948)
1903'te Sivas'ta dünyaya gelen Sirer, ilk ve ortaöğrenimini İstanbul’da

tamamlamıştır. Sirer, Sivaslı Şemsettin oğullarından Mustafa Ziya'nın
oğludur. İstanbul Üniversitesi Felsefe bölümü mezunu olan Sirer bazı
okullarda öğretmenlik yaptıktan sonra 1926 ile 1933 yılları arasında
Maarif Vekaletinde Bakanlık müfettişliği görevini yürütmüştür. 1933
yılında da İlköğretim Genel Müdürlüğüne atanmıştır (Yazıcı, 1973:
129).
15/07/1934 tarihinde çıkarılan kararname ile İlk Tedrisat Umum

Müdürü Reşat Şemsettin Sirer münhal bulunan 2. sınıf müfettişliğe
atanmıştır (BCA, 030/11/1-88/21/8/3). Reşat Şemsettin Sirer,
müfettişlikten sonra 17 Mart 1939 tarihinde çıkarılan Cumhurbaşkanı
İsmet İnönü imzalı bir kararname ile 90 lira aylıkla Millî Eğitim
Bakanlığı Kültür Kurulu üyeliğine atanmıştır (BCA, 030/11/1-
129/8/18). Daha sonra Yüksek Tedrisat Umum Müdürü Etem
Menemencioğlu’nun Dışişleri Bakanlığı Hukuk Müşavirliğine atandığı
için münhal kalan Yüksek Tedrisat Umum müdürlüğüne Talim ve
Terbiye Dairesi üyesi Reşat Şemsettin Sirer 17/01/1941 tarihindeki
kararname ile atanmıştır (BCA, 030/11/1-144/2/9). 1943 yılında Sivas
milletvekili olarak TBMM’ye giren Sirer, 1946 yılında Millî Eğitim
Bakanlığına getirilmiştir.
Reşat Şemsettin Sirer'in kaleme aldığı “Muallim Mektepleri İçin

Pedagoji Dersleri” kitabı Cumhuriyet döneminin ilk pedagoji kitabı
olarak kabul edilmektedir. 1927 yılında Millî Eğitim Bakanlığınca
yayımlanan bu kitap, daha önceki pedagoji kitaplarından farklı olarak
cumhuriyet felsefesine uygun olarak hazırlanmıştır (Binbaşıoǧlu, 1995:
200). Reşat Şemsettin Sirer, Sivas milletvekili olarak seçim bölgesini
dolaşırken içersinde bulunduğu arabanın uçuruma düşmesi sonucu
1953 yılında vefat etmiştir (Millîyet, 03 Ekim 1953).
Reşat Şemsetttin Sirer, 05/08/1946-09/06/1948 tarihleri arasında bir

sene on ay ve altı gün Millî Eğitim Bakanlığı yapmıştır. Reşat Şemsettin
Sirer Millî Eğitim Bakanı olduktan sonra ilk iş olarak köy okullarının
durumu ile ilgili illere bir genelge göndermiştir. Bu genelgede TBMM
tarafından onaylanan hükümet programı gereğince köylerdeki okulları
yapma işinde köylüleri çalıştırma işinin devam edeceği fakat okulların
inşasında lazım olan cam, çivi, kereste, kiremit gibi malzemelerin
devletçe karşılanacağı belirtilmiştir (Ulus, 22 Ağustos, 1946).
Reşat Şemsettin Sirer’in bakanlığı döneminde Beşinci Türk Dil

Kurultayı düzenlenmiştir. Kurultaya Reşat Şemsettin Sirer katılamadığı
için yerine açış konuşmasını Kültür Bakanı Vekili olarak İçişleri
Bakanı Hilmi Uran yapmıştır. Kurultaya Cumhurbaşkanı, Meclis
Başkanı, Başbakan, parti grubu ve mustakil grup başkan vekilleri,
bakanlar, milletvekilleri, rektör, dekan ve profesörler, yazar ve dil
uzmanları ile seçkin bir dinleyici topluluğu katılmıştır (Tanin, 27 Kasım
1945: 1). Kurultay çalışmalarını komisyonlar halinde çalışarak 30
Kasım 1945 tarihine kadar sürdürmüştür. Kurultayın kapanışından
sonra İsmet İnönü kurultay üyelerine gelenek haline gelmiş olan çay
ziyafeti vermiştir (Son Posta, 1 Aralık 1945: 1).
Üçüncü Millî Eğitim Şûrası, Reşat Şemsettin Sirer’in başkanlığında 2

Aralık 1946 tarhinde 200 üyenin katılımı ile DTCF salonunda
toplanmıştır. Şuraya bakanlık müsteşarı, genel müdürler, talim ve
terbiye heyeti üyeleri, üniversite rektörleri, dekanlar, müfettişler, Millî
eğitim müdürleri, okul müdürleri ve öğretmenler katılmıştır. Üçüncü
Millî eğitim Şurasının gündemini ağırlıklı olarak mesleki ve teknik
eğitim konusu oluşturmuştur. Öyle ki şurada yer alan altı gündem
maddesinin dördünü mesleki ve teknik eğitim oluşturmuştur. Maarif
Şûrasının açılışında bir konuşma yapan Sirer, bunun tesadüfi
olmadığını “Mesleki ve teknik öğretimin hızlanan gelişmesinin bir icabı
ve ve mantıki bir sonucudur.” demiştir. Daha sonra şura üyeleri
komisyonlara ayrılarak 10 Aralık 1946 ’ya kadar sürecek çalışmalarına
başlamışlardır (Vakit, 3 Aralık 1946).
Köy okullarının durumu ile ilgili Sirer, il, ilçe ve bucak merkezlerinde
toplanacak köy temsilcilerine bir mesaj göndermiştir. Sirer, ülke
genelinde 20 bin köyde okul olmadığını bu yüzden her yıl 2 bin okul
yapılması gerektiğini belirtmiştir. Bu okulların yapılabilmesi için her
ilçede bir Köy Okulu Yapı Birliği’nin kurulacağını ve köylerdeki 18-
50 yaş arasındaki erkeklerin yılda 20 gün köy okul inşaatında çalışması
gerektiğini belirtmiştir (Cumhuriyet, 28 Kasım 1947).
İlkokul öğretmenlerinin maaşı konusu Osmanlı Devleti’nden itibaren

çözülmesi gereken bir sorun olarak Millî Eğitim Bakanlarının karşısına
çıkmıştır. Osmanlı Devleti’ndeki sıbyan mektepleri, vakıf ve mahalle

mektebindeki öğretmenlerin maaşları tamamen cemiyetlere ve özel
teşebbüslere bırakılmıştır. Daha sonra çıkarılan Tedrisatı İptidadiye
Kararnamesi ve Vilayetler Umumi ve Hususi İdareleri Kanunları ile
öğretmenlerin maaşları il özel idareleri tarafından ödenmeye
başlamıştır. Reşat Şemsettin Sirer’in bakanlığı döneminde çözüme
kavuşturulan sorunlardan biri de bu ilköğretim öğretmenlerinin
maaşları konusu olmuştur. Bu amaçla 5166 sayı ve 30 Ocak 1948 tarihli
“Özel İdarelerden Aylık Alan İlkokul Öğretmenlerinin Kadrolarının
Millî Eğitim Bakanlığı Teşkilâtına Alınması Hakkında Kanun” kabul
edilmiştir. Bu kanunla ilkokullardaki başöğretmen, öğretmen ve
yardımcı öğretmenlerin aylık ve her türlü kanuni istihkaklarının genel
bütçeden ödenmesine ancak ilkokullardaki hizmetlilerin maaşlarıyla,
okulların yapım, onarım ve her çeşit genel giderlerinin özel idare
bütçelerinden verilmesine karar verilmiştir (TBMM Tutanak Dergisi,
30 Ocak 1948). Bu kanunla 15.547 ilkokul öğretmeni, başöğretmen ve
yardımcı öğretmenin aylıkları 31 Ocak 1948 tarihinden itibaren genel
bütçeye alınmıştır (Ulus, 27 Ocak 1948).
Köy okullarının yapım işlerini yasal bir düzenleme haline getirmek için
5210 sayı ve 24 Mayıs 1948 tarihli “3803, 4274 ve 4459 sayılı
Kanunların Köy Okulu, Öğretmen ve Sağlık Memuru Evleri İnşa
Ettirilmesiyle İlgili Maddelerinin Değiştirilmesi Hakkında Kanun”
kabul edilmiştir. Bu kanuna göre köylerdeki öğretmen evi ve köy sağlık
memurları ve ebeler için yapılacak evlerin sadece Millî Eğitim ve
Bayındırlık Bakanlıklarının tespit ettiği veya onayladığı okul
yapılarının valiliklerce yapılması kararlaştırılmıştır (TBMM Tutanak

Dergisi, 24 Mayıs 1948).
Başbakan Hasan Saka 8 Haziran 1948 tarihinde istifasını

Cumhurbaşkanı İsmet İnönü’ye sunmuş ve İnönü tarafından kabineyi
kurması için tekrar Hasan Saka görevlendirilmiştir. Hasan Saka’nın
istifa etmesinin sebebi; Abdulhalık Renda’nın istifasından beri boşta
kalan Devlet Bakanlığı ile Tekel ve Millî Savunma Bakanlıklarını
hiçkimsenin kabul etmemesi, hükümetle CHP meclisi grubu arasında
uyumun olmamasıdır. Yeni kurulan Hasan Saka hükümetinde Millî
Eğitim Bakanlığına Reşat Şemsettin Sirer’in yerine Hasan Tahsin
Banguoğlu atanmıştır (Akşam, 9 Haziran 1948; Ulus, 11 Haziran 1948).
2.1.3. Hasan Tahsin Banguoğlu (10 Haziran 1948-22 Mayıs

1950)
1904 yılında Drama'da doğan Banguoğlu, ilköğrenimini doğduğu yer

olan Drama’da ortaöğrenimini ise Balıkesir’de tamamlamıştır. 1926
yılında İstanbul Sultanisinden mezun olan Banguoğlu, 1930 yılında
İstanbul Edebiyat Fakültesinden mezun olmuştur. 1930-1932 yılları
arasında Gazi Terbiye Enstitüsünde edebiyat öğretmenliği yapan
Banguoğlu, 1932 yılında doktora eğitimi için Almanya’ya gitmiştir.
Doktorasını bitirdikten sonra Türkiye’ye dönen Banguoğlu, 1936-1943
yılları arasında DTCF’de doçentlik yapmıştır. 1943 yılında Bingöl
milletvekili seçilen Banguoğlu, 10/06/1948 tarihinde Millî Eğitim
Bakanı olarak atanmıştır. 1950 yılında Şemsettin Günaltay hükümetinin
istifası üzerine Millî Eğitim Bakanlığından ayrılmıştır. 1963-1966
yılları arasında Halkevleri genel başkanlığı yapan Banguoğlu, 1966
yılında CHP’den ihraç edilmiştir. Tahsin Banguoğlu 3 Mart 1989

tarihinde vefat etmiştir (Sertkaya, 1992: 57; Yazıcı, 1973: 130).
Tahsin Banguoğlu, 10/06/1948-22/05/1950 tarihleri arasında bir yıl, on

bir ay ve on üç gün Millî Eğitim Bakanlığı yapmıştır. Tahsin
Banguoğlu, Millî Eğitim Bakanı olduktan sonraki ilk icraatı eğitim
camiasına bir genelge göndermek olmuştur. Banguoğlu, bu genelgede
eski bakan Reşat Şemsettin Sirer’e teşekkür ettikten sonra eğitimde
Millî ve demokratik ilkelerin uygulanmasını istemiştir. Ayrıca
bakanlığı döneminde Türk milletini yüksek medeniyet seviyesine
çıkarmak için çalışacağını belirtmiştir (Ulus, 23 Haziran 1948). Ayrıca
ilköğretimi yaygınlaştırmak için çalışmalar yapılacağı ve bu ilköğretim
davasında başarılı olmak için Köy Enstitüleri ve onlara bağlı köy okulu
sistemini geliştireceklerini ve en son Türk köylüsü okuma-yazma
öğreninceye kadar bu davanın devam edeceğini belirtmiştir (Akşam, 28
Haziran 1948). Banguoğlu, bu ilköğretim davasını güçlendirmeye
ilkönce ilkokul öğretmenlerinin maaşlarını iyileştirerek başlamıştır. Bu
amaçla 5242 sayı ve 6 Temmuz 1948 tarihli "İlkokul Öğretmenlerinin
Almakta Oldukları Aylık Dereceleri Hakkında Kanun” ile
öğretmenlikteki hizmet süreleri 15 ile 35 yıl arasında olan ilköğretim
müfettişleri, köy enstitüsü öğretmenleri ve ilkokul öğretmenlerinin
almakta olduğu maaş dereceleri 1 derece arttırılmıştır (TBMM Tutanak
Dergisi, 06 Temmuz 1948).
Millî Eğitim Bakanı Tahsin Banguoğlu, göreve başladıktan sonra

kendisinden önce çalışmalarına başlanılan ilkokullardaki din eğitimi
konusuyla ilgilenmeye başlamıştır. Bu amaçla basına verdiği demeçte
ilkokulların son iki sınıfında din dersinin verileceğinin kararlaştrıldığını

belirtmiştir (Son Posta, 27 Temmuz 1948). Aslında kendisinden önceki
Reşat Şemsettin Sirer’in bakanlığı döneminde ilkokullardaki din
eğitimi için hazırlıklara başlanıp genel kurulda bir komisyon
kurulmuştu. Bu komisyonun raporu 19 Şubat 1948 tarihinde CHP
meclis grubunda okunmuştu. Bu rapora göre velilerin isteği
doğrultusunda ilkokulların son iki şubesinde okul sınırları içerisinde ve
ders saatleri haricinde din eğitimi verilmesi, belirlenen bu din dersi
müfredat programlarının ve okutulacak kitapların Diyanet İşleri
Başkanlığı tarafından hazırlanıp Millî Eğitim Bakanlığı tarafından
onaylanmasına karar verilmişti. Ancak o dönem bu kararlar
uygulanamamıştır (Akşam, 20 Şubat 1948).
Tahsin Banguoğlu’nun Millî Eğitim Bakanlığı döneminde bu kararlar

doğrultusunda ilkokullardaki din eğitimi için Diyanet İşleri
Başkanlığında bir komisyon kurulmuştur. Bu konuda bir açıklama
yapan Diyanet İşleri Başkanı Ahmet Hamdi Akseki, komisyonun
çalışmalarını bitirdiğini ve ilkokullların dördüncü ve beşinci
sınıflarında okutulacak din dersi müfredat programlarının
tamamlandığını belirtmiştir. Akseki, ilkokullarda okutulacak din
derslerinde İslam dininin ibadet, itikat vb. özelliklerinin okutulacağını
ve bununla ilgili hazırlanan raporun birkaç gün içinde Millî Eğitim
Bakanlığına sunulacağını belirtmiştir (Ulus, 24 Ekim 1948). Tüm bu
çalışmalar sonunda Millî Eğitim Bakanı Tahsin Banguoğlu, 15 Şubat
1949 tarihinden itibaren ilkokullarda isteğe bağlı olarak din dersi
okutulması için valiliklere bir genelge göndermiştir. Genelgede, vicdan
hürriyetinin anayasal bir hak olduğu, din derslerinin isteğe bağlı olduğu
ve okullardaki din derslerinin sınıf geçme durumu ile bir ilgisinin
olmadığı, okullarda Diyanet İşleri Başkanlığı tarafından hazırlanan
“Din Dersleri” adlı kitabın okutulacağı belirtilmiştir (Akşam, 1 Şubat
1949).
Tahsin Banguoğlu döneminde, yükseköğretim kısmında da dini eğitim

üzerinde durulmuştur. Bu amaçla 5424 sayı ve 4 Haziran 1949 tarihli
“Ankara Üniversitesi Kuruluş Kadroları Hakkındaki 5239 Sayılı
Kanun’a Ek Kanun” ile Ankara Üniversitesine bağlı bir ilahiyat
fakültesinin kurulmasına karar verilmiştir. Kanun görüşmeleri sırasında
söz alan İsmail Hakkı Baltacıoğlu, kurulacak ilahiyat fakültesinin
esaslarının İslam dini olması gerektiğini, Emin Soysal ise 17. ve 19.
asırlar arasında olduğu gibi bu ülkede tekrar medrese-mektep, din- ilim
mücadelesinin başlamaması gerektiğini belirtmiştir. Daha sonra söz
alan Millî Eğitim Bakanı Tahsin Banguoğlu, bu endişelere son vererek
yeni kurulacak olan ilahiyat fakültesinin, Atatürk inkılapları sonucunda
oluşan yeni çağdaş ve medeni toplum hayatı ile uyumlu bir kurum
olacağını belirtmiştir (TBMM Tutanak Dergisi, 4 Haziran 1949).
Tahsin Banguoğlu’nun Millî Eğitim Bakanlığı döneminde 10 Kasım

1948 tarihinde saat 11:00 de Ankara DTCF salonunda Türk Tarih
Kurumu tarafından Dördüncü Türk Tarih Kongresi tertip edilmiştir.
Aslında üçüncü Türk Tarih Kongresinde üç yıl sonra dördüncü Türk
Tarih Kongresinin düzenlenmesi kararlaştırılmıştı. Ancak İkinci Dünya
Savaşı’nın etkileri her yerde olduğu gibi Türkiyede de birçok sıkıntı ve
güçlük doğurduğu için dördüncü Türk Tarih Kongresi ancak 1948
yılında toplanabilmiştir (Ulus, 10 Kasım 1948: 1). Dördüncü Türk

Tarih Kongresi’nde Türkiye topraklarında doğmuş medeniyetlerin
bilgisi ile Orhun Abideleri ile başlayan Türk tarihinin realitelerine ait
parça bilgiler ele alınmıştır (Cumhuriyet, 14 Kasım 1948: 2). Dördüncü
Türk Tarih Kongresi’nin çalışmaları 13 Kasım 1948 tarihinde sona
ermiştir. Kongre kapandıktan sonra İsmet İnönü, kongre üyelerine
Çankaya köşkünde bir çay ziyafeti vermiştir (Cumhuriyet, 15 Kasım
1948: 1).
Tahsin Banguoğlu’nun bakanlığı döneminde gerçekleşen diğer önemli

bir gelişme de 22-31 Ağustos 1949 tarihleri arasında IV. Millî Eğitim
Şûrasının toplanmış olmasıdır. Banguoğlu Şuranın toplanma amacının,
ortaokul ve lise programları ile bu okullara öğretmen yetiştirecek
yüksek okulların teşkilat ve programını hazırlamak, 1948 yılından
itibaren uygulanmaya başlanan ilkokul programını gözden geçirmek,
okullarda verilecek demokratik eğitim meselesini görüşmek olduğunu
belirtmiştir (Ulus, 21 Ağustos 1949). Şûra, DTCF salonunda Başbakan
Şemsettin Günaltay’ın bir konuşmasıyla açılmıştır. Başbakandan sonra
söz alan Millî Eğitim Bakanı Tahsin Banguoğlu, eğitimin önemli
birtakım sorunlarını görüşmek ve ortaya çıkan sonuçları teklif etmek
için toplanıldığını belirtmiştir. Banguoğlu’nun konuşmasından sonra
Şura üyeleri, tespit edilen gündem maddelerini görüşmek üzere
komisyonlara ayrılarak çalışmalara başlamıştır (Ulus, 23 Ağustos
1949). IV. Millî Eğitim Şûrasında on gün aralıksız süren çalışmalar 31
Ağustos 1949 tarihinde tamamlanmıştır. Şurada ilkokul ve ortaokul
programları, öğretmen yetiştiren kurumların düzenlenmesi, demokratik
eğitim ve liselerin dört yıla çıkarılması gibi önemli kararlar alınmıştır.

Şuranın kapanışında bir konuşma yapan Millî Eğitim Bakanı Tahsin
Banguoğlu, Şura’da ortaya konan bütün fikirlerin dikkate alınacağını
ve Şura kararlarının eğitim hayatında yeni bir başlangıç oluşturması
temennisiyle IV. Millî Eğitim Şûrası’nı kapatmıştır (Ulus, 01 Eylül
1949).
Tahsin Banguoğlu’nun bakanlığı döneminde dil konsunda yapılan

çalışma 19-23 Aralık 1949 tarihleri arasında DTCF salonunda Altıncı
Türk Dil Kurultayının düzenlenmiş olmasıdır. Kurultayın açış
konuşmasını Milli Eğitim Bakanı Tahsin Banguoğlu yapmıştır (Yeni
İstanbul, 20 Aralık 1949: 1). Banguoğlu konuşmasında halk dilinin yazı
diline çevrilmesi ve Türkçenin kendi bünyesinden terimler üretmesi
konularında izahatta bulunmuştur (Akşam, 20 Aralık 1949: 1). Aslında
Türk Dil Kurumunun tüzüğüne göre dil kurultaylarının dört yılda bir
yapılması gerekmekteydi. Bundan önceki Beşinci Dil Kurultayı 26
Kasım 1945 tarihinde toplandığı için Altıncı Dil Kurultayının 26 Kasım
1949 tarihinde toplanması gerekmekteydi. Ancak üyelerin ve eserlerin
hazırlanması sürecinde sıkıntı çıktığı için kurultay ancak 19 Aralık’ta
toplanabilmiştir. Kurultay Türk Dil Kurumunun asli üyeleri ile
toplanmış ayrıca kurum dışından kurumu destekleyen ve kuruma
muhalif olan yazar ve fikir adamlarından oluşan 25 seçkin kişi daha
çağrılmıştır. Bu kişiler oy sahibi olmamakla beraber kurultayın bilimsel
konuları ile ilgili konuşma yapmak için çağrılmıştır. Muhalif olanlar Ali
Fuat Başgil, Ziyaeddin Fahri Fındıkoğlu, İsmail Habip Sevik, Vala
Nureddin, Halide Edip Adıvar, Adnan Adıvar, Ahmet Emin Yalman,
Refik Halit Karay gibi tanınmış kişilerdir. Bu kişilere de yolluk ve

yevmiye verilip isimleri gazetede yayınlanmıştır (BCA, 030/01-
105/659/5). Ayrıca tüzük gereği Halkevlerinin Dil ve Edebiyat
kolundan bir temsilci de kurultaya katılmıştır (BCA, 490/01-9/48/12).
Kurultayda imla meselesi, terim meselesi ve teşkilatta değişiklik olmak
üzere üç konu ele alınmıştır Kurultay toplandıktan sonra “Terim ve
Sözlük”, “Tüzük”, “Bütçe”, “Önergeler”, “İmla” ve “Linguistik”
olmak üzere altı komisyon oluşturulmuştur. Komisyonlar çalışmalarını
23 Aralık 1949 tarihinde bitirip genel kurula sunmuştur. Kurultayda
Türk Dil Kurumunun bir dergi çıkarması ve terimlerin Türk dilinin
fonetik ve estetiğine uygun olması yönünde kararlar alınmıştır (Son
Posta, 23 Aralık 1949:1).
Tahsin Banguoğlu, 1949-1950 eğitim-öğretim yılı yaklaşırken illere bir

genelge göndermiş ve genelgede okuma-yazmayı arttırmak için bazı
tedbiler alınması ve bu tedbirlere herkesin uyması gerektiğini
belirtmiştir. Banguoğlu genelgede alınacak tedbirleri açıklamıştır. Buna
göre okul ihtiyacını gidermek için; mevcut okullardan azami derecede
faydalanmak için sınıf açmak, zorunlu hallerde ikili eğitim yapmak,
öğrenci sayısı az olan ortaokullarda ilkokullar için sınıf açma yoluna
başvuracaklarını belirtmiştir. Öğretmen ihtiyacını karşılamak için
Bakanlıkça hazırlanan rasyonel kadroları hakkıyla uygulamak, hiçbir
okulda ihtiyaç fazlası öğretmen bırakmama yollarına başvuracaklarını
belirtmiştir. Öğrencilerin okula devamının sağlanması için;
öğretmenler, zabıta ve bekçiler aracılığıyla evler dolaşılarak
öğrencilerin okula devamını sağlamak, cami, kahve ve köy odalarında
halka bu yönde telkinlerde bulunmak olduğunu belirtmiştir. (Ulus, 19

Eylül 1949).
Banguoğlu’nun bakanlığı döneminde meslek ve teknik eğitim ile ilgili

yapılan bir çalışma 5642 sayı ve 23 Mart 1950 tarihli “Mesleki ve
Teknik Okullar Açılması ve Mevcutlarının Büyütülmesi Hakkındaki
4304 Sayılı Kanun’a Ek Kanunu” nun kabul edilmesidir. Bu kanunla
Millî Eğitim Bakanlığı, 4304 sayı ve 14 Ağustos 1942 tarihli kanunla
Bakanlığın harcamasına izin verilen 75 milyon liraya ek olarak
Bakanlar Kurulunun onayladığı program doğrultusunda 1951-1960
yılları arasında geçici yüklenmeye yetkili kılınmıştır. Yine aynı gün
kabul edilen 5632 sayılı “Millî Kütüphane Kuruluşu hakkında Kanun”
ile Ankara’da bir Millî Kütüphanenin kurulması sağlanmıştır. Millî
Kütüphane, millî kültür ve her türlü ilim ve sanat çalışma ve
araştırmalarını kolaylaştırmak için gerekli eserleri ve belgeleri tek
merkezde toplama amacı ile kurulmuştur. (TBMM Tutanak Dergisi, 23
Mart 1950).
14 Mayıs 1950 tarihinde yapılan genel seçimlerde Demokrat Parti

yüzde 53 oy alarak 408 milletvekili ile meclise girmiştir. 22 Mayıs 1950
tarihinde TBMM’de yapılan Cumhurbaşkanlığı seçiminde 387 oy alan
Celal Bayar Türkiye’nin üçüncü Cumhurbaşkanı olmuştur. Celal
Bayar, yeni kabineyi kurması için Adnan Menderes’i görevlendrimiştir.
Adnan Menderes’in kurduğu yeni kabinede Millî Eğitim Bakanlığına
Tahhsin Banguoğlu’nun yerine Avni Başman getirilmiştir (Son Posta,
23 Mayıs 1950).
2.2. İnönü Dönemi Eğitim Faaliyetleri
İnönü dönemi, eğitim alanında birçok yeniliğin yapıldığı haraketli bir

dönemdir. Bu dönemde eğitim alanındaki temel ilkeler
demokratikleşmenin sonucu olarak kabul edilen Hümanizma ve
Batılılaşmanın sonucu olarak kabul edilen laiklik ilkeleridir. İnönü’nün
eğitim felsefesinin temelinde Esasicilik akımının olduğu görülmektedir
(Toprakçı ve Yilmaz, 2015: 178; Özkan, 1997: 137).
2.2.1. I. Maarif Şûrası (17-29 Temmuz 1939)
2287 sayılı ve 10/06/1933 tarihli Maarif Vekaleti Merkez Teşkilatı ve

Vazifeleri Hakkındaki Kanun’a göre Millî Eğitim Şûralarının 3 yılda
bir yapılması kararlaştırılmıştır. Buna rağmen Birinci Maarif Şûrası 17-
29 Temmuz 1939 tarihinde yapılmıştır. 2287 sayılı ve 10/06/1933
tarihli Maarif Vekaleti Merkez Teşkilatı ve Vazifeleri Hakkındaki
Kanun’a göre Maarif Şûralarının toplanma amacı, Cumhuriyet
eğitiminin eğitim ve öğretim ile ilgili faaliyetlerinde talim ve terbiye
heyeti tarafından hazırlanacak nizamname, talimatname, program ve
esaslarını ve şûra üyelerinin bu meseleler hakkında yapacakları
önerileri inceleyerek bir karara bağlamaktır. 1937 yılında toplanması
kararlaştırılan Birinci Maarif Şûrası 02/06/1937 tarihinde çıkarılan bir
kararname ile 1939 yılına bırakılması kararlaştırılmıştır. Millî Eğitim
Bakanlığı, Talim ve Terbiye Heyetince çeşitli okulların, Şûranın
incelemesine verilecek olan ders programları ve talimatnamelerin
hazırlanmasına dair icap eden çalışma henüz bakanlıkça hazırlanmamış
olduğundan Şûrayı 1939 yılına bırakılmak istemiştir. Şûranın 1939
yılına bırakılması TBMM içinde de çeşitli tartışmalara sebep olmuştur.

Manisa Milletvekili Refik İnce’nin, hazırlıkların niçin
tamamlanmadığını sorması üzerine Millî Eğtim Bakanı Saffet Arıkan
söz alarak şunları söylemiştir: " Bu kanun eğer hakikaten bu günlerde
teklif edilip de müstacelen huzuru alinize gelmiş olsaydı o zaman
hakları olabilirdi. Yalnız tarihe dikkat buyururlarsa Maarif Vekaleti
daha evvelinden davranmış Heyeti Vekileye sevketmiş ve yaz tatili
munasebeti ile kanun, Heyeti Umumiyeye gelememiştir. Esassen kısa
olarak mucip sebeplerde de arzedildiği gibi bu Şûranın talimatname,
nizamname, program gibi tetkik edeceği mevzular vardır. Fakat aynı
zamanda Maarif Vekaletinin ortada bir salahiyeti de vardır.”
Millî Eğitim Bakanı Hasan Ali Yücel, Birinci Maarif Şûrası’ndaki açılış
konuşmasında Maarif Şûrasının gecikmesinin sebebine değinmiştir.
Yücel konuşmasında Bakanlığın teşkilat yapısının 1933 yılında
çıkarılan kanundan sonra geliştiğini ve Bakanlığa yeni birimler
eklendiğini ve eğitim ve öğretimde yeni meseleler ortaya çıktığını ve
bu sorunları ayrıntılı olarak inceleyebilmek için Şûranın geciktiğini
belirtmiştir. Ayrıca konuşmasında, Birinci Maarif Şûrası’na kanunda
belirtilen 52 asil üyenin dışında 86 uzman kişinin daha danışman olarak
katılacağını belirtmiştir (T.C Resmî Gazete, 1933: 2287; BCA,
30/18/1/2-75/47/18; TBMM Zabıt Ceridesi, 1938: 6).
Maarif Vekili Hasan Ali Yücel, Maarif Şûrası toplanmadan önce

10/02/1939 tarihinde ortaokul, lise ve öğretmen okulu müdürlüklerine
bir genelge göndererek, doğrudan doğruya okullarını ilgilendiren ya da
genel eğitim meseleleri ile ilgili bir rapor hazırlayıp 10/03/1939 tarihine
kadar Maarif Vekilliğine gönderilmesini istemiştir. Maarif Vekaleti

gönderilen bu raporlarla birlikte, değişik tarihlerde Türk eğitim sistemi
hakkında incelemeler yapan yerli ve yabancı eğitimcilerin hazırladığı
raporları, Vekalet umumi müfettişleri, maarif müdürleri, ilköğretim
müfettişleri, Vekalet daire müdürlerinin raporlarını ve Maarif
Vekaletinin hazırlamış olduğu raporları, birleştirip bir yayın haline
getirerek Şûra toplanmadan önce Şûra üyelerine dağıtmıştır (MEB
Tebliğler Dergisi, 1939: 27; Yeni Asır, 18 Temmuz 1939).
Birinci Maarif Şûrası 17 Temmuz 1939 tarihinde saat 10: 30’da İsmet
Paşa Kız Enstitüsünde Maarif Vekili Hasan Ali Yücel’in bir
konuşmasıyla açılmıştır (Bknz. Şekil 5). Hasan Ali Yücel,
konuşmasında Maarif Şûrasının neden toplandığını ve alınacak
tedbirleri ayrıntılı bir şekilde anlatmıştır. I. Maarif Şûrasının açış
konuşmasında, Maarif Şûrasının Bakanlık teşkilatındaki en yüksek
danışma organı olduğunu söylemiştir. Yücel konuşmasına şöyle devam
etmiştir; "Bana teveccüh eden bu şerefi büyüklerimin naçiz şahsıma
yüksek itimatları eseri olarak kazanmış bulunduğumu söylemek benim
için ayrı bir zevktir.” Konuşmasında Maarif Şûrasının bir formaliteden
ibaret olmadığını belirten Yücel, Maarif Şûrası üyelerinden her konu
hakkında bakanlıkça verilmiş kararların aynen olduğu gibi
onaylanmasını değil de her konuyu yeniden görşüp inceleyerek
bakanlığa sunulmasını istemiştir. Ayrıca bakanlıktaki bütün dosya ve
arşivin Şûra’nın incelemesi için emrinde olduğunu belirterek
konuşmasına son vermiştir (Maarif Vekilliği, 1939: 3–20).
Şekil 5
Hasan Ali Yücel'in I. Maarif Açış Konuşması
Kaynak: Maarif Vekilliği, 1939: 1.
Genel kurul toplantısından sonra komisyonlar kendilerine tahsis edilen

yerlerde ayrı ayrı toplanarak başkan ve raportörlerini seçmişlerdir.
Seçimden sonra saat 12:30'da komisyon başkanları ve üyeler Atatürk'ün
aziz hatırası için 5 dakikalık saygı duruşunda bulunmuşlardır. Daha
sonra komisyon başkanlarından oluşturulan bir heyet tarafından
Atatürk’ün kabri ziyaret edilerek kabre çelenk konulmuştur. Maarif
Şûrasının açılışı, Türk basınında, Türk eğitim tarihi açısından yeni bir
devrin başlangıcı olarak kabul edilmiştir (Akşam, 17 Temmuz 1939;
Cumhuriyet, 18 Temmuz 1939: 9).
Şekil 6
I. Maarif Şûrasının Basına Yansımaları
Kaynak: Türk Dili, 17 Temmuz 1939.
Birinci Millî Eğitim Şûrasının toplanma amacı, Türk eğitim yapısının

mevcut durumunun genel olarak bir değerlendirmesini yapmaktır. 17-
29 Temmuz 1939’da Millî Eğitim Bakanı Hasan Ali Yücel
başkanlığında Ankara’da toplanan Şûra, Türkiye'nin eğitim sorunlarını
incelemek, eğitimle ilgili her konuyu görüşmek ve eğitimin sorunlarını
çözüm yollarıyla birlikte ortaya koymayı amaçlamıştır (Deniz, 2001:
21).
2.2.1.1. Şûranın Gündem Maddeleri ve Çalışma Esasları
Millî Eğitim Şûralarının gündem maddeleri Millî Eğitim Bakanlığınca

hazırlanarak toplantıdan en az bir ay önce üyelere bildirilmiştir. 17-29
Temmuz 1939 tarihleri arasında 86 uzman ve 52 üyenin katılımı ile
toplanmıştır. Birinci Maarif Şûrası başladıktan sonra komisyon seçimi
yapılmıştır. Komisyonlar yaptıkları çalışmalar ile ilgili rapor hazırlayıp
genel kurula sunmuşlardır. Genel kurulda bu raporlar müzakere edilip
karara bağlanmıştır. Birinci Maarif Şûrasının Gündem Maddeleri
şunlardır:
✓ Cumhuriyet eğitiminin plan ve esasları

✓ Muhtelif eğitim kademelerindeki müeseselere ait talimatname-
lerin incelenmesi
✓ Bütün müfredat ders programlarının tetkik edilmesi
✓ Şûra üyelerinin teklif ve istekleri (Maarif Vekilliği, 1939: 3).
I. Maarif Şûrasının çalışma esasları Maarif Vekaleti tarafından şu

şekilde belirlenmiştir;
✓ Şûra genel kurul şeklinde açılacak ve Vekillikçe belirlenen

komisyonlara ayrılıp çalışmalara başlayacaktır. Komisyonlar
birincil Şûra üyeleri arasında kendilerine birer başkan ve rapörtör
seçecektir.
✓ Şûranın incelemesine sunulun mevzular, belirlenen çalışma
planlarına göre ilkönce komisyonlarda görüşülüp tartışılacak ve
alınan bu kararlar birer raporla genel kurula arzedilmek üzere
umumi kâtibe tevdi olunacaktır. Komisyonlar lüzum görülen işler
için Şûra üyeleri dışında bulunan uzmanları da düşüncelerinden

faydalanmak üzere toplantıya çağırabilecektir.
✓ Genel kuruldaki görüşmeler komisyonların hazırladığı raporlar
üzerinde gerçekleşecek ve komisyon kararları birincil ve
danışman üyelerin ayrı ayrı oylarına sunulacaktır.
✓ Maarif Şûrası şu komisyonlara ayrılacaktır: a) Plan komisyonu b)
İlköğretim talimatnameleri ve müfredat programları komisyonu
c) 1 Ortaöğretim talimatnameleri komisyonu 2. Ortaöğretim
müfredat programları komisyonu d) 1. Ticaret okulları
talimatnamesi ve müfredat programları komisyonu 2. Erkek
San'at ve Yapı Usta Okulları talimatnameleri ve müfredat
programları komisyonu 3. Kız Enstitüleri, erkek terzilik ve akşam
kız san'at okulları talimatnameleri ve müfredat programları
komisyonu e) 1. Ankara, İstanbul Üniversiteleri, Siyasal Bilgiler
Okulu, Yüksek Öğretmen Okulu ve Gazi Terbiye Enstitüsü esas
ve talebe kabul talimatnameleri komisyonu 2. Ankara, İstanbul
Fakülteleri, Gazi Terbiye Enstitüsü şubeleri tedrisat ve imtihan
talimatnameleri komisyonu f) Neşriyat komisyonu g) Beden
terbiyesi ve spor komisyonu h) Dilekler komisyonu
✓ Şûranın başkanlığa bağlı bir umumi katiplik bürosu
bulunmaktadır. Bu büro Şûranın ve komisyonların her türlü idare
ve yazı işlerini tertip etmekten sorumludur.
✓ Şûranın mesaisine ait matbuata geçecek ve ajansla bildirilecek
her türlü malumat, yalnız umumi kâtiplik bürosunca verilecektir
(Maarif Vekilliği, 1939: 3–4).
2.2.1.2. Şûrada Kurulan Komisyonlar ve Çalışmaları
2287 sayılı ve 10/06/1933 tarihli Maarif Vekaleti Merkez Teşkilatı ve

Vazifeleri Hakkındaki Kanun’a göre Maarif Şûrasının üyeleri 3 senede
bir seçilir ve ve Şûranın başkanı Millî Eğitim Bakanıdır. Kanuna göre
Maarif Şûrasının üyeleri şu kişilerden oluşmaktadır:
✓ Millî Eğitim Müsteşarı

✓ Talim ve Terbiye Heyeti başkan ve üyeleri
✓ Darülfünun emini ve darülfünunun her fakültesi ile güzel sanatlar
akademisinin her şubesinden ve Millî Eğitim bakanlığına bağlı
yüksek mekteplerin muallim meclislerince seçilecek birer
müderris veya öğretmen,
✓ Eğitim genel müdürleri ve kütüphaneler, müzeler müdürleri ile
okul müzesi müdürü
✓ Müfettişlerin kendi aralarından seçecekleri iki müfettiş
✓ Millî eğitim müdürlerinden Bakanlıkça seçilecek iki üye
✓ Her lise ile öğretmen okullarının öğretmen kurullarında
gösterilecek birer adaydan Bakanlıkça seçilecek üçer aday
✓ Millî Eğitim müdürleri tarafından gösterilecek birer aday
arasından Bakanlıkça seçilecek iki ilköğretim müfettişi ve üç
ilkokul öğretmeni
✓ İhtisaslarından faydalanmak için Bakanlıkça davet olunacak yedi
üye (T.C Resmî Gazete, 6 Ekim 1933: 2287).
Tablo 19
I. Maarif Şûrasının Yönetim ve Sekreteryası
Ünvanı Adı-Soyadı Görevi
Maarif Vekilliği Neşriyat Müdürü Faik Reşit Unat Umumi Kâtip

Maarif Vekilliği Kütüphaneler Mdr Aziz Berker Umumi Kâtip Yardumcısı
Talim ve Terbiye Muamelat Mdr Behiç Enver Koryak Umumi Kâtip Yardumcısı
Neşriyat Şube Müdürü Kemal Kaya Yazı, Zabıt ve Matbuat
İşleri Şef
Yüksek Öğretim Mümeyyizi Fahri Başçavuşoğlu Yazı, Zabıt ve
Matbuatİşleri Kom.
İlköğretim Dairesi Memuru Hamdi Dora Yazı, Zabıt ve
Ortaöğretim Mümeyyizi Tarık Asal Yazı, Zabıt ve
Talim ve Terbiye Dairesi Ulvi Yelken Yazı, Zabıt ve Matbua
Mümeyyizi İşleri Kom.
Neşriyat Müdür Yardımcısı Mustafa Aral İdare İşleri Şefi
Tablo 19’da görüldüğü gibi Birinci Maarif Şurası’nın yönetim ve

sekreteryasının tamamı Maarif Vekilliği bünyesindeki çalışanlardan
oluşmuştur.
Tablo 20
I. Maarif Şûrası Çalışmalarının Yapılacağı Yerler
Komisyonun Adı Bina Adı Oda No
Plan Komisyonu İsmet Paşa Kız Enstitüsü 12
İlköğretim Komisyonu İsmet Paşa Kız Enstitüsü 145
Ortaöğretim Talimatnameler Komisyonu İsmet Paşa Kız Enstitüsü 108
Ortaöğretim Programlar Komisyonu İsmet Paşa Kız Enstitüsü 142
Teknik Öğretim Ticaret Okulları Komisyonu İsmet Paşa Kız Enstitüsü 133
Teknik Öğretim San'at Okulları Komisyonu İsmet Paşa Kız Enstitüsü 101
Teknik Öğretim Kız Enstitüleri Komisyonu İsmet Paşa Kız Enstitüsü 125
Yüksek Öğretim Esas ve Talebe kabul Tal Komis İsmet Paşa Kız Enstitüsü 141
Yüksek Öğretim Ders ve İmtihan Tal Komisyonu İsmet Paşa Kız Enstitüsü 139
Neşriyat Komisyonu İsmet Paşa Kız Enstitüsü 129
Beden Terbiyesi Komisyonu İsmet Paşa Kız Enstitüsü 138
Dilekler Komisyonu İsmet Paşa Kız Enstitüsü 147

Tablo 20’de görüldüğü gibi Birinci Maarif Şûrasında on iki ayrı

komisyon şeklinde çalışılmıştır. Komisyonların tamamı İsmet Paşa Kız
Enstitüsündeki kendilerine tahsis edilen odalarda çalışmıştır.
Tablo 21
I. Maarif Şûrası Plan Komisyonu Üyeleri
Ünvanı Adı-Soyadı Komisyon Görevi
Siyasal Bilgiler Okul Mdr Mehmet Emin Erişirgil Başkan
Konya Maarif Müdürü Halit Ziya Kalkancı Raportör
Teftiş Heyeti Başkanı Cevat Dursunoğlu Üye
Yüksek Öğretim Umum Mdr Ethem Menemencioğlu Üye
Ortaöğretim Umum Müdürü Hayri Ardıç Üye
İlköğretim Umum Müd. Vkl İsmail Hakkı Tonguç Üye
Yüksek İkt. ve Tic.Okul Mdr Nihat Sayar Üye
Elâzığ Kız Enstitü Müdürü Nuriye Dündar Üye
Talim ve Terbiye Üyesi Reşat Şemsettin Sirer Üye
Mesleki ve Tek. Öğrt Mdr Rüştü Uzel Üye
İstanbul Üniv. Pedagoji Prof Sadrettin Celal Antel Üye
Bursa Sanat Okulu Müdürü Salih Şevket Seven Üye
Maarif Başmüfettişi Salih Zeki Buluğ Üye
Edebiyat Fak Felsefe Prof. Şekip Tunç Üye
Pertevniyal Lisesi Edb Öğrt Tevfik Ararad Üye
II.Umumi Müfettişlik Celal Ferdi Gökçay Üye
Maarif Vekili Başmüfettişi Hilmi Yolaç Üye
III.Umumi Müfettişlik Reşit Tarakçıoğlu Üye
I.Umumi Müfettişlik Maarif Salim Atalık Üye
IV.Umumi Müfettiş Maarif Şevket Süreyya Aytaç Üye
İstanbul Maarif Müdürü Tevfik Kut Üye
Kaynak: Maarif Vekilliği, 1939: 16–18.
Tablo-21’de görüldüğü gibi Plan Komisyonu, 1 başkan, 1 raportör ve

19 üye ile İsmet Paşa Kız Enstitüsünün birinci katındaki 123 no’lu
odada çalışmalarına başlamıştır. Plan komisyonun üzerinde çalışacağı
konu, Türkiyedeki eğitimin mevcut durumu ve ana meseleleri
hakkındaki raporun incelenmesi ve bu raporun içerdiği konuların
planlaştırılması olmuştur (Maarif Vekilliği, 1939: 1).
Tablo 22
I. Maarif Şûrası İlköğretim Komisyonu Üyeleri
Profesör İsmail Hakkı Baltacıoğlu Başkan
Kayeseri İlköğretim Müfettişi Cemal Ongun Raportör
İzmir Kızılçullu Öğrt. Okul Müdürü Emin Soysal Üye
Konya Maarif Müdürü Halit Ziya Kalkancı Üye
İlköğretim Umum Müdür Vekili Hakkı Tonguç Üye
Kırklarerli İlköğretim Müfettişi Hüsnü Baykoca Üye
Tunceli Maarif Müdürü Kadri Günay Üye
İzmir Kız Öğretmen Okulu Müdürü Mustafa Rahmi Balaban Üye
Balıkesir Öğretmen Okulu Müdürü Reşat Tardu Üye
İstanbul Üniversitesi Pedagoji Profesörü Sadrettin Celal Antel Üye
Bitlis Merkez İkinci Okul Başöğretmeni Sıdıka Köker Üye
Erzurum İlkokul Öğretmeni Tevfik Yıldız Üye
İstanbul Maarif Müdürü Tevfik Kut Üye
Maarif Vekilliği Muhasebe Müdürü Cafer Olcay Üye
Manisa Eğitmen Kursu Müdürü Ferit Oğuz Üye
İlköğretim Şube Müdürü Fuat Baymur Üye
Maarif Vekilliği Müfettişi Hayrullah Örs Üye
Maarif Vekilliği Müfettişi Hikmet Türk Üye
İlköğretim Şube Müdürü Hıfzırrahman Öymen Üye
Maarif Vekilliği Müfettişi Muhittin Akdik Üye
Ankara Maarif Müdürü Rahmi Vidinel Üye
Üçüncü Umumi Müfettişlik Maarif Müşaviri Reşit Tarakçıoğlu Üye
Kastamonu Eğitmen Kursu Müdürü Süleyman Edip Balkır Üye
Tablo-22’de görüldüğü gibi İlköğretim komisyonu 1 başkan, 1 raportör

ve 21 üye ile İsmet Paşa Kız Enstitüsünün birinci katındaki 145 no’lu
odada çalışmalarına başlamıştır. İlköğretim komisyonunun üzerinde
çalışacağı konular, İlköğretim müfettişleri talimatnamesi, ilköğretimin
gelir kaynakları, maarif müdürleri ve memurları talimatnamesi, tek
öğretmen tarafından idare edilen üç sınıflı köy okullarında sınıfların
beşe çıkarılması, ilkokul müfredat programı ve dilekler komisyonundan
gelen teklifleri incelemektir (Maarif Vekilliği, 1939: 19)
Tablo 23
I. Maarif Şûrası Ortaöğretim Komisyonu Üyeleri
Pertevniyal Lisesi Edebiyat Öğretmeni Tevfik Ararad Başkan
Bakanlık Müfettişi Halil Vedat Fıratlı Raportör
Ortaöğretim Genel Müdürü Hayri Ardıç Üye
Talim ve Terbiye Heyeti Üyesi Hayri Dener Üye
İstanbul Üniversitesi Profösörü Kerim Erim Üye
Güzel Sanatlar Akademisi Öğretmeni Mahir Tomruk Üye
Özel Okullar Müdürü Nurettin Polvan Üye
Trabzon Lisesi Müdürü Sami Akyol Üye
Kars Lisesi Felsefe Öğretmeni Samih Atademir Üye
Adana Kız Lisesi Müdürü Ş.Nazmi Çoşkunlar Üye
İstanbul Üniversitesi Fizik Doçenti Adnan Sokulluoğlu Üye
İzmir Millî Eğitim Müdürü Ali Rıza Özkut Üye
Bakanlık Müfettişi Arif Öget Üye
İstanbul Üniversitesi Kimya Doçenti Baha Erden Üye
Bakanlık Başmüfettişi Besim Kadırgan Üye
Bakanlık Müfettişi Cemil Bora Üye
Bursa Askeri Lisesi Fizik Öğretmeni Daniş Ertin Üye
İzmir Erkek Lisesi Fizik Öğretmeni Esat Çınar Üye
Ortaöğretim Şube Müdürü Faik Doğan Üye
İstanbul Üni. Türk Tefekkürü Tarih Doç Hilmi Ziya Ülken Üye
Ortaöğretim Şube Müdürü Hamdi Akverdi Üye
Maltepe Askeri Lisesi Edebiyat Öğrt İ. Hakkı Önderdoğan Üye
Bakanlık Müfettişi Muhsin Binal Üye
Bakanlık Müfettişi Necmettin Bora Üye
Bakanlık Müfettişi N. Halil Onan Üye
Gazi Terbiye Enstitüsü Matematik Öğrt Nuri Kurtulmuş Üye
İstanbul Üniversitesi Doçenti Orhan Alisbah Üye
Bakanlık Başmüfettişi Osman Horasanlı Üye
Bakanlık Başmüfettişi Osman Pazarlı Üye
Bakanlık Başmüfettişi Rasim Arsan Üye
Bakanlık Başmüfettişi Refik Gürel Üye
Maltepe Askeri Lisesi Kimya Öğretmeni Reşat Alasya Üye
Haydarpaşa Lisesi Müdürü Saffet Şavlı Üye
İstanbul Üniversitesi Doçenti Sara Akdik Üye
Ankara Kız Lisesi Müdürü Tezer Taşkıran Üye
Erenköy Kız Lisesi Coğrafya Öğretmeni Ali Rıza Balioğlu Üye
İstanbul Üniversitesi Doçenti Besim Darket Üye
Kabataş Lisesi Almanca Öğretmeni Besim Gürmen Üye
GalatasarayLisesi Tarih Öğretmeni Cavit Baysun Üye
Kabataş Lisesi Fransızca Öğretmeni Edip Bayel Üye
İstanbul Üniversitesi Doçenti Enver Ziya Karel Üye
İstanbul Kız Öğrt Okulu Coğrafya Öğr A.Kadir Kazancıoğlu Üye
Haydarpaşa Lisesi Tarih Öğretmeni Emin Ali Çavlı Üye
Haydarpaşa Lisesi Almanca Öğretmeni Melahat Toyar Üye

Edirne Kız Öğretmen Okulu Müdürü Rabia Yarkın Üye
İstanbul Kız Lisesi İngilizce Öğretmeni Semiha Varnık İsvan Üye
Ankara Gazi Lisesi İngilizce Öğretmeni Azime İpek Üye
Ankara üçüncü Ortaokul Müdürü Zuhuri Danışman Üye
Ankara Erkek Lisesi Fransızca Öğretmeni Vahdi Hatay Üye
Tablo-23’te görüldüğü gibi Ortaöğretim komisyonu 1 başkan, 1

raportör ve 48 üye ile İsmet Paşa Kız Enstitüsünün birinci katında
bulunan 142 no’lu odada toplanmıştır (Maarif Vekilliği, 1939: 19).
Ortaöğretim komisyonunun inceleyeceği konular 3 kısma ayrılmıştır:
1. Talimatnameler
a) Mektep Pansiyonları Nizamnamesi
b) Yardımcı Öğretmenler Talimatnamesi
c) Lise Sınav Talimatnamesi
d) İlköğretmen Okulları Sınav Talimatnamesi
e) Ortaokul Sınav Talimatnamesi
f) Orta Tedrisat Okullarında Talebeye Yaptırılacak Tahriri Vazifeler
Hakkında Talimatname
g) Prevantoryum ve Sanatoryum Talimatnamesi
h) Çeşitli yabancı diller okutan iki okulun birinden diğerine
nakledilen öğrencinin yabancı dil dersi yoklama talimatnamesi
ı) İlk ve ortaokullarla liselere ve öğretmen okullarına mahsus okul
kooperatifleri yasası
i) Ortaokul ve Lise İnzibat talimatnamesi
j) Talebe Kasketleri Talimatnamesi
2. Müfredat Programları
a) Lise Müfredat Programı
b) Ortaokul Müfredat Programı

c) İlköğretmen Okulları Müfredat Programı
d) Galatasaray Lisesi Müfredat Programı
e) Okulların Zehirli Gaz Müfredat Programı
3. Meseleler
a) Derslerin öğleden önce yapılması sisteminin incelenmesi
b) Eğitimin gün ve sene içindeki zamanlarının tayini
c) Yeniden ortaöğretim okulları açılmasında göz önünde tutulacak
esaslar
d) Özel Türk Liseleri
e) Dilekler komisyonundan gelen tekliflerin incelenmesi (Maarif
Vekilliği, 1939: 18).
Tablo 24
I. Maarif Şûrası Teknik Öğretim Komisyonu Üyeleri
Talim ve Terbiye Dairesi Üyesi A. Refik Bekman Başkan
Yüksek İktisat ve Tic. Okulu Mdr Nihat Sayar Raportör
İstanbul Üniversitesi Profesörü Hirsch Üye
Güzel Sanatlar Akademisi Öğrt. İbrahim Çallı Üye
İstanbul Üniversitesi Profesörü Neumark Üye
Elazığ Kız Enstitüsü Müdür Nuriye Dündar Üye
Mesleki ve Teknik Öğr Genel Mdr Rüştü Uzel Üye
Bursa Sanat Okulu Müdürü Salih Şevket Seven Üye
İstanbul Sanat Okulu Müdürü Yusuf Ziya Etiman Üye
Ankara Ticaret Lisesi Öğretmeni Esat Demirel Üye
Bakanlık Müfettişi Ferit Saner Üye
İstanbul Selçuk Kız Enst Müdürü Halide Demirtaş Üye
MeslekiveT. ÖğrtGenel Mdr Yrd Nurettin Boyman Üye
İstanbul Üniv İktisat Fak. Dekanı Ömer Celal Sarç Üye
İsmet Paşa KızEns.Dikiş Öğrt. Rabia İrem Üye
Ankara Ticaret Lisesi Mat. Öğrt Enver Kösemen Üye
Ankara Ticaret Lisesi Fizik Öğrt Sabiha Bele Üye
Ankara Ticaret Lisesi Büro Öğrt Şükrü Erlaçin Üye
Tablo-24’de görüldüğü gibi Teknik Öğretim Komisyonu 1 başkan,1

bulunan 133 no’lu odada toplanmıştır. Teknik Öğretim Komisyonun

inceleyeceği konular 3 kısma ayrılmıştır.
A) Talimatnameler
1. Akşam Kız San'at Mektepleri talimatnamesi

2. Ortaokul ve lise mezunları ile lise sınıflarından kız enstitülerine
ve kız san'at okullarına alınacak talebe hakkında talimatname
3. İsmet Paşa Kız Enstitüsünde açılacak muaalim kısmı ile ihtisas
kısmı hakkında talimatname
4. Orta ticaret okullarının ve ticaret liselerinin mezuniyet sınavlarına
hariçten katılmak isteyenler hakkında talimatname
5. Akşam Ticaret okulları talimatnamesi
6. Bölge San'at Okullarına nasıl talebe alınacağı hakkında
talimatname
B) Müfredat Programları
1. Akşam Kız San'at Okulları müfredat programı
2. Ortaokul mezunlarından kız enstitülerine kabul edilen dördüncü
ve beşinci sınıf talebesine özgü müfredat programı
3. Ankara Kız Teknik Öğretmen Okulu müfredat programı
4. İzmir bölge san'at okulunun marangozluk şubesine eklenen örme
mobilyacılık ve sepetçilik kısmı programı
5. İstanbul terzilik okulu matematik ve Türkçe dersleri müfredat
programı
6. Ticaret liseleri ihzari sınıfları programı
7. Kız teknik öğretmen okulu ev idaresi şubesi müfredat programı
8. Kız enstitülerinin matematik, fizik, tabii ilimler, kimya

programları
9. Ticaret okul ve liselerine ait programlar
10. İstanbul kürkçülük ve terzilik mektebinin terzilik bölümünün
yapısı ve meslek derslerine ait müfredat programı
11. Kız enstitüleri ile kız san'at mekteplerinin iş dersi müfredat
programı
12. Ankara İnşaat Usta Okulu müfredat programı
C) Meseleler
13. Dilekler komisyonunun teklif ettiği öneriler (Maarif Vekilliği,

1939: 25).
Tablo 25
I. Maarif Şûrası Yükseköğretim Komisyonu Üyeleri
Ünvanı Adı- Soyadı Komisyon Görevi
İstanbul Üniv. Rektörü Cemil Bilsel Başkan
İstanbul Üniv. Prof. Akil Muhtar Özden Raportör
Maarif Vekilliği Teftiş Reisi Cevat Dursunoğlu Üye
Yüksek Öğretim Genel Müdürü E. Menemencioğlu Üye
Siyasal Bilgiler Okulu Müdürü Emin Erişirgil Üye
Antika ve Müzeler Müdürü Hamit Zubeyr Koşay Üye
İstanbul Üniveristesi Profesörü Hirsch Üye
İstanbul Üniveristesi Profesörü Neşet Ömer İrdelp Üye
İstanbul Üniveristesi Profesörü Neumark Üye
Bakanlık Müfettişi Sabahattin Eyüboğlu Üye
Ankara DTCF Profesörü Saim Ali Dilemre Üye
Güzel Sanatlar Genel Müdürü Suat Kemal Yetkin Üye
İstanbul Üniv. Tıp Fak. Dekanı Ahmet Kemel Atay Üye
İstanbul Üniv. Hukuk Fak. Dek Ali Fuat Başgil Üye
Güzel Sanatlar Akademisi Mdr Burhan Toprak Üye
Güzel Sanatlar Şube Müdürü Cevad Memduh Altar Üye
İstanbul Üniveristesi Profesörü F. Kerim Gökay Üye
İstanbul Üniv. Edb Fak.Dekanı Hamit Ongensu Üye
Yüksek Öğretim Şube Müdürü Kutsi Tecer Üye
Yüksek Öğretim Şube Müdürü Mazhar Şevket İbşir Üye
İstanbul Üniv. İktisat Fak. Dek. Ömer Celal Sarç Üye
İstanbul Yüksek Öğrt Okul Mdr Ratip Berker Üye
Yüksek Ticaret Mektebi Prof. Vehbi Sarıdal Üye
Tablo 25’te görüldüğü gibi Yüksek Öğretim Komisyonu 1 başkan, 1

bulunan 141 no’lu odada çalışmalarına başlamıştır. Yüksek Öğretim
Komisyonunun inceleyeceği konular 3 kısma ayrılmıştır:
A) Talimatnameler
1. İstanbul Üniversitesine Ait Talimatnameler
a) İstanbul Üniversitesi Öğrenci Talimatnamesi

b) Doktora Yapmak üzere yabancı ülkelerin üniversitelerine
gönderilecek doçentler hakkında talimatname
c) Fen Fakültesi tedrisat ve imtihanlar talimatnamesi
d) Edebiyat Fakültesi tedrisat ve imtihanlar talimatnamesi
e) İstanbul Üniversitesi talimatnamesi
f) Hukuk Fakültesi doktora talimatnamesi
g) Hukuk Fakültesi lisans, tedrisat ve imtihan talimatnamesi
h) İstanbul Üniversitesi doçentlik imtihan talimatnamesi
ı) İktisat Fakültesi lisans, tedrisat ve imtihan talimatnamesi
i) İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi doktora talimatnamesi
j) İstanbul Üniversitesi Tıp Fakültesi imtihanlar ve tedrisat
talimatnamesi
k) Türk İnkılabı tarihi imtihanlar talimatnamesi
l) Eczalık tahsili talimatnamesi
m) Tıp Fakültesine bağlı diş tababeti mektebi tedrisat ve imtihanlar
talimatnamesi
2. Diğer Yüksek Okullara Ait Talimatnameler
a) Ankara Gazi Terbiye Enstitüsünün imtihan ve talebe kabul

talimatnamesi
b) Ankara Gazi Terbiye Enstitüsü pedagoji şubesi kayıt ve kabul
talimatnamesi
c) Ankara Dil, Tarih ve Coğrafya fakültesi esas talimatnamesi
d) Ankara Dil, Tarih ve Coğrafya Fakültesi ara. Lisans doktora
imtihanları talimatnamesi
e) Ankara Dil, Tarih ve Coğrafya fakültesi talebe pansiyonu
talimatnamesi
f) Yüksek Öğretmen Okulu talimatnamesi
g) Siyasal Bilgiler Okulu talimatnamesi
h) Siyasal Bilgiler Okulu imtihan talimatnamesi
B) Müfredat Programları
1. Gazi Terbiye Enstitüsünün resim-iş şubesinin müfredat programı
C) Meseleler
1. Üniversitede yabancı dil meselesi ve İstanbul Üniversitesi yabancı

diller okulu işi
2. Ticaret liseleri mezunlarının hangi yüksekokullara ve fakültelere
girebileceklerinin tetkiki
3. Dilekler komisyonundan gelen teklifler (Maarif Vekilliği, 1939:
31–32).
Tablo 26
I. Maarif Şûrası Neşriyat Komisyonu Üyeleri
İzmir Kız Öğretmen Okulu öğretmeni Hakkı Baha Pars Başkan
Maarif Vekilliği Neşriyat Müdürü Faik Reşit Unat Raportör
İstanbul Amerikan Kız Koleji Öğrt İHakkı Baltacıoğlu Üye
Güzel Sanatlar Akademisi Öğretmeni İHakkı Oygar Üye
Güzel Sanatlar Genel Müdürü Suut Kemal Yetkin Üye
Kütüphaneler Müdürü Aziz Berker Üye
Talim ve terbiye muamelat mdr B. Enver Koryak Üye
Güzel sanatlar şube müdürü C. Memduh Altar Üye
Maarif Vekilliği neşriyat şube müdürü Kemal Kaya Üye
Maarif Vekilliği neşriyat mdr yrd Mustafa Aral Üye
Tablo-26’da görüldüğü gibi Neşriyat komisyonu 1 başkan, 1 raportör

ve 8 üye İsmet Paşa kız enstitüsünün birinci katındaki 129 no’lu odada
çalışmalarını yapmıştır. Neşriyat komisyonun incelediği konular
şunlardır:
✓ Basma yazı ve resimleri düzenleme işleri hakkında kanun ve

talimatname
✓ Okul ders kitaplarının Maarif Vekilliği tarafından bastırılması
hakkında kanun ve talimatname
✓ Özel kuruluş ve şahıslar tarafından yayınlanan süreli yayınlara
Maarif Vekilliği tarafından yapılacak yardımlar hakkında
talimatname
✓ Okul süreli yayınlar talimatnamesi
✓ Türk resim ve heykel sergisi talimatnamesi
✓ Dilekler komisyonunun gönderdiği öneriler (Maarif Vekilliği,
1939: 36).
Tablo 27
I. Maarif Şûrası Beden Terbiyesi Komisyon Üyeleri
Maarif Vekilliği beden terb. ve izcilik mdr Vildan Aşir Başkan
Antalya Elmalı maarif memuru Adil Kortun Raportör
Beden Terb. Genel Direktörlüğü Umumi Kâtibi Cemal Gökçe Üye
Maarif Vekilliği antikiteler ve müzeler mdr H. Zübeyr Koşay Üye
Maarif Vekilliği Başmüfettişi Celal Otman Üye
Kuleli Askerî Lisesi Beden terbiyesi Öğrt HüsamettinGüreli Üye
Balikesir Öğretmen Okulu Müdürü Reşat Tardu Üye
Tablo-27’de görüldüğü gibi Beden terbiyesi komisyonu 1 başkan, 1

raportör ve 5 üye ile İsmet Paşa Kız Enstitüsünün birinci katındaki 138
no’lu odada çalışmalarını yapmıştır. Komisyon şu konuları incelemek
için toplanmıştır:
1. Jimnastik şenlikleri talimatnamesi

2. Okul flamaları talimatnamesi
3. Okullara ait talebe spor yurtları talimatnamesi
4. Beden terbiyesi öğretmenlerinin teklif ve dileklerinin incelenmesi
5. Dilekler komisyonundan gelen öneriler (Maarif Vekilliği, 1939:
40).
Tablo 28
I. Maarif Şûrası Dilekler Komisyonu Üyeleri
Maarif vekili Başmüfettişi Salih Zeki Buluğ Başkan
Trabzon Lisesi Müdürü Sami Akyol Raportör
Gazi Terbiye Enstitüsü Mdr Esat Altan Üye
Maarif Vekilliği Başmüfettişi Ekrem Saraç Üye
Maarif Vekilliği Müfettişi Fethi İsfendiyaroğlu Üye
Ankara Ticaret Lisesi Öğrt. Esat Demirel Üye
Tablo-28’te görüldüğü gibi Dilekler Komisyonu, 1 başkan, 1 raportör

ve 4 üye ile İsmet Paşa Kız Enstitüsünün birinci katındaki 147 no’lu
odada çalışmalarını yapmıştır. Dilekler komisyonu’nun inceledeği
konular şunlardır:
✓ Maarif ve okul müdürlükleri raporlarının incelenmesi

✓ Millî eğitime bağlı ve Millî eğitim dışında bulunan kişiler
tarafından gönderilen çeşitli tekliflerin incelenmesi
✓ Şûra üyeleri tarafından verilecek yazılı dileklerin incelenmesi
(Maarif Vekilliği, 1939: 44).
Komisyonlar öğleden önce 09.00 ile 12.00 saatleri arası öğleden sonra
ise 14:30 ile 18:00 saatleri arasında çalışmalarını yürütmüştür
(Anadolu, 18 Temmuz 1939).
2.2.1.3. Şûranın Kapanışı ve Şûrada Alınan Kararlar
Cumhurbaşkanı İsmet İnönü 27 Temmuz 1939 Perşembe günü saat 17:

00'de Çankaya’daki Cumhurbaşkanlığı Köşkünde I. Maarif Şûrası
üyeleri ve eşlerine bir kabul töreni düzenlemiştir. Bu törene BMM
başkanı B. Abdülhalik Renda ve milletvekilleri de katılmıştır. Bu
törende Maarif Şûrasının üyeleri Millî Eğitim Bakanı Hasan Ali Yücel
tarafından İsmet İnönü'ye teker teker tanıtılmıştır. İsmet İnönü, törende
şu konuşmayı yapmıştır:
" Maarif Şûrası üyeleri ile birlikte bulunmaktan Bayan İnönü ile
beraber sevinç hissediyoruz. Şûranın on gündür devam eden
çalışmalarını dikkatle takip ettik. Maarif ailemiz azasının yüksek
kıymetlerini ve bilhassa mesleklerine aşklarını ve bağlılıklarını takdirle
gördük. Bu görüş, maarif mücadelemizin atisi için bizi ümitlerle
doldurdu. Büyük Türk milletini layık olduğu yüce derecede tebarüz

ettirecek tek vasıta onun kültür ve teknik kuvvetidir. O da sizin ehliyetli
ellerinizdedir. En iyi dileklerimiz ve her suretle yardımcı olmak
arzularımız daima sizlerle beraberdir. Sizi bu duygularla selamlıyoruz"
(Maarif Vekilliği, 1939: 1).
Şekil 7
I. Maarif Şûrasının Kapanması
Kaynak: Tan, 29 Temmuz 1939.
Şekil 7’de görüldüğü gibi 29 Temmuz 1939 tarihinde sona eren I.

Maarif Şûrasının kapanışında Millî Eğitim Bakanı Hasan Ali Yücel bir
konuşma yapmıştır. Yücel konuşmasında şunları söylemiştir:
" Maarif Şûrasının, mühim kültür davalarımızı tetkik mevzusu olarak

ele alması bütün memleketin alakasını Şûramızın çalışmaları üzerine
celbetti. Yüksek heyetinizin almış olduğu kararlar memleketin en uzak
köşelerinde bile çok sevindirici akisler bıraktı. Bu yaptığımız işlerin
memleketin hakiki ihtiyaçlarına ne kadar sıkı sıkıya bağlı
bulunduğunun en canlı işaretidir. Aziz arkadaşlarım, işte bu duygularla
işlerinize dönüyorsunuz. Buradaki çalışmalarınızla milletimizin
maarifine büyük hizmetler ettiniz. Kıymet, hizmetle ölçülür. Çalışmak,

her şeyi elde ettiren en verimli vasıtadır. Candan çalıştınız. Hepinize
bütün yüreğimle ayrı ayrı teşekkür ederim. Temennilerim yakın bir
zamanda sizinle yine beraber çalışmak ve maarif davalarımız
beraberce halletmek fırsatını bulmaktır. Maarif Şûrasının birinci
toplantısını kapıyorum" (Cumhuriyet, 30 Temmuz 1939: 7).
Şûrada alınan kararlar şunlardır:
✓ Üç sınıflı eğitim veren köy okullarında eğitimin beş sınıfa

çıkarılması
✓ Okullarda derslerin öğleden önce yapılması ve öğleden sonra ise
ortaokullarda isteğe bağlı, liselerde zorunlu olarak öğretmenlerin
gözetiminde serbest ve ortak faaliyetlere ayrılması konusunda
yapılan önerilerin kabul edilmesi
✓ İlerin ihtiyaçlarına göre Ortaöğretim kurumlarına yönelik bir
programın hazırlanması
✓ Kız-rkek teknik ve ticaret eğitimi veren kurumların
talimatnameleri ve öğretim programlarının tetkik edilip karara
bağlanması
✓ Şûrada ele alınan en önemli konu ders kitaplarının durumu ile
ilgili olmuş ve ders kitaplarının devlet tarafından basılması kabul
edilmiştir.
✓ Yüksekokul ve fakültelerin Millî Eğitim Bakanlığına bağlanması
(Deniz, 2001: 24).
2.2.2. Köy Enstitüleri Kanunu (17 Nisan 1940)
Millî Eğitim Bakanı Hasan Ali Yücel ve İlköğretim Genel Müdürü

İsmail Hakkı Tonguç’un çalışmaları ile köy öğretmenlerini ve köylerde
yaşayan diğer meslek erbabını yetiştirmek üzere, 17 Nisan 1940 yılında

3803 sayılı yasaya göre Köy Enstitüleri açılmıştır. Cumhuriyetin ana
prensiplerini ve Atatürk inkılaplarını Anadolu’nun en ücra köşesine ve
köylere kadar götürmek için yapılan çalışmaların en önemlilerinden biri
olan Köy Enstitüleri hem ders mevzuatları hem de pratikteki
uygulamaları itibariyle eğitim alanında büyük bir inkılap hamlesi olarak
kabul edilmektedir. Köy enstitüleri kanunu için oylamaya katılan
milletvekillerinden 278 milletvekilinin kabul etmesi ile Köy Enstitüleri
kanunu mecliste kabul edilmiştir. Kanunun meclisteki görüşmeleri
sırasında söz alan Konya Milletvekili Osman Şevket Uludağ, Köy
Enstitüleri ile ilkokulların öğretmen ihtiyacının karşılanacağı için
bunun yerinde bir karar olduğunu ve “enstitü” tabi yerine halk arasında
kullanıldığı şekilde “enifpütü” denmesinin yerinde olacağını
belirtmiştir (TBMM Zabıt Ceridesi, 17 Nisan 1940: 99–102,
Cumhuriyet, 18-19 Nisan 1940; Toprak, 2008: 65–67).
Köy Enstitüleri kanunu ile bu enstitülere beş sınıflı ilkokulu bitirmiş

olan köylerdeki 13-15 yaş arasındaki kız ve erkek çocukların alınması
kararlaştırılmıştır. Kayıt ve kabul için maarif memurluklarına müracaat
edildikten sonra öğrencilerin seçimini köy öğretmeni, gezici
başöğretmen ve ilköğretim müfettişleri tarafından yapılmasına karar
verilmiştir. Köy Enstitülerinde öğrencilerin, köylerdeki tarımın her
çeşidini, tarımda kullanılan araçları kullanma ve tamir etme yollarını,
hayvan bakımını, köydeki inşaat işleri için gerekli olan malumat ve
pratikliği, tenekecilik ve demirciliği müzik aletlerini kullanmayı,
köylerdeki aile ve sağlık bilgisinin uygulamalı olarak öğretilmesi
amaçlanmıştır. Öğrenim süresi 5 yıl olan köy enstitüleri derece olarak

orta okullar ile eşit sayılmıştır. Köy Enstitülerinden mezun olanların
köy öğretmeni ve rehberi olarak atanmaları kararlaştırılmıştır. Köy
Enstitülerinde okuyan öğrencilerin yol masrafları kendilerine, yiyecek
ve giyecek masrafları ise maarif vekaletine aittir. Köy Enstitülerinde
okuyan öğrenciler sağlık hariç başka sebeplerden enstitüyü terk
etmeleri halinde 3803 sayılı kanunun 4. madddesine göre okudukları
dönem boyunca eğtim harcamalarının kendisinden veya kefillerinden
alınması kararlaştırılmıştır. Köy enstitülerinin ilk olarak 12 ilde
kurulması kararlaştırılmıştır. Bu köy enstitüleri ve alım bölgelerinin
isimleri şunlardır;
✓ Kars Cılavuz Köy Enstitüsü (Erzurum, Kars, Beyazıt, Çoruh

şehirlerinden)
✓ Trabzon Beşikdüzü Köy Enstitüsü (Trabzon, Rize, Ordu,
Giresun, Gümüşhane şehirlerinden)
✓ Malataya Akçadağ Köy Enstitüsü (Malatya, Mardin, Diyarbakır,
Bitlis, Bafra, Sivas, Tunceli, Muş, Bingöl, Elâzığ, Erzincan
şehirlerinden)
✓ Kayseri Pazarören Köy Enstitüsü (Kayseri, Niğde, Kırşehir,
Yozgat şehirlerinden)
✓ Samsun Havza Köy Enstitüsü (Samsun, Amasya, Tokat
şehirlerinden)
✓ Kastamonu Gölköy Köy Enstitüsü (Kastamonu, Çorum, Çankırı,
Zonguldak, Sinop şehirlerinden)
✓ Eskişehir Mahmudiye- Hamidiye Köy Enstitüsü (Eskişehir,

Konya, Ankara, Afyonkarahisar, Kütahya şehirlerinden
✓ Kocaeli Arifiye Köy Enstitüsü (Kocaeli, İstanbul, Bursa, Bilecik,
Bolu şehirlerinden)
✓ İzmir Kızılçullu Köy Enstitüsü (İzmir, Aydın, Denizli, Muğla,
Balıkesir, Manisa şehirlerinden)
✓ Kırklareli Lüleburgaz Köy Enstitüsü (Kırklareli, Edirne,
Tekirdağ, İstanbul, Çanakkkale şehirlerinden)
✓ Seyhan Haruniye Köy Enstitüsü (Gaziantep, Hatay, Maraş,
Adana, İçel şehirlerinden)
✓ Isparta Gönen Köy Enstitüsü (Antalya, Burdur, Isparta
şehirlerinden) (Cumhuriyet, 19 Nisan 1940; MEB Tebliğler
Dergisi, 1943: 129).
2.2.3. Köy Okulları ve Enstitüleri Teşkilât Kanunu (19 Haziran

1942)
Hasan Ali Yücel’in Maarif Vekilliği döneminde Köy Enstitülerine

işlerlik kazandırmak ve köy enstitülerinin teşkilat yapısını bir düzene
sokmak için 19 Haziran 1942 tarihli ve 4274 sayılı Köy Okulları ve
Enstitüleri Teşkilat Kanunu kabul edilmiştir. Köy Okulları ve
Enstitüleri Teşkilat Kanunu’na göre, altı yaşını bitirmiş olan köy
çocuklarının 16 yaşını tamamlayıncaya kadar gitmek zorunda oldukları
köylerdeki Resmî, mecburi ve parasız olan ilköğretim okulları ve
kursları şunlardır:
1. Eğitmen köy okulları: Eğitmenli köy okulları, 3238 sayılı kanun

ile açılan köy eğitmeni yetiştirme kursundan mezun olan ve
maaşları Millî Eğitim Bakanlığı bütçesinden ödenen eğitmenlerin

çalıştığı 3 sınıflı köy okullarıdır.
2. Öğretmen köy okulları: Maaşları Millî Eğitim Bakanlığı
bütçesinden ödenen köy enstitüleri mezunlarının tayin edildiği
öğretmenli beş sınıflı köy okuları ile valiliklerin özel idare
bütçesinden maaş alan öğretmenlerin çalıştığı beş sınıflı köy
okullarıdır.
3. Öğretmenli ve eğitmenli köy okulları: Okulardaki ilk 3 yılın
öğretimini eğitmenler, son 2 yılın öğretimini ise köy
öğretmenlerinin yaptığı okullardır.
4. Pansiyonlu veya pansiyonsuz bölge köy okulları: Üç sınıflı
okullardan mezun olanlara dördüncü ve beşinci sınıflarda eğitime
devam edebilmeleri için özellikle 3 sınıflı okulların yoğun olduğu
yerlerde açılan pansiyonlu veya pansiyonsuz köy bölge
okullarıdır.
5. Akşam okulları: Örgün eğitim dışına çıkmış köydeki kız ve
erkeklerin okul çalışmaları dışındaki zamanlarda eğitmenli ve
öğretmenli köy okulu mezunu seviyesini kazandırmak ve onları
bu okullardan mezun etmek için açılan kurumlardır.
6. Köy ve bölge meslek kursları: İlkokulu bitirdikten sonra eğitime
devam etmeyenlerden 16 yaşını tamamlamış olanlar ile yaş ve
eğitim derecesi aranmaksızın yetişkin köy erkek ve
kadınlarınların da alındığı meslek kurslarıdır. Bu okul ve
kursların eğitim, öğretim ve idare yönünden sırasıyla bağlı
oldukları merciler:
✓ Bölge gezici öğetmenlikleri ve başöğretmenlikleri

✓ Bölge ilköğretim müfettişlikleri
✓ Bölge köy enstitüsü müdürlükleri
✓ İlçe Millî eğitim memurlukları
✓ İl Millî eğitim müdürlükleri (T.C Resmî Gazete, 19 Haziran 1942:
5141; Maarif Vekilliği, 1943: 8–9).
2.2.4. II. Maarif Şûrası (15-21 Şubat 1943)
Millî Eğitim Bakanı Hasan Ali Yücel başkanlığında toplanan Şûra

Ankara’da Dil Tarih Coğrafya Fakültesinde yapılmıştır. Şûraya 70 asil
72 danışman üye olmak üzere 142 üye katılmıştır. Bu toplantıda alınan
kararlar kısaca şu şekildedir: Okullarda ahlak eğitiminin geliştirilmesi
Türklük eğitiminde tarih öğretiminin yöntem ve araçlar bakımından
incelenmesi. Bütün öğretim kurumlarında ana dili çalışmalarında
verimin artırılması. İkinci Millî Eğitim Şûrası’nda konuşma yapan
Hasan Ali Yücel şunları söylemiştir:
"Millî kültürümüz denildiği zaman, bunda, her Türk'ün şahsiyeti ve

manevi varlığı demek olan ahlâkı; Türklüğün en mahrem varlığını teşkil
eden ve düşünmek dediğimiz büyük insanlık işlevinin özü olan dili ve
dilimiz Türk dilinin; millî varlığımızın tarihin en eski kaynaklarından
bugüne doğru yürüyüşünde hangi yollardan geçtiğini, hangi kıtalarda
medeniyet durakları kurduğunu ve insanlığa neler getirip nasıl hizmet
ettiğini gösteren Türk tarihini, üç unsur olarak görüyoruz. İkinci
Maarif Şûrasını bu üç ilke üstünde düşünmeye, bu konuda fikir birliği
yapmaya daveti lüzumlu ve faydalı bulduk. "
İkinci Millî Eğitim Şûrası, 15-21 Şubat 1943 tarihleri arasında Millî
Eğitim Bakanı Hasan Ali YÜCEL'in bakanlığı döneminde Ankara'da
toplanmıştır. Millî Eğitim Bakanı Hasan Ali YÜCEL'in başkanlığında
toplanan II. Millî Eğitim Şûrasında İhsan SUNGU, Rüştü UZEL ve

Cemil BİRSEL başkan vekili olarak görev yapmışlardır.
2.2.4.1. Şûranın Açılışı ve Toplanma Amacı
İkinci Millî Eğitim Şûrasının toplanma amacı, Türkçe ve Tarih öğretimi

ve ahlak eğitimi gibi eğitimin daha özel alanlarını görüşmektir. 15-21
Şubat 1943 tarihleri arasında dönemin Millî Eğitim Bakanı Hasan Ali
Yücel başkanlığında Ankara’da toplanan Şûra, Türk eğitim sisteminin
genel yapısından ziyade daha dar bir alanda görüşmeler yapmak için
toplanmıştır. İkinci Maarif Şûrasının toplanma amaçlarından biri de
Türk tarihini tanıtmanın ve Türk dilini öğretmenin yollarını incelemek
olmuştur (Ulus, 15 Şubat 1943: 2; Deniz, 2001: 23).).
İkinci Maarif Şûrası 15 Şubat 1943 tarihinde saat 15:00'te Dil, Tarih ve
Coğrafya fakültesinin Hamit salonunda asil ve danışman olmak üzere
toplam 1425 üyenin katılımı ile toplanmıştır (Bknz.: Şekil 8) (Vakit, 15
Şubat 1943: 1).
Şekil 8
II. Maarif Şûrasının Açılışı
Kaynak: Son Posta, 15 Şubat 1943.
İkinci Maarif Şûrası Genel Kurulu Dil, Tarih ve Coğrafya Fakültesinin

salonunda 15 Şubat 1943 tarihinde saat 15: 00' de toplanmıştır. Şûra
üyeleri Atatürk'ün aziz hatırasına hürmet olarak beş dakika saygı
duruşunda bulunmuşlardır. Salonda 1425 üyenin bulunduğu Şûranın
açılışını Başbakan Şükrü Saraçoğlu yapmıştır. Başbakan Şükrü
Saraçoğlu, açış konuşmasında şunları söylemiştir:
" Arkadaşlar; Dileklerimizin birkaçını daha yerine getirecek olan

İkinci Maarif Şûrasını açıyorum. Son yıllara kadar ahlakın ve bilginin
sınırları, ahlakın ve bilginin yönleri sadece ferdler tarafından ayrı
ayrı çiziliyor ve böylece bu yüksek konular daha ziyade "ben" cilerin
tesiri altında kalıyordu. Çünkü her hoca emri altında bulunan vatan
çocuklarına yalnız kendi bilgisini, kendi ahlakını aşılıyor ve yine
böylece milletimiz birlik ve ahengin yaratacağı kuvvet ve kudreti tam
elde tutamıyordu. Nihayet bu cihet anlaşıldı. Ferdlerin cemiyet,
cemiyetin de ferdler için olduğu bilinmeye başladı. Bir cemiyette
ferdlerin bilgi ve ahlakları birbirine ne kadar yakın olursa birbirine
ne kadar çok benzerse o cemiyetin o kadar çok mesud ve o kadar çok
kuvvetli olacağı öğrenildi ve hemen işe başlanarak memleketimizdeki
bilgi ve ahlak hareketlerini iyi ayarlamak ve bu hareketlerin istikamet
ve hedeflerini iyi tayin etmek ve bu alanlarda gerekli yüksek
direktifleri vermek vzaifeleri ile mükellef Maarif Şûrası adını taşıyan
yüksek bir teşekkül vucud buldu. Maarif hareketlerinin bir muharebe
olduğu öteden beri biliniyordu. Bu defa bu muharebeden de muzaffer
çıkmak için tıpkı öbür muharebelerde olduğu gibi planlı çalışmak
lazım geldiği daha esaslı şekilde anlaşıldı ve bu planları incelemek
vazifesi yüksek heyetinize verildi.”
Şükrü Saraçoğlu, konuşmasının sonunda Şûra üyelerine çalışmalarında

başarılar dileyerek bazı tavsiyelerde bulunmuştur. Saraçoğlu’nun Şûra
üyelerine verdiği tavsiyeler şunlardır:
✓ Atatürk ve İnönü'nün inkılaplarını göz önünde tutmak

✓ Verilecek kararların Türk gençleri ve Türk toplumu için olduğunu
daima akılda tutmak
✓ Ahlak kurallarında çok darlığın kısırlığa, çok genişliğinde
çözüntüye götüreceğini hiçbir zaman unutmamak
✓ Bilginin daha çok yapıcı ve yaratıcı olduğunu gözönünde
bulundurmak
✓ Kişilerin huzur ve mutluluğunu toplumun huzur ve mutluluğunda
aramak (BCA, 030/01-11/63/6; Ulus, 15 Şubat 1943: 3)
Başbakan Şükrü Saraçoğlu’ndan sonra Maarif Vekili Hasan Ali Yücel

de bir konuşma yapmıştır. Başbakanın eğitim hakkındaki dileklerinin
yerine getirileceğinden ve bütün eğitim ailesinin çalışmalarını bir kat
daha artıracaklarından bahseden Maarif Vekili, Şûranın çalışma
programı hakkındaki konulara değinmiş ve Ana dil ve tarih alanındaki
inkılapların bir tarihçesini vermiştir. Maarif Vekili Şûraya
çalışmalarında başarılar dileyerek sözlerini bitirmiştir (Akşam, 15
Şubat 1943: 1).
Hasan Ali Yücel "İkinci Maarif Şûrası, hükümet reisimizin bize kıymetli
direktifler veren özlü sözleri ile açılmıştır." dedikten sonra
konuşmasına şöyle devam etmiştir. "Her Türk için ve her Türkçe her
zaman için ideal şu cümlelerin özünde gizlidir: Yurdumuzu dünyanın
en mamur ve medeni memleketleri seviyesine çıkaracağız. Milletimizi
en geniş refah, vasıta ve kaynaklarına sahip kılacağız. Millî
Kültürümüzü muasır medeniyet seviyesinin üstüne çıkaracağız.” Ahlak
konusuna da değinen Maarif Vekili sözlerine şöyle devam etmiştir:
"Etrafımızda gördüğümüz fenalıkları önce elimizle yok etmeye
çalışmalıyız, elimiz yetişmiyorsa o kötülükleri dilimizle söylemeliyiz, bu
da bizim için kabul olmuyorsa onları yüreğmizden taşlamalıyız.”
demiştir. Maarif Şûrasının programına dahil olan ana dil ve tarih
meseleleri üzerinde düşüncelerini belirten Maarif Vekili şöyle demiştir:
"Davamızın ikinci cephesi dildir. Yeni Türk harflerinin kabulü ile kalıp
değiştiren Türk dili, içten ve kökten bir inkılaba başlamış oldu."
dedikten sonra Türkçe terimler ve imla meseleleri hakkında fikirlerini
söylemiş ve her derecedeki okullarımızda ana dili eğitimini
kuvvetlendirme yolunda alınması gereken tedbirler üzerinde

durmuştur. Tarih eğitimi konusunda da şunları söylemiştir
“Millî tarihi görüş ve anlayışımızdaki ilericiliğimizi de şüphesiz

inkılabımıza borçluyuz. Türk milletinin en eski devirlerden bugüne
kadarki siyasal ve medeni hayatını o zamana kadar olduğu gibi dünya
tarihinden kopararak değil, belki dünya tarihi içinde ve objektif surette
bir bütün olarak görmeyi bize büyük Atatürk ve onun kurduğu Tarih
Kurumu öğretti.”
dedikten sonra tarih öğretimi ve kitapları için bakanlıkça bugüne kadar

yapılan işleri ve alınan tedbirleri, düşünülen hususları izah etmiştir (Son
Posta, 15 Şubat 1943: 3).
II. Millî Eğitim Şûrasının gündem maddeleri:
1. Okullarda ahlak eğitiminin geliştirilmesi
a) Türk ahlakının toplumsal ve kişisel ilkelerinin belirtilmesi

b) İlk ve orta dereceli okullarda bu ilkelerin gerçekleşmesini
sağlayacak tedbirlerin düşünülmesi ve mesleki ve teknik
okullarda aynı ilkelerin iş ahlakına da tatbiki
c) Bu tedbirlerin programa bağlanması
d) Ortaöğretim kurumlarındaki toplumbilim ve ahlak dersleri
programının sözü geçen ilkeler bakımından incelenmesi
e) Yükseköğretim gençliğinde ahlak ilkelerine bağlılığın işlenmesi
f) Talebenin okul dışı durumlarının murakabesi meselesinin
incelenmesi
2. Bütün öğretim kurumlarında anadil çalışmaları veriminin arttırılması

a) Türkçe ve özellikle yazma öğretiminin daha verimli olacak bir

hale getirilmesi için gereken tedbirleirn saptanması
b) Okullarda resmî ve özel yayın alanında imla birliğini
kolaylaştırma yollarının tayini
c) Türkçe terimlerin yükseköğretimde yayılması yollarının kesin bir
esasa bağlanması
3. Türklük eğitiminde tarih öğretiminin metot ve vasıtalar bakımından

incelenmesi
a) İlk ve ortaokul tarih kitaplarının hazırlanmasında bilim ve

pedagoji yönünden dikkate alınacak noktaların saptanması
b) Lise tarih kitaplarının mükemmel olması için mütalaaların
belirtilmesi (Maarif Vekilliği, 1943: 3).
Maarif Vekaleti tarafından II. Millî Eğitim Şûrasının çalışma esasları

şu şekilde belirtilmiştir.
1- Şûra, genel kurul halinde 15 Şubat 1943 Pazartesi günü saat 15:00’te
Ankara Üniversitesi Dil, Tarih ve Coğrafya Fakültesinde 374 numaralı
Hamit dersevinde açılacak ve başkanın açış söylevinden sonra
komisyonlara ayrılacaktır. Başkan vekilleri ile komisyon başkan ve
raportörleri seçildikten sonra Bakanlıkça belirlenen komisyonlara
ayrılacaktır. Talim ve Terbiye Kurulu başkanı ve üyeleriyle öğretim
genel müdür ve müdürleri, şube müdürleri gerekli olduğu takdirde tüm
komisyonların çalışmalarına iştirak edebileceklerdir.
2- Şûranın incelemesine verilen konular, önce komisyonlarda

görüşülecek ve alınan kararlar birer raporla genel kurula sunulmak
üzere genel sekretere verilecektir. Komisyonlar işin yoğunluk
durumuna göre küçük komisyonlara ayrılabilir. Yalnız bu
komisyonların çalışmaları neticesinde hazırlanan raporlar, bir defa da
asıl komisyonda incelenir ve esas komisyon tarafından genel kurula
sunulur.
3. Genel kurulun görüşmeleri, komisyonların hazırlamış olduğu

raporlar üzerinde yapılacak ve komisyon kararları üyelerin ayrı ayrı
oylarına sunulacaktır.
4. Şûra şu komisyonlara ayrılacaktır:
a) Ahlak Eğitimi Komisyonu

b) Anadili Komisyonu (Bu komisyon Anadilini Öğretimi ve Terim
işleri olmak üzere ikiye ayrılacaktır)
c) Tarih Öğretimi Komisyonu
5. Şûranın üç başkan vekili, bir genel sekreteri, iki Kâtip, Ahlak Eğitimi
komisyonunun bir başkanı, bir başkan vekili ve Anadili komisyonunun
bir başkanı ve iki kısım başkanı, Tarih komisyonunun bir başkanı ve
her komisyonun ikişer raportörü olacaktır.
6. Şûranın başkanlığına bağlı bir genel sekterlik bürosu bulunacaktır.

Bu büro, Şûranın ve komisyonların her türlü yönetim ve yazı işlerini
düzenleyecektir.
7. Şûranın çalışmaları hakkında basına geçecek ve ajansla bildirilecek

her türlü malumat yalnız genel sekreterlik bürosunca verilecektir. Bunu
sağlamak için komisyon sözcüleri komisyonların her günkü
çalışmalarına ait birer notu her akşam genel sekreterlik bürosuna
verilecektir.
8. Genel sekreterlik bürosu, genel kurul tutanaklarından ilgili kısımları

ikişer kopya yazdırarak söz söylemiş olan üyelere toplantının ertesi
günü verecek ve üyeler bunların birer kopyasını okuyarak ve
imzalayarak genel sekretere şahsen teslim edecektir.
2.2.4.3. Şûra’da Kurulan Komisyonlar ve Çalışmaları
Şura’nın yönetim ve sekreteryasının üniversite rektörü dışında Maarif

Vekilliği çalışanlarından oluşması Şura kararlarının Maarif Vekaleti
tarafından yönlendirildiği izlenimini yaratmıştır.
Tablo 29
II. Millî Eğitim Şûrasının Yönetim ve Sekreteryası
Millî Eğitim Bakanı Hasan Ali Yücel Başkan
Müsteşar İhsan SUNGU Başkan V.
Müsteşar Rüştü UZEL Başkan V.
İstanbul Üniv.Rektörü Cemil BİRSEL Başkan V.
MEBTalimTerbiye Heyet Üyesi Faik Reşit Unat Genel Sekreter
Talim ve TerbiyeMuamelat Mdr B. Enver Koryak Genel Sekreter Yrd
MEB Neşriyat Müdürü Adnan Ötüken Genel Sekreter Yrd
Neşriyat Müdür Yardımcısı Namık Katoğlu Yazı, Zabıt, Matbuat Şefi
Yüksek Öğretim Mümeyyizi Raşit Aksoy Yazı,ZabıtMatbuatKomis.
İlöğretim Mümeyyizi Şinasi Tunacan Yazı,ZabıtMatbuatKomis.
OrtaöğretimMümeyyiz Muavini Feridun Erey Yazı,ZabıtMatbuatKomis.
Teknik Öğretim Mümeyyizi Necdet Özgüç Yazı,ZabıtMatbuatKomis.
Talim ve TerbiyeMüd. Muavini Neşet Saylan İdare İşleri Şefi
Talim ve Terbiye Mümeyyizi Sıtkı Erkin İdare İşleri Şefi
Tablo 29’da görüldüğü gibi II. Maarif Şûrası’nın yönetim ve

sekreteryası bir başkan, üç başkan yardımcısı, bir genel sekreter, iki
genel sekreter yardımcısı, üç şef ve dört komisyon kâtibi olmak üzere
toplam 14 kişiden oluşmuştur.
Tablo 30
II. Millî Eğitim Şûrasının Çalışma Yerleri
Komisyonun Adı Bina Oda No
Umumi Heyet Dil Tarih Coğrafya Fakültesi 347
Ahlak Eğitimi Komisyonu Dil Tarih Coğrafya Fakültesi 205
Anadili Komisyonu: Öğretim İşleri Dil Tarih Coğrafya Fakültesi 215
Anadili Komisyonu: Terim İşleri Dil Tarih Coğrafya Fakültesi 231
Tarih Öğretimi Komisyonu Dil Tarih Coğrafya Fakültesi 212
Tablo 30’da görüldüğü gibi II. Millî Eğitim Şûrası bir genel ve dört
komisyon şeklinde çalışmıştır. Komisyonlar çalışmalarını Ankara’da
bulunan Dil, Tarih ve Coğrafya Fakültesinin kendilerine ayrılan ayrı
odalarında sürdürmüşlerdir.
Tablo 31
II. Millî Eğitim Şûrası Tarih Öğretimi Komisyon Üyeleri
Ordinaryus Profesör Hamit Ongunsu Başkan
Profesör Enver Ziya Karal Raportör
Doçent Cavit Baysun Raportör
İstanbul Hukuk Fak. Profesörü Yavuz ABADAN Üye
Sivas Erkek Öğrt Okulu Müdr Tarık ASAL Üye
İstanbul İktisat Fak. Prof Ömer Lütfi BARKAN Üye
İstanbul Ed Fak. Tarih Doçenti Cavit BAYSUN Üye
Kütüphaneler Müdürü Aziz BERKER Üye
Maarif Vekilliği Başmüfettişi Salih Zeki BULUĞ Üye
İst Pertevniyal Lis Tarih Öğrt Emin Ali ÇAVLI Üye
Kuleli Ask Lis Tar ve Coğr Öğrt Nazmi ÇOĞAN Üye
IspartaCumhuriyetİlkokulu Öğrt Mebrure EGE Üye
DTCF Tarih Profesörü Enver Ziya KARAL Üye
Antikite ve Müzeler Müdürü Hâmit Zübeyr KOŞAY Üye
İstanbul Edb Fak. Tarih Doçenti Arif Müfid MANSEL Üye
Edebiyat Fakültesi Dekanı Hâmit ONGUNSU Üye
Maarif Vekilliği Müfettişi Hayrullah ÖRS Üye
Maarif Vekilliği Müfettişi Kâmil SU Üye

Kurmay Alb, Harb Akade Öğrt Necati TACAN Üye
Isparta Cumhur. İlkokulu Öğrt Muzaffer YALIN Üye
İstanbul Üni EdbFak Tarih Prof Mükrimin Halil Yinanç Üye
Tablo 31’de görüldüğü gibi Tarih Öğretimi Komisyonu 1 başkan, 2

raportör ve 18 üye ile DTCF salonunun 212 no’lu odasında
çalışmalarına başlamıştır. Tarih Öğretimi Komisyonunun İnceliyeceği
konular:
✓ Türklük eğitiminde tarih öğretiminin yöntem ve teknikler

bakımdan tetkik edilmesi
✓ İlkokul ve ortaokuldaki tarih dersleri hazırlanırken pedagojik ve
ilmi yönden dikkat edilmesi gereken kriterlerin belirlenmesi
✓ Lise tarih ders kitaplarını mükemmel bir hale getirmek için
görüşlerin bildirilmesi (Maarif Vekilliği, 1943: 32).
Tablo 32
II. Maarif Şûrası Ahlak Komisyonu Üyeleri
Ordinaryus Profesör Akil Muhtar Özden Başkan
Ordinaryus Profesör Tahir Taner Başkan Yardımcısı
Profesör Suat Kemal Yetkin Raportör
Talim ve Terbiye Heyeti Üyesi Yunus Kazım Köni Raportör
Mesleki Öğrt İdari İşleri Müfettişi Danyal AKBEL Üye
Üniversite Edeb Fak Pedagoji Prof Sadrettin Celâl ANTER Üye
Gazi Terbiye Enstitüsü Müdürü Esat ALTAN Üye
Niğde-Ulukışla Maarif Müdürü Cevdet ARKUN Üye
Ankara Hukuk Fak Ordinaryus Prof Sadri Maksudi ARSAL Üye
Ank. Hukuk Fak.lDekanı Esat ARSEBÜK Üye
Ankara Yapı Sanat Okulu Müdürü Mitat ARTUN Üye
Manisa İsmet İnönü Kız Ens. Öğ. İsmet AYDOS Üye
Siyasal Bilgiler Okulu Mdr Ali Fuat BAŞGİL Üye
Seferberlik ve Askerlik Öğrt Mdr Muhtar BAYAT Üye
Ankara Gazi Lisesi Müdürü Rauf BAYINDIR Üye
İstanbul Üniversitesi Rektörü Cemil BİLSEL Üye
Kız Öğrt Ok. ve Kız Enst Müfettişi Ayşe EGE Üye
AnkSiyasal Bil Okulu Almanca Öğ. Bedi Ziya EGEMEN Üye

Maarif Vekilliği Hukuk Müşaviri S. Turgut EREM Üye
Zat İşleri Müdürü İhsan ERKAL Üye
SanatveYapıUstaOkul Başmüfettişi Yusuf Ziya ETİMAN Üye
Yüksek Ziraat Enstitüsü Rektörü Süreyya GONCA Üye
İst ÜnivTıp FakOrdinaryüs Prof Fahrettin Kerim GÖKAY Üye
Ank Erkek Meslek Öğr Okulu Md. Ali Rıza GÜRKAN Üye
Maarif Vekilliği Müfettişi Osman HORASANLI Üye
Mahmudiye Çifteler Köy Enstit Md. Rauf İNAN Üye
İstanbul Üniversitesi Tıp Fakültesi Neşet Ömer İRDELP Üye
AnkGazi Terbiye Enst Pedagoji Öğ. Hail Fikret KANAT Üye
Samsun Lisesi Müdürü Ziya KARAMUK Üye
Ankara Kız Meslek Öğrt Okulu Md. Bakiye KORAY Üye
Dr., Prof., D.T.C.F. Tarih Profesörü Şevket Aziz KANSU Üye
Talim ve Terbiye Heyeti Âzası Yunus Kâzım KONİ Üye
Dr. Maarif Vekilliği Müfettişi Celâl OTMAN Üye
İstanbul Kız Öğretmen Okulu Öğrt Hüviyet Bekir ÖRS Üye
İ.Ü. Tıp Fakültesi Tıp Ord. Prof Âkıl Muhtar ÖZDEN Üye
Okul Müzesi Müdürü H. Raşit ÖYMEN Üye
İ.Ü. Edebiyat Fakültesi Profesörü PETERS Üye
Millî Eğitim Bakanlığı Müfettişi Osman Pazarlı Üye
İ.Ü. Tıp Fak İOrdinaryüs Profesö Tevfik SAĞLAM Üye
Bursa Bölge Sanat Okulu Müdürü Salih Şevket SEVEN Üye
Maarif Vekilliği Müfettişi İlyas SINAL Üye
Genelkurmay Başkanlığı Mümessili Enver SÖKMEN Üye
Ank. Gazi Terb Enst Ruhbilim Öğ. Ziya TALÂT Üye
İstanbul Üni Hukuk Fak. OrdProf Tahir TANER Üye
Ankara D.T. C. F. Profesörü Suut Kemal YETKİN Üye
Kaynak: Maarif Vekilliği, 1943: 7-13.
Tablo 32’de görüldüğü gibi Ahlak Eğitimi Komisyonu 1 başkan, 1

başkan vekili, 2 raportör ve 41 üye ile DTCF salonunun 205 no’lu
odasında çalışmalarına başlamıştır. Ahlak Eğitimi Komisyonunun
inceleyeceği konular:
✓ Türk ahlakının ferdi ve toplumsal ilkelerinin belirtilmesi

✓ İlköğretim ve ortaöğretimde ahlaki ilkelerin gerçekleşmesini
sağlayacak önerilerin düşünülmesi ve ayrıca mesleki ve teknik
öğretimde de ahlaki kaidelerin iş ahlakına da uygulanması
✓ Bu tedbirlerin belirli bir plan dahilinde yürütülmesi
✓ Ortaöğretimde ahlak ve sosyoloji derslerine ait müfredat

programlarının ahlaki ilkeler bakımından tetkik edilmesi
✓ Yükseköğretim öğrencilerinde ahlaki kurallara bağlılığının
benimsetilmesi
✓ Öğrencinin okul dışı durumlarının denetlenmesi meselesinin
incelenmesi (Maarif Vekilliği, 1943: 26).
Tablo 33
II. Millî Eğitim Şûrası Ana Dili Komisyonu Ana Dili Öğretimi Üyeleri
Profesör İ.Hakkı Baltacıoğlu Başkan
Milli Eğitim Başmüfettişi Avni Boşman I.KısımBşk(AnaDili Öğretimi)
Profesör Tevfik Taylan II. Kısım Başkanı (Terim)
Milli Eğitim Müfettişi N. Halil Onan I.KısımRaportörü(AnaDili )
Talimve Terb.Muamelat M B. Enver Koryak I.Kısım Raportörü (Ana Dili)
Profesör Ratip Berker II.Kısım Raportörü (Terim)
Erkek Tekn Öğrt Şube Mdr Ferit Saner II.Kısım Raportörü (Terim)
MaltepeAskerî Lis. EdbÖğ. Ömer ARMAĞAN Üye (Ana Dili Öğretimi)
Ankara Maarif Müdürü Salim ATALIK Üye (Ana Dili Öğretimi)
D.T.C.F. Pedagoji Prof. İ.Hakkı Baltacıoğlu Üye (Ana Dili Öğretimi)
DTCF Türk Dili Doç Tahsin Banguoğlu Üye (Ana Dili Öğretimi)
Maarif Vekilliği Müfettişi Avni BAŞMAN Üye (Ana Dili Öğretimi)
Kayseri İlkÖğret Müfettişi Fehmi BİLGİN Üye (Ana Dili Öğretimi)
İsmetPaşaKızEnsTürkçe Nazife CEMGİL Üye (Ana Dili Öğretimi)
Eskişehir Lis. Türkçe Öğrt Cemal DURU Üye (Ana Dili Öğretimi)
Gazi Terbiye Enst Ed. Öğ. Ali Ulvi ELÖVE Üye (Ana Dili Öğretimi)
Afyon İlköğrt Müfettişi Kenan ENGİNER Üye (Ana Dili Öğretimi)
Maarif Vekilliği Müfettişi SabahattinEyüboğ Üye (Ana Dili Öğretimi)
Maarif Vekilliği Müfettişi Halil Vedat Fıratlı Üye (Ana Dili Öğretimi)
Devlet Konservatuarı Mdr Orhan Şaik Gökyay Üye (Ana Dili Öğretimi)
Gazi TerbiyeEnst Edb Öğrt N. Rahmi Karatay Üye (Ana Dili Öğretimi)
Talimve Terb.Muamelat M B. Enver Koryak Üye (Ana Dili Öğretimi)
Maarif Vekilliği Müfettişi N. Halil Onan Üye (Ana Dili Öğretimi)
Neşriyat Müdürü Adnan ÖTÜKEN Üye (Ana Dili Öğretimi)
Tablo 33’te görüldüğü gibi Ana Dili Eğitimi Komisyonu, Ana Dilinin
Öğretim İşleri ve Terim İşleri olmak üzere iki kısımda çalışmıştır. I.
Kısım yani Ana Dilinin Öğretim İşleri'nin inceleyeği konular:
✓ Tüm eğitim kurumlarında ana dili çalışmaları ile ilgili

verimliliğin arttırılması
✓ Türkçe ve özellikle yazı eğitiminin daha etkili olacak bir hale
gelebilmesi için gereken önlemlerin belirlenmesi
✓ Okullarda ve resmî, özel yayın alanlarında imla birliğini sağlama
stratejilerinin belirlenmesi
Tablo 34
II. Millî Eğitim Şûrası Ana Dili Komisyonu Terim İşleri Üyeleri
Ziraat Sanatları Fakültesi Dekanı Sait TEKELİ Üye (Terim İşleri)
Tabii İlimler Fak Dek Mithat Tolunay Üye (Terim İşleri)
Erkek Teknik Öğrt Şube Müdürü Fuat ÜNVER Üye (Terim İşleri)
Veteriner Fakültesi Dekanı S. Nejat YALKI Üye (Terim İşleri)
Fen Fakültesi Dekanı Fahir YENİÇAY Üye (Terim İşleri)
Devlet Konser. Kulak Eğit Öğrt H.Bedi Yönetken Üye (Terim İşleri)
Erzurum Yapı Usta Okulu Müdürü Tahsin TAĞMAÇ Üye (Terim İşleri)
Edebiyat Fak Pedagoji Doçenti Mümtaz Turhan Üye (Terim İşleri)
Ankara Kız Lisesi Felsefe Öğrt Tezer Taşkıran Üye (Terim İşleri)
İzmir Maarif Müdürü Reşit Tarakçıoğlu Üye (Terim İşleri)
İstanbul Güzel Sanatlar Akad. Müdr Burhan TOPRAK Üye (Terim İşleri)
Ruhbilim Ordinaryüs Profesörü Şekip TUNÇ Üye (Terim İşleri)
Bursa Askeri Lisesi Felsefe Öğrt Faik TÜRKMEN Üye (Terim İşleri)
Türk Felsefe Tarihi Profesörü Hilmi Ziya Ülgen Üye (Terim İşleri)
Hasanoğlan Köy Enst Öğretmeni İbrahim YASA Üye (Terim İşleri)
DTCF Profesörü SuutKemal Yetkin Üye (Terim İşleri)
Yüksek Ziraat Enst Umumi Kâtibi AKemal Yiğitoğlu Üye (Terim İşleri)
Maarif Vekilliği Müfettişi Sami AKYOL Üye (Terim)
İstanbul Üniv Fen Fakültesi Doçenti Orhan ALİSBAH Üye (Terim)
Güzel SanAkade Çini Atölyesi Öğrt Vedat Ömer AR Üye (Terim)
Güzel Sanatlar Akadem Tarih Öğrt C. Esat Arseven Üye (Terim)
Tıp Fakültesi Dekanı Kemal ATAY Üye (Terim)
Ankara Ticaret Lisesi Müdürü Avni AYATA Üye (Terim)
Güzel Sanatlar Akade Öğretmeni Nurullah BERK Üye (Terim)
İst Yüksek Mühendis Profesörü Ratip BERKER Üye (Terim)
İstanbul Maarif Müdürü Muhsin BİNAL Üye (Terim)
İstanbul Teknik Okulu Kimya Öğrt İlhami Civaoğlu Üye (Terim)
Yüksek Öğretmen Okulu Müdürü Besim DARKOT Üye (Terim)
Maarif Vekilliği Müfettişi Süleyman DEMİR Üye (Terim)
Yüksek İktisat ve Ticaret Okulu Öğr Esat DEMİREL Üye (Terim)
Ankara Erkek Meslek Öğrt Okulu Saip DEVELİ Üye (Terim)
Üniversite Ordinaryüs Profesör Kerim ERİM Üye (Terim)
Ankara Kız Meslek Öğretmeni Zekiye İLKESEN Üye (Terim)
İst Erkek Öğretmen OkuluÖğrt Harun Kocacan Üye (Terim)

Maarif Vekilliği Müfettişi Arif ÖGET Üye (Terim)
İktisat Fakültesi Dekanı Ömer Celâl SARÇ Üye (Terim)
Yüksek İktisat ve Tic Okulu Mdr Nihat SAYAR Üye (Terim)
Ankara Bölge Sanat Okulu Öğrt Sami SERT Üye (Terim)
Erkek Teknik Öğretim Şube Müd Ferit SANER Üye (Terim)
İstanbul Teknik Okulu Müdürü Atıf TANSUĞ Üye (Terim)
Yüksek Mühendis Okulu Müdürü Tevfik TAYLAN Üye (Terim)
Ziraat Fakültesi Dekanı Vamık TAYSI Üye (Terim)
Tablo 34’te görüldüğü gibi Ana Dili Eğitimi Komisyonu, Ana Dilinin
Öğretim İşleri ve Terim İşleri olmak üzere iki kısımda çalışmıştır. II.
Kısım yani Terim İşleri'nin inceleyeceği konular:
✓ Türkçe terimlerin yüksek öğretimde yayılması yollarının kesin bir

esasa bağlanması (Maarif Vekilliği, 1943: 20).
Şekil 9
İsmet İnönü'nün Maarif Şûrası Üyelerine Çay Ziyafeti Vermesi
Kaynak: Son Posta, 21 Şubat 1943.

Şekil 9’da görüldüğü gibi Cumhurbaşkanı İsmet İnönü Ankaradaki

köşkünde Maarif Şûrası üyelerini kabul ederek bir çay ziyafeti
vermiştir. Kabulde BMM başkanı Abdülhalük Renda, Başbakan Şükrü
Saraçoğlu, milletvekilleri ve BMM, CHP mustakil grup başkan
vekilleri hazır bulunmuşlardır. Millî Eğim Bakanı Hasan Ali Yücel,
Şûra üyelerini İsmet İnönü’ye tanıttıktan sonra İnönü, Şûra üyelerine
takdir ve iltifatlarını bildiren bir konuşma yapmıştır. (Vakit, 22 Şubat
1943: 1).
İsmet İnönü konuşmasında şunları söylemiştir:
" Hoşgeldiniz arkadaşlar, İkinci Maarif Şûrasının çalışmalarını
yakından takip ettik Memleket, çok yakından alakadar oldu. Sizlere
teşekkürlerimi ve takdirlerimi söylemek benim için bahtiyarlıktır.
Eserleriniz kıymetlidirler. Biz, verdiğiniz kararlarla alakadar olarak
onları kıymetlendirmek yolunda elimizden geleni yapacağız.
Emeklerinizin verimleri zengin ve feyizli olacaktır. Bu toplantılarda,
hem kendi fikirlerimizi kanaatle münakaşa ve müdafaa fırsatı
buluyoruz. Hem de zıt da olsa başkalarının fikirlerine takdirli ve
hürmetli olmayı öğreniyoruz. Her toplantı, bizi ideal yolunda
ilerletmeye memleket için faydalı tedbirler bulmaya vasıta oluyor.
Umuyorum ki dışardan gelmiş olan arkadaşlar iyi hatıralarla ve iyi iş
yapmış olmanın zevkini duyarak Ankara'dan ayrılacakladır. Hepinize
teşekkürlerimi ve sevgilerimi tekrar ederim” (Ulus, 22 Şubat 1943:
1).
İkinci Maarif Şûrası Genel Kurulu 21 Şubat 1943 tarihinde iki oturum
şeklinde toplanmıştır. Öğleden önceki oturum saat 10:40’ta Şûra
Başkan Vekili ve Maarif Müsteşarı İhsan Sungu’nun başkanlığında
toplanmıştır. Söz alan Sadrettin Celal Antel, tarih müfredat programının
azaltılması gerektiğini belirtmiştir. Emin Ali Çavlı ise tarih müfredat
programının lisede ancak dört senede bitirebileceğini bu yüzden
ortaokul üçüncü sınıf tarih kitabının da acilen değiştirlmesi gerektiğini

belirtmiştir. Suut Kemal Yetkin, tarih müfredat programına sanat tarihi
konusunun derhal eklenmesi gerektiğini belirtmiştir. Yavuz Abadan ise
tarih ders kitaplarının her basımda düzeltme yapılabilmesini ve tarihi
romanların öğretimde bir araç olarak kullanabileceğini belirtmiştir.
Öğleden sonraki ikinci oturum Maarif Vekili Hasan Ali Yücel’in
başkanlığında saat 13:10’da toplanmıştır. Enver Ziya Karal, tarih ders
kitaplarının olaylar tarihinden ibaret olmadığını, bilim, sanat ve
ekonomi tarihlerine yeteri kadar yer verildiğini belirtmiştir. Tevfik
Sağlam, seyyar tarih müzelerinden istifade edilebileceğini, İsmail
Hakkı Tonguç da okul çevresinde bulunan tarihi eserlerin çocuklara
tanıtılması konusunda raporda yer verilmediğine ve şehirden uzaktaki
çocukların buna ihtiyacı olduğuna ve tarih programlarının belli amaçlar
için ayarlanması gerektiğini belirtmiştir. Mükrimin Halil Yinaç ise
bilim, sanat ve ekonomi alanlarında tarihin düzenlenmediğini ve bu
konuda malzeme toplama döneminde olunduğunu belirtmiştir. İkinci
Maarif Şûrası, Maarif Vekili Hasan Ali Yücel’in bir konuşması ile
kapanmıştır. Konuşmadan sonra Maarif Vekili ve Maarif Şûrasından
oluşan bir heyet Atatürk’ün kabrini ziyaret etmiştir.
II. Maarif Şûrasında alınan kararlar şunlardır:
✓ Tüm eğitim müeseselerinde anadili çalışmalarına ağırlık

verilmesi
✓ İlköğretim ve ortaöğretimdeki tarih ders kitaplarının öğrencilerin
seviyesine uygun hale getirilmesi
✓ Mesleki ve teknik okulların eğitimi için ayrı bir ders kitabı

hazırlanması
✓ Kitaplara tarihî okuma parçaları eklenmesi
✓ Millî tarihe ağırlık verilmesi
✓ Ortaokul ve lise tarih öğretmenliklerine sadece bu branşlardan
mezun olan kişilerin tayin edilmesi
✓ Liselere sanat tarihi dersi konması
2.2.5. III. Millî Eğitim Şûrası (2-10 Aralık 1946)
Üçüncü Millî Eğitim Şûrası 2 Aralık 1946 tarihinde saat 11:00’de Reşat
Şemsettin Sirer'in Millî Eğitim Bakanlığı döneminde 200 kadar üyenin
katılımı ile Ankara’da toplanmıştır. Reşat Şemsettin Sirer'in başkanlık
yaptığı Şûranın diğer üyeleri Millî Eğitim Bakanlığı Müsteşarı Rasim
Kadırgan, Millî Eğitim Bakanlığı Mesleki ve Teknik Öğretim
Müsteşarı Rüştü Uzel, İstanbul Üniversitesi Rektörü Sıddık Sami Onar,
Ankara Üniversitesi Rektörü Şefket Aziz Kansu ve İstanbul Teknik
Üniversitesi Rektörü Teyfik Taylan'dır. Üçüncü Millî Eğitim Şûrasının
konuşma tutanakları BMM Stenoğrafları tarafından tutulmuştur. Bu
tutanaklar konuşanlar tarafından görüldükten sonra kitap haline
getirilmiştir (Millî Eğitim Bakanlığı, 1947: 40; Ulus, 3 Aralık 1946: 1-
4).
Millî Eğitim Bakanlığı Merkez Kuruluş ve Görevleri Hakkındaki 2287

sayılı Kanunda değişiklik yapılmasına dair kanun tasarısı ile Maarif
Şûrasının adı değiştirilerek, Şûranın temsil kadrosu üzerinde bazı
eklemeler yapılmıştır. Bu kanun tasarısı görüşülürken söz alan
Hıfzırrahman Raşit Öymen, Maarif Şûrası yerine düşünülen Millî

Eğitim Kurultayı adının, Şûra icra makamı olmadığı için bu adın
Şûranın bünyesine uygun olmadığını belirtmiştir. Öymen Şûranın yeni
adının Millî Eğitim Danışma Kurulu olmasını istemiştir. Bunun üzerine
söz alan Millî Eğitim Bakanı Hasan Ali Yücel, Maarif Şûrasının sadece
bir danışma kurulu olmadığını, aynı zamanda orda bazı kararların da
alındığını belirterek Öymenin bu teklifine karşı çıkmıştır. Bakan,
kanunun hükümet tarafından sunulan tasarısında Millî Eğitim Şûrası adı
kullanılmasının uygun olduğunu belirtmiştir. (TBMM Tutanak Dergisi,
1946: 8–10). Üçüncü Millî Eğitim Şûrasının toplanma amacı, mesleki
ve teknik eğitimin ayrıntılarını ve okul-aile iş birliğini görüşmektir
(Önder, 2012: 222).
Şekil 10
Millî Eğitim Bakanı Reşat Şemsettin Sirer'in Açış Konuşması
Kaynak: Millî Eğitim Bakanlığı, 1947: 43.

2 Aralık 1946 tarihinde Üçüncü Millî Eğitim Şûrasının açış

konuşmasını Millî Eğitim Bakanı Reşat Şemsettin Sirer yapmıştır
(Şekil 10). Mesleki eğitimin öneminden bahseden Sirer, Üçüncü Millî
Eğitim Şûrasının açış konuşmasında Millî Eğitim Bakanı Reşat
Şemsettin Sirer, Şûranın çalışma gündeminde altı madde olduğunu ve
bunlardan dördünün Mesleki eğitim ile ilgili olduğunu bu yüzden
Şûrada genel olarak mesleki ve teknik eğitim üzerinde durulacağını ve
bunun tesadüfi olmadığını, mesleki ve teknik eğitimin hızlanan
gelişmesinin bir gereği ve rasyonel bir sonucu olduğunu belirtmiştir.
Diğer maddelerin de ortaokulların öğretmen ihtiyacını karşılamak ve
okul aile iş birliğini sağlamak olduğunu belirtmiştir. Millî Eğitim
Bakanı ülkedeki mevcut mesleki ve teknik Eğitim okullarında 40 bin
öğrencinin eğitim gördüğünü bu yüzden bu okulların programları
üzerinde önemle durulacağını belirtmiştir (Akşam, 3 Aralık 1946: 2;
Millî Eğitim Bakanlığı, 1947: 45–46).
Millî Eğitim Bakanı’nın konuşmasından sonra Şûra üyeleri Atatürk’ü

anmak için saygı duruşunda bulunmuştur. Ayrıca Şûra adına bir heyetin
Atatürk’ün kabrini ziyaret ederek çelenk koyması kabul edilmiştir.
Daha sonra Şûra üyeleri komisyonlara ayrılmıştır. Öğleden önceki
genel kurul toplantısı 12:10’da sona ermiştir. Öğleden sonra saat
15:00’te toplanan komisyonlar kendilerine ayrılan odalarda
çalışmalarına başlamışlardır (Ulus, 3 Aralık 1946: 4; Vakit, 3 Aralık
1946: 1-3).
Şûranın üçüncü günü komisyonlar saat 9:00’da çalışmalarına

başlamıştır. Millî Eğitim Bakanı Reşat Şemsettin Sirer ve Şûra üyeleri
arasından seçilen bir heyet saat 10:00’da Atatürk’ün geçici kabrine bir
çelenk koymuştur. Öğleye kadar çalışmalarını bitiren küçük
komisyonlar raporlarını ana komisyona vermiştir. Bitiremeyenler ise
saat 14:00’ten sonra çalışmalarına devam etmiştir. Millî Eğitim Bakanı
Reşat Şemsettin Sirer öğleden sonraki bütün komisyonların
çalışmalarına katılmıştır. Şûra üyelerine saat 17:00’de DTCF
fakültesinde kültür filmleri izlettirilmiştir. Film gösteriminden önce
yapılan bir konuşmada kültür filmlerinin eğitim-öğretim hayatındaki
önemi ve ileride Millî Kütüphanede oluşturulacak film arşivi hakkında
bilgi verilmiştir. Şûra üyeleri ayrıca radyoevinde verilen konsere de
katılmışlardır. Şûranın beşinci günü Şûra üyeleri Ankara Teknik
Öğretmen Okulu ve Yapı Enstitüsünü gezmiş ve incelemelerde
bulunmuşlardır. (Ulus, 5 Aralık 1946: 2; Ulus, 6 Aralık 1946: 2; Ulus,
6 Aralık 1946: 2).
Üçüncü Millî Eğitim Şûrası 7 Aralık 1946 tarihinde öğleden sonra

DTCF salonunda İstanbul Teknik Üniversitesi Rektörü Tevfik
Taylan’ın başkanlığında ikinci genel kurul toplantısını yapmıştır. Şûra,
üçüncü genel kurulun öğleden önceki toplantısını 9 Aralık 1946
tarihinde Mesleki ve Teknik Öğretim Müsteşarı Rüştü Üzel’in
başkanlığında yapmıştır. Öğleden sonraki toplantı ise Millî Eğitim
Bakanı Reşat Şemsettin Sirer’in başkanlığında yapılmıştır. Şûranın
dördüncü genel kurul toplantısı sabah saat 9:00’da Millî Eğitim Bakanı
Reşat Şemsettin Sirer’in başkanlığında toplanmıştır (Ulus, 8 Aralık
1946: 2; Ulus, 10 Aralık 1946: 2; Vakit, 11 Aralık 1946: 1).
Üçüncü Millî Eğitim Şûrası Gündem Maddeleri şunlardır:
✓ Ticaret Ortaokulları ve Liseleri Program ve Yönetmeliği

✓ Erkek Sanat Ortaokulları ve Enstitüleri Program ve Yönetmeliği
✓ Kız Enstitüleri Program ve Yönetmeliği
✓ İstanbul Teknik Okulu Yönetmeliği
✓ Orta ve bu derecedeki teknik öğretim okulları öğretmen ve
öğrencileri ile ilgili mevzuatın mevcut olanaklarla karşılanması
✓ Okul-aile iş birliğinin gerçekleşmesi için lazım olan önlemlerin
alınması (Millî Eğitim Bakanlığı, 1947: 1).
Üçüncü Millî Eğitim Şûrasının çalışma esasları şunlardır:
✓ Şûra, Genel kurul halinde 2 Aralık 1946 Pazartesi günü Ankara

Üniversitesi Dil Tarih Coğrafya Fakültesinde 374 numaralı Hamit
dersevinde açılacak ve başkanın açış söylevinden sonra
komisyonlara ayrılacaktır. Talim ve Terbiye Kurulu başkanı ve
üyeleriyle öğretim genel müdür ve müdürleri, şube müdürleri
lüzumuna göre her komisyonun çalışmalarında bulunacaklardır.
✓ Şûranın incelemesine verilen konular, ilkönce komisyonlarda
görüşülecek ve alınan kararlar birer raporla genel kurula
sunulmak üzere genel sektere verilecektir. Komisyonlar
çalışmanın yoğunluğuna göre küçük komisyonlara bölünebilir.
Yalnız bu komisyonların çalışmaları sonunda hazırlanan raporlar,
bir defa da asıl komisyonda incelenir ve esas komisyon tarafından
genel kurula sunulur.
✓ Genel kurulun mutaalaları, komisyonların hazırlamış olduğu

raporlar üzerinde yapılacak ve komisyon kararları üyelerin ayrı
ayrı oylarına sunulacaktır.
✓ Şûra, şu komisyonlara ayrılacaktır: a) Ticaret ortaokulları ve
liseleri komisyonu b) Erkek Sanat Ortaokulları ve Enstitüleri ve
İstanbul Teknik Okulu komisyonu c) Kız Enstitüleri komisyonu
d) Orta ve bu derecedeki teknik öğretim okulları öğretmen ve
öğreticileri ile ilgili mevzuatı ayarlama komisyonu e) Aile ve okul
iş birliği komisyonu
✓ Şûranın altı başkan vekili, bir genel sekreteri, iki sekreteri, her
komisyonun bir başkanı, bir başkan vekili ve ikişer sözcüsü
olacaktır.
✓ Şûranın başkanlığına bağlı bir genel sekterlik bürosu
bulunacaktır. Bu büro, Şûranın ve komisyonların her türlü
yönetim ve iletişim işlerini düzenleyecektir.
✓ Şûranın çalışmaları hakkında kamuoyuna verilecek her türlü bilgi
sadece genel sekreterlik bürosunca verilecektir. Bunu sağlamak
için komisyon sözcüleri komisyonların her günkü çalışmalarına
ait birer notu her akşam genel sekreterlik bürosuna verecektir.
✓ Genel sekreterlik bürosu genel kurul tutanaklarından ilgili
kısımları üçer kopya yazdırarak söz söylemiş olan üyelere
toplantının ertesi günü verecek ve üyeler bunların birer kopyasını
okuyarak ve imzalayarak genel sekretere ve yazı, tutanak ve
Yayım işleri şefine şahsen teslim edecektir (Millî Eğitim
Bakanlığı, 1947: 1).
2.2.5.2. Şûrada Kurulan Komisyonlar ve Çalışmaları
Üçüncü Millî Eğitim Şûrasının yönetim ve sekreteryası bir başkan, beş

başkan vekili, bir genel sekreter, iki genel sekreter yardımcısı, farklı
müdürlüklerden beş büro şefi olmak üzere toplam 14 kişiden
oluşmuştur (Tablo 35).
Tablo 35
Üçüncü Millî Eğitim Şûrası Yönetim ve Sekreteryası
Görevi Adı-Soyadı Ünvanı
Milli Eğitim Bakanı ReşatŞemsettinSirer Başkan
MEB Müsteşarı Besim KADIRGAN Başkan Vekili
MEB Müsteşarı Rüştü ÜZEL Başkan Vekili
İstanbul Üniversitesi Rektörü Sıddık Sami ONAR, Başkan Vekili
İst. Teknik Üniv Rektörü Tevfik TAYLAN Başkan Vekili
Ankara Üniversitesi Rektörü Şevket Aziz Kansu Başkan Vekili
MEB Yüksek Öğr Genel Mdr Faik Reşit UNAT Genel Sekreter
Talim ve Terbiye Kurulu Üye Muhittin AKDİK Genel Sekreter Yardımcısı
MEB Yayım Müdürü Adnan ÖTÜKEN Genel Sekreter Yardımcısı
MEB Orta Öğretim Şube M Askerî ERGUN Ortaöğretim İşleri Şefi
AnkaraSanat Enstitü Mdr yrd Reşat Özalp Erkek Teknik Öğr Şefi
MEB Ticaret ÖğrMümeyyizi Celâl OSKAY Ticaret Öğretim Şefi
Kız Tekn. Öğrt Mdr Yrd Halit AKPINAR Kız Teknik Öğretim Şefi
MEB Yayım Şube Müdürü Namık R. Katoğlu Yazı, Tutanak Yayım Şefi
Tablo 36’da görüleceği üzere; Aile ve Okul İş Birliği Komisyonu bir

başkan, bir başkan yardımcısı, iki sözcü ve yirmi yedi üye ile DTCF
binasının 104 no’lu odasında çalışmalarına başlamıştır. Şûranın ikinci
gününde komisyon biri teşkilat diğeri problemler komisyonu adı ile iki
küçük komisyona ayrılmıştır. Şûranın üçüncü gününde komisyonlar
çalışmalarını bitirerek raporlarını yazmaya başlamıştır. Komisyon,
Şûranın dördüncü günü küçük komisyonların aldığı raporları incelemiş
ve genel kurul için hazırladığı raporu Şûra Genel Sekreterliğine
vermiştir. Komisyonun raporu 7 Aralık 1946 tarihinde genel kurulda
okunmuştur. Raporda, okullarda mevcut olan eğitim ve öğretim

ilkelerinin velilere tanıtılması sorunu, sağlık ve temizlik sorunu,
öğrencilerin devamsızlık sorunu, öğrencilerin beden eğitimi sorunu,
düşünce ve eğitimi sorunu, duygu eğitimi sorunu, ahlak eğitimi sorunu,
sosyal eğitim sorunları ele alınmıştır. Raporun okunmasından sonra söz
alan Prof. Kerim Gökay, rapordan memnuniyetini belirtmiş ve okul
hekimliği konusunun önemini ve tıp fakültelerinde okuyan kız
öğrencilerin bu mesleğe karşı ilgi duymaları gerektiğini belirtmiştir.
Komisyonun raporu oylamaya sunulduktan sonra genel kurulda kabul
edilmiştir (Vakit, 4 Aralık 1946: 1-3; Ulus, 6 Aralık 1946: 1; Ulus, 8
Aralık 1946: 8).
Tablo 36
Aile ve Okul İş Birliği Komisyon Üyeleri
Ünvanı Adı-soyadı Görevi
Ankara Üniversitesi Rektörü Şevket Aziz Kansu Başkan
Ankara DTCF Dekanı E. Ziya Karal Başkan
Vekili
Talim ve Terbiye Kurulu Üyesi Behiç Enver Koryak Sözcü
Gazi Eğitim Enstitüsü Temsilcisi Fuat Baymur Sözcü
Antakya İlk Öğretim Müfettişi Hakkı AHAT Üye
İstanbul I. Ticaret Lisesi Öğretmeni Saim AKBORA Üye
Orta Öğretim Şube Müdürü Mustafa ARAL Üye
Devlet Konservatuarı Müdürü Tevfik ARARAD Üye
Yüksek Öğretmen Okulu Müdürü Cemal ARTÜZ Üye
Ankara Sarar İlk Okulu Başöğretmeni Macide ATATUĞ Üye
Askeri Liseler Müfettişi, I. Sınıf Askeri Öğrt Arslan Davut AYDIN Üye
Üçüncü Genel Müfettişlik Milli Eğt Müşaviri Salim CİMİLLİ Üye
Bakanlık İkinci Hukuk Müşaviri Şekip ÇOPUROĞLU Üye
Ankara IV. Orta Okul Müdürü Zuhuri DANIŞMAN Üye
Talim ve Terbiye Kurulu Eski Üyesi Kâzım Nami DURU Üye
Mersin Gazipaşa İlk Okulu Başöğretmeni Fuat FIRAT Üye
İstanbul Üniversitesi Tıp Fakültesi Profesörü Fahrettin Kerim GÖKAY Üye
Gazi Eğitim Enstitüsü Eğitimbilim Öğrt Halil Fikret KANAD Üye
Lâdik Köy Enstitüsü Müdürü Enver KARATEKİN Üye
Genel Kurmay IV. Şube Md. Seyfi KURBEK Üye
Ankara Atatürk Erkek İlkOkulu Başöğrt Mitat MENGÜ Üye
Dil ve Tarih Coğrafya Fakültesi Profesörü Necmettin Halil Onan Üye
Konya İlk Öğretim Müfettişi Nevzat OYMAN Üye
Haydarpaşa Lisesi Müdürü Bahattin ÖRNEKOL Üye

Ankara İnönü İlk Okulu Başöğretmeni Adviye ÖKTEN Üye
İzmir Kız Lisesi Müdürü Vedide Baha PARS Üye
Devlet Konservatuarı Temsilcisi Nurettin Sevin Üye
İstanbul Kız Öğretmen Okulu Müdürü Bedriye ŞANDA Üye
Orta Öğretim Şube Müdürü Salâhattin TANSEL Üye
İstanbul Edebiyat Fakültesi Temsilcisi Şekip TUNÇ Üye
Okullar ve Kurslar Dairesi Müdürü Sabri URUNÇ Üye
Tablo 37
Orta ve Bu Derecedeki Teknik Öğretmen ve Öğreticileri ile İlgili
Mevzuatı Ayarlama Komisyon Üyeleri
Ünvanı Adı-soyadı Komisyon Görevi
İstanbul Edebiyat Fakültesi Dekanı Hamit Ongunsu Başkan
Yüksek Öğretim Genel Müdürü Faik Raşit Unat Bşk Vekili
İstanbul Eğitim Enstitüsü Müdürü Reşat Tardu Sözcü
Ortaöğretim Şube Müdürü Askeri Ergün Sözcü
Ankara Üçüncü Orta Okul Müdürü Himmet AKIN Üye
Kız Teknik Öğretim Şube Mdr Yrd Halit AKPINAR Üye
Gazi Eğitim Enstitüsü Öğretmeni Hamdi AKVERDİ Üye
Bakanlık Başmüfettişi İrfan ALICIOĞLU Üye
İstanbul Eğitim Enst. Müzik Öğrt Nuri Ardıç Üye
Beden Eğitimi ve İzcilik Mdr Vekili Mehmet ARKAN Üye
Ankara Yapı Enstitüsü Müdürü Mitat ARTUN Üye
Ankara Ticaret Lisesi Müdürü Avni AYTA Üye
İzmir Kız Öğretmen Okulu Müdürü Rahmi BALABAN Üye
Kitaplıklar Müdürü Aziz BERKER Üye
Balıkesir Necatibey Eğit. Enst. Mdr Şehap Nazmi COŞKUNLAR Üye
Ankara IV. Orta Okul Müdürü Zuhuri DANIŞMAN Üye
Yozgat Milli Eğitim Müdürü Şevket ERDEN Üye
Ankara Gazi Lisesi Müdürü Mesut Erginsav Üye
Bakanlık Müfettişi Nihat Ali ERKMAN Üye
Kızılçullu Köy Enstitüsü Müdürü Talat ERSOY Üye
Askerî Liseler Öğrt Şube Müdürü Bahattin Ertener Üye
Güzel Sanatlar Genel Müdürü Halil Vedat FIRATLI Üye
Erzincan İnönü İlkOkulu Öğretmeni Hikmet KILIÇER Üye
Denizli Lisesi Müdürü Asım KORKUT Üye
Ankara Fen Fakültesi Temsilcisi Nusret KÜRKÇÜOĞLU Üye
Sivas Öğretmen Okulu Müdürü Ahmet ÖNERTÜRK Üye
Bakanlık Müfettişi Belkis SEVENGİL Üye
Bakanlık Müfettişi Kâmil SU Üye
Edirne Öğretmen Okulu Müdürü Cevdet TİNİÇ Üye
Bursa Lisesi Müdürü Rifat TOKGÖZ Üye
İstanbul Milli Eğitim Müdürü Murat URAZ Üye
Bakanlık Birinci Hukuk Müşaviri İsmail Hakkı ÜLGEN Üye
Ankara I. OrtaOkul Türkçe Öğrt Basri YÜCE Üye
Tablo 37’de görüldüğü gibi Orta ve Bu Derecedeki Teknik Öğretmen

ve Öğreticileri ile İlgili Mevzuatı Ayarlama Komisyonu bir başkan, bir
başkan yardımcısı, iki sözcü ve yirmi dokuz üye ile DTFC binasının
112 no’lu odasında çalışmalarına başlamıştır. Şûranın ikinci gününde
komisyon iki küçük komisyona ayrılmıştır. Bu komisyonlardan biri
Ortaokul, Lise ve Teknik Öğretim Okulları Öğretmen ve Öğreticileri
Meslek Kanunu tasarısını incelemek, diğeri ise öğretmen yetiştiren
kaynaklara yeni ihtiyaçlara göre verilecek istikametlerin hazırlanması
ile ilgili çalışacaktır. Şûranın dördüncü günü komisyon çalışmalarını
bitirmiş ve raporunu yazmıştır. Hazırlanan bu rapor 9 Aralık 1946
tarihindeki genel kurulda okunmuştur. Söz alan Süleyman Kazmar,
öğretmenlerin mesleğe bağlanması için alınması gereken tedbirlerden
bahsetmiş ve bir eser meydana getiren meslek mensuplarının
ödüllendirilmesi gerektiğini belirtmiştir. Daha sonra Vildan Aşir
Savaşır tarafından teklif edilen meslektaşlar için kaza sigortası teklifi
kabul edilmiştir. Daha sonra söz alan Nurettin Boyman, ortaokulların
sayısının gittikçe arttığını ve kız öğrenci sayısının da arttığını, bu
yüzden kız öğrencilere sadece biçki-dikiş dersi değil aynı zamanda
kızları tam bir ev kadını yapmak için lazım olan ders saatlerinin
arttırılması gerektiğini belirtmiştir. (Vakit, 4 Aralık 1946: 1-3; Ulus, 10
Aralık 1946: 1-3).
Tablo 38
Üçüncü Millî Eğitim Şûrası Çalışma Yerleri
Komisyon Adı Bina Adı Oda No
Genel kurul DTCF 347
Ticaret Ortaokulları ve Lise Komis. DTCF 128
Erkek Sanat Orta okulları ve Ens. ve DTCF 347
İstanbul Teknik Okulu Komis
Kız Enstitüleri Komisyonu İsmetpaşa Kız Enstitüsü -
Orta ve bu derecedeki Teknik Öğretmen DTCF 112
ve Öğreticileri ile İlgili Mevzuatı
Ayarlama Komisyonu
Okul-Aile işbirliği Komisyonu DTCF 104
Genel Sekreter odası DTCF 145
Büro DTCF 133
Kaynak: Millî Eğitim Bakanlığı, 1947.
Tablo 38’de görüldüğü gibi sadece Kız Enstitüleri komisyonu İsmet

Paşa Kız Enstitüsünde çalışmalarını sürdürmüştür. Diğer komisyonlar
DTCF binasının farklı odalarında çalışmalarını sürdürmüşlerdir.
Tablo 39
Ticaret Ortaokulları ve Liseleri Program ve Yönetmeliği Komisyon
Üyeleri
Ünvanı Adı-Soyadı Komisyon
Görevi
İstanbul Hukuk Fakültesi Dekanı Hıfzı Veldet Başkan
İstanbul Yüksek Eko.ve Tic. Okulu Mdr Nihat Sayar Başkan Vekili
İstanbul Yüksek Eko ve Ticaret Okulu Öğrt Nihat Kiver Sözcü
Bakanlık Müfettişi Saffet İrtenk Sözcü
Ticaret Öğretim Müdürü Abdullah AKER Üye
Ankara Ticaret Lisesi Öğrt. Rıza AKBORA Üye
İstanbul I. Ticaret Lisesi Öğrt. Saim AKBORA Üye
Mersin Orta Ticaret Okulu Müdürü Sabri AKINER Üye
Giresun Orta Ticaret Okulu Müdürü Remzi ALTINOK Üye
Kayseri Ticaret Lisesi Müdürü Nuri ATABAY Üye
Samsun Ticaret Lisesi Öğrt. Ziya AVCIOĞLU Üye
Konya Ticaret Lisesi Öğrt. Mustafa Biroğlu Üye
İstanbul Hukuk Fakültesi Temsilcisi Kemalettin Birsen Üye
Gaziantep Orta Ticaret Okulu Müdürü Feridun BITIK Üye
Ankara Ticaret Lisesi Öğrt. A.Talât Coşkun Üye
Bursa Ticaret Lisesi Öğrt. İhsan ÇİZAKÇA Üye
İzmir Ticaret Lisesi Öğretmeni Nevzat Dağemre Üye
İstanbul Yüksek Eko ve Ticaret Okulu Öğrt Esat DEMİREL Üye
İstanbul I. Ticaret Lisesi Öğretmeni Muzaffer Dinçol Üye
İstanbul I. Ticaret Lisesi Müdürü Âdil ERDENER Üye
Adana Ticaret Lisesi Müdürü Lâtif GÖKGÖL Üye

Antakya Orta Ticaret Okulu Öğretmeni Fahri GÜLSER Üye
Ankara Ticaret Lisesi Öğretmeni Muhittin İNÖZÜ Üye
Aydın Orta Ticaret Okulu Öğretmeni Haydar ILGAZ Üye
İzmir Yüksek Eko ve Tic. Okul Müd Vekili Hamdi Karaçivi Üye
Zonguldak Ticaret Lisesi Müdürü Enver KÖKÇÜ Üye
Balıkesir Orta Ticaret Okulu Müdürü Naim Misçioğlu Üye
Ankara Ticaret Lisesi Öğretmeni Celâl OSKAY Üye
Eskişehir Ticaret Lisesi Müdürü Ali Rıza ÖZAL Üye
İstanbul Ekonomi ve Fakültesi Temsilcisi AhmetAli Özeken Üye
Kula Orta Ticaret Okulu Müdürü Mehmet Özmete Üye
Edirne Orta Ticaret Okulu Müdürü Cihat ÖZÜAK Üye
Konya Ticaret Lisesi Müdürü Kâni Sarıgüllü Üye
Adana Ticaret Lisesi Öğretmeni Süleyman Sergici Üye
Ankara Ticaret Lisesi Öğretmeni Ale SİHAY Üye
İstanbul İktisat Fakültesi Profesörü Refii Şükrü Suvla Üye
Ticaret Bak. Teşkilatlandırma Genel Müdür Faruk SÜNTER Üye
Ankara Ticaret Lisesi Öğretmeni Saime SÜREL Üye
Ankara Teknik Lisesi Öğretmeni Tacettin Tantuğ Üye
İstanbul Yüksek Eko ve Ticaret Okulu Öğrt Reşit TAŞDUR Üye
Ankara Ticaret Lisesi Öğretmeni Nezihe TEKÜL Üye
İzmir Ticaret Lisesi Öğretmeni Selçuk TIRAK Üye
İstanbul YüksekEko ve Tic Okul Temsilcisi Muammer Tolga Üye
Bursa Ticaret Lisesi Müdürü Raşit TUNCA Üye
Erzurum Orta Ticaret Okulu Müdürü Münir TÜZCAN Üye
Samsun Ticaret Lisesi Müdürü Ali UYAK Üye
Trabzon Ticaret Lisesi Müdürü Şaban Ülgener Üye
Ankara Atatürk Lisesi Müdürü İhsan Üngüt Üye
İstanbul İkinci Ticaret Lisesi Öğretmeni Kaderdan Verim Üye
Ankara Ticaret Lisesi Öğretmeni Zahide YONCA Üye
Malatya Orta Ticaret Okulu Müdür Vekili İzzettin YÜCEL Üye
İstanbul İkinci Ticaret Lisesi Müdürü Cevat YÜCESOY Üye
Tablo 39’da görüldüğü gibi ticaret ortaokulları ve liseleri komisyonu

bir başkan, bir başkan yardımcısı, iki sözcü ve kırk sekiz üyeden
oluşmaktadır. Ticaret ortaokulları ve liseleri komisyonu Şûranın ikinci
günü yönetmelikleri incelemek için iki küçük komisyona ayrılmıştır.
Şûranın dördüncü gününde müfredat programları ile okulların genel
yönetmeliğinin incelemesini bitirmiş sınav yönetmeliği maddeleri
üzerinde çalışmalarına devam etmiştir. Komisyonun hazırladığı rapor 9
Aralık 1946 tarihindeki üçüncü genel kurulun öğleden sonraki
toplantısında okunmuştur. Özellikle yüksek ekonomi ve ticaret okuluna
girecek ticaret lisesi mezunlarının bir olgunluk sınavına tabi tutulmaları

hakkındaki teklif uzun tartışmalara sebep olmuştur. Sonuç olarak bu
teklif kabul edilmemiştir. (Vakit, 4 Aralık 1946: 1-3; Ulus, 5 Aralık
1946: 1; Ulus, 10 Aralık 1946: 2).
Tablo 40
Kız Enstitüleri Komisyon Üyeleri
Bakanlık Müfettişi Seniha Hızal Başkan
Bakanlık Müfettişi Ayşe Ege Başk Vek.
Kız Teknik Öğretim Şube Müdürü Mükerrem Aker Sözcü
Ankara Akşam Kız Sanat Okulu Öğretmeni Rabia İren Sözcü
İzmir Cumhuriyet Kız Enstitüsü Öğretmeni Nazlı ABURGA Üye
Kız Meslek Öğretmen Okulu Öğretmeni Mediha AKVERDİ Üye
Kız Meslek Öğretmen Okulu Öğretmeni Süheyla AREL Üye
Nişantaşı Kız Enstitüsü Öğretmeni Behice ARTUNER Üye
Kız Meslek Öğretmen Okulu Öğretmeni Nezahat AYDEMİR Üye
İsmetpaşa Kız Enstitüsü Öğretmeni Suzan AYKUT Üye
Kız Meslek Öğretmen Okulu Öğretmeni Feriha BAYMUR Üye
İsmetpaşa Kız Enstitüsü Öğretmeni Dilşat BURÇAK Üye
İsmetpaşa Kız Enstitüsü Öğretmeni Zatiye Delibeyoğlu Üye
Kız Teknik Öğretim İst. Olgunlaşma Ens Öğrt Halide DEMİRTAŞ Üye
Kız Meslek Öğretmen Okulu Öğretmeni Hacer DEMOKAN Üye
Ankara Akşam Kız Sanat Okulu Öğretmeni Cemile DEVRİM Üye
Kız Meslek Okulu Öğretmeni Sevim Dursunoğlu Üye
Kız Meslek Öğretmen Okulu Öğretmeni Refet ERDEMGİL Üye
İstanbul Selçuk Kız Enstitüsü Öğretmeni Marika ERENEROL Üye
Üsküdar Mithatpaşa Kız Enstitüsü Müdürü Muzaffer ERİŞ Üye
Kız Meslek Öğretmen Okulu Öğretmeni Melek ERSEL Üye
İstanbul Kadıköy Kız Enstitüsü Öğretmeni Selma GÖNER Üye
Kız Meslek Öğretmen Okulu Öğretmeni Seher GÜRE Üye
Kız Meslek Öğretmen Okulu Öğretmeni Raşit GÜREL Üye
Gelibolu Akşam Kız Sanat Okulu Öğretmeni Cahide GÜRSOY Üye
İsmetpaşa Kız Enstitüsü Öğretmeni Nuriye GÜRSOY Üye
İstanbul Kadıköy Kız Enstitüsü Müdürü Nezahat GÜVENÇ Üye
Kız Meslek Öğretmen Okulu Öğretmeni Zekiye İLKESEN Üye
İstanbul Nişantaşı Kız Enstitüsü Öğretmeni Mücellâ İNCİKAYA Üye
İstanbul Selçuk Kız Enstitüsü Öğretmeni Sıdıka KARADENİZ Üye
Kız Meslek Öğretmen Okulu Müdürü Bâkiye KORA Üye
İstanbul Selçuk Kız Enstitüsü Öğretmeni Nezihe LOSTAR Üye
İsmetpaşa Kız Enstitüsü Öğretmeni Seniha OLGAÇ Üye
İst. Kız Teknik Öğretim Olgunlaşma Enst. Öğrt. Refia ÖĞÜÇ Üye
Kız Meslek Öğretmen Okulu Öğretmeni Melek ÖZER Üye
Kız Meslek Öğretmen Okulu Öğretmeni Nezihe ÖZUYGUR Üye
İsmetpaşa Kız Enstitüsü Öğretmeni Güzin REFİOĞLU Üye
Tablo 40’ta görüldüğü gibi Kız Enstitüleri komisyonu bir başkan, bir
başkan yardımcısı, iki sözcü ve otuz üç üye ile İsmet Paşa Kız Enstitüsü
binasında çalışmalarına başlamıştır. Kız Enstitüleri komisyonu Şûranın
ikinci gününde müfredat programları ve sınıf geçme yönetmeliğini
incelemek ve bu konuda bir karara varabilmek için küçük komisyonlara
ayrılmıştır. Şûranın üçüncü gününde idare yönetmeliği tamamen
okunmuş ve bazı değişiklikler yapılarak raporun yazılmasına
başlanmıştır. Ayrıca sınıf geçme yönetmeliği ve müfredat programının
incelenmesine devam edilmiştir. Komisyon Şûranın dördüncü gününde
küçük komisyonlardan gelen raporları incelemeye devam etmiştir.
Komisyonun raporu 10 Aralık 1946 tarihindeki genel kurulun sabahki
oturumunda kabul edilmiştir (Vakit, 4 Aralık 1946: 1-3; Ulus, 5 Aralık
1946: 2; Ulus, 5 Aralık 1946: 1).
Tablo 41
Erkek Sanat Ortaokulları ve Enstitüleri ve İstanbul Teknik Okul
Komisyon Üyeleri
İstanbul Teknik Üniversitesi Rektörü Tevfik Taylan Başkan
İstanbul Teknik Okul Müdürü Atıf Tansuğ Başkan Vekili
Ankara Birinci Erkek Sanat Enstit Müdürü Danyal Akbel Sözcü
Ankara Birinci Erkek Sanat Ens Öğretmeni Süleyman Kazmaz Sözcü
Yüksek Mühendis Albay Mehmet Ali AKDEMİR Üye
Ankara Yapı Enstitüsü Öğretmeni Cevdet ALAS Üye
İTÜ İnşaat Fakültesi Temsilcisi Feridun ARISAN Üye
İstanbul Erkek Sanat Enstitüsü Öğretmeni Celâl ARKUN Üye
Ankara Yapı Enstitüsü Müdürü Mithat ARTUN Üye
Çorum Orta Okul Müdürü Ziya ATAMAN Üye
Teknik Öğretmen Okulu Öğretmeni Fethi ATAV Üye
İstanbul Erkek Sanat Enstitüsü Öğretmeni Necmi ATİLLA Üye
İstanbul Teknik Okulu Temsilcisi Vakkas AYKURT Üye
Ankara VI. Orta Okul Mat Öğretmeni Kâmil AYTAN Üye
İstanbul Erkek Sanat Enstitüsü Öğretmeni Sabri Şükrü Bayındır Üye
İzmir Mithatpaşa Erkek SanatEnstitüs Öğ. Süheyl BERK Üye
İ T Ü Makine Fakültesi Dekanı Ratip BERKER Üye
Erkek Teknik Öğretim Şube Müdürü Sami BİLGİN Üye
Ankara Yapı Enstitüsü Öğretmeni İzzettin BORA Üye
İTÜ Makine Fakültesi Temsilcisi İlhami Civaoğlu Üye
İzmir Mithatpaşa Erkek Sanat Enst Öğ. İbrahim ÇİRMEN Üye
Ankara İkinci Erkek Sanat Enstitüsü Öğ. Hüseyin ÇOTUK Üye

Erkek Teknik öğretim Şube Müdürü Yusuf DEMİRMEN Üye
Teknik Büro Mühendisi Saip DEVELİ Üye
Yüksek Denizcilik Okulu Temsilcisi Güher DOSDOĞRU Üye
Eskişehir Erkek Sanat Enst Öğretmeni Şükrü DUYAR Üye
Askerî Liseler Öğretim Şube Müdürü Bahattin ERTENA Üye
Bakanlık Başmüfettişi Yusuf Ziya ETİMAN Üye
İst Teknik Üniv Mimari Fak Temsilcisi Mukbil GÖKDOĞAN Üye
Çanakkale Millî Eğitim Müdürü Hikmet GÖKKEN Üye
Ankara Teknik Öğrt Okulu Öğretmeni Hüseyin GÖNÜLTAŞ Üye
İvriz Köy Enstitüsü Müdürü Safa GÜNER Üye
Kastamonu Millî Eğitim Müdürü Kadri Günay Üye
P.T.T. Meslek Okulu Müdürü Halit GÜROL Üye
Ankara Teknik Öğrt Okulu Öğretmeni Fikri GÜRSEL Üye
İzmir Mithatpaşa Erkek Sanat Enst Öğ. Baha GÜRSOY Üye
İstanbul Teknik Üniv İnşaat Fak Dekanı İhsan İNAN Üye
İstanbul Erkek Sanat Enstitüsü Öğretmeni Suat İYİHUYLU Üye
Ankara İkinci Erkek Sanat Enst Öğretmeni Hulusî KABAN Üye
Ankara Teknik Öğrt Okulu Öğretmeni Halil KAYA Üye
Sivas Fevzipaşa İlk Okulu Öğretmeni Nimet KAYA Üye
İstanbul Yapı Enstitüsü Müdürü Celâl KENTEK Üye
İstanbul Erkek Sanat Enstitüsü Öğretmeni Mustafa KÖKTEM Üye
İstanbul Teknik Üniv Elektrik Fak Dekanı Fuat KÜLÜNK Üye
Teknik Büro Mühendisi Sıtkı LÂLİK Üye
Ankara Teknik Öğrt Okulu Öğretmeni Âşir OLCAY Üye
İstanbul Teknik Üniv Mimari Fak Dekanı Emin ONAT Üye
Ankara II. Erkek Sanat Enst Öğretmeni İsmail ONGUN Üye
Ankara Teknik Öğret Okulu Öğretmeni Arif ÖGET Üye
Ankara Teknik Öğr Okulu Öğretmeni Kâmil Necati ÖLÇMEN Üye
Ankara I. Erkek sanat Enstitüsü Naim ÖRSMEN Üye
Ankara II. Sanat Enstitüsü Öğretmeni İhsan ÖZKAN Üye
Elâzığ Orta Erkek Sanat Okulu Öğretmeni Şekip ÖZSOY Üye
Ankara Teknik Öğrt Okulu Öğretmeni Bahattin PAKER Üye
Genel Kurmay IX. Şube Müdürü Tevfik SAMURKAŞ Üye
İTÜ Elektrik Fakültesi Temsilcisi Mustafa SANTUR Üye
Teknik Büro Müdürü Ferit SANER Üye
Teknik Öğretmen Okulu Müdürü Nihat SAYDAM Üye
Ankara İkinci Erkek Sanat Ens Öğretmeni Sami SERT Üye
Bursa Birinci Erkek Sanat Enst Öğretmeni Salih Şevket SEVEN Üye
Erzurum Yapı Enstitüsü Müdürü Tahsin TAĞMAÇ Üye
Ankara Birinci Erkek Sanat EnsÖğretmeni Cafer TANYERi Üye
Bursa Lisesi Müdürü Rifat TOKGÖZ Üye
Ankara Birinci Sanat Enstitüsü Öğretmeni Şükrü TOLAY Üye
Konya Sanat Enstitüsü Öğretmeni İhsan TOROL Üye
Teknik Büro Şube Müdürü Âkif TUNCEL Üye
Güzel Sanatlar Akademisi Müdürü Burhan TOPRAK Üye
Erkek Teknik Öğretim Müdürü Fuat ÜNVER Üye
Ank. Erkek Teknik Öğretmen Okulu Öğ. İsmail YALMAN Üye
Burdur Orta Erkek Sanat Okulu Öğretmeni Hasan YAMAÇ Üye
Ödemiş Erkek Orta Sanat Okulu Öğretmen Osman YÜKSEL Üye
Tablo 41’de görüldüğü gibi Erkek Sanat Ortaokulları ve Enstitüleri ve

İstanbul Teknik Okul Komisyonu bir başkan, bir başkan yardımcısı, iki
sözcü, altmış yedi üye ile DTCF binasının 347 no’lu odasında
çalışmalarını yürütmüştür. Şûranın ikinci gününde komisyon,
yönetmelik müfredat programı ve teknik okul yönetmelik işlerini
incelemek için üç küçük komisyona ayrılmıştır. Şûranın üçüncü günü
öğretim programı küçük komisyonu, tesfiye, ince tesfiye, döküm,
demir, marangoz, model, elektrik ve örme mobilya sanat dallarının
programlarını inceleme işini bitirmiştir. İstanbul Teknik Okulu Küçük
Komisyonu da okulun teşkilat, öğrenci kaydı yönetmeliğini inceleme
işini bitirmiş ve Öğretim Yönetmeliğini incelemeye başlamıştır.
Şûranın dördüncü günü Teknik Okul Yönetmeliği’ni inceleyen küçük
komisyon yönetmeliğin incelenmesi işini bitirmiş ve raporunu
yazmıştır. Erkek Sanat Okulları Öğretim Programları’nı inceleyen
küçük komisyon ise özel sınıfların ders dağıtım çizelgelerini
inceleyerek şubelere ait öğretim programlarını inceleme işini bitirmiştir
(Vakit, 4 Aralık 1946: 3; Ulus, 5 Aralık 1946: 2)
Komisyonun raporu 7 Aralık 1946 tarihindeki genel kurulda

okunmuştur. Söz alan Muvaffak Uyanık teknik okulda çalışan
öğretmenlere yılda 15 gün izin verildiğini, bu öğretmenlere diğer devlet
memurları gibi yılda 30 gün izin verilmesi gerektiğini belirtmiştir. Söz
alan Prof. Kerim Gökay, öğrencilerin teknik eğitim okullarına ilgi
gösterdiğini, öğrencilerin psikoteknik bakımdan incelenmesi ve
yetenekleri doğrultusunda yetiştirilmeleri gerektiğni belirtmiştir. Daha
sonra söz alan Kazım Nami Duru ise sanat okullarında beden eğitimine
önem verilmesi gerektiğini, sanat okulundan mezun olanların kendi
işini yapmayıp memuriyete geçtiklerini belirtmiştir. Kazım Nami
Duru’nun eleştrilerine cevap veren Nurettin Boyman ve Nihat Saydam,

sanat okullarından mezun olanların kendi işini yaptıklarını
istatistiklerle açıklamışlardır. Halil Bedi Yönetken, erkek sanat
okullarında haftada bir saat müzik dersi konulması gerektiğini ve bunun
eğitim açısından öneminden bahsetmiştir. Daha sonra komisyonun
raporu genel kurulda oylamaya sunulmuş ve kabul edilmiştir (Ulus, 8
Aralık 1946: 2).
Şûranın başkanı olan Millî Eğitim Bakanı Reşat Şemsettin Sirer

Üçüncü Millî Eğitim Şûrasının kapanış konuşmasında şunları
söylemiştir:
" Saat bir buçuğa üç dört dakika kaldı. İzin verirseniz bu üç dört
dakikalık vaktinizi de ben işgal edeyim. Üç dört dakika içerisine
sığdırılabilecek çok söz yoktur. Fakat muhakkak ifade etmek ihtiyacını
duyduğum bir iki şeyi söylemek isterim. Şimdi buradan kalkıp giderken
acaba zahmetimize değdi mi suali hatırınıza gelebilir. Böyle bir
şüphenin içinize düşmemesini rica ederim... Üçüncü Millî Eğitim
Şûrasının manzarası ve meydana koyduğu seviye ve olgunluk mertebesi
içimi iftiharla doldurmuştur. Bunu müşahede etmiş olmak benim fani
hayatımda bir saadet noktası olarak kalacaktır. Son söz olarak size
derin şükranlarımı ve mesai arkadaşlarımın teşekkürlerini arz ederim”
(Ulus, 10 Aralık 1946: 3)
III. Millî Eğitim Şûrasından sonra Millî Eğitim Bakanı Reşat Şemsettin
Sirer 20/12/1946 tarihinde Millî Eğitim Müdürlüklerine, Orta ve Lise
Okul Müdürlükleri ile bu derecedeki diğer okul müdürlüklerine ve
İlkokul Başöğretmenliklerine Okul Aile Birliklerinin kurulması ile
ilgili bir genelge göndermiştir. Millî Eğitim Bakanı Reşat Şemsettin
Sirer genelgede Kurumlara şöyle seslenmiştir " Okullarımızın sosyal ve
eğitsel faaliyetine geniş ölçüde gelişme sağlayacak olan bu birliklerin

hemen kurulmasına geçilmesini ve kuruluşların Millî Eğitim
Müdürlüklerince takip edilerek her ay sonunda Bakanlığa bilgi
verilmesini rica eder, başarılar dilerim." Genelgede Okul Aile
Birliklerinin kuruluş esasları şu şekilde belirtilmiştir:
1. Okul-Aile arasında iş birliği kurmak maksadı ile ilkokul, ortaokul

ve lise kademesindeki her okulda bir okul-aile birliği kurulur.
2. Okul-Aile Birlikleri her okulun öğretmenleri ile öğrenci aile veya
velilerinden kurulur. Anne ve babası olmayan öğrencinin velisi
aile içindeki yakını veya zorunluluk halinde ailenin yazıyla
vekalet vereceği aile büyüğü ve okulca tanınan kişidir. Ana, baba
ikisi birden de birliğe girebilir.
3. Okul-Aile Birlikleri, genel kurul ilk toplantısını öğretim yılı
başında ve öğretime başlandıktan sonra en kısa bir zaman içinde
yapar.
4. Genel kurul toplantıları tercihen okulda, okul bahçesinde veya
elverişli bir binada yapılır.
5. Genel kurul her yıl ilk toplantısında bir yönetim kurulu seçer. Bu
kurul ailelerle öğretmenler arasından seçilecek üyelerden
teşekkül eder. Yönetim kurulunu teşkil edecek üyelerin sayısı
genel kurulca tespit edilir. Yönetim kuruluna girecek olan üye
öğretmenleri, okulun öğretmenler kurulu diğer üyeleri genel
kurul seçer. Tek öğretmenli veya eğitmenli okullarda öğretmen
veya eğitmen yönetim kurullarının tabii üyesidirler.
6. Yönetim kuruluna giren öğretmen sayısı bu kurulun üçte biri

oranında olur.
7. Yönetim kurulları, okulda toplanarak ilk toplantıda gizli oyla
aralarından ihtiyaca ve üye sayısına göre başkan, başkan vekili,
sekreter, sayman ve veznedar seçerler.
8. Yönetim kurulu ders yılı içinde mümkün olduğu kadar sık
toplanır.
9. Okul-Aile Birlikleri şu problemler üzerinde çalışır:
a) Okul hayatına hâkim olan eğitim ve öğretim ilkelerinin aileler
tanıtılması problemi
b) Temizlik ve sağlık problemi
c) Devamsızlık problemi
d) Öğrencilerin beden eğitim problemi
e) Fikir eğitimi problemi
f) Duygu eğitimi problemi
g) Ahlak eğitimi problemi
h) Sosyal eğitim problemi (MEB Tebliğler Dergisi, 1 Haziran
1947: 415).
Millî eğitim Şûralarında muşahit olarak katılan Peyami Safa, Vakit
gazetesinde yazdığı makalesinde Maarif Şûrasında ileri sürülen
dileklerden hangilerinin uygulandığını gösteren bir istatistiğin
olmadığını ve Maarif Şûralarında pedagoji uzmanlarnın bulunması
gerektiğini belirterek Millî Eğitim Bakanlığını eleştirmiştir (Vakit, 2
Aralık 1946).
Genel kurulun ilk toplantısında müzakere konusu olan okul ile aile
arasındaki iş birliğini gerçekleştirecek olan okul- aile birliklerinin
kurulması hakkındaki kararlar Türk eğitim tarihinde ilk defa bir
problem olarak ele alınmakta ve bir Şûra konusu olarak önemle
incelenmiş bulunmaktadır. Üçüncü Millî Eğitim Şûrasında öğretmen
ihiyacı ele alınmış ve şura, üniversiteler dışında her dereceden okullara
ne şekilde hangi kaynaklardan öğretmen yetiştirilmesi gerektiğini
incelemiştir. Şûranın erkek sanat okulları ve kız enstitülerinin öğretim
faaliyetlerini daha rasyonel esaslara bağlayan kararları da bu
kurumların verimini arttıracak önemli bir karar olarak yerini almıştır.
Kız Enstitüleri Komisyonunun raporu üzerinde tartışmalar yapılırken
kız enstitülerinde defter tutma ve muhasebe derslerinin faydalı ve
lüzumlu olup olmadığı üzerinde görüşler ileriye sürülmüş ve bu
derslerin programdan çıkarılmasına karar verilmiştir. Ana dil dersinin
önemini ve diğer derslere üstünlüğünü belirten hatiplerin konuşmaları
sonunda komisyon raporunda teklif edildiği şekilde sınıf geçme
durumunda ana dilinin iki ders sayılması kabul edilmiştir. (Vakit, 10
Aralık 1946: 3).
2.2.6. IV. Millî Eğitim Şûrası (22-31 Ağustos 1949)
Dördüncü Millî Eğitim Şûrası toplanmadan önce Millî Eğitim Bakanı

Tahsin Banguoğlu, 20 Ağustos 1949 tarihinde başbakanlığa yazdığı bir
yazıda 22 Ağustos 1949 Pazartesi günü saat: 10'da Ankara Dil, Tarih
ve Coğrafya Fakültesinde toplanacak olan IV. Miilli Eğitim Şûrasının
zabıtlarını tutmak için TBMM stenograflarının görevlendirilmesini
istemiştir. IV. Millî Eğitim Şûrası 22 Ağustos 1949 Pazartesi günü saat:
10'da DTCF salonunda Başbakan Şemsettin Günaltay’ın bir konuşması

ile açılmıştır. Konuşmasından önce Günaltay, salonda hazır bulununları
Atatürk’ü anmak için 3 dakikalık saygı duruşuna davet etmiştir.
Konuşmasında demokratik eğitim vurgusu yapan Günaltay, eğitimi
planlarken düşünülmesi gereken ilk meselenin çocukların hem
kendileri hem de ülkeleri için bilgi ve karakter ile donatılmalarını
sağlayacak yolun belirlenmesi olduğunu belirtmiştir. Başbakan
Şemsettin Günaltay, konuşmasında Şûranın toplanma amacının ülkenin
eğitim alanındaki faaliyetlerini düzenlemek ve verimli yönlerini
araştırmak olduğunu belirtmiştir (Millî Eğitim Bakanlığı, 1949: 5–6;
BCA, 030/10-117/817/22; Ulus, 23 Ağustos 1949).
Başbakandan sonra söz alan Millî Eğitim Bakanı Tahsin Banguoğlu,

ortaokul ve liselerde bir formasyon eksikliği olduğunu belirterek söze
başlamış ve ortaokul ve liselerdeki eğitimin pasif kaldığını, müfredat
programlarının gereksiz birçok şey ile doldurulduğunu belirtmiştir.
Konuşmasında 25 senedir eğitim alanında birçok şey yapıldığını inkâr
etmemekle beraber mevcut olan eksikliklerin düzeltilmesi gerektiğini
de sözlerine eklemiştir. Bakan, ayrıca ortaöğretim kurumlarının, devlet
kadrolarına memur yetiştirmekten başka bir işe yaramadığını fakat
kadroların dolmuş olması sebebi ile bundan böyle bu kurumlarda
günlük hayatta bir şey icat edip bir iş başarabilecek insanlar
yetiştirilmesinin hedef tutulmasının icap ettiğini ve müfredat
programlarının buna göre düzenleneceğini belirtmiştir. Tahsin
Banguoğlu konuşmasında, eğitimin önemli olan birtakım sorunlarını
görüşmek ve bu sorunlara çözüm yolu bulmak için Şûranın toplandığını
belirtmiştir (Akşam, 23 Ağustos 1949: 2; Ulus, 23 Ağustos 1949).

Dördüncü Millî Eğitim Şûrasının toplanma amacı, çok partili
demokratik hayata geçilmesi ile birlikte demokrasi kavramını her
alanda ön plana çıkarmaktır (Önder, 2012: 222).
IV. Millî Eğitim Şûrasının gündem maddeleri şunlardır;
✓ 1948-49 eğitim-öğretim yılından sonra uygulanmaya başlanan

ilkokul müfredat programının incelenmesi
✓ Yeni ortaokul programı projesinin incelenmesi
✓ Lise ders müfredat konuların dört yıllık esasa göre tespit edilmesi
✓ Ortaokullar ve liselere öğretmen yetiştiren yüksek öğretmen
okulu ve eğitim enstitülerinin lüzuma göre düzenlenmesi
✓ Eğitim ve öğretimde dayanılan demokratik esasların gözden
geçirilmesi (Millî Eğitim Bakanlığı, 1949: 9).
Dördüncü Millî Eğitim Şûrasının Çalışma Esasları
1. Şûra genel kurul halinde 22 Ağustos 1949 Pazartesi günü saat 10: 00'
da Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih Coğrafya Fakültesi konferans
salonunda açılacak ve başkanın açış söylevinden sonra komisyonlara
ayrılacaktır. Talim ve Terbiye Heyeti başkan ve üyeleri ile genel
müdürler ihtiyaca göre komisyonların çalışmalarına katılabilecektir.
2. Şûranın incelemesine verilen konular önce komisyonlarda müzakere

olunacak ve alınan kararlar birer raporları genel kurula sunulmak üzere
genel sekretere verilecektir. Komisyonlar işin gereğine göre küçük
komisyonlara bölünebilir. Yalnız bu komisyonların çalışmaları

neticesinde hazırlanan raporlar bir defa da asıl komisyonda incelenir ve
esas komisyon tarafından genel kurula sunulur. Ortaokul programı
projesini inceleyecek komisyon ile lise ders konularını dört yıllık
teşkilata göre tespit edecek komisyon tarafından hazırlanan raporlar bu
iki komisyonca birlikte incelenerek genel kurula sunulmak üzere tek
rapor haline getirilecektir.
3. Genel kurulun müzakereleri, komisyonların hazırladığı raporlar

üzerinde yapılacak ve komisyon kararları üyelerin ayrı ayrı oylarına
sunulacaktır.
4. Şûra aşağıda gösterilen komsiyonlara ayrılacaktır:
a) İlkokul programı komisyonu

b) Ortaokul programı projesi komisyonu
c) Lise ders konularının dört yıllık teşkilata göre tespit komisyonu
d) Ortaokul ve liselere öğretmen yetiştiren eğitim enstitüleri ve
yüksek öğretmen okul teşkilatını yeni ihtiyaçlara göre düzenleme
işleri ile meşgul olacak komisyon
e) Eğitim ve öğretimde dayanılan demokratik esasları gözden
geçirecek komisyon
5. Şûranın beş başkan vekili, her komisyonun bir başkanı, bir başkan
vekili ve ikişer sözcüsü olacaktır.
6. Şûranın, başkanlığa bağlı bir genel sekreterlik bürosu bulunacaktır.

Bu büro Şûranın ve komisyonların her türlü yönetim ve yazı işlerini
düzenleyecektir.
7. Şûranın çalışmaları hakkında basına verilecek her türlü bilgi sadece

genel sekreterlik bürosunca verilecektir. Bunun için komisyon sözcüleri
komisyonların günlük çalışmalarını not haline getirerek her gün genel
sekreterlik bürosuna verecektir.
8. Genel sekreterlik bürosu, genel kurul tutanaklarından ilgili kısımları

üçer kopya yazdırarak söz söylemiş olan üyelere toplantının ertesi günü
verecektir. Üyelerin bunlardan birer kopyasını okuyup imzalayarak
yazı, tutanak ve yayım işleri şefine şahsen teslim etmeleri faydalı olur
(Millî Eğitim Bakanlığı, 1949: 10–11).
2.2.6.2. Şûra’da Kurulan Komisyonlar ve Çalışmaları
Tablo 42’den anlaşılacağı üzere; Dördüncü Millî Eğitim Şûrasının

yönetimi bir başkan, beş başkan yardımcısı, bir genel sekreter, iki genel
sekreter yardımcısı, her komisyon için birer kişi ve yazı tutanak işleri
için bir kişi olmak üzere on beş kişiden oluşmuştur.
Tablo 42
Dördüncü Millî Eğitim Şûrasının Yönetim ve Sekreteryası
Ünvanı Adı-Soyadı Komisyondaki Görevi
Milli Eğitim Bakanı Tahsin Banguoğlu Başkan
Milli Eğitim Bakanlığı Müsteşarı Besim Kadırgan Başkan Vekili
Mesleki Tek.Öğrt Müsteşarı Rüştü Uzel Başkan Vekili
İstanbul Üniversitesi Rektörü Celal Sarç Başkan Vekili
İstanbul Teknik Üniv. Rektörü Hulki Eren Başkan Vekili
Ankara Üniversitesi Rektörü Hikmet Birand Başkan Vekili
MEB Talim ve Terbiye Kur Üyesi Muhittin AKDİK Genel Sekreter
MEB Yüksek Öğretim Şube Müd Şeref Erdoğdu Genel Sekreter Yrd
MEB İlköğretim Şube Müdürü Hikmet Gökten Genel Sekreter Yrd

MEB İlköğretim Şube Müdürü Halit Berk İlkokul Programı
MEB Ortaöğretim Şube Müdürü Mustafa Aral Ortaokul Programı
MEB Ortaöğretim Şube Müdürü Selahattin Tansel Lise Programı
MEB Yükseköğretim Şube Mdr. Mehmet Tuğrul Öğretmen Yetiştirme
MEB Yükseköğretim Şube Mdr. Emin Hekimgil Demokratik Eğitim
MEB Yayım Şube Müdürü Namık R. Katoğlu Yazı,TutanakYay. İşleri
Tablo 43’te görüleceği gibi; Ortaokul programlarını inceleme

komsiyonu 1 başkan, 1 başkan vekili, 2 sözcü ve 50 üye ile DTCF
salonunun 105 no’lu odasında çalışmalarına başlamıştır. Ortaokul
programlarını inceleme komisyonu fizik ders konularını incelemiş ve
komisyonda bu konu ile ilgili bakanlığın teklif projesi kabul edilmiştir.
Komisyon ayrıca kimya ders programının formülsüz şeklini kabul
etmiştir. Komisyon, alt komisyonlardan gelen raporu görüştükten sonra
ortaokul müfredat programının lise eğitimi için öncü bir hazırlık
programı olması gerektiğine karar vermiştir. Komisyonun Şûraya
sunduğu raporda ortaokul müfredat programının lisede görülecek
dersler için hazırlık mahiyetinde olmadığı kabul edilmiştir (Son Posta,
25-27 Ağustos 1949).
Tablo 43
Dördüncü Millî Eğitim Şûrası Ortaokul Programı Projesi Komisyon
Üyeleri
Bakanlık Müfettişi Tarık Asal Başkan
Bakanlık Müfettişi Haasan Özbay Bşk Vk
Ankara I. Ortaokul Mdr İhsan Bozyiğit Sözcü
İskenderun Ortaokul Müdür Hüsnü Dikeçligül Sözcü
Ankara Gazi Eğitim Enstitüsü Öğrt Malik Aksel Üye
Ankara Yapı Enstitüsü Öğretmeni Cevdet Alas Üye
Jandarma Kd. Erbaş O. k. Alby. Emin Ardıç Üye
Ankara Yapı Enstitüsü Müdürü Midhat Artun Üye
Bakanlık Müfettişi F.Hilmi Atrek Üye
Ankara Ticaret Lisesi Müdürü Avni Ayata Üye
Talim ve Terbiye Raportörü Fahri Başçavuşoğlu Üye
Ankara İkinci Ortaokul Öğretmeni Fazıl Bengisu Üye
Özel Kalem Müdürü Tevfik Bindal Üye

Tekirdağ Ortaokul Öğretmeni Hikmet Çevik Üye
İstanbul Cibali Ortaokul Öğretmeni İlhami Demirci Üye
İstanbul Teknik Okulu Müdürü Nedret Arslan Üye
Antalya Kız Enstitüsü Müdürü Leman Erdemli Üye
İstanbul Birinci Ticaret Lisesi Mdr Adil Erdemer Üye
Ankara Dördüncü Ortaokul Öğrt Eşref Eren Üye
Bakanlık Müfettişi Emin Ergün Üye
Talim ve Terbiye KuruluRaportörü Adnan Eseniş Üye
Balıkesir Eğitim Enstitüsü Öğrt Aziz Eryalaz Üye
İstanbul Orman Fakültesi Fırat Üye
Adana Ticaret Lisesi Müdürü Latif Gökgöl Üye
Orman Genel Müdürlüğü Temsilci Adil Gökşin Üye
Ankara Altıncı Ortaokul Müdürü Müzeyyen Göksel Üye
Ankara İkinci Ortaokul Müdürü Mehmet Gökyay Üye
İstanbul PTT Meslek Okulu Mdr Osman Güney Üye
Arapkir Ortaokulu Müdürü Nuriye Hekimoğlu Üye
Ankara Gazi Eğitim Enstitüsü Öğrt Salih İnceler Üye
İzmir Cumhuriyet Kız Enst. Mdr Halit Gürol Üye
İzmir Yüksek Eko. Tic. Okulu Mdr Cengiz Kan Üye
İstanbul Top. Er.Sanat Enstitü Mdr Hamdi Karaçivi Üye
İstanbul Ypaı Enstitü Müdürü Kemal Karpiççi Üye
Bilecik Ortaokulu Müdürü Celal Kenter Üye
Ankara Kız Teknik Öğrt Okulu Mdr Fethi Kısagün Üye
Ankara Atatürk Lisesi Öğretmeni Bakiye Koray Üye
Tarım Bakanlığı Şube Müdürü Naşide Koryak Üye
Erzurum Erkek Ortaokul Müdürü Zühtü Kurtulmuş Üye
Ankara Gazi Eğitim Enstitü Öğrt İbrahim Öztopçu Üye
Eskişehir Ticaret Lisesi Öğretmeni Ali Rıza Özol Üye
İstanbul Orman Fakültesi Dekanı Fikret Saatçioğlu Üye
Bursa Birinci Sanat Enstitü Müdürü Salih Şevket Seven Üye
Bursa Necatibey Kız Enstitü Mdr Leman Subaşı Üye
Artvin Ortaokul Müdürü Seniha Tansu Üye
Ankara Ziraat Fakülte Dekanı Celal Tarıman Üye
Devlet Ziraat İşleri İdare Meclis Üy. Rıdvan Taşın Üye
Ankara Atatürk Lisesi Öğretmeni Mustafa Tekin Üye
ZiraatFakNebatYetiştirmeİs.Ens. Osman Tosun Üye
Ankara Ziraat Fakültesi Mithat Tolunay Üye
Adana Erkek Sanat Enst. Öğrt Mahir Tuna Üye
Bakanlık Müfettişi Hakkı Uludağ Üye
İst. Nişantaşı Kız Enst. Öğrt. Meliha Yakar Üye
Ankara Gazi Eğt. Enst Öğrt. Sami Öngör Üye
Kaynak: Millî Eğitim Bakanlığı, 1949: 15–16.
Tablo 44
Dördüncü Millî Eğitim Şûrası İlkokul Pogramı Komisyon Üyeleri
Ünvanı Adı-soyadı Komisyon
Görevi
Edirne Öğretmen Okulu Müdürü Fevzi Selen Başkan
Ankara Milli Eğitim Müdürü Muvaffak Uyanık Bşk.Vek.
Samsun Merkez İlkokul Başöğrt. Naşit Galip Arı Sözcü
Ankara İlköğretim Müfettişi Mustafa Gökçe Sözcü
Bursa Milli Eğitim Müdürü Ruhi Turfan Üye
Seyhan İlköğretim Müfettişi Fahri Akın Üye
Çanakkale İlköğretim Müfettişi Ethem Övül Üye
İvriz Köy Enstitüsü Müdürü İhsan Baykal Üye
Kütahya Gezici Başöğretmeni İsmail Tıknaz Üye
Ankara Mimar Kemal İlkokul Öğrt. Hikmet Asal Üye
Ankara Sarar İlkokulu Öğretmeni Ferdane Aytaç Üye
Denizli Zafer İlkokulu Öğretmeni Rıza Başbuğ Üye
Ankara İsmetpaşa İlkokulu Öğrt. Mebuse Birgivi Üye
Ankara Atatürk II. İlkokulu Öğrt. Mediha Canboy Üye
Akpınar Köy EnstUygulama Öğrt. Ömer Saray Üye
Bursa Subaşı İlkokul Öğretmeni Müzeyyen Tuzluoğlu Üye
Akçadağ Köy Enstitüsü Öğrt. Tayyar Ünal Üye
Gerze Milli Eğitim Memuru Niyazi Çoşkun Üye
Pertek Milli Eğitim Memuru Adil Gürtürk Üye
Gelibolu Milli Eğitim Memuru Ethem İlden Üye
Talim ve Terbiye Kurulu Raportörü Neşet Saylan Üye
Tablo 44’te görüldüğü gibi İlkokul Programını İnceleme Komisyonu 1

başkan, 1 başkan vekili, 2 sözcü ve 17 üye ile DTCF salonunun 215
no’lu odasında çalışmalarına başlamıştır. İlkokul Programını İnceleme
Komisyonu’nda Cenevre’de toplanan uluslararası eğitim komisyonu
tarafından oluşturulan Tabiat Bilgisi dersine ait rapor okunmuştur.
Raporun okunmasından sonra komisyonda ilkokulların 4.ve 5.
Sınıflarına ait tabiat bilgisi derslerinin müfredat programları incelenmiş
ve sonuç olarak 4.sınıfın Yurt Bilgisi dersindeki bazı ünitelerin
çıkarılmasına karar verilmiştir. Ayrıca komisyon coğrafya, tarım ve aile
bilgisi gibi konular üzerinde de kararlar almıştır. 1948 yılında kabul
edilen ilkokul müfredat programını inceleyen komisyon bu müfredat
programının tamamı üzerinde mutabık kalmış sadece bazı kısımların
değiştilmesi için Şûraya teklif götürmeye karar verilmiştir (Son Posta,

25-28 Ağustos 1949).
Tablo 45
Dördüncü Millî Eğitim Şûrasının Çalışma Yerleri
Komisyon Adı Bina Adı Oda No
İlkokul programı komisyonu DTCF 215
Ortaokul programı projesi komisyonu DTCF 105
Lise ders konularının dört yıllık teşkilata göre tespit DTCF 305
komisyonu
Eğitim enst. ile yüksek öğrt okulu teşkilatını düzenleme DTCF 216 A
koms.
Eğitim öğretimde demokratik esasları gözden geçirecek DTCF 205
komisy
Tablo 45’te görüldüğü gibi Dördüncü Millî Eğitim Şûrasındaki dört

komisyon da çalışmalarını DTCF binasının farklı odalarında
çalışmalarını sürdürmüştür.
Tablo 46
Lise Ders Konularının Dört Yıllık Teşkilata Göre Tespiti Komisyon
Üyeleri
İstanbul Fen Fak. Dekanı Ord. Prof. Kerim Erim Başkan
İstanbul Tekn Üniv Makine Fak. Dek. İlhami Cıvaoğlu Başkan Yrd
İstanbul Tekn Üni MakFak Ord. Prof. S. Murat Uzdilek Başkan Yrd
İstanbul Edebiyat Fakültesi Profesörü Macit Gökberk Sözcü
Maliye Meslek Okulu Tarih Öğrt E. Behnan Şapolyo Sözcü
Ankara Gazi Lisesi Öğretmeni Hasan Acar Üye
Devlet Konservatuarı Müdürü Necil Kâzım AKSES Üye
Bakanlık Müfettişi Sami AKYOL Üye
Ankara DTCF Profesörü Cemal ALAGÖZ Üye
Ankara Atatürk Lisesi Öğretmeni Nezihe ALSAÇ Üye
İTÜ İnşaat Fakültesi Dekanı Feridun ARISAN Üye
Ankara Üniv. Tıp Fakültesi Etfal AŞAR Üye
Ankara Gazi Lisesi Öğretmeni Muhtar Ataman Üye
Askeri Okullar Temsilcisi Davut Aydınarslan Üye
Yüksek Denizcilik Okulu Öğrt. Mehmet Aydıncık Üye
Gazi Eğitim Enstitüsü Öğrt. Sadık Balkan Üye
İstanbul Eğitim Enstitüsü Öğrt. Nihat Sami Banarlı Üye
İstanbul İktisat Fakültesi, Prof. Ömer Lütfi Barkan Üye
Balıkesir Lisesi Müdürü Rasim BAŞGÖZ Üye
Bakanlık Başmüfettişi Avni BAŞMAN Üye
İstanbul Edebiyat Fak. , Prof. Cavit BAYSUN Üye
Bakanlık Müfettişi Osman BENER Üye

Adana Kız Lisesi Müdürü Ömer BEYGO Üye
İzmir Yüksek Eko.veTic. Okulu Öğ. Cevdet BİLSEY Üye
Orta Öğretim Şube Müdürü Faik BİNAL Üye
İstanbul Kız Lisesi Öğretmeni Sabahat BİNGÜLER Üye
Ankara Ziraat Fakültesi, Prof. Şevket BİRAND Üye
Genelkurmay Askeri Liseleri Müdürü Nazmi ÇAĞAN Üye
Ankara DTCF Dekanı Hamit DERELİ Üye
İTÜ Mimarlık Fakültesi Dekanı Hamit DİLGEN Üye
Emekli Öğretmen Ali Ulvi ELÖVE Üye
Ankara Gazi Eğitim Enstitüsü Öğrt Refik EPİKMAN Üye
İstanbul Edebiyat Fakültesi Prof. H. Vehbi ERALP Üye
Kayseri Lisesi Müdürü Rıfat Ergeçe Üye
Samsun Lisesi Müdürü Hasan ERK Üye
Edirne Lisesi Fizik Öğretmeni Ahmet Fazıl Erözkan Üye
Askeri Okullar Temsilcisi, Sivil Öğrt Baha Erkana Üye
Ankara Atatürk Lisesi Müdürü Necati GEÇKİNLİ Üye
İTÜ Mimarlık Fakültesi Dekanı Mukbil Gökdoğan Üye
İstanbul Fen Fakültesi, Prof. Nüzhet Gökdoğan Üye
İstanbul Kabataş Lisesi Öğretmeni Hıfzı Gönensoy Üye
İstanbul Kabataş Lisesi Öğretmeni Kemal GÖRSEN Üye
İstanbul Galatasaray Lisesi Müdürü Behçet GÜÇER Üye
Ankara Gazi Lisesi Öğretmeni Nilüfer GÜN Üye
Bakanlık Müfettişi Refik GÜNER Üye
Bakanlık Müfettişi Besim GÜRMEN Üye
Yeni Kolej Müdürü Mehmet Ali Haşmet Üye
Ankara Kız Lisesi Öğretmeni Azime İPEK Üye
İstanbul Güzel Sanatlar Akademi Müd Zeki Faik İZER Üye
Ankara Fen Fakültesi Dekanı T. Okyay Kabakoğlu Üye
Ankara DTCF, Prof. Enver Ziya KARAL Üye
Bakanlık Müfettişi Ziya KARAMUK Üye
Ankara Polis Enstitüsü Müdürü Rifat KEMERDERE Üye
Bakanlık Müfettişi Cahit KINAY Üye
Bakanlık Müfettişi V. Mahir Kocatürk Üye
İzmir Millî Eğitim Müdürü Asım KORKUT Üye
Ankara Atatürk Lisesi Öğretmeni Hayrünnisa KÖNİ Üye
Ankara Gazi Eğitim Enstitüsü Öğrt KRİSTİNUS Üye
Talim ve Terbiye Kurulu Raportörü Şükrü KURGAN Üye
Ankara Erkek Teknik Öğr Okulu Mdr Raşit MOCAN Üye
Erzurum Lisesi Öğretmeni Yunus MURAT Üye
İstanbul Güzel Sanatlar Akade. Öğr Asım MUTLU Üye
Ankara Gazi Eğitim Enstitüsü Öğr Rauf NASUHOĞLU Üye
İzmir Atatürk Lisesi Öğretmeni Selâhattin Okandan Üye
Gazi Eğitim Enstitüsü Öğretmeni Malik ONGAN Üye
Ankara Erkek Teknik Öğrt Okulu Öğ. Arif Öget Üye
İstanbul Tıp Fakültesi Dekanı Ziya ÖKTEM Üye
Ankara Gazi Lisesi Müdürü İhsan ÖNGÜT Üye
İzmir Eğitim Enstitüsü Öğretmeni Salâhattin ÖZYAR Üye
İstanbul Fen Fakültesi Profesörü Hamit Nafiz PAMİR Üye
İTÜ Elektrik Fakültesi Prof. Ahmet ÖZEL Üye
Ankara DTCF Doçenti Ferruh SANIR Üye
Ankara Fen Fakültesi Prof. Celâl SARAÇ Üye
İstanbul Haydarpaşa Lisesi Öğretmeni Hatemi Senih Sarp Üye
İstanbul Tekn Üniv Elektrik Fak. Dek Mustafa Santur Üye
İstanbul Teknik Üniv İnşaat Fak Dek Malik Sayar Üye
Ankara DTCF Doçenti Aydın Sayılı Üye
İst. Yüksek Eko ve Tic Okulu Mdr Nihat Sayar Üye
İst Yüksek Eko ve Tic Okulu Öğrt Hamit Sayman Üye
Ankara Gazi Eğitim Enstitüsü Öğrt Hadiye SAYRON Üye

Samsun Lisesi Müdürü Zeki SEZİN Üye
Ankara DTCF Doçenti Suat SİNANOĞLU Üye
Ankara DTCF Doçenti Samim Sinanoğlu Üye
Beden Terbiyesi Genel Müdürlüğü İlyas Sınal Üye
İzmir İnönü Lisesi Öğretmeni Ziya SOMAR Üye
İstanbul Taksim Lisesi Öğretmeni İzzet SONER Üye
Ankara DTCF, Prof. İrfan ŞAHİNBAŞ Üye
Sivas Lisesi Kimya Öğretmeni Hamide ŞANVER Üye
İst. Yüksek Eko. ve Tic Okulu Öğ. Saffet ŞAV Üye
Beyoğlu Kız Lisesi Öğretmeni Emin Ali Şavlı Üye
İstanbul Teknik Okulu Müdürü Atıf TANSU Üye
Ankara Kız Lisesi Öğretmeni Perihan TINÇ Üye
Bursa Erkek Lisesi Öğretmeni Rıfat TOKGÖZ Üye
İstanbul Güzel Sanatlar Öğretmeni Cemal TOLLU Üye
İstanbul Vefa Lisesi Öğretmeni Nurettin TOPÇU Üye
Dil ve Tarih Coğrafya Fakültesi, Prof. Bedrettin TUNCEL Üye
İstanbul Edebiyat Fakültesi Doçenti Mümtaz TURHAN Üye
İstanbul Millî Eğitim Müdürü Murat URAZ Üye
İstanbul Kandilli Lisesi Öğretmeni Nihal ÜLKER Üye
Ankara Gazi Eğitim Enstitüsü Öğrt Suavi YALVAÇ Üye
Ankara Devlet Konservatuarı Öğrt Halil Bedi Yönetken Üye
Ankara Kız Lisesi Öğretmeni Saime Yörükoğlu Üye
Askeri Liseler Kurmay Yrb Salâhattin Yurdasun Üye
Ankara Atatürk Lisesi Öğretmeni Fethi YÜCEL Üye
Kaynak: Millî Eğitim Bakanlığı 1949: 17–18.
Lise Ders Konularının Dört Yıllık Teşkilata Göre Tespit

Komisyonunda özellikle ortaöğretim kurumlarının öğrenim sürelerinin
dört yıl yapılması hakkında incelemeler yapılırken hararetli tartışmalar
olmuştur. Liselerin dört yıla çıkarılmasına karşı çıkan komisyonun
öğretmen üyeleri, mevcut müfredat programları hafifletildiği takdirde
ana derslere zaman yeteceğini ve bu yüzden üç yıllık eğitimin yeterli
olacağını belirtmişlerdir. Liselerin dört yıla çıkarılmasını özellikle
savunan Talim ve Terbiye Heyeti Başkanı Kadri Yörükoğlu ve İzmir
Bölge Müfettişi Halil Vedat Fıratlı zaten lisedeki öğrencilerin dörtte
üçünün liseyi dört veya beş senede bitirebildiğini söyleyerek liselerin
dört yıla çıkarılmasını istemişlerdir. Komisyonun ikinci gününde
liselerin dört yıla çıkarılması ile ilgili karar alınamayınca konunun alt
komisyonda incelenmesine karar verilmiştir (Son Posta, 24 Ağustos

1949).
Komisyon, ertesi gün müfredat programlarını incelemek üzere kurulan

alt komisyonların çalışmaları ile devam etmiştir. Liselerin dört yıla
çıkarılması ile ilgili görüşmelere ise müfredat programlarının
tespitinden sonra başlanmasına karar verilmiştir (Son Posta, 25 Ağustos
1949). Alt komisyonlar, müfredat programlarını inceledikten sonra
raporlarını komisyona sunmuştur. Buna göre Tarih komisyonu liselerin
4 yıla çıkarılmasına göre bir rapor hazırlandığını, Millî tarihe daha fazla
yer vermek için liselerde haftada 7-8 saat tarih dersinin yeterli olacağını
belirtmiştir. Felsefe komisyonu ise ders sırasında öğrenciye düşünme
ihtiyacının aşılanması ve öğrencide konuşma yeteneğinin geliştirilmesi
için Bakanlığın projesinde yer alan ders saatlerinin daha da
artırdıklarını söylemiştir. Edebiyat Komisyonu, raporunun okunması
sırasında öğretmen üyelerle Bakanlık temsilcileri arasında tartışma
çıkmıştır. Öğretmenler, edebiyat dersinin 3 yılda okutulabileceğini bu
yüzden 4.yılın gereksiz olduğunu belirtmişlerdir. Ancak buna şiddetle
karşı çıkan Talim ve Terbiye Heyeti Başkanı Kadri Yörükoğlu,
edebiyat komisyonunun hazırladığı raporda kompozisyona yer
verilmediğini belirtmiştir (Son Posta, 27 Ağustos 1949). Alt
komsiyonların hazırladıkları bu raporlar incelendikten sonra liselerin 4
yıla çıkarılması ile ilgili bir oylama yapılmıştır. Oylama sonunda 52
evet, 39 hayır oyu çıkmıştır. Böylece liselerin 4 yıla çıkarılması
komisyonda kabul edilmiş ve genel kurula sunulmuştur. (Son Posta, 28
Ağustos 1949).
Tablo 47
Eğitim ve Öğretimde Dayanılan Demokratik Esasları Gözden
Geçirecek Komisyon Üyeleri
Siyasal Bilgiler Okulu, Dr. Kemal Arık Başkan
İstanbul Hukuk Fakültesi, Prof. Recai Galip Okandan Başkan Yrd
Ankara Üniv. Veteriner Fak, Prof. Selâhattin Batu Sözcü
Ziraat Fakültesi Profesörü Kerim Ömer Çağlar Sözcü
Milli Eğitim Bak. 2. Hukuk Müşaviri Şekip Çukuroğlu Üye
Ankara Tıp Fakültesi Profesörü Muhittin Dilemre Üye
Eski Talim ve Terbiye Kurulu Üyesi Kâzım Nami Duru Üye
İstanbul Tıp Fakültesi Profesörü Muhittin Arel Üye
İstanbul Teknik Üniversitesi Rektörü Hulki Eren Üye
Veteriner Fakültesi Dekan Vekili Macit Erkol Üye
İstanbul Vefa Lisesi Müdürü Rifat Necdet Evrimer Üye
İstanbul Tıp Fakültesi, Profesör F. Kerim Gökay Üye
Ankara Gazi Eğitim Enstitüsü Öğrt Fuat Gündüzalp Üye
Bakanlık Başmüfettişi Fethi İsfendiyaroğlu Üye
Ankara Hukuk Fakültesi Dekanı H. Cahit Oğuzoğlu Üye
Ankara Atatürk Lisesi Müdürü Sabri Urunç Üye
Bakanlık I. Hukuk Müşaviri İ. Hakkı Ülgen Üye
Afyon Erkek Sanat Enstitüsü Müdürü Osman Yüksel Üye
Erzurum Milli Eğitim Müdürü Şevket Erdem Üye
İstanbul Haydarpaşa Lisesi Müdürü Bahattin Örnekol Üye
Ankara Kız Teknik Öğrt Okulu Öğrt Feriha Baymur Üye
İstanbul Kız Lisesi Öğretmeni Faika Onan Üye
Ankara Hasanoğlan Köy Enst Müd. Kemal Üstün Üye
İzmir Kız Lisesi Müdürü V. Baha Pars Üye
Kaynak: Millî Eğitim Bakanlığı 1949, 22–23.
Tablo 47’de görüldüğü gibi Eğitim ve Öğretimde Demokratik Esasları

Belirleme Komisyonu 1 başkan, 1 başkan vekili, 2 sözcü ve 20 üye ile
DTCF salonunun 205 no’lu odasında çalışmalarına başlamıştır. Eğitim
ve Öğretimde Demokratik Esasları Belirleme Komisyonu alt
komisyonlar tarafından hazırlanan raporu okuduktan sonra okulda
verilecek demokratik eğitimin yöntem ve tekniklerini tekrar gözden
geçirmiş ve bu konuda öğrenci temsilcileri ve sivil toplum
kuruluşlarının da görüşünün alınması kararlaştırılmıştır. 27 Ağustos’ta
komisyon çalışmalarını tamamlamış ve hazırlanan rapor komisyonda
okunmuş ve oy birliği ile kabul edildikten sonra rapor Şûra başkanlığına

verilmiştir (Son Posta, 26 Ağustos 1949; Son Posta, 28 Ağustos 1949).
Tablo 48
Ortaokullara ve Liselere Öğretmen Yetiştiren Eğitim Enstitüleri ve
Yüksek Öğretmen Okulu Teşkilatını Yeni İhtiyaçlara Göre Düzenleme
İşleri Komisyon Üyeleri
İstanbul Edebiyat Fak. Profesörü Hamit Ongusu Başkan
İzmir Eğitim Enstitüsü Müdürü Rahmİ Balaban BşkYrd.
Balıkesir Eğitim Enstitüsü Müdürü Kemal Kaya Sözcü
İstanbul Eğitim Enstitüsü Müdürü Reşat Tardu Sözcü
İstanbul Eğitim Enstitüsü Niyazi Akşit Üye
Ankara Gazi Eğitim Enstitüsü Öğrt Zehra Alagöz Üye
Bakanlık Müfettişi İrfan Alıcıoğlu Üye
Ankara Gazi Eğitim Enstitüsü Öğrt Cemal Alpman Üye
İstanbul Yüksek Öğrt. Okulu Mdr Cemal Artüz Üye
Ankara Gazi Eğt. Enst Mdr Vekili Cevdet Arun Üye
Ankara Gazi Eğitim Enstitüsü Öğrt Fuat Baymur Üye
Ankara Gazi Eğitim Enstitüsü Öğrt Cemil Boran Üye
Ankara Gazi Eğitim Enstitüsü Öğrt Hüsnü Cırıtlı Üye
Konya Öğretmen Okulu Müdürü Nami Çetinel Üye
Ankara Gazi Eğitim Enstitüsü Öğrt Ziya Dalat Üye
İstanbul Edebiyat Fakültesi Dekanı Besim Darkot Üye
Ankara DTCF Doçenti Bedi Ziya Egemen Üye
Ankara Gazi Eğitim Enstitüsü Öğrt Mithat Enç Üye
İstanbul İktisat Fakültesi Dekanı Z. Fahri Fındıkoğlu Üye
Bakanlık Müfettişi H. Vedat Fıratlı Üye
Bakanlık Başmüfettişi Osman Horasanlı Üye
Ankara Gazi Eğitim Enstitüsü Öğrt Halil Fikret Kanat Üye
Bolu Öğretmen Okulu Müdürü Ragıp Kural Üye
İstanbul Eğitim Enstitüsü Öğrt Ömer Mart Üye
Ankara DTCF, Prof. N. Halil Onan Üye
Konya Kız Öğretmen Okulu Öğrt Osman Oral Üye
Ankara Teknik Öğrt Okulu Öğrt Remzi Öncül Üye
İzmir Kızılçullu Köy Enstitüsü Öğrt Ahmet Önertürk Üye
İstanbul Eğitim Enstitüsü Öğrt Hüviyet Bekir Örs Üye
Balıkesir Eğitim Enstitüsü Öğrt İbrahim Özgür Üye
Ankara Gazi Eğitim Enstitüsü Öğrt M. Nihat Özön Üye
İstanbul Beyoğlu Erkek Lisesi Öğrt Münir Raşit Öymen Üye
İstanbul Edebiyat Fak. Profesörü Peters Üye
Balıkesir Savaştepe Köy Enst. Öğrt Nihat Salkur Üye
Bakanlık Başmüfettişi Hikmet Türk Üye
Ankara Gazi Eğitim Enstitüsü Öğrt Faik Reşit Unat Üye
Ankara Gazi Eğitim Enstitüsü Öğrt Zehra Alagöz Üye
Ankara Gazi Eğitim Enstitüsü Öğrt Süleyman Ölçen Üye
Tablo 48’de görüldüğü gibi Öğretmen Yetiştirme Komisyonu 1 başkan,

1 başkan vekili, 2 sözcü ve 34 üye ile DTCF salonunun 216 A no’lu
odasında çalışmalarına başlamıştır. Öğretmen Yetiştirme Komisyonu
çalışmalarını Şûranın üçüncü gününde tamamlayarak bazı kararlar
almıştır. Komisyonda, eğitim enstitülerine kabul edilecek öğrencilerin
bir sınava tabi tutulması, eğitim enstitülerinin 2 yıl olması, genel bilgi
dersleri ile mesleki fomasyonun birlikte yürütülmesi, eğitim
enstitülerinin Fen, Edebiyat ve Yabancı Dil olmak üzere 3 bölüme
ayrılması ve öğrencilerin beden eğitimi, müzik ve resim-iş gibi
derslerden sadece bir tanesini seçmesi gibi kararlar alınmıştır. 27
Ağustos 1949’taki toplantısında komisyon, 2 yüksek öğretmen okulu
kurulması ve kurulacak bu okulların üniversitelerin pedagoji enstitüleri
ile irtibatta olması ve öğretmen adaylarının son 4 dönemde uygulama
liselerinde hazırlanacak planlara göre çalıştırmaları oy birliği ile kabul
edilmiştir. Alınan bu kararların Şûra genel kuruluna sunulmasıyla
komisyon çalışmalarını tamamlamıştır (Son Posta, 25 Ağustos 1949,
Son Posta, 28 Ağustos 1949).
IV.Millî Eğitim Şûrası 29 Ağustos 1949 tarihinde genel kurul halinde

çalışmalarına devam etmiş ve komisyonlar tarafından hazırlanan
raporlar üzerinde görüşmelere başlanmıştır. Şûra, çalışmalara
başlamadan önce Millî Eğitim Bakanı Tahsin Banguoğlu bir konuşma
yapmış ve komisyonlarda çok verimli çalışmalar yapıldığını ve bu
çalışmaların ileride çok hayırlı kararlar olarak ortaya çıkacağını
belirtmiştir. Bakanın konuşmasından sonra söz alan Eğitim ve
Öğretimde Dayanılan Demokratik Esasları Gözden Geçirecek
Komisyon sözcüsü, Bakanlığın demokratik eğitim ile ilgili hazırladığı

projenin ilmi fikirler içermesine rağmen demokratik esaslar
içermediğini söylemiş ve komisyonun hazırladığı raporu okumuştur.
Bu rapora göre demokratik eğitim, okul içi ve okul dışı olmak üzere
ikiye ayrılıyor, okul dışında demokratik eğitimin nasıl verileceği, okul
içinde ise öğrencinin kendi kendini idare etmesi konusu açıklanıyordu.
Yapılan görüşmelerden sonra bu rapor aynen kabul edilmiştir. Öğleden
sonra çalışmalarına devam eden Şûra, ortaokul ve liselere öğretmen
yetiştiren eğitim enstitüleri ve yüksek öğretmen okullarının
düzenlenmesi hakkındaki raporu incelemiştir. Görüşmeler sonucunda,
müzik öğretmenlerinin konservatuarda bir yıl staj görmesi ve
enstitülerdeki dil derslerinin iki yıldan üç yıla çıkarılması
kararlaştırılmıştır (Son Posta, 30 Ağustos 1949).
IV.Millî Eğitim Şûrası, son gün olan 31 Ağustos 1949 tarihinde saat
14:30’da toplanmış ve liselerin 4 yıla çıkarılması ile ilgili 16 sayfalık
rapor okunduktan sonra genel kurul halinde görüşmelere başlanmıştır.
Toplantı sırasında söz alan Ömer Lütfü Barkan, liselerin 4 yıla
çıkarılması kararının öğrenci velilerine ağır bir yük getireceğini
söyleyerek bu karara karşı çıkmıştır. Daha sonra söz alan komisyon
sözcüsü eleştirilere cevap vermiş ve raporun genel kurulda oylanmasını
istemiştir. Yapılan oylama sonunda liselerin 4 yıla çıkarılması ilgili
komisyon raporu 59’a karşı 100 oyla kabul edilmiştir. IV.Millî Eğitim
Şûrası 31 Ağustos 1949 tarihinde saat 20:25’te çalışmalarını
tamamlayarak kapanmıştır. (Yeni Sabah, 1 Eylül 1949).
Sabahaddin Sönmez, Zafer gazetesindeki köşe yazısında Maarif

Şûralarında siyasi iktidarın isteği ile kararlar alındığını ve Şûralarda
belirli fikirlerin tescil ve tasdik edildiğini belirtmiştir (Sönmez, 1949:
2). Şûranın kapanışında bir konuşma yapan Millî Eğitim Bakanı Tahsin
Banguoğlu, bu eleştirilere karşı çıkarak toplantı havasının
bulandırılmak istendiğini ileri sürmüş ve basını eleştirmiştir.
Banguoğlu sözlerine şöyle devam etmiştir: "Siz, on günden beri baskı
altındaymışsınız; bu neşriyat doğru değildir ve sizin güzel havanız
bulandırılmak istenmektedir. Bunlar olabilir fakat ne bu teşkilatın
başındaki arkadaşınız tesir yapacak ve ne de siz böyle bir tesir altında
kalarak çalışacak arkadaşlarsınız" (Zafer, 1949: 6).
IV. Millî Eğitim Şûrasının kapanmasından sonra basına demeç veren

Millî Eğitim Bakanı Tahsin Banguoğlu, Şûrada alınan kararlardan
memnun olduğunu ve Şûranın işaret ettiği meselelerle ilgili tedbir
alacağını belirtmiştir. Alınan bu kararlardan biri yeni hazırlanan
ortaokul müfredat programının bazı değişikliklerle Şûrada kabul
edilmesidir. Banguoğlu, Şûra’da alınan bu kararla ilgili olarak eski
ortaokul müfredat programının teorik olduğunu, yeni ortaokul müfredat
programına elişi, daktilo, defter tutma, ticaret ve ziraat işleri gibi
derslerin ilave edilmesi ile çocuklara daha faydalı bilgiler verileceğini
belirtmiştir.
Şûrada alınan diğer karar ise liselerin dört yıla çıkarılmış olmasıdır.
Şûranın bu kararı almasında lisedeki öğrencilerde görülen formasyon
eksikliği ve lise bitirme sınavlarında öğrencilerin yüzde altmış beşinin
başarız olması etkili olmuştur (Ulus, 7 Eylül 1949). Zaten Şûra
toplanmadan önce Millî Eğitim Bakanlığı ortaokul ve liselerde bir anket

düzenlemişti. Anket sonuçlarını değerlendiren Banguoğlu, bu anket
sonunda öğrencilerde formasyon eksikliğinin görüldüğü ve öğrencilerin
bilgilerinin ezbere dayandığının anlaşıldığını belirtmiştir (Son Posta, 23
Ağustos 1949). Liselerin dört yıla çıkarılmasının uygulanması ile ilgili
bir açıklama yapan Banguoğlu, bu kararın 1949-1950 eğitim-öğretim
yılında bütün Resmî ve özel liselerin birinci sınıfında Şûra tarafından
kabul edilen yeni müfredat programına göre uygulanmasına, liselerin
ikinci ve üçüncü sınıflarına geçen öğrencilerin ise eğitimlerine eski
müfredat programlarına göre devam etmelerini belirtmiştir (Yeni
Sabah, 6 Eylül 1949). Şûrada alınan kararlardan biri de öğretmen
yetiştirme politikasıyla ilgili olarak lisans mezunu öğretmen
adaylarının pedogojik formasyona tabi tutulmasıdır. Şûrada alınan
kararla bu derslerin üniversitelerdeki pedogojik enstitülerde okutulması
kararlaştırılmıştır (Yeni Sabah, 7 Eylül 1949).
2.3. İnönü Dönemi Eğitim Kurumları
İnönü döneminde eğitimde ilk olarak okuma yazma oranının artırılması

ve ilköğretimi geliştirmek amaçlanmıştır. İnönü döneminde Türk
Hümanizmi adı ile kültür eksenli bir eğitim verilmeye çalışılmış, eğitim
üç ilke çerçevesinde yürütülmüştür:
✓ Millî olma ilkesi

✓ Laik olma ilkesi
✓ Hümanist olma ilkesi (Gündüz, 2018: 153).
2.3.1. Okul Öncesi Eğitim
İsmet İnönü döneminde okul öncesi eğitim kurumlarının sayısının

düşük olduğu görülmektedir (Tablo 49). Bunun sebebi ise İsmet İnönü
döneminde daha çok ilköğretimin yaygınlaştırılması üzerinde durulmuş
olmasıdır. Sonuç olarak İsmet İnönü Dönemi okul öncesi eğitim
kurumlarında %15 bir azalma, bu kurumlarda çalışan öğretmen
sayılarında %19 bir azalma, öğrenci sayılarında ise %16 oranında bir
azalma olmuştur.
Tablo 49
İsmet İnönü Dönemi Okul Öncesi Eğitim ile İlgili İstatistik
Eğitim-Öğretim Yılı Okul Sayısı Öğretmen Sayısı Öğrenci Sayısı
1938-1939 55 68 1.886
1939-1940 54 67 1.807
1940-1941 51 60 1.690
1941-1942 45 45 1.348
1942-1943 49 62 1.522
1943-1944 49 63 1.604
1944-1945 46 54 1.546
1945-1946 46 52 1.601
1946-1947 46 58 1.561
1947-1948 48 67 1.594
1948-1949 48 64 1.461
1949-1950 47 55 1.583
Toplam 584 715 19.213
Kaynak: Devlet İstatistik Enstitüsü, 1967: 90.
2.3.2. İlkokullar
İsmet İnönü döneminde ilköğretimin amaç ve ilkeleri şu şekilde

belirlenmiştir:
✓ İlköğretimin hızlı bir şekilde yaygınlaşmasını sağlamak için

şehir, kasaba ve özellikle köylerde yeni okullar açmak
✓ Bu okullarda öğretmenlik yapacak ve bu okulları denetleyecek

yeni kadrolar oluşturmak
✓ Cumhuriyetin ilkelerine uygun eğitim ve öğretim planları
hazırlamak
✓ Köylerde eğitimin yaygınlaştırılarak köylerin ihtiyacı olan teknik
üretim araçlarını verimli bir şekilde kullanmayı öğretmek
✓ Öğrenim çağı dışına çıkmış olan öğrencilere yönelik ulus okulları
açmak (Maarif Vekaleti, 1941: 5).
İlköğretim konusu İnönü Dönemi’nde üzerinde en çok durulan konu

olmuştur. İsmet İnönü, 1 Kasım 1939 tarihinde Türkiye Büyük Millet
Meclisinin altıncı dönem birinci toplantı yılı açış konuşmasında
İlköğretim ile ilgili hükümetin ilköğretimin amelî ve ana tedbirlerine el
koyduğunu ve bunların hızlıca incelenerek kararlaştırılacağından emin
olduğunu belirtmiştir (Türk Devrim Tarihi Enstitüsü Yayımları-6,
1946: 46–47). 1938-1946 yılları arasında İlköğretim Genel Müdürlüğü
yapmış olan İsmail Hakkı Tonguç'a göre ilköğretim, halka medeni bir
insan topluluğu halinde yaşamanın ilk bilgilerini öğretme ve bir
memlekette halk idaresini gerçekleştirme şartlarının en önemlisi, geniş
manalı ilköğrenimi belli yaşlardaki bütün çocuklar için parasız ve
mecburi kılmaktır. (Maarif Vekilliği, 1944: 1).
Hasan Ali Yücel, 11 Nisan 1946 yılında verdiği demeçte ilkokulara

devam konusu ile ilgili şunları söylemiştir:
"Memleketin ilerlemesi ve kalkınmasında başlıca bir amil saydığımız

konuyu anlatamamış olmamızı asla kabul etmiyorum. Gelecek seneler
için iller, ilçeler, bucaklar ve köyler için ayrı ayrı ilkokula devam
cetvelleri tutturacağım ve ilk sınıfa başlayan çocuğun beşinci yıl
sonuna kadar devamını bütün memlekete takip ettireceğim. İlkokulda

devam meselesi benim işlerimin içinde başlıca bir meselemdir" (BCA,
030/01-90/559/7).
Millî Eğitim Bakanı Tahsin Banguoğlu, 16 Kasım 1949 tarihinde

öğrenim çağındaki çocukların okula devamlarının sağlanması hakkında
valiliklere bir genelge göndermiştir. Genelgede okulu bulunan şehir,
kasaba ve köylerde bulunan çocukların (Yönetmeliğe göre okula
alınmayacaklar hariç) istisnasız okula alınmalarının sağlanması ve
okula kayıtlı öğrencilerin yüzde yüz devamlarının sağlanması
istenmiştir. İstatistiklere göre 1949-1950 eğitim öğretim yılındaki
birinci sınıf öğrenci sayısı, 1944-1945 eğitim-öğretim yılındaki öğrenci
sayısından 69.018 eksiktir. (MEB Tebliğler Dergisi, 4 Kasım 1949:
533).
Tablo 50
İsmet İnönü Dönemi İlköğretim ile İlgili İstatistik
1938-1939 7.862 17.120 813.532
1939-1940 9.417 19.047 905.139
1940-1941 10.582 20.564 955.957
1941-1942 10.948 20.687 961.659
1942-1943 11.156 21.424 972.093
1943-1944 12.182 22.387 995.999
1944-1945 12.903 25.687 1.246.818
1945-1946 14.010 27.317 1.357.740
1946-1947 15.131 30.206 1.413.983
1947-1948 15.925 32.081 1.448.093
1948-1949 16.119 33.185 1.468.382
1949-1950 17.106 34.822 1.591.039
Toplam 153.341 304.527 14.130.434
Kaynak: BCA, 030/01-90-559-4-3; Devlet İstatistik Enstitüsü, 1967:
8.
Tablo 50’de görüldüğü gibi İsmet İnönü döneminde ilkokulların

sayısında % 118, öğretmen sayısında %103, öğrenci sayısında %96
oranında bir artış sağlanmıştır. İkinci Dünya Savaşı yıllarında yani
1940-1944 yılları arasında ilkokullardaki okullaşma oranında ciddi bir
artış olmamıştır. Savaş bittikten sonra hem okullaşma oranında hem de
öğrenci sayılarında artış olmuştur. 1944 yılından itibaren öğretmen
sayısında da bir artış olmuştur. Bunun sebebi hem İkinci Dünya
Savaşı’nın sona ermesi hem de ilköğretime öğretmen yetiştirmek için
açılan Köy Enstitülerinin ilk mezunlarını vermiş olmasıdır. İlkokul
öğrencisinin okullaşma oranı 1926-1927 eğitim-öğretim yılında % 39,
1934-1935 eğitim-öğretim yılında % 32, 1939-1940 eğitim-öğretim
yılında % 37, 1944-1945 eğitim-öğretim yılında % 52, 1949-1950
eğitim-öğretim yılında % 68 olmuştur. (Kodamanoğlu, 1964: 44).
1944-1945 yılında Resmî, özel ve azınlıklara ait tüm ilkokullarda
toplam öğrenci sayısı 1.259.759 iken 1945-1946 yılında bu sayı
1.373.515 'e yükselmiştir (İlköğretim, 1946: 2789). Şehirlerde ve
köylerde ilkokulların sayısı 1945 yılında 14.981 olmuştur.
İlkokullardaki öğrenci sayısı da 1.357.200 olmuştur. Bir önceki yıla
öğrenci sayısı 100.000 kişi artmıştır (BCA, 030/01-90/559/7).
1948 yılında ilkokulların müfredat programı hazırlanarak birer örneği

milli eğitim müdürlüklerine gönderilmiştir. 1948 yılındaki bu ilkokul
müfredat programı ile her derse milli kültüre ulaştıracak bir araç olarak
bakılması ve buna göre bir öğrenim verilmesi kararlaştırılmıştır.
Bakanlığın hazırlamış olduğu programda bu konu üzerinde titizlikle
durulmuştur. Bu programla öğrencilere milli hayatın bütün safhaları
hakkında geniş bilgi verilerek, tarihi günlerde bütün gün tarihi olayın
önemi hakkında ayrıntılı bilgi vermek amaçlanmıştır (Ulus, 25 Ekim
1948: 2).
1948 yılındaki ilkokul programı ile Millî eğitimin amaçları; toplumsal,

kişisel, ekonomik, insanlık münasebetleri bakımından olmak üzere 4
kısma ayrılarak maddeler halinde belirtilmiştir. 1948 yılında çıkarılan
yönetmelikle ilkokulun ilkeleri eğitim ve öğretim açısından şu şekilde
belirtilmiştir:
1. İlkokul, Millî bir eğitim kurumudur. Çocuklar, Millî varlığın bir

parçası olduğu için ileriki yaşamlarında çocukların Millî ödev ve
sorumluluklarını gerçekleştirecek birer Türk vatandaşı olarak
yetiştirilmeleri gerektiği unutulmamalıdır. Bu amaçla;
a) İlkokul, çocuklara Millî kültürü aşılamak zorundadır.

b) Okuldaki her derse Millî hedeflere ulaştıracak bir araç olarak
bakılmalıdır.
c) İlkokulda her dersin Millî hayat ile alakadar olmasına ve derslerin
Millî hayat ile ilişkilendirilmesine dikkat edilmelidir.
2. İlkokul gerçek bir topluluktur. Okullarda dinamik bir topluluk hayatı

yaşandığı için öğrencilerin okulda görev ve sorumluluk alarak rasyonel
bir topluluk hayatı yaşamalarını sağlayacak bir eğitim sistemi
uygulanmalıdır.
3. Okul, çocuğa geniş ölçüde etkinlik, iş ve yaratma imkânı sağlayan

canlı bir çevre olmalıdır.
4. Okulda pratik bilgi ve becerilere önem verilmelidir. Çocukların

anlamayacağı ve işine yaramayan kuramsal bilgi vermekten ziyade
çocuklara hayatın gerekli kıldığı pratik bilgi verilmelidir.
5. İlkokul öğrencilerine kazandırılacak bilgi ve becerilerin sağlam ve

köklü olabilmesi için çocuklara çalışma ortamı hazırlanmalı ve bu
ortamların çalışma araçları ile donatılması gerekmektedir. İlkokullarda
çalışma yerleri şunlardır:
a) Dershane: Dershaneler iş yapmaya elverişli bir şekilde

düzenlenmelidir.
b) İşlik: Okulda öğrencilerin ihtiyacını karşılayacak büyüklükte işlik
bulunması gerekmektedir. İşliğin kullanışlı olabilmesi, yeter
sayıda iş masası, kum sandığı veya masası, rende, burgu, testere,
çekiç, mengene, tüp, cam kavanoz gibi araçlarla donatılması
gerekmektedir.
c) Mutfak: İlkokul öğretim programında belirlenen bazı derslerin
uygulanması için okulda küçük bir mutfak kurulmalıdır.
d) Okul ve uygulama bahçesi: Okul bahçesinin geniş bir alanı
öğrenciler için oyun alanı olarak düzenlenmelidir. Ayrıca
uygulama bahçelerinde öğrencilerin tarım ve hayvancılık
konusunda bilgi edinmeleri sağlanır.
e) Arıcılık: Arıların bakımı ile ilgilenen öğrencilerin aynı zamanda
tabiat bilgisine ait birçok problemleri de incelemek fırsatına
kavuşurlar.
6. İlkokulların bütün çalışmalarında tutum, Millî kaynakları koruma ve

ulusal ekonomiyi kavrayış ve duyuşu önemli bir yer tutmalıdır. Bunun
için;
a) Okulun sınıf, işlik, uygulama bahçesi, okuma odası ve oyun

alanlarındaki faaliyetlerinde öğrencilerin tutumlu davranma-
larını; kullandıkları araçların temizliğine ve bakımına özen
göstermeleri gerekmektedir.
b) Öğrenciler bütün çalışmalarında planlı ve programlı hareket
etmelidir.
c) Öğrencilerin yerli malı kullanımına teşvik edilmelidir.
d) Çocukların elindeki malzemeyi idareli kullanmaları telkin
edilmelidir.
e) Derslerde verilecek konuların ulusal ekonomi açısından da göz
önünde bulundurularak anlatılmasına önem verilmelidir.
7. Okul, öğrencilere verimli çalışma yöntemlerini öğreterek onların iyi

alışkanlıklar kazanmasını sağlamalıdır.
8. İlkokulda çocukların özellikleri göz önünde bulundurulmalıdır.

Bundan dolayı;
a) Gelişim evresinde olan çocuklar, bu gelişim döneminin belli

basamaklarından geçerken birtakım beceriler kazanırlar.
b) Öğretmen, her bir çocuğu beden ve ruh sağlığı açısından bir bütün
olarak değerlendirmelidir.
c) Çocuklar arasındaki bireysel farklılıklar göz önünde tutularak
öğrencinin kendi özel yeteneklerinin sınırları içinde en yüksek
olgunluk seviyesine çıkarılmasını sağlamak eğitim ve öğretim

sürecinin önemli noktalarından biridir.
d) Çocukların hareket ve oyun ihtiyacını karşılamak için okulun
bahçesinde bir oyun alanı bulunması gerekmektedir.
e) Çocuğun okula uyum sürecinde öğretmenin rehberliği çok
önemlidir.
f) Öğretmen, çocukların her zaman hata yapabileceğini kabul etmeli
ve bu hataları büyütmemeli, her zaman çocuklara anlayışla
yaklaşarak onların kötü alışkanlıklarından kurtulmaları için
yardım etmelidir.
9. Okul ve aile arasında iş birliği sağlanmalıdır. Okul ve ailenin

karşılıklı anlayışı çocuğun okul ve ev hayatında başarılı olmasını
sağlayacaktır.
10. İlkokul, çocuklara fikirlerini ve duygularını türlü yollarla ifade etme

imkânı tanımalıdır.
11. Çocukları bir konu ve/veya faaliyete karşı ilgilerini çekmek için
onların içgüdülerinden faydalanılmalıdır.
12. Okul, öğrenciye bilimsel yöntemlere göre çalışma yollarını

öğretmeli ve onu eleştirel düşünmeye sevk ederek gündelik hayatında
hareketlerini düşünerek ve muhakeme ederek düzenlemeyi bir
alışkanlık haline getirilmelidir.
13. Ahlak eğitiminde başarılı olmak için çocuklara soyut ahlak kuralları
öğretmekten ziyade onların yaşayışının ahlaki olması sağlanmaya
çalışılmalıdır.
14. Okul, çocuklarda güzel şeylere karşı sevgi ve bağlılık uyandırmalı,

onlara yaşıtlarına göre her şeyde ve her yerde iyiyi, doğruyu ve güzeli
arayıp bulma ve değerlendirme alışkanlığını kazandırmalıdır.
15. İlkokul, öğrenciye boş zamanlarını iyi bir şekilde kullanma

alışkanlığı kazandırmalıdır.
16. İlkokul çalışmalarında, zamansal ve mekansal olarak yakından

uzağa prensibi hâkim olmalıdır.
17. İlkokulun ilk üç sınıfını oluşturan birinci devresinde toplu öğretim

esasına uyulmalıdır. (Türkiye Cumhuriyeti Millî Eğitim Bakanlığı,
1948: 1–2).
Tablo 51
1948 İlkokul Programına Göre İlkokulların Haftalık Ders Dağıtım
Çizelgesi
Dersler I. Sınıf II. Sınıf III. Sınıf IV. Sınıf V. Sınıf
Hayat Bilgisi 5 6 7 - -
Türkçe 10 7 7 6 6
Tarih - - - 2 2
Coğrafya - - - 2 2
Yurttaşlık Bilgisi - - - 2 1
Tabiat Bilgisi - - - 3 3
Matematik 4 4 4 4 5
Aile Bilgisi - - - 2 2
Resim-İş 4 4 4 2 2
Yazı - 2 1 1 1
Müzik 1 1 1 1 1
Beden Eğitimi 2 2 2 1 1
Toplam 26 26 26 26 26
Kaynak: Türkiye Cumhuriyeti Millî Eğitim Bakanlığı, 1948: 24.
Tablo 51’de görüldüğü gibi ilkokullarda haftalık olarak 26 saat ders

yapılmaktadır. Bu dersler Pazartesi, Salı, Perşembe ve Cuma günleri
beşer saat Çarşamba ve Cumartesi günleri üçer saat olarak dağıtılmıştır.
Tablo 52
1948 İlkokul Programına Göre Köy İlkokullarının Haftalık Ders
Dağıtım Çizelgesi
Dersler I. Sınıf II. Sınıf III. Sınıf VI. Sınıf V. Sınıf
Hayat Bilgisi 4 4 4 - -
Türkçe 10 9 9 6 6
Tarih - - - 2 2
Coğrafya - - - 2 2
Yurttaşlık Bilg. - - - 1 1
Tabiat Bilgisi - - - 2 2
Matematik 5 5 5 4 4
Aile Bilgisi - - - 1 1
Resim-İş 1 1 1 1 1
Tarım- İş 6 6 6 6 6
Yazı - 1 1 1 1
Toplam 26 26 26 26 26
Kaynak: Türkiye Cumhuriyeti Millî Eğitim Bakanlığı, 1948: 25.
Tablo 52’de görüldüğü gibi köy ilkokullarında haftalık olarak 26 saat

ders yapılmaktadır. Bu derslerden 6 saati tarım-iş dersine 20 saati ise
diğer derslere ayrılmıştır. Tarım derslerinde öğrenciler okulun
uygulama bahçesinde ve/veya okulun işliğinde çalıştırılmıştır. Tablo
51’de de görüldüğü gibi köy ilkokulları programında müzik ve beden
eğitimi dersleri için başlı başına saat ayrılmamıştır. Bu dersler program
dışı olarak ilk dersten önceki 20 dakikalık zaman diliminde yapılmıştır.
2.3.3. Ortaokullar
1924 yılında ortaokullar ve liseler ayrı kurum olarak kabul edilse de

aslında ortaokullar, liseye öğrenci hazırlayan bir kurum olarak kabul
edilmiştir. 1931 yılında yapılan değişiklikle ortaokulların liseye öğrenci
hazırlama görevinin yanında öğrencileri hayata hazırlama görevinin de
olduğu ve öğrencileri hayata hazırlamanın liseye hazırlamadan önce
geldiği kabul edilmiştir. Bu amaçla 1931 yılında yapılan değişiklikle
fizik ve kimya dersleri, fen bilgisi adı altında birleştirilmiştir. Ancak
1937-1938 eğitim-öğretim yılında fen bilgisi dersi kaldırılarak yerine
yine eskisi gibi fizik ve kimya dersleri getirilmiştir (Oğuzkan, 1983:
302-305).
Tablo 53
İsmet İnönü Dönemi Ortaokullar ile İlgili İstatistik
1938-1939 150 3.402 84.355
1939-1940 155 3.744 92.327
1940-1941 159 3.660 102.839
1941-1942 170 3.714 101.111
1942-1943 175 3.788 93.038
1943-1944 245 3.851 75.319
1944-1945 247 3.862 70.430
1945-1946 252 3.931 65.608
1946-1947 257 3.871 60.980
1947-1948 262 3.993 59.093
1948-1949 321 4.149 61.314
1949-1950 381 4.364 65.168
Toplam 2.774 46.329 931.582
Kaynak: BCA, 030/01-90/559/4/4; Devlet İstatistik Enstitüsü, 1967:
13.
Tablo 53’te görüldüğü gibi İkinci Dünya Savaşı’nın sona ermesiyle

ortaokulların sayısındaki artış başlamıştır. Tabloda görüldüğü gibi
ortaokulların sayısında artış olmasına rağmen öğrenci sayısında azalma

olmuştur. Bunun sebebi ise öğrencilerin yeni açılan meslek okullarına
yönelmesidir. Ortaokul öğrencilerinin okullaşma oranı, 1935 yılında %
24, 1940 yılında % 27, 1945 yılında % 35, 1950 yılında ise % 45
olmuştur. Sonuç olarak İsmet İnönü Dönemindeki ortaokulların
sayısında % 154, bu okullarda görev yapan öğretmen sayısında % 28’lik
bir artış, öğrenci sayısında ise %-23 oranında bir azalma olmuştur
(Kodamanoğlu, 1964: 50).
2.3.4. Liseler
Hasan Ali Yücel, Birinci Maarif Şûrasında liselerin amacının

yükseköğretime geçişte temel genel kültürü vermek ve aydın bir sınıf
yetiştirmek olduğunu belirtmiştir. Ayrıca bilimsel zihniyet, Millî kültür
ve humanizm ruhunun gelecekteki durumunu bu kurumların
belirleyeceğini belirtmiştir. 1949 yılındaki Dördüncü Millî Eğitim
Şûrasında Millî Eğitim Bakanı Tahsin Banguoğlu, liselerin amacının
yükseköğretime öğrenci yetiştirmek olduğunu belirtmiştir.
14 Temmuz 1943 tarihinde, İsmet İnönü ortaöğretime ait konuları

incelemek üzere Ankaraya çağrılan lise müdürlerine yaptığı konuşmada
ortaöğretim ile ilgili şunları söylemiştir:
" Korkuyorum ki lise öğretiminin memleket kültüründeki büyük ve temel

tesiri yetecek derecede kavranmamıştır. Lise öğretimi, daha yüksek
öğretim derecelerine kavuşmak için geçilmesi çaresiz olan bir kapı
yahut bazı salahiyetler elde etmek için geçirilecek bir eziyet gözü ile
görülmemelidir. Orta ve lise öğretimi, asıl varılacak hedeflerde hakiki
bir liyakatle vaziyet almanın ve hayatı kazanmanın esas şartı gözü ile
görülmelidir” (Türk Devrim Tarihi Enstitüsü Yayımları-6, 1946:
58).
Tablo 54
İsmet İnönü Dönemi Liseler ile İlgili İstatistik
1938-1939 74 3.402 83.642

1939-1940 77 3.744 92.308
1940-1941 79 3.867 95.332
1941-1942 81 3.900 94.642
1942-1943 80 3.883 84.181
1943-1944 80 3.851 75.319
1944-1945 76 3.862 70.430
1945-1946 83 3.931 65.608
1946-1947 82 3.871 60.980
1947-1948 88 3.993 59.093
1948-1949 88 4.149 61.314
1949-1950 88 4.364 65.168
Toplam 976 46.817 908.017
Kaynak: BCA, 030/01-90/559/4/5; Devlet İstatistik Enstitüsü, 1967:
13.
Tablo 54’te görüldüğü gibi İkinci Dünya Savaşı sırasında liselerin

sayısında pek bir artış olmamıştır. Hatta İkinci Dünya Savaşı’ndan
sonra liselerin sayısında düşüş bile başlamıştır. Hasan Ali Yücel, bu
durumun sebebi olarak öğrencilerden bazılarının yeni açılan Mesleki ve
Teknik Eğitim okullarına yöneldiğini, bazılarının ise yaşam
koşullarından dolayı okulu bıraktıklarını söylemiştir. Ayrıca liselerin
sayısında artış olmamasının diğer bir nedeni de Millî Eğitim Bakanları
Reşat Şemsettin Sirer ve Hasan Tahsin Banguoğlu’nun liselere karşı
izledikleri politikalardır. Çünkü her iki bakan liselerde niceliğin değil
niteliğin önemli olduğunu vurgulayarak mevcut liselerin kalitesini
arttırma politikası izlemişlerdir. 1947 yılından sonra liselerin sayısı
aynı kalmıştır. Sonuç olarak İsmet İnönü Dönemindeki liselerin
sayısında % 19, öğretmen sayısında % 28 ‘lik bir artış, öğrenci
sayısında ise % 22 oranında bir azalma olmuştur (Başar, 1988: 409-

410).
2.3.5. Mesleki ve Teknik Okullar
İsmet İnönü döneminde mesleki öğretimin amacı, ülkenin ekonomik

durumuna dolaylı veya doğrudan olumlu bir etki yapacak, ayrıca
günlük ihtiyaçlara cevap verecek okullar kurmaktır (Maarif Vekâleti,
1941: 42).
Millî eğitim bakanlığına bağlı mesleki ve teknik okullar olmak üzere

iki kısma ayrılmıştır:
✓ Örgün mesleki ve teknik okullar

✓ Serbest mesleki okul ve kurslar
Örgün mesleki ve teknik okullar ise beş şubeye ayrılmıştır:
✓ Erkek Sanat Okulları

✓ İnşaat Usta Okulları
✓ Erkek Terzilik Okulu
✓ Ticaret Okulları
✓ Kız Enstitüleri (Maarif Vekaleti, 1941: 43).
İsmet İnönü 1 Kasım 1939 tarihinde Türkiye Büyük Millet Meclisinin

altıncı dönem birinci toplantı yılı açış konuşmasında Mesleki ve Teknik
eğitim ile ilgili şunları söylemiştir: "Memleket, teknik tahsilin her
şubesini ciddi olarak benimsemiştir. Halka bu yolda kolaylık
tedbirlerinizi genişletmenizi dilerim. Memleketin mühendis ve yüksek
mühendis ordusunu yaratacak müesseseleri kurmak için acele etmemiz

lazımdır." (Türk Devrim Tarihi Enstitüsü Yayımları-6, 1946: 46–47).
1940 yılına kadar mesleki ve teknik eğitimde kayda değer bir
gelişmenin olmadığı görülmektedir. 1940 yılında sanayileşmenin
hızlanması ile birlikte mesleki ve teknik eğitimde de bir hızlanma
olduğu görülmektedir. Aslında mesleki eğitim konusu, Atatürk
dönemindeki parti programlarında üzerinde durulan bir konu olmuştur.
Cumhuriyet Halk Fırkasının 1931 yılındaki parti programınının Millî
Talim ve Terbiye başlıklı beşinci kısmının 2. maddesinin B fıkrasında
meslek okullarının ülkenin ihtiyacına göre sayılarının artırılacağı ve
gerekli kursların açılacağı belirtilmiştir. (Cumhuriyet Halk Fırkası,
1931: 36; Demir ve Şen, 2009: 42–43).
4304 sayı ve 14/08/1942 tarihli Mesleki ve Teknik Okullar Açılması ve

Mevcutların Büyütülmesi Hakkında Kanun 20 Ağustos 1942 tarihli
Resmî Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe girmiştir. Maarif Vekili
Hasan Ali Yücel, Mesleki Teknik Okullar Açılması ve Mevcutlarının
Büyütülmesi Hakkındaki Kanun Tasarısı görüşülürken TBMM'de
yaptığı konuşmada bu projenin 81 milyonluk maliyeti olduğunu ve on
yıllık bir proje olduğunu belirtmiştir. Yücel, sözlerine şöyle devam
etmiştir:
" Teknik öğretimi, memleketin nüfusu çok ve diğer yerlerine
nazaran daha çok imkanlı vilayetlerinden böyle olmayan
yerlerimizin en ücra köylerine kadar götürmek ve bu suretle Türk
milletini hakikaten makine üstünde düşünür ve makine kullanır ve
ondan istifade eder bir hale getirmek kararı Cumhuriyet
hükümetinin esaslı davalarından biri idi. Kanun layihamızı kabul
etmekle davanın halline bizi sevketmiş bulunuyorsunuz” (T.C
Resmî Gazete, 20 Ağustos 1942: 5189; TBMM Zabıt Ceridesi,

1942: 87).
Tablo 55
İsmet İnönü Dönemi Meslek Okulları ile İlgili İstatistik
Eğitim öğretim Yılı Okul Öğretmen Sayısı Öğrenci Sayısı
Sayısı
1938-1939 81 982 12.352
1939-1940 86 1.011 14.310
1940-1941 103 1.355 20.264
1941-1942 114 1.508 24.641
1942-1943 151 1.835 26.971
1943-1944 186 2.434 36.971
1944-1945 218 3.113 44.639
1945-1946 244 3.826 54.248
1946-1947 267 4.401 62.828
1947-1948 278 4.534 59.905
1948-1949 302 4.514 55.461
1949-1950 317 4.584 55.522
Toplam 468.112
2.347 34.097
Kaynak: DİE, 1967: 31.
Tablo 55’te görüldüğü gibi İsmet İnönü dönemindeki meslek

okullarının sayısında % 291, öğretmen sayısında % 367, öğrenci
sayısında % 349 oranında bir artış sağlanmıştır. 1944-1945 eğitim-
öğretim yılında erkek teknik öğretim kurslarındaki öğrenci sayısı
14.937 'dir. 1945-1946 eğitim-öğretim yılında İstanbul Teknik
Okulunda 650, Erkek Teknik Öğretmen Okulunda 245, Erkek Sanat
Enstitülerinde 16.356, Orta Sanat okullarında 662, Gezici Köy
Demirciliği ve Marangozluğu kurslarında 707 olmak üzere bütün erkek
teknik öğretim kurslarındaki öğrenci sayısı 24. 981’e yükselmiştir.
1945-1946 eğitim-öğretim yılında kız enstitülerine 6.705, Akşam Kız
Sanat Okullarına ise 17.050 öğrenci devam etmiştir. (İlköğretim, 1946:
2791).
2.3.6. Yükseköğretim Okulları
Atatürk yükseköğretime çok büyük önem vermiş ve bunu her fırsatta

dile getirmiştir. Atatürk 1 Kasım 1936 tarihinde TBMM'de yaptığı
konuşmada Ankara Üniversitesinin kuruluşu ile ilgili şunları
söylemiştir: " Yüksek tahsil için, Ankara Üniversitesini tesis etmek
yolunda, Tıp fakültesine de başlayarak yeni ve en külfetli hamlenin
atılmasını dilerim" (TBMM Zabıt Ceridesi, 13: 4). 01/11/1938
tarihinde TBMM'de Atatürk'ün nutkunu Başbakan Celal Bayar
okumuştur. Atatürk bu konuşmasında Yükseköğretim ile ilgili şunları
söylemiştir:
" Sevgili arkadaşlarım, yüksek tahsil gençlerini istediğimiz ve

muhtaç olduğumuz gibi Millî, şuurlu ve modern kültürlü olarak
yetiştirmek için İstanbul Üniversitesinin tekamülü, Ankara
Üniversitesinin tamamlanması ve Şark Üniversitesinin yapılan
etütlerle tespit edilmiş olan esaslar dairesinde Van Gölü
civarında kurulması mesaisine hızla ve önemle devam
edilmektedir” (TBMM Zabıt Ceridesi, 1938: 6).
Hasan Ali Yücel’in Maarif Vekilliği döneminde yükseköğretim

kurumlarını düzenlemek için birtakım çalışmalar yapılmıştır. Yapılan
bu düzenlemeler şunlardır;
✓ Adliye Vekaletine bağlı olan Ankara Hukuk fakültesinin 3848

sayı 30 Mayıs 1940 tarihli kanunla Maarif Vekaletine bağlanması
(TBMM Zabıt Ceridesi, 30 Mayıs 1940).
✓ 4204 sayı ve 15 Nisan 1942 tarihli kanunla Ankara DTCF’ye
bağlı Türk İnkilap Tarihi Enstitüsünün kurulması (TBMM Zabıt
Ceridesi, 15 Nisan 1942).
✓ 17 Eylül 1943 tarihli ve 4492 sayılı kanunla Ankara’da bir Fen

fakültesinin kurulması (TBMM Zabıt Ceridesi, 17 Eylül 1943).
✓ 4619 sayı ve 12 Temmuz 1944 tarihli kanunla İstanbul Teknik
Üniversitesinin kurulması (TBMM Zabıt Ceridesi, 12 Temmuz
1944).
✓ 4936 sayı ve 13 Haziran 1946 tarihli Üniversiteler Kanunun kabul
edilmesi (TBMM Tutanak Dergisi, 13 Haziran 1946)
İsmet İnönü döneminde 1943 yılında Fen Fakültesi, 4936 sayı ve 13

Haziran 1946 tarihli kanunla Ankara Üniversitesinin kurulması, 1949-
1950 eğitim-öğretim yılında Ankara Üniversitesine bağlı ilahiyat
fakültesinin kurulması, 1936-1937 eğitim-öğretim yılında İstanbul’dan
Ankara’ya nakledilen Siyasal Bilgiler Okulu, 1949-1950 eğitim-
öğretim yılında Ankara Üniversitesine bağlanarak fakülte olmuştur.
1936-1937 eğitim-öğretim yılında İstanbul’dan Ankara’ya nakledilen
Yüksek Ziraat Enstitüsüne bağlı olarak çalışan fakülte, 1948-1949
eğitim-öğretim yılında Ankara Üniversitesine bağlanarak Veterinerlik
fakültesi olmuştur. İstanbul Yüksek Mühendis Okulu 1943-1944
eğitim-öğretim yılında İstanbul Teknik Üniversitesine dönüştürülerek
dört fakülte halinde çalışmalarına başlamıştır (Devlet İstatistik
Enstitüsü; 1967: 29).
Tablo 56
İnönü Dönemi Yükseköğretim ile İlgili İstatistik
Eğitim-Öğretim Okul Sayısı Öğretim Üyesi Sayısı Öğrenci Sayısı
Yılı
1938-1939 17 855 10.390
1939-1940 17 1.013 12.325
1940-1941 19 783 13.841
1941-1942 19 800 15.304
1942-1943 19 806 16.601
1943-1944 26 1.403 18.293
1944-1945 28 1.365 19.502
1945-1946 31 1.388 19.273
1946-1947 32 1.654 21.531
1947-1948 33 1.788 25.230
1948-1949 33 1.823 25.209
1949-1950 34 1.852 25.091
Toplam 308 15.530 222.590
Kaynak: BCA 030/01-90/559/4/6; Devlet İstatistik Enstitüsü, 1967:
30.
Tablo 56’da görüldüğü gibi İkinci Dünya Savaşı’ndan sonra

Yükseköğretim kurumlarının sayısında bir artış olmuştur. Buna rağmen
hem Atatürk hem de İsmet İnönü döneminde yükseköğretimin gelişimi
çok yavaş olmuştur. Bu dönemlerde Türkiye genelinde İstanbul'da
İstanbul Üniversitesi ve İstanbul Teknik Üniversitesi ve Ankara'da
Ankara Üniversitesi olmak üzere toplam üç üniversite bulunmaktaydı.
1923-1950 yılları arasında yükseköğretimin yavaş gelişmesinin
sebepleri arasında ülkenin ekonomik durumu, üniversitelerde ders
verecek hoca bulma zorluğu ve II. Dünya Savaşı’nın ağır şartları
gösterilebilir. Sonuç olarak İsmet İnönü Dönemindeki yükseköğretim
kurumlarının sayısında % 100, bu okullarda görev yapan öğretim üyesi
sayısında % 117, öğrenci sayısında ise %141 oranında bir artış olmuştur
(Zeyrek ve İlhan, 2016: 190).
2.3.7. Azınlık ve Yabancı Okulları
1915 yılında yayımlanan Özel Okullar yönetmeliği, matbu nushası

kalmadığı için ve istek üzerine bazı değişillikler yapılıp 11 Ağustos
1941 tarihinde Tebliğler Dergisinde tekrar yayımlanmıştır. Yapılan
değişiklikle; 1915 yönetmeliğinde yabancı kurum ve kuruluşlara okul
açma izni verimezken, yabancı şahıslara bu izin verilmiştir. 1941
yılında yapılan değişiklikle yabancılardan hiç kimsenin okul
açamayacağı belirtilmiştir.1915 yılında yayınlanan yönetmelikte
Osmanlı tarihi ve coğrafya dersinin okulun eğitim diliyle
öğretilebileceği kararı alınmışken 1941 yılındaki yöntemelikle bu
derslerin Türk öğretmenler tarafından Türkçe öğretilmesi hükme
bağlanmıştır. Bu yönetmelikten sonra 1950’ye kadar azınlık ve yabancı
okullarla ilgili herhangi bir çalışma yapılmamıştır (MEB Tebliğler
Dergisi, 1941: 214-215; Yılmazlar, 2007: 61-62).
İkinci Dünya Savaşının ilk yıllarında İngiltere Türkiye ile bağını

güçlendirmek için British Council şubesini Türkiye’de açmıştır.
Türkiye’de kurulan British Cuouncil şubesi üyeleri o yıllarda kurulmuş
olan köy enstitüleri ile özellikle ilgilenmişler hatta Hasanoğlan ve
Arifiye köy enstitülerine ziyaret bile gerçekleştirmişlerdir. British
Council yetkilileri bu ziyaretler sonucundaki gözlemlerini
raporlaştırmışlardır (Babaoğlu, 2019: 27-29).
27 Aralık 1949 tarihinde Türkiye ile Amerika arasında Fulbriht

anlaşması olarak da bilinen Türk Amerikan Kültür Anlaşması
imzalanmıştır. Bu anlaşma iki yıla yakın görüşmelerden sonra
Ankara’da Dışişleri Bakanlığı’nda imzalanmıştır. Anlaşmayı Türkiye

adına büyükelçi Faik Zihni Akdur, Amerika adına da büyükelçi George
Wadsworth imzalamıştır. İmzadan sonra konuşma yapan Faik Zihni
Akdur, Türkiye ile ABD arasında günden güne gelişen dostluğun
imzalanan bu kültür anlaşması ile daha da kuvvetleneceğini belirtmiştir.
Bu anlaşma 27 Şubat 1946 tarihinde Kahire’de imzalanan harp fazlası
malzeme mubaayasına müteallik sözleşmeden dolayı Amerika’ya
borçlı olduğumuz para olan yarım milyon doların Amerika’ya
verilmeyip Türkiye’de eğitim amaçlı kullanılması için yapılan bir
anlaşmadır. Bu anlaşma ile Türk öğrencilerin Amerika dışındaki
Amerikan okullarında okutulması, kendilerin Amerika'da burs
sağlanmış olan Türk öğrencilerin Amerika’ya seyahatleri, Amerikalı
öğrencilerin Türkiye’de eğitim görmeleri ve Amerika’dan Türkiye’ye
öğretmen, profesör ve uzman getirilmesini kapsamaktadır (Akşam, 28
Aralık 1949: 2; Ulus 28 Aralık 1949: 1-7; Son Posta 28 Aralık 1949: 1-
7).
2.4. İnönü Dönemi Eğitime Ayrılan Bütçe
İsmet İnönü’nün Cumhurbaşkanlığı Dönemi’nde İkinci Dünya

Savaşı’nın meydana getirdiği politik ve mali zorlukların Milli Eğitim
bütçesini etkilediği görülmektedir. Ancak İkinci Dünya Savaşı’ndan
sonra ekonomide devletçiliğin zayıfladığı, özel sektörün desteklenerek
liberal ekonomiye geçişin başladığı bir dönem başlamıştır.
Tablo 57
İnönü Dönemi Eğitime Ayrılan Bütçe
Sene Genel Bütçe Genel Bütçeden Eğitime Ayrılan Bütçe
Toplamı
1939 261.064,192 16.164,400 %4,7
1940 268.476,321 18.148,775 %5,0
1941 309.740,396 19.452,261 %4,8
1942 394.326,938 28.533,434 %5,4
1943 486.717,349 43.128,934 %6,5
1944 952.434,417 62.504,584 %5,3
1945 603.404,824 51.012,927 %6,8
1946 990.572,884 97. 300, 428 %7,8
1947 1.136,215,530 100.716,321 %6,8
1948 1.243,551,197 106.497,248 %6,4
1949 1.371,875,627 165.732,843 %9,4
1950 1.487,208,563 176.444,347 %9,3
Toplam 9.505.588,24 788.336,07
Kaynak: Maarif Vekaleti, 1944: 166; BCA, 030-01/90-559-4-1;
Ayvaz, 2012: 37.
Tablo 57’de görüldüğü gibi 1939-1945 yılları arası yani İkinci Dünya
Savaşı’nın tüm şiddetinin görüldüğü yıllarda Türkiye savaşa girmese de
savunma bütçesine ayrılan pay yüksek olduğu için Millî Eğitim
Bakanlığına ayrılan bütçe payı düşük olmuştur. Yetişkin nüfusun
yarısının askere alındığı ve savaşın etkisinin görüldüğü bu dönemde
üretim sınırlı, dış ticaret ise çok az olmuştur. Savaşın sona ermesi ile
birlikte Millî Eğitim Bakanlığına ayrılan bütçe payında da artış
olmuştur. 1946 yılından sonra Türkiye’de hem siyasi hem ekonomik
değişimlerin olduğu görülmektedir. 1946 yılında kapalı ekonomi
modeli gevşetilerek serbest ithalatın özendirildiği bir ekonomi modeli
benimsenmiştir. Bunun sonucu olarak 1946 yılından sonra eğitime
ayrılan bütçede de artış gözlemlenmiştir (Ayvaz, 2012: 37).
2.5. İnönü Dönemi’nde Eğitim ile İlgili Çıkmış Süreli Yayınlar
İnönü döneminde birçok eğitim dergisi yayımlanmıştır. Bunlardan

bazıları şunlardır: Köy Enstitüleri Dergisi, Mesleki ve Teknik Öğretim
Dergisi, Tarih Vesikaları Dergisi, Tebliğler Dergisi, Beden Eğitimi ve
Spor Dergisi, Kültür Bakanlığı Dergisi, Tercüme Dergisi, Ev ve Kadın
Dergisi, İlköğretim Dergisi, Güzel Sanatlar Dergisi (Gündüz, 2018:
155).
Bunlar arasında önemli bir yere sahip olan İlköğretim gazetesi, Millî
Eğitim Bakanlığı tarafından neşredilen on beş günlük öğretmen ve
eğitmen gazetesidir. Kültür Bakanı Hasan Ali Yücel, Başbakanlığa
yazdığı bir Resmî yazıda İlkokul öğretmenlerini ve eğitmenlerini ülke
ve meslek meseleleri üzerinde düşündürmek ve onların genel ve
mesleki bilgilerinin yükselmesini sağlamak amacı ile İlköğretim adı
altında haftalık bir gazete çıkarmak istediklerini belirtmiştir. Gazetenin
haziran, temmuz ve ağustos ayları hariç olmak üzere her cumartesi
çıkartılmasına şehir merkezindeki öğretmenlere kültür müdürlüklerinin
ilçelerdeki öğretmenlere ise kültür memurluklarının dağıtması
kararlaştırılmıştır. Gazetenin fiyatı 5 kuruştur. Yıllık abonelik ücreti ilk
taksiti Mart ikinci taksiti Ekim ayında olmak üzere 180 kuruştur. Ayrıca
gazete abonelerine her ders yılı başında kitap, almanak veya takvim,
tablo gibi bir hediye ile birlikte birer öğrenci not defteri gönderilmiştir.
Bütün ilköğretim müfettişleri ile ilkokul öğretmenlerinin gazeteye
abone olması zorunlu tutulmuştur (BCA, 030/10-85/558/12).
Ayrıca Türkiye Muallimler Birliği Tarafından Neşredilen Aylık Kültür

mecmuası, Bilgi dergisi de yayımlanmıştır. Dergi "Bilgi Yolu ile Birlik"
sloganı ile yayın hayatına devam etmiştir. İlk sayısı 1 Mayıs 1947
tarihinde yayımlanan Bilgi dergisi İstanbul Muallimler Yardımlaşma
Birliği tarafından aylık olarak yayımlanan bir meslek dergisidir
(Hesapçıoğlu ve Deniz, 2008: 540). Hasanoğlan Köy Enstitüsü
tarafından yılda dört sayı olarak çıkarılması kararlaştırılan Köy
Enstitüleri Dergisi’nin ilk sayısı 1945 yılında çıkarılmıştır (Dönmez,
1945).
ÜÇÜNCÜ BÖLÜM
3. ALTERNATİF BİR EĞİTİM MODELİ OLARAK KÖY

ENSTİTÜLERİ
Köy enstitüleri, Türkiye nüfusunun büyük çoğunluğunun yaşadığı
köylerde ilköğretimi hızlı ve kolay bir şekilde yaymak ve aynı zamanda
köylere köy sanatlarını kazandırmak amacı ile kurulmuştur. Köy
enstitülerinde yetişecek köy öğretmenlerinin genel kültür ve meslek
bilgilerinin yüksek olmasına, güçlü tarım bilgisine sahip olmalarına
özen gösterilmiştir. Köye öğretmen yetiştirme konusunda şu ilkeler göz
önünde bulundurulmuştur:
✓ Öğretmen adayını köyden seçmek

✓ Onları eski hayatlarından uzaklaştırmayan bir bölge içinde iyi bir
çiftçinin bilgi ve becerilerine sahip kılmak
✓ Onlara öğretmenlik mesleği ile birlikte çocuk bakımı, yapıcılık,
kooperatifçilik, dikiş, dülgerlik, demircilik, ziraat işleri, ev idaresi
ve hastaya bakmak gibi köy işlerini de öğretmek
✓ Bunlardan üstün yetenek gösteren öğrencilere yeteneklerinin
gelişimine imkân vermek
✓ Öğretmenlik yapamayacakların, öğrendikleri mesleklerden birini
yapmak üzere köy hayatında serbest bırakmak
✓ Öğretmenlik yapacakların ise köy yaşamının şartlarına tam
uyabilecek bir şekilde hazırlamak (Maarif Vekaleti, 1941: 18–
19).
3.1.1. Köy Enstitülerinin Kuruluş Amacı
Cumhuriyetin ilanından sonra en çok ilgi duyulan konulardan birisi

eğitim olmuştur. Bunun için yurtdışından bazı uzmanlar getirilip, rapor
hazırlanması istenmiştir. Yabancı uzmanlar, hazırladıkları raporlarda
ülke nüfusunun büyük çoğunluğunun köylerde yaşaması nedeniyle
verilecek eğitimin de köylere yönelik olması gerektiğini belirtmişlerdir.
1926 yılındaki Maarif Teşkilâtına Dair Kanun ile öğretmen yetiştiren
kurumların “İlk muallim mektepleri” ve “Köy muallim mektepleri”
olmak üzere ikiye ayrılması köy enstitülerinin kurulması için bir
hazırlık konumundaydı. İki yıllık olarak 1927 ve 1928 yıllarında açılan
iki köy muallim mektebi 1929 Dünya Ekonomik Buhranı yüzünden
kapatılmıştır. Cunhuriyet Halk Fırkasının 1931 yılındaki parti
programınının Millî Talim ve Terbiye başlıklı beşinci kısmının 2.
maddesinin A fıkrasında köy okullarında köyün yaşayışı ile bağlantılı
olarak tarım ve sanat eserlerinin verileceği belirtilmiştir. (Cumhuriyet
Halk Fırkası, 1931: 36; Tekin, 2018: 567; Temizer ve Özkan, 2018: 26).
Dönemin Millî Eğitim Bakanı Saffet Arıkan 1935 yılında İsmail Hakkı
Tonguç'u İlköğretim Genel Müdürü olarak görevlendirmiştir. Tonguç
1936 yılında İlköğretimdeki sorunları anlamak için 61 şehir, 305 ilçe ve
9150 köye ziyarette bulunmuştur. Daha sonra Millî Eğitim Bakanı
Hasan Ali Yücel ve İlköğretim Genel Müdürü İsmail Hakkı Tonguç'un
birlikte hazırladıkları Köy Enstitüleri Kanun Tasarısı’nda köy
enstitülerinin kuruluş amaçları belirtilmiştir. Buna göre köy
enstitülerinin kuruluş amaçlarından birincisi köylerde yaşayan nüfusun
fazla olması sebebi ile ilköğretimin yaygınlaştırılabilmesi için
köylerdeki eğitime önem verilmesinin gerekliliğidir. Köy Enstitülerinin

kurulmasının ikinci amacı ise köylerdeki üretici nüfusun eğitilerek daha
iyi bir üretici konumuna getirilmesidir. 3803 sayı ve 17 Nisan 1940
tarihli Köy Enstitüleri Kanunu'nun 15. Maddesine göre köy
enstitülerinin kuruluş amacı şu şekilde belirtilmiştir: “Köy öğretmenleri
ile köye gerekli başka mesleklerin erbabını iş eğitiminin ilkelerine
uyarak yetiştirmek amacıyla ziraat işlerine elverişli arazisi bulunan
yerlerde bölge müessesesi olarak açılan öğrencisi köyden alınan ve
yatılı bulunan eğitim kurumudur” (Önder, 2012: 238; Tekin, 2018:
570).
Maarif Vekili Saffet Arıkan'ın döneminde ve İsmail Hakkı Tonguç'un

yönetiminde 1936 yılında Köy öğretmeni projesi başlatılmıştır. Bu
proje ile askerliğini çavuş veya onbaşı olarak yapan askerler, Ziraat
Bakanlığından da desteke alınarak, modern tarım tekniklerini kulllanan
Mahmudiye Devlet Üretme Çiftliğinde yetiştirilmiştir. Yetiştirilmiş bu
kişiler hem öğretmen hem de modern tarım tekniklerini bilen bir çiftçi
olarak köylere gönderilmişlerdir (Taşkaya ve Akbaşlı, 2014: 16).
11 Haziran 1937 tarihinde yayımlanan Köy Eğitmenleri Kanunu ile

eğitmenlik yasal bir zemine oturtulmuştur. Bu yasa ile İzmir Kızılçullu,
Eskişehir Çifteler ve Edirne Karaağaç'ta birer eğitmen kursu açılmıştır.
Köy eğitmenleri ilgili çalışma verimli olunca 1937 ve 1939 yıllarında
çıkarılan kanunlarla bu çalışma hem yasal bir zemine oturtulmuş hem
de daha da yaygınlaştırılmıştır. Köy Eğitmenleri Projesi, kurulacak köy
enstitülerinin temelini oluşturmuştur (Aysal, 2005: 272; Anık, 2006:
290).
İsmet İnönü, 1 Kasım 1940 tarihinde Türkiye Büyük Millet Meclisinin

altıncı dönem ikinci toplantı yılı açış konuşmasında köy enstitüleri ile
ilgili ülkenin değişik bölgelerinde kurulan 14 enstitütüde 6 bin
öğrencinin eğitim gördüğünü, ilgililerin büyük bir emek ve çabasıyla
faaliyetlerini sürdüren bu kurumların 15 yıl içinde Türkiye’deki
ilköğretim sorununu tam olarak halledeceğini belirtmiştir (Türk Devrim
Tarihi Enstitüsü Yayımları-6, 1946: 47).
Köy öğretmeni ve köydeki diğer meslek gruplarını yetiştirmek için

tarım işlerine uygun arazisi bulunana köylerde Maarif Vekaleti’nce köy
enstitüleri açılmıştır. Bu enstitülere tam devreli köy ilkokullarını
bitirmiş sağlıklı ve yetenekli köylü çocuklar seçilerek alınmıştır.
Enstitülerin öğrenim süresi beş yıldır. Enstitülerde yetiştirilecek diğer
meslek için öğrenim süresi Maarif Vekaleti’nce ayrıca belirlenmiştir.
Enstitüye kabul edilenler sağlık sebepleri dışında enstitüden
ayrıldığında okudukları dönemlere ait masraflar kendilerinden veya
velilerinden tahsil edilmiştir. Enstitülerden mezun olup öğretmenliğe
atananlar 20 sene çalışmayı kabul etmiş olurlar. Mecburi hizmetinin
tamamlamadan meslekten ayrılanlar ise başka devlet kurumlarında
çalışamaz ve öğrenim gördükleri dönemlere ait masrafların iki katı
kendilerinden tahsil edilir. Köy enstitülerinden mezun olan öğretmenler
tayin edildikleri köyün her türlü eğitim ve öğretim işlerini yerine
getirirler. Ayrıca örnek olarak tarla, bağ, bahçe gibi yerler düzenleyerek
tarım işlerinin fenni olarak yapılmasını sağlar ve köylülerin buralardan
istifade etmelerini sağlar. Köy enstitülerinden mezun olanlara Maarif
Vekilliği bütçesinden ve sadece bir defaya mahsus olmak üzere göreve
başladıkları ay içerisinde zati teçhizat bedeli ödenmiştir. Ayrıca köy

öğretmlerinin tayin edildikleri okula, köy sınırları içindeki tarıma
elverişli araziden köy kanununa göre öğretmen ve ailesi için arazi tahsis
edilmiştir. Köy öğretmenlerinin tayin edilecekleri okulların binaları ve
öğretmen evleri Maarif Vekaleti tarafından verilecek plana göre köy
ihtiyar heyeti tarafından yapılmıştır. Öğretmen evleri için öğretmenden
kira ücreti alınmamıştır (Maarif Vekaleti, 1941: 9-11).
Köy enstitülerinde eğitim faaliyetleri üç kısma ayrılmıştır;
✓ Ziraat işleri
✓ Kültür dersleri
✓ Köye yarayacak bir mesleği göstermek amacıyla öğrenciye
gösterilen atölye işleri
Enstitüdeki kız ve erkek bütün öğrencilerin ziraat işlerine katılması

zorunlu tutulmuştur. Ziraat işleri enstitünün bulunduğu bölgenin zirai
işlerine göre düzenlenmiştir. Bu amaçla bazı enstitülerde tarla ziraatına
bazılarında meyvacılığa deniz sahili ve/veya yakınlarındaki enstitülerde
ise balıkçılığa yer verilmiştir. Böylece enstitüden mezun öğrencilerin
köylere gittikleri zaman yapacakları işleri kolaylaştırmıştır. Kültür
derslerinin amacı ise bölgenin özellikleri hakkında bilgi sahibi olmak
ve ziraat işleri ve atölye işlerine teorik olarak katkıda bulunmaktır.
Atölye derslerinde ise erkeklere demircilik, inşaatçılık, taşçılık ve
nalbantçılık, kızlara ise çocuk bakımı, konservecilik, biçki-dikiş gibi
dersle öğretilmiştir. Köy enstitülerinde eğitim ve öğretim işleri yıl boyu
aralıksız devam etmiştir. Bu yüzden öğretmen ve öğrencilere idarenin
uygun göreceği zamanlarda yılda 45 gün idari izin verilmiştir. Köy

enstitülerinde 15 günde bir tüm öğretmenlerin katılımı ile öğretmenler
kurulu düzenlenmiştir. Öğretmenler kurulunda eğitim ve öğretimle
ilgili tüm işler görüşülüp karara bağlanmış ayrıca 15 günlük faaliyet
programı da hazırlanmıştır. (Maarif Vekaleti, 1941: 12-15).
3803 sayılı Köy Enstitüleri Kanununa göre açılacak olan enstitülerin

inşaat işleri için beş yıl zarfında kullanılmak üzere 3 milyon lira bütçe
ayrılmıştır. Kurulacak olan bu köy enstitülerinin yapım işlerini planlı
bir şekilde takip edebilmek için ülkedeki mimarlar arasında yarışma
düzenlenmiştir. Mimarların yarışmaya ktılabilmesi için şartlar
şunlardır;
✓ Yarışmaya katılmak isteyen mimarlar projelerini gerçekleştirmek

istedikleri yerde en az üç gün bulunmak zorundadırlar. Böylece
bölgenin inşaat tarzlarını, arazi yapısını, inşaat malzemesinin
cinsini ve mahiyetini öğrenmiş olacaklardır.
✓ Yapılacak projelerde bölgenin özelliklerinin, köy evlerinin
vaziyet ve stillerinin, karakteristik durumunun, orman ve deniz
gibi esaslı durumların gözönünde bulundurulması gerekmektedir.
✓ Mimarlar projelerinin kat planlarını, cephe resimlerini, maketini,
genel manzara Resmîni ve inşaatın teknik açıklamasını
yapacaktır.
✓ Bir mimar sadece üç enstitüde birincilik kazanabilecektir.
Yarışma sonucunda projeler birinciye 2 bin ikinciye bin lira
ödenmek şartıyla Maarif Vekaleti’nce satın alınacaktır.
✓ Mimarların planlarında göstermek zorunda oldukları yapılar

şunlardır; Okul binası, çamaşırhane, mutfak, banyo, idare binası,
atölye, depo, toplantı binası, revir, ahır, kümes, tuvalet ve
öğretmen evidir (Maarif Vekaleti, 1941: 25-29).
3.1.1.1. Köy Enstitüleri Adının Verilişi
Kızılçullu Köy Enstitüsü kurucu müdürü ve daha sonra Aydın

milletvekili olarak da seçilen Emin Soysal’a göre Kızılçullu Köy
Enstitüsünün adı bazı mali formalitelerden dolayı Erkek öğretmen
okulu adı ile açılmıştır. Köy Enstitüleri adının kendisinin belirlediğini
söyleyen Emin Soysal Kültür Bakanı Saffet Arıkan’a yazdığı mektupta
şunları söylemiştir:
Saffet ARIKAN
Kültür Bakanı
Ankara
Cumhuriyetimizin on dördüncü yaşında Türk köylüsüne hediye etmiş

olduğunuz çok değerli armağanın Köy Eğitim Enstitüsü, açılma
törenini sevinç ve güvenle kutladığımız şu günde sayın varlığınızı Türk
köylüsü ve müessese namına selamlar, büyükler büyüğü Atamıza
şükran ve minnetlerimizin ulaştırılmasına yüksek delaletlerinizi rica
ederim.
30/10/1937
Emin Soysal, 1937’de İzmir’de çıkan Kültür mecmuasının sahibine

şunları söylemiştir: “Bu müesseseler, bildiğiniz muallim mektepleri
değildir. Bu müessesenin adı Köy Enstitüsü olacaktır. Makalenin

başlığını Köy Enstistüsü yazın.” demiştir. Böylece 30/10/1937
tarihindeki 66. Sayıda baş yazı Kızılçullu Köy Enstitüsü olarak
çıkmıştır. Emin Soysal 1939 yılındaki Maarif Şûrasına gittiğinde o
zamanlar Talim ve Terbiye üyesi olan Reşat Şemsettin: “Bu
müeseselerin adı ne olmalı?” diye sorduğunda “Artık adlandırıldı, Köy
Enstitüleri” diye cevap vermiştir.
Emin soysal, Köy enstitüleri adının verilmesinin sebeplerini şöyle

sıralamıştır:
✓ Klasik muallim mektepleri ve öğretmen okullarından ayrılması

✓ Bu müesseye alınacak köy çocuklarının özellikle ileriki
yaşamlarında sadece öğretmen değil köyler için elverişli muhtelif
iş ve meslek adamları yetiştireceği
✓ Müesesenin bünyesinin bilhassa ziraat, san’at ve köy hayatı ve
hürriyet bakımından tamamen yeni ve değişik olması. (Soysal,
1943: 40–41).
3.1.1.2. Köy Enstitüleri Öğretim Programları
Öğrenim süresi 5 yıl olan köy enstitülerinin ilk 3 yılında genel eğitim
verilmektedir. 3. Yılın sonunda meslek seçimi başlamaktadır. Meslek
seçiminde öğrenciler öğretmen, sağlıkçı ya da ebe ve tarım-teknik
ustalığı gibi mesleklere yönelebilmektedir. 44 saat olan haftalık ders
programının 22 saati kültür dersleri, 11 saati teknik dersleri, 11 saati de
tarım dersleri ve çalışmalarından oluşmaktadır. (Türkoğlu, 2010: 324–
25).
Köy enstitülerinde uygulanan öğretim yöntem, metot ve ilkeleri köy

yaşamının gerçekliğine ve köyün doğal koşullarına düzenlenmiştir. Bu
ilkeler şunlardır:
✓ Çevreye uygunluk ilkesi: Bu ilkeye göre öğretmenin yaşadığı yer

ile öğretmenlik yapacağı yerin koşullarının aynı olması
gerekmektedir. Böylece öğrenci her iki yeri de bilinçli olarak
tanımış olacaktır.
✓ Doğaya uygunluk ilkesi: Bu ilkeye göre öğrenciye zor gelecek,
öğrenciyi bıktıracak iş ve görev verilmemesi esastır.
✓ Kendi kendine yönetim ilkesi: Bu ilkeye göre öğrencilerin
okullarda ödevlerini ve sorumluluklarını bilen birer vatandaş
olarak yetiştirilmesi esastır.
✓ İş içinde ve kendi kendine çalışma ilkesi: Bu ilkeye göre, iş ve
kendi kendine çalışma yöntemleri ders veya çalışmanın işlenen
konunun yapısına göre aynı zamanda uygulanması esastır.
✓ Kentlerin dışında kuruluş ilkesi: Bu ilkeye göre tarım ve iş
derslerinde yetiştirilmesi gereken öğrencilerin tarıma elverişli
alanlarda yetiştirilmesi esastır. Bundan dolayı şehrin dışında ekim
ve dikime elverişli araziler seçilmiştir.
✓ Köye göre yetişme ilkesi: Bu ilkeye göre, köylerde görev alacak
öğretmenlerin köyün yaşamına uyum sağlayacak şekilde
yetiştirilmeleri esastır.
✓ Köyden alıp köye verme ilkesi: Bu ilkeye göre başarılı olabilmek
için öğretmenlerin köy dışından alınmaması esastır.
✓ Yaparak öğrenme ilkesi: İş eğitiminin gerekliliği olan bu ilkeye

göre bilginin uygulanması esastır.
✓ Demokratik eğitim ilkesi: Bu ilkeye göre okulda yapılacak
faaliyetlerin ve çalışmaların topluca alınan kararlarla yürütülmesi
esastır.
✓ İmece ilkesi: Bu ilkeye göre, Köy enstitülerinin kuruluş ve
işleyişinde etkin bir rol oynayan bu halk arasındaki imece
geleneğinin bir eğitim yöntemi durumuna getirilmesi esastır
(Makal, 1979: 52–53).
3.1.1.2.1. 1943 Köy Enstitüleri Öğretim Programı
1943 yılındaki köy enstitüleri müfredat programına göre haftalık ders

çizelgelerinin uygulanma esasları şu şekilde belirlenmiştir;
✓ Köy enstitülerinde mevsimlik, aylık ve haftalık çalışma takvimi

her enstitünün özelliğine, işlerin durumuna, öğrencilerin seviye
ve sayısına, öğretmenlerin özelliklerine, iş alanlarının genişliğine,
hayvanlarının cins ve sayılarına göre düzenlenir.
✓ Yarım gün esaslı öğretimde; tüm sınıfların yarısı öğleden önce
veya sonra kültür derslerine, geri kalan sınıfların yarısı tarım,
diğer yarısı da teknik çalışmalarına devam eder.
✓ Tam gün esaslı öğretimde; tüm sınıfların yarısı tam gün kültür
derslerine, geri kalan sınıfların yarısı tam gün tarım, diğer yarısı
da tam gün teknik çalışmalarına devam eder.
✓ Hafta esaslı öğretimde; bütün sınıfların yarısı bir hafta kültür

derslerine, geri kalan sınıfların yarısı tarım diğer yarısı da teknik
çalışmalarına devam eder.
✓ Olağanüstü ihtiyaç esaslı öğretimde; acele yapılması gereken
bina, yol, köprü, su arkı açılması, belirli bir süre içinde bitirilmesi
gereken ekim, hasat, harman kaldırılması gibi önemli işler çıktığı
zaman gereğine göre yeterli sayıda veya tüm öğretmen ve
öğrenciler bütün gün vaya birkaç gün bir vaya birkaç hafta süre
ile aynı işte çalıştırılır. Bu gibi çalışmalara iştirak ettirilen
öğrencinin o müddet içinde devam edemediği ders veya işler için
bundan sonraki çalışma planlarında gerekli zaman ayrılarak
kaybettikleri ders ve etkinlikler telafi edilir. (Türkiye
Cumhuriyeti Maarif Vekilliği, 1943: 2–4).
Tablo 58
1943 Köy Enstitüleri Öğretim Programına Göre Haftalık Ders
Çizelgesi
Dersler I. Sınıf II. Sınıf III. Sınıf IV. Sınıf V. Sınıf
Türkçe 4 3 3 3 3
Tarih 2 2 1 1 1
Coğrafya 2 2 1 1 -
Yurttaşlık Bilgisi - 1 1 - -
Matematik 4 2 2 3 2
Fizik - 2 2 1 1
Kimya - - 2 2 -
Tabiat ve Okul Sağlık Bilgisi 2 2 2 1 1
Yabancı Dil 2 2 2 2 1
El Yazısı 2 - - - -
Resim-İş 1 1 1 1 1
Beden Eğitimi ve Ulusal Oyunlar 1 1 1 1 1
Müzik 2 2 2 2 2
Askerlik - 2 2 2 2
Ev İdaresi ve Çocuk Bakımı - - - - 1
Öğretmenlik Bilgisi - - - 2 6
Zirai İşletme Ekonomisi, Kooperatif - - - - 1
Toplam 22 22 22 22 22
Kaynak: Türkiye Cumhuriyeti Maarif Vekilliği, 1943: 5.
Tablo 58’de görüldüğü gibi tüm sınıf seviyelerinde haftalık ders saati
22 saat olarak belirlenmiştir.
3.1.1.2.2. 1947 Köy Enstitüleri Öğretim Programı
1947 yılındaki Köy enstitüleri müfredat programına göre günlük ders

çalışma ve dinlenme süreleri şu şekilde belirlenmiştir;
✓ Her gün öğleden önce 4 saat, öğleden sonra ise 4 saat ders
işlenecektir.
✓ Bir ders saati 45 dakikadır.
✓ Her gün iki saat etüt ve 45 dakika serbest okuma zamanı
yapılacaktır. 45 dakikalık serbest okuma saatlerini enstitü
yönetimi uygun görürse devamlı olmamak kaydıyla etüt saati
olarak kullanabilirler.
✓ Uyku zamanı 8 veya 8,5 saat olacaktır.
✓ Her sabah 30 dakika yoklamadan sonra, spor, müzik veya ulusal
oyunlara zaman ayrılacaktır. (Millî Eğitim Bakanlığı, 1947: 8).
Tablo 59
1947 Köy Enstitüleri Programına Göre Haftalık Ders Çizelgesi
Dersler I.Sınıf II.Sınıf III. Sınıf IV. Sınıf V.Sınıf
Türkçe 4 4 4 4 4
Genel Ruhbilim - - - 2 -
Çocukluk ve Gençlik Ruhbilimi - - - - 1
Eğitbilim - - - 1 1
Genel Öğretim Metodu - - - 2 -
Özel Öğretim Metodu ve - - - - 6
Uygulama
Toplum Bilim - - - - 2
Eğitim Tarihi ve Teşkilat - - - - 1
Tarih 2 2 1 1 1
Coğrafya 2 2 1 1 1
Yurttaşlık Bilgisi - 1 1 - -
Matematik 5 3 3 3 -
Fizik - 2 2 2 -
Kimya - 2 2 1 -
Tabiat Bilgisi 2 2 2 2 -
Okul Sağlık Bilgisi - - - - 1
Elyazısı 1 1 1 - -
Resim 1 1 1 1 1
İş - 1 1 1 -
Beden Eğitimi ve Ulusal Oyunlar 1 1 1 1 1
Müzik 2 2 1 2 1
Yabancı Dil - - - - -
Askerlik - - 1 1 1
Ev İdaresi ve Çocuk Bakımı - - - 1 1
Kooperatifçilik - - - - 1
Genel Bilgi Dersleri Toplamı 20 24 22 26 24
Tarım Dersleri ve Uygulamaları 12 10 11 9 10
Sanat Dersleri ve Atölye 12 10 11 9 10
Çalışmaları
Toplam 44 44 44 44 44
Tablo 59’da görüldüğü gibi 1947 yılındaki köy enstitüleri müfredat

programına göre tüm sınıf seviyelerinde haftalık ders saati 44 saat
olarak belirlenmiştir. Ayrıca programa göre haftalık ders çizelgelerinin
uygulanma esasları şu şekilde belirlenmiştir;
✓ Yazın 6 haftalık bir dinlenme haricinde enstitüdeki öğrenciler

tarım ve sanat ile ilgili yapılan kurslara devam edecektir.
✓ Köy enstitülerinde mevsimlik, aylık, haftalık ve günlük olarak
faaliyet takvimi her enstitünün özelliğine, işlerin durumuna,
öğrencilerin seviye ve sayısına, öğretmenlerin özelliklerine, iş
araçlarının cins ve sayılarına göre düzenlenir.
✓ Yarım gün esaslı öğretimde; tüm sınıfların yarısı öğleden önce
veya sonra genel bilgi derslerine, geri kalan sınıfların yarısı tarım,
diğer yarısı da sanat çalışmalarına devam eder.
✓ Tam gün esaslı öğretimde; bütün sınıfların yarısı tam gün genel
bilgi derslerine, geri kalan sınıfların yarısı tam gün tarım, diğer
yarısı da tam gün sanat çalışmalarına devam eder.
✓ Hafta esaslı öğretimde; bütün sınıfların yarısı bir hafta genel bilgi
derslerine, geri kalan sınıfların yarısı tarım diğer yarısı da sanat
çalışmalarına devam eder.
✓ Olağanüstü ihtiyaç esaslı öğretimde; hızlı yapılması gereken bina,
yol, köprü, su arkı açılması, belirli bir süre içinde bitirilmesi
gereken ekim, hasat, harman kaldırılması gibi önemli işler çıktığı
zaman gereğine göre yeterli sayıda veya tüm öğretmen ve
öğrenciler bütün gün vaya birkaç gün bir vaya birkaç hafta süre
ile aynı işte çalıştırılır. (Millî Eğitim Bakanlığı 1947, 7–8)
Köy enstitüleri müfredat programı yayınlandıktan sonra programa

işlerlik kazandırmak için bir yönetmelik yayınlanmıştır. İlköğretim
genel müdürlüğünün hazırladığı 63 sayı ve 26/03/1947 tarihli Köy
Enstitüleri Yönetmeliği Tebliğler Dergisi’nde yayımlanarak yürürlüğe
girmiştir (Millî Eğitim Bakanlığı, 1947: 227).
184 maddeden oluşan Köy Enstitüleri Yönetmeliği’nin ilk 6 maddesi

genel maddeler kısmından oluşmaktadır. Bu kısımda köy enstitülerinin
kapsamı ve amacı belirtilmektedir. Yönetmeliğin birinci bölümü 6 ile
70. maddeleri arasını kapsamaktadır. Yönetim kurulu başlıklı 7 ve 8.
maddelerinde enstitünün yönetim kurulunun kimlerden oluşacağı
belirtilmiştir. Buna göre yönetim kurulu, müdür, müdür yardımcısı,
eğitimbaşı, tarımbaşı ve yapı-sanat başından oluşmaktadır. Denizcilik
ve balıkçılıkbaşı, sporbaşı, teknik işlerbaşı, sağlıkbaşı, müzikbaşı, iş
ekipbaşı ise yönetim kurulunun yardımcıları olarak belirlenmiştir. 9 ve
10. maddelerde müdürün görev ve yetkileri, 11 ve 13. maddeler
arasında eğitimbaşının görev ve yetkileri belirtilmiştir. 14 ve 15.
maddelerde müdür yardımcısı, 16. maddede tarımbaşı, 17. maddede

yapı-sanatbaşı, 18. maddede müzikbaşı, 19. maddede işlikbaşı, 20.
madddede sporbaşı, 21. maddede denizcilik ve balıkçılıkbaşı, 22.
maddede teknik işler başı, 23 ve 27. maddeler arası kümebaşı 27 ve 32.
maddeler arası ise memıurların görevleri belirtilmiştir. 32 ve 54.
maddeler arasında ambar, demirbaş, depo ve ayniyat işleri hakkında
bilgi verilmektedir. 54 ve 58. maddeler arasında ders kitapları ve
kitaplığın kullanımı ile ilgili bilgi verilmektedir. Yönetmeliğin 58 ile
112. maddeleri arasını kapsayan ikinci bölümü, öğretim kurulu,
öğretmenler kurulu, nöbet işleri, eğitsel çalışmalar, kayıt ve kabul,
enstitüden çıkma ve enstitüyü bitirme, enstitüden uzaklaştırma, kayıt
silinmesi, vesika ve belgeler, enstitülerde iş ve ara verme günleri
kısımlarından oluşmaktadır. Yönetmeliğin 112 ile 128. maddelerini
kapsayan üçüncü bölüm, disiplin kurulu ve disiplin işleri, öğrencinin
yapmakta serbest olmadığı işler, doğrudan doğruya suç sayılan işler
kısımlarından oluşmaktadır. Yönetmeliği 128 ile 174. maddelerinin
kapsayan dördüncü bölümü, imtihan işleri, devamlı kontrol ve kanaat
notu, sınıf geçme, bitirme imtihanları kısımlarından oluşmaktadır.
Yönetmeliğin 174 ve 177. maddelerini kapsayan beşinci bölümü, defter
ve dosya işleri kısmından oluşmaktadır. Yönetmeliğin 177 ile 184.
maddelerini kapsayan son bölümü türlü hükümler kısmından
oluşmaktadır (Millî Eğitim Bakanlığı, 1947: 6).
3.1.1.3. Köy Enstitülerinin Kurulduğu Yerler
3.1.1.3.1. Kızılçullu Köy Enstitüsü (İzmir)
1891’de Alexander Mc Lachlan’ın kurduğu American Collegiate

Institute For Boys adlı okul, Kenedy isimli bir Amerikalı misyoner
tarafından 600 bin Osmanlı altını ödenerek 1911 yılında Kızılçullu'daki
yeni binasına taşınmıştır. Çeşitli sebeplerden dolayı 1934 yılında
kapanan bu okulu İzmir İl Millî Eğitim Müdürlüğü 1937 yılında 52.000
liraya satın almıştır Kızılçullu Köy Enstitüsü, İzmir-Aydın tren yolu
üzerindeki ikinci durak olan Kızılçullu'da açılmıştır. Kızılçullu köy
enstitüsü İzmir’e bir saat Buca’ya yirmi dakika olmak üzere İzmir ile
Buca arasında kurulmuştur. İzmir’den Aydın’a giden demiryolunun
yanında ve Kızılçullu çayının da doğusunda yer almaktadır. Önceden
Amerikan koleji olarak kullanılan bu enstitüye Aydın, İzmir, Muğla ve
Manisa şehirlerinden öğrenci alınmıştır. Öğrenci sayısı 915'tir (Maarif
Vekaleti, 1941: 38; Maarif Vekilliği, 1944: 202; Tınal, 2008: 185).
Kızılçullu Köy Enstitüsü 30 Ekim 1937 tarihinde İzmir Valisi Fazlı

Güleç ve Okul Müdürü Mehmet Emin Soysal'ın konuşmaları ile
açılmıştır. 1937 yılında açılan Kızılçullu Köy Enstitüsüne 1939-1940
eğitim-öğretim yılında 50 kişilk erkek öğrenci yatakhanesi ve umumi
tuvaletler, bir öğretmen evi, 100 kişilik kız talebe yatakhanesi, 28 kişilik
banyo, 30 kişilik demir atölyesi, 900 kişilik mutfak ve bulaşıkhane inşa
edilmiştir (Maarif Vekaleti, 1941: 39; Bozdağ 2019, 143).
Tablo 60
Kızılçullu Köy Enstitüsünün Personeli
Adı-Soyadı Görevi Cinsiyeti
Emin Soysal Müdür Erkek

Şevket Erbay Müdür Yardımcısı Erkek
Zekeriya Tonguç Müdür Yardımcısı Erkek
Rıza Öztükel Öğretmen Erkek
Burhan Elçin Öğretmen Erkek
Şaban Gifler Öğretmen Erkek
Bahri Yürük Öğretmen Erkek
M.Yekta Yenal Öğretmen Erkek
Kenan Gürgün Öğretmen Erkek
Ahmet Bilge Öğretmen Erkek
Mehmet Sinter Öğretmen Erkek
Melal Yurdayol Öğretmen Kadın
Cahit Barlas Öğretmen Erkek
Emine Ertay Öğretmen Kadın
İsmet Gökalp Öğretmen Erkek
Hasan Gökalp Öğretmen Erkek
Fahriye Ersen Öğretmen Kadın
Bekir Atakan Öğretmen Erkek
Hayri Çakaloz Öğretmen Erkek
Osman Yalçın Öğretmen Erkek
Sıtkı Göksal Öğretmen Erkek
Vahap Okay Öğretmen Erkek
Nuriye Çakaloz Öğretmen Kadın
Abdullah Erhan Öğretmen Erkek
Kemal Arkun Öğretmen Erkek
Abdulkerim Işık Öğretmen Erkek
Ahmet Çelikkanat Memur Erkek
Hüseyin Avni Gülçür Memur Erkek
Ubeydullah Daner Memur Erkek
Ali Rıza Doyran Doktor Erkek
Tablo 60’da görüldüğü gibi Kızılçullu Köy Enstistüsü kurulduğunda bir

müdür, iki müdür yardımcısı, yirmi üç öğretmen, üç memur ve bir
doktor olmak üzere toplam otuz personelden oluşmaktaydı. Bu
personellerin dördü kadın yirmialtısı erkekti. Kızılçullu Köy enstitüsü
kurulduğunda idari kadro olarak bir müdür bir müdür yardımcısı ve iki
memurdan oluşmaktaydı. Daha sonra öğrenci sayısının artması ile

birlikte müdür yardımcısı sayısı 3'e çıkmıştır. Sağlık ekibi olarak ise bir
doktor ve bir hastabakıcı bulunmaktaydı. Günlük olarak üç öğretmen
nöbet tutmaktaydı. Nöbetçi öğretmenlerden biri kızlar bölümünde, biri
çiftlik bölümünde diğer ise yemekhane ve yatakhane bölümünde nöbet
tutmaktaydı. Her sınıftan 2 öğrenci de nöbet tutmaktaydı. Bu nöbetçi
öğrenciler yemekhanenin temizliği ve yemek dağıtımında görev
almaktaydılar (Bozadağ, 2019: 177).
Tablo 61
Kızılçullu Köy Enstitüsünün İlk Öğrencileri
Sıra No Adı-Soyadı Geldiği Köy Sınıf Seviyesi
1 Mustafa Temel Çıplak Köyü-Bayındır IV. SINIF
2 Mustafa Atalay Köse Köyü-Menemen IV. SINIF
3 Ali Aytekin Balatçık Köyü Menemen IV. SINIF
4 Veli Yıldırım Alaniçi Köyü-Menemen IV. SINIF
5 Nedrettin Ulutaş Burgaz Köyü-Kuşadası IV. SINIF
6 Abdullah Yılmaz Yukarı Besi Köyü- Bergama IV. SINIF
7 Hakkı Tan Kaplan Köyü-Bergama IV. SINIF
8 Ahmet Görgülü Yelki Köyü- Urla; IV. SINIF
9 Osman Öztürk Çatalkaya Köyü-Karaburun. IV. SINIF
10 Ali Bodur İlipınar Köyü-Foça V. SINIF
11 Şeref Zengin Kaymakçı Köyü-Ödemiş V. SINIF
12 Mustafa Topçu Kaymakçın Köyü-Ödemiş V. SINIF
13 Mehmet Gönül Çıplak Köyü-Bayındır V. SINIF
14 Fuat Altındağ Bölcek Köyü-Bergama V. SINIF
15 Ali Fehmi Aras Kadıköy-Bergama V. SINIF
16 Ali Kırlı Türkelli Köyü-Menemen V. SINIF
17 Fettah Uyanık Alaniçi Köyü-Menemen V. SINIF
18 Mustafa Uçtu Yeniköy- Foça V. SINIF
19 Hamdi Karasu İlipınar Köyü-Foça V. SINIF
20 İbrahim Şentürk Beyköy-Ödemiş V. SINIF
21 Raif Gezer Kaymakçı Köyü-Ödemiş V. SINIF
22 Sabri Savaş Yukarı Beyköy-Bergama V. SINIF
23 H. İbrahim Gençer Koyunili Köyü-Bergama V. SINIF
24 İsmail Aras Eğnehoca Köyü-Karaburun V. SINIF
25 Hamdi Özer Uzunkuyu Köyü-Çeşme Orta I. Sınıf
26 Nihad Şengül Mordoğan Köyü-Karaburun Orta I. Sınıf
27 Necati Özsu Ulamış Köyü-Seferihisar Orta I. Sınıf
28 Ahmed Özbek Özbek Köyü-Urla Orta I. Sınıf
29 Bekir Aykut Saip Köyü-Karaburun Orta I. Sınıf
30 Ömer Yenier Eğnehoca Köyü-Karaburun Orta I. Sınıf
31 Mehmet Ali Ural Zağnos Köyü-Bergama Orta I. Sınıf

32 İsmail Tıknaz Yahya Köyü-Bergama Orta I. Sınıf
33 Enver Ötnü Poyracık Köyü-Bergama Orta I. Sınıf
34 R. Şimşek Sucaklı Köyü-Bergama Orta I. Sınıf
Özdemir
35 Ahmed Aslankıray Ören Köyü-Kemalpaşa Orta I. Sınıf
36 Mustafa Mandıracı Güzelçamlı Köyü-Kuşadası Orta I. Sınıf
37 Mustafa Selçuk Nahiyesi-Kuşadası Orta I. Sınıf
Akanvardal
38 Bekir Taşkın Barbaros Nahiyesi-Karaburun Orta I. Sınıf
39 Alâeddin Oksay Sarpıncık Köyü-Karaburun; Orta I. Sınıf
40 Mehmet Emin Dal Halıköy-Ödemiş Orta I. Sınıf
Kaynak: Tınal, 2008: 189.
Tablo 61’de görüldüğü gibi Kızılçullu Köy Enstitüsünün dördüncü

sınıfına 9 öğrenci, beşinci sınıfına 15 öğrenci, orta birinci sınıfa 16
öğrenci olmak üzere toplma 40 öğrenci alınmıştır. Maarif Vekaleti
yayımladığı bir genelge ile 1941-1942 eğitim-öğretim yılında köy
enstitülerine alınacak 3.000 öğrencinin şehirlere göre dağılımını
gösteren bir cetvel yayımlamıştır. Bu cetvele göre İzmir Kızılçullu Köy
Enstitüsüne Muğla (Köyceğiz, Milas)'dan 30, Aydın'dan 30, İzmir'den
30, Manisa'dan 30 olmak üzere toplam 120 öğrenci alınması
kararlaştırılmıştır (MEB Tebliğler Dergisi, 1941: 231).
Kızılçullu Köy Enstitüsünün kurucu müdürlüğünü yapan Emin Soysal

1943 yılında yayımladığı Köy Enstitülerinin Tarihçesi ve Kızılçullu
Köy Enstitüsü kitabında yaptığı çalışmaları maddeler halinde şu şekilde
sıralamıştır:
✓ Müfredat programı 1937 yılından itibaren muhitin ve köylünün

ihtiyaçları gözönünde bulundurularak Talim Heyeti tarafından
düzenlendi.
✓ Teorik ve pratik tarıma önem verildi.
✓ Kızlar ve erkekler için köylerde işlerine yarayacak olan

demircilik, dülgercilik ve yapıcılık gibi ana san'atlar öğretildi.
✓ Köyde öğretmen olacak kişilerin üretken biri olması boş
zamanlarında özellikle yaz aylarında bir san'at atölyesi işletmesi
gözönünde bulunduruldu.
✓ Yurt ve millet bütünlüğü içinde köy çocuklarına köy kalkınma
işinin şuuru ve sevgisi verildi.
✓ Millî ruh ve Millî kültüre yer verildi.
✓ Tarım, el işleri ve genel kültür derslerinin günlük, haftalık ve
mevsimlik olarak ihiyaca göre organizasyonu yapıldı.
✓ Köy kadınlarını yetiştirmek için kadınlık bilgisi müfredatı
yapıldı.
✓ Kız öğrencilerin yetiştirilmesi için dokumacılık ve halıcılık gibi
el işleirne önem verildi.
✓ Yapıcılık, demircilik, dülgercilk, dikiş-nakış, gibi işler için her
sınıf seviyesine göre müfredat düzenlendi.
✓ Ege bölgesini ilgilendiren tarım işlerinin her şubeye göre
müfredatı düzenlendi.
✓ Millî kültür eserlerine önem verildi. Millî oyunlar öğrencilere
öğretildi. Köy kadınlarının nakışları müzede sergilendi. Millî
türkü, masal ve ortaoyunlarına yer verildi.
✓ Bisiklete binme ve motorsiklet kullanma öğrencilere öğretildi.
✓ Teşkilatı Esasiye kanunu, Köy Kanunu, Vilayetler İdaresi
Kanunu, bazı Maarif Kanunları, Zirai Korunma, Orman ve İş
Kanunları vatandaşlık bilgisi adı altında ders olarak okutuldu.
✓ Türkçeye geniş yer verildi.
✓ Koskoca delikanlılara mukavvadan apartman, renkli kâğıttan

horoz ve ördek yaptıran, adına da iş denen yalancı elişlerine asla
yer verilmedi. Bunun yerine resim ve asıl san'atlara yer verildi.
✓ Arazi ölçme ve kroki yapma konusu ele alındı ve öğretildi.
✓ Kooperatifçilik muhtelif yönlerden ders olarak müfredatlandı.
Teorik ve pratik olarak derslerde işlendi.
✓ Zirai iktisat ve iktisadi coğrafya köy hayatı yönünden ele alındı
ve ders olarak işlendi.
✓ Kimya ve fizik gibi ilimlerin tatbikatı pratik hayata intikal eden
yönleri ele alınarak pratik bilgiler adı altında madeni ve ahşap
araçları boyama, boya yapma ve kullanma şeklinde ele alındı ve
işlendi.
✓ Makine ve motor kullanma ders olarak ele alındı ve işlendi.
✓ Her öğrencinin bir müzik aleti kullanması teşvik edildi.
Öğrencinin enstitüden müzik aleti kullanmadan çıkmamasına
önem verildi. Bunun için de Mandolin esas alet olarak kabul
edildi. Akardiyon da yardımcı alet olarak seçildi.
✓ Tarih, coğrafya, terbiye, matematik dersleri köylü hayatına ve
müesese bünyesine göre müfredatlandı ve ziraat, san'at dersleri
ilişkilendirilip, işlendi.
✓ Temsil ve tiyatro işlerine bir ders derecesinde önem verildi.
✓ Eğitimde mevsimler gözetilerek eğitim ve iş organize edilmiştir.
Kış aylarında daha ziyade genel bilgi ve nazari teknik ve ziraate
yaz aylarında ise daha çok ziraat ve san'at işlerine yer verilmiştir.
✓ Sınıf öğrencilerini gruplar, grupları da kümeler halinde çalıştırma
esas olarak kabul edildi.
✓ Jimnastik ve spor meselesi 1937 yılından 1942 yılına kadar bu

müesesede klasik okullardan tamamen ayrı bir istikamette
düşünülmüş ve tatbik edilmiştir.
✓ Gezintiler ve tetkik seyahatleri esaslı surette ele alınmıştır.
✓ Dershaneler iş ve mevzulara göre tertip ve tanzim edildi.
✓ Sene içinde idareye verilen not ne olursa olsun sınıf geçme işi
sene sonunda öğretmenler kurulunda açık oyla zayıf çocuklar ve
sınıfta bırakılacaklar üzerinde karar verilmiştir.
✓ Hiçbir surette öğrenciye not tebliğ etme ve karne verme gibi
karakter bozan eski usule yer verilmemiştir.
✓ Sınıf geçme toplantısında zayıf olarak tespit edilen öğrenciler
özel olarak yetiştirilmeye fakat sınıfta bırakılmamaya özen
gösterilmiştir.
✓ Müessese yakınındaki köylülerin hayatı ile ilgilenmek, onlara
muhtelif iş sahalarında yardım etmek esas fikir olarak ele alındı
ve yapıldı.
✓ Köyde nöbetleşe olarak ders ve san'at tatbikatı yapıldı.
✓ Özel iş ve teknik problemlerinde özel bilgi ve mahareti olanların
usta öğretici olarak müessesede yer almasına önem verildi.
✓ 2-3 ay süren tatil fikrine son verildi. Bunun yerine kış
mevsiminde 20-25 gün istirahat izni, yaz mevsiminde ise 20
günlük izin verildi.
✓ Yaz aylarında da eğitim yapmaya önem verildi.
✓ Öğrencilerin kıyafet seçiminde köy yaşantısına uygun, halka ve
hayata, demokratik telakkiye ve işin yapısına göre seçildi.
✓ Öğretmen ve idarecilerin de bu esaslara göre giyinmesine özen

gösterildi. Tatil günlerinde öğretmen ve öğrencilerin temiz ve
güzel giyinmelerine özen gösterildi.
✓ Öğretmenlerin pazartesi sabahından cumartesi saat bire kadar
gece ve gündüz müessesede ders ve işle meşgul olmaları sağlandı.
Cumartesi öğleden sonra ve pazar günleri de bazı öğretmenlerin
müessesede kalmaları sağlandı.
✓ Kızlarla erkeklerin beraber çalışmalarına, gezilerde,
müsamerelerde, eğlencede, Millî oyunlarda, jimnastikte,
toplantılarda, genel işlerde, yemekhanede, ziraat işlerinde hep
beraber çalışma izni verildi.
✓ Müessesede yemekhanenin tertip, tanzim ve temizlik işleri,
banyo, yatakhane, dershane, bahçe, ahır gibi yerlerin bütün
işlerinin öğrenci tarafından yapılmsı sağlandı.
✓ Müdür odasında iptidailikten yüksek, lüksten aşağı bir hayat
tavrı ve iş nizamına göre teşkil ve tertibe yer verildi.
✓ Öğrencinin kendi kendini yönetmesine izin verildi.
✓ Kızılçullu Enstitüsünde şehir yaşamını da millî kültür bakımından
sevilecek ve sevilmeyecek yönlerden tanımak esası da gözönünde
bulundurulmuştur.
✓ Modern köy öğretmeninin niteliklerinin ne olacağı ana projeye
göre işlendi.
✓ Bu 1000 mevcutlu Enstitüde sahte inzbat meclisine asla yer
verilmedi. Bir aile hayatı düzeni içinde, iş ahlakına da dayanarak
iş nizamının istediği esaslar dahilinde müdür, müdür yardımcısı
ve öğretmneler baba, ana, kardeş, ağabey ve abla ruh ve temayülü
ile öğrenciler ise evlat ve kardeş ruh ve sevgisi ile tam bir hürriyet
ve tam bir vatandaşlık havası içinde yetiştirildiler.
✓ Öğrencilere hayati bir ruh ve bilgi; iş itiyadı ve faydalı beceriler
kazandırıldı.
✓ Kızılçullu Köy Enstitüsündeki bu işler 46 bina, 1.000 öğrenci,
36.434 adet demirbaş, 28 öğretmen, 5 usta öğretmen ile
yönetilmiştir.
✓ Öğrencilere memur olma hayali ile yaşama zihniyeti
verilmemeye çalışıldı.
✓ Öğrencilere baaşından sonuna kadar müspet bir zihniyet ve ruh,
müspet tavır ve itiyadın doğmasına ve yerleşmesine her an dikkat
edildi. (Soysal, 1943: 43-60).
Şekil 11
Kızılçullu Köy Enstitüsünde Müzik Dersi

Şekil 11’de görüldüğü gibi enstitülerde öğrencilerin tümüne mandolin

el veya ağız armoniği, fülüt gibi basit bir müzik aletini çalmayı ve halk
türkülerini söylemeyi öğretilmiştir. Ayrıca enstitülerin bulunduğu
şehirlerdeki köylerden başlamak üzere enstitü öğrencilerinin Millî
oyunları oynayabilmeleri için her türlü çalışma yapılmıştır. Enstitüde
öğrencilerin 100 ile 150 öğrenci arası veya daha küçük gruplar halinde
Millî oyunu oynamaları bu esnada diğer öğrencilerin gruplar halinde
mandolin çalmaları enstitülerin havasında büyük değişiklik meydana
getirmiştir. Ayrıca yabancı dil ve müzik derslerinde bir eğitim aracı
olarak gramafon plaklardan ve radyodan azami şekilde faydalanılmıştır.
Şekil 12
Hasan Ali Yücel Kızılçullu Köy Enstitüsünde Atölyede Ders Teftiş
Ederken

Şekil 12’de görüldüğü gibi atölyelerde motorlu nakil vasıtaları, radyo,

akümülator, motosiklet, bisiklet, dikiş makinası, tulumba, elektrik
tesisatı, gibi araçları bulunan enstitülerde öğrencilerin bunları
kullanmayı, bakmayı ve işletmeyi bilmesi şarttır. Bu gibi araçlardan
dersleri öğrenme ve öğretme araçları olarak da istifade edilmiştir.
Bunların yerlerine klasik okullrda kullanılan kçük modellerin satın
alınması yoluna kesinlikle gidilmemiştir. Enstitülerdeki yapılması
mümkün olan ders aletleri öğretmen ve öğrencilerin ortak çalışmasıyla
meydana getirilmiştir. Böylece ileride köy öğretmeni olacak enstitüsü
öğrencilerinin gerekli olan ders aletlerini yapabilecek hale getirilmesi
sağlanmıştır.
Maliye Bakanlığının 26/11/1952 tarih ve 3121/212/90480 sayılı yazısı

ve Bakanlar Kurulunun 02/12/1952 tarihli toplantısında İzmir
Kızılçulludaki hazineye ait köy enstitü binaları ve sahasının Nato
karargahına tesis edilmesi kararlaştırılmıştır. (BCA, 30/18/1/2-
130/90/4).
3.1.1.3.2. Çifteler Köy Enstitüsü (Eskişehir)
Çifteler Köy Enstitüsü, Eskişehir, Ankara ve Konya şosesi üzerinde

Hamidiye ve Mahmudiye köyleri arasında kurulmuştur. Eskişehir'e
uzaklığı yaklaşık olarak 40-45 km'dir. Enstitünün bütün binaları ve
öğretmenlerin kaldıkları evler öğrenci ve öğretmenler tarafından inşa
edilmiştir. Çifteler enstitüsüne Ankara, Afyon, Eskişehir ve Konya
şehirlerinden öğrenciler alınmıştır. Öğrenci sayısı 710'dur. 1939-1940
eğitim öğretim yılında 200 kişilik yemekhane, 4 öğretmen evi, 1 ahır ve
1 depo inşa edilmiştir. Çifteler Köy Enstitüsünün mimarları, yapılan
yarışmada birincilik ve ikincilik kazanan Yüksek mimar Emin Onat ve

Leman Tomsun’dur (Maarif Vekaleti, 1941: 31-40).
Tablo 62
Çifteler Köy Enstitüsü Personeli
Adı-Soyadı Görevi Cinsiyet
Rauf İnan Müdür Erkek
Tahir Erdem Müdür Yardımcısı Erkek
Süleyman Gültekin Öğretmen Erkek
Ayhan Karasu Öğretmen Erkek
Yahya Özgen Öğretmen Erkek
M.Ali Çıngır Öğretmen Erkek
Mustafa Karaman Öğretmen Erkek
Emin Guten Öğretmen Erkek
Mustafa Şölen Öğretmen Erkek
Mumtaz Sayın Öğretmen Erkek
İzzet Palamar Öğretmen Erkek
Tahsin Mülim Türkbay Öğretmen Erkek
Hamit Özmenek Öğretmen Erkek
Türkan Güvenç Öğretmen Kadın
Mehmet Tozan Öğretmen Erkek
Mehmet Öztekin Öğretmen Erkek
İbrahim Togay Öğretmen Erkek
Meliha Kural Öğretmen Kadın
Talat Tarkan Öğretmen Erkek
Hatice Sökmen Öğretmen Kadın
Mustafa Nuri Bayer Öğretmen Erkek
Şükriye Ersel Öğretmen Kadın
Fürizan Öge Öğretmen Kadın
Huriye Hazar Öğretmen Kadın
Emin Türk Öğretmen Erkek
Nazif Evren Öğretmen Erkek
Makbule Leman Evren Öğretmen Kadın
Hüseyin Ünal Öğretmen Erkek
İzzet Erçen Memur Erkek
Kadir Uzunyol Memur Erkek
Mehmet Üresin Memur Erkek
Tablo 62’de görüldüğü gibi Çifteler Köy Enstitüsü kurulduğunda bir

müdür, bir müdür yardımcısı, yirmi altı öğretmen ve üç memur olmak
üzere toplam otuz bir personelden oluşmuştur. Maarif Vekaleti

gösteren bir cetvel yayımlamıştır. Bu cetvele göre Eskişehir Çifteler
Köy Enstitüsüne Afyon'dan 150, Eskişehir'den 100 olmak üzere toplam
250 öğrenci alınması kararlaştırılmıştır. (MEB Tebliğler Dergisi, 1941:
231).
Şekil 13
Çifteler Köy Enstitüsünde su tesisatı yapımı
Şekil 13’te görüldüğü gibi atölye çalışmalarında bir taraftan

enstitütünün ihtiyaçları karşılanaırken diğer taraftandan da öğrenciye
öğretilmesi gereken konulara yer verilmiştir. Böylece her öğrenci
enstitüden çıkarken alıp götüreceği veya kendisine köyde çalışırken
lazım olacak eşyayı bizzat yaparak öğrencinin hem kişisel kabiliyeti
arttırılmış olacak hem de enstitüye lazım olan eşyayı hazırlamış

olacaktır.
Tablo 63
Çifteler Köy Enstitüsünün 1940-1953 Yılları Arasında Bakanlığa
Sunduğu Bütçe
SENE GELİR GİDER
1940 12.839,89 Lira 12.839,89 Lira
1941 25.746,69 Lira 25.746,69 Lira
1942 85.584,47 Lira 85.584,47 Lira
1943 191.681,80 Lİra 191.681,80 Lİra
1944 248.830,88 Lira 248.830,88 Lira
1945 200.495,22 Lira 200.495,22 Lira
1946 240.053,68 Lira 240.053,68 Lira
1947 250.991,76 Lİra 250.991,76 Lİra
1948 139.594, 61 Lİra 139.594, 61 Lİra
1949 96.107,63 Lİra 96.107,63 Lİra
1950 149.466,71 Lira 149.466,71 Lira
1951 126.450,00 Lira 126.450,00 Lira
1952 131.000,00 Lira 131.000,00 Lira
1953 129.674,17 Lira 129.674,17 Lira
Kaynak: Burgaç, 2004: 152.
Tablo 63’te görüldüğü gibi İkinci Dünya Savaşı yıllarında enstitünün

bütçesi düşükken İkinci Dünya Savaşının sona ermesiye enstitünün
bütçesinde bir artış meydana gelmiştir. Ancak enstitünün bütçesi 1948
yılından itibaren tekar düşüş meydana gelmiştir. 20/01/1954 tarihinde
TBMM genel kurulunda görüşülmeye başlanan 6234 sayılı Köy
Enstitüleri ile Öğretmen Okullarının Birleştirilmesi Hakkındaki Kanun
27/01/1954 tarihinde kabul edilerek Köy Enstitüleri İlköğretmen
Okulları adı altında birleştirildi. Bu yasa ile birlikte Çifteler Köy
Enstitüsü Yunus Emre İlköğretmen Okuluna dönüştürüldü (Burgaç,
2004: 193).
3.1.1.3.3. Kepirtepe Köy Enstitüsü (Kırklareli)
Kepirtepe Köy Enstitüsü ilk olarak Trakya köy öğretmen okulu adıyla
14 Kasım 1938 tarihinde Edirne Karaağacında küçük bir zabit okulunda
açılmıştır. Daha sonra bu bina askeriyeye devredildiği için enstitü
Alpullu’ya taşınmıştır. Enstitü burada da altı ay kaldıktan sonra
Lüleburgaz’da Atatürk ilkokulu olarak kullanılan okul binasına
taşınmıştır. Daha sonra öğretmen ve öğrencilerin yardımıyla enstitünün
yeni binası yapılmıştır. Enstitü binası ile birlikte üç öğretmen evi, bir
demircilik atölyesi, atölyelerin bulunduğu alana bir tuvalet, su deposu,
dikiş atölyesi ve resim-iş odası, küçük bir arıhane, kereste ve inşaat
malzemesi deposu, odun, çıra ve kömür deposu, onbeş musluklu yüz
yıkama yeri de yapılmıştır, Kepirtepe Köy Enstitüsünün mimarı, Maarif
Vekaleti’nin düzenlediği yarışmada birincilik kazanan Emin Onat ve
Leman Tomsun’dur (Maarif Vekilliği, 1944: 194-196).
Kepirtepe Köy Enstitüsü, İstanbul-Edirne asfalt yolu üzerinde

Lüleburgaz’a 5 km uzaklıkta adından da anlaşılcağı üzere Kepirtepe
denilen yerde açılmıştır (Şekil 14). Bu enstitüye Edirne, Kırklareli ve
Tekirdağ'dan öğrenci alınmıştır. Bu enstitünün öğrenci sayısı 370'tir
(Maarif Vekâleti, 1941: 42). Adını bölgenin arazi yapısından alan
Kepirtepe Köy Enstitüsü, ilkin 1937 yılında Edirne Karaağaç
istasyonunda Eğitmen kursu olarak açılmıştır (Maden, 2009: 495–96).
Şekil 14
Kepirtepe Köy Enstitüsü Binası
Maarif Vekaleti yayımladığı bir genelge ile 1941-1942 eğitim-öğretim

yılında köy enstitülerine alınacak 3.000 öğrencinin şehirlere göre
dağılımını gösteren bir cetvel yayımlamıştır. Bu cetvele göre Kırklareli
Kepirtepe Köy Enstitüsü’ne Edirne'den 60, Kırklareli'den 60,
Tekirdağ'dan 60, İstanbul'dan 20 olmak üzere toplam 200 öğrenci
alınması kararlaştırılmıştır. 1944 yılında enstitünün birinci sınıfında 53
kız 1 erkek, ikinci sınıfında 21 kız 89 erkek, üçüncü sınıfında 15 kız 32
erkek, dördüncü sınıfında 78 kız 178 erkek, beşinci sınıfında 29 erkek
olmak üzere enstitünün öğrenci sayısı 496 olmuştur. Enstitüdeki kız ve
erkek öğrenciler ihtiyaca ve işin durumuna göre haftalık nöbet
tutmuştur. Enstitünün yemekhane, yatakhane ve sınıflarının temizlik ve
düzen işleri bu öğrenciler tarafından yapılmıştır. Ayrıca atölyelerde ve
ziraat alanlarında da nöbetçi öğrenciler bulundurulmuştur (MEB
Tebliğler Dergisi, 1941: 231; Maarif Vekilliği, 1944: 199).
Tablo 64
Kepirtepe Köy Enstitüsü Personeli
Adı-soyadı Görevi Cinsiyeti
Nejat İdil Müdür Erkek
Mustafa İlhan Görkey Müdür Yardımcısı Erkek
Hüsnü Baykoca Müdür Yardımcısı Erkek
Namık Ergin Öğretmen Erkek
Naci İnan Öğretmen Erkek
Nazmi Aybar Öğretmen Erkek
Salih Aksoy Öğretmen Erkek
İrfan Evren Öğretmen Erkek
Hidayet Gülen Öğretmen Erkek
Naci Birkök Öğretmen Erkek
Nahide Akalan Öğretmen Kadın
Talat Ayhan Öğretmen Erkek
AliYılmaz Demirbilek Öğretmen Erkek
Latif Yurtçu Öğretmen Erkek
Ahmet Gürsel Öğretmen Erkek
Sabit Soysal Öğretmen Erkek
Reşat Tekinay Öğretmen Erkek
Faik Bakır Öğretmen Erkek
Bergüzar Güvenç Öğretmen Kadın
Sezai Feray Doktor Erkek
Hikmet Özsan Memur Erkek
Asaf Akpınar Memur Erkek
Ahmet Gökay Memur Erkek
Tablo 64’te görüldüğü gibi Kepirtepe Köy Enstitüsü kurulduğu zaman

bir müdür, iki müdür yardımcısı, onaltı öğretmen, bir doktor ve üç
memur olmak üzere toplam yirmiüç personelden oluşmuştur. Ayrıca 17
Nisan 1941 tarihinde İcra Vekilleri heyetince çıkarılan kararname ile
Kepirtepe köy enstitüsüne bir aşçı kadrosu da verilmiştir. (BCA,
30/18/1/2-94/32/14).
Kepirtepe Köy Enstitüsünün faaliyetleri şunlardır:
✓ Köy enstitülerinden mezun olup köylerde çalışmaya başlayan

yeni öğretmenleri teftiş etmek için Kepirtepe Köy Enstitüsü
öğretmenlerinden Hikmet Özmen, Çorlu ve Saray köylerine,

Seyfi Çaçur, Uzunköprü ve Meriç köylerine, Seyfettin Gökmen,
Tekirdağ merkez köylerine, Besim İyitanır, Vize köylerine,
Selçuk Korol, Keşan ve İpsala köylerine, Müdür Yardımcısı
Ahmet Gürsel, Edirne merkez köylerine görevlendirilmiştir.
✓ Enstitüye 8.932 liraya mal olan 10 hayvanlık yeni bir ahır
yapılmıştır.
✓ İnşaatı sona eren ve içerisinde resim-iş, dikiş-nakış atölyeleri,
arıcılık, kitaplık, dokuma, teknik resim odaları ve iki sınıfın
olduğu işlik binası faaliyete başlamıştır. Bu işlik binası 46.862
liraya öğrenci sıralarının her biri de 40 liraya malolmuştur.
✓ Yapı ve sanat ustası Namık Ergin tarafından içersinde kız ve
erkek koğuşları, tecrit, muayene, hemşire odaları gibi bölümlerin
olduğu yeni bir revir binası inşa edilmiştir.
✓ Demircilik atölyesinde usta ve öğrenciler tarafından 290 liraya
malolan bir araba yapılmıştır.
✓ Sebze bahçesinin sulanması için 4.900 liraya bir motor pompa
satın alınmıştır.
✓ Enstitünün müzik atölyesi; 60 Mandolin, 8 Keman, 3 Saz, 2
Akordeon ile müzik çalışmalarını yürütmüştür.
✓ Enstütünün Resim-İş atölyesi; enstitünün boyacılık işlerini ve
kitap ciltleme işlerini yürütmüştür.
✓ Kız öğrenciler 40 önlük, 42 eteklik, 384 mitil, 390 iç çamaşırı,
272 yastık kılıfı, 4 pijama, 35 kız elbisesi, 22 başlıklı palto, 357
gömlek, 31 yatak yüzü, 319 çarşaf, 272 nevresim ve 8 perde
dikmişlerdir (Maarif Vekilliği, 1944: 200; Millî Eğitim Bakanlığı,

1945: 345).
6234 sayı ve 27/01/1954 tarihindeki Köy Enstitüleri ile İlköğretmen

Okullarının Birleştirilmesi Hakkında Kanun kabul edilerek köy
enstitüleri ile ilköğretmen okulları, İlköğretmen Okulları adı altında
birleştirilerek köy enstitülerinin kapanması sağlanmıştır. Bu doğrultuda
Kepirtepe köy enstitüsünün adı da Kepirtepe ilköğretmen okulu
olmuştur (TC Resmî Gazete, 27 Ocak 1954: 8625).
3.1.1.3.4. Gölköy Köy Enstitüsü (Kastamonu)
Kastamonu'ya uzaklığı 12 km olan Gölköy Köy Enstitüsü, Kastamonu,

İnebolu ve Daday şoseleri arasında Gölköy’de açılmıştır. Bu enstitüye
1939-1940 eğitim-öğretim yılında 4 öğretmen evi, 1 atölye, 1
kooperatif binası, 1 kantin binası, 200 kişilik yatakhane, 500 kişilik
yemekhane inşa edilmiştir. Gölköy Köy enstitüsünün mimarı Maarif
Vekaleti tarafından yapılan yarışmada birincili kazanan yüksek mimar
Asım Mutlu’dur. Gölköy’de enstitüt kurulmasının sebepleri ise;
Gölköy’de Kastamonu’nun meyvacılığını temsil eden ve Ziraat
Vekilliği’ne ait iki bin dekara yakın büyük bir fidanlığın olması,
fidanlık alanının yanında enstitüsünün kurulduğu yerde boş ve maksada
uygun binaların olmasıdır (Maarif Vekaleti, 1941: 31-43; Maarif
17/04/1941 tarihinde İcra Vekilleri heyetince çıkarılan kararname ile

Gölköy Köy Enstitüsüne bir elektrik makinisti kadrosu verilmiştir.

dağılımını gösteren bir cetvel yayımlamıştır. Bu cetvele göre
Kastamonu Gölköy Köy Enstitüsüne Kastamonu'dan 50, Çorum'dan 50,
Çankırı (Ilgaz) dan 40, Sinop'tan 40, Zonguldak'tan 40 olmak üzere
toplam 220 öğrenci alınması kararlaştırılmıştır (BCA, 30/18/1/2-
94/32/14; MEB Tebliğler Dergisi, 1941: 231)
Tablo 65
Gölköy Köy Enstitüsünün Personeli
A. Doğan Toran Müdür Erkek
Mehmet Tuğrul Müdür Yardımcısı Erkek
Şaziment Fatma Toran Öğretmen Kadın
Lütfi Aytaçoğlu Öğretmen Erkek
Hilmi Bilginer Öğretmen Erkek
Rüveyde Bilginer Öğretmen Kadın
Hüsnü Taner Öğretmen Erkek
Hikmet Özmen Öğretmen Erkek
Necati Seçkin Öğretmen Erkek
Hakkı Güven Öğretmen Erkek
M. Hulusi Koçoğlu Öğretmen Erkek
Osman Fevzi Bozok Öğretmen Erkek
Mahmut Erdil Öğretmen Erkek
Yakup Canbeş Öğretmen Erkek
Namıka Taner Öğretmen Kadın
Hurşit Eyüpoğlu Öğretmen Erkek
Emine Seymenoğlu Öğretmen Kadın
Rıfat Orçun Doktor Erkek
Cahit Şarman Muhasip Erkek
Agah Yalçın Memur Erkek
Etem Aytaçoğlu Memur Erkek
Sadık Tezören Memur Erkek
Tablo 65’te görüldüğü gibi Gölköy Köy Enstitüsü kurulduğu zaman bir
müdür, bir müdür yardımcısı, onbeş öğretmen, bir doktor, bir muhasip
ve üç memur olmak üzere toplam 22 perosnelden oluşmaktaydı.
Şekil 15
Göl Köy Enstitüsü Öğrencileri
Şekil 15’de görüldüğü gibi bu enstitüye Çankırı, Çorum, Kastamonu,

Sinop ve Zonguldak şehirlerinden öğrenci alınmıştır. İlk kurulduğunda
öğrenci sayısı 500'dür. 1943 yılında öğrenci sayısı 920 olmuştur.
Şekil 16
Hasan Ali Yücel'in Göl Köy Enstitüsünde Bir Dersi Teftiş Ederken

Şekil 16’da görüldüğü gibi enstitüde soğuk günler dışında öğrencilerin

dışarda zaman geçirdiği ve birleşik çalışmalar adıyla bir saatlik
etkinlikler yapılmıştır. Birleşik çalışmalar tıpkı dersler gibi zorunlu
tutulmuştur. Birleşik çalışmalar saatinde öğrenciler Millî oyunlar,
çeşitli spor dalları, saz, halk türküleri, motorculuk, fotoğrafçılık,
binicilik gibi çeşitli çalışma gruplarına ayrılmışlardır.
Gölköy Köy Enstitüsünde yapılan faaliyetler şunlardır:
✓ 1940 yılından 1943 yılına kadar 195 ranza, 25 dolap, 460 tabure,
7 kütüphane, 65 yemek masası, 10 yazıhane, 80 bank ve 280
sandalye yapılmıştır.
✓ Enstitüdeki bütün öğrencilerin çamaşırları, iç elbiseleri ve yatak
takımları kız öğrenciler tarafından dikilmiştir.
20/01/1954 tarihinde TBMM genel kurulunda görüşülmeye başlanan

6234 sayılı Köy Enstitüleri ile Öğretmen Okullarının Birleştirilmesi
Hakkındaki Kanun 27/01/1954 tarihinde kabul edilerek Köy Enstitüleri
İlköğretmen Okulları adı altında birleştirildi. Bu yasa ile Gölköy Köy
Enstitüsü de Gölköy İlköğretmen Okuluna dönüştürüldü (T.C Resmî
Gazete, 27 Ocak 1954: 8625).
3.1.1.3.5. Akçadağ Köy Enstitüsü (Malatya)
Akçadağ Köy Enstitüsü, Malatya-Adana tren yolu üzerinde bulunan ve

Malatya'dan sonra birinci durak olan Akçadağ istasyonunda
kurulmuştur. Bu enstitüye Bingöl, Elâzığ, Urfa, Mardin, Diyarbakır,
Muş, Tunceli ve Sivas şehirlerinden öğrenci alınmıştır. Bu enstitü
vaktiyle Sultan suyu harası için yapılmış kışlalardadır. 1939-1940

eğitim-öğretim yılında bu kışlalar tamir edilmiştir. Akçadağ köy
enstitüsünün mimarı, Maarif Vekilliği tarafından yapılan yarışmada
birinciliği kazanan Yüksek Mimar Ahsen Yapanar’dır (Maarif
Vekâleti, 1941a: 46–47).
1940 yılının temmuz ayında açılan Enstitüye o yıl Malatya, Urfa,

Mardin, Diyarbakır, Elâzığ, Tunceli, Sivas, Erzincan, Muş, Bingöl
şehirlerindeki köylerden 545 öğrenci kaydedilmiştir. Yıldızeli-
Pamukpınar Köy Enstitüleri kurulunca Sivas ve Erzincandaki
öğrenciler oraya nakledilmiştir. Akçadağ Köy Enstitüsüne ikinci yıl
120, üçüncü yıl 157 öğrenci daha alınmıştır. 1944 yılında enstitüsünün
öğrenci sayısı 54’ü kız olamak üzere toplam 600 olmuştur (Maarif
Vekâleti, 1941a: 49; Maarif Vekilliği, 1944: 78).

dağılımını gösteren bir cetvel yayımlamıştır. Bu cetvele göre Malatya
Akçadağ Köy Enstitüsüne Malatya'dan 40, Urfa’dan 25, Mardin'den 10,
Diyarbakır'dan 25, Elâzığ’dan 20, Tunceli'den 10, Muş'tan 10,
Bingöl'den 10 olmak üzere toplam 150 öğrenci alınması
Tablo 66
Akçadağ Köy Enstitüsü Personeli
Şinasi Tamer Müdür Erkek
Recep Çekiç Müdür Yrd Erkek
Şerif Tekben Öğretmen Erkek
Halim Diker Öğretmen Erkek
Eyüp Demirel Öğretmen Erkek

Ahmet Kun Öğretmen Erkek
Hikmet Çekiç Öğretmen Erkek
Müşerref Tamer Öğretmen Kadın

Hüsnü Okan Öğretmen Erkek
Nazmi Türel Öğretmen Erkek
Raşit Kılıcıkan Öğretmen Erkek

Sadık Yurdakul Öğretmen Erkek
Safiye Tuvan Öğretmen Kadın
İbrahim Güngördü Öğretmen Erkek

Abdullah Azmi Bilen Öğretmen Erkek
Remzi Geşçosmanoğlu Öğretmen Erkek
Sami Ünal Öğretmen Erkek

Hüseyin Küçükkurt Öğretmen Erkek
Hatice Şirinli Öğretmen Kadın
Remzi Pamir Öğretmen Erkek

Gafur Tamyol Öğretmen Erkek
Akif Koron Öğretmen Erkek
Fevzi Şirinli Memur Erkek

İrfay Aydın Memur Erkek
Mahmut Akgün Memur Erkek

Tablo 66’da görüldüğü gibi Akçadağ Köy Enstitüsü kurulduğu zaman

bir müdür, bir müdür yardımcısı, yirmi öğretmen, üç memur olmak
üzere toplam 25 personelden oluşmaktaydı.
Akçadağ köy enstitüsünün faaliyetleri şunlardır:
✓ 1945 yılında yapılan iki binadan sonra her sınıf ayrı binaya
yerleşmiştir. Yemekhane, yatakhane, dershane, kütüphane,
hamam ve tuvaletlerin bulunduğu bu binalarda öğrenciler kendi
işlerini kendi yapmak için tam bir serbestliğe sahip olmuşlardır.
✓ Çoğu kayısı olmak üzere 3.600 adet meyve fidanı ve 3.000 adet
dut fidanı dikilmiştir.
✓ Kütüphaneyi zenginleştirmek için 1.000 ciltlik kitap satın
alınmıştır.
✓ Kars ilinden damızlık olarak dokuz inek satın alınmıştır.
✓ Enstitüde matbaa kurularak dergi çıkarılmaya başlanmıştır (Millî
Eğitim Bakanlığı, 1946: 189).

İlköğretmen okulları adı altında birleştirildi. Bu yasa ile Akçadağ Köy
Enstitüsü Akçadağ İlköğretmen Okuluna dönüştürülmüştür (T.C Resmî
Gazete, 27 Ocak 1954: 8625).
3.1.1.3.6. Akpınar-Lâdik Köy Enstitüsü (Samsun)
Lâdik-Akpınar Köy Enstitüsü, Lâdik istasyonu ile Lâdik şosesi

üzerinde Lâdik kasabasına 4 km uzaklıktaki bir alanda kurulmuştur
(Şekil 17). Akpınar Köy Enstitüsü’nün temeli Kamlık Köy Eğitmenleri
yetiştirme kursunun açılması ile başlamıştır. Bu enstitüye Amasya,
Samsun ve Tokat şehirlerinden öğrenci alınmıştır. Enstitünün öğrenci
sayısı 250’dir. 1939-1940 eğitim- öğretim yılında 200 öğrencinin
ihtiyacını karşılayacak şekilde okul, yatakhane, yemekhane ve atölye
kısımlarından oluşan 9 bina inşa edilmiştir. Ensitünün mimarisi Maarif
Vekilliği tarafından yapılan yarışmada birinciliği kazanan Yüksek
Mimar Leyla A. Turgut’a aittir (Maarif Vekâleti, 1941: 46).
Şekil 17
Akpınar Köy Enstitüsünün Girişi

Maarif Vekâleti yayımladığı bir genelge ile 1941-1942 eğitim-öğretim

dağılımını gösteren bir cetvel yayımlamıştır. Bu cetvele göre Samsun
Akpınar Köy Enstitüsüne Tokat'tan 55, Amasya'dan 50, Samsun'dan 55
olmak üzere toplam 160 öğrenci alınması kararlaştırılmıştır.1945
yılında 33'ü kız olmak üzere toplam 127 öğrenci mezun olmuştur. 1945
yılında enstitüye 135 öğrenci kaydedilerek enstitünün toplam mevcudu
900 olmuştur. Önceden Kastamonu Gölköy Köy Enstitüsüne bağlı olan
Çorum ilinin Osmancık ve Mecitözü ilçeleri 1945 yılında Millî Eğitim
Bakanlığının aldığı bir kararla Lâdik-Akpınar Köy Enstitüsüne
bağlanmış ve Kastamonu Gölköy Köy Enstitüsünde okumakta olan 28
öğrenci Ladik-Akpınar Köy Enstitüsüne nakledilmiştir (MEB Tebliğler
Dergisi, 1941: 231; Millî Eğitim Bakanlığı, 1946: 191).
Tablo 67
Akpınar Köy Enstitüsü Personeli
Nurettin Biriz Müdür Erkek
Osman Ülkümen Müdür yardımcısı Erkek
Fatma Babacan Öğretmen Kadın
Süleyman Başer Öğretmen Erkek
Naciye Biriz Öğretmen Kadın
Hasan Güneysu Öğretmen Erkek
Esat Öz Türker Öğretmen Erkek
Fikret Madarlı Öğretmen Erkek
Kemal Saden Öğretmen Erkek
Lütfi Türker Öğretmen Erkek
Müzeyyen Oytan Öğretmen Kadın
M.Sabit Gençaydın Memur Erkek
İhsan Ulusoy Memur Erkek
Tablo 67’de görüldüğü gibi Akpınar Köy Enstitüsü kurulduğunda bir

müdür, bir müdür yardımcısı, dokuz öğretmen ve iki memur olmak
üzere toplam 13 personel bulunmaktaydı.
Enstitüde 20 öğrencinin rahatlıkla çalışabileceği ve elverişli alet ve

tezgâhları bulunan bir marangozluk atölyesi kurulmuştur. Bu atölyenin
1941-1942 eğitim-öğretim yılında yaptığı çalışmalar şunlardır;
✓ Üç atölye, iki öğretmen evi, bir samanlık, bir bekçi klubesi, iki
katlı ahır binası ve bir ziraat deporsunun kapı ve kasaları, pencere
çerçeveleri ve çatıları
✓ 242 öğrencinin yatacağı ranzalar
✓ Banklar ve tabureler
✓ Öğrencinin yemek yediği ve ders çalıştığı büyük masalar
yapılmıştır.
Enstitüde 41 kız öğrencinin çalıştığı Biçki-Dikiş atölyesinde 1941-1942

eğitim-öğretim yılında yapılan çalışmalar şunlardır;
✓ Yeni öğrenciler için 149 yatak

✓ 300 yorgan kılıfı ve 300 yastık kılıfı, 420 çarşaf
✓ 710 mendil, 80 önlük, 180 çamaşır torbası
✓ 3 masa örtüsü, 8 perde, 15 entari, 200 mintan
✓ Bütün öğrencilerin yırtık ve sökük elbise ve çamaşırlarının tamiri
Bunlar dışında Ladik-Akpınar köy enstitüsünün faaliyetleri şunlardır:
✓ Yüksek köy enstitüsü yapıcılık öğretmenlerinden Halil Basutçu

bir dinlenme yurdunun planını yapmıştır. Dinlenme yurdu;
öğrenci dinlenme odaları, öğretmen dinlenme salonları, misafir

yatak odaları ve bekleme odasından oluşmaktadır.
✓ Köy enstitüsüne bağlı uygulama okulu yapılmıştır.
✓ Yemekhane binası derslik ve yatakhane haline getirildiği için
yeniden 1.000 kişilik bir yemekhane ve mutfak yapılmıştır.
✓ Enstitünün bünyesinde, tek seferde 250 ekmek çıkarabilen bir
fırın yapılmıştır.
✓ 22 yataklı yeni bir revir yapılmıştır. Eski revir ise kız öğrenciler
için dikişhaneye çevrilmiştir.
✓ Sınıflar için dört kişinin oturabileceği 75 masa, 600 sıra ve
yemekhane için 100 bank yapılmıştır.
✓ Enstitü bünyesinde 100 öğrencinin rahatlıkla kitap okuyabileceği
bir kitap okuma salonu yapılmıştır.
✓ Kepirtepe Köy Enstitüsünden de yardım alınarak arıcılık
faaliyetlerine başlanmıştır (Millî Eğitim Bakanlığı, 1946: 190–
91).

İlköğretmen Okulları adı altında birleştirildi. Bu yasa ile Akpınar Köy
Enstitüsü Akpınar İlköğretmen Okuluna dönüştürülmüştür (T.C Resmî
Gazete, 27 Ocak 1954: 8625).
3.1.1.3.7. Aksu Köy Enstitüsü (Antalya)
Aksu Köy Enstitüsü, Antalya-Manavgat şosesi üzerinde Aksu

kasabasının merkezinde kurulmuştur. Antalya'ya uzaklığı 11 km'dir. Bu
enstitüye Antalya, İçel ve Muğla şehirlerinden öğrenci alınmaktadır.
1939-1940 eğitim-öğretim yılında bu enstitüye 200 kişilik bir
yatakhane, 200 kişilik bir yemekhane, 3 atölye, 1 depo inşa edilmiştir.
Aksu Köy Enstitüsünün mimarisi Maarif Vekalti’nce yapılan
yarışmada birinciliği kazanan Asım Mutlu’ya aittir (Maarif Vekaleti,
1941a: 53).

dağılımını gösteren bir cetvel yayımlamıştır. Bu cetvele göre Antalya
Aksu Köy Enstitüsüne Antalya'dan 110, Muğla (Bodrum, Datça,
Fethiye, Marmaris) 'dan 50, İçel (Mersin, Anamur, Gülnar) 'dan 50
olmak üzere toplam 210 öğrenci alınması kararlaştırılmıştır (MEB
Tebliğler Dergisi, 1941: 231).
Tablo 68
Aksu Köy Enstitüsü Personeli
Talat Ersoy Müdür Erkek
Ruhi Esin Müdür Yardımcısı Erkek
Zarif Tuncay Öğretmen Erkek
Pesent Ilgaz Öğretmen Kadın
A. Hamdi Esmer Öğretmen Erkek
Bedia Hüdaverdi Taner Öğretmen Kadın
Zühre Esin Öğretmen Kadın
Mustafa Renda Öğretmen Erkek
Nafia Akalın Öğretmen Kadın
Süreyya Buluşan Memur Kadın
Ahmet Dokumacı Memur Erkek
Kaynak: Maarif Vekaleti, 1941a: 53.
Tablo 68’de görüldüğü gibi Aksu Köy Enstitüsü kurulduğunda bir

müdür, bir müdür yardımcısı, yedi öğretmen ve iki memur olmak üzere
toplam on bir personelden oluşmaktaydı. Aksu Köy Enstitüsünün
faaliyetleri şunlardır:
✓ Tarım çalışmaları olarak; 180 çam, 137 ahlat armut, 450 zeytin
ve 380 kavak fidanı dikilmiştir.
✓ 16.000 metre kare arazi tesfiye edilerek, önleri şiddetli
yağmurları önleyecek şekilde setlerle çevrilmiştir.
✓ İnşaat çalışmaları olarak; yapımına devam edilen iki öğretmen
evinin inşaat işleri tamamlanmıştır.
✓ Yakın köylerin okul ihtiyaçları olan sıra, masa, dolap gibi
ihtiyaçları enstitü tarafından karşılanmıştır.
✓ Dikişhane çalışması olarak; 875 takım tulum, 50 adet kapşon, 800
adet nevresim, 134 kız öğrenci için basma entari, 1002 yastık
yüzü, 800 yatak çarşafı, 68 erkek mintanı, 25 dizlik, 19 iç gömlek
dikilmiştir.
✓ 400 öğrenciye elbise dikilip dağıtılmıştır.
✓ İpek böcekçiliği, köye içme suyu getirme, hayvan yemleri, bitki,
böcek, taş toplama, tohum seçme, yabancı dil öğrenme yolları,
masal derleme, çocuk bakımı, konservecilik, dokumacılık ve
boyacılık konularında broşürler hazırlanıp dağıtılmıştır (Millî
Eğitim Bakanlığı, 1945: 345–46).

İlköğretmen Okulları adı altında birleştirildi. Bu yasa ile Aksu Köy

Enstitüsü Aksu İlköğretmen Okuluna dönüştürülmüştür (T.C Resmî
Gazete, 27 Ocak 1954: 8625).
3.1.1.3.8. Arifiye Köy Enstitüsü (Sakarya)
Arifiye Köy Enstitüsü, Haydarpaşa-Eskişehir tren yolu üzerinde

bulunan ve Adapazarı hattının ayrıldığı Arifiye istasyonunda
kurulmuştur. Bu enstitüye Bursa, Bilecik, Bolu ve Kocaeli
şehirlerinden gelen öğrenciler alınmıştır. Enstitünün öğrenci sayısı
400'dür. 1939-1940 eğitim-öğretim yılında 400 kişilik bir yemekhane,
200 kişilik iki yatakhane, 2 atölye, 4 öğretmen evi, 2 depo inşa
edilmiştir. Arifiye Köy Enstitüsünün mimarı, Maarif Vekâleti’nin
düzenlediği yarışmada birinciliği kazanan Yüksek Mimar Recai
Akçay’dır (Maarif Vekâleti, 1941: 54–55).
Şekil 18
Arifiye Köy Enstitüsü Yemekhanesi

Şekil 18’de görüldüğü gibi enstitüde öğrencilere toplu olarak birlikte

yemek yeme alışkanlığı kazandırılmıştır. Ayrıca enstitüdeki her türlü
işler nöbetleşe olarak öğrenciler tarafından yapılmıştır. Sadece çamaşır
ve bulaşık yıkama, hasta olan öğrenciye bakma işleri hizmetli
tarafından yapılmıştır.

dağılımını gösteren bir cetvel yayımlamıştır. Bu cetvele göre Kocaeli
Arifiye Köy Enstitüsüne Bolu'dan 40, Bilecik'ten 40, Bursa'dan 40,
Kocaeli'den 50, İstanbul'dan 30 olmak üzere toplam 200 öğrenci
alınması kararlaştırılmıştır (MEB Tebliğler Dergisi, 1941: 231).
Tablo 69
Arifiye Köy Enstitüsü Personeli
Süleyman Edip Balkır Müdür Erkek
Aziz Arsan Müdür Yardımcısı Erkek
İhsan Ataç Öğretmen Erkek
Hakkı Tanberk Öğretmen Erkek
Ertuğrul Başoğlu Öğretmen Erkek
Ekrem Cihat Engür Öğretmen Erkek
Nedime Pamukçu Öğretmen Kadın
M.Muammer Kösetaç Öğretmen Erkek
Enver Kartekin Öğretmen Erkek
Sabahat Kartekin Öğretmen Kadın
Ahmet Hand Daner Öğretmen Erkek
Ekrem Kumova Öğretmen Erkek
Abdullah Recepoğlu Öğretmen Erkek
Mustafa Eyüpoğlu Öğretmen Erkek
Nuri Arabacıoğlu Öğretmen Erkek
Bayram Kanan Öğretmen Erkek
Hikmet Öz Öğretmen Erkek
Bahtiyar Sim Öğretmen Erkek
Ali Nurettin Akgün Öğretmen Erkek
Osman Özakman Memur Erkek
Arslan Toker Memur Erkek
Tablo 69’da görüldüğü gibi Arifiye Köy Enstitüsü kurulduğunda bir

müdür, bir müdür yardımcısı, on yedi öğretmen ve iki memur olmak
üzere toplam 21 personelden oluşmuştur.
Şekil 19
Arifiye Köy Enstitüsünde Bayrak Merasimi
Şekil 19’da görüldüğü gibi enstitüdeki bayrak törenininden sonra

öğretmen ve öğrenciler günlük veya haftalık çalışma planlarına göre
gruplara ayrılırdı. Öğretmenler öğrencilere işlerin önemini, ülke hayatı
açısından değerini anlatarak onları motive ederdi. Grupların yarısı
kültür derslerine diğer yarısı da ziraat veya atölyeye giderdi (Maarif
Vekilliği, 1944: 50-51).
Arifiye Köy Enstitüsünün faaliyetleri şunlardır:
1. 1940 yılında bir kooperatif evi, bir yemekhane, bir mutfak, dört
öğretmen evi, 120 kişilik iki yatakhane, bir resim-iş atölyesi, bir
marangozluk atölyesi, bir demirhane atölyesi, iki kümes, iki
güvercinlik, bir çamaşır sundurması, iki tuvalet ve 850 metre

uzunluğunda kaldırım olmak üzere toplam 20 tesis inşa edilmiştir. 1941
yılında bir okul binası, bir ahır, bir kümse, bir lavabo, iki sundurma, bir
işçi evi, 800 metrelik su küngü olmak üzere toplam 8 tesis inşa
edilmiştir. 1942 yılında ise bir okul binası, bir balıkhane, iki
öğretmenevi, üç köprü, bir fotoğraf atölyesi, bir köy çeşmesi, 600
metrelik su küngü döşemesi, 350 metrelik bir şose olmak üzere toplam
11 tesis inşa edilmiştir.
2. 1940 yılında tarım ve hayvancılık çalışmaları olarak; 87 dekarlık

arazinin 45 dekarına şeker pancarı, 5 dekarına hayvan pancarı, 10
dekarına mısır, 5 dekarına patates, 12 dekarına sebze, 8 dekarına da
yonca ekilmiştir. 30 kümes ve 12 büyükbaş hayvan satın alınmıştır.
1941 yılında 70 dekarlık meyve bahçesine 403 elma, 70 armut, 40 kiraz,
70 erik, 320 vişne, 48 ayva, 1400 şeftali, 59 elma ağacı olmak üzere
toplam 2.440 anaç fidan dikilmiştir. 1941 yılında 80 kümes 38
büyükbaş hayvan satın alınmıştır. 1942 yılında 234 dekar olan arazinin
40 dekarı sebze bahçesi olarak, 124 dekarı da arpa, buğday, yulaf tarımı
olarak kullanılmıştır. 1942 yılının hayvan sayısı 190 kümes ve 11 de
büyükbaş olmuştur. (Maarif Vekilliği, 1944: 124–25).

İlköğretmen Okulları adı altında birleştirildi. Bu yasa ile Arifiye Köy
Enstitüsü Arifiye İlköğretmen Okuluna dönüştürülmüştür (T.C Resmî
Gazete, 27 Ocak 1954: 8625).
3.1.1.3.9. Beşikdüzü Köy Enstitüsü (Trabzon)
Beşikdüzü Köy Enstitüsü Trabzon'a şose ile bağlı Vakfıkebir civarında

ve deniz sahilinde bulunan Beşikdüzü'nde açılmıştır. Enstitünün
Trabzon'a uzaklığı 64 km'dir. Bu enstitüye Giresun, Gümüşhane,
Trabzon, Ordu ve Rize şehirlerinden öğrenci alınmıştır. Enstitünün
öğrenci sayısı 150'dir. Bu enstitüye 1939-1940 eğitim-öğretim yılında
100 kişilik bir yatakhane, 2 atölye, 1 ahır, 1 kümes inşa edilmiştir.
Beşikdüzü Köy Enstitüsünün mimarı, Maarif Vekilliği tarafından
yapılan yarışmada birinciliği kazanan Yüksek Mimar Ahsen
Yapanar’dır (Maarif Vekaleti, 1941: 31-46).

dağılımını gösteren bir cetvel yayımlamıştır. Bu cetvele göre Trabzon
Beşikdüzü Köy Enstitüsüne Rize'den 30, Trabzon'dan 30,
Gümüşhane'den 30, Giresun'dan 30, Ordu'dan 30, Hopa'dan 10 olmak
üzere toplam 160 öğrenci alınması kararlaştırılmıştır (MEB Tebliğler
Dergisi, 1941: 231).
Tablo 70
Beşikdüzü Köy Enstitüsü Personeli
Hürrem Arman Müdür Kadın
Kadri Dora Müdür Yardımcısı Erkek
Nihat Salkur Öğretmen Erkek
Samiye Salkur Öğretmen Kadın
Cahide Baykal Öğretmen Kadın
Durmuş Gök Öğretmen Erkek
Mehmet Dündar Öğretmen Erkek
Cemal Erol Öğretmen Erkek
Avni Tezel Memur Erkek
Adil Tokgöz Memur Erkek
Tablo 70’de görüldüğü gibi Beşikdüzü Köy Enstitüsü ilk kurulduğunda

bir müdür, bir müdür yardımcısı, altı öğretmen ve iki memur olmak
üzere toplam 10 personelden oluşmaktaydı.
Şekil 20
Beşikdüzü Köy Enstitüsünde Balıkçılıkla Uğraşan Öğrenciler
Şekil 20’de görüldüğü gibi Beşikdüzü Köy Enstitüsünde balıkçılık

çalışmalarına önem verilmiştir. Bu amaçla her cins av için kayık, ağ ve
iki deniz motoru ile Hopa'dan Samsun'a kadar balıkçılık yapılmıştır.
Bunun sonucunda 1943 yılında balık üretimi 45 tonu bulmuştur.
Trabzon Beşikdüzü Köy Enstitüsünün 1944 yılındaki faaliyetleri

şunlardır:
✓ 1944 yılında enstitüye bağlı olan bina sayısı 21 olmuştur.

✓ Enstitü 70 hektarlık araziye sahip olmuştur (Maarif Vekilliği,
1944: 139).
3.1.1.3.10. Cılavuz Köy Enstitüsü (Kars)
Cılavuz Köy Enstitüsü, Kars-Artvin şosesi üzerinde Susuz nahiye

merkezinin bulunduğu Cılavuz olarak adlandırılan yerde kurulmuştur.
Bu enstitüye Kars, Çoruh, Ağrı ve Erzurum şehirlerinden öğrenci
alınmıştır. Enstitünün öğrenci sayısı 450'dir. Mevcut binalara ek olarak
1939-1940 eğitim-öğretim yılında 250 kişilik bir yatakhane, 2 tavla, 1
atölye, 1 hamam, 2 öğretmen evi daha inşa edilmişitir (Maarif Vekaleti,
1941: 44).

dağılımını gösteren bir cetvel yayımlamıştır. Bu cetvele göre Kars
Cılavuz Köy Enstitüsüne, Kars'tan 40, Erzurum'dan 60, Çoruh'tan 30,
Beyazıt'tan 10 olmak üzere toplam 140 öğrenci alınması
Kars Cılavuz Köy Enstitüsüne ilk olarak kız erkek ayrımı yapmadan
köylü ve çiftçi çocuklarından 200 öğrenci alındı. Kars Cılavuz Köy
Enstitüsü 1 Nisan 1940 tarihinde eğitime başladı. Öğrenciler 5 yıllık
eğitimden sonra öğretmen olacaklardı. Öğencilerin çeşitli ihtiyaçları
okul idaresince karşılanacaktı (Arslan, 2012: 33).
Kars Cılavuz Köy Enstitüsü 1 Nisan 1940 tarihinde toplam 200 öğrenci
ile eğitim ve öğretime başlamıştır. Kurucu müdür olarak Halit Ağan'ın
görevlendirildiği Kars Cılavuz Köy Enstitüsüne 1940 yılında Maarif
Vekilliği tarafından 1.500 lira ek para gönderilmiştir (Temizer ve
Özkan, 2018: 29).
Tablo 71
Cılavuz Köy Enstütüsü Personeli
Adı-Soyadı Görevi Cinsiyet
Halit Ağanoğlu Müdür Erkek
Aydın Arıkök Müdür yardımcısı Erkek
İsmail Güçlü Öğretmen Erkek
Binnaz Arıkök Öğretmen Kadın
Remzi Çakır Öğretmen Erkek
Mecit Temoçin Öğretmen Erkek
Celalettin Can Öğretmen Erkek
Selim Bilgen Öğretmen Erkek
Şevket Özay Öğretmen Erkek
Mehmet Arayel Öğretmen Erkek
Zakir Güven Öğretmen Erkek
Neriman Erçetin Öğretmen Kadın
Kasım Sözen Öğretmen Erkek
İbrahim Türkoğlu Öğretmen Erkek
Selahattin Temel Öğretmen Erkek
Abbas Akdoğan Muhasip Erkek
Hamdi Yazar Memur Erkek
Tablo 71’de görüldüğü gibi Cılavuz Köy Enstitüsü ilk kurulduğunda bir
müdür, bir müdür yardımcısı, on üç öğretmen, bir muhasip ve bir
memur olmak üzere toplam 17 personelden oluşmaktaydı. Cılavuz Köy
Enstitüsüne 1944-1945 eğitim-öğretim yılında Çorum ilinden 42, Kars
ilinden 117 olmak üzere toplam 159 öğrenci kaydedilmiş ve böylece
toplam öğrenci sayısı 912 olmuştur. (Millî Eğitim Bakanlığı, 1945:
342). Cılavuz Köy Enstitüsü, Kars-Artvin şosesi üzerinde Susuz nahiye
merkezinin bulunduğu Cılavuz olarak adlandırılan yerde kurulmuştur.
Bu enstitüye Kars, Çoruh, Ağrı ve Erzurum şehirlerinden öğrenci
alınmıştır. Enstitünün öğrenci sayısı 450'dir. Mevcut binalara ek olarak
1939-1940 Eğitim-öğretim yılında 250 kişilik bir yatakhane, 2 Tavla, 1
Atölye, 1 Hamam, 2 Öğretmen evi daha inşa edilmişitir. (Maarif
Vekaleti, 1941: 44).
1944 yılında öğretmenlerden Rıfat Öztürk ile Tufan Tunçsavın tayinleri

çıktığı için enstitüden ayrılmışlardır. Aynı yılda yeni tayin olan Abbas
Erdoğan, Sıtkı Ergün, Lami Türker ve Halis Özgün göreve başlamıştır.
1942 yılında askerliğe giden yapıcılık öğretmeni Mehmet Karayel ile
demircilik öğretmeni Kazım Sözen askerliklerini bitirerek enstitüye
dönmüşlerdir (Millî Eğitim Bakanlığı, 1945: 342).
Şekil 21
Cılavuz Köy Enstitüsü Öğrencileri Kayak Yaparken
Şekil 21’de görüldüğü gibi enstitüde öğrencilere teorik derslerden

ziyade uygulamalı dersler gösterilerek öğrencilerin yaparak yaşayarak
öğrenmeleri sağlanmıştır.
Cılavuz Köy Enstitüsünün faaliyetleri şunlardır:

✓ 17 Ocak 1945 ile 25 Şubat 1945 tarihleri arasında dördüncü ve

beşinci sınıfların A şubesinden 133 öğrenci, enstitü tatbikat
bölgesindeki 50 köye, Millî eğitim memuru, gezici
başöğretmenler ve bölge ilköğretim müfettişlerinin gözetiminde
tatbikat ödevi için gönderilmiştir.
✓ Enstitüden mezun olan 147 öğretmene gittikleri köylerde faydalı
olması için, 210 inek, 74 pulluk, 9 krema makinesı gibi tarım
aletleri ve hayvanlar gönderilmiştir.
✓ Dokumacılık atölyesinde 3.000 metre bez, 30 adet havlu, 100 adet
mendil, 25 adet pencere perdesi dokunmuştur.
✓ Dikiş atölyesinde 200 iş elbisesi, 215 mintan ve 250 yatak takımı
dilmiştir.
✓ Marangozluk ve demircilik atölyeleri faaliyetlerine devam
edememiştir.
✓ 3.556 lira bütçesi ile 1942 yılında faaliyete başlayan istihlak
kooperatifi sermayesini 10.000 liraya yükseltmiştir.
✓ İç çamaşır, pelerin ve elbiselerin dikildiği ve altı makinesi olan
bir dikiş işliği bulunmaktadır.
✓ Çamaşırlık bezlerin dokunduğu dört tezgahlı bir dokuma işliği
bulunmaktadır.
✓ Balta, kürek ve kazmaların yapıldığı ve pulluk, araba gibi
araçların tamir edildiği bir demircilik işliği bulunmaktadır.
✓ Enstitüye bağlı 11 at, 44 inek, 6 öküz, 11 buzağı, 44 koyun, 5
kuzu, 10 kaz bulunmaktadır. Bu 11 atın dördü enstitüde
yetiştirilmiştir.
✓ 1942 yılında 11.000 kilo buğday, 5.000 kilo arpa, 17.600 kilo
patates, 30.000 kilo saman, 70.000 kilo ot, 2.000 kilo yonca, 206
kilo süt, 1.171 kilo sebze, 330 kilo peynir üretilmiştir.
✓ Enstitü bünyesinde 3 okul binası, 1 yemekhane, 1 mutfak, 1
hamam, 1 fırın, 1 atölye, 1 tavla, 1 samanlık, 1 küçük ilkokul, 1
ev, 3 araba, 1 otobüs, 1 motorsiklet, 2 kızak, 1 beygir tırmığı, 1
mibzer, 1 çayır makinesi, 1 orak makinesi, 1 tınaz makinesi, 1
krema makinesi, 1 yayık, 1 malaksör, 1 suni petek makinesi
bulunmaktadır (Maarif Vekilliği, 1944: 143; Millî Eğitim
Bakanlığı 1945, 342).
Cılavuz Köy Enstitüsünde çalışma programı a) güne b) haftaya c)

mevsime göre düzenlenmiştir. Kasım ayından itibaren hava soğuk ve
karlı olduğundan kışın teorik derslere bahar ve yaz aylarında ise
uygulamalı derslere yer verilmiştir. Günlük ders saatleri 8 saat
üzerinden ele alınmış ve tenefüsler de ona göre ayarlanmıştır. Her hafta
bir sınıf öğrencisi günlük olarak mutfak, yemekhane, dershane,
yatakhane ve koridorların temizlik işleri ile hayvanların bakım ve
yemlenmesi konusunda nöbet tutmuşlardır (Maarif Vekilliği, 1944:
145).
3.1.1.3.11. Düziçi Köy Enstitüsü (Adana)
Düziçi Köy Enstitüsü, Adana-Malatya tren yolunda Yarbaşı durağına

12 km uzaklıkta Haruniye Kasabasında kurulmuştur. Bu enstitüye
Gaziantep, Hatay, Maraş ve İçel şehirlerinden gelen öğrenciler
alınmıştır. Enstitünün öğrenci sayısı 467'dir. Bu enstitüye 1939-1940
eğitim-öğretim yılında 200 kişilik bir yatakhane, 2 atölye, 2 öğretmen

evi, 30 öğrencilik lavabo ve tuvalet, 1 kümes inşa edilmiştir (Maarif
Vekaleti, 1941: 50–51).
Şekil 22
Düziçi Köy Enstitüsü Binası
Şekil 22’de görüldüğü gibi Düziçi Köy Enstitüsü, zamanında

Almanların Ermeni çocuklarını okutmak amacı ile Seyhan şehrinin
Bahçe ilçesinin Haruniye nahiyesinde bir tepe üzerine yapılan üç katlı
binanın onarılmasıyla kurulmuştur. Düziçi köy enstitüsünün mimarı
Maarif Vekilliği tarafından yapılan yarışmada birinciliği kazanan
Yüksek Mimar Recai Akçay’dır (Maarif Vekaleti, 1941: 31; Maarif
Düziçi Köy Enstitüsü 25 Temmuz 1940 tarihinde öğrenci almaya

başlamıştır (Maarif Vekilliği, 1944: 158). Maarif Vekaleti yayımladığı
bir genelge ile 1941-1942 eğitim-öğretim yılında köy enstitülerine
alınacak 3.000 öğrencinin şehirlere göre dağılımını gösteren bir cetvel
yayımlamıştır. Bu cetvele göre Seyhan Düziçi Köy Enstitüsüne
Seyhan'dan 40, Maraş'tan 40, Gaziantep'ten 40, İçel (Mut, Silifke,
Tarsus)’den 40, Hatay'dan 40 olmak üzere toplam 200 öğrenci alınması
Tablo 72
Düziçi Köy Enstitüsü Personeli
Ahmet Lütfi Dağlar Müdür Erkek
Enver Törüner Müdür Yardımcısı Erkek
Sekine Ülkü Dağlar Öğretmen Kadın
Saadet Uygur Öğretmen Kadın
Şerif Sonboy Öğretmen Erkek
Tufan Ergene Öğretmen Erkek
Faik Tek Öğretmen Erkek
İrfan Baykal Öğretmen Erkek
Rukiye Törüner Öğretmen Kadın
Mustafa Karaarslan Öğretmen Erkek
Hasan Hepyılmaz Öğretmen Erkek
Vahdet Köseeren Öğretmen Erkek
Reşat Türkeş Öğretmen Erkek
Selahattin Apaydın Öğretmen Erkek
Kerim Birol Öğretmen Erkek
Muzaffer Ergür Memur Erkek
Ahmet Gülerbay Memur Erkek
Tablo 72’de görüldüğü gibi Düziçi köy enstitüsü kurulduğu zaman bir
müdür, bir müdür yardımcısı, on üç öğretmen ve iki memur olmak üzere
toplam 17 personelden oluşmaktaydı.
Düziçi Köy Enstitüsünde çalışmalar a) Eğitim- öğretim b) ziraat c)

küçük sanatlar olmak üzere üç kısımda yürütülmüştür. Enstitünün
faaliyetleri şunlardır:
✓ Yapıcılık çalışmaları olarak 250 kişilik yatakhane, mutfak,

demircilik ve marangozluk işlikleri, kızlar ve erkekler için 500
kişilik abdesthane, iki öğretmen evi, bir kooperatif, bir dokuma
işliği, bir berber odası, bir çamaşırhane, iki ambar yapılmıştır.
✓ Demircilik çalışması olarak tarım aletleri tamir edilmiş, çok
pahalı olan pulluk uç demirleri yapılmış, balta, kazma, keser, çapa
üretilmiş hem enstitünün hem de köylünün hayvanları
nallanmıştır.
✓ Marangozluk ve dülgerlik çalışması olarak enstitüdeki binaların
çatıları onarılmıştır.
Ayrıca enstitüde dokumacılık, biçki-dikiş, nakış ve çorapçılık

çalışmaları da yürütülmüştür
✓ 1944-1945 eğitim-öğretim yılında İçel Millî Eğitim Müdürü Şefik

Ergündüz, ilköğretim müfettişlerinden Yaşar Gürtuna ve Şevket
Aker enstitüyü ziyaret ederek enstitüde iki gün kalmışlardır.
✓ Enstitünün bulunduğu Haruniye bucağında 1945 yılında açılan
halk okuma odasına enstitünün öğretmen ve öğrencileri
katılmışlardır (Maarif Vekilliği, 1944: 160; Millî Eğitim
Bakanlığı, 1945: 343–44).
✓
3.1.1.3.12. Gönen Köy Enstitüsü (Isparta)
Gönen Köy Enstitüsü, Baladız-Isparta tren yolu üzerinde bulunan ve

Kırkçayırı durağına 4 km uzaklıkta olan Gönen köyünde açılmıştır. Bu
enstitüye Isparta, Burdur ve Denizli şehirlerinden öğrenci alınmıştır.
Enstitünün öğrenci sayısı 280'dir. 1939-1940 eğitim-öğretim yılında
250 kişilik bir yatakhane, 2 atölye, 2 öğretmen evi inşa edilmiştir.
Gönen Köy Enstitüsünün mimarı, Maarif Vekaleti’nin düzenlediği
yarışmada birincili kazanan Yüksek Mimar Celal Biçer’dir (Maarif
Vekaleti, 1941: 54).
Gönen Köy Enstitüsü, Tınaztepe eteğinin Gönen Ovasına bakan ön

yamacındaki 301 dekarlık arazide kurulmuştur. 5 Temmuz 1940
tarihinde açılan Gönen Köy Enstitüsüne tahsis olunan binalar şunlardır:
✓ İki katlı ve altı odalı bir köy okulu binası

✓ Üç baraka
✓ Enstitüye bırakılan üç odalı köy odası
✓ Bir köy camisi (Maarif Vekilliği, 1944: 174).

dağılımını gösteren bir cetvel yayımlamıştır. Bu cetvele göre Isparta
Köy Enstitüsüne Isparta'dan 8, Burdur'dan 60, Denizli'den 80 olmak
üzere toplam 220 öğrenci alınması kararlaştırılmıştır (MEB Tebliğler
Dergisi, 1941: 231).
Tablo 73
Gönen Köy Enstitüsü Personeli
Ömer Uzgil Müdür Erkek
Ahmet Korkut Müdür Yardımcısı Erkek
Hamdi Bağ Öğretmen Erkek
Veli Baş Öğretmen Erkek
Behrever korkut Öğretmen Erkek
Hayriye Atay Öğretmen Kadın
Ahmet Demirel Öğretmen Erkek
M.Ali Eryiğit Öğretmen Erkek
Ali Rıza Yürük Öğretmen Erkek
Ahmet Söğütdalı Öğretmen Erkek
Muazzez Erdil Memur Kadın
Tablo 73’te görüldüğü gibi Gönen Köy Enstitüsü kurulduğunda bir

müdür, bir müdür yardımcısı, sekiz öğretmen ve bir memur olmak üzere
toplam 11 personelden oluşmaktaydı. 1940 yılının temmuz ayında
öğrenci sayısı 80 iken, aynı yılın kasım ayında 200 öğrenci daha
alınarak öğrenci sayısı toplam 280 olmuştur (Maarif Vekilliği, 1944:
174).
Şekil 23
Gönen Köy Enstitüsü Sebze Bahçesi

Şekil 23’te görüldüğü gibi enstitülerin en esaslı işi ziraat işi olduğu için
elde mevcut bulunan veya kiralanan topraklarda geniş ölçüde bir ekim
faaliyetine girişilmiştir. Her enstitüde bir fidanlık tesisi oluşturulmuş ve
öğrenciler burada çalıştırılmış ve öğrencilere aşıcılık öğretilmiştir.
Bağcılığa elverişli arazisi bulunan enstitülerde ise bağcılığa önem
verilmiştir. Her enstitütü öğrenci mevcuduna göre hububat, meyva,
sebze, pancar ve pamuk yetiştirmiştir. Gönen Köy Enstitüsünde
öğrencilere teorik bilgilerden ziyade pratik ve uygulamalı bilgiler
verilmiştir. Enstitünün bütün faaliyetleri bu ana prensip üzerine
kurulduğu için enstitüde, marangozluk, yapıcılık, dülgerlik, demircilik,
dokumacılık, halıcılık, arabacılık, biçki-dikiş ve nakış gibi atölyeler
kurulmuştur. Ayrıca 1941 yılında enstitü yakınında bulunan bir dere
kenarında yüzme havuzu inşa edilmiştir (Maarif Vekilliği, 1944: 174-
176).
3.1.1.3.13. Pazarören Köy Enstitüsü (Kayseri)
Pazarören Köy Enstitüsü, Kayseri-Pınarbaşı şosesi üzerinde Pazarören

nahiyesinde kurulmuştur. Kayseri'ye uzaklığı 84 km'dir. Bu enstitüye
Niğde, Kayseri, Sivas, Kayseri, Kırşehir ve Yozgat şehirlerinden gelen
öğrenciler alınmıştır. Entitünün ilk yılında 201 erkek, 12 kız olmak
üzere toplam 213 öğrenci kaydolmuştur. Daha sonra enstitüdeki
öğrenci sayısı 488 olmuştur. 1939-1940 eğitim-öğretim yılında 500
kişilik bir yatakhane, 500 kişilik bir yemekhane, 50 kişilik bir kız
yatakhanesi, 2 atölye, 2 öğretmen evi ve 1 depo inşa edilmiştir.
Şekil 24
Pazarören Köy Enstitüsünün Binalarını Gösteren Kroki
Şekil 24’te görüldüğü gibi Pazarören Köy Enstitüsünün planı o

dönemde mimar tarafından çizilmiştir. Pazarören Köy Enstitüsünün
mimarı, Maarif Vekilliği tarafından yapılan yarışmada birinciliği
kazanan Yüksek Mimar Ahsen Yapanar’dır (Maarif Vekaleti, 1941:
31). Pazarören Köy Enstitüsü 26 Temmuz 1940 tarihinde, Kayseri'ye
81, Pınarbaşına 27 km uzaklıkta olan Kayseri, Bünyan ve Pınarbaşı
şosesi üzerindeki Pazarören nahiye merkezinde kurulmuştur (Maarif

dağılımını gösteren bir cetvel yayımlamıştır. Bu cetvele göre Kayseri
Pazarören Köy Enstitüsüne Kayseri'den 75, Yozgat'tan 75 olmak üzere
toplam 150 öğrenci alınması kararlaştırılmıştır (MEB Tebliğler Dergisi,

1941: 231).
Tablo 74
Pazarören Köy Enstitüsü Personeli
Sabri Kolçak Müdür Erkek
Ahmet Yalçın Orkun Müdür Yardımcısı Erkek
Kemal Burku Öğretmen Erkek
Ali Ertuğrul Öğretmen Erkek
Aziz Gözaçan Öğretmen Erkek
Hüsnü Baykal Öğretmen Erkek
Ali Rıza Aplarslan Öğretmen Erkek
Osman Çoşkun Öğretmen Erkek
Mustafa Ersoy Öğretmen Erkek
Memduh Apaydın Öğretmen Erkek
Sait Ünal Öğretmen Erkek
Mehmet Öztekin Yiğit Öğretmen Erkek
Fethiye Sarevin Öğretmen Kadın
Nimet İlter Öğretmen Kadın
Firüze Birol Öğretmen Kadın
Mazhar İnal Öğretmen Erkek
Muharrem Uralcan Memur Erkek
Niyazi Özcan Memur Erkek
Tablo 74’te görüldüğü gibi Pazarören Köy Enstitüsü kurulduğu zaman

bir müdür, bir müdür yardımcısı, on dört öğretmen ve iki memur olmak
üzere toplam 18 personelden oluşmuştur. Pazarören köy enstitüsü ilk
yılında 12'si kız olmak üzere 213 öğrenci ile faaliyete başlamıştır.
Enstitüye ilk önceleri Sivas, Yozgat, Kayseri, Kırşehir ve Niğde
şehirlerinden öğrenci alınmıştır. Daha sonra Ankara, Sivas ve Konya’da
köy enstitüleri açılınca Kayseri ve Yozgat’ın köylerinden de öğrenci
alınmıştır (Maarif Vekilliği, 1944: 221–22).
Şekil 25
Pazarören Köy Enstitüsü Öğrencileri Kayak Sporuna Hazırlık
Yaparken
Şekil 25’te görüldüğü gibi tüm öğrencilerin kayak yapması, yüzme

bilmesi, ata binme, dağa tırmanma, yürüyüş yapma ve bölgesine göre
sandal, yelken ve motorlu deniz yelkenleri kullanmaları için fırsatlar
hazırlanmıştır. Ayrıca öğrencilere bir program dâhilinde bisiklet,
motosiklet ve araba kullanma ve su motorlarını işletme öğretilmiştir.
Pazarören Köy Enstitüsünün faaliyetleri şunlardır:
✓ Enstitünün birinci sınıfında tüm öğrenciler sanat ve ziraate devam

etmiş ikinci sınıfa geçtiklerinde ise erkekler, dülgerlik, yapıcılık,
demircilik bölümlerine, kızlar dikiş, nakış, örgü bölümlerine
ayrılmıştır.
✓ Enstitünün bütün kısımlarında nöbetçi öğretmen ile birlikte
çalışan ve enstitünün günlük ihtiyaçlarını karşılayan çeşitli
sınıflardan sıra ile görev alan 23 kişilik bir nöbetçi grubu

kurulmuştur.
✓ Enstitünün müzik, eğlence ve temsil işlerini yürütmek için bir
musamere kolu kurulmuştur.
✓ Öğrencilerin günlük jimnastik hareketleri dışında diğer spor
faaliyetlerini yürütmek için bir spor kolu kurulmuştur.
✓ Enstitüde 40 bin kavak, 5 bin söğüt, 200 akasya, 100 akağaç
dikilmiştir (Maarif Vekilliği, 1944: 230-231; Millî Eğitim
Bakanlığı, 1945: 344).
3.1.1.3.14. Savaştepe Köy Enstitüsü (Balıkesir)
Savaştepe Köy Enstitüsü, Manisa-Balıkesir tren yolu üzerinde bulunan

Savaştepe istasyonunda açılmıştır (Şekil 26). Balıkesir merkezine 57
km uzaklıktadır. Savaştepe Köy Enstitüsü ilk olarak eğitmen kursu
olarak göreve başlamıştır. Eğitmen kursu olarak Manisa’nın Horoz
köyünde açılmıştır. Horoz köyü eğitmen kursunun çalışması için uygun
bir yer değildi. Bu yüzden bakanlık ve görevlendirdiği müfettiş
Hayrullah Örs kursun Savaştepe’ye taşınmasına karar vermiştir. Bu
enstitüye Çanakkale, Balıkesir ve Kütahya şehirlerinden gelen
öğrenciler alınmıştır. Enstitünün öğrenci sayısı 290'dır. Bu enstitüye
1939-1940 eğitim-öğretim yılında 200 kişilik yatakhane, 300 kişilik
yemekhane, 1 idare binası, 2 depo ve su tesisatı inşa edilmiştir.
Enstitünin tarıma elverişli arazisi bulunmaktadır (Maarif Vekaleti,
1941: 55).
Şekil 26
Savaştepe Köy Enstitüsü Binası
Savaştepe Köy Enstitüsünün mimarı Maarif Vekilliği tarafından

yapılan yarışmada ikinciliği kazanan Tahir Tuğ’dur. Maarif Vekaleti
gösteren bir cetvel yayımlamıştır. Bu cetvele göre Balıkesir Savaştepe
Köy Enstitüsüne Balıkesir'den 75, Kütahya'dan 75, Çanakkale'den 50
olmak üzere toplam 200 öğrenci alınması kararlaştırılmıştır (Maarif
Vekaleti, 1941: 31; MEB Tebliğler Dergisi, 1941: 231).
Tablo 75
Savaştepe Köy Enstitüsü Personeli
Sıtkı Akkay Müdür Erkek
M.İsmet Kültür Müdür Yrd Erkek
Ferit can Öğretmen Erkek
A.R.Minican Öğretmen Erkek
Suat Tuncay Öğretmen Erkek

Kerime Özsu Öğretmen Kadın
Macide Kültür Öğretmen Kadın
Reşat Küçükaydın Öğretmen Erkek
Abdurrahman Saçlı Öğretmen Erkek
Zeki Tunaboylu Öğretmen Erkek
Meserret İlter Öğretmen Erkek
Ahmet Songür Memur Erkek
Mustafa Bayram Memur Erkek
Tablo 75’te görüldüğü gibi Savaştepe Köy Enstitüsünün kurulduğu

zaman bir müdür, bir müdür yardımcısı, dokuz öğretmen ve iki memur
olmak üzere toplam 13 personeli bulunmaktaydı.
Savaştape Köy Enstitüsünde öğrenciler gruplara ayrılarak öğrencilere

bir hafta tarım bir hafta da kültür dersleri verilmiştir. Tarım haftasında
öğrenciler Çomaklı denen çiftliğe götürülüp orda uygulamalı ders
işlenmesi sağlanmıştır. Öğrenciler bu çiftlikte bir hafta boyunca meyva
ve sebze toplayarak hayvanlara bakmayı öğrenmişlerdir
(Karaismailoğlu, 2013: 117).

İlköğretmen Okulları adı altında birleştirildi. Bu yasa ile Savaştepe Köy
Enstitüsü Savaştepe İlköğretmen Okuluna dönüştürülmüştür (T.C
Resmî Gazete, 27 Ocak 1954: 8625).
3.1.1.3.15. Hasanoğlan Köy Enstitüsü (Ankara)
Hasanoğlan Köy Enstitüsü Ankara ve Kayseri demir ve kara yolları

üzerinde kurulmuştur. Temeli 10 Temmuz 1941 tarihinde atılan enstitü
22 bina olarak 600 dönümlük arazi üzerinde kurulmuştur (Kınacı, 2008:
1).
Hasanoğlan Köy Enstitüsü, köye 1 km uzakta bulunan tren yolu durağı

ile köy arasında bulunan Hamurbasan sırtında kurulmuştur. Hasanoğlan
Köy Enstitüsünün burada kurulmasını sağlayan sebepler şunlardır:
✓ Her enstitü iklim bakımından benzer karakter gösteren

kısımlardan müteşekkil olacaktır
✓ Enstitü, içindeki bütün önemli çalışmaların daha üst bir düzeyde
yapılabileceği bir alanda kurulacaktır.
✓ Enstitülerde tarım çalışmaları birinci derecede önemlidir. Her
enstitü, bünyesinde yetiştirilmekte olan tarım nevilerinin hepsini
köylülerden daha ileri bir derecede yapabilmelidir. Çünkü
enstitülerin üstün karakteri zirai karakteridir.
✓ Öğrencilerin tabiatla, bedenle ve fikirle sürekli olarak bir arada
bulunabilmeleri ve köylüsel bir yaşam sürdürebilmeleri için
enstitülerin köylerde veya köylere yakın yerlerde kurulması
elverişli görülmüştür.
✓ Köy enstitüleri bin kadrodan oluşan birer eğitim müeseseleri
olarak düşünüldüğü için ihtiyaçların giderilmesi meselesi de
kuruluş yerinin seçilmesinde ayrıca bir rol oynamıştır. Bunun için
enstitülerin imkan dâhilinde kenarında bol suyu bulunan geniş
toprak ve merası olan yerlerde kurulması düşünülmüştür

(Dönmez, 1945: 21–23).
İlköğretim Genel Müdürü İsmail Hakkı Tonguç, Bakanlık müfettişi

Hayrullah Örs, İlköğretim Müfettişi Ali Rıza Turner ve Ankara Millî
Eğitim Müdürü’nden oluşan heyet, 1940 yılının ilk yıllarında bir köy
enstitüsü seçmek için tetkik gezilerine başlamıştır. Bu heyet 10 Nisan
1941 tarihinde Bakanlığa bir rapor sunmuştur. Bu rapora göre Ankara
civarındaki muhtelif yerlerde yapılan incelemeler sonunda enstitü
kurulmasına en uygun yer olarak Hasanoğlan köyü tespit edilmiştir.
Hasanoğlan köyünün enstitü olarak seçilmesinin nedenleri 10 Nisan
1941 tarihli bu raporda şu şekilde belirtilmiştir.
" Ankara civarında yapmış olduğumuz tetkikler sonucunda bir köy

enstitüsünün kurulmasına elverişli yer olarak Hasanoğlan köyünü
bulduk. Bu köy içme ve kullanma bakımından müesesenin ihtiyacına
kâfi suya maliktir. Hayvan bakımı ve yetiştirilmesi ile ilgili meraları,
yaylaları geniştir. Tiftik Islah Cemiyetinin kurduğu müesese buraya
yakın Lalahan istasyonundadır. Topraklarının mühim bir kısmı su
basan yerlerde olduğu için sebze ve meyve yetiştirmeye elverişlidir. Köy
ve civarında sıtma tehlikesi yoktur. Burda banliyö treninin durmasına
mahsus bir de durak vardır. Yaz ve kış istasyonlarla irtibat temini
normal bir şekilde mümkündür. Ankara- Kırıkkale yolu da bu köyün
yakınından geçmektedir. Köyde üç dershaneli bir İlkokul vardır. Enstitü
için yeni binalar inşa edilinceye kadar bu binadan istifade etmek
mümkündür. Enstitü binalarına kolay ve az masrafla tazyikli içme ve
kullanma suyu tedarik edilebilecektir. Arazi su yol ve havasının diğer
köylerde nazaran köy enstitüsü açılmasına en musait yer olmasından
dolayı Hasanoğlan köyü ile tren durağı arasında yeni binalar inşa
etmek suretiyle Ankara vilayetinde bir köy enstitüsünün açılabileceği
kanaatine vardığımızı saygılarımızla arz ederiz.” (Dönmez, 1945:
22).
Bu enstitüye Kırşehir, Çankırı ve Ankara şehirlerinden öğrenci

alınmaktadır (Kınacı, 2008: 1). Maarif Vekaleti yayımladığı bir genelge
ile 1941-1942 eğitim-öğretim yılında köy enstitülerine alınacak 3.000

öğrencinin şehirlere göre dağılımını gösteren bir cetvel yayımlamıştır.
Bu cetvele göre Ankara Hasanoğlan Köy Enstitüsüne Ankara'dan 100,
Kırşehir'den 50, Çankırı (Merkez ve Çerkeş) 'dan 50 olmak üzere
1941: 231).
Millî Eğitim Bakanlığı 19/10/1942 tarihinde Hasanoğlan Köy

Enstitüsünde, köy enstitülerine öğretmen yetiştirme kursları açılması
hakkında Talim ve Terbiye Kurulunun kararını yayımlamıştır. Bu
kararın yayımlanmasının amacı, köy enstitülerinin tarım derslerini
okutabilecek öğretmen yetiştirmeye yönelik Millî Eğitim Bakanlığına
bağlı hiçbir kurum bulunmadığından dolayıdır.
Talim ve Terbiye Kurulunun bu kararına göre köy enstitüleri için

öğretmen yetiştirme kursları çalışma planı hazırlanmıştır. Bu çalışma
planına göre;
✓ Kurslarda 8 ders grubu için öğretmen yetiştirilir

✓ Grupların ilk ikisi dörder, son ikisi altışar aylık olmak üzere
dörder kurs devreleri vardır. İkinci ile üçüncü ve üçüncü ile
dördüncü devreler arasında altışar aylık zamanlar bulunur. Bu
zamanlarda kurs öğrencileri, köy enstitülerinde öğretmenlik stajı
görürler.
✓ Kurslara köy enstitülerini bitirenler kabu edilmektedir.
✓ Kurs öğrencilerinin gruplara ayrılmasında hem enstitü ihtiyacı
hem de öğrencilerin yetenekleri dikkate alınmaktadır.
✓ Kurslarda ilk dört aylık devreyi başarı ile tamamlayanlar ikinci

devreye geçerek kurs öğrenimine devam ederler. Başarı
göstermiyenler ise köy okullarına atanırlar. Kursların ikinci dört
aylık devresini başarı ile bitirenler köy enstitülerine, başarı
gösteremeyenler ise yine köy okullarına atanırlar (MEB Tebliğler
Dergisi, 1942: 49).
1943 yılında Hasanoğlan Köy Enstitüsnün bünyesinde, köy

enstitülerine öğretmen, gezici başöğretmen ve bölge ilköğretim
müfettişi yetiştirmek üzere bir yüksek köy enstitüsü açılmıştır. Köy
esntitülerini bitirenlerin alınacağı bu yüksek köy enstitülerinin öğrenim
süresi en az 3 yıl olarak belirlenmiştir (Maarif Vekaleti, 1944: 25).
Hasanoğlan köy enstitüsündeki faaliyetler kültür, sanat ve ziraat olmak

üzere 3 kısma ayrılmıştır. Haftalık çalışmaların dörtte ikisi kültür,
dörtte biri sanat, dörtte biri ise ziraat olarak düzenlenmiştir. 1942 yılının
sonlarına doğru Hasanoğlan Köy Enstitüsünün bünyesinde yüksek köy
enstitüsü açılmıştır. Yüksek köy enstitüsü, köy enstitüsü mezunlarından
bu kurumlara öğretmen, köylere gezici öğretmen ve ilköğretim
müfettişi yetiştirmek için açılmıştır. Öğrenim süresi 3 yıl olan yüksek
köy enstitüsüne öğrenciler sınavla alınmıştır. Yüksek köy enstitüsünde,
güzel sanatlar, maden işleri, yapıcılık, tarla ve bahçe ziraatı, hayvan
bakımı, ziraat işletmeleri ekonomisi, köy ev ve el sanatları, ziraat
sanatları gibi branşlarda öğretmenler yetiştirilmiştir (Maarif Vekilliği,
1944: 184).
3.1.1.3.16. İvriz Köy Enstitüsü (Konya)
İvriz Köy Enstitüsü 11/11/1941 tarihinde Konya Ereğlisine bağlı

Zanapa kasabasındaki tamamlanmamış yatılı bir İlkokul binasında
açılmıştır. İvriz Köy Enstitüsü Gaybi, Durlaz, Dedeköy denilen
köylerin civarında Zanapa ile Ereğli arasında ve Ereğliye 9-12 km
uzaklıkta olan yerde kurulmuştur. Enstitünün kuruluşunda bu yerin
seçilmesinin sebepleri şunlardır:
✓ Tren yoluna yakınlığı

✓ Gerek ziraat gerek içme sularının kolayca temini
✓ Bölgesine giren Valiliklere yakınlığı ve oralarla irtibatın
kolaylıkla kurulması
✓ Sıtmalı sineklerin bulunduğu alandan hem uzak hem de yüksek
olması ve yön olarak kuzey rüzgarlarının estiği alan yönünde
olması
✓ Yanındaki köylerin bilhassa meyvecilik ve sebzecilik yönünden
uygun araziye sahip olmaları
✓ İnşaat malzemesinin esasını teşkil eden taşın hem yakında hem de
bol miktarda ve çok iyi cinsten oluşu
✓ İvriz elektrik santralinden Ereğli dokuma fabrikasına ve şehre
giden hava hattının arazinin içinden geçmesi (Maarif Vekilliği,
1944: 191).
İvriz Köy Enstitüsü binalarının projeleri için mimarlar arasında ülke

genelinde bir yarışma düzenlenmiştir. 14 Temmuz 1943 tarihinde sona
eren bu yarışmayı Yüksek Mimar Mükbil Gökdoğan, Yüksek
Mühendis-Mimar Eyüp Kömürcüoğlu ve Yüksek Mimar Emin Necip

Uzman kazanmıştır (Maarif Vekilliği, 1944: 192).

dağılımını gösteren bir cetvel yayımlamıştır. Bu cetvele göre Konya
İvriz Köy Enstitüsüne Konya'dan 60, Niğde'den 40 olmak üzere toplam
100 öğrenci alınması kararlaştırılmıştır (MEB Tebliğler Dergisi, 1941:
231).
İvriz Köy Enstitüsünde eğitim ve öğretim çalışmaları diğer bütün

enstitülerde olduğu gibi başlıca 3 alanda olmuştur.
✓ Ziraat dersleri ve çalışmaları

✓ Teknik dersler ve çalışmalar
✓ Kültür dersleri (Maarif Vekilliği, 1944: 190).
İvriz Köy Enstitüsü kurulduktan kısa bir süre sonra enstitünün

öğretmen ve öğrencileri tarafından 2 yatakhane, 1 mutfak, 1 fırın, 4 işlik
ve öğretmen evi, 1 ambar, 1 hamam, 3 öğretmen evi, 1 samanlık inşa
edilmiştir. Ayrıca 220 öğrencinin ihtiyacını karşılayacak şekilde yemek
masası, tabure ve ranza gibi eşyalar yapılmıştır (Maarif Vekilliği, 1944:
190-192)

Hakkındaki Kanun 27/01/1954 tarihinde kabul edilerek köy enstitüleri
ilköğretmen okulları adı altında birleştirildi. Bu yasa ile İvriz Köy
Enstitüsü de İvriz İlköğretmen Okuluna dönüştürülmüştür (T.C Resmî

Gazete, 27 Ocak 1954: 8625).
3.1.1.3.17. Pamukpınar Köy Enstitüsü (Sivas)
Pamukpınar Köy Enstitüsü Tokat- Sivas yolu üzerinde Yıldızeli’ne 5

km uzaklıktaki yerde kurulmuştur. Maarif Vekaleti yayımladığı bir
genelge ile 1941-1942 eğitim-öğretim yılında köy enstitülerine alınacak
3.000 öğrencinin şehirlere göre dağılımını gösteren bir cetvel
yayımlamıştır. Bu cetvele göre Sivas Yıldızeli Köy Enstitüsüne
Sivas'tan 60, Erzincan'dan 40, Tokat (Artova, Zile) 'tan 20 olmak üzere
1941: 231).
Pamukpınar köy esntisünün ilk kurulduğunda müdürü Ethem

Salmangil’dir.Müdür dışında enstitüde bir müdür yardımcısı, üç
öğretmen ve 180 öğrenci bulunmaktaydı. Pamukpınar köy enstitüsü ilk
mezunlarını 11 Kasım 1944 tarihinde vermiştir. Enstitü 1944 yılında 60
öğrenci mezun etmiştir. Mezuniyet için enstitüde bir tören düzenlenmiş
ve bu törene vali, koomutan, daire müdürleri ve büyük bir kalabalık
katılmıştır. Törende enstitü müdürü Şinasi Tamer bir konuşma
yapmıştır. Pamukpınar köy enstitüsü 1952 yılında Pamukpınar yatılı
erkek öğretmen okuluna dönüştürülmüştür (Son Posta, 12 Kasım 1944:
6).
3.1.1.3.18. Pulur Köy Enstitüsü (Erzurum )
Erzurum'un Ilıca bucağında yer alan Pulur Köy Enstitüsü, 1942 yılında
yaklaşık 2000 dönüm arazi üzerine kurulmuştur (Eyyupoğlu, 2017: 8).
Öğrenciler enstitüye geldikten sonra traş edilmiş onlara iki çift çorap,
bir kat çamaşır ve bir kat iş elbisesi verilmiştir. Ayrıca öğrencilere bir
okuma kitabı, bir dilbigisi kitabı, bir Almanca kitabı, beş kalın defter
ve bir kurşun kalem verilmiştir. Enstitüye 1943 tarihinde İzmir sanat
okulu mezunu olan bir dülgerlik ustası ile iki bin liraya dülgerlik aleti
satın alınıp bir dülgerlik atölyesi kurulmuştur.
Tablo 76
Pulur Köy Enstitüsünde Görev Yapan İdareci ve Öğretmenler
Eğitim-Öğretim Yılı Adı-Soyadı Görevi
1942-1943 Ahmet Korkut Müdür
1943-1946 Aydın Arıkök Müdür
1946-1947 O. Oğuz Yalçın Müdür
1947-1948 Nihal Salgur Müdür
1948-1949 İsmail Vural Müdür
1942-1943 Kemal Önekin Müdür Yardımcısı
1943-1946 Şakir Gürpınar Müdür Yardımcısı
1944-1947 Şevket Özay Müdür Yardımcısı
1942-? Behrarar Korkut Öğretmen
1942-1943 Hilmi Günebakan Öğretmen
1942-1943 Rauf Yeşiloğlu Öğretmen
1942-1943 Nihat Başer Öğretmen
1948-? Şinasi Bakış Öğretmen
?-? Peri Karasu Öğretmen
1943-1944 Firüze Şahin Öğretmen
1948-1949 Selman Sarıkaya Öğretmen
1943-1944 Sadık Apaydın Öğretmen
1946-? Halil Çiftçi Öğretmen
1947-1948 Hulusi Yücel Öğretmen
1943-1945 Münip Özer Öğretmen
1947-? Ferruh Oklu Öğretmen
1943-1944 Ahmet Alptekin Öğretmen
1947-1948 Necati Digolar Öğretmen
1943-1944 Mustafa Beytekin Öğretmen
1944-1945 Kadri Göle Öğretmen
1944-1945 Şefik Dolgun Öğretmen
1947-? Kahraman Yıldırım Öğretmen
1943-1947 Hayri Kayaman Öğretmen
1945-1946 Bayram Turgut Öğretmen
1947-? Hamza Oğuz Öğretmen
1943-1945 Çiçek Şener Öğretmen
1947-? Gülhan Böke Öğretmen

1946-? Hamit Özmenek Öğretmen
1947-? İbrahim Sevinç Öğretmen
1943-1946 Binnaz Arıkökö Öğretmen
1947-1949 Meliha Çoşkun Öğretmen
1944-1945 Sabit Soysal Öğretmen
1947-? Mustafa Akgün Öğretmen
1945-1948 Fatih Gemalmaz Öğretmen
1945-1946 Neriman Erçetin Öğretmen
1947-? Fahri Altın Öğretmen
1946-1947 Rezzan Yalçın Öğretmen
1947-? Kaya Gökoğuz Öğretmen
1948-1949 İsmail Öztaş Öğretmen
1945-1946 Abdullah Selçuk Öğretmen
1945-1946 Sadık Baykaner Öğretmen
1945-1948 Ahmet Fethi Verir Öğretmen
1945-? Nusret Ökmen Öğretmen
1945-? Hüseyin Bülbül Öğretmen
1947-? Mehmet Kocakalay Öğretmen
1945-? Fahri Yücel Öğretmen
1946-? Hüseyin Yücel Öğretmen
1948-1949 Canan Ateş Öğretmen
1946-1948 Ömer Naim Güzel Öğretmen
1946-1947 Fethi Candaşı Öğretmen
1946-? Hasan Sertel Öğretmen
1947-1948 Samiye Salgur Öğretmen
1948-? Şevki Taslan Öğretmen
1949-? Süleyman Kocabıyıkoğlu Öğretmen
1949-? Bahattin Çelikler Öğretmen
1949-? Kadri Öztekin Öğretmen
1949-? Fehmi Angün Öğretmen
1949-? M.Ali Ceyhan Öğretmen
1949-? Nuri Omsay Öğretmen
1949-? Cemile İyidoğan Öğretmen
Kaynak: Özen, 2019: 59–67.

İlköğretmen okulları adı altında birleştirildi. Bu yasa ile Pulur Köy
Enstitüsü de Pulur İlköğretmen Okuluna dönüştürüldü (T.C Resmî
Gazete, 27 Ocak 1954: 8625).
3.1.1.3.19. Dicle Köy Enstitüsü (Diyarbakır )
Dicle Köy Enstitüsü 1 Haziran 1944 tarihinde Ergani istasyonuna 500

metre uzaklıkta Diyarbakır-Fevzipaşa demiryolu üzerinde kurulmuştur.
Dicle Köy Enstitüsü, Arifiye, Kızılçullu, Kepirtepe, Pazarören, Çifteler,
Akçadağ, Yıldızeli, Düziçi, Cılavuz ve Gönen Köy Enstitüsünden Dicle
Köy Enstitüsü’ne gönderilen enstitü yapım işlerine bakan gruplar
tarafından kurulmuştur Diyarbakır, Mardin, Urfa, Siirt, Bitlis
şehirlerinden öğrenci almaktadır. Enstitü 75 öğrenciyle eğitim hayatına
başlamıştır. Enstitünün 1944-1945 eğitim-öğretim yılında öğrenci
sayısı 103, 1945-1946 eğitim-öğretim yılında 178, 1946-1947 eğitim-
öğretim yılında 297, 1947-1948 eğitim-öğretim yılında 300, 1948-1949
eğitim-öğretim yılında 358, 1949-1950 eğitim-öğretim yılında 458,
1950-1951 eğitim-öğretim yılında 428 olmuştur (Maarif Vekilliği,
1944: 240; Çağlayan, 2014: 127).
Dicle Köy Enstitüsünde öğrenciler başta güreş olmak üzere voleybol,

futbol gibi etkinliklerle uğraşmışlardır. 20/01/1954 tarihinde TBMM
genel kurulunda görüşülmeye başlanan 6234 sayılı Köy Enstitüleri ile
Öğretmen Okullarının Birleştirilmesi Hakkındaki kanun 27/01/1954
tarihinde kabul edilerek Köy Enstitüleri İlköğretmen Okulları adı
altında birleştirildi. Bu yasa ile Dicle Köy Enstitüsü de Dicle
İlköğretmen Okuluna dönüştürüldü (T.C Resmî Gazete, 27 Ocak 1954:
8625).
3.1.1.3.20. Ortaklar Köy Enstitüsü (Aydın )
18/8/1944 tarihinde temeli atılan Ortaklar Köy Enstitüsü, Ortaklar

istasyonuna 2 km uzaklıkta İzmir-Kızılçullu Köy Enstitüsünün bir
şubesi olarak kurulmuştur. Bu enstitünün kurulmasına dair bütün işler
Kızılçullu Köy Enstitüsünün öğretmen ve öğrencileri tarafından
yapılmıştır. Ortaklar Köy Entitüsüne Aydın ve Muğla şehirlerinden ve
Denizli’nin Sarayköy ve Buldan ilçelerinden öğrenci alınmıştır (Maarif
Ortaklar Köy Enstitüsü öğretmen yetiştirmekle birlikte çevresinde

bulunan köylerdeki okulların inşaat işlerinde de yardımcı olmuştur.
Söke ilçesinin Kemer köyü okulu, Çine’nin Gökyaka köy okullarının
yapım işlerinde yardımcı olunmuştur (Ulus, 5 Ağustos 1945: 2).

İlköğretmen Okulları adı altında birleştirildi. Bu yasa ile Ortaklar Köy
Enstitüsü Ortaklar İlköğretmen Okuluna dönüştürülmüştür (T.C Resmî
Gazete, 27 Ocak 1954: 8625).
3.1.1.3.21. Ernis Köy Enstitüsü ( Van )
Millî Eğitim Bakanı Tahsin Banguoğlu’nun, Van’a ziyareti esnasında

Van Gölü civarında beğendiği bir arazi üzerinde okul kurulması için
İlköğretim Genel Müdürü Kazım Köni'yi görevlendirmesi ile Ernis Köy
Enstitüsünün kuruluş süreci başlamıştır. Bunun üzerine Kazım Köni
Ernis'e giderek incelemelerde bulunmuştur. Köni, incelemeleri sonunda
gözlemlerini Bakanlığa çektiği bir telgrafta bildirmiştir. Köni, telgrafta

okul için kurulacak arazinin her bakımdan elverişli olduğunu tek
sorunun çevrede bulunan 50 dekarlık bataklıktan dolayı sinek ve
sıtmanın çok olduğunu bildirmiştir. Ayrıca telgrafta Sağlık
Bakanlığının bu konu ile ilgilenerek bir ekibin bataklığı kurutması
gerektiğini bildirmiştir. Ernis Köy Enstitüsüne Ağrı, Bitlis, Hakkâri,
Muş ve Van gibi şehirlerden öğrenci alınmıştır. Ayrıca Millî Eğitim
Bakanlığı 1948 yılında enstitüye inşaat işlerinin tamamlanması için 100
bin lira göndermiştir (Ulus, 17 Haziran 1949: 2; Kırby, 1962: 364;
Kardaş, 2017: 187).
Ernis Köy Enstitünün kurulmasıyla birlikte bölgenin öğretmen

ihtiyacının karşılanması amaçlanmıştır. Bu amaçla Pulur Köy
Enstitüsünde okuyan 110 öğrenci Ernis Köy Enstitüsüne gönderilmiştir.
Ayrıca enstitünün altı aylık yiyeceği, giyeceği ve ihtyaç duyulan
malzemeler de gönderilmiştir (Kardaş, 2017: 188).
Demokrat Parti iktidarı döneminde 20/01/1954 tarihinde TBMM genel

kurulunda görüşülmeye başlanan 6234 sayılı Köy Enstitüleri ile
Öğretmen Okullarının Birleştirilmesi Hakkındaki Kanun 27/01/1954
tarihinde kabul edilmiştir. Bu yasa ile Köy Enstitüleri, İlköğretmen
okulları adı altında birleştirildi. Bunun sonucu olarak Ernis Köy
Enstitüsü de Ernis İlköğretmen Okuluna dönüştürülmüştür (T.C Resmî
Gazete, 27 Ocak 1954: 8625).
3.1.1.4. Köy Enstitüleri İle İlgili Tartışmalar ve Enstitülerin

Kapanması
Kamuoyunda köy enstitülerine yöneltilen eleştiriler şunlardır:
✓ Köy Enstitülerine çok para harcanıp az verim alınmaktadır.

✓ Köy enstitüleri birtakım cahil yetiştirmektedir.
✓ Köy enstitülerindeki öğretmen ve öğrenciler şehirde yaşayanlara
düşman gözüyle bakmakta ve böylece ülkede ikililik
doğmaktadır.
✓ Köy enstitülerinden mezun olan öğrencilerin büyük ve küçüklere
saygısı bulunmamaktadır.
✓ Köy halkına ağır ödevler yüklendiği için köy halkı ezilmektedir.
✓ Köy enstitülerini kurmaktaki amaç, köy çocuklarının okumalarını
ve köylülükten kurtulmalarını sağlamaktır ve böylece ülkede sınıf
yaratmaktır.
✓ Köy öğretmenlerine çok fazla yük binmektedir (Ulus, 16 Nisan
1946: 2).
Köy enstitüleri ile ilgili eleştirilerden biri de köy enstitülerinde

uygulanan karma eğitim uygulamasıdır (Aysal, 2005: 278). Okul ve
köylerde kalan öğretmenlerin evlerinin kamulaştırılması ile birlikte
köylünün köy enstitülerine bakış açısı değişmiştir. Ayrıca köy
enstitüleri yasası ile birlikte 18-45 yaş arasındaki bütün köylülere okul
ve öğretmen evi inşaatında 20 gün çalışma zorunluluğu getirilmesi
tartışmalara sebep olmuştur (Binbaşıoǧlu, 1993: 85–86).
Köy enstitülerindeki ders programlarının yarısı teorik yarısı da

uygulamalı derslerden oluşmaktaydı. Öğrenci velileri de bu uygulmalı
derslerde öğrencilerin bir işçi gibi çalıştırıldığı ve köy enstitülerinin bir
işletmeye döndüğü yönünde tartışmalar başlatmıştır (Binbaşıoǧlu,
1993: 86–87).
Millî Eğitim Bakanı Hasan Ali Yücel. 1941 yılında yayımladıkları Köy
Enstitüleri kitabında köy enstitüleri için yapılan 1 yıllık faaliyetleri
maddeler halinde şu şekilde sıralamıştır:
✓ Köy enstitülerine kız ve erkek toplam 6.000 öğrencinin kaydı

yapıldı.
✓ 12 büyük yatakhane binası inşa edildi.
✓ 38 sınıflı 19 okul binası yapıldı.
✓ 500 kişilik 9 yemekhane binası yapıldı.
✓ 12 öğretmen evi inşa edildi.
✓ 9 ahır ve depo inşa edildi.
✓ 4.600 dönüm sürülerek bu yerlere tohum ekildi.
✓ 28.000 fidan dikildi.
✓ 820 dönüm yer sebze ekimi yapmak için düzenlendi.
✓ 280 dönüm bağ yapıldı.
✓ 6.000 öğrencinin giyim ve barınma ihtiyaçları karşılandı.
✓ 12 Enstitünün bina planları mimarlara tafsilat planları şeklinde
hazırlatıldı.
✓ Köy enstitülerinden mezun olan öğrencilerin köylerde kalacakları
ev ve okul binaları hazırlatıldı.
✓ Enstitülerden mezun olacak öğrenciler için sağlık ve sosyal

yardım sandıklarının tüzükleri Şûrayı devlete sunulmak üzere
hazırlandı.
✓ Köy enstitülerinin eğitim programları, ortaokul ve öğretmen
okulları programlarından yararlanılarak ve bölgenin durumu da
göz önünde bulundurularak düzenlendi (Maarif Vekaleti, 1941:
1).
Kızılçullu Köy Enstitüsünün eski müdürü olan ve Maraş Milletvekili

Emin Soysal 22/8/1947 tarihinde TBMM'ye verdiği bir soru
önergesinde Millî Eğitim Bakanı Reşat Şemseetin Sirer'den sözlü
açıklamada bulunmasını istemiştir. Soysal'ın köy enstitüleri ile ilgili
cevaplanmasını istediği sorular şunlardır:
✓ Bazı şehirlerde ilkokullarda görev yapan öğretmenlere

zamanında maaşlarının verilmediği görülmektedir. Zaman zaman
baş gösteren ve öğretmenlerimizi üzen bu soruna kesin bir çözüm
düşünülüyor mu?
✓ Köy enstitüsünden mezun olan öğretmen ve eğitmenlerin maaş ve
ekonomik durumlarının iyi olmadığı görülmektedir. Bunun için
bir çözüm düşünülüyor mu?
✓ Köy enstitüsünden mezun olanlara verilmesi icap eden arazi
istimlak işleri hangi aşamadadır? Yararlı neticeler alınıyor mu?
✓ Köy enstitüleri kurulurken müesseselerin yerlerini intihap için
mütehassıs raporları alınmış mıdır? Mesala Arifiye, Kepirtepe,
Ortaklar ve Akçadağ Köy Enstitülerinin kuruluş şekilleri nasıl
olmuştur?
✓ Devletin, özel idarelerin ve köylüler tarafından köy enstitülerine

ne kadar para harcanmıştır? Bu paralar köy enstitülerine muayyen
bir oran dahilinde ve ihtiyaca göre belirlenip dağıtılmış mıdır?
✓ 1937 yılından itibaren köy enstitülerine kaç öğrenci
kaydedilmiştir? Bunlar arasında bırakan, vefat eden ve mezun
olan kaç kişidir?
✓ Köy enstitülerine yetecek nicelik ve nitelikte sanat, ziraat ve
kültür öğretmenleri var mıdır?
✓ 10 yıl önce kurulan köy enstitülerinin ders kitapları hala yoktur.
Bu kitaplar ne zaman hazırlanacaktır? Yine bu kurumların hatta
köy okullarının müfredat programlarında hatalar bulunmaktadır.
Bu hatalar düzeltilecek mi?
✓ 1943 yılından itibaren köy enstitüsü mezunlarına verilen sanat ve
ziraat aletlerine bugüne kadar ne miktarda para sarf edilmiştir?
Bu araçlarla enstitüden mezun olan öğretmenler köylerinde
vadedilen çalışmalarını uyguluyorlar mı? Uyguluyorlarsa
yüzdelik oranı kaçtır?
✓ Arifiye Köy Enstitüsü kurulmaya başlayalı sekiz yıl oluyor, içme
suyu yok, hala teşkilatı kötü bir durumdadır ve kurum dağınıktır.
Bu durumun sorumluları kimlerdir? Neden bu şekildeki bir yere
okul kurulmuştur?
✓ 1947 yılı Millî Eğitim bütçesinin görüşmeleri sırasında bazı
enstitülerde, Bakanlıktaki okullar müzesinde, köy enstitülerine ait
harcırah üzerinde mali denetim ve inceleme yapılmasını rica
etmiştim. Bu denetim ve inceleme yapıldı mı?
✓ Sağlık ilköğretim umum müdürünün kendi evini Hasanoğlandan

getirttiği malzeme ile öğrencilere tamir ettirdiği söylenmektedir.
Doğru mudur?
✓ Hasanoğlan Köy Enstitüsünde henüz liseden mezun olmamış
Bella isminde bir yahudi kızının ingilizce dersinde öğretmenlik
yaparak para aldığı doğru mudur? Ve bu kız kimdir?
✓ Dört beş yıl önce bazı enstitüler Rusça dersi eklendiği ve bu dersi
okutmak üzere öğretmen verildiği ve sonra bu dersin
okutulmasından vazgeçildiği duyulmuştur. Milli Eğitim Bakanı
bu durumun gerçek olup olmadığı ve içeriğinin neden ibaret
olduğunu aydınlatabilir mi?
✓ Köy enstitülerinde ve köylerde inşaat çalışmaları hangi
aşamadadır? İnşaat çalışmalarında nasıl bir strateji
yürütülmektedir? İnşaat grupları arasındaki karılışıklık devam
ediyor mu?
✓ Gezici başöğretmenlik teşkilatı faydalı sonuçlar veriyor mu?
✓ Köy enstitülerinde mütedavil sermaye işi nasıl bir sonuç
vermektedir? Hepsinin sermaye tutarı ne kadardır? Ne kadar kar
getiriyor?
✓ Markopaşa adlı gazetede köy enstitülerinin medreslere
çevriliceğine dair bir yazı yayınlanmıştı. Bugüne kadar bu yazıya
cevap verilmedi. Enstitülerde değişen nedir ki Markopaşa bu
değişikliği böyle yazmış?
✓ Köy enstitülerindeki müdür, öğretmen ve öğrenci ilişkileri, kız ve
erkek ilişkileri, manevi boyut ne durumdadır? (BCA, 030/10-
53/316/2).
Başbakanlık İzmir Kızılçullu Köy Enstitüsündeki bazı yolsuzluk

suçlamalarından dolayı enstitünün eski müdürü Emin Soysal'ın
milletvekilliğinin kaldırılması için TBMM'ye 27/01/1949 tarihinde bir
yazı yazmıştır. TBMM başkanı bu yazıya Emin Soysal'ın dokuzuncu
dönemde milletvekili seçilmediğinden dokunulmazlığın kaldırılması
hakkındaki dosyayı geri çevirmiştir (BCA, 030/10-9/53/4).
Hasan Ali Yücel 11/04/1946 tarihinde verdiği bir demeçte köy enstitüsü
tartışmaları ile ilgili şunları söylemiştir:
"İlköğretim meselesinin bir demagojiye kurban edilmemesi için

bütün kuvvetimizi kullanacağız. Eskişehir köylerinde,
ilköğretime, ilkokul yapılarına karşı hükümet aleyhine
propaganda olsun diye türlü şeyler söylenildiğini
işitiyorum."Şehirlerin okullarını devlet yaptırıyor; köylerininkini
köylüler yapıyor. İlkokul yapmak çok güzel bir şeydir ama fakir
köylü bunu nasıl yapsın?" gibi sözler işittiklerim arasındadır.
Böyle söyleyecek adamlar hükümet politikasına karşı
propagandadan zevk alanlar arasında daima bulunabilir.
Vatandaşlarımı bunların samimi olmayan aldatıcı zehirlerine
karşı uyandırmak isterim. Zaten biraz dikkat ederlerse bu
propagandaların çok zaman herhangi bir siyasi partinin fikir
kaynağından değil köylünün cahil kalmasında öz menfaati olan
derebeyi artığı ve harp vurguncusu eski mültezimlerden geldiğini
göreceklerdir" (BCA, 030/01-90/559/7).
Köy Enstitülerinin 1939-1940 Eğitim-Öğretim yılındaki öğrenci sayısı

3.000, 1940-1941 Eğitim-Öğretim yılındaki öğrenci sayısı 6.000, 1941-
1942 Eğitim-Öğretim yılındaki öğrenci sayısı 9.000, 1942-1943
Eğitim-Öğretim yılındaki öğrenci sayısı 12.000 olmuştur (BCA,
030/01-90/59/4/8). 1946 ylının sonunda Köy Enstitülerinden 5442 kişi
öğretmen, 8756 kişi eğitmen, 521 kişi de sağlık memuru olmuştur. (Tin,
2016: 182).
Millî Eğitim Bakanı Hasan Ali Yücel, 1944 yılında köy enstitüleri ile
ilgili yaptıkları çalışmaları şu şekilde sıralamıştır:
✓ Köy enstitülerinin kız ve erkek toplam sayısı 16.400 olmuştur.

✓ Bu öğrencilerden 2.000'i 1944 yılında enstitüden mezun olup köy
okullarına öğretmen olarak atanacaktır.
✓ Enstitülerin yatakhane, garaj, işlik, mutfak, depo, öğretmen evi
dershane ve ahır gibi türlü ihtiyaçlarını karşılamak için 306 bina
inşa edilmiştir.
✓ Bu kurumlarda 15.000 dönüm yer ekilmiştir. Bu kurumlara ait
topraklara 250.000 fidan dikilmiştir. 1.200 dönüm bağ
yapılmıştır. Enstitülerde 9.000 baş hayvan yetiştirilmişitir.
✓ Enstitülerdeki derslikler 16.400 öğrencinin elbiselerini, yapıcılık,
demircilik ve tarım işleri ile her türlü işleri yapabilecek duruma
getirildi.
✓ 16 Enstitüye öğretmen ve öğrencilerin emeği ile elektrik
verilmesi sağlandı.
✓ Köy enstitülerine öğretmen yetiştirmek üzere Hasanoğlanda bir
yüksek köy enstitüsü açılmıştı. Yüksek Köy Enstitüsü’ne
enstitüyü bitiren 130 öğrenci alınmıştır.
✓ Köy Okulları ve Enstitüleri Teşkilat Kanunu ile Köy Sağlık
Memurları ve Ebeleri Kanunu Büyük Millet Meclisine takdim
edilerek çıkarılmıştır. Enstitülere bağlı olarak sağlık memurları
alanı açılmıştır.
✓ Enstitülerin ders dağıtım ve müfredatını içeren programları beş

yıllık bir deneme sürecinden sonra millî eğitim ve genel öğretim
ilkeleri göz önünde bulundurularak düzenlenmiştir.
✓ Enstitüyü bitirip öğretmen olarak atanacaklar için 2.000 köyde
okullara arazi tahsisi, okul binası ve öğretmen evi yapma işlerine
girişilmiştir (Maarif Vekilliği, 1944: 1).
30/03/1949 tarihinde "Öğretmen" dergisi tarafından köy enstitüleri

hakkında bir anket yapılmıştır. Bu ankette şu sorular sorulmuştur:
✓ Köy enstitüleri fikri neden ve nasıl doğdu?

✓ Bugünkü enstitülerin durumu bunu doğuran fikir ve prensiplere
uygun mudur?
✓ Dünden bugüne kadar köy enstitülerinin verdiği hasıla nedir?
✓ Aksayan cihetlerin ayrıca tahlili?
✓ Bu müesseselerdeki eğitim, öğretim, sanat ve iş, program,
yönetmelik ve kitap meseleleri hakkındaki mütalanız nelerdir?
✓ Serbest mütalaa ve serbest konuşma saatlaeri hakkındaki
düşünceleriniz?
✓ Köy enstitülerindeki kız öğrenclerin kayıt ve devamları dünden
bugüne çoğalmış veya azalmış mıdır? Tahlili, sebepleri?
✓ Beş yıllık eğitim ve öğretim süresi kâfi midir?
✓ Mezunların kendi köylerine verilmeleri prensibi baki kalmalı
mıdır?
✓ Köy öğretmeninin geçim durumu ne haldedir? (Dünkü ve
bugünkü durumun tahlili) bugünkü şartlar içinde ve yarın için
daha emin olarak köy öğretmeninin geçim durumunu sağlayıcı en

iyi tedbir ne olabilir?
✓ Bu müesseselerin daha iyi ve verimli işlemesi hususundaki
düşünceleriniz?
✓ Bu müesseseler hakkında soru dışında kalmış bir mütalaanız var
mıdır?
Ankete İstanbul Muallimler Birliği Umumi Kâtibi Prof. Fındıkoğlu,

Vatan Gazetesi Başyazarı Ahmet Emin Yalman, Niğde Milletvekili
Hüseyin Ulusoy, Kızılçullu Köy Enstütüsü Mtematik Öğretmeni Ahmet
Önertürk, Gazi Eğitim Enstitüsü Öğretmeni Fuat Gündüzalp, Zile İlçesi
Banlı Köyü Okulu Başöğretmeni Mehmet Celal Eke, Nevzad Ayas,
İvriz Köy Enst. Türkçe öğretmeni A. İhsan Beyhan, Yunus Kazım
Köni, Ankara İlöğretim Müfettişi Şinasi Ataman, Kırşehir
Başöğretmeni Mehmet Kalaycıoğlu, Kepirtepe Köy Enstitü Öğretmeni
Cavit Orhan Tütengil, Dicle Köy Enstitü Öğretmeni İbrahim Oymak,
Karaağaç Okulu Başöğretmeni B. Gürpınar, Akçadağ Köy Enstitü
Öğretmeni Osman Şahintaş katılmıştır (Arıkan, 1950: 3–4).
Köy Enstitülerinin kapatılma gerekçelerinden biri de köyülülerin iki

konuda şikayetçi olmasıdır. Bunlardan birincisi, köylülerin okulların
inşaat yapımında artık çalışmak istemeyişleri ikincisi ise köylerine
gelen öğretmenlere toprak vermek istememeleridir (Kapluhan, 2013:
188). 6234 sayı ve 27/01/1954 tarihindeki Köy Enstitüleri ile
İlköğretmen Okullarının Birleştirlmesi Hakkında Kanun kabul edilerek
Köy Enstitülerinin kapanması sağlanmıştır (T.C Resmî Gazete, 27
Ocak 1954: 8625)
Köy Enstitülerindeki öğretmen ve öğrenciler arasındaki ilişki iş ve ödev

esasına dayanan bir ilişki olmasından dolayı köy enstitülerinde
özgürlükçü ve eşitlikçi bir eğitim olduğu kabul edilmektedir (Çoban,
2011: 452–53).
SONUÇ VE TARTIŞMA
Cumhuriyetin ilanı ile birlikte birçok alanda olduğu gibi eğitim

alanında da önemli yenilikler yapılmıştır. Atatürk devrinde başlayan
eğitimde yenileşme faaliyetleri İsmet İnönü döneminde de devam
etmiştir. Eğitimdeki yenileşme hareketlerinde eğitim politikası olarak
Atatürk döneminde “Ulusal/Laik” bir eğitim politikası izlenirken İsmet
İnönü döneminde ise “Hümanist/Laik” bir eğitim politikası izlenmiştir.
Cumhuriyetin ilanından sonra benimsenen laik eğitimin temelini
Tevhid-i Tedrisat Kanunu oluşturmuştur. Bu kanun ile birlikte
Osmanlı’dan Cumhuriyet’e miras kalan doğmatik eğitim anlayışı son
bulmuş, ayrıca eğitimdeki mektep/medrese ikililiği ortadan
kaldırılmıştır. Medreselerin kapatılması ve azınlık ve yabancı okulların
Millî Eğitim Bakanlığı’nın denetimine alınması Tevhid-i Tedrisat
Kanunu’na işlerlik kazandırmıştır.
Atatürk döneminde Maarif Şûraları düzenlenmemiş olmasına rağmen

Maarif Şûralarına hazırlık provası olarak kabul edilen Heyet-i
İlmiyyeler bu dönemde düzenlenmiştir. Heyet-i İlmiyyeler yeni kurulan
Cumhuriyetin eğitim politikalarının belirlenmesine yardımcı olmak ve
Türk eğitim sistemini şekillendirmek için toplanmıştır. Heyet-i İlmiyye
toplantılarına ait gündem maddelerinin toplantı başlamadan önce
Maarif Vekaleti tarafından belirlenmesi, toplantı kararlarının tavsiye
niteliğinde olması ve herhangi bir yaptırım gücünün olmaması Heyet-i
İlmiyye kararlarının kısmen uygulanmasını sağlamıştır.
1926 yılında çıkarılan Maarif Teşkilatı kanunu ile yeni kurulan Türk
devletinin eğitim yapısı şekillendirilmiştir. Bu kanun ile Talim ve
Terbiye Dairesi kurulmuş ve Türk eğitim tarihinde ilk ve tek örnek olan
Maarif Eminlikleri kurulmuştur. Maarif Eminliklerinin kurulmasıyla
ülkede farklı eğitim bölgeleri kurulmuştur. Böylece Bakanlık merkezi
yönetiminden vazgeçerek yetkilerini Maarif Eminliklerine devrederek
yerinden yönetim anlayışını benimsemiştir. Ancak eğitimdeki bu
bölgesel yönetim tarzı ulus devlet yapısına uymayınca ve Maarif
Eminliklerinden yeterli verim alınamayınca 1931 yılında Maarif
Eminlikleri kapatılmıştır.
Tevhid-i Tedrisat kanunundan sonra eğitimde uluslaşma/laikleşme

yolunda atılan önemli bir adım da 1 Kasım 1928 tarihinde yeni Türk
harflerinin kabul edilmesi olmuştur. Yeni Türk harflerinin kabul
edilmesinden sonra ülkede bir okuma- yazma seferberliği başlatılmış ve
bu seferberlikle birlikte halkın okur-yazar oranının arttırılması
amaçlanmıştır. Bu amaçla ilk olarak 1928 yılında ülkenin her tarafında
Millet mektepleri açılmıştır. Millet mektepleri, yeni Türk harflerinin
vatandaşa tanıtılmasını sağlamakla birlikte, Türkiye’deki okur-yazar
oranının artmasını ve ülkedeki yaygın eğitimin de kurumsal bir kimlik
kazanmasını sağlamıştır. Millet mektepleri sayesinde yeni Türk harfleri
tüm vatandaşlara öğretilmeye çalışılmış ve Halk Okuma Odaları
kurularak da eğitim faaliyetleri memleketin en uzak köyüne kadar
götürülmüş ve böylece eğitimde fırsat eşitliği sağlanmaya çalışılmıştır.
Ayrıca Millet mektepleri, Türk eğitim tarihinin en geniş katılımlı ilim
seferberliği olarak kabul edilebilir.
Halkevleri, yeni kurulan cumhuriyetin ilke ve devrimlerini halka

benimsetmede ve yeni Türk devletinin ulaşmak istediği hedef olan
uluslaşma ve modernleşme politikalarına yaygın eğitim yoluyla önemli
katkılar sunduğu söylenebilir. Yeni Türk harflerinin kabulünden sonra
ülke genelinde başlatılan okuma- yazma seferberliğine ek olarak halkın
kültür seviyesinin yükseltilmesi amacıyla Halkevleri açılmıştır.
Kurumsal bir yapı ve CHF ve/veya CHP’nin yayın organı olarak 1932-
1951 yılları arasında faaliyet gösteren Halkevleri, Türk eğitim tarihinin
en kapsamlı yaygın eğitim hareketi olarak kabul edilmektedir.
Atatürk Dönemi’nde eğitim alanındaki diğer önemli reform 1933

yılında gerçekleşen üniversite reformudur. Atatürk üniversite reformu
ile bizzat ilgilenmiş ve üniversite reformundan önce yurt dışına öğrenci
göndererek reformun altyapısını oluşturmuştur. Üniversiteleri çağdaş
bir yapıya kavuşturmak isteyen Atatürk, yurt dışından uzmanlar
getirmiştir. Uzmanların verdiği raporlar doğrultusunda gerçekleşen
üniversite reformu ile ilk kez üniversite adı kullanılmaya başlanmıştır.
Ancak üniversitelerin Millî Eğitim Bakanlığı’na bağlanması ile birlikte
üniversitelerin özerkliği de kaldırılmış oldu.
Cumhuriyetin ilanıyla birlikte Türk siyasi yaşamındaki değişimler,

eğitim politikalarına da yansımıştır. 1923-1950 yılları arasında
uygulanan eğitim politikalarının, Halk Fırkası ve/veya Cumhuriyet
Halk Partisinin hükümet programlarına göre şekillendiği
görülmektedir. 1923-1938 yılları arasına tekabül eden Atatürk dönemi
ve yine bu döneme denk gelen 1929 Dünya Ekonomik Buhranı ve 1938-
1950 yılları arasına denk gelen İsmet İnönü dönemi ve bu yıllar arasında
yaşanan İkinci Dünya Savaşı ve savaşın getirdiği ekonomik ve

toplumsal sıkıntılar nedeniyle bu dönemlerde eğitim alanında ciddi
gelişmelerin olmadığı görülmektedir.
Atatürk Dönemi’nde ilkokulların sayısında % 37, ortaokulların

sayısında % 94, liselerin sayısında % 196, mesleki ve teknik okulların
sayısında % 7, yükseköğretim kurumlarının sayısında ise % 89 oranında
bir artış olmuştur. Atatürk Dönemi’nde ilkokulların sayısındaki artışın
az olmasının sebebi, 1929 Dünya Ekonomik Buhranı’nın Türkiye’yi de
etkilemiş olmasıdır. Atatürk Dönemi’nde özellikle 1931 yılından
itibaren ortaokulların sayısında ciddi bir artış olduğu görülmektedir.
Bunun sebebi ise Cumhuriyet Halk Fırkasının 1931 yılındaki parti
programında tüm şehir ve ilçelerde ortaokul açılmasının gerekli
olduğunun belirtilmiş olmasıdır. Mesleki ve teknik okullarının
sayısındaki artışın az olmasının sebebi ise 1928 yılında kabul edilen
yeni Türk harflerinin halka öğretilmesi için millet mektepleri
çalışmalarına ağırlık verilmiş olmasıdır. Okuma-yazma
seferberliğinden sonra mesleki ve teknik okullara ağırlık verilmiş
olmasına rağmen artışın buna yansıması İsmet İnönü Dönemi’nde
olmuştur.
Atatürk Dönemi’nde 1923 yılında eğitime ayrılan bütçe 3.033,003 iken

1938 yılında eğitime ayrılan bütçe 16.474,085 olmuştur. 1930 yılından
itibaren eğitime ayrılan bütçe de bir azalma olmuştur. Bunun sebebi
1929 yılında tüm dünyayı etkisi altına alan ekonomik buhranın
Türkiye’yi de etkilemiş olmasıdır. Buna rağmen Atatürk Dönemi’nde
1923-1938 yılları arasında eğitime ayrılan bütçe de %443 oranında bir

artış olmuştur.
İsmet İnönü Dönemi’nde, Heyet-i İlmiyyelerin devamı niteliğinde olan

ve hazırlığı Atatürk Dönemi’nde yapılmaya başlanan dört Millî Eğitim
Şûrası düzenlenmiştir. Birinci Millî Eğitim Şûrası, 17-29 Temmuz 1939
tarihleri arasında İsmet Paşa Kız Enstitüsünde Millî Eğitim Bakanı
Hasan Ali Yücel’in başkanlığında toplanmıştır. Birinci Maarif
Şûrası’nda alınan en önemli kararlardan biri tek öğretmenli ve üç sınıflı
köy ilkokularının beş sınıfa çıkarılması olmuştur. Alınan bu karar Köy
Enstitülerinin de kuruluş sürecini hızlandırmış ve 3803 sayılı ve 17
Nisan 1940 tarihinde Köy Enstitüleri Kanunu kabul edilmiştir. Şûra’da
alınan diğer kararlardan biri de çeşitli okul türlerine ait müfredat
programlarının incelenip düzenlenmesi olmuştur. Talim ve Terbiye
Kurulu’nun, Şûra’nın aldığı bu karar doğrultusunda ders kitaplarını
bastırdığı görülmüştür.
İkinci Millî Eğitim Şûrası, 15-21 Şubat 1943 tarihleri arasında Millî
Eğitim Bakanı Hasan Ali Yücel’in başkanlığında Ankara DTCF
salonunda düzenlenmiştir. Şûra’nın gündeminde ahlak eğitimi, tarih
öğretimi ve anadili çalışmaları yer almıştır. Şûra’da ahlak eğitimiyle
ilgili alınan kararlar, ders müfredat programlarına ahlak eğitimi ile ilgili
konuların yansıtılması şeklinde gerçekleşmiştir. Anadili çalışmaları ile
ilgili alınan kararlar, öğretmen yetiştiren kurumların yönetmeliğine
Türkçe ders saati sayısının arttırılması şeklinde yansımıştır. Tarih
öğretimi ile ilgili alınan kararlar sonucunda, Talim ve Terbiye Kurulu
bazı sınıfların Tarih ders kitaplarında düzenlemeye gitmiştir. Sonuç
olarak İkinci Maarif Şûrası’nda alınan kararlarla, Millî ve humanist bir

eğitim felsefesi benimsetilmeye çalışılmıştır.
Üçüncü Millî Eğitim Şûrası, 2-10 Aralık 1946 tarihleri arasında Millî
Eğitim Bakanı Reşat Şemsettin Sirer’in başkanlığında Ankara’da
toplanmıştır. Üçüncü Millî Eğitim Şûrası’nda mesleki eğitimi
geliştirmek için çalışmalar yapılmış ve alınan kararlar Millî Eğitim
Bakanlığı’na bildirilmiştir. Bakanlık, Şûra kararları doğrultusunda
mesleki eğitime ayrılan bütçe ödeneğini arttırmış ve mesleki eğitime
öğretmen yetiştiren öğretmen okullarının öğrenim süresini üç yıldan
dört yıla çıkarmıştır. Ayrıca 1947 yılından itibaren meslek okullarının
müfradat programlarında düzenleme yapılmıştır. Şûra’da alınan
kararlardan biri olan ilköğretimin sekiz yıla çıkarılması kararı ancak
1997 yılında uygulamaya konabilmiştir. Şûra’da alınan önemli
kararlardan biri olan Okul-Aile birliklerinin kurulması 1947 yılında
Millî Eğitim Bakanlığı’nın yayımladığı bir genelge ile hemen
uygulamaya konmuştur.
Dördüncü Millî Eğitim Şûrası, 22-31 Ağustos 1949 tarihleri arasında

Millî Eğitim Bakanı Tahsin Banguoğlu’nun başkanlığında Ankara’daki
DTCF salonunda yapılmıştır. Dördüncü Millî Eğitim Şûrası’nda
liselerin dört yıla çıkarılması kabul edilmiştir. Ayrıca Şûra’da
ortaokulların müfredat programlarında da değişiklik yapılmış ve
yapılan bu değişiklik 1949 yılından itibaren uygulanmaya başlanmıştır.
Şûra’da görüşülen diğer bir konu öğretmen yetiştiren kurumların
düzenlenmesi olmuştur. Şûra kararı ile eğiitim enstitülerinin öğrenim
süresi üç yıl olmuş ve öğretmen okullarının da öğretim programları

yeniden düzenlenmiştir.
İsmet İnönü Dönemi’nde ilköğretim meselesi ön planda olduğu için

okul öncesi öğretim ikinci planda kalmıştır. İsmet İnönü hem
başbakanlığı döneminde hem de cumhurbaşkanlığı döneminde en çok
ilköğretime önem vermiştir. Hatta İsmet İnönü ilköğretime verdiği
önemi belirtmek için “İlköğretim Davamız” ve “İlköğretimin Yeni Yılı”
başlıklı yazılar bile kaleme almıştır. Bu dönemde ilkokul meselesi millî
bir dava kabul edildiği için ilkokulların sayısında %118 oranında bir
artış olmuştur. Yine bu dönemde ortaokulların sayısında %154
oranında bir artış olmasına rağmen öğrenciler meslek okullarına
yöneldiği için ortaokullardaki öğrenci sayısında azalma olmuştur.
İnönü Dönemi Millî Eğitim Bakanlarının liselere karşı izledikleri
mevcut durumu koruma politikasından dolayı bu dönemde liselerin
sayısında %19’lük gibi düşük oranda bir artış olmuş hatta öğrenci
sayısında azalma bile olmuştur. 1940 yılından itibaren Türkiye’de
sanayileşmenin artması ile birlikte meslek okullarının sayısında da artış
olmuştur. İsmet İnönü Dönemi yükseköğretim kurumlarının sayısında
%100 oranında bir artış olmuştur. İsmet İnönü döneminde ilkokulların
müfredat programlarında da değişikliğe gidilmiştir. Yapılan
değişikliklerle ilkokullarda, öğrencilere milli kaynakları koruma ve
ulusal ekonomiyi anlama öğretilmesi amaçlanmıştır. Okullara,
öğrencilere sistemli ve düzenli çalışma yollarını öğretmesi ve
öğrencilerin bireysel olarak yetiştirilmesi misyonu yüklenmiştir.
Kuşkusuz İsmet İnönü döneminde eğitim alanında yapılan en büyük

yenilik köy enstitülerinin kurulması olmuştur. İlköğretim davasını en
kısa zamanda halletmek için ilkönce 3803 sayılı kanunla köy enstitüleri
kurulmuştur. 4274 sayılı kanunla da köy enstitülerinden mezun olup
köylerde görev alacak öğretmenlerin çalışma şartları ve çalışma
sahaları tespit edilmiştir. Bu kanuna göre köy enstitülerinde yetişecek
öğretmenlere köyde ev, toprak, bahçe ve tarım araç ve gereçleri
verilecek ve bu öğretmenler hem köy çocuklarına eğitim verecek hem
de kendilerine verilen toprakları işleterek geçineceklerdi. Ayrıca bu
öğretmenlere aylık 20 lira ücret ve üç yılda bir ücretin 10 lira artılması
da kabul edilmişti. Ayrıca köy enstitü binası, öğretmen evi ve işlikler
köylüler tarafından kurulacaktı. Bu sistem üç yıl kadar uygulandıktan
sonra bazı aksaklıklar tespit edildi. Önce köylülerin yaptığı inşaat
kısmını devlet üzerine aldı sonra Reşat Şemsettin Sirer’in Millî Eğitim
Bakanlığı döneminde öğretmenlerin ücretleri 20 liradan 100 liraya
çıkarıldı. Ayrıca gereği gibi faydalanmadıkları anlaşılan arazi ile tarım
aletleri öğretmenlerden geri alındı. Bu yeni sistemle öğretmenlere ücret
arttrımı yaparak onların refah seviyesi yükseltikmekle beraber eğitim
dışındaki işlerine son verilerek onların sadece asli görevlerini yapmaları
sağlanmıştır.
Günümüzde hala tartışılan köy enstitüleri başarılı uygulamaları ve

alternatif bir köy eğitim modeli olarak Türk eğitim tarihine geçmiştir.
Köy enstitülerinin bu başarısında köy enstitülerinin yılın 365 günü ve
7/24 aralıksız eğitim yapan bir kurum olarak çalışması etkili olmuştur.
Her öğrenciye sadece yılda 45 gün ailelerini ziyaret etmek için izin
verilmiştir. Öğrencilerin izne ayrılışı belirli bir düzen içinde ve gruplar

halinde yapılmış, izne gidenler döndükten sonra enstitüdeki diğer
gruplar izne ayrılmıştır. Enstitüdeki öğretmenler de öğrenciler gibi
izinlerini sırayla ve gruplar halinde kullanmıştır. Böylece enstitüde
eğitim aksamadan devam etmiştir. Bunun sebebi ise yazın bile devam
eden enstitüdeki tarım ve inşaat işlerine öğrencinin bizzat katılımını
sağlamaktır.
Köy enstitülerinin bu başarısında enstitüye alınan öğrencilerin sağlıklı

ve yetenekli öğrenciler arasından seçilmesi de etkili olmuştur. Ayrıca
öğrenciler enstitüye kaydolmadan önce hem öğrenciler hem de veliler
için bir oryantasyon süreci uygulanmıştır. Buna göre öğrenci velileri
kayıt süresinde enstitüde iki gece misafir edilmiştir. Öğrenci velileri
enstitüsünün işleyiş tarzını gördükten sonra çocuklarını enstitüye
kaydetme konusunda kararını vermiştir.
Köy enstitülerini diğer eğitim kurumlarından ayıran en belirgin özellik

enstitülerde kültür derslerinden başka ayrıca inşaatçılık,
marangozculuk ve demircilik gibi köy hayatında işe yaracak
mesleklerin öğretilmesi olmuştur. Ayrıca kültür derslerinin de açık
havada ve uygulamalı olarak verilmesi bu dersleri teorik olmaktan
çıkarıp pratik hale dönüştürmüştür. Bunlardan başka her öğrenciye
otomobil, motorsiklet, bisiklet kullanmayı öğretilmesi ve bir müzik
aleti çalmanın öğretilmesi de öğrencilerin gelişimine katkı sağlamıştır.
Sonuç olarak Atatürk döneminde eğitim yoluyla toplum

şekillendirilmek istendiği için bu dönemde Yeniden İnşacılık
(Kurmacılık) doğrultusunda bir eğitim felsefesi benimsenmiştir. Bu

doğrultada sistematik olarak eğitim ile ilgili kanun ve yönetmelikler
çıkarılarak hem yeni kurulan cumhuriyetin eğitim sistemi
şekillendirilmeye çalışılmış hem de eğitim teşkilatları dinamik
tutulmaya çalışılmıştır.
Tek Parti ideolojisinin sürdürüldüğü İsmet İnönü Dönemi’nde Atatürk

Dönemi’nin eğitim politikalarına genel anlamda sadık kalındığı
görülmektedir. Hatta İsmet İnönü, eğitim ile igili söylevlerinde Atatürk
ilke ve inkılaplarına bağlı kalacağını her fırsatta belirtmiştir. Bunun
dışında İsmet İnönü Dönemi’ndeki eğitim politikalarının
belirlenmesinde parti programları, hükümet programları, Millî Eğitim
Şûraları ve İkinci Dünya Savaşı’nın etkilerinin belirleyici olduğu
görülmektedir. İsmet İnönü Dönemi’nde İkinci Dünya Savaşı’nın
olumsuz etkileri ve savaş bittikten sonra çok partili hayata geçiş
döneminin getirdiği belirsizliğe rağmen liseler dışında öğretim
kurumlarının tüm kademelerinde sayısal olarak bir artış olduğu
görülmektedir.
KAYNAKÇA
Arşiv Belgeleri
BCA, 30-18-1-2/1-1-6, 11 Ocak 1928.

BCA, 30-18-1-2/1-1-13, 11 Kasım 1928.
BCA, 490-1-0-0/1-2-13, 25 Aralık 1928.
BCA, 180/09-114-553-5, 1929.
BCA, 30-10-0-0/142-16-15, 12 Mart 1929.
BCA, 030/10-82/536/23, 03 Haziran 1929.
BCA, 490-1-0-0/1-3-12, 28 Ekim 1929.
BCA, 30-18-1-2/21-46-19, 7 Temmuz 1931.
BCA, 030/10-117/87/2, 01 Ekim 1932.
BCA, 490-1-0-0/2-8-1, 1 Şubat 1933.
BCA, 30-18-1-2/34-16-7, 13 Mart 1933.
BCA, 30-11-1-0/83-44-1, 12 Haziran 1933.
BCA, 030/18/01-02/41/87/10, 10 Aralık 1933.
BCA, 30-18-1-2/41-82-16, 11 Aralık 1933.
BCA, 30-18-1-2/41-90-10, 24 Aralık 1933.
BCA, 490-1-0-0/2-9-1, 2 Temmuz 1934.
BCA, 030-11-1/88-21-8-3, 15 Temmuz 1934.
BCA, 030-11-1/88-24-16-3, 31 Temmuz 1934.
BCA, 180/9/0/0-4/24/7, 16 Ağustos 1934.
BCA, 030/11/1-90/32/20, 26 Eylül 1934.
BCA, 030/10-200/367/5, 3 Ekim 1934.
BCA, 490/01-1005/880/2/1, 1935.

BCA, 490/01-1005/880/2/2, 1935.
BCA, 490/01-1005/880/2/3, 1935.
BCA, 490/01-1005/880/2/4, 1935
BCA, 490/01-1005/880/2/4, 1935.
BCA, 490/01-1005/880/2/6, 1935.
BCA, 490/01-1005/880/2/7, 1935.
BCA, 490/01-1005/880/2/8, 1935.
BCA, 490/01-1005/880/2/9, 1935.
BCA, 490/01-1005/880/2/10, 1935.
BCA, 490/01-1005/880/2/11, 1935.
BCA, 490/01-1005/880/2/12, 1935.
BCA, 490/01-1005/880/2/13, 1935.
BCA, 490/01-1005/880/2/14, 1935.
BCA, 490/01-1005/880/2/15, 1935.
BCA, 490/01-1005/880/2/16, 1935.
BCA, 490/01-1005/880/2/17, 1935.
BCA, 490/01-1005/880/2/18, 1935.
BCA, 490/010-3/12/39, 6 Haziran 1936.
BCA, 30/18/1/2-67/64/17, 27 Temmuz 1936.
BCA, 490-1-0-0/3-12-25, 4 Ağustos 1936.
BCA, 490/01-3/13/21/1-3, 18 Eylül 1936.
BCA, 30-18-1-2/75-47-18, 6 Şubat 1937.
BCA, 490-1-0-0/4-16-16, 3 Mayıs 1938.

BCA, 490/01-4/19/19/1, 25 Haziran 1938.
BCA, 490/01-4/18/2/1-4, 06 Temmuz 1938.
BCA, 30-10-0-0/14-80-2, 28 Aralık 1938.
BCA, 490-01/1061-1074-1, 30 Aralık 1938.
BCA, 030/10-85/558/12, 23 Şubat 1939.
BCA, 030/11/1-129/8/18, 17 Mart 1939.
BCA, 490/01-1061/1074/1, 4 Ekim 1939.
BCA, 30-11-1-0/144-2-9, 17 Ocak 1941.
BCA, 30-18-1-2/94-32-14, 17 Nisan 1941.
BCA, 030-01/90-559-4-1, 1943.
BCA, 030-01/90-559-4-3, 1943.
BCA, 030-01/90-559-4-4, 1943.
BCA, 030-01/90-559-4-5, 1943.
BCA, 030-01/90-559-4-6, 1943.
BCA, 030-01/90-559-4-8, 1943.
BCA, 030-01/11-63-6, 15 Şubat 1943.
BCA, 490-1-0-0/5-27-16, 9 Aralık 1945.
BCA, 030-01/90-559-7, 4 Şubat 1946.
BCA, 30-1-0-0/53-316-2, 22 Ağustos 1947.
BCA, 030/01-42/252/24/1, 21 Aralık 1948.
BCA, 30-10-0-0/117-817-22, 20 Ağustos 1949.
BCA, 490/01-9/48/12, 31 Ağustos 1949.
BCA, 030/01-105/659/5, 12 Kasım 1949.

BCA, 30-10-0-0/9-53-4, 30 Mayıs 1950.
BCA, 30-18-1-2/130-90-4, 12 Şubat 1952.
TBMM Zabıt Ceridesi, 01.11.1928, C. 5, Devre: 3, İçtima: 2.
TBMM Zabıt Ceridesi, 10.6.1935, C. 4, Devre: 5, İçtima: F.
TBMM Zabıt Ceridesi, 14.06.1935, C. 4, Devre: 5, İçtima F.
TBMM Zabıt Ceridesi, 26, 5. 1936, C. 11, Devre: 5, İçtima: 1
TBMM Zabıt Ceridesi, 11.01.1938, C. 27, Devre:5, İçtima:4.
TBMM Zabıt Ceridesi, 17.04.1940, C. 10, Devre 6, İçtima: 1.
TBMM Zabıt Ceridesi, 30.05.1940, C. 11, Devre 6, İçtima: 1.
TBMM Zabıt Ceridesi, 15.04. 1942, C. 24, Devre: 6, İçtima: 3.
TBMM Zabıt Ceridesi, 19. 06. 1942, C. 26, Devre: 6, İçtima: 3.

TBMM Zabıt Ceridesi, 17.09. 1943, C. 5, Devre: 7, İçtima: F.
TBMM Zabıt Ceridesi, 12.07. 1944, C. 12, Devre: 7, İçtima: 1.
TBMM Tutanak Dergisi, 14.05.1945, C. 17, Dönem: 7, Toplantı: 2.
TBMM Tutanak Dergisi, 23,03.1950, C. 25, Dönem: 8, Toplantı: 4.
Resmî Yayınlar
T.C. Resmî Gazete, 19.06.1930, 1707. Sayı: 1524.

T.C. Resmî Gazete, 29.06.1930, 1702. Sayı: 1532.
T.C Resmî Gazete, 06.10.1933, 2287. Sayı: 2434.

MEB Tebliğler Dergisi, 27.02.1939, C. 1, S. 7.
MEB Tebliğler Dergisi, 01,06.1947, C. 9, S. 415.
Başvekâlet İstatistik Umum Müdürlüğü (1934a). Maarif 1928-1933
Millet Mektepleri Faaliyeti İstatistiği. İstanbul: Devlet
Matbaası.
Başvekâlet İstatistik Umum Müdürlüğü (1934b). Maarif 1928-1934
Millet Mektepleri Faaliyeti İstatistiği. İstanbul: Devlet
Matbaası.
Başvekâlet İstatistik Umum Müdürlüğü (1934c). Maarif İstatistiği
1932-1933. İstanbul: Devlet Matbaası.
Başvekâlet İstatistik Umum Direktörlüğü (1939). Maarif İstatistikleri
1937-1938. İstanbul: Sühulet Baasımevi.
Maarif Vekâleti (1915). Mekatibi Hususiye Talimatnamesi. İstanbul:
Matbai Amire.
Maarif Vekâleti (1929). İlk Mektepler Talimatnamesi. İstanbul: Devlet

Matbaası.
Maarif Vekâleti (1930a). Orta Mektep Müfredat Programı. İstanbul:
Devlet Matbaası.
Maarif Vekâleti (1930b). Millî Talim ve Terbiye Heyeti, Maarif Şûrası,
Maarif Vekaleti Müfettişleri, Maarif Eminlikleri
Talimatnameleri. İstanbul: Devlet Matbaası.
Maarif Vekâleti (1931). Köy Mektepleri Müfredat Programı. İstanbul:
Devlet Matbaası.
Maarif Vekaleti (1935). Maarif Müdürleri ve Memurları
Talimatnamesi. Ankara: Başvekâlet Matbaası.
Maarif Vekâleti (1941a). Köy Enstitüleri -1. İstanbul: Maarif Matbaası.
Maarif Vekâleti (1941b). Türkiye Cumhuriyeti Maarifi 1940-1941.
İstanbul: Maarif Matbaası.
Maarif Vekâleti (1944). Türkiye Cumhuriyeti Maarifi 1923-1943.
Ankara: Maarif Matbaası.
Maarif Vekâleti (1951). Technical Education for Men in Turkey.
Ankara: Millî Eğitim Basımevi.
Maarif Vekilliği (1939a). 1939 Maarif Programı Şûrası. İstanbul:
Maarif Matbaası.
Maarif Vekilliği (1939b). Amerikan Heyeti Raporundan Maarif İşleri.
İstanbul: Devlet Basımevi.
Maarif Vekilliği (1939c). Atatürk'ün Maarife Ait Direktifleri. İstanbul:
Maarif Matbaası.
Maarif Vekilliği (1940). Millet Mektepleri Talimatnamesi. İstanbul:

Maarif Matbaası.
Maarif Vekilliği (1941). Teknik Öğretim Hakkında Rapor. Ankara:
Maarif Matbaası.
Maarif Vekilliği (1943a). 1943 Maarif Şûrası Programı. Ankara:
Maarif Matbaası.
Maarif Vekilliği (1943b). Köy Okulları ve Enstitüleri Teşkilat Kanunu
İzahnamesi. Ankara: Maarif Matbaası.
Maarif Vekilliği (1944). Köy Enstitüleri-2. Ankara: Maarif Matbaası.
Millî Eğitim Bakanlığı (1947a). Üçüncü Millî Eğitim Şûrası: (2-10
Aralık 1946). İstanbul: Millî Eğitim Bakanlığı Yayınları.
Millî Eğitim Bakanlığı (1947b). Köy Enstitüleri Öğretim Programı.
Millî Eğitim Bakanlığı (1947c). Köy Enstitüleri Yönetmeliği. Ankara:
Millî Eğitim Basımevi.
Millî Eğitim Bakanlığı (1949). Dördüncü Millî Eğitim Şûrası (22-31
Ağustos 1949). Ankara: Millî Eğitim Bakanlığı Yayınları.
Millî Eğitim Bakanlığı (1950). The Development of Fundamental
Education in Turkey. Ankara: Millî Eğitim Basımevi.
Gazeteler
Açık Söz, 4 Ağustos 1936.

Açık Söz, 8 Ağustos 1936.
Akşam, 1 Ocak 1929.
Akşam, 20 Mart 1929.

Akşam, 10 Nisan 1929.
Akşam, 20 Şubat 1932.
Akşam, 9 Mart 1934.
Akşam, 24 Ağustos 1934.
Akşam, 17 Temmuz 1939.
Akşam, 9 Haziran 1948.
Akşam, 28 Haziran 1948.
Akşam, 23 Ağustos 1949.
Akşam, 20 Aralık 1949.
Akşam, 28 Aralık 1949.
Anadolu, 21 Eylül 1937.
Anadolu, 18 Temmuz 1939.
Bugün, 15 Ağustos 1942.
Cumhuriyet, 2 Ocak 1929.
Cumhuriyet, 28 Şubat 1929.
Cumhuriyet, 9 Nisan 1929.
Cumhuriyet, 17 Eylül 1930.

Cumhuriyet, 18 Mart 1931.
Cumhuriyet, 12 Temmuz 1931.
Cumhuriyet, 16 Ekim 1932.
Cumhuriyet, 19 Haziran 1933.
Cumhuriyet, 16 Ağustos 1933.

Cumhuriyet, 20 Kasım 1943.
Cumhuriyet, 31 Ocak 1947.
Haber, 16 Ağustos 1934.
Haber, 25 Kasım 1934.
Haber, 23 Mayıs 1938.
Haber, 29 Aralık 1938.
Hakimiyeti Millîye, 25 Eylül 1928.
Hakimiyeti Millîye, 28 Eylül 1928.
Hakimiyeti Millîye, 8 Ekim 1928.
Hakimiyet-i Millîye, 8 Mayıs 1929.
Hakimiyet-i Millîye, 4 Temmuz 1930.
Hakimiyet-i Millîye, 17 Eylül 1930.

Hakimiyet-i Milliye, 12 Temmuz 1931.
Hakimiyet-i Millîye, 19 Şubat 1932.
Hakimiyeti Milliye, 4 Temmuz 1932.
Hakimiyeti Milliye, 9 Temmuz 1932.
Hakimiyet-i Milliye, 25 Eylül 1932.
Hakimiyet-i Millîye, 26 Ekim 1933.
Kurun, 15 Nisan 1937.
Kurun, 23 Eylül 1937.
Millîyet, 31 Ekim 1929.
Millîyet, 1 Kasım 1929.
Millîyet, 21 Ocak 1932.
Millîyet, 19 Şubat 1932.
Millîyet, 2 Nisan 1932.
Millîyet, 9 Haziran 1932.
Milliyet, 12 Temmuz 1932.
Milliyet, 6 Ekim 1932.
Millîyet, 31 Temmuz 1933.
Millîyet, 14 Ağustos 1933.
Millîyet, 16 Ağustos 1933.
Millîyet, 22 Şubat 1934.
Millîyet, 6 Mart 1934.

Millîyet, 10 Temmuz 1934.
Milliyet, 19 Ağustos 1934.
Milliyet, 24 Ağustos 1934.
Millîyet, 03 Ekim 1953.
Son Posta, 3 Temmuz 1932.
Son Posta, 29 Eylül 1932.
Son Posta, 10 Ocak 1936.
Son Posta, 25 Ağustos 1936.
Son Posta, 15 Şubat 1943.
Son Posta, 21 Şubat 1943.
Son Posta, 12 Kasım 1944.
Son Posta, 1 Aralık 1945.
Son Posta, 27 Temmuz 1948.
Son Posta, 23 Mayıs 1950.
Tan, 28 Ocak 1939.
Tan, 3 Mayıs 1939.
Tan, 29 Temmuz 1939.

Tanin, 16 Kasım 1943.
Tanin, 27 Kasım 1945.
Tasviri Efkâr, 11 Ağustos 1942.
Türk Dili, 25 Mayıs 1938.
Türk Dili, 17 Temmuz 1939.
Ulus, 15 Kasım 1935.
Ulus, 19 Mart 1936.
Ulus, 1 Eylül 1936.
Ulus, 3 Mayıs 1939.
Ulus, 10 Ağustos 1939.
Ulus, 15 Şubat 1943.
Ulus, 21 Şubat 1943.
Ulus, 16 Aralık 1945.
Ulus, 16 Nisan 1946.

Ulus, 27 Ocak 1948.
Ulus, 11 Haziran 1948.
Ulus, 24 Ekim 1948.
Ulus, 25 Ekim 1948.
Vakit, 1 Ocak 1929.
Vakit, 1 Kasım 1929.
Vakit, 16 Ocak 1930.
Vakit, 30 Mayıs 1930.
Vakit, 9 Temmuz 1930.
Vakit, 11 Şubat 1932.

Vakit, 21 Eylül 1932.
Vakit, 27 Eylül 1932.
Vakit, 21 Mayıs 1933.
Vakit, 17 Ağustos 1933.
Vakit,19 Kasım 1933.
Vakit, 10 Mart 1934.
Vakit, 2 Aralık 1946.
Yarın, 28 Şubat 1930.
Yeni Asır, 18 Temmuz 1939
Yenigün, 15 Ağustos 1942.
Yeni İstanbul, 20 Aralık 1949.
Yeni Sabah, 1 Eylül 1949.

Zafer, 23 Ağustos 1949.
Zafer, 1 Eylül 1949.
Telif ve Tetkik Eserler
Adem, M. (2014). Dünden Bugüne Eğitim 1920- 2012 Eğitime Can

Verenler. Ankara: Yorum Basın Yayın Ltd. Şti.
Akyüz, Y. (2007). Türk Eğitim Tarihi M.Ö 1000-MS 2007. Ankara:
Pegem A Yayıncılık.
Alp, H. (2017). Meşrutiyet'ten Cumhuriyet'e Türkiye'de İlköğretim ve
Müfredat Programları (1913-1936). İstanbul: Nobel Bilimsel
Eserler.
Altunya, N. (2009). Köy Enstitüsü Sistemine Toplu Bir Bakış. İstanbul:
Umut Matbaacılık.
Antel, S. C. (1939). Maarifimiz ve Meseleleri. İstanbul: Remzi Kitapevi
Apaydın, T. (2009). Köy Enstitüsü Yılları. İstanbul: Literatür
Yayıncılık.
Arığ, A. S. (2014). Atatürk Döneminde Yabancı Okullar: 1923-1938 (2.
baskı). Türk Tarih Kurumu Yayınları. XVI. dizi: 83/1. Ankara:
Türk Tarih Kurumu.
Arıkan, S. (1950). Köy Enstitüleri ve Köy Öğretmeni Anket Cevapları-
1950. Ankara: Güney Matbaacılık.
Arslan, A. (2010). Darülfünun’dan Üniversite’ye. M. A. Parlak (Ed.),
Cumhuriyet Dönemi Eğitim Politikaları Sempozyumu: 07-09
Aralık 2005 (ss. 201–251). Ankara: Başbakanlık Atatürk

Araştırma Merkezi.
Atılgan, D. (2006). Ankara Üniversitesi'nin 60. Kuruluş Yılı Armağanı:
Atatürk ve Türk dili ve edebiyatı, Türk eğitimi ve Türk kültürü
Konusunda Seçme Yazılar. Ankara Üniversitesi yayınları:
Ankara: Ankara Üniversitesi.
Ayasbeyoğlu, N. (1948). Türkiye Cumhuriyeti Millî Eğitimi Kuruluşlar
ve Tarihçiler. Ankara: Millî Eğitim Basımevi.
Aydın, S., & Özdemir, Ü. (2019). Geçmişten Günümüze Fotoğraflarla
Mesleki ve Teknik Eğitim. Ankara: Millî Eğitim Bakanlğı.
Aytaç, K. (1984). Gazi M. Kemal Atatürk Eğitim Politikası Üzerine
Konuşmalar. Ankara: Ankara Üniversitesi Basımevi.
Ayverdi, S. (1976). Millî Kültür Meseleleri ve Maarif Davamız.
İstanbul: Millî Eğitim Basımevi.
Balkır, S. E. (1998). Eski Bir Öğretmenin Anıları. İstanbul: Yenigün
Yayıncılık.
Baran, T. A. (2010). Atatürk’ün Eğitim Düşüncesi. A. Parlak (Ed.),
Başaran, İ. E. (1993). Türkiye Eğitim Sistemi. Ankara: Kadıoğlu
Matbaası.
Başaran, M. (2010). Özgürleşme Eylemi: Köy Enstitüleri (6. Baskı).
İstanbul: Cumhuriyet Kitapları.
Başgöz, İ. (2010). Cumhuriyetin İlk Yıllarında Türkiye’de Eğitimin

Genel Görünümü. In M. A. Parlak (Ed.), Cumhuriyet Dönemi
Eğitim Politikaları Sempozyumu: 07-09 Aralık 2005 (pp. 7–13).
Ankara: Başbakanlık Atatürk Araştırma Merkezi.
Başgöz, İ., & Wilson, H. E. (1968). Türkiye Cumhuriyeti’nde Eğitim ve
Atatürk. Ankara: Dost Yayınları.
Binark, İ. (2004?). Türk Parlamento Tarihi: TBMM-VI. Dönem (3
Nisan 1939-15 Ocak 1943). Türkiye Büyük Millet Meclisi Vakfı
yayınları: No. 35-38. Ankara: Türk Parlamento Tarihi
Araştırma Grubu.
Binbaşıoǧlu, C. (1993). Çağdaş Eğitim ve Köy Enstitüleri Tarihsel Bir
Çerçeve. İzmir: Dikili Belediyesi Kültür Yayınları.
Binbaşıoǧlu, C. (1995). Öǧretmen Yetiştirme Açısından Türkiye'de
Eǧitim Bilimleri Tarihi Üzerinde Bir Araştırma. İstanbul:
M.E.B.
Binbaşıoğlu, C. (1999). Cumhuriyet Dönemi Eğitim Bilimleri Tarihi.
Ankara: Tekışık.
Binbaşıoğlu, C. (2009). Başlangıçtan Günümüze Türk Eğitim Tarihi:
Yöneticilerin ve Eğitimcilerin Kendi Yazılarıyla. Ankara: Anı
Yayıncılık.
Buyse, O. (1939). Teknik Öğretim Hakkında Rapor. İstanbul: Maarif
Matbaası.
Ceyhan, E. (2004). Türk Eğitim Tarihi Kronolojisi, 1299-1997. Edirne:
Ulusal.
CHP (1935). CHP Dördüncü Büyük Kurultayı Görüşmeleri Tutulgası:

9-16 Mayıs 1935. Ankara: Ulus Basımevi.
Cırıtlı, H., & Sorguç, B. (Eds.) (1987). Cumhuriyet Dönemi Eğtimcileri.
Ankara: UNESCO Türkiye Millî Komisyonu.
Cicioğlu, H. (2010). Türkiye Cumhuriyeti’nde Ortaöğretimin Gelişimi.
M. A. Parlak (Ed.), Cumhuriyet Dönemi Eğitim Politikaları
Sempozyumu: 07-09 Aralık 2005 (ss. 137–173). Ankara:
Başbakanlık Atatürk Araştırma Merkezi.
Cumhuriyet Devrinde Türkiye'nin Kültür Politikası (1979). Ankara:
Ülkü-Bir Yayınları.
Cumhuriyet Halk Fırkası (1931). CHF Nizamnamesi ve Programı.
Ankara: TBMM Matbaası.
Cumhuriyet Halk Fırkası (1932). Halkevleri Talimatnamesi. Ankara:
Hakimiyeti Millîye Matbaası.
Cumhuriyet Halk Partisi (1939). Büyük Kurultay Zabıtları. Ankara:
Ulus Basımevi.
Çeçen, A. (1990). Atatürk'ün Kültür Kurumu Halkevleri.
Siyaset/Sosyoloji Dizisi: Ankara: Gündoğan Yayınları.
Demir, G. T. (2018). Halkevlerinin Eğitim Tarihimizdeki Yeri ve
Çankırı Halkevi. Ankara: Berikan Yayınevi.
Dewey, E. (1931). Eski Mektep Yerine Yeni Mektep. İstanbul: Devlet
Matbaası.
Dewey, J. (1939). Türkiye Maarifi Hakkında Rapor. İstanbul: Devlet
Basımevi.
DİE (1967). Millî Eğitim Haraketleri. Ankara: Devlet İstatistik

Enstitüsü Matbaası.
Doğan, H. (1983). Mesleki ve Teknik Eğitim. İstanbul: Millî Eğitim
Basımevi.
Doğan, İ. (2010). Türk Eğitim Tarihinin Ana Evreleri: Kurumlar,
Kişiler, Söylemler. Ankara: Nobel.
Duman, T. (1991). Türkiye'de Ortaöğretime Öğretmen Yetiştirme.
İstanbul: MEB.
Duman, T. (2010). Türkiye’de Mesleki ve Teknik Öğretimin Gelişimi.
Ekiz, D. (2017). Bilimsel Araştırma Yöntemleri. Ankara: Anı
Yayıncılık.
Erdoğan, İ. (2011). Millî Eğitime Dair. Ankara: Nobel Akademik
Yayıncılık.
Ergin Osman (1977). Türkiye Maarif Tarihi. İstanbul: Eser Matbaası.
Ergin, H. (1947). Köy Eğitmenleri Kanunu. İstanbul: Işıl Matbaası.
Ergün, M. (2010). Türk Eğitim Devrimi: Temel İlkeler ve Gelişim
Süreci. M. A. Parlak (Ed.), Cumhuriyet Dönemi Eğitim
Politikaları Sempozyumu: 07-09 Aralık 2005 (ss. 35–53).
Eseniş, A. (1950). Education for Democracy in Turkey. Ankara: Millî
Eğitim Basımevi.
Evren, N. (1992). Poyraz Köyünden Köy Enstitülerine. Ankara:

Gündoğan Yayınları.
Eyuboğlu, S. (1999). Köy Enstitüleri Üzerine. İstanbul: Yenigün
Yayıncılık.
Fer, S. (2010). 1923 Yılından Günümüze Cumhuriyet Dönemi
İlköğretim Programları Üzerine Bir İnceleme. M. A. Parlak
(Ed.), Cumhuriyet Dönemi Eğitim Politikaları Sempozyumu:
07-09 Aralık 2005 (ss. 97–137). Ankara: Başbakanlık Atatürk
Ferriere, A. (1932). Faal Usüller ve Yeni Türkiye Mektepleri. İstanbul:
Sinan Matbaası.
Genelkurmay Askeri Tarih ve Stratejik Etüt Başkanlığı Yayınları
(1980). Atatürk'ün Millî Eğitim Politikası. Ankara:
Genelkurmay Basımevi.
Göğer, Ö. (2013). Cavit Binbaşıoğlu'nun Türk Eğitim ve Kültür
Hayatına Hizmetleri. Ankara: Anı Yayıncılık.
Gökman, M. (1968). Atatürk ve Devrimleri Tarihi Bibliyografyası.
Gündüz, M. (2010). Osmanlı Mirası Cumhuriyet'in İnşası:
Modernleşme, Eğitim, Kültür ve Aydınlar. Ankara: Lotus
Yayınevi.
Gündüz, M. (2019). Eğtim Tarihinin Peşinde: Türkiye'de Eğitim
Tarihçiliği ve Günce Tetkikler. Ankara: Nobel Akademik
Yayıncılık.
Gündüz, M. (Ed.) (2018). Kronolojik ve Tematik Türk Eğitim Tarihi.

İstanbul: İdeal Kültür Yayıncılık.
Güneri, M. (2014). Hasanoğlan Hatırası: Bir Öğretmenin Kaleminden
ve Objektifinden (1941- 1951). İstanbul: Türkiye İş Bankası
Kültür Yayınları.
Güneş, İ. (2001). Türk Parlamento Tarihi: TBMM V. dönem (1935-
1939). Türkiye Büyük Millet Meclisi Vakfı Yayınları: Ankara:
Türkiye Büyük Millet Meclisi Vakfı.
Güven, İ. (2013). Türk Eğitim Tarihi (2. Baskı). Edirne: Paradigma
Akademi Yayınları.
Hakkı, İ. (1930). Umumi Pedagoji. İstanbul: Millîyet Matbaası.
Hesapçıoğlu, M. (2010). Türkiye’de Cumhuriyet Devri Eğitim
Hareketlerinin Dayandığı Felsefî Eğilimler. M. A. Parlak (Ed.),
Hüsnü Cırıtlı, B. S.] (Ed.) (1987). Cumhuriyet Dönemi Eğitimcileri.
Ankara: UNESCO Türkiye Millî Komisyonu.
İnan, M.R. (1975). Atatürk'ün Devraldığı Eğitim, Öğretim Durumu ve
Kurumları (Eğitim Düzeni). Ankara: Türk Tarih Kurumu
Basımevi.
İnan, M.R. (1983). Atatürk'ün Evrenselliği, Önder Kişiliği, Eğitimci
Kişiliği ve Amaçları. Ankara: TİSA Matbaası.
Kafadar, O. (1997). Türk Eğitim Düşüncesinde Batılılaşma. Ankara:
Vadi Yayınları.
Kanat, H. F. (1969). Pedagoji Tarihi. Ankara: Millî Eğitim Basımevi.

Kansu, N. A. (1939). Pedagoji Tarihi. İstanbul: Maarif Matbaası.
Kaplan, I. (1999). Türkiye'de Millî Eğitim İdeolojisi ve Siyasal
Toplumsallaşma Üzerindeki Etkisi. İstanbul: İletişim.
Kaya, Y. K. (1986). Eğitim Yönetimi (Kuram ve Türkiye'deki
Uygulama). Ankara: Bilim Yayınları.
Kırby, F. (1962). Türkiye'de Köy Enstitüleri. Ankara: Rüzgârlı Matbaa.
Kırpık, G. (2016). Türk eğitim tarihi: El kitabı. Ankara: Grafiker.
Kocabaş, K. (Ed.) (2011). Yeni Kuşak Köy Enstitülüler Derneği
Yayınları. "Aramızdan ayrılışının 50. yılında Hasan-Ali
Yücel'den günümüze eğitim, bilim, kültür politikaları":
Sempozyum bildirileri, 25-26 Şubat 2011, İzmir. Hatay, İzmir:
Yeni Kuşak Köy Enstitüleri Derneği.
Koç, N. (2013). Türk Kültür Tarihi İçerisinde Köy Enstitüleri. İstanbul:
İdeal Kültür Yayıncılık.
Koçer, H. A. (1970). Türkiye'de Modern Eğitimin Doğuşu ve Gelişimi:
[1773-1923]. İstanbul: Millî Eğitim Bakanlığı.
Kodaman, B. (1988). Abdülhamid Devri Eğitim Sistemi. Türk Tarih
Kurumu Yayınları. VII. dizi: sa. 94. Ankara: Türk Tarih Kurumu
Basımevi.
Kodamanoğlu, N. (1964). Türkiye'de Eğitim: (1923-1960). Ankara:
Millî Eğitim Basımevi.
Kulaksızoğlu, A. (2010). Cumhuriyet Döneminde Özel Eğitim. In M.
A. Parlak (Ed.), Cumhuriyet Dönemi Eğitim Politikaları
Sempozyumu: 07-09 Aralık 2005 (pp. 353–359). Ankara:

Kühne, A. (1939). Mesleki Terbiyenin İnkişafına Dair Rapor. İstanbul:
Devlet Basımevi.
Levend, A. S. (1940). Maarifimiz ve Millî Davamız. İstanbul:
Burhaneddin Matbaası.
Mahmud Cevad İbnü'ş Şeyh Nafi (2002). Maarif-i Umumiye Nezareti
Tarihçe-i Teşkilat ve İcraatı. Ankara: Millî Eğitim Basımevi.
Makal, M. (1979). Köy Enstitüleri ve Ötesi (Anılar, Belgeler). İstanbul:
Çağdaş Yayınları.
Malche, A. (1939). İstanbul Üniversitesi Hakkında Rapor. İstanbul:
Devlet Basımevi.
Morgül, M. (2006). Millî Eğitimde Emperyalist Kuşatma: Eğitim Nasıl
Sektörleştiriliyor? Istanbul: Otopsi.
Necati, M., & Alim Baran, T. (2008). Mustafa Necati'nin Söyledikleri.
Ankara: Atatürk Araştırma Merkezi.
Neziroğlu, İ., & Yılmaz, T. (2013). Hükümetler, Programları ve Genel
Kurul Görüşmeleri: (24 Nisan 1920 – 22 Mayıs 1950). Ankara:
TBMM Basımevi.
Oğuz, O. (2010). Eğitim Sisteminin Temelleri ve Oluşumu. M. A.
Parlak (Ed.), Cumhuriyet Dönemi Eğitim Politikaları
Oğuzkan, A. F. (1995). Mustafa Necati Hayatı ve Hizmetleri: Türk

Eğitim Derneği Anma Toplantısı 25 Kasım 1994. Ankara: Türk
Eğitim Derneği Yayınları.
Oğuzkan, T. (1983). Orta Dereceli Genel Öğretim Kurumlarının
Gelişmesi, Cumhuriyet Döneminde Eğitim (ss. 281-315).
İstanbul Millî Eğitim Basımevi.
Oktay, A. (2010). Cumhuriyet Döneminde Okul Öncesi Eğitimin
Gelişimi: Tarihsel Gelişim ve Günümüzdeki Durum. M. A.
Parlak (Ed.), Cumhuriyet Dönemi Eğitim Politikaları
Önder, M. (2011). Türk Eğitim Tarihi. Erzincan: Sözkesen Matbaacılık.
Öymen, H. R. (1969). Doğulu ve Batılı Yönü ile Eğitim Tarihi. Ankara:
Ayyıldız Matbaası.
Özel, M. (Ed.) (2001). Köy Enstitüleri. Ankara: Kültür Bakanlığı.
Özerdim, S. N. (1998). Yazı Devriminin Öyküsü. İstanbul: Yenigün
Yayıncılık.
Özgedik, M. (2014). Tük Eğitim Tarihi. İstanbul: Ülke Eğitim
Yayınları.
Özkan, S. (1997). Türk Eğitim Tarihi. Niğde: Tolunay Yayınları.
Öztürk, C. (2010). Cumhuriyet Döneminde Öğretmen Yetiştirmede
Model Arayışları. M. A. Parlak (Ed.), Cumhuriyet Dönemi
Eğitim Politikaları Sempozyumu: 07-09 Aralık 2005 (ss. 283–
317). Ankara: Başbakanlık Atatürk Araştırma Merkezi.
Parker, B. (1939). Türkiye'de İlk Tahsil Hakkında Rapor. İstanbul:

Devlet Basımevi.
Parlak, M. A. (Ed.) (2010). Cumhuriyet Dönemi Eğitim Politikaları
Sempozyumu: 07-09 Aralık 2005. Ankara: Başbakanlık Atatürk
Sağlam, M. (2010). Yükseköğretiminin Kısaca Değerlendirilmesi. M.
A. Parlak (Ed.), Cumhuriyet Dönemi Eğitim Politikaları
Sempozyumu: 07-09 Aralık 2005 (s. 265). Ankara: Başbakanlık
Atatürk Araştırma Merkezi.
Sakaoğlu, N. (1993). Cumhuriyet Dönemi Eğitim Tarihi (2. Basım).
İstanbul: İletişim Yayınları.
Sakaoğlu, N. (2003). Osmanlıdan Günümüze Eğitim Tarihi. İstanbul:
İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları.
Sakaoğlu, N. (2010). Atatürk Döneminde Öğretmen Yetiştirme
Politikaları. M. A. Parlak (Ed.), Cumhuriyet Dönemi Eğitim
Saner, F. (1949). Vocational and Technical Education in Turkey.
Saray, M. (2010). Yeni Üniversite Yasasında Dikkat Edilmesi Gereken
Hususlar. M. A. Parlak (Ed.), Cumhuriyet Dönemi Eğitim
Sarıhan, Z. (2013). Millî Mücadelede Maarif Ordusu. İstanbul: Tarihçi
Kitabevi.
Sarıoğlu, M. (2012). Türk Eğitim Tarihinden Esintiler. İzmit: Umuttepe

Yayınları.
Sevinç, N. (2009). Osmanlıdan Günümüze Misyoner Faaliyetleri
Okullar, Kiliseler, Yardım Kuruluşları, İstanbul: Bilgeoğuz
Yayınları
Soysal, E. (1943). Köy Enstitülerinin Tarihçesi ve Kızılçullu Köy
Enstitüsü. Bursa: Bursa Yeni Basımevi.
Su, Mükerrem K, Su, Kamil (1973). Türkiye Cumhuriyeti Tarihi.
İstanbul: Kanaat Yayınları.
Şeker, Z. Y., & Topçu, F. (2016). Türk Eğitim Tarihi: Ders Kitabı.
Ankara: Millî Eğitim Bakanlğı.
Şemin, R. (1973). Eğitim ve Öğretim Problerimiz: Tarihimiz Boyunca
Eğitim ve Öğretimimize Bir Bakış. İstanbul: Edebiyat Fakultesi
Matbaası.
Şenel, C., & Taibi, A. (Eds.) (2017). Türk-İslâm Bilim Kültür Mirası
Dizisi: Fenn-i terbiye. Ankara: Türkiye Bilimler Akademisi.
Şengör, A. M. C. (2005). Hasan-Âli Yücel ve Türk Aydınlanması (3.
Baskı). TÜBİTAK Yayınları Bilgi Dizisi: Ankara: TÜBİTAK.
Taşdemirci, E. (1982). Atatürk Devrinde Laiklik. Ankara: Ankara
Üniversitesi Basımevi.
Taşdemirci, E. (2010). Türk Eğitim Tarihi. Ankara: Gündüz Eğitim ve
Yayıncılık.
TBMM CHP Grup Yayınları (1967). İkinci Beş Yıllık Plan Hakkında
CHP'nin Görüşü. Ankara: Ulusal Basımevi.
Tin, H. (2016). Köy Enstitüleri ve Oryantalizm (Birinci Basım).

İstanbul: e Yayınları.
Tonguç, İ. H. (1976). Mektuplarla Köy Enstitüsü Yılları: (1935-1946).
İstanbul: Çağdaş Yayınları.
Tozlu, N. (1989). Ismail Hakkı Baltacıoğlu'nun Eğitim Sistemi Üzerine
Bir Araştırma. Millı̂ Eğitim Bakanlığı Yayınları Bilim ve Kültür
Eserleri Dizisi Araştırma-İnceleme Dizisi: İstanbul: M.E.B.
Tuncay, F. S. (Ed.) (1979). Türk Millî Eğitiminin Dünü, Bugünü ve
Geleceği. Ankara: Ülkü-Bir Yayınları.
Tuncor, F. R. (1996). Millı̂ Eğitim Bakanlığı Yayınları Bibliyografyası,
1923-1993 (3. bsl). İstanbul: Millî Eğitim Basımevi.
Türk Devrim Tarihi Enstitüsü Yayımları-6 (1946). Cumhurbaşkanları,
Başbakanlar ve Millî Eğitim Bakanlarının Millî Eğitim ile İlgili
Söylev ve Demeçleri. Ankara: Millî Eğitim Basımevi.
Türk Devrim Tarihi Enstitüsü Yayımları-6 (1946). İnönü’nün Söylev ve
Demeçleri T. B. M. Meclisinde ve CHP Kurultaylarında (1919-
1946). İstanbul: Millî Eğitim Basımevi.
Türk Devrim Tarihi Enstitüsü Yayımları-6 (1947). Cumhurbas̥ kanları,
Başbakanlar ve Millî Eğitim Bakanlarinın Millî Eğitimle İlgili
Söylev ve Demeçleri- III. Ankara: Sakarya Basımevi.
Türk, E., & Kılıç, A. F. (Eds.) (2015). Türk Eğitim Sistemi ve
Ortaöğretim. Ankara: Ortaöğretim Genel Müdürlüğü.
Türk, İ. C. (2014). Osmanlı Devleti Süreli Yayınlarında Maârif (Eğitim)
(1. Basım). Arı Sanat yayınları Araştırma-İnceleme: İstanbul:
Arı Sanat Yayınevi.
Türkiye Cumhuriyeti Maarif Vekilliği (1943). Köy Enstitüleri Öğretim

Programı. Ankara: Maarif Matbaası.
Türkiye Cumhuriyeti Millî Eğitim Bakanlığı (1948). İlkokul Programı.
Türkoğlu, A. (2010). Cumhuriyet Döneminde İlköğretimin Gelişimi.
Türkoğlu, P. (2010). Cumhuriyetin Özgün Bir Öğretmen Yetiştirme
Modeli: Köy Enstitüleri. M. A. Parlak (Ed.), Cumhuriyet
Dönemi Eğitim Politikaları Sempozyumu: 07-09 Aralık 2005
(ss. 317–335). Ankara: Başbakanlık Atatürk Araştırma
Merkezi.
Ülkütaşır, M.Ş. (1998). Atatürk ve Harf Devrimi. Ankara: Yenigün
Yayıncılık.
Varış, F. (Ed.) (1991). Eğitim Bilimine Giriş. Ankara: Ankara
Üniversitesi Basımevi.
Widmann, H. (2000). Atatürk ve Üniversite Reformu: Almanca
Konuşulan Ülkelerden 1933 Yılından Sonra Türkiye'ye Gelen
Öğretim Üyeleri; Yaşam Öyküleri-Çalışmaları-Etkileri.
İstanbul: Kabalcı.
Yalçın, G. (2009). Eğitim Mirasımız Köy Enstitüleri Uygulanabilirliği
ve Model Çalışmalar: 17- 18 Nisan 2008; Sempozyum (1.
Basım). Literatür Yayınları: İstanbul: Literatür Yayıncılık.
Yamaner, Ş. (1999). Atatürk Öncesinde ve Sonrasında Kültürel

Değişim: Değişimin Felsefesi ve Toplumsal Özü (2. bs).
Toplumsal Dönüşüm Yayınları: 102. Araştırma ve İnceleme: 16.
İstanbul: Toplumsal Dönüşüm Yayınları.
Yazıcı, M. (1973). Tanzimattan Bu Yana Millî Eğitim Bakanları
Başbakanlar ve Atatürk 1839-1973. Ankara: Emel Matbaacılık.
Yeşilkaya, N. G. (1999). Halkevleri: İdeoloji ve Mimarlık. İletişim
Yayınları: 520. Araştırma-İnceleme Dizisi; 83. İstanbul:
İletişim.
Yıldırım, N., Yüzbaşıyev, M., Alatlı, B. K., & Saklan, E. (2011). Türk
ve Dünya Tarihine Hizmet Etmiş İnsanlar. Ankara: Nobel
Akademik Yayıncılık.
Yılmaz, M. (2017). Osman Nuri Ergin Hayatı ve Eserleri. İstanbul:
İstanbul Büyükşehir Belediyesi Kültür A.Ş Yayınları.
Yücel Eronat, C. (1999-). Hasan-Âli Yücel'in T.B.M.M. Konuşmaları ve
İlgili Görüşmeler: Cilt:2. TBMM Kültür, Sanat ve Yayın Kurulu
Yayınları: Ankara: TBMM Kültür, Sanat ve Yayın Kurulu.
Yücel, H.-A. (1994). Turkiye'de Ortaögretim. Ankara: T.C Kültür
Bakanlığı Millî Kütüphane Basımevi.
Makaleler
Akandere, O. , & Yılmaz, N. Y. (2017). Köy Enstitülerine Alınacak

Talebe Hakkında Maarif Vekâletince Yayınlanan 18 Ağustos
1941 Tarihli Genelge’nin Esasları ve Uygulanması. Atatürk

Dergisi, 6(2), 1–17.
Akar, İ. (1996). Cumhuriyet Dönemi Eğitim Politikalarının Temel
Özellikleri. Yeni Türkiye, 7(2), 211–218.
Akarsu, F. (2000). Cumhuriyet Dönemi Eğitim Uygulamaları: Bir Özet
Değerlendirme. Eğitim ve Bilim, 25(116), 3–7.
Akbaba, Y. (2019). Cumhuriyet Döneminde Üniversite Reformları ve
Tasfiyeler. Türk Dünyası Uygulama ve Araştırma Merkezi
Çağdaş Düşünce Hayatı Dergisi, 2(1), 24–38.
Akçora, E. (1999). Atatürk, Cumhuriyet ve Eğitim-Öğretimde Millîlik
ve Bütünlük. Erdem, 11(33), 673–697.
Akdağ, M. (2019). Cumhuriyet’in İlk Yıllarından Çok Partili Yaşama
Geçiş Sürecine Türk Eğitimi ve Eğitim Uygulamalarının Bir
Köye Yansıması (Erbeyli İlkokulu Öğrenci Kütüklerinin
İncelenmesi (1933-1953). Turkish Studies-Educational
Sciences, 14(4), 1025–1040.
Akgün, S., & Uluğtekin, M. (1989). Misak-ı Maarif. Ankara
Üniversitesi Türk İnkilap Tarihi Enstitüsü Atatürk Yolu Dergisi,
2(3), 285–349.
Akın, M., & Bal, D. A. (2002). Atatürk’ün Eğitimci Kişiliği ve Eğitim-
Öğretim Boyutlu Düşünceleri. Erzincan Üniversitesi Eğitim
Fakültesi Dergisi, 4(1), 1–9.
Aksoy, V. (2018). Atatürk Dönemi Eğitim Politikalarında Kültürün
Yeri ve Önemi. Motif Akademi Halk Bilimi Dergisi, 11(24),
415–434.
Akşit, E. E. (2008). Halk Eğitiminin Başarısı ve Başarısızlığı. Türkiye

Araştırmaları Literatür Dergisi. (12), 371–398.
Akyüz, Y. (1983). Atatürk ve 1921 Eğitim Kongresi. Cumhuriyet
Döneminde Eğitim, 89-103.
Akyüz, Y. (2019). Atatürk Öğretmenlere Dedi ki. Ankara Üniversitesi
Eğitim Bilimleri Fakültesi Dergisi, 14(1), 9–15.
Alaca, E. (2017). Cumhuriyet Dönemi İlkokul Tarih Ders Kitapları
Üzerine Bir Değerlendirme (1923-1. Journal of Turkish Studies,
12(28), 25–40.
Albayrak, M. (1994). Millet Mekteplerinin Yapısı ve Çalışmaları.
Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, 10(29), 471–482.
Alkan, C. (2019). Atatürk Düşüncesi ve Eğitim. Ankara Üniversitesi
Altın, H. (2010). Ziya Gökalp’in Eğitim Tarihimiz Açısından Önemi.
History Studies International Journal of History, 2(2), 493–509.
Altunya, N. (2014). Köy Enstitüsü Uygulamalarından Çıkan Sonuçlar.
Mülkiye Dergisi, 25(229), 323–338.
Anık, M. (2006). Bir Modernleş (tir)me Projesi Olarak Köy Enstitüleri.
Divan: Disiplinlerarası Çalışmalar Dergisi. (20), 279–309.
Ardıç, E., & Kılıç, F. (2017). Geç Osmanlı ve Erken Cumhuriyet
Dönemi Öğretim Materyalleri: Tarih ve Yurt Bilgisi Dersleri.
Türk Tarih Eğitimi Dergisi, 6(2), 363–382.
Arı, A. (2002). Tevhidi Tedrisat ve Laik Eğitim. Gazi Üniversitesi Gazi
Eğitim Fakültesi Dergisi, 22(2), 181–192.
Arseven, T. (2017). Türk Harf Devriminin Kültürel Temelleri.

Folklor/Edebiyat, 23(90), 166–182.
Arslan, N. (2012). A Sample to Village Institutes in Turkish Education
System: Kars Cilavuz Village Institute. History Studies
International Journal of History, 4(1), 29–45.
Arslan, Ö. Ö. (2019). Köy Enstitülerinin Toplum Kalkınmasındaki
Rolü. Barış Araştırmaları ve Çatışma Çözümleri Dergisi, 6(1),
84–119.
Aslan, C. (2016). Cumhuriyetin Erken Döneminde Yurt Dışı
Eğitiminde Karşılaşılan Sorunlar (1923-1940). Turkish Journal
of Education, 5(3), 156–170.
Aslan, C., & Tanır, E. D. (2020). Hâkimiyet-İ Millîye Gazetesinin
Maarif Hakkındaki Anketi Üzerine Bir Değerlendirme. Belgi
Dergisi, 2(19), 1720–1747.
Aslan, E. (2011). Türkiye Cumhuriyeti'nin İlkokullarda İzlediği İlk
Öğretim Programı: “1924 İlk Mektepler Müfredat Programı”.
İlköğretim Online, 10(2), 717–734.
Aslan, E. (2012). Atatürk Döneminde Tarih Eğitimi- I: “Türk Tarih
Tezi” Öncesi Dönem (1923-1931). Eğitim ve Bilim, 37(164),
331–346.
Aslan, Y. (2010). I. Dönem TBMM'de "İcra Vekilleri Heyeti Riyaseti
(Hükümet Başkanlığı)"Nın Statüsü ve "TBMM Reisi"Nin İcra
İle İlgili Yetki ve Sorumluluğu. Atatürk Dergisi, 3(1), 61–66.
Aykaç, M. (2018). Bir Modernleşme Öyküsü: Köy Enstitüleri. Journal
of Turkish Studies, 13(27), 183–201.
Aykaç, M., & Aykaç, N. (2021). Hayat Boyu Öğrenme Bağlamında

Türkiye’nin Modernleşmesinde Halkevleri ve Halkodaları
(1932-1951). Trakya Eğitim Dergisi, 11(1), 532–549.
Aysal, N. (2005). Anadolu da Aydınlanma Hareketinin Doğuşu: Köy
Enstitüleri. Atatürk Yolu Dergisi, 9(35), 267–282.
Ayvaz, S. , & Şahin, M. (2014). Cumhuriyet Dönemi Eğitim Bütçeleri.
International Journal of Human Sciences / Uluslarası İnsan
Bilimleri Dergisi, 11(1), 303–316.
Babaoğlu, R. (2019). British Council, Köy Enstitüleri ve Savaş
Ortamında Kültürel Diplomasinin Yollarını Aramak. Tarih
İncelemeleri Dergisi, 34(1), 23–48.
Bahar, I. I. (2010). German or Jewish, Humanity or Raison d'Etat: The
German Scholars in Turkey, 1933-1952. Shofar: An
Interdisciplinary Journal of Jewish Studies, 29(1), 48–72.
Balaç, İ. , & Altun, S. A. (2016). 1945-1947 Yılları Arasında Köy
Enstitülerince Çıkarılan Dergilerin Analizi. Başkent University
Journal of Education, 3(2), 132–145.
Balcı, M. (2019). Tek Parti Dönemi’nde Eğitim Şûralarının
Hükümetlerin Eğitim Politikalarına Etkileri. Bingöl Üniversitesi
Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 9(17), 143–164.
https://doi.org/10.29029/busbed.481420
Baltacıoğlu, İ. H. (1934). Türkiye Millî Bir Terbiye Planına Muhtaçtır.
Yeni Adam, 1(1), 2.
Baltacıoğlu, İ. H. (1936). 3 Yaşına Giriyoruz. Yeni Adam. (105), 3.
Baskan, G. A. (2001). Türkiye de Yükseköğretimin Gelişimi. Gazi

Üniversitesi Gazi Eğitim Fakültesi Dergisi, 21(1), 21–32.
Başar, E. (2014). Türk Yükseköğretim Sisteminin Dünü, Bugünü,
Yarını (Üniversitelerin İleriye Dönük Gelişmeleri Üzerine
Görüş ve Öneriler). Ondokuz Mayıs Üniversitesi Eğitim
Başar, H. (2003). Sâtı Bey ve Eğitimle İlgili Görüşleri. Değerler
Eğitimi Dergisi, 1(2), 47–67.
Batır, B. (2012). Türk Eğitim Reformunda Bir İsim: Mehmet Tahir
Münif Paşa. Hasan Ali Yücel Eğitim Fakültesi Dergisi, 1(2), 10–
24.
Bayburt, B. (2017). 1923'ten Günümüze Türkiye'de Eğitim Yönetimine
Millî Eğitim, Sağlık ve Adalet Bakanlarının Mesleki
Formasyonları Üzerinden Karşılaştırmalı Bir Bakış. The
Journal of Academic Social Science Studies, 6(59), 509–529.
Bayındır, N. (2015). Atatürk ve Halk Eğitimi. Dumlupınar Üniversitesi
Sosyal Bilimler Dergisi. (23), 283–288.
Bayraktutan, F. (2020). Millet Mekteplerinin Halk Eğitimi Açısından
İncelenmesi. Yakın Dönem Türkiye Araştırmaları. (37), 119–
150. https://dergipark.org.tr/tr/pub/iuydta/issue/55247/758170
Benli Faik (2020). İlkokullara Öğretmen Yetiştirme. Millî Eğitim
Dergisi, 49(228), 71–105.
Boy, A. (2018). Cumhuriyetin İlk Yıllarında Sayısal Verilerle Azınlık
ve Yabancı Okulları (1923-1938 İlk-Orta-Lise). Journal of
History School, 11(37), 196–212.
Bozdemir, S. (1998). Atatürk Döneminde Eğitimdeki Gelişmeler.

Erdem, 10(32), 1–27.
Bozdemir, S. (1998). Atatürk ve Eğitim, Cumhuriyet Döneminde
Eğitimdeki Gelişmeler. Erdem, 11(32), 439–458.
Bozkurt, B. (2011). Türkiye’de “Millî Şef” Dönemi CHP
Politikalarının Eğitim Sistemine Etkileri Üzerine Bir
Değerlendirme. Belgi Dergisi. (2), 183–204.
Bozkurt, B. (2020). Cumhuriyet Türkiyesinin Eğitim Sisteminin İnşası
Sürecinde Heyet-İ İlmiye Toplantıları. Belgi Dergisi. (19),
1748–1765.
Budak, L. (2014). Osmanlı İmparatorluğu'ndan Türkiye Cumhuriyeti'ne
İlkokul Programları (1870-1936. International Journal of
Turkish Literature Culture Education, 3(1), 377–393.
Budak, L., & Budak, Ç. (2014). Osmanlı İmparatorluğu’ndan Türkiye
Cumhuriyeti’ne İlkokul Programları (1870–1936). Türkiye
Sosyal Araştırmalar Dergisi, 18(1), 51–68.
Bulut, S. (2006). Cumhuriyet Dönemi Üstün Yetenekliler Eğitim
Politikası. Abant Izzet Baysal University Graduate School of
Social Sciences, 1(12), 33–40.
Bulut, Y. (2008). Hasan Âli Yücel: İcraatları ve Eserleriyle Bir Eğitim
Bakanının Portresi. Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi,
6(12), 665–684.
Bursalıoğlu, Z. (1989). Atatürk ve Sonrası Eğitim. Ankara Üniversitesi
Türk İnkılap Tarihi Enstitüsü Atatürk Yolu Dergisi, 1(04).
Bursalıoğlu, Z. (2019). Atatürk ve Sonrası Eğitim. Ankara Üniversitesi

Büyükdüvenci, S. (1984). Atatürk'ün Eğitim Felsefesi. Ankara
Universitesi Egitim Bilimleri Fakultesi Dergisi, 17(1), 463–474.
Canyaş, H., & Canyaş, F. O. (2008). Türk Modernleşmesi Açısından
Öğretim Birliğinin Önemi. Türklük Bilimi Araştırmaları. (23),
27–37.
Cicioğlu, H. (1984). Cumhuriyet Döneminde Öğretmenliğin Yasal
Temelleri. Ankara Universitesi Egitim Bilimleri Fakultesi
Dergisi, 17(1), 29–33.
Çağır, M., & Türk, İ. C. (2017). 1869 Maarif-i Umumiye Nizamnamesi
ve Türk Eğitim Tarihindeki Yeri. Avrasya Sosyal ve Ekonomi
Araştırmaları Dergisi, 4(11), 37–50.
Çağlar, D. (2019). Atatürk- Eğitim ve Bireysel Ayrılıklar. Ankara
Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Dergisi, 14(1), 63–79.
Çağlayan, E. (2014). Köy Enstitüleri'nin Açılması ve Dicle Köy
Enstitüsü. Journal of Turkish Studies, 9(Volume 9 Issue 1), 119.
Çağlayan, E. (2018). Kemalizm’in “Medeniyet Fabrikası”: Kız
Enstitüleri. Tarih ve Gelecek Dergisi, 4(3), 8–35.
Çakır, C. (2017). Geçmişten Günümüze Türk Eğitim Sistemindeki
Gelişmeler: Bir Kamu Politikası Aktörü Olarak Millî Eğitim
Şûraları Özelinde Bir Değerlendirme. Sosyal ve Beşerî Bilimler
Dergisi, 9(2), 31–48.
Çakmak, F. (2007). Kuruluşundan Kapatılışına Kadar Türkiye Büyük

Millet Meclisi İçerisinde Köy Enstitülerine Yönelik Muhalefet.
Çağdaş Türkiye Tarihi Araştırmaları Dergisi, 6(15), 221–250.
Çam, H. (2018). Yahya Akyüz'ün Türk Eğitim Tarihine İlişkin
Görüşleri. Bartın Üniversitesi Eğitim Araştırmaları Dergisi,
2(1), 43–51.
Çanakkale Halkevi (1934). Anafarta, 1(3).
Çapar, M. (2021). Bir Başka Açıdan Köy Enstitüleri. Derin Tarih.
(106), 34–39.
Çelenk, S. (2008). Türk Eğitim Tarihinde Lâikleşme Süreci. İlköğretim
Online, 7(2), 368–375.
Çelik, M., Savaş, G., Takmak Hazal, & Tuti Gamze (2018).
Cumhuriyetin Kuruluşundan Günümüze Millî Eğitim
Bakanlarının Çalışmalarına İlişkin Bir Analiz. Uluslararası
Liderlik Çalışmaları Dergisi: Kuram ve Uygulama, 1(2), 136–
150.
Çetin, S., & Kahya, A. (2017). Kırda Bir Modernleşme Projesi Olarak
Köy Enstitüleri: Aksu ve Gönen Örnekleri Üzerinden Yeni Bir
Anlamlandırma Denemesi. METU JFA, 34(1), 133–162.
Çetin, S., & Kıran, G. (2019). Ortaklar Köy Enstitüsünde Modern
Mimarlığın İzleri. Journal of Arts, 2(3), 169–180.
https://doi.org/10.31566/arts.2.012
Çiçek, N., & Kabakulak, N. (2017). Harf Devrimi’nin İstanbul
Kitapçılarına Ekonomik Etkileri. Türkiyat Mecmuası, 27(1),
121–137.
Çoban, A. (2011). Öğretmen Yetiştirme Politikası Olarak Köy

Enstitüleri Örneğinin İncelenmesi. Kastamonu Eğitim Dergisi,
19(2), 449–458. https://dergipark.org.tr/tr/pub/kefdergi/issue/
49052/625759
Demir, E., & Şen, H. Ş. (2009). Cumhuriyet Dönemi Mesleki ve Teknik
Eğitim Reformları. Ege Eğitim Dergisi, 10(2), 39–58.
Demir, G. T. (2017). 1918-1938 Yılları Arasında Yayınlanan Eğitim
Dergilerindeki Karşılaştırmalı Eğitim Makalelerinin Analizi.
Cumhuriyet Uluslararası Eğitim Dergisi, 6(1), 15–33.
Demirtaş, B. (2008). Atatürk Döneminde Eğitim Alanında Yaşanan
Gelişmeler. Gazi Akademik Bakış, 1(2), 155–176.
Demirtaş, B. (2008). Doğu ve Güneydoğu Anadolu Bölgelerinde
Eğitim ve Öğretim (1923-1938). Ankara Üniversitesi Türk
İnkılap Tarihi Enstitüsü Atatürk Yolu Dergisi, 11(41), 63–87.
Deniz, M. (2016). Türk Millî Eğitiminde Bir Yerinden Yönetim Örneği:
Maarif Eminlikleri. The Journal of Academic Social Sciences,
4(22), 109–117.
Diyarbakır Halkevi (1938). Karacadağ, 1(1).
Doğan, A., & Çetin, S. (2017). “Aşiyan Schools” as a Private School
Initiative in Istanbul. Gaziantep University Journal of Social
Sciences, 16(3), 827–838.
Dönmez, C. (2005). Atatürk ve Cumhuriyet Döneminde Ortaöğretim.
Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi. (14),
255–268.
Dönmez, C. (2006). Atatürk'ün Eğitim ile İlgili Görüş ve

Uygulamalarına Toplu Bir Bakış. Gazi Üniversitesi Kırşehir
Eğitim Fakültesi Dergisi (Ahi Evran Üniv. Kırşehir Eğt. Fak.
Derg.), 7(1), 91–109.
Dönmez, C. (2014). Atatürk’ün Çağdaşlık ve Evrensellik Anlayışı
Açısından Üniversite Reformuna Bir Bakış. Atatürk Yolu
Dergisi, 14(54), 71–106.
Dönmez, R. (1945). Hasanoğlan Köy Enstitüsünün Kısa Tarihçesi. Köy
Enstitüleri Dergisi, 1(1).
Duman, Ö. (2016). Maarif Yıllıklarına Göre Cumhuriyet’in İlk
Çeyreğinde Gümüşhane’de Eğitim (1923-1950). Mavi Atlas.
(7), 55–75.
Duran, A. (2017). Meşrutiyet Dönemi Eğitimdeki Yenileşme
Hareketleri ve Cumhuriyet Dönemine Bıraktığı Miras.
Cappadocia Journal of History and Social Sciences, 1(8), 62–
77.
Edirne Halkevi (1933). 6 Ok, 1(3).
Ekiz, C. (2010). Atatürk ve Eğitim Anlayışının Millî Karakteri. Atatürk
Üniversitesi Kazım Karabekir Eğitim Fakültesi Dergisi. (16),
22–36.
Elâzığ Halkevi (1936). Altan, 2(13).
Elmas Abdullah (2018). Köy Enstitülerinde Denetim Uygulamaları.
International Journal of Social Humanities Sciences Research
(JSHSR), 5(18), 401–425.
Elpe, E. (2014). Köy Enstitüleri ve Sanat Eğitimi. Batman Üniversitesi

Yaşam Bilimleri Dergisi, 4(2), 15–34.
Erarslan, E., Pürtük, E., Doğan, A. C., Kültürel, N. K., & Can Köksal,
E. (2014). Köy Enstitüleri ve Lüleburgaz Kepirtepe Köy
Enstitüsü tarihi. Aslı Yiğit, HIST 200-9 (2013-2014 Fall); 8.
Erdem Ali Rıza (2011). Atatürk’ün Eğitim Liderliğinin Başarısı: Türk
Eğitim Devrimi. Belgi Dergisi. (2), 163–181.
Erdem Ali Rıza (2012). Atatürk’ün Liderliğinde Üniversite Reformu:
Yükseköğretim ve Bilim Tarihimizde Dönüm Noktası. Belgi
Dergisi. (4), 376–388.
Erdem Çanak, & Ahmet Yeşil (2015). Harf İnkılabı Sonrası Adana’da
Açılan Millet Mektepleri ve Faaliyetleri (1928-1935). Asia
Minor Studies, 3(6), 42–68.
Ergün, M. (2008). Cumhuriyet Dönemi Eğitim Tarihi. Türkiye
Araştırmaları Literatür Dergisi. (12), 321–348.
Erkuş, B., & Ulusoy, K. (2017). Türk Eğitim Tarihinin Mihenk
Taşlarından Meslek Liselerine Karşı Öğrencilerin İlkokuldan
İtibaren Yönelimleri ve Okula Aidiyet Duyguları. Elektronik
Sosyal Bilimler Dergisi, 16(61), 676–685.
Ertürk, S. (1988). Türkiye'de Eğitim Felsefesi Sorunu. Hacettepe
Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 3(3), 11–16.
Eser, G. (2013). Kastamonu-Göl Eğitmen Kursu'nun 1940 Yılı
Faaliyetleri. Yakın Dönem Türkiye Araştırmaları, 11(21), 91–
117.
Eser, G. (2020). Göl Köy Enstitüsü’nde Kız Öğrencilere Yönelik

Mesleki ve Teknik Eğitim: Uygulamalarıyla Köy Ev ve El
Sanatları (1940-1944). Tarih ve Gelecek Dergisi, 6(4), 1464–
1486.
Eski, M. (2017). İlhan Başgöz, Türkiye’nin Eğitim Çıkmazı ve Atatürk.
Osmanlı Araştırmaları, 469–474.
Evsile, M. (2019). TBMM Zabıtlarına Göre Cumhuriyet Döneminde
Eğitim Hizmetleri (1923-1950). History Studies International
Journal of History, 11(2), 621–654.
Eyyupoğlu, İ. (2017). Köy Enstitülerinin Kuruluşu ve Pulur Köy
Enstitüsü Öğrencilerinden Muammer Genç’in Anıları. Atatürk
Dergisi, 6(1), 1–21.
Ezer, F. (2020). Köy Enstitülerinin Türk Eğitim Tarihindeki Yeri ve
Önemi. Belgi Dergisi, 2(19), 1786–1804.
Feyzioğlu, H. S., & Güven, İ. (2018). Cumhuriyet’e Geçişte Ankara’da
Eğitimsel Gelişmeler. Atatürk Yolu Dergisi, 16(62), 253–300.
Geray, C. (2019). Türkiye'de Köy Enstitüleri Hareketi ve Köy
Kalkınması. Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi
Dergisi, 2(1), 197–207.
Giorgetti, F. M., & Batır, B. (2012). İsmet İnönü'nün Cumhurbaşkanlığı
Döneminde Eğitim Politikaları. Yakın Dönem Türkiye
Araştırmaları. (13-14), 27–56.
Giorgetti, F. M. (2008). İsmail Hakkı Baltacıoğlu: Bir Ömür Pedagoji.
Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi, 6(12), 713–726.
Gök, S., & Kılınççeker, Ö. (2018). Maarif Millet Mektepleri

İstatistiğine Göre Malatya Millet Mektepleri. Adıyaman
Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi. (30), 1173–
1235.
Gökçe, B. (2006). Atatürk ve Eğitim Politikası. Muğla Üniversitesi
Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 85–94.
Gökçe, S. (2019). Türk Modernleşmesinde Halkevlerinin Yeri. OPUS
Uluslararası Toplum Araştırmaları Dergisi, 14(20), 2327–
2350.
Gökmenoglu, T., & Kondakci, Y. (2015). Atatürk’ün Söylev ve
Demeçlerinde Eğitim. İlköğretim Online, 14(3), 1029–1043.
Göksu, M. M. (2020). Sınıf Dışı Öğrenme Ortamları: Köy Enstitüleri
Örneği. Turkish History Education Journal, 9(1), 1–16.
Gut, E. (2018). Köy Enstitüleri Dergisi Üzerinde Bir İnceleme. Hars
Akademi Uluslararası Hakemli Kültür Sanat Mimarlık Dergisi,
1(1), 69–94.
Güçlü, M. (2013). Eğitim Tarihi Araştırmalarında Sözlü Tarih
Uygulaması. Türk Eğitim Bilimleri Dergisi, 11(1), 100–113.
Güçlü, M., & Özdemir, M. Ç. (2017). Eğitim Hareketleri Dergisi’nin
Türk Eğitim Tarihindeki Yeri ve Önemi. Ahi Evran Üniversitesi
Güçtekin, N. (2014). Osmanlı Devleti’nin 1907-1908 Yılına Ait Eğitim
İstatistiği. Yakın Dönem Türkiye Araştırmaları, 11(22), 125–
167.
Güdek, B. (2014). Cumhuriyet Dönemi Müzik Alanında Yabancı

Uzman Raporları. Journal of History School, 7(17), 629–659.
Gül, E. D. (2008). Meşrutiyet’ten Günümüze Okul Öncesi Eğitim.
Çukurova Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 17(1),
269–278.
Gül, O. K. (2018). Maarif Kongresi, Heyet-i İlmiyeler ve Uluslararası
Ortaöğretim Öğretmenleri Kongresi Üzerine Bir
Değerlendirme. Karadeniz Sosyal Bilimler Dergisi, 10(19),
509–523.
Gül, S. S., & Alican, A. (2014). Cumhuriyet Modernleşmesinin
Anadolu Ateşi: Köy Enstitüleri. Mimar Sinan Güzel Sanatlar
Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi. (10-11), 12–28.
Güler, A. (2014). Türkiye Cumhuriyeti Eğitim Politikasının Ana
Devreleri ve Karakteristikleri. Ondokuz Mayıs Üniversitesi
Eğitim Fakültesi Dergisi, 4(1), 46–68.
Gülşah Eser (2013). Kastamonu-Göl Eğitmen Kursu'nun 1940 Yılı
Faaliyetleri. Yakın Dönem Türkiye Araştırmaları, 11(21), 91–
117.
Gümüşoğlu, F. (2018). Osmanlı İmparatorluğu’ndan Cumhuriyet’e
Türk Yurdu Dergisinde Eğitim Anlayışı. Uluslararası Anadolu
Günay, N. (2013). Atatürk Döneminde Türkiye’de Beden Eğitiminin
Gelişimi ve Gazi Beden Terbiyesi Bölümü. Atatürk Araştırma
Merkezi Dergisi, 29(85), 72–100.
Gündüz, M. (2010). Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Eğitim Sisteminin

Finansmanını Sağlama Düşünce, Öneri ve Uygulamaları (1860-
1930). Education Sciences, 5(4), 1658–1669.
Gündüz, M. (2015). Diyar-ı Ecnebide Tahsil-i İlim Serüvenimiz (1830-
1950), Eğitime Bakış Dergisi, 11(34), 20–36.
Gündüz, M. (2017). Türk Eğitim Sisteminde Aşırı Militarist
Uygulamanın Başlaması (1926-1947). Erdem. (71-72), 69–90.
Gündüz, M. (2017). Yeni Türk Mecmuası’nda İdeal İnsan, Eğitim ve
Toplum. Millî Eğitim Dergisi, 46(216), 187–201.
Gündüz, M. (2018). Metodoloji, Kavram ve Konu Kıskacında (Türk)
Eğitim Tarihçiliği. Osmanlı Medeniyeti Araştırmaları Dergisi,
4(7), 118–130.
Günel, İ. S. (2014). Pulur Köy Enstitüsü. KEBİKEÇ, 79–86.
Günergun, F. (2018). İstanbul’da Mülteci ve Bilim Adamı Olmak.
Osmanlı Bilimi Araştırmaları, 19(2), 288–291.
Günergun, F., & Kadıoğlu, S. (2011). Bilim İnsanlarının Ülkelerarası
Yolculuğu: İstanbul Üniversitesi’nde Dört Yabancı Astronom
(1933-1958). Osmanlı Bilimi Araştırmaları, 13(1), 43–79.
Güneş, H. N. (2016). Cumhuriyet Dönemi Eğitim Politikalarının
Liberal-Muhafazakâr Yüzü. Bitlis Eren Üniversitesi Sosyal
Bilimler Dergisi, 5(3), 59–80.
Gürel, R. (2019). Mehmet Şemseddin Günaltay’ın Sebîlürreşâd
Dergisinde Yayınlanan Makaleleri Işığında Eğitim-Öğretim ile
Ilgili Görüşleri. Darulfunun İlahiyat, 30(2), 407–431.
Gürsel, A. (2018). Türk Eğitim Sisteminde Köy Enstitüleri. Asia Minor

Studies, 6(11), 1–11.
Güven, S. (2016). Türkiye'de Eğitim Politikaları. İlköğretim Online,
15(4).
Hesapçıoğlu, M. (2009). Türkiye’de Cumhuriyet Döneminde Eğitim
Politikası ve Felsefesi. Marmara Üniversitesi Atatürk Eğitim
Fakültesi Eğitim Bilimleri Dergisi. (29), 121–138.
Hesapçıoğlu, M., & Deniz, L. (2008). Eğitim Tarihine İlişkin Süreli
Yayınlar. Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi, 6(12), 539–
552.
Işık, Y. (2020). Mustafa Kemal Atatürk’ün Eğitimci Kişiliği ve
“Başöğretmen” Unvanı. Avrasya Sosyal ve Ekonomi
İleri, T. (2019). Cumhuriyet Dönemi Eğitim Politikaları Bağlamında
Kız Enstitüleri’nin Türk Modernleşmesindeki Yeri ve Önemi.
Atatürk Yolu Dergisi. (65), 193–226.
İlköğretim (1946). Cumhuriyetin Yirmi Üçüncü Yılında Millî Eğitim
Çalışma ve Esasları. İlköğretim, 11(215-216).
İnan, A. (1968). Yeni Harflerin Kabûlü ve Millet Mekteplerinin Açılışı
Esnasında Millî Eğitim Bakanı M. Necati'nin Ölümü (1 Resimle
Birlikte), Belleten, 32(125), 51–55.
İnan, M. R. (1983). 1920’lerde Türk Millî Eğitimi, Cumhuriyet
Döneminde Eğitim, 53-69.
Kadıoğlu, S. İ. (2004). 1933 Üniversite Reformu Hakkında Bir

Bibliyografya Denemesi. Dîvân: Disiplinlerarası Çalışmalar
Dergisi, 2(4), 471–491.
Kahveci, K. (2018). Cumhuriyet Dönemi Ütopyası: ‘Rüyamdaki
Okullar’ (1936). Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü
Dergisi, 22(1), 199–205.
Kanbolat, E. (2017). Atatürk Döneminde Eğitimde Millîlik ve
Modernleşmeye Dair Tartışmalar. Yakın Dönem Türkiye
Araştırmaları, 6(31), 57–80.
Kapluhan, E. (2013). Atatürk Dönemi (1923-1938) İlkokullarda
Coğrafya Eğitimi. Marmara Coğrafya Dergisi. (25), 152–170.
Kapluhan, E. (2013). Atatürk Dönemi Eğitim Seferberliği ve Köy
Enstitüleri. Marmara Coğrafya Dergisi. (26), 172–194.
Kapluhan, E. (2014). 1921 Maarif Kongresi’nin Türk Eğitim
Tarihindeki Yeri ve Önemi. Yalova Sosyal Bilimler Dergisi,
5(8), 123–134.
Kapluhan, E. (2016). Hazırlık (Kurtuluş Savaşı) Dönemi Eğitim
Politikaları ve Eğitim Faaliyetleri. Mehmet Akif Ersoy
Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü Dergisi, 1(1), 1–28.
Kara, A. (2020). Türkiye’de Alfabe Değişiminden Sonra Yeni Harflerin
Yaygınlaştırılması ve Halk Eğitiminde Millet Mekteplerinin
Rolü ve Önemi. Oğuz-Türkmen Araştırmaları Dergisi, 4(1),
114–141.
Kardaş, A. (2017). Cumhuriyet Dönemi’nde Bir Hareketin Son

Temsilcisi: Ernis Köy Enstitüsü. Journal of International Social
Research, 10(48), 184–190.
Kartal, Ö. (2016). Erken Cumhuriyet Döneminde Yabancı Uzman
Raporlarına Göre Türk Eğitim Sisteminin Ezbercilik Sorunu.
Eğitim ve Toplum Araştırmaları Dergisi, 3(1), 42–59.
Kartal, S. (2014). Toplum Kalkınmasında Farklı Bir Eğitim Kurumu:
Köy Enstitüleri. Mersin Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi,
4(1). https://doi.org/10.17860/efd.89259
Kartal, S. (2018). Tek Parti Döneminde Toplanan Millî Eğitim
Şûralarında Alınan Kararların Eğitimin Siyasi İşlevi Açıdan
Analizi. Avrasya Sosyal ve Ekonomi Araştırmaları Dergisi,
5(11), 196–203.
Kaya, M., & Akan, B. (2019). Cumhuriyet Dönemi Eğitim Öğretimin
Gelişmesi ve Tarih Eğitiminde Bingöl Örneği. Bingöl
Kayadibi Fahri (2012). Atatürk Döneminde Eğitim ve Bilim Alanında
Gelişmeler. İstanbul Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi.
(13), 1–21.
Kayıran, M. (1998). “Atatürkçü Düşünce Işığında: Çağdaş Eğitim”,
Kayıran, M. & Metintaş, Y. (2015). Latin Kökenli Yeni Türk
Alfabesine Geçiş Süreci ve Millet Mektepleri. Dumlupınar
Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi. (24), 191–206.
Kaymakcı, S., & Çakır, O. (2008). Türk Eğitim Tarihi’nde

Yükseköğretimin Gelişimi. Sosyal Bilimler Araştırma Dergisi,
6(11), 17–40.
Kenan, S. (2013). Türk Eğitim Düşüncesi ve Deneyiminin Dönüm
Noktaları Üzerine Bir Çözümleme. Osmanlı Araştırmaları,
41(41), 1–31.
Kılıç, F. (2017). Cumhuriyetin İlk Yıllarında Tarih Alanında Yurt
Dışına Gönderilen Öğrenciler ve Türk Tarihçiliğine Etkileri.
Journal of History School, 10(32), 19–54.
Kılıç, F. (2017). Yeni Türk Alfabesinin Yaygın Eğitim Yoluyla
Öğretilmesi. Atatürk Yolu Dergisi, 16(61), 207–248.
Kılıç, F., & Tarhan, M. (2018). Cumhuriyetin İlk Yıllarında
Anadolu’dan Eğitime Bir Bakış: Yeşil Yaprak Dergisi. Abant
İzzet Baysal Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi,
18(1), 241–262.
Kılıç, R. (1999). Türkiye'de Yükseköğretimin Kapsamı ve Tarihsel
Gelişimi. Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi. (3),
289–310.
Kılıç, S. (2013). Nazi Basını Völkıscher Beobachter’de Atatürk (1935-
1938). Sosyal ve Beşerî Bilimler Dergisi, 5(1), 469–478.
Kılıç, S. (2020). Cumhuriyet Döneminde Yabancı Okullar (1923-
1938). Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, 21(61), 259–280.
Kılıçoğlu, G., Yılmaz, D., & Turan, S. (2015). Hasan Ali Yücel: A
Leader Transforming Turkish Education and Culture between
Years 1938 and 1946. İnönü Üniversitesi Eğitim Fakültesi

Dergisi, 15(3), 21–42.
Kılınç, M. (2018). Millet Mektepleri ve 1929 Yılı Millet Mektepleri
Faaliyetlerinin Basına Yansımaları. International Journal of
Social Science Research, 7(1), 93–102.
Kınacı, A. (2008). Her Sayıda Bir Enstitü: Hasanoğlan Köy Enstitüsü.
Köy Enstitüleri, 2(6), 1–8.
Kısıklı, E. (2012). Atatürk Döneminde Cumhuriyet Kültürünü
Yerleştirme Çabaları Çerçevesinde Halkevleri ve Millet
Mektepleri. Batman Üniversitesi Yaşam Bilimleri Dergisi, 1(1),
331–340.
Klaus-Detlev Grothusen (1981). 1933 Yılından Sonra Alman Bilim
Adamlarının Türkiye'ye Göçü, Belleten. (178-180), 537–550.
Koç, N. (2020). Türkiye’de “Köy Enstitüleri” Konusunda Yapılmış
Lisansüstü Tezlerin Nicelik ve Nitelik Yönleriyle
Değerlendirilmesi (2010’a Kadar). Tarihyazımı, 2(1), 13–36.
Koç, R., & Demirci, R. (2018). Yeni Türk Harfleri’nin Kabulü ve
Konuyla İlgili Tartışmalar. Yüzüncü Yıl Üniversitesi Sosyal
Bilimler Enstitüsü Dergisi. (41), 31–50.
Korkmaz, F. (2013). Türkiye'nin Öğretmen Yetiştirme Problemi (1923-
1954 Yıllar Arası). The Journal of Academic Social Sciences,
1(1), 155-167.
Köçer, M. (2014). Türk Eğitim Tarihinde Sekülerizm. Journal of
Turkish Studies, 9(5), 1447–1457.
Kurt, S. (2013). Osmanlı Devleti'nde Türklerin Açtığı Özel Mektepler/

Private Islamic Schools In The Ottoman State. Mustafa Kemal
Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 9(19), 105–123.
Kuruyazıcı, N. (2012). Farklı Bir Sürgün: 1933 Türkiye Üniversite
Reformu ve Alman Bilim Adamları. Alman Dili ve Edebiyatı
Dergisi. (11), 37–50.
Küçük, H. (2008). Book Reviews: Arnold Reisman. Turkey’s
Modernization: Refugees from Nazism and Atatu¨rk’s Vision.
Isis, 99(1), 223–225.
Küçükali, R. (2010). Bir Lider Olarak Atatürk ve Eğitime Bakışı.
Atatürk Üniversitesi Kazım Karabekir Eğitim Fakültesi Dergisi.
(14), 211–222.
M. Özkan, & Melike Karabacak (2018). Ladik Akpınar Köy
Enstitüsü’ne Yazılı Ve Sözlü Kaynaktan Bakmak. Undefined.
Maarif Vekaleti (1945). Köy Enstitüleri Dergisi. Köy Enstitüleri
Dergisi, 1(1).
Maden, F. (2009). Kepirtepe Köy Enstitüsü (1937-1954). Atatürk
Araştırma Merkezi Dergisi, 25(75), 495–522.
Maralli, S. (2019). Harf İnkılâbı’nın Uygulanması ve Birtakım Etkileri.
Eskişehir Osmangazi Üniversitesi Tarih Dergisi, 2(1), 112–131.
Meşe, E. (2017). Türk Sağında Köy Enstitüleri Algısı. ASYA STUDIES,
1(1), 83–95.
Millî Eğitim Bakanlığı (1945). Köy Enstitüleri Dergisi, 1(2).
Millî Eğitim Bakanlığı (1946). Cumhuriyetin Yirmi Üçüncü Yılında

Millî Eğitim Çalışma ve Gelişmeleri. İlköğretim, 11(215-216),
2789–2791.
Millî Eğitim Bakanlığı (1946). Köy Enstitüleri Dergisi. Köy Enstitüleri
Dergisi, 1(5-6).
Millî Eğitim Bakanlığı (1947). Köy Enstitüleri Dergisi. Köy Enstitüleri
Dergisi, 1(7-8).
Mualla ULUSAVAŞ, Baki ŞAHİN, Şahin DÜNDAR, & Özkan
ÖZÇELİK (2006). Öğretmen Yetiştirme Sistemimizde Çocuk
Hakları Bakımından Bir Değerlendirme (Kepirtepe Köy
Enstitüsü Örneği). Muğla Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü
Dergisi. (17), 155–176.
Mustafa Aça. Cumhuriyet Tarihinin İlk Mesleki Balıkçılık Okulu:
Beşikdüzü Köy Enstitüsü / The First Occupational Fishery
School of History of Republic of Turkey: Beşikdüzü Institute of
Village. Retrieved from
Nadire Emel Akhan, Durmuş YILMAZ, & Nadire Emel (Süntar)
AKHAN (2011). İlk Dönem Halkevlerinin Eğitim Faaliyetleri
“Konya Halkevi Örneği”. Karadeniz Araştırmaları, 29(29), 59–
95.
Namal, Y. (2012). Contributions of foreign scientists to the higher
education between 1933–1950 years in Turkey. Journal of
Higher Education and Science, 2(1), 14.
Namal, Y., & Karakok, T. (2011). Atatürk and the university reform
(1933). Journal of Higher Education and Science, 1(1), 27.
Namal, Y. (2020). Sinop Millet Mektepleri (1928-1935). Belgi Dergisi,

2(19), 1766–1785.
Nami, K. (1930). John Dewey'in 70. Doğum Yıl Dönümü. Muallimler
Mecmuası, 7(2), 38–40.
Okur, M. (2010). Millî Mücadele ve Cumhuriyetin İlk Yıllarında Millî
ve Modern Bir Eğitim Sistemi Oluşturma Çabaları. Atatürk
Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 5(1), 199–217.
Olgun, S. (2013). Siirt Halkevi ve Faaliyetleri (1934-1951). History
Studies International Journal of History, 5(2), 1934–1951.
Oruç, Ş., Ateş, H., & Çağır, S. (2019). Türk Eğitim Sisteminde
Geçmişten Günümüze Üstün Yetenekliler için Yapılan
Uygulamalar. Uluslararası Ders Kitapları ve Eğitim
Materyalleri Dergisi, 2(2), 253–273.
Ozturkmen, A. (2008). Turkey's Modernization: Refugees From
Nazism and Ataturk's Vision. Oral History Review, 35(1), 91–
93.
Öksüz, H., & Ülkü KÖKSAL (2018). Amerikan Belgeleri Işığı Altında
Cumhuriyetin İlk Yıllarında Türkiye’de Eğitim. Gazi Akademik
Bakış, 11(23), 317–351.
Önk, M. (2015). Atatürk Dönemi Eğitim Sistemi Gelişmelere Bir
Bakış. The Journal of Academic Social Science Studies, 7(37),
511.
Özcan, B. (2020). “Fakir Baykurt, Unutulmaz Köy Enstitüleri”. Tarih
ve Günce. (7), 457–461.
Özdemir, Y., & Aktaş, E. (2011). Halkevleri (1932’den 1951’e).

Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi.
(45), 235–262.
Özer, S. (2015). Ülkü Mecmuasına Göre Köy Eğitimi (1933-1950).
Journal of History School, 8(22), 295–321.
Özgen, Ö. (2018). Cumhuriyet Döneminde Hakkari'de Eğitim (1923-
1960). ASSAM Uluslararası Hakemli Dergi, 5(10), 64–87.
Özkan, M. S., & Karabacak, M. (2018). Ladik Akpınar Köy
Enstitüsü’ne Yazılı ve Sözlü Kaynaktan Bakmak. Sözlü Tarih
Dergisi, 1(1), 41–59.
Özkan, U. B. (2018). Tek Parti Döneminde Hazırlanan Parti
Programları Temelinde Eğitimin Uzak Hedefleri. Balıkesir
Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 21(39), 183–
206.
Özkan, U. B., & ER, K. O. (2017). Türkiye Cumhuriyeti’nin İlk On Beş
Yılında Ve Son On Beş Yılda Eğitim Programları Alanında
Yaşanan Sorunlar: Karşılaştırmalı Bir Analiz. Mehmet Akif
Ersoy Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 9(20),
395–423.
Özkaya, H. (2016). Cumhuriyet Dönemi’nde Bir Eğitim Dergisi:
Bolu’da “Altın Yaprak”. Bolu Abant İzzet Baysal Üniversitesi
Öztokat Kılıçeri, N. (2019). Belgelerle İstanbul Üniversitesi Edebiyat
Fakültesinde Mülteci Bilim Adamları. LITERA, 29(1), 112–117.
Öztürk, C. (2013). Atatürk Devri'nde Köy Öğretmeni Yetiştirme

Politikası. Marmara Üniversitesi Atatürk Eğitim Fakültesi
Eğitim Bilimleri Dergisi, 3(3), 237–259.
Özüçetin, Y. (1998). Türkiye Büyük Millet Meclisi Birinci Döneminde
Maarifçiler. Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, 14(42), 871–
887.
Parlak, D. (2011). Uluslaşma Sürecinde Köy Enstitülerinin Yeri.
Muhafazakar Düşünce Dergisi, 7(27), 201–221.
Payaslı, V. (2013). Hatay Halkevi’nin faaliyetleri ve Hatay Halkevi
Dergisi (1939-1951). Atatürk Yolu Dergisi. 13(52), 905-942.
Payaslı, V. (2015). Belleklerde Bir Çınar: Düziçi Köy Enstitüsü.
Journal of History School, 8(21), 319.
Polat, İ. (1989). Atatürk ve Millî Eğitim. Ankara Üniversitesi Türk
İnkılap Tarihi Enstitüsü Atatürk Yolu Dergisi, 1(3).
Rümeysa Bilginer (2017). Haşim Nahit Erbil’e göre maarif şûraları ve
önemi. Undefined. Retrieved from Saray, M. (2011). Atatürk,
Millî Eğitim Davamız ve Komünizm Tehlikesi. Sosyoloji
Konferansları. (19), 87–96.
Sarı, M. (2014). Yeni Türk Devletinin İlk Maarif Vekâleti (Kuruluşu ve
Çalışmaları 1920-1923). Atatürk Yolu Dergisi, 14(54), 169–
194.
Sayılı, A. (1981). Atatürk, Bilim ve Üniversite. Belleten, 44(177), 27–
43.
Sayın, G. (2017). Mustafa GÜNDÜZ, Maâriften Eğitime: Tanzimat’tan
Cumhuriyet’e Eğitim Düşüncesinde Dönüşüm, 627 sayfa,
İstanbul: Doğu-Batı Yayınları, Şubat 2016. İnönü Üniversitesi

İlahiyat Fakültesi Dergisi, 7(2), 145–152.
Sertkaya, O. F. (1992). Banguoğlu, Hasan Tahsin, TDV İslam
Ansiklopedisi, 5, 57-59.
Sinan Kıyanç. John DEWEY.pdf. Retrieved from
https://www.academia.edu/30658371/John_DEWEY.pdf
Sofracı, İ. E. (2018). Nazi Zulmünden Kaçan Almanca Konuşan
Mülteci Bilim İnsanlarının İktisat Ve Maliye İlmine Katkılarına
Bir Bakış. Çukurova Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler
Soydan, T. (2013). Osmanlı’dan Cumhuriyet Dönemine Türkiye’de
Temel Eğitimin Gelişmesi ve Finansmanı Sorunu. Karadeniz
Söğütlü, İ. (2004). Darülfünundan Üniversiteye: Cumhuriyet
Türkiyesi’nde İlk Üniversite Reformu (1933). Liberal Düşünce
Dergisi. (34), 121–128.
Sönmez, S. (2002). Gazi Mustafa Kemal Atatürk'ün Egitim Felsefesi,
Amacı ve Politikası. Atatürk Üniversitesi Türkiyat
Araştırmaları Dergisi. (19), 305–330.
Sucu, İ. (2020). Türkiye’de Köy Sosyolojisi Araştırmaları ile Köy
Enstitüleri Fikrinin İlişkisel İncelenmesi. Undefined. Retrieved
from Sungu, İ. (1938). Tevhidi Tedrisat. Belleten, 2(7-8), 397–
431.
Şahin, M., & Tokdemir, M. A. (2011). II. Meşrutiyet Döneminde

Eğitimde Yaşanan Gelişmeler. Türk Eğitim Bilimleri Dergisi,
9(4), 851–876.
Şahin, M. (1992). Bir Halk Eğitim Çalışması Örneği Olarak Millet
Mektepleri. Çağdaş Türkiye Tarihi Araştırmaları Dergisi, 1(2).
Şahin, M. (1994). Türkiye’de Köye Öğretmen Yetiştirme Model
Önerileri: Uygulamalar ve Değerlendirmeler (Tarihi Gelişim).
Çağdaş Türkiye Tarihi Araştırmaları Dergisi, 2(4).
Şahin, M. (1998). Türk Eğitim Sisteminde Yabancı Eğitim
Uzmanlarından Yararlanma. Toplumsal Tarih, 9(54), 12–19.
Şanal, M. (2010). Musa Kâzım Bey'in (18581919) Türk Eğitim
Tarihindeki Yeri ve Öğretmenlik Mesleğine İlişkin Görüşleri.
Turkish Studies-Educational Sciences, 5(3).
Şatir, S. (2006). German "Werkkunstschules" and the Establishment of
Industrial Design Education in Turkey. Design Issues, 22(3),
18–28.
Şen, F. (2013). Ay Yıldız Altında Sürgün, Nazi Yönetiminde
Türkiye’ye Kaçan Alman Bilim Adamları ve Ernst Reuter’in
Konumu. Mülkiye Dergisi, 36(2-275), 91–104.
Şimşek, E. (2011). Atatürk’ün Din Eğitimi ile İlgili Görüşleri. Atatürk
Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi. (45),
219–233.
Şimşek, H. (2014). Osmanlı Devleti’nde Özel Okullar ve İlk Türk Özel
Okulunun Tarihçesine Dair Yeni Bilgiler. Bilig. (68), 209–230.
Tak, İ. (2007). Atatürk Dönemi Eğitim Politikasının Cumhuriyetçi

Karakteri. Sosyal Bilimler Araştırmaları Dergisi, 2(1), 120–
135.
Taner Derman, M., & Basal, H. A. (2009). Cumhuriyetin İlanından
Günümüze Türkiye'de İlköğretimde ve İlköğretime Öğretmen
Yetiştirmede Niceliksel Ve Niteliksel Gelişmeler. Education
Sciences, 4(1), 139–154.
Tangülü, Z. (2012). Demokrat Parti Dönemi Eğitim Politikaları (1950-
1960). Türk Eğitim Bilimleri Dergisi, 10(2), 389–410.
Tangülü, Z. (2014). Cumhuriyet Dönemi Eğitim Sistemimizde Yabancı
Uzman Raporları (1924-1960). Journal of Turkish Studies, 9(5),
1895–1910.
Tanır, E. D., & Aslan, C. (2019). Birinci Heyet-i İlmiye ve Çalışma
Esasları. Ankara Universitesi Egitim Bilimleri Fakultesi
Dergisi, 52(1), 251–276.
Taş, N. F. (2010). Atatürk'e Göre Türk Millî Eğitiminin Hedefleri.
Atatürk Dergisi, 4(4), 1–20.
Taşdemirci, E. (1999). Türkiye’de Üniversite Kavramının
Gelişmesinde Alman Bilim Adamlarının Katkısı. Erdem,
11(33), 883–910.
Taşkaya, S. M., & Akbaşlı, S. (2014). Okuma Yazma Öğretiminde Köy
Enstitülerinin Yeri. Mersin Üniversitesi Eğitim Fakültesi
Dergisi, 4(1), 14–22.
Tekeli, İ. Siyasetin Diliyle Değil Eğitim Tarihinin Diliyle 1933
Üniversite Reformu.
Tekeli, İ. (1995). Osmanli İmparatorluğundan Günümüze Eğitim

Kurumlarının Gelişimi. Cumhuriyet Dönemi Türkiye
Ansiklopedisi. (3), 649–680.
Tekin, S. (2018). Cumhuriyetin Aydınlanma Projelerinden Köy
Enstitüleri ve Çoklu Zekâ. Journal of History School, 11(37),
567–595.
Temizer, A., & Özkan, M. S. (2018). Köy Enstitülerini Sözlü Tarih ve
Yazılı Tarih Üzerinden Anlamak (Kars Cılavuz Köy Enstitüsü).
Sözlü Tarih Dergisi, 1(1), 21–39.
Tınal, M. (2008). Kızılçullu Köy Enstitüsü: Kuruluşundan İlk
Mezunlarına. Muğla Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü
Dergisi. (21), 181–198.
Toprakcı, E. (2011). Atatürk'ün Eğitim Felsefesi: Atatürk'ün
Söyledikleri ve Yazdıkları Işığında. E-Uluslararası Eğitim
Toprakçı, E., & Yilmaz, G. (2015). İsmet İnönü'nün Eğitim Felsefesi:
Konuşmaları ve Yazdıkları Işığında Nitel Bir Analiz. MANAS
Sosyal Araştırmalar Dergisi, 4(2), 155–182.
Tuğluoğlu, F., & Tunç, T. (2010). 1926 İlkmektep Müfredatı ve
Cumhuriyet Dönemi Eğitiminin Ekonomik Hedefleri. Atatürk
Araştırma Merkezi Dergisi, 26(76), 55–98.
Tunç, V. (2019). Cumhuriyet Dönemi Türk Eğitim Tarihi Alanında
Yayınlanmış Türkçe Kitaplar Bibliyografyası. Yüzüncü Yıl
Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 16(1), 486–507.
Tural, A. (2016). Türk Eğitim Tarihinde Alternatif Bir Model: Köy

Enstitüleri. Manisa Celal Bayar Üniversitesi Eğitim Fakültesi
Dergisi, 4(2), 16–21.
Turan, E. T. (2018). Mustafa Kemal Paşa ve Harf İnkılâbı. Vakanüvis-
Uluslararası Tarih Araştırmaları Dergisi, 3, 380–397.
Turan, K. (1940). Halkevleri'nin Çalışmasında Bazı Yeni Esaslar. Ülkü
Halkevleri Ve Halkodaları Dergisi, 16, 99–103.
Turan, K. (2013). Becker’in Son Dönem Osmanlı-Türk Eğitim
Reformuna Dair Görüşleri Üzerine. Marmara Üniversitesi
Atatürk Eğitim Fakültesi Eğitim Bilimleri Dergisi, 20(20), 149–
154.
Turan, M. (2019). Kapatılışının 65. Yılında Köy Enstitüleri, Maarif
Başmüfettişi Fethi İsfendiyaroğlu'nun Raporları (1946-1948).
Toplumsal Tarih, 58–64.
Türk, F., & Çınar, S. (2013). Türkiye ile Almanya Arasındaki Bilimsel
İlişkiler: Türk-Alman Üniversiteleri. Gazi Akademik Bakış,
7(13), 45–65.
Türkmen, M. (2015). Kuruluş Döneminde Cumhuriyetin Millî Eğitim
ve Beden Eğitimi Politikaları. Uluslararası Güncel Eğitim
Ulu, C. (2014). 1416 Sayılı Ecnebi Memleketlere Gönderilecek Talebe
Hakkında Kanun ve Cumhuriyetin İlk Yıllarındaki
Uygulamaları. Journal of History School, 7(17), 495–525.
Unat, F. R. (1961). Hasan Ali Yücel. Belleten, 25(98).
Uyanık, E. (2009). II. Meşrutiyet Döneminde Toplumsal Mühendislik

Aracı Olarak Eğitim: İttihat ve Terakki Cemiyetinin Eğitim
Politikaları (1908-1918). Amme İdaresi Dergisi, 42(2), 67–88.
Uygun, S. (2003). Türkiye'de Dünden Bugüne Özel Okullara Bir Bakış
(Gelişim ve Etkileri). Ankara University Journal of Faculty of
Educational Sciences (JFES), 36(1), 107–120.
Uygun, S. (2012). Eğitim Tarihi Alanında Yapılmış Lisansüstü Tezlerin
Analizi. Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi,
1(33), 263–282.
Uymaz, T. (2019). Epistemıc Mıgratıon After 1933 And Conflıcts Of
Communıtıes: An Evaluatıon In Terms Of Ankara Unıversıty
And Vıenna Unıversıty. FLSF Felsefe ve Sosyal Bilimler
Dergisi, 14(27), 377–392.
Ülkü (1940-1941). Halkevleri Fihrist 1935- 1941, 16(90-96).
Ünal, K. (1940). Halkevlerinin Çalışmasında Bazı Yeni Esaslar. Ülkü
Halkevleri ve Halkodaları Dergisi, 16(91), 5–9.
Ünal, Y. (2019). Bilal Kaymakçıoğlu, İvriz Köy Enstitüsü Anılarım.
Tarih ve Günce, 2(5), 50–516.
Vatandaş, C. (2011). Cumhuriyetin İlk Yıllarında Bir Toplumsal
Değişim Aracı Olarak Eğitimin Modernleştirilmesi. Sosyoloji
Konferansları. (42), 41–62.
Vurgun, A., & Akdeniz, E. (2019). II. Meşrutiyet Döneminin İlk Maarif
İstatistiğinde İstanbul’daki Okullarda Öğrenim Gören
Gayrimüslim ve Yabancı Uyruklu Öğrenciler. Araştırma ve
Deneyim Dergisi, 4(2), 64–76.
Yahya AKYÜZ (1992). Atatürk'ün Eğitim Düşüncesinin Kökenleri.

Yalçın, A. (2019). Cumhuriyet Dönemi Yabancı Eğitim Uzmanlarından
John Dewey ve Beryl Parker’ın Raporlarında “İyi Vatandaş”
Algısı. Eğitimde Kuram ve Uygulama, 15(Özel Sayı 1), 59–70.
Yanardağ, A. (2020). Osmanlı’dan Cumhuriyet’e İlk Mektepler
Talimatnameleri (1915-1929). Turkish History Education
Journal, 9(1), 89–108.
Yanardağ, A. (2017). Cumhuriyet Dönemi Darülfünun Tartışmaları ve
1933 Darülfünun Reformu. The Journal of Academic Social
Sciences, 56(56), 112–133.
Yanardağ, A. (2018). Erken Cumhuriyet Dönemi Millî Eğitim
Tartışmalarında Ali Haydar Bey’in “Millî Terbiye” Başlıklı
Raporu. Ankara Üniversitesi Türk İnkılap Tarihi Enstitüsü
Atatürk Yolu Dergisi, 16(63), 387–418.
Yıldıran, G. (2012). Cumhuriyet Döneminde Eğitim ve Eğitim
Kurumları. Boğaziçi Üniversitesi Eğitim Dergisi, 29(2), 1–26.
Yıldız, N., & Akandere, O. (2018). Köy Enstitülerinin İdeolojik Yapısı.
Çağdaş Türkiye Tarihi Araştırmaları Dergisi, 17(35), 275–316.
Yılmaz, M. S. Darülfünun Reformu-Darülfünun'dan İstanbul
Üniversitesine Geçiş Süreci (1863-1933) Kastamonu Eğitim
Dergisi, Cilt: 9, No: 1,(Mart … Acikarsiv.Gazi.Edu.Tr.
Yılmaz, M. (2013). Osman Nuri Ergin: Hayatı, Şahsiyeti ve Eserleri
(1883-1961). Türkiyat Mecmuası, 23(1), 141–188.
Yiğit, A. A. (1999). Eğitim ve Kültür Açısından Atatürk’ün Getirdiği

Modelin Fikrî Temelleri ve Hedefleri. Erdem, 11(33), 1037–
1047.
Yörük, A. A. (2008). Eğitim Tarihimizin Kırkanbar Müellifi: Osman
Nuri Ergin. Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi, 6(12),
685–706.
Yücebaş, M. (2014). Abolition of Darulfunun in 1933 and Aura of New
University: Meaning of University In Pres. Gaziantep
University Journal of Social Sciences, 13(24228), 259–283.
Yücel, M. S. (2016). Cumhuriyetin İlk Yıllarında Anaokulları. Journal
of International Social Research, 9(43), 995–1004.
Yücel, M. S. (2018). Maarif Vekâleti İhsaiyat Mecmuasına Göre 1925-
1926 Ders Senesinde Balıkesir Hususi Mektepleri. Vakanüvis -
Uluslararası Tarih Araştırmaları Dergisi, 3, 509–531.
Zeyrek, S., & İlhan, M. (2016). CHP' nin Yükseköğretim, Burs ve
Talebe Yurtları Siyaseti (1942-1947). Tarih ve Gelecek Dergisi,
2(1), 190–210.
Tezler
Akkafa, Y. (2010). Köy Eğitmenleri Kanunu ve Türk Millî Eğitiminde
Uygulanması (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Selçuk
Üniversitesi, Konya.
Aktaş, A. (2006). İvriz Köy Enstitüsü (Yayınlanmamış Yüksek Lisans
Tezi). Selçuk Üniversitesi, Konya.
Alp, H. (2009). Tevhid-i Tedrisat’tan Harf İnkılâbına İlköğretim (1924-

1928) (Yayınlanmamış Doktora Tezi). İstanbul Üniversitesi,
İstanbul.
Altuntaş, K. (2013). Eğitim Tarihi Bağlamında Türkiye’de Cumhuriyet
Sonrası Din Eğitimi ve Öğretimi Uygulamaları
(Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Bayburt Üniversitesi,
Bayburt.
Arslan, P. (2019). 1933-1950 Yılları Arasında Türkiye’ye Gelen Alman
İktisatçılar: Gerhard Kessler’in Türkiye’de Sosyal Politikaların
Gelişimine Katkıları (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi).
Maltepe Üniversitesi, İstanbul.
Aslaner, N. (2008). Millî Eğitim Şûraları ve Eğitim Politikaları (1939-
1946) (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Gazi
Üniversitesi, Ankara.
Ayvaz, S. (2012). Cumhuriyet Dönemi Eğitim Bütçeleri
(Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Dokuz Eylül
Üniversitesi, İzmir.
Başar, E (1988). Cumhuriyet Dönemi Milli Eğitim Bakanları ve
İcraatlarının Değerlendirilmesi (1920-1960) (Yayımlanmış
Doktora Tezi). Ankara Üniversitesi, Ankara.
Bozadağ, H. (2019). Kızılçullu Köy Enstitüsü Tarihçesi 1937-1952
(Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Dokuz Eylül
Bozkurt, B. (2007). Cumhuriyet Halk Partisinin Eğitim Politikaları

(1923-1950) (Yayımlanmamış Doktora Tezi). Dokuz Eylül
Budak, Ç. (2010). Türkiye’de İlkokul Programları ve Yabancı
Uzmanların İlkokul Programlarına Olan Etkisi (1923–1960)
(Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Adnan Menderes
Üniversitesi, Aydın.
Burgaç, M. (2004). Çifteler Köy Enstitüsü (Yayımlanmamış Yüksek
Lisans Tezi). Uludağ Üniversitesi, Bursa.
Can, E. (2017). Kuruluşundan Günümüze Aksu Köy Enstitüsü
(Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Akdeniz Üniversitesi,
Antalya.
Çalışkan, H. E. (2020). Türkiye’nin Toplumsal Hafızasını Köy
Enstitüleri Fotoğrafları Üzerinden Okumak: Hasanoğlan Köy
Enstitüsü ve Hasanoğlan Yüksek Köy Enstitüsü Örneği
(Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Başkent Üniversitesi,
Ankara.
Çiçekçi, N. (2020). Tanzimat ve Meşrutiyet Dönemlerinden Günümüze
Türkiye'de Eğitim Politikalarında Değişim Sorunsalı
(Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Marmara Üniversitesi,
İstanbul.
Dağçı, H. (2008). Maarif Vekaletinin Kuruluşu ve Çağdaşlaşma
Çabaları (1920-1938) (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi).
Osman Gazi Üniv., Eskişehir.
Demirci, A. (2004). Yeni Adam Gazetesi’nde Eğitim Anlayışı (1934 –

1960 Yılları Arası) (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi).
Ankara Üniversitesi, Ankara.
Demirkaya Güler, B. (2015). Köy Enstitüleri Bağlamında Eğitim ve
İdeolojinin Toplumsal Değişme Etkisinin İncelenmesi: Köy
Enstitüleri Dergisi (1945-1947) (Yayımlanmamış Doktora
Tezi). Maltepe Üniversitesi, İstanbul.
Deniz, M. (2001). Millî Eğitim Şûralarının Tarihçesi ve Eğitim
Politikalarına Etkileri (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi).
Süleyman Demirel Üniversitesi, Isparta.
Dere, İ. (2012). Hasan Tahsin Banguoğlu'nun Millî Eğitim Bakanlığı
Dönemi (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Marmara
Üniversitesi, İstanbul.
Ekizceli, A. (2006). Yabancı Uzmanların Türk Eğitim Sistemi Hakkında
Verdikleri Raporlar (1924–1960) Üzerine Bir Analiz
(Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Yüzüncü Yıl
Üniversitesi, Van.
Ekmekçi, S. (2012). Cumhuriyet Dönemi Eğitim Sisteminde Ayşe Sıdıka
Avar ve Eğitim Faaliyetleri (Yayımlanmamış Yüksek Lisans
Tezi). Yüzüncü Yıl Üniversitesi, Van.
Ersoy, A. (2007). İkinci Maarif Şûrasında Alınan Kararlar ve Dönemin
Aydınlarının Görüşleri (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi).
Marmara Üniversitesi, İstanbul.
Ertuğrul, K. (2010). TBMM’deki Yansımalarına Göre Köy Enstitüleri

(Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Dumlupınar
Üniversitesi, Kütahya.
Esen, Z. (2007). Kepirtepe ve Arifiye Köy Enstitüleri (1940-1946)
(Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Marmara Üniversitesi,
İstanbul.
Eser, G. (2011). Köy Enstitülerinde Bir Öncü: Özgün Arşivi Işığında
Göl Köy Enstitüsü. İstanbul Üniversitesi, İstanbul.
Gök, H. V. (2011). Atatürk ve İnönü Dönemi Kültür Politikaları
(Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Ahi Evran Üniversitesi,
Kırşehir.
Gökdemir, T. (2019). Türk Eğitim Tarihi Açısından Hasanoğlan Köy
Enstitüsü (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Sütçü İmam
Üniversitesi, Kahramanmaraş.
İncebacak, E. (2019). Türk Eğitim Tarihi Açısından Modernleşme
Sürecindeki Türk Eğitim Sistemine İzmir İktisat Kongresi
Kararlarının Etkisi (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi).
Erzincan Binali Yıldırım- Sosyal Bilimler, Erzincan.
Kaloç, D. (2010). TBMM'deki Yansımalarına Göre Köy Enstitüleri
(Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Dumlupınar
Üniversitesi, Kütahya.
Kalyoncuoğlu, Z. (2002). Cumhuriyet Dönemi Eğitiminde Hasan Ali
Yücel ve Köy Enstitüleri (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi).
Ankara Üniversitesi, Ankara.
Kamer, S. T. (2013). Türk Eğitim Sisteminde Karma Eğitime İlişkin

Fikirler, Tartışmalar ve Uygulamalar (1908–1950)
(Yayımlanmamış Doktora Tezi). Ankara Üniversitesi, Ankara.
Kapluhan, E. (2011). Türkiye Cumhuriyeti’nde Atatürk Dönemi Eğitim
Politikaları (1923 – 1938) ve Coğrafya Eğitimi
(Yayımlanmamış Doktora Tezi). Marmara Üniversitesi Eğitim
Bilimleri Enstitüsü, İstanbul.
Karadeniz, E. (2019). Erken Cumhuriyet Dönemi Modernlik Arayışının
Yansımaları: Beşikdüzü Köy Enstitüsü (Yayımlanmamış
Yüksek Lisans Tezi). Karadeniz Teknik Üniversitesi, Trabzon.
Karagöz, S. (2014). İkinci Meşrutiyetten Harf İnkılâbına Kadar Süreli
Yayınlarda Yeralan Eğitim Görüşleri ve Cumhuriyet Eğitimine
Yansımaları (1908- 1928) (Yayınlanmamış Doktora Tezi). Gazi
Üniversitesi, Ankara.
Karaismailoğlu, E. (2013). Türk Eğitim Sisteminde Yeni Bir Eğitim
Modeli Olarak Köy Enstitüleri ve Savaştepe Örneği (1940-
1954) (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Onsekiz Mart
Üniversitesi, Çanakkale.
Kumbalı, S. (2016). Modern Türkiye'nin İnşasında Ahlak Eğitimi: 1943
İkinci Maarif Şûrası (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi).
Sıtkı Koçman Üniv., Muğla.
Kurşuncu, T. (2018). Köy Enstitüleri Projesi ve Bir Örneklem Olarak
Pazarören Köy Enstitüsü (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi).
Aksaray Üniversitesi, Aksaray.
Okmak, F. (2009). Türkiye Muallimler Birliği Mecmuasının Sistematik

Tahlili (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Pamukkale
Üniversitesi, Denizli.
Ortak, Ş. (2004). Atatürk Dönemi Eğitim Politikalarında Yabancı
Uzman Raporlarının Etkileri (Yayınlanmamış Doktora Tezi).
Atatürk Üniversitesi, Erzurum.
Önder, M. (2012). Toplumsal Değişim Sürecinde Düziçi Köy Enstitüsü
(Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Selçuk Üniversitesi,
Konya.
Özdemir, A. (2017). Malatya Akçadağ Köy Enstitüsü Koruma ve
Kullanım Durumu (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Dicle
Üniversitesi, Diyarbakır.
Özdemir, Ö. (2004). 1911-1931 Yılları Arasında Yayınlanan Türk
Yurdu Dergileri’nde Gelişen Eğitim Anlayışı ve Cumhuriyet
Dönemine Etkileri (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi).
Selçuk Üniversitesi, Konya.
Özen, H. (2019). Bir Köy Enstitüsü Modeli Olarak Pulur Köy Enstitüsü
(1942-1950) (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Giresun
Üniversitesi, Giresun.
Özkan, D. (2012). II. Mahmut (1808-1839) ve Atatürk (1923-1938)
Dönemi Eğitim Politikalarının Karşılaştırılması ve Analizi
(Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Gazi Üniversitesi,
Ankara.
Özkan, F. (2006). Atatürk'ün Laiklik Anlayışının Eğitim Sistemimizdeki

Yansımaları (1919-1938) (Yayınlanmamış Yüksek Lisans
Tezi). Dumlupınar Üniversitesi, Kütahya.
Özkan, S. (1996). 1938-1950 Arası Türkiye’nin Eğitim- Kültür
Politikası (Yayınlanmamış Doktora Tezi). Erciyes Üniversitesi,
Kayseri.
Özmen, H. (2015). Nafi Atuf Kansu ve Türk Eğitimine Katkıları
(Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi). İstanbul Üniversitesi,
İstanbul.
Payaslı, V. (2009). Atatürk Dönemi Eğitim-Kültür Politikalarının
Hatay’a Yansımaları (1921-1938) (Yayınlanmamış Yüksek
Lisans Tezi). Ankara Üniversitesi, Ankara.
Sertkaya, A. (2004). I. Meclis Dönemindeki Eğitim ve Kültür
Faaliyetleri ve Millî Eğitim Bakanları, (Yayınlanmamış Yüksek
Lisans Tezi). Gazi Üniversitesi, Ankara.
Soran, V. (2010). Türk Eğitim Sisteminde Amerikan Etkisi (1945-1960)
(Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Çukurova Üniversitesi,
Adana.
Sulubulut, M. (2014). Eğitim Alanında Türkiye’ye Davet Edilen
Yabancı Uzmanlar (1923-1960) (Yayınlanmamış Yüksek
Lisans Tezi). Ahi Evran Üniversitesi, Kırşehir.
Şahin, M. (1996). Türkiye’de Öğretmen Yetiştirme Uygulamalarında
Yabancı Uzmanların Yeri (1923-1960) (Yayınlanmamış
Doktora Tezi). Dokuz Eylül Üniversitesi, İzmir.
Şahin, Ş. (2018). Türkiye’de “Eğitim Tarihi” Alanında Elektronik

Ortamda Yayınlanmış Makalelerin İncelenmesi
(Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Gaziantep Üniversitesi,
Gaziantep.
Taşkesen, Ü. S. (2006). Hasan Ali Yücelin Eğitim Felsefesi ve Türk
Millî Eğitimine Katkıları (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi).
Selçuk Üniversitesi, Konya.
Taşkın, İ. (2019). Hasan Ali Yücel'in Millî Eğitim Bakanlığı Döneminde
Ortaöğretimde Gerçekleştirilen Tarih Eğitimi. Sütçü İmam
Üniversitesi, Kahramanmaraş.
Toprak, G. N. (2008). Cumhuriyetin İlk Döneminde Türk Eğitim Sistemi
ve Köy Enstitüleri (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Afyon
Kocatepe Üniversitesi, Afyonkarahisar.
Turan, A. (2009). Türkiye'de Öğretmen Yetiştirmede Akpınar Köy
Enstitüsünün Yeri ve Önemi (Yayınlanmamış Yüksek Lisans
Tezi). Ondokuz Mayıs Üniversitesi, Samsun.
Uyar, H. (1993). Cumhuriyet Döneminde Manisa'da Eğitim (1923-
1950) (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Dokuz Eylül
Yeşil, H. (2018). Türkiye'de Köy Enstitülerinin Kapatılma Süreci ve
Demokrat Parti'nin Eğitim Anlayışı (Yayınlanmamış Yüksek
Lisans Tezi). Ondokuz Mayıs Üniversitesi, Samsun.
Yılmaz, H. (1988). Heyet-i İlmiyeler (1923,1924,1926)
(Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Ankara Üniversitesi,
Ankara.
Yılmazlar, H. (2007). Türkiye'de Özel Okulların Gelişimi (1923-1950)

(Yayınlanmamış Yüksek Lisan Tezi). İstanbul Üniversitesi,
İstanbul.
Yördem, H. P. (2009). Yatılı İlköğretim Bölge Okulları’na İlişkin
Cumhuriyet Dönemi Eğitim Politikaları (1923-2000)
(Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Çukurova Üniversitesi,
Adana.
KRONOLOJİ
21 Ocak 1923 Mustafa Kemal, Bursa'daki öğretmenlerin düzenlediği

çay ziyafetine katıldı.
7 Subat 1923 Mustafa Kemal, Balıkesir'deki Zağnos Paşa Camisinde

"Hutbeler halkın anlamayacağı dilde olmamalı, hutbeden maksat,
ahalinin tenvir ve irşadıdır. Yüz iki yüz, hatta bin sene evvelki hutbeleri
okumak insanları cehl ve gaflet içinde bırakmak demektir." diyerek
dilde sadeleşmenin önemini vurguladı.
21 Mart 1923 Mustafa Kemal, Konyadaki Sultani Okulunda

konuşmasında öğretmenlerden cahilliğin ortadan kaldırılmasını istedi.
24 Mart 1923 Kütahya'da öğretmenlerim düzenlediği çay ziyafetine

TBMM Reisi olarak katılana Mustafa Kemal, milleti kurtaracak iki
güçten birinin eğitim ordusu olduğunu vurguladı.
8 Nisan 1923 İlköğretimde zorunlu eğitim ile okulların da vergi

ödemesini sağlayan 326 sayılı "İlk Mektepler Hakkında Kanun"
yürürlüğe kondu.
29 Mayıs 1923 İlk defa bir kadın öğretmen İstanbul Vilayeti Tedrisat-ı
İptidaiye Meclisine üye olarak seçildi.
15 Temmuz 1923 Ankara’da toplanan Birinci Heyet-i İlmiye

çalışmalarını 15 Ağustos’a kadar sürdürdü.
1 Eylul 1923 Tüm ilkokullar ve öğretmenleri Maarif Vekaleti'ne

bağlandı.
27 Eylul 1923 Ankara’daki Harbiye Okulu, İstanbulda bulunan

Pangaltı'daki eski binasına taşındı.
16 Ocak 1924 Mustafa Kemal İzmir Sanat Okulunu ziyareti sırasında,

Türkiye Cumhuriyeti’nin sanat okullarının gelişimine ihtiyacını
olduğunu belirtmiştir.
7 Subat 1924 Yabancı okulların binalarında bulunan dini simgeler

kaldırıldı.
3 Mart 1924 Tevhid-i Tedrisat Kanunu kabul edildi.
5 Mart 1924 İstanbul İl Milli Eğitim Müdürlüğü, Tevhid-i Tedrisat

Kanunu gereği medreselere el koydu.
7 Mart 1924 Maarif Vekili Vasıf Bey, Fransız ve İtalyanlara ait otuz
yabancı okulun faaliyetlerine son verdi.
13 Mart 1924 Orta Tedrisat Muallimleri Kanu’nu kabul edildi.
3 Nisan 1924 Telif ve Tercume Heyetine ait Talimatname yürürlüğe

kondu.
Nisan 1924 İkinci Heyet-i İlmiye Ankara'da toplandı.
21 Nisan 1924 İstanbul Darülfünunu'nun tüzelkişiliği hakkında kanun

16 Ağustos 1924 Amerikanın tanınmış eğitim uzmanlardan John

Dewey incelemelerde bulunmak için Maarif Vekaleti tarafından
Türkiye'ye davet edildi.
22 Ağustos 1924 Muallimler Birliği Kongresi Ankara'da toplantısını

yaptı.
25 Ağustos 1924 Muallimler Birliği Kongresi uyelerine verilen çay

ziyafetinde Mustafa Kemal "Muallimler! Yeni nesli, Cumhuriyetin
fedakâr muallim ve murebbiyeleri, sizler yetiştireceksiniz. Yeni nesil
sizin eseriniz olacaktır." dedi.
1924 İlkokullarda karma eğitime geçilmesi kabul edildi.
16 Eylul 1924 Mustafa Kemal, Trabzon'da Öğretmen Okulunu

ziyaretinde hatıra defterine, "Yeni nesil en buyuk cumhuriyetçilik
dersini bugünkü muallimlerden ve onların yetiştireceği muallimlerden

alacaktır." diye yazdı.
18 Eylul 1924 Mustafa Kemal, Rize'de, medreselerin açılmasını isteyen

bir gruba, " Medreseler açılmayacaktır. Millete mektep lazımdır!" dedi.
22 Eylul 1924 Mustafa Kemal, Samsun'da İstiklal Ticaret Mektebi'nde

kendisi için düzenlenen çay ziyafeti sırasında yaptığı konuşmasında,
"Hayatta en hakiki murşit ilimdir." dedi.
14 Ekim 1924 Mustafa Kemal Kayseri’yi ziyareti esnasında sultani

okulunda dersleri izledi.
1 Kasım 1924 Musiki Öğretmen Okulu Ankara’da açıldı.
16 Kasım 1924 İstanbul Darülfunun oğrencileri, bir Belçika şirketinin

sahibi olduğu İstanbul Tramvay Şirketi'ni, öğrencilere bilet indirimi
yapmadığı için protesto ettiler.
18 Ocak 1925 Adana’ya bir ziyaret gerçekleştiren Cumhurbaşkanı

Mustafa Kemal, ilk gün Ziraat Okulunu, ikinci gün de Adana Sultanisi
ile kız ve erkek öğretmen okullarını ziyaret etti.
28 Ocak 1925 Mustafa Kemal, Silifke Sultani Okulunu ziyaret etti.
1 Mart 1925 Maarif Vekaleti tarafından Maarif Mecmuası

yayınlanmaya başladı.
14 Nisan 1925 Maarif Vergisi Kanunu kabul edildi.

1 Mayıs 1925 Konya'da İlk Maarif Müfettişleri Kongresi tertip edildi.
2 Mayıs 1925 Başbakan İsmet Paşa'nın konuşmasıyla Muallimler

Birliği Genel Kongresi Ankara'da çalışmalarına başladı.
17 Eylul 1925 Maarif Vekaleti binasının inşası Ankara'da başladı.
4 Ekim 1925 Mustafa Kemal, Bursa Kız Öğretmen Okulunun

gösterisini izledi.
14 Ekim 1925 Mustafa Kemal, İzmir'de kız ve erkek muallim

mekteplerini ziyareti sebebiyle, kendisi için verilen çay ziyafetinde
"Milletleri kurtaranlar yalnız ve ancak muallimlerdir," dedi.
5 Kasım 1925 Mustafa Kemal, Ankara Hukuk Okulunun açılışında

yaptığı konuşmada "Biz, bugün dini musavatla değil, Millî musavatla
bağlıyız," dedi.
8 Aralık 1925 Maarif Vekaleti "Türk Birliğini Parçalamaya Çalışan

Olaylar" hakkında bir genelge yayınlamıştır.
8 Aralık 1925 Hamdullah Suphi Bey'in yerine Mustafa Necati Bey,

Milli Eğitim Bakanı olarak atandı.
26 Aralık 1925 Ankara'da toplanan Üçüncü Heyet-i İlmiye

çalışmalarını 8 Ocak'a kadar sürdürdü.
22 Mart 1926 Maarif Teşkilatı kanunu TBMM'de kabul edildi.

28 Mart 1926 Talim ve Terbiye Heyeti kuruldu
24 Nisan 1926 Okul kitaplarının Millî Eğitim Bakanlığı tarafından

bastırılması hakkında kanun kabul edildi.
3 Mayıs 1926 Ortaokul ve liselerin gündüzlü kısımları, parasız

olmuştur.
29 Mayıs 1926 İlk mektep Muallimleri Meslek Kursları Talimatnamesi

yayınlandı.
10 Temmuz 1926 Ankara'da iş prensiplerine dayalı tedrisat kursu

açıldı.
15 Temmuz 1926 Ankara'da Muallimler Birliği Genel Kongresi tertip

edildi.
1926 Orta Muallim Mektebi Konya'da açıldı.
28 Nisan 1927 Türk Ocakları Kurultayı Ankara'da düzenlendi.
24 Mayıs 1927 Meslek Mektepleri Kanunu kabul edildi.
28 Mayıs 1927 Mektep Pansiyonlarının İdaresine Dair Kanun kabul

edildi.
2 Haziran 1927 Ankara'da Maarif eminleri toplantısı yapıldı.
20 Haziran 1927 Ziraat Mektepleri Hakkında Kanun kabul edildi.

21 Haziran 1927 Çocukları Zararlı Yayınlardan Koruma Kanunu kabul

edildi.
15 Temmuz 1927 Ankara ve Sivas'ta ilköğretim müfettişleri için

kurslar tertip edildi.
8 Ağustos 1927 Ankara'da Gazi Muallim Mektebinin inşasına başlandı.
1 Eylul 1927 Ankara'da Mektep Levazımı Sergisi açıldı.
20 Ekim 1927 Mustafa Kemal Paşa, Türk Gençliğine Hitabesi’ni

Cumhuriyet Halk Fırkasının II. Büyük Kongresi'nde okumuştur.
14 Kasım 1927 Mektep Kitaplarının Basılmasına Mahsus Krediye Dair

Kanun kabul edildi
29 Ocak 1928 Bursa Amerikan Kız Koleji Hristiyanlık propogandası

yaptığı için Vekiller Heyeti tarafından kapatılmıştır.
31 Ocak 1928 Türk Maarif Cemiyeti kuruldu.
7 Mayıs 1928 Ankara'da Musiki Öğretmen Okulu binasının inşasına

başlandı.
24 Mayıs 1928 Uluslararası Rakamların Kabul Edilmesine Dair Kanun

kabul edildi.
24 Mayıs 1928 Meslek Mekteplerinin İnşasına Dair Kanun kabul

edildi.
29 Mayıs 1928 İcra Vekilleri Heyetinin Millet Mektepleri hakkında

almış olduğu karar doğrultusunda Maarif Vekaleti tarafından
hazırlanan Halk Dershaneleri ve Konferansları tüzüğü yayımlandı.
9 Ağustos 1928 Gazi Mustafa Kemal, Harf Devrimi’nin yapılacağı ile

ilgili İstanbul'da Sarayburnu Parkı'nda bir konuşma yaptı.
26 Ağustos 1928 Ankara'da Muallimler Birliği Dördüncü Kongresi

düzenlendi.
Ağustos 1928 Okul kitapları yeni harflerle basılmaya başlandı.
1 Eylül 1928 Mustafa Kemal, yeni Türk harflerini tanıtmak amacıyla

yurt gezisine başladı. Yeni öğretim yılında ilk mektebe başlayan
çocuklar yeni Türk harfleriyle okuma ve yazma öğrenmeye başladı.
16 Eylül 1928 Mustafa Kemal, Samsun'da öğretmenlerin düzenlediği

baloya katıldı.
14 Ekim 1928 Ankara Ziraat Enstitüsü binasının yapımına başlandı.
3 Kasım 1928 Millî eğitim alanındaki en büyük değişiklik ve yenilik

olan Türk Harfleri Kanunu kabul edildi.
8 Kasım 1928 Mustafa Kemal, Millet Mektebi Genel Başkanlığını ve

Başöğretmenliği kabul etti.
8 Kasım 1928 Bütün devlet memurları yeni Türk Harflerinden sınava

tabi tutulmaya başlandı.
24 Kasım 1928 Millet Mektepleri Talimatnamesi yayımlandı.
1 Ocak 1929 Maarif Vekili Mustafa Necati Bey Millet mekteplerinin

açıldığı gün vefat etti.
1 Ocak 1929 Arap harfleriyle kitap basımını yasaklayan kanun kabul

edildi.
1 Ocak 1929 Çalışmalarını İstanbul'da sürdüren Türk Dili Encümeni,

ilk olarak İbrahim Grandi'nin Alfabe Raporu ile Ahmed Cevad'ın
Türkçe Gramer adlı mektep kitabını yayımladı. Yazılacak diğer kitaplar
ve ders kitapları için tanınmış yazarlardan komisyonlar oluşturuldu.
3 Mart 1929 Üniversite öğrencileri İstanbul'da yayımlanan Ta Hronika

gazetesi'nin yönetim binasını, gazetenin 1 Mart 1929 tarihinde
yayımladığı Türklerin aleyhine yazdığı yazıdan dolayı tahrip etti.
9 Mart 1929 Matbaacılık Okulu İstanbul'da faaliyete başladı.
1 Nisan 1929 İlkokul öğretmenlerinin Millî Eğitim Bakanlığı

tarafından atanmasına dair kanun kabul edildi.
4 Nisan 1929 İstanbul Darulfununu'nda, yerli malların kullanılması icin

miting düzenlendi.
8 Nisan 1929 Yabancı ülkelere gonderilecek talebeler hakkında kanun

12 Nisan 1929 İstanbul Muallimler Birliği tarafından kongre tertip

edildi.
15 Nisan 1929 İstanbul Darülfünununda Yunus Emre anma toreni tertip

edildi.
23 Nisan 1929 23 Nisan’ın Çocuk Bayramı olarak kutlanması kabul

edildi.
30 Mayıs 1929 Parasız yatılı okuyan öğrencilere zorunlu hizmet

yükümlülüğü getiren kanun kabul edildi
1 Haziran 1929 Yeni Türk harfleri ülkenin her yanında geçerlilik

kazandı.
8 Temmuz 1929 İstanbul'da Darülfünun Konferans salonunda Balkan

Talebe Birlikleri Kongresi başladı.
1 Eylül 1929 Millî Eğitim Bakanlığının genelgesiyle tüm okullarda

Arapça ve Farsça dersleri kaldırıldı.
8 Ekim 1929 Millî Eğitim Bakanlığı, Fransızca haricinde ikinci bir

yabancı dilin yükseköğretimde zorunlu olması yönünde karar aldı.
15 Aralık 1930 Mustafa Kemal, İstanbul Darülfünunu'nu ziyaret

ederek onur defterine "İlim timsali olan bu yüksek müessesemizin büyük
hizmetleriyle iftihar edeceğimize şüphe yoktur." cümlesini yazdıktan
sonra, üniversitenin kurumsal önemini vurguladı.
23 Aralık 1930 Derviş Mehmed, Menemen'de yedeksubay öğretmen

Kubilay'ı katletti.
10 Ocak 1931 Ankara Hukuk Okulu öğrencileri Hâkimiyet-i Millîye

Meydanı'nda Kubilay Mitingi tertip ettiler.
1 Şubat 1931 Mustafa Kemal, İzmir'de liseleri ziyaret ederek

öğretmenlerle sohbet etti.
23 Mart 1931 Türk çocuklarının ilk eğitimlerini Türk okullarında

yapmalarına dair kanun kabul edildi
12 Nisan 1931 Türk Tarihi Tetkik Cemiyeti kuruldu.
16 Ocak 1932 Cenevre Üniversitesi profesörlerinden Albert Malche

üniversite reformu için Türkiye’ye geldi.
19 Şubat 1932 Halkevleri açıldı. İlk olarak şehir merkezlerinde on dört

Halkevi açıldı.
2 Temmuz 1932 Mustafa Kemal’in de katıldığı Birinci Türk Tarih

Kongresi toplandı.
12 Temmuz 1932 Türk Dili Tetkik Cemiyeti kuruldu.
26 Eylül 1932 Mustafa Kemal'in de katıldığı Türk Dil Kurultayı,

İstanbul'da Dolmabahçe Sarayında toplandı.
25 Şubat 1933 İstanbul Darülfünun öğrencileri, Vagon-Li adlı Fransız

Yataklı Vagonlar Şirketi Müdürünün, Türkçe konuştuğu bir görevliyi
cezalandırmasına tepki olarak bir miting düzenledi.
2 Temmuz 1933 Mustafa Kemal, İstanbul Darülfünununu ziyaret

ederek Hukuk Fakültesi sınavlarını takip etti.
10 Temmuz 1933 Maarif Şuralarının düzenlenmesine ilişkin yasa

kabul edildi.
31 Temmuz 1933 İstanbul Darülfünunu kapatıldı.
2 Kasım 1933 Mustafa Kemal, Maarif Sergisi'ni Ankara'da İsmetpaşa

Kız Enstitüsünde açtı.
18 Kasım 1933 Darülfünunun yerini alan İstanbul Üniversitesi'nde,

Milli Eğitim Bakanı Hikmet Bey (Bayur) bir konuşma yaparak yeni
akademik yılı başlattı.
1933 Millî Eğitim Bakanlığına bağlı olarak Mesleki ve Teknik Öğretim

Genel Müdürlüğü kuruldu.
1 Ocak 1934 Ankara Gazi Orman Çiftliğinde Onuncu Yıl Yatılı Okulu
açıldı.
18 Şubat 1934 İstanbul Üniversitesine bağlı Dil Okulu açıldı.
5 Nisan 1934 İstanbul Üniversitesi'nde yabancı uzmanların

görevlendirilmesine ilişkin kanun kabul edildi.
12 Nisan 1934 Atatürk, İzmir'de Gazi İlkokulu'nu ziyaret ederek çocuk

balosunda bulundu.
12 Mayıs 1934 Mustafa Kemal, Ankara Halkevinde Kız Lisesinin

düzenlediği gösteriyi izledi.
18 Ağustos 1934 İkinci Türk Dil Kurultayı Dolmabahçe Sarayı’ında

toplandı.
27 Mayıs 1935 Ulusal Bayram ve Genel Tatiller Hakkında Kanun kabul

edildi.
10 Haziran 1935 Mülkiye Mektebinin adı kanunla Siyasal Bilgiler

Okulu oldu.
11 Haziran 1935 Saffet Arıkan, Kültür Bakanlığına dönüştürülen Millî

Eğitim Bakanlığına atandı.
14 Haziran 1935 Ankara'da Dil ve Tarih Coğrafya Fakültesi Kurulması

Hakkında Kanun yürürlüğe kondu.
1934 Türkçenin sadeleştirilmesi yönünde adımlar atıldı. Terimlere ait

sözlük basıldı.
29 Kasım 1935 Recep Peker, Ankara Hukuk Fakültesinde öğretim

yılının ilk İnkılâp Tarihi dersini verdi.
13 Nisan 1936 Türkiye İdman Cemiyetleri İttifakı Umumi Kongresi

Ankara'da başladı.
1936 Köy öğretmenlerine yönelik yetiştirme kursları faaliyetine

başladı.
24 Ağustos 1936 Atatürk'ün katılım gösterdiği Üçüncü Türk Dil

Kurultayı Dolmabahçe Sarayı'nda tertip edildi.
24 Eylül 1936 Harp Okulu İstanbul'dan Ankara'ya taşındı.
2 Kasım 1936 Ankara Hıfzıssıhha Okulu açıldı.
16 Ocak 1937 Atatürk, İstanbul Ticaret ve İktisat Yüksek Okulunun

Pera Palas'taki toplantısına katıldı.
26 Mart 1937 Atatürk, Ankara Halkevinde Bursalı gençlerin

toplantısına katılarak gençliğe güvendiğini belirten bir konuşma yaptı.
19 Mayıs 1937 Türkiye genelinde ilk kez 19 Mayıs Gençlik Bayramı

kutlandı.
20 Eylül 1937 İkinci Türk Tarih Kongresi, Atatürk'ün de katılımıyla

Dolmabahçe Sarayı'nda toplandı.
26 Eylül 1937 Cumhurbaşkanı Atatürk, İkinci Türk Tarih Kongresi'ne

iştirak eden tarih öğretmenlerine Beylerbeyi Sarayı'nda verilen çay
ziyafetine katıldı.
22 Ekim 1938 Beden Terbiyesi Genel Müdürlüğü kuruldu.
28 Aralık 1938 Hasan-Âli Yücel, Millî Eğitim Bakanlığına atandı.

Ocak-Şubat 1939 Millî Eğitim Bakanlığının resmî ve mesleki süreli

yayın organı olmak üzere Tebliğler Dergisi'nin ve İlköğretim
gazetesi'nin (1 Şubat) yayımlanmaya başlaması
1 Mayıs 1939 Ankara'da "On Yıllık Neşriyat Sergisi" açıldı.
2-5 Mayıs 1939 Birinci Türk Neşriyat Kongresi yapıldı.
17 Temmuz 1939 Ankara'da toplanan Birinci Maarif Şûrası

çalışmalarını 29 Temmuz’a kadar sürdürdü.
20 Şubat 1940 Tercüme Heyeti Ankara'da hazırlık olarak çalışmalarına

başladı.
28 Şubat 1940 Tercüme Heyeti, Ankara'da ilk toplantısını yaparak

Dünya klâsiklerinin Türkçeye çevirilmesi için çalışmalara başladı.
17 Nisan 1940 Köy Enstitülerinin kuruluş kanunu çıktı.
19 Mayıs 1940 Millî Eğitim Bakanlığı tarafından çıkarılan Tercüme

Dergisi yayın hayatına başladı.
20 Mayıs 1940 Ankara Devlet Konservatuvarı kuruluş kanunu çıktı.
1940 Liselerde Latince sınıf şubeleri açıldı.
4 Kasım 1940 Dil ve Tarih Coğrafya Fakültesinin yeni binası hizmet

vermeye başladı.
6 Haziran 1941 Ankara'da Birinci Coğrafya Kongresi düzenlendi.
3 Temmuz 1941 Devlet Konservatuvarı ilk mezunlarını verdi.
7 Temmuz 1941 Gramer Komisyonu Ankara'da çalışmalarına başladı.
1941 Millî Eğitim Bakanlığının teşkilatı yeniden tanzim edilerek Genel

Eğitim Müsteşarlığı ve Meslekî Teknik Öğretim Müsteşarlığı kuruldu.
1942 15 Nisan Türk İnkılâp Tarihi Enstitüsü Ankara'da faaliyete

başladı.
19 Haziran 1942 Köy Okulları ve Enstitülerini Teşkilâtlandırma

Kanunu kabul edildi.
10 Ağustos 1942 Ankara'da Dördüncü Dil Kurultayı toplandı.
14 Ağustos 1942 Mesleki ve Teknik Okulların Açılması Hakkında

4304 sayılı Kanun kabul edildi.
15 Şubat 1943 Ankara'da toplanan İkinci Maarif Şûrası çalışmalarını

21 Şubat'a kadar sürdürdü.
8 Kasım 1943 Ankara Fen Fakültesi açıldı.
15 Kasım 1943 Ankara'da toplanan Üçüncü Türk Tarih Kongresi

çalışmalarını 19 Kasım 1943 tarihine kadar sürdürdü.
1943 Yüksek Köy Enstitüsü, Hasanoğlan Köy Enstitüsüne bağlı olarak

faaliyete başladı.
1943 Köy Enstitülerinde uygulanmak üzere müfredat programı

yayınlandı.
1943 Köy Enstitülerinin ilk mezunları köylere tayin edildi.
16 Ekim 1944 Balıkesir Necati Bey Eğitim Enstitüsü açıldı.
2 Aralık 1944 İstanbul Teknik Üniversitesi açıldı.
19 Ekim 1945 Ankara Üniversitesi Tıp Fakültesi açıldı.
26 Kasım 1945 Beşinci Türk Dil Kurultayı DTCF’de tertip edildi.
18 Şubat 1946 Ankara'da toplanan Beden Eğitimi ve Spor Şûrası

çalışmalarını 24 Şubat'a kadar sürdürdü.
13 Haziran 1946 Üniversiteler Kanunu yürürlüğe konarak

üniversitelere özerklik tanınmıştır.
1946 İstanbul Eğitim Enstitüsü açıldı.
5 Ağustos 1946 Hasan-Âli Yücel, Millî Eğitim Bakanlığından istifa

etti.
2 Aralık 1946 Ankara’da toplanan Üçüncü Millî Eğitim Şûrası

çalışmalarını 10 Aralık'a kadar sürdürdü.
1946 Millî Eğitim Bakanı Reşat Şemsettin Sirer, Köy Enstitülerinin

mevzuatında değişiklik yapılmasını istedi.
1946 Ankara'da Millî Eğitim Bakanlığının binası yandı.
23 Ekim 1948 İstanbul Muallimler Birliği tarafından Birinci Türk Dil

Kongresi düzenlendi.
10 Kasım 1948 Dördüncü Türk Tarih Kongresi Ankara’da toplandı.
22 Ağustos 1949 Dördüncü Millî Eğitim Şûrası çalışmalarını 31

Ağustos'a kadar sürdürdü.
19 Aralık 1949 Altıncı Dil Kurultayı çalışmalarına başladı.

DİZİN
Düziçi Köy Enstitüsü, xvi, 390, 391, 392,

490, 504
1
17 Nisan 1940, 211, 251, 252, 336, 429, G
521
George Stiehler, 184
Gölköy Köy Enstitüsü, 367
A
Adolphe Ferriere, 191, 192 H
Akçadağ Köy Enstitüsü, 299, 370, 372,
504 Halkevleri, 100, 101, 102, 103, 104, 105,
Aksu Köy Enstitüsü, 378, 500 106, 107, 109, 110, 112, 113, 121, 122,
Albert Malche, xviii, 125, 126, 128, 156, 125, 134, 204, 221, 427, 454, 465, 469,
193, 195, 196, 533 485, 489, 495, 496
Alfred Kühne, 152, 181 Hamdullah Suphi, 42, 137
Amerikan Heyeti, 199, 200, 201, 202, Hasan Ali Yücel, xvi, xviii, 28, 67, 123,
203, 204, 441 178, 208, 209, 210, 211, 212, 214, 215,
Arifiye Köy Enstitüsü, xvi, 380, 381 216, 217, 230, 231, 232, 233, 249, 250,
251, 254, 256, 257, 260, 264, 271, 272,
274, 311, 321, 322, 324, 326, 332, 335,
B 358, 369, 416, 420, 421, 429, 470, 484,
495, 502, 506, 535, 549
Beşikdüzü Köy Enstitüsü, 384, 487, 503 Hasanoğlan Köy Enstitüsü, 333, 403, 485,
Birinci Heyet-i İlmiye, 493 500, 502, 523, 555
Birinci Maarif Şurası, 229, 231, 321, 429
İ
C
İkinci Heyet-i İlmiye, 77, 79
Cemal Hüsnü, 49, 50, 51 İkinci Milli Eğitim Şurası, 256, 429
İsmail Safa, 39, 40, 73, 88, 164
Ç İvriz Köy Enstitüsü, 287, 299, 407, 496,
498
Çifteler Köy Enstitüsü, 359, 360, 362,
500, 544 J
D John Dewey, 152, 177, 178, 179, 181,

197, 488, 497, 509
Dicle Köy Enstitüsü, 412, 472
Dördüncü Milli Eğitim Şurası, 292, 296,
297, 299, 300, 321, 430, 442
K R
Kepirtepe Köy Enstitüsü, xvi, 363, 364, Reşat Şemsettin Sirer, xvi, xix, 217, 218,
365, 476, 486, 487 219, 220, 221, 222, 223, 238, 273, 274,
Kızılçullu Köy Enstitüsü, 281, 305, 341, 275, 276, 289, 322, 430, 542, 552, 553
349, 352, 462, 494, 499 Reşit Galip, 55, 56, 57, 58, 59, 60, 61,
Köy Enstitüleri, xix, 134, 211, 251, 252, 126, 131, 195
333, 334, 335, 340, 341, 343, 344, 345,
362, 367, 370, 373, 377, 379, 383, 402,
408, 411, 412, 413, 414, 415, 416, 417, S
422, 423, 429, 441, 442, 451, 452, 453,
456, 458, 459, 460, 463, 464, 467, 468, Saffet Arıkan, 67, 69, 70, 132, 137, 161,
469, 472, 473, 474, 475, 476,477, 478, 163, 209, 230, 335, 336, 340, 519
479, 481, 482, 483, 485, 486, 487, 488,
491, 494, 495, 500, 501, 502, 503, 506, T
521, 523, 555, 557
Tahsin Banguoğlu, 221, 222, 224, 225,
227, 268, 293, 296, 306, 308, 312, 321,
M
322, 430, 501
Maarif Kongresi, 37, 479, 482 Tevhid-i Tedrisat Kanunu, 73, 75, 76, 148,
Millet Mektepleri, xviii, 88, 91, 94, 98, 164, 508
204, 440, 442, 476, 478, 483, 485, 488,
492, 514, 515, 527, 529 Ü
Misak-ı Maarif, 466
Mustafa Necati, xviii, 43, 45, 46, 86, 164, Üçüncü Heyet-i İlmiyye, 79, 80
459, 460, 511, 528 Üçüncü Millî Eğitim Şûrası, 273, 275
O V
Omer Buyse, 152, 177, 185, 186, 187, Vasıf Çınar, 40, 48
188, 190
Ortaklar Köy Enstitüsü, 413
Oscar Frey, 184 Y
Yusuf Hikmet Bayur, 62
EKLER
Ek 1:
Millet Mektepleri Yönetmeliğinin Kabul Edildiğine Dair Kararname
Kaynak: BCA, 30-18-1-2/1-1-13.

Ek 2:
Millî Eğitim Bakanı Mustafa Necati Beyin Adının Yaşatılmasına Dair
Kararname
Kaynak: BCA, 030/10-82/536/23.

Ek 3:
İçişleri Bakanlığının Millet Mektepleri İle İlgili Raporu
Kaynak: BCA, 030/10-142/16/15.

Ek 4:
Millet Mekteplerinde Çalışan Memurlara Ücret Verilmesine Dair
Kararname
Kaynak: BCA30-18-1-2/21-46-19.
Ek 5:
İçişleri Bakanı Şükrü Kaya'nın Halkevlerinin Teşkilatlanması ile İlgili
CHF Genel Sektererliğine Yazdığı Yazı
Kaynak: BCA, 030/10-117/8172.

Ek 6:
Halkevi Üyeleri ile İlgili İstenen Cetvel
Kaynak: BCA, 490/01-2/8/1.

Ek 7:
İstanbul Üniversitesinin Islahı İçin Albert Malche'nin Türkiye'ye
Getirilmesine Dair Kararname
Kaynak: BCA, 030/10/01-02/34/16/7.

Ek 8:
Eğitim ile İlgili İncelemelerde Bulunmak Üzere Manisa Millî Eğitim
Müdürü'nün Yurt Dışına Gönderilmesi
Kaynak: BCA, 030/10/01-02/41/87/10.

Ek 9:
Hasan Ali Yücel'in Ortaöğretim Genel Müdürlüğüne Atanmasına Dair
Kararname
Kaynak: BCA, 030/11/1-83/44/1.

Ek 10:
Eski Darülfünundan Yeni İstanbul Üniversitesine Alınmayanların
Listesi
Ağaoğlu Ahmet Hukuk Fakültesi Tarihi Hukuk
Etem Akif Hukuk Fakültesi Tıbbi Adli
Cevdet Ferit Hukuk Fakültesi Usulü Cezaiye
Hacı Adil Hukuk Fakültesi Hukuku Medeniye
Aynizade Tahsin Hukuk Fakültesi Maliye
Zühtü Bey Hukuk Fakültesi İhsaiyat
Kenan Bey Hukuk Fakültesi Cezai Tatbikat
Abdurrahman Münip Hukuk Fakültesi Medeniye
Münir Bey Hukuk Fakültesi İktisat
Ahmet Reşit Bey Hukuk Fakültesi Düvel
Cevat Bey Hukuk Fakültesi Hukuki Tatbikat
Mithat Bey Hukuk Fakültesi Esasiye
Memduh Bey Hukuk Fakültesi Kara Ticareti
Vehbi Bey Hukuk Fakültesi Ceza Hukuku
Muhlis Etem Bey Hukuk Fakültesi İktisat
Ali Muzaffer Edebiyat Fakültesi -
İsmail Hakkı Edebiyat Fakültesi -
Naim Bey Edebiyat Fakültesi -
Behçet Bey Edebiyat Fakültesi -
Ahmet Refik Edebiyat Fakültesi -
Ali Ekrem Edebiyat Fakültesi -
Avram Galaati Edebiyat Fakülesi -
Fazıl Nazmi Edebiyat Fakültesi -
Şerif Bey Edebiyat Fakültesi -
Ferit Bey Edebiyat Fakültesi -
Halil Nimetullah Edebiyat Fakültesi -
Ali Macit Edebiyat Fakültesi -
Sadi Bey Edebiyat Fakültesi -
Hamit Bey Edebiyat Fakültesi -
İsmail Hakkı Bey Edebiyat Fakültesi -
Mustafa Hakkı Fen Fakültesi -
Sait Bey Fen Fakültesi -
Esat Şerafettin Fen Fakültesi -
Cevat Mazhar Fen Fakültesi -
Fatin Fen Fakültesi -
Nami Asaf Fen Fakültesi -
Mustafa Salim Fen Fakültesi -
Ahmet Müştak Fen Fakültesi -
Burhanettin Bey Fen Fakültesi -
Şükrü Bey Fen Fakültesi -
Burhanettin Ferit Fen Fakültesi -
Ligor Fen Fakültesi -
Ali Vehbi Fen Fakültesi -

Ömer Şevket Fen Fakültesi -
Hüsnü Hamit Fen Fakültesi -
Tevfik Bey Fen Fakültesi -
Malik Bey Fen Fakültesi -
Süreyya Ali Bey Tıp Fakültesi Dahili Seririyat
Kerim Sebati Bey Tıp Fakültesi Seririyatı Hariciye
Orhan Bey Tıp Fakültesi Seririyatı Hariciye
Besim Ömer Paşa Tıp Fakültesi Veladiye
Ziya Nuri Paşa Tıp Fakültesi Üzniye
Hamdi Suat Bey Tıp Fakültesi Teşrihi Marazi
Raşit Tahsin Paşa Tıp Fakültesi Seririyatı Akliye
İsmail Derviş Bey Tıp Fakültesi Ebeler Fiziyolojisi
Hadi Faik Bey Tıp Fakültesi Tıbbi Kimya
Etem Akif Bey Tıp Fakültesi Tıbbi Adli
Hasan Reşat Bey Tıp Fakültesi Cildi Seririyat
Talha Yusuf Bey Tıp Fakültesi Fizyoloji
Sadettin Vedat Bey Tıp Fakültesi Hariciye Mebadisi
Kenan Tevfik Bey Tıp Fakültesi Seririyatı Cildiye
Ziya Bey Tıp Fakültesi Ayniye
Server Kamil Bey Tıp Fakültesi Hıfzıssıhha
Esat Bey Tıp Fakültesi Ayniye
Selahattin Bey Tıp Fakültesi -
Fuat Fehim Bey Tıp Fakültesi -
Mustafa Nevzat Bey Tıp Fakültesi -
Mahir Bey Tıp Fakültesi -
Übeyit Refik Bey Tıp Fakültesi -
Haydar Bey Tıp Fakültesi -
İsmet Kamil Bey Tıp Fakültesi -
Niyazi Bey Tıp Fakültesi -
Burhan Bey Tıp Fakültesi -
Fazıl Bey Tıp Fakültesi -
İbrahim Şevki Bey Tıp Fakültesi -
Hikmet Bey Tıp Fakültesi -
Şevki Aziz Bey Tıp Fakültesi -
Hulusi Bey Eczacılık ve Diş Tababet Hayvanat
Mazhar Hüsnü Bey Eczacılık ve Diş Tababet Nebatat Hastalıkları
Server Kamil Bey Eczacılık ve Diş Tababet Bakteriyoloji
Hadi Faik Eczacılık ve Diş Tababet Hayati Kimya
Tevfik Recep Bey Eczacılık ve Diş Tababet Ensaç ve Rüşeym
Mahir Bey Eczacılık ve Diş Teşrih
Tababet
Kazım Bey Eczacılık ve Diş Fizik
Tababet
M. Mehmet Bey Eczacılık ve Diş -
Tababet
Mustafa Nevzat Bey Eczacılık ve Diş -

Tababet
Hüseyin Talat Bey Eczacılık ve Diş -
Tababet
Osep Celalyan Bey Eczacılık ve Diş -
Tababet
Ömer Şevket Bey Eczacılık ve Diş -
Tababet
Halil Salih Bey Eczacılık ve Diş -
Tababet
Mehmet Refik Bey Eczacılık ve Diş -
Tababet
Ziya Cemal Bey Eczacılık ve Diş -
Tababet
Servet Bey Eczacılık ve Diş -
Tababet
Süleyman Hilmi Bey Eczacılık ve Diş -
Tababet
Cevat Bey Eczacılık ve Diş -
Tababet
Kaynak: Millîyet, 31 Temmuz 1933.
Ek 11:
Eski Darülfünundan Yeni İstanbul Üniversitesine Alınanların Listesi
Şekip Bey Edebiyat Fakültesi Ruhiyat ve Terbiye
Köprülüzade Fuat Bey Edebiyat Fakültesi Türk Dili ve Edeb.
Muallim İ. Hakkı Bey Edebiyat Fakültesi Fiziki Coğrafya
Prof. Asistanı Besim Bey Edebiyat Fakültesi Türkiye Coğrafyası
O. Sadettin Bey Edebiyat Fakültesi Umumi Felsefe
Prof. Asistanı Ahmet Bey Edebiyat Fakültesi Türk Dili ve Edeb.
Ali Yar Bey Fen Fakültesi Umumi Riyaziyat
Muallim Hamit Nafiz Bey Fen Fakültesi Jeoloji
Şevket Aziz Bey Fen Fakültesi Antropoloji
Tahir Bey Fen Fakültesi Umumi Fizik
Mişon Ventura Bey Hukuk Fakültesi Roma Hukuku
Ebülula Bey Hukuk Fakültesi Medeni Hukuk
Samim Bey Hukuk Fakültesi Medeni Hukuk
Mustafa Reşit Bey Hukuk Fakültesi İcra ve İflas
Tahir Bey Hukuk Fakültesi Ceza Hukuku ve Usulü
Ali Kemal Bey Hukuk Fakültesi Tic. Hukuku
Muammer Raşit Bey Hukuk Fakültesi Hususi Devletler Huku
İbrahim Fazıl Bey Hukuk Fakültesi Maliye ve İstatistik
Kemaleddin Bey Hukuk Fakültesi Hususi Devletler Huku
Muhlis Etem Bey Hukuk Fakültesi İktisadi Meseleler
Burhan Bey Hukuk Fakültesi Ceza Usulü ve Hukuku
Saim Ali Bey Tıp Fakültesi Adli Tıp
Nureddin Ali Bey Tıp Fakültesi Teşrih
Tevfik Recep Bey Tıp Fakültesi İstoloji ve Ambrioloji
Kemal Cenap Bey Tıp Fakültesi Fizyoloji
İsmail Hakkı Bey Tıp Fakültesi Parazitoloji
Akil Muhtar Bey Tıp Fakültesi Tıp Farmakodina
Neşet Ömer Bey Tıp Fakültesi Dahiliye Seririyatı
Tevfik Salim Paşa Tıp Fakültesi Dahiliye Seririyatı
Ahmet Kemal Bey Tıp Fakültesi Hariciye Seririyatı
Tevfik Remzi Bey Tıp Fakültesi Kadın ve Doğum
Behçet Sabit Bey Tıp Fakültesi İdrar Yolları Seririyatı
Necmeddin Rıfat Bey Tıp Fakültesi Umumi Emraz
İhsan Hilmi Bey Tıp Fakültesi Çocuk Hekimi
Akif Şakir Bey Tıp Fakültesi Çocuk Cerrahisi
Fahreddin Kerim Bey Tıp Fakültesi Sinir Hastalıkları
Mustafa Hayrullah Bey Tıp Fakültesi Sinir Hastalıkları
Suheyl Bey Tıp Fakültesi Tıp Tarihi ve Deontoloji
Hamza Bey Tıp Fakültesi Teşrih
Edip Hasan Bey Tıp Fakültesi İsteloji ve Anbroloji
Sadi Bey Tıp Fakültesi Fizyoloji
Sedat Bey Tıp Fakültesi Tıp Farmakodina
Muzaffer Esat Bey Tıp Fakültesi Dahiliye Seririyatı
Nureddin Kamil Bey Tıp Fakültesi Dahiliye Seririyatı

Şinasi Hakkı Bey Tıp Fakültesi Harici Seririyatı
Kazım İsmail Bey Tıp Fakültesi Harici Seririyatı
Osman Cevdet Bey Tıp Fakültesi Fizyoterapi
Akif Bey Eczacılık Yüksekokulu Teoksikoloji
Kazım Esat Bey Dişçilik Yüksek Okulu Diş Seririyatı
Hamit Bey Dişçilik Yüksek Okulu Protez
Rüştü Bey Dişçilik Yüksek Okulu Protez
Selahaddin Mehmet Bey Dişçilik Yüksek Okulu Fizyoterapi ve Röntgen
Ziya Cemal Bey Dişçilik Yüksek Okulu Diş Farmakolojisi
Kaynak: (Millîyet, 31 Temmuz 1933).

Ek 12:
I. Maarif Şûrası Genel Kurul Üyeleri
İstanbul Kız Öğrt Okul Coğr. Öğrt A.Kadir Kazancıoğlu (B) Danışman Üye
Elmalı Maarif Memuru Adil Kortum (A) Asil Üye
İstanbul Üniv Fen Fak Fizik Doç. Adnan Sokolluoğlu (B) Danışman Üye
İstanbul Üniv Tıp Fak. Dekanı Ahmet Kemal Atay (B) Danışman Üye
Maarif Vekilliği Başmüfettişi Ahmet Hilmi Yolaç (B) Danışman Üye
İstanbul Üniv Tıp Fak Akil Muhtar Özden (A) Asil Üye
İstanbul Üniv Hukuk Fak Dekanı Ali Fuat Başgil (B) Danışman Üye
Erenköy Kız Lisesi Coğrafya Öğrt Ali Rıza Balioğlu (B) Danışman Üye
İzmir Milli Eğitim Müdürü Ali Rıza Özkut (B) Danışman Üye
Maarif Vekilliği Müfettişi Arif Öget (B) Danışman Üye
Maarif Vekilliği Talim ve Terbiye Avni Refik Berkman (A) Asil Üye
Ankara Gazi Lisesi İngilizce Öğrt. Azime İpek (B) Danışman Üye
Kütüphaneler Müdürü Aziz Berker (B) Danışman Üye
İstanbul Üniv. Kimya Doç. Baha Erden (B) Danışman Üye
Talim ve Terbiye Muamelat Mdr Behiç Enver Koryak (B) Danışman Üye
İstanbul Üniv. Coğrafya Doçenti Besim Darkot (B) Danışman Üye
Kabataş Lisesi Almanca Öğrt. Besim Gürmen (B) Danışman Üye
Maarif Vekilliği Başmüfettişi Besim Kadırgan (B) Danışman Üye
Güzel Sanatlar Akademisi Mdr Burhan Toprak (B) Danışman Üye
Galatasaray Lisesi Tarih Öğrt. Cavit Baysun (B) Danışman Üye
Maarif Vekilliği Muhasebe Mdr. Cafer Olcay (B) Danışman Üye
Maarif Müşaviri Celal Ferdi Gökçay (B) Danışman Üye
Maarif Vekilliği Müfettişi Celal Otman (B) Danışman Üye
Beden Terbiyesi Genel Mdr Cemal Gökçe (B) Danışman Üye
Kayseri İlköğretim Müfettişi Cemal Ongun (A) Asil Üye
İstanbul Üniversitesi Rektörü Cemil Bilsel (A) Asil Üye
Maarif Vekilliği Müfettişi Cemil Bora (B) Danışman Üye
Teftiş Heyeti Reisi Cevad Dursunoğlu (A) Asil Üye
Güzel Sanatlar Şube Müdürü Cevad Memduh Altar (B) Danışman Üye
Bursa Askeri Lisesi Fizik Öğrt. Daniş Ertin (B) Danışman Üye
Maarif Vekilliği Başmüfettişi Ekrem Saraç (B) Danışman Üye
Kabataş Lisesi Fransızca Öğrt. Edip Ayel (B) Danışman Üye
Siyasal Bilgiler Okulu Müdürü Emin Erişirgil (A) Asil Üye
Haydarpaşa Lisesi Tarih Öğrt. Emin Ali Çavlı (B) Danışman Üye
İzmir Kızılçullu Okulu Müdürü Emin Soysal (A) Asil Üye

İstanbul Üniversitesi Tarih Doç. Enver Ziya Karal (B) Danışman Üye
Ankara Ticaret Lisesi Mat. Öğrt. Enver Kösemen (B) Danışman Üye
Gazi Terbiye Enstitüsü Müdürü Esat Atlan (A) Asil Üye
İzmir Erkek Lisesi Edebiyat Öğrt. Esat Çınar (B) Danışman Üye
Ankara Ticaret Lisesi Öğretmeni Esat Demirel (B) Danışman Üye
Yükseköğretim Genel Müdürü E. Menemencioğlu (A) Asil Üye
İstanbul Üniv. Fen Fak. Dekanı Fahir Yeniçay (B) Danışman Üye
Maarif Vekilliği Neşriyat Müdürü Faik Reşit Unat (A) Asil Üye
İ.Ü. Tıp Fakültesi F. Kerim Gökay (B) Danışman Üye
Orta Öğretim Şube Müdürü Faik Doğan (B) Danışman Üye
Maarif Vekilliği Müfettişi Fethi İsfendiyaroğlu (B) Danışman Üye
Manisa Eğitmen Kursu Ferit Oğuz (B) Danışman Üye
Maarif Vekilliği Müfettişi Ferit Saner (B) Danışman Üye
İlk Öğretim Şube Müdürü Fuat Baymur (B) Danışman Üye
İlk Öğretim Umum Müdür Vekili Hakkı Tonguç (A) Asil Üye
Yurt Bilgisi ve PedagojiÖğretmeni Hakkı Baha Pars (A) Asil Üye
İstanbul Selçuk Kız Enst. Müdürü Halide Demirtaş (B) Danışman Üye
Konya Maarif Müdürü Halit Ziya Kalkancı (A) Asil Üye
Maarif Vekilliği Müfettişi Halil Vedat Fıratlı (A) Asil Üye
Orta öğretim Şube Müdürü Hamdi Akverdi (B) Danışman Üye
Antikiteler ve Müzeler Müdürü Hamit Koşay (A) Asil Üye
İstanbul Üniv. Edeb. Fak. Dek. Hamit Ongunsu (B) Danışman Üye
Orta Öğretim Umum Müdürü Hayri Ardıç (A) Asil Üye
Maarif Vekilliği Talim ve Terbiye Hayri Dener (A) Asil Üye
Maarif Vekilliği Müfettişi Hayrullah Örs (B) Danışman Üye
Maarif Vekilliği Müfettişi Hikmet Türk (B) Danışman Üye
İstanbul Üniv. Edeb. Fak. Doçenti Hilmi Ziya Ülken (B) Danışman Üye
İstanbul Üniv. Ordinaryüs Prof. Hirsch (A) Asil Üye
İlk Öğretim Şube Müdürü H. Raşit Öymen (B) Danışman Üye
Kuleli Askerî Lisesi Öğretmeni Hüsamettin Güreli (B) Danışman Üye
Kırklareli İlk Öğretim Müfettişi Hüsnü Baykoca (A) Asil Üye
Güzel Sanatlar Akademisi Öğrt. İbrahim Çallı (A) Asil Üye
Maarif Vekilliği Zat İşleri Müdürü İhsan Erkal (B) Danışman Üye
Maarif Vekilliği Müsteşarı İhsan Sungu (A) Asil Üye
İst. Amerikan Kız Koleji Öğrt. İ. Hakkı Baltacıoğlu (A) Asil Üye
Güzel Sanatlar Akademisi Öğrt. İsmail Hakkı Oygar (A) Asil Üye
Maltepe Askeri Lisesi Edeb. Öğrt. İ. Hakkı Önderdoğan (B) Danışman Üye
Tunceli Maarif Müdürü Kadri Günay (A) Asil Üye
Talim ve Terbiye ReisVekilliği Kadri Yörükoğlu (A) Asil Üye
Neşriyat Şube Müdürü Kemal Kaya (B) Danışman Üye
İ. Ü. Fen Fakültesi Ordinar Prof Kerim Erim (A) Asil Üye
Yüksek Öğretim Şube Müdürü Kutsi Tecer (B) Danışman Üye
Güzel Sanatlar Atölye Öğrt Mahir Tomruk (A) Asil Üye
Yüksek Öğretim Şube Müdürü Mazhar Şevket İbşir (B) Danışman Üye
Haydarpaşa Lisesi Almanca Öğrt Melâhat Toyar (B) Danışman Üye
Maarif Vekilliği Müfettişi Muhittin Akdik (B) Danışman Üye
Maarif Vekilliği Müfettişi Muhsin Binal (B) Danışman Üye
Neşriyat Müdür Muavini Mustafa Aral (B) Danışman Üye
İzmir Kız Öğretmen Okulu Mdr. M. Rahmi Balaban (A) Asil Üye
İ. Ü. Tıp Fakültesi Ordinaryüs Prof Neşet Ömer İrdelp (A) Asil Üye
Maarif Vekilliği Müfettişi Necmettin Bora (B) Danışman Üye

Maarif Vekilliği Müfettişi Necmettin Halil Onan (B) Danışman Üye
Yüksek İktisat ve Tic. Ok. Müd. Nihat Sayar (B) Danışman Üye
İstanbul Üniv. İktisat Ord. Prof. Neumark (A) Asil Üye
Gazi Terbiye Enstitüsü Mat. Öğrt. Nuri Kutulmuş (B) Danışman Üye
Elâzığ Kız Enstitüsü Müdürü Nuriye Dündar (A) Asil Üye
Tedrisat Umum MüdürMuavini Nurettin Boyman (B) Danışman Üye
Hususî Mektepler Müdürü Nurettin Polvan (A) Asil Üye
İstanbul Üniv. Fen Fak. Doçenti Nusret Kürkçüoğlu (B) Danışman Üye
İstanbul Üniv. Fen Fakültesi Doç. Orhan Alisbah (B) Danışman Üye
Maarif Vekilliği Müfettişi Osman Horasanlı (B) Danışman Üye
Maarif Vekilliği Müfettişi Osman Pazarlı (B) Danışman Üye
İstanbul Üniv. İktisat Fak. Dekanı Ömer Celâl Sarç (B) Danışman Üye
Ankara Maarif Müdürü Rahmi Vidinel (B) Danışman Üye
Maarif Vekilliği Başmüfettişi Rasim Arsan (B) Danışman Üye
İstanbul Yüksek Öğrt. Okulu Mdr Ratip Berker (B) Danışman Üye
Edirne Kız Öğretmen Okulu Mdr Rebia Yarkın (B) Danışman Üye
İsmet Paşa Kız Enstitüsü Öğrt Rebia İren (B) Danışman Üye
Maarif Vekilliği Müfettişi Refik Gürel (B) Danışman Üye
Maltepe Askeri Lisesi Reşat Alasya (B) Danışman Üye
Talim ve Terbiye Azası Reşat Şemsettin Sirer (A) Asil Üye
Maarif Müşaviri Reşit Tarakçıoğlu (B) Danışman Üye
Balıkesir Öğretmen Okulu Mdr Reşat Tardu (A) Asil Üye
Meslekî ve Teknik Öğretim Rüştü Uzel (A) Asil Üye
Maarif Vekilliği Müfettişi Sabahattin Eyüboğlu (A) Asil Üye
İstanbul Üniver Pedagoji Prof. Sadrettin Celâl Anten (A) Asil Üye
Haydarpaşa Lisesi Müdürü Saffet Şavlı (B) Danışman Üye
Ank. DTCF Prof. Saim Emre Dilemre (A) Asil Üye
Bursa Sanat Okulu Müdürü Salih Şevket Seven (B) Danışman Üye
Maarif Vekilliği Başmüfettişi Salih Zeki Buluğ (A) Asil Üye
Ankara Ticaret Lisesi Fizik Öğrt Saliha Bele (B) Danışman Üye
Maarif Müşaviri Salim Atalık (B) Danışman Üye
İstanbul Fen Fakültesi, Eczacılık İ Sara Akdik (B) Danışman Üye
Trabzon Lisesi Müdürü Sami Akyol (A) Asil Üye
Kars Lisesi Felsefe Öğretmeni Samih Atademir (A) Asil Üye
İstanbul Kız Lisesi Almanca Öğrt Seniha Vamık İsvan (B) Danışman Üye
Bitlis Merkez İkinci Okul Başöğrt Sıdıka Köker (A) Asil Üye
Güzel sanatlar Umum Müdürü Suut Kemal Yetkin (A) Asil Üye
Maarif Vekilliği Müfettişi Süleyman Demir (B) Danışman Üye
Kastamonu Eğitmen Kursu Mdr Süleyman Edip Balkır (B) Danışman Üye
Adana Kız Lisesi Müdürü Ş. Nazmi Coşkunlar (A) Asil Üye
İ.Ü. Ed. Fak. Ordinaryüs Prof. Şekip Tunç (A) Asil Üye
Dördüncü Umumî Müfettişlik Şevket Süreyya Aytaç (B) Danışman Üye
Ankara Ticaret Lisesi Büro Öğrt Şükrü Erlaçin (B) Danışman Üye
Pertevniyal Lisesi Büro Öğ. Tevfik Ararad (A) Asil Üye
İstanbul Maarif Müdürü Tevfik Kut (B) Danışman Üye
Erzurum İlk Okul Öğretmeni Tevfik Yıldız (A) Asil Üye
Ankara Kız Lisesi Müdürü Tezer Taşkıran (B) Danışman Üye
Ankara Erkek Lisesi Fran. Öğrt Vahdi Hatay (B) Danışman Üye
Yüksek Ticaret Mektebi Profesörü Vehbi Sarıdal (B) Danışman Üye
Beden Terbiye ve İzcilik Ok. Mdr Vildan Âşir (A) Asil Üye
İstanbul Sanat Okulu Müdürü Yusuf Ziya Etiman (A) Asil Üye
Güzel Sanatlar Akademisi Zeki Sayar (A) Asil Üye
Ankara Üçüncü Ortaokul Müdürü Zuhuri Danışman (B) Danışman Üye
Ek 13: II. Maarif Şûrası Genel Kurul Üyeleri

Talim ve Terbiye Heyeti Âzası Hayri DENER (A) Asil Üye
Ankara Erkek Meslek Öğretmen Okulu Saip DEVELİ (B) Danışman
Elektrik Laboratuarı Şefi
Eskişehir Lisesi Türkçe Öğrt. Cemal DURU (B) Danışman

Kız Enstitüleri Müfettişi Ayşe EGE (B) Danışman
Isparta Cumhuriyet İlk Okulu Öğretmeni Mebrure EGE (B) Danışman Üye
Ankara Siyasal Bilgiler Okulu Almanca Bedi Ziya EGEMEN (A) Asil Üye
Öğ.
Ankara Gazi Terbiye Enstitüsü Ed. Öğ. Ali Ulvi ELÖVE (B) Danışman Üye
Afyon İlk Öğretim Müfettişi Kenan ENGİNER (A) Asil Üye
Maarif Vekilliği Hukuk Müşaviri S. Turgut EREM (B) Danışman Üye
İstanbul Üniversitesi Fen Fakültesi Kerim ERİM (A) Asil Üye
Tamami ve Tefazuli Hesap ve Yüksek
Matematik Analiz Ordinaryüs Profesörü
Zat İşleri Müdürü İhsan ERKAL (B) Danışman Üye

Sanat ve Yapı Usta Okulları Başmüfettişi Yusuf Ziya ETİMAN (B) Danışman Üye
Maarif Vekilliği Müfettişi Sabahattin EYÜBOĞLU (B) Danışman Üye
Maarif Vekilliği Müfettişi Halil Vedat FIRATLI (B) Danışman Üye
Yüksek Ziraat Enstitüsü Rektörü Süreyya GONCA (B) Danışman Üye
Dr., İstanbul Üniversitesi Tıp Fakültesi Fahrettin Kerim GÖKAY (B) Danışman Üye
Sinir Hastalıkları Ordinaryüs Profesörü
Ankara Devlet Konservatuarı Müdürü Orhan Şaik GÖKYAY (B) Danışman Üye
Ankara Erkek Meslek Öğretmen Okulu Ali Rıza GÜRKAN (B) Danışman Üye
Md.
Maarif Vekilliği Müfettişi Osman HORASANLI (B) Danışman Üye
Kız Teknik Öğretim Şube Müdürü Mükerrem İKİZER (B) Danışman Üye
Ank. Kız Meslek Öğretmen Okulu Çiçek Zekiye İLKESEN (B) Danışman Üye
Öğ.
Mahmudiye Çifteler Köy Enstitüsü Md. Rauf İNAN (A) Asil Üye
Dr., İstanbul Üniversitesi Tıp Fakültesi Neşet Ömer İRDELP (B) Danışman Üye
Birinci Dâhiliye Kliniği Ord. Prof.
Maarif Vekilliği Teftiş Heyeti Reisi Besim KADIRGAN (A) Asil Üye
Talim ve Terbiye Heyeti Âzası Halit Ziya KALKANCI (A) Asil Üye
Ankara Gazi Terbiye Enstitüsü Pedagoji Hail Fikret KANAT (A) Asil Üye
Öğ.
Dr., Prof., D.T.C.F. Tarih Profesörü Şevket Aziz KANSU (B) Danışman Üye
D.T.C.F. Tarih Profesörü Enver Ziya KARAL (B) Danışman Üye
Samsun Lisesi Müdürü Ziya KARAMUK (A) Asil Üye
Gazi Terbiye Enstitüsü Edebiyat Namdar KARATAY (B) Danışman Üye

Öğretmeni
İlk Öğretim Şube Müdürü Hamdi KESKİN (B) Danışman Üye
İstanbul Erkek Öğretmen Okulu Tabiat Harun KOCACAN (A) Asil Üye
Bilgisi Öğretmeni
Ankara Kız Meslek Öğretmen Okulu Bakiye KORAY (B) Danışman Üye
Md.
Talim ve Terbiye Dairesi Muamelat Behiç Enver KORYAK (B) Danışman Üye
Müdürü
Antikite ve Müzeler Müdürü Hâmit Zübeyr KOŞAY (A) Asil Üye

Talim ve Terbiye Heyeti Âzası Yunus Kâzım KONİ (A) Asil Üye
Erkek Teknik Öğretim Şube Müdürü Sıtkı Lâlik (B) Danışman Üye
İ.Ü. Edebiyat Fakültesi Tarih Doçenti Arif Müfid MANSEL (A) Asil Üye
Maarif Vekilliği Müfettişi Halil Necmettin ONAN (B) Danışman Üye
Ordinaryüs Profesör, İstanbul Hâmit ONGUNSU (B) Danışman Üye
Üniversitesi
Edebiyat Fakültesi
Dr., Maarif Dekanı
Vekilliği Müfettişi Celâl OTMAN (B) Danışman Üye
Maarif Vekilliği Müfettişi Arif ÖGET (B) Danışman Üye
Maarif Vekilliği Müfettişi Hayrullah ÖRS (B) Danışman Üye
İstanbul Kız Öğretmen Okulu Tedris Hüviyet Bekir ÖRS (B) Danışman Üye
Usulü Öğretmeni
Neşriyat Müdürü Adnan ÖTÜKEN (B) Danışman Üye
Okul Müzesi Müdürü Hıfzırahman Raşit ÖYMEN (A) Asil Üye
Dr., İ.Ü. Tıp Fakültesi Tıp Müfredatı ve Âkıl Muhtar ÖZDEN (A) Asil Üye
Farmakodinami Ordinaryüs Profesörü
İ.Ü. Edebiyat Fakültesi Deneysel PETERS (B) Danışman Üye
Ruhbilim ve Pedagoji Profesörü
Hususi Öğretim Müdürü Nurettin POLVAN (A) Asil Üye
İstanbul Üniversitesi Hukuk fakültesi Yavuz ABADAN (A) Asil Üye
Hukuk
Başlangıcı ve Tarihi Profesörü
Mesleki Öğretim İdari İşleri Müfettişi Danyal AKBEL (B) Danışman Üye
Ticaret Öğretim Müdür Vekili Abdullah AKER (A) Asil Üye
İ. Fen Fakültesi Matematik Doçenti Orhan ALİSBAH (A) Asil Üye
Maarif Vekilliği Müfettişi Sami AKYOL (B) Danışman Üye
Gazi Terbiye Enstitüsü Müdürü Esat ALTAN (B) Danışman Üye
Güzel Sanatlar Umum Müdürlüğü Şube Cevad Memduh ALTAR (B) Danışman Üye
Md.
İ.Ü. Ed. Fakültesi Pedagoji Profesörü Sadrettin Celâl ANTER (A) Asil Üye
Güzel Sanatlar Akademisi Çini Atölyesi Vedat Ömer AR (A) Asil Üye
Öğ.
Ord .Prof., Ank. Hukuk Fakültesi Dekanı Esat ARSEBÜK (B) Danışman Üye
Güzel Sanatlar Umum Müdürü M. Tevfik ARARAD (A) Asil Üye
Orta Öğretim Umum Müdürü Hayri ARDIÇ (A) Asil Üye

Niğde - Ulukışla Maarif Müdürü Cevdet ARKUN (A) Asil Üye
Maltepe Askerî Lisesi Dil ve Edebiyat Ömer ARMAĞAN (B) Danışman Üye
Öğ.
Ank. Ün. Hukuk Fakültesi Ord. Prof. Sadri Maksudi ARSAL (A) Asil Üye
Orta Öğretim Şube Müdürü Mustafa ARAL (B) Danışman Üye
Güzel Sanatlar Akademisi Mimari Tarih Celâl Esat ARSEVEN (A) Asil Üye
Öğ.
Ankara Yapı Sanat Okulu Müdürü Mitat ARTUN (B) Danışman Üye
Sivas Erkek Öğretmen Okulu Müdürü Tarık ASAL (A) Asil Üye
Beden Terbiyesi Umum Müdür Muavini Vildan AŞİR (A) Asil Üye
Dr., Ord. Prof., Tıp Fakültesi Dekanı Kemal ATAY (B) Danışman Üye
Ankara Maarif Müdürü Salim ATALIK (B) Danışman Üye
Ankara Ticaret Lisesi Müdürü Avni AYATA (A) Asil Üye
Manisa İsmet İnönü Kız Enstitüsü Öğ. İsmet AYDOS (A) Asil Üye
Ankara D.T.C.F. Pedagoji Prof. İ.Hakkı BALTACIOĞLU (A) Asil Üye
Ankara D.T.C.F. Türk Dili Doçenti Tahsin BANGUOĞLU (A) Asil Üye
İstanbul Üniversitesi İktisat Fakültesi Ömer Lütfi BARKAN (A) Asil Üye
İktisat
Tarihi ve İktisadi Coğrafya Profesörü
Profesör, Siyasal Bilgiler Okulu Müdürü Ali Fuat BAŞGİL (B) Danışman Üye
Maarif Vekilliği Müfettişi Avni BAŞMAN (A) Asil Üye
Seferberlik ve Askerlik Öğretimi Muhtar BAYAT (A) Asil Üye
Müdürü
Ankara Gazi Lisesi Müdürü Rauf BAYINDIR (A) Asil Üye
İlk Öğretim Şube Müdürü Ferit Oğuz BAYIR (B) Danışman Üye
İ.Ü. Ed. Fakültesi Tarih Doçenti Cavit BAYSUN (A) Asil Üye
Talim Terbiye Heyeti Azası Avni Refik BEKMAN (A) Asil Üye
Güzel Sanatlar Akademisi Resim Şubesi Nurullah BERK (A) Asil Üye
Öğ.
Kütüphaneler Müdürü Aziz BERKER (A) Asil Üye
İstanbul Yüksek Mühendis Okulu Teorik Ratip BERKER (A) Asil Üye
ve Mekanik ve Analiz Profesörü
Kayseri İlk Öğretim Müfettişi Fehmi BİLGİN (A) Asil Üye
İstanbul Üniv. Rektörü Cemil BİLSEL (A) Asil Üye
İstanbul Milli Eğitim Müdürü Muhsin BİNAL (A) Asil Üye
Kız Teknik Öğretim Müdürü Nurettin BOYMAN (A) Asil Üye
Maarif Vekilliği Başmüfettişi Salih Zeki BULUĞ (A) Asil Üye
İstanbul Teknik Okulu Kimya Öğretmeni İlhami CİVAOĞLU (A) Asil Üye
Ank. İsmet Paşa Kız Enstitüsü Türkçe Nazife CEMGİL (A) Asil Üye
Öğ.
İstanbul Pertevniyal Lisesi Tarih Öğ. Emin Ali ÇAVLI (B) Danışman Üye
Kuleli Askeri Lisesi Tarih ve Coğrafya Nazmi ÇOĞAN (B) Danışman Üye
Öğ.
Prof., İst. Yüksek Öğretmen Okulu Besim DARKOT (B) Danışman Üye
Müdürü
Maarif Vekilliği Müfettişi Süleyman DEMİR (B) Danışman Üye
İstanbul Yüksek İktisat ve Ticaret Okulu Esat DEMİREL (A) Asil Üye
Öğ.
Dr., İ.Ü. Tıp Fakültesi Üçüncü İç Tevfik SAĞLAM (B) Danışman Üye
Hastalıkları Kliniği Ordinaryüs
Profesörü
Erkek Teknik Öğretim Şube Müdürü Ferit SANER (B) Danışman Üye
Yüksek Öğretim Şube Müdürü Celâl SARÇ (B) Danışman Üye
Ord. Prof., İst. Ün. İktisat Fakültesi Ömer Celâl SARAÇ (B) Danışman Üye
Dekanı
Yüksek İktisat ve Ticaret Okulu Müdürü Nihat SAYAR (B) Danışman Üye
Ankara Bölge Sanat Okulu Demir Sami SERT (A) Asil Üye
Atölyesi Öğ.
Bursa Bölge Sanat Okulu Müdürü Salih Şevket SEVEN (A) Asil Üye
Maarif Vekilliği Müfettişi İlyas SINAL (B) Danışman Üye
Yüksek Öğretim Umum Müdürü Reşat Şemsettin SİRER (A) Asil Üye
Kurmay Binbaşı, Genelkurmay Enver SÖKMEN (B) Danışman Üye
Başkanlığı Mümessili
Maarif Vekilliği Müfettişi Kâmil SU (B) Danışman Üye
Maarif Müsteşarı İhsan SUNGU (A) Asil Üye
Kurmay Albay, Harb Akademisi Öğ. Necati TACAN (B) Danışman Üye
Erzurum Yapı Usta Okulu Müdürü Tahsin TAĞMAÇ (A) Asil Üye
General, Beden Terbiyesi Umum Cemil Tahir TANER (A) Asil Üye
Müdürü
İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi Tahir TANER (B) Danışman Üye
Ceza Hukuku Ordinaryüs Profesörü
Ank. Gazi Terbiye Enstitüsü Ruhbilim Ziya TALÂT (B) Danışman Üye
Öğ.
İstanbul Teknik Okulu Müdürü Âtıf TANSUĞ (B) Danışman Üye
İzmir Maarif Müdürü Reşit TARAKÇIOĞLU (A) Asil Üye
Orta Öğretim Şube Müdürü Reşat TARDU (B) Danışman Üye
İ.Ü. Ed. Fakültesi Pedagoji Profesörü Mümtaz TURHAN (B) Danışman Üye
Ankara Kız Lisesi Felsefe Öğretmeni Tezer TAŞKIRAN (A) Asil Üye
Profesör, Yüksek Mühendis Okulu Tevfik TAYLAN (B) Danışman Üye
Müdürü
Yüksek Ziraat Ens., Ziraat Fak. Dekanı Vamık TAYSI (B) Danışman Üye
Yüksek Ziraat Enstitüsü, Ziraat Sanatları Sait TEKELİ (B) Danışman Üye
Fakültesi Dekanı
Yüksek Ziraat Ens. Tabiî İlimler Fak. Mithat TOLUNAY (B) Danışman Üye
Dekanı
İlk Öğretim Umum Müdürü İsmail Hakkı TONGUÇ (A) Asil Üye
İstanbul Güzel Sanatlar Akademisi Burhan TOPRAK (B) Danışman Üye
Müdürü
İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Şekip TUNÇ (A) Asil Üye
Ruhbilim Ordinaryüs Profesörü
Bursa Askeri Lisesi Felsefe Öğretmeni Faik TÜRKMEN (B) Danışman Üye
Talim ve Terbiye Heyeti Âzası Faik Reşit UNAT (A) Asil Üye
Teknik Öğretim Müsteşarı Rüştü UZEL (A) Asil Üye
İ.Ü. Ed. Fakültesi Türk Felsefe Tarihi Hilmi Ziya ÜLGEN (A) Asil Üye
Prof.
Erkek Teknik Öğretim Şube Müdürü Fuat ÜNVER (B) Danışman Üye
Yüksek Ziraat Ens. Veteriner Fak. Salâhattin Nejat YALKI (B) Danışman Üye
Dekanı
Isparta Cumhuriyet İlk Okulu Öğretmeni Muzaffer YALIN (A) Asil Üye
Hasanoğlan Köy Ens. Toplumbilim Öğ. İbrahim YASA (A) Asil Üye
Dr. Prof., İstanbul Fen Fakültesi Dekanı Fahir YENİÇAY (B) Danışman Üye
Ankara D.T. C. F. Profesörü Suut Kemal YETKİN (A) Asil Üye
Yüksek Ziraat Enstitüsü Umumi Kâtibi Ali Kemal YİĞİTOĞLU (B) Danışman Üye
İ.Ü. Ed. Fakültesi Tarih Profesörü Mükrimin Halil YİNANÇ (A) Asil Üye
Ank. Devlet Konservatuarı Kulak Halil Bedi YÖNETKEN (A) Asil Üye
Eğitimi Öğ.
Talim ve Terbiye Heyeti Reisi Kadri YÖRÜKOĞLU (A) Asil Üye
Kaynak: Maarif Vekilliği, 1943: 7-13.

Ek 14:
Hasan Ali Yücel'in Müfettişliğe Atandığına Dair Kararname
Kaynak: BCA, 030/11/1-88/24/16.

Ek 15:
Elazığ Halkevi Tarafından Çıkartılan Altan Dergisi
Kaynak: Elazığ Halkevi, 1936.

Ek 16:
Köy Eğitmenleri Kanunu
Kaynak: TC Resmî Gazete, 1937: 3639.

Ek 17:
Reşat Şemsettin Sirer'in Kültür Kurulu Üyeliğine Atanmasına Dair
Kararname
Kaynak: BCA, 030/11/1-129/8/18.

Ek 18:
Reşat Şemsettin Sirer'in Yükseköğretim Genel Müdürlüğüne
Atanmasına Dair Kararname
Kaynak: BCA, 030/11/1-144/2/9.

Ek 19:
Kepirtepe Köy Enstitüsüne Aşçı Gölköy Köy Enstitüsüne Elektrik
Makinisti Kadrosu Verilmesine Dair Kararname
Kaynak: BCA, 30-18-1-2/94-32-14.

Ek 20:
Köy Enstitüleri Dergisinin 1945 Yılında Yayınlanan İlk Sayısı
Kaynak: Hasanoğlan Köy Enstitüsü, 1945.

Ek 21:
Kızılçullu Köy Enstitüsünün NATO Karargahına Tahsis Edilmesine
Dair Karar
Kaynak: BCA, 030/10/01-130/90/4.

Ek 22:
Köy Enstitüleri İle İlköğretmen Okullarının Birleştirilmesi Hakkındaki
Kanun
Kaynak: T.C Resmî Gazete, 4 Şubat 1954: 8625.

ÖZGEÇMİŞ
➢ 02 Kasım 1978 tarihinde Gaziantep’in Şahinbey ilçesinde doğdu.

➢ İlkokulu Gaziantep Emine Ulusoy İlkokulunda, Ortaokulu
Gaziantep Yavuz Selim Ortaokulunda, Liseyi Gaziantep Atatürk
lisesinde okudu.
➢ 1997 yılında girdiği Pamukkale Üniv. Tarih Öğretmenliği
bölümünden 2001 yılında mezun olarak aynı yıl Mardin’in
Nusaybin ilçesine öğretmen olarak atandı.
➢ 2007 yılında tayini Hatay’a çıktı.
➢ 2016 yılında Hatay Mustafa Kemal Üniv. Fen Edeb. Fak. Tarih
Anabilim Dalı’nda yüksek lisansa başladı.
➢ 2018 yılında yüksek lisanstan mezun oldu. Aynı yıl Hatay
Mustafa Kemal Üniv. Fen Edeb. Fak. Tarih Anabilim Dalı’nda
doktora eğitimine başladı.
➢ 01/09/2019 ile 12/04/2020 tarihleri arasında Erasmus kapsamında
Almanya’daki Justus Liebig Üniversitesine gitti.
➢ Halen Hatay’da Tarih Öğretmeni olarak görev yapmaktadır.

ISBN: 978-625-8061-50-5

Turk Egitim Tarihi 1923 1950

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Turk Egitim Tarihi 1923 1950

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

TÜRK EĞİTİM TARİHİ

It is responsibility of the author to abide by the publishing ethics rules.

Tarih boyunca eğitim, birçok faaliyet alanına yayıldığı için eğitim

Çalışmanın içeriğinde, “Atatürk” ibaresi ile 1934 yılından sonraki

Türk Eğitim Tarihi (1923-1950) başlıklı bu çalışma giriş ve sonuç kısmı

Çalışmanın “Giriş” bölümünde; araştırmanın amacı, önemi, kapsamı,

“Ulus Devlet İnşa Sürecinde Türk Eğitim Tarihi (1923-1938)” başlıklı

“İsmet İnönü’nün Cumhurbaşkanlığı Dönemi’nde Türk Eğitim Tarihi

“Alternatif Bir Eğitim Modeli Olarak Köy Enstitüleri” başlıklı üçüncü

enstitüleri ile ilgili yapılan tartışmalar ve köy enstitülerinin kapanması

Çalışmamın derlenip hazırlanması sürecinde bana desteklerini

Bu çalışma Doç. Dr. İsa KALAYCI danışmanlığında hazırlanan

Aralık 1925) ................................................................................42

1.2.8. Millet Mektepleri (1 Ocak 1929) .....................................88

1.5.4. Oscar Frey ......................................................................184

2.2.4.1. Şûra’nın Açılışı ve Toplanma Amacı ......................257

3.1.1.2. Köy Enstitüleri Adının Verilişi.................................340

3.1.1.5. Köy Enstitüleri İle İlgili Tartışmalar ve Enstitülerin

Tablo 22: I. Maarif Şûrası İlköğretim Komisyonu Üyeleri ....................... 239

Tablo 44: Dördüncü Milli Eğitim Şurası İlkokul Pogramı Komisyon

Tablo 62: Kepirtepe Köy Enstitüsü Personelleri ....................................... 365

Şekil 1: Millet Mekteplerinin Açılması ....................................................... 90

Ek 1: Millet Mektepleri Yönetmeliğinin Kabul Edildiğine Dair

Ek 16: Reşat Şemsettin Sirer'in Kültür Kurulu Üyeliğine Atanmasına

ABD : Amerika Birleşik Devletleri

BCA : Başbakanlık Cumhuriyet Arşivi

CHF : Cumhuriyet Halk Fırkası

CHP : Cumhuriyet Halk Partisi

DPT : Devlet Planlama Teşkilatı

DTCF : Dil Tarih Coğrafya Fakültesi

KHK : Kanun Hükmünde Kararname

MEB : Millî Eğitim Bakanlığı

NATO : North Atlantic Tready Organization (Kuzey

ss. : sayfalar arası

TBMM : Türkiye Büyük Millet Meclisi

Bu araştırmanın amacı 1923-1950 yılları arasındaki eğitim-öğretim

1923-1950 yılları arası eğitim politikalarının, Türk eğitim tarihinin

Araştırmanın amacı doğrultusunda ve problem cümlesine uygun olarak

1923-1950 yılları arasındaki Türk eğitim sistemi ve bu sistem

Atatürk dönemi eğitim politikaları dönemin politik, toplumsal, mali ve

İsmet İnönü dönemi eğitim politikaları dönemin politik, toplumsal,

1923-1950 yılları arası dönemde ilköğretime yönelik çalışmalar

1923-1950 yılları arası dönemde ortaöğretime yönelik çalışmalar

1923-1950 yılları arası dönemde mesleki eğitime yönelik çalışmalar

1923-1950 yılları arası dönemde yükseköğretime yönelik çalışmalar

Bu çalışmada Atatürk ve İnönü’nün eğitim anlayışı ve eğitim

oluşturulmuştur. Kaynak taraması başta milli kütüphane olmak üzere

1923-1950 yılları arasında eğitim alanındaki faaliyetleri ve değişimi

Araştırma nitel araştırma yöntemlerinden biri olan tarihsel yöntem esas

günümüzdeki eğitim uygulamalarının şekillenmesine fayda

Bu çalışmada tarihsel araştırma yönteminde sıkça kullanılan doküman

Araştırma dönem olarak 1923-1950 yılları arası, kapsam olarak ise

Türkiye İstatistik Kurumu’na ait verilerin gerçeğe en yakın sonuçları

Devlet İstatistik Enstitüsü’ne ait verilerin gerçeğe en yakın sonuçları

Millî Eğitim Bakanlığı’na ait veilerin gerçeğe en yakın sonuçları

Kavramsal ve Kuramsal Çerçeve

Eğitim tarihi, bir dönemin toplumsal, kültürel ve siyasi eğilimlerine,

Thomas Davidson'un 1901 yılında yayımlanan "A History of

Her milletin toplumsal, siyasi, kültürel ve ekonomik özelliklerine göre

Türk Eğitim Tarihi, Türklerin tarih boyunca eğitim-öğretim alanındaki

şekildeki Türk Eğitim tarihçiliğinin ise 1960' larda başladığı

Darülfünun edebiyat medresesi reisi Mahmud Cevad İbnü'ş Şeyh

Darülfünun mezunu olan İsmail Hakkı Baltacıoğlu, Satı Bey'in

Türk Eğitim Tarihi’nin önemli kişilerinden biri olan İsmail Hakkı