OM Nowe Umiejętności Ebook TEB

Agnieszka Rychlik
Iwona Pawluczuk
OPIEKUN MEDYCZNY
NOWE UMIEJĘTNOŚCI
KSIĄŻKA DLA UCZNIÓW

Opiekun medyczny
Nowe umiejętności
Książka należy do
Imię
Nazwisko
E-mail
Telefon
Autorzy Agnieszka Rychlik, Iwona Pawluczuk
Opracowanie redakcyjne Sylwia Skrzypińska
Recenzent Zbigniew Andrzejewski
Projekt okładki Magdalena Skrzydlewska
Opracowanie graficzne, UKRYTY WYMIAR

skład i łamanie,
Krzysztof Kanclerski
przygotowanie do druku
biuro@uwymiar.pl
Zdjęcia Michał Mularczyk oraz Fotolia®
Wydawnictwo Centrum Rozwoju Edukacji EDICON sp. z o. o.

ul. Kościuszki 57
61 ‒ 891 Poznań
Wydanie I
ISBN 978-83-954880-2-3
Druk i oprawa CGS Drukarnia

ul. Towarowa 3
62-090 Mrowino
www.cgs.pl
Materiały edukacyjne obejmują zagadnienia zawarte w rozporządzeniu Ministra Edukacji

Narodowej z dnia 16 maja 2019 r. w sprawie podstaw programowych kształcenia
w zawodach szkolnictwa branżowego oraz dodatkowych umiejętności zawodowych
w zakresie wybranych zawodów szkolnictwa branżowego (Dz. U. 2019 poz. 991).
Spis treści
9 Planowanie, organizowanie i realizowanie działań opiekuńczych

9 Ocena stanu biopsychospołecznego pacjenta
9 Wykonywanie pomiarów – ocena stanu odżywienia
9 Obliczanie wskaźnika masy ciała (BMI)
11 Obliczanie wskaźnika obwodu talii do obwodu bioder (WHR)
13 Wykonywanie pomiarów – pomiar poziomu glukozy we krwi (glikemii)
za pomocą glukometru
18 Postępowanie z odpadami ostrymi i niebezpiecznymi
19 Postępowanie w przypadku zanieczyszczenia krwią lub innym materiałem zakaźnym
20 Postępowanie w przypadku zabrudzenia uszkodzonej skóry
20 Postępowanie w przypadku uszkodzenia skóry (np. zakłucia)
20 Postępowanie w przypadku zanieczyszczenia oczu
21 Postępowanie w przypadku zanieczyszczenia jamy ustnej
21 Postępowanie w przypadku zanieczyszczenia miejsca i sprzętu
22 Wykonywanie pomiarów – ocena wydalania
22 Prowadzenie dzienniczka mikcji
25 Prowadzenie dzienniczka defekacji
28 Pytania kontrolne
29 Sposoby zaspokajania potrzeb pacjenta

29 Zaspokajanie potrzeby odżywiania
29 Zaburzenia połykania
29 Karmienie chorego przez przezskórną gastrostomię endoskopową (PEG)
30 Karmienie chorego metodą porcji dietą kuchenną (zmiksowanym pokarmem)
37 Zaspokajanie potrzeby oddychania
37 Higiena i pielęgnacja niepowikłanej tracheostomii
37 Zmiana opatrunku wokół tracheostomii
49 Pomoc choremu w przyjmowaniu leków i ich podawanie
pacjentowi niesamodzielnemu
50 Podstawowe informacje o lekach
50 Definicje
50 Postacie leku
51 Dawki leku
52 Drogi wprowadzania leków
52 Losy leków w organizmie
52 Czas działania leku
52 Czynniki wpływające na działanie leku
53 Interakcje leków
53 Działania niepożądane leków
54 Zasady przechowywania leków
54 Cele podawania leku
55 Zasady podawania leków (z uwzględnieniem kompetencji opiekuna
medycznego)
56 Drogi podawania leków
56 Podawanie leku na skórę i błony śluzowe
56 Podawanie leku na skórę
59 Podawanie leku do ucha
62 Podawanie leku do oka (worka spojówkowego)
65 Podawanie leku do nosa
67 Podawanie leku dopochwowo
68 Podawanie leków doodbytniczo
71 Podawanie leku doustnie
73 Podawanie leków podjęzykowo (droga przez błony śluzowe jamy ustnej
okolicy podjęzykowej)
74 Podawanie leków około policzkowo (droga przez błony śluzowe jamy ustnej
okolicy policzkowej)
74 Podawanie leków przez układ oddechowy
77 Podawanie leków wziewnych za pomocą inhalatora elektrycznego – nebulizacja
80 Podawania leków wziewnych za pomocą inhalatora ciśnieniowego MDI
82 Podawanie leków wziewnych za pomocą inhalatora proszkowego
85 Tlenoterapia za pomocą koncentratora tlenu w ramach domowego leczenia tlenem
89 Promocja zdrowia i profilaktyka zdrowotna
89 Wyjaśnienie pojęć
89 Zdrowie
89 Wymiary zdrowia
90 Czynniki warunkujące zdrowie
90 Styl życia
90 Choroba
90 Edukacja zdrowotna
91 Zdrowie publiczne
91 Promocja zdrowia
91 Polityka zdrowotna
91 Wychowanie zdrowotne
92 Udział opiekuna medycznego w promocji zdrowia i profilaktyce
92 Cele i treści edukacji zdrowotnej
92 Formy organizacyjne realizacji edukacji zdrowotnej
92 Metody realizacji edukacji zdrowotnej
93 Środki dydaktyczne
93 Zasady prowadzenia edukacji
94 Etapy edukacji zdrowotnej
98 Załącznik 1 – Dzienniczek mikcji

100 Załącznik 2 – Dzienniczek defekacji
104 Załącznik 3 – Program edukacyjny dla pacjentów zagrożonych wystąpieniem
stopy cukrzycowej
116 Załącznik 4 – Karta bilansu płynów
118 Bibliografia
119 Spis zdjęć
119 Spis ilustracji
Od autorek
Punktem wyjścia do opracowania tej publikacji są zmiany w podsta-

wie programowej dotyczącej kształcenia zawodowego w branży opieki
zdrowotnej. Na podstawie Rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej
z dnia 16 maja 2019 r. w sprawie podstaw programowych kształcenia
w zawodach szkolnictwa branżowego oraz dodatkowych umiejętności
zawodowych w zakresie wybranych zawodów szkolnictwa branżowego
(Dz.U. 2019 poz. 991) Autorki dokonały wyboru treści kształcenia w zawo-
dzie opiekun medyczny. Na bazie zdobytej wiedzy i wieloletniej praktyki
zawodowej opisały najistotniejsze zagadnienia wchodzące w skład aktu-
alnej podstawy programowej.
Wierzymy, że dzięki temu opracowaniu, słuchacz bądź absolwent kierunku

opiekun medyczny będzie mógł nabyć nowe umiejętności zawodowe.
Podane sposoby wykonywania zabiegów są oczywiście pewnym przy-
kładem, który może być w razie potrzeb modyfikowany. W literaturze
medycznej można znaleźć wiele algorytmów różniących się między sobą.
Wybrałyśmy te, które naszym zdaniem są najbardziej odpowiednie, ma-
jąc na uwadze kompetencje zawodowe opiekunów medycznych.
Agnieszka Rychlik
Iwona Pawluczuk
7
8
planOwanie, OrganizOwanie
i realizOwanie dziaŁaŃ
OpiekuŃczych
Ocena stanu biopsychospołecznego pacjenta
wykonywanie Pomiarów – ocena stanu odżywienia
Obliczanie wskaźnika masy ciała (BMI)

Obliczanie wskaźnika masy ciała (ang. Body Mass Index, BMI) jest me-
todą, na podstawie której można ocenić stan odżywienia osoby dorosłej.
Do zaburzeń odżywiania zalicza się:

• niedowagę,
• nadwagę,
• otyłość.
Cele zabiegu
Celem jest ocena stopnia odżywienia i diagnoza masy ciała prawidłowej

lub zaburzonej.
Przybory, materiały i środki
Analogiczne jak do pomiaru masy ciała i wzrostu. [zob. Rychlik A.,

Pawluczuk I., Czynności higieniczne, pielęgnacyjne i opiekuńcze, s. 29]
Zasady
Analogiczne jak do pomiaru masy ciała i wzrostu. [zob. Rychlik A.,

Pawluczuk I., Czynności higieniczne, pielęgnacyjne i opiekuńcze, s. 29]
Wykonanie zgodne ze zleceniem lekarza lub pielęgniarki.
Algorytm – kolejność wykonywania czynności
Zgodny z pomiarem masy ciała i wzrostu. [zob. Rychlik A., Pawluczuk I.,
Czynności higieniczne, pielęgnacyjne i opiekuńcze, s. 29]
9
Opiekun medyczny. Nowe umiejętności
Dokonanie pomiarów masy ciała oraz wzrostu najczęściej odbywa się

podczas przyjęcia chorego na oddział/ do placówki, a także w trakcie
pobytu, według zlecenia lekarza.
Obliczanie wskaźnika BMI
Obliczanie wskaźnika BMI odbywa się według następującego wzoru:
Masa jest wyrażona w kilogramach, a wzrost w metrach.
Przykład:
• Masa ciała: 56 kg
• Wzrost: 165 cm
Uwagi dodatkowe
U osób dorosłych wartości prawidłowe masy ciała to BMI od 18,5 do 24,9.
Pozostałe wartości:
• BMI poniżej 18,5 – niedowaga,
• BMI od 25 do 29,9 – nadwaga,
• BMI od 30 do 34,9 – I stopień otyłości,
• BMI od 35 do 39,9 – II stopień otyłości,
• BMI powyżej 40 – III stopień otyłości.
Wskaźnika BMI nie powinno stosować się u sportowców z nadmiernie roz-

budowaną tkanką mięśniową, np. kulturystów, zapaśników itp.
10
Planowanie, organizowanie i realizowanie działań opiekuńczych
Obliczanie wskaźnika obwodu talii do obwodu bioder (WHR)

Wskaźnik stosunku obwodu talii do obwodu bioder (ang. Waist-Hip Ratio,
WHR) pozwala na ocenę rozmieszczenia tkanki tłuszczowej w obrębie
ciała człowieka.
Dwa typy otyłości:
• otyłość brzuszna (wisceralna) – sylwetka przypomina jabłko,

a tkanka tłuszczowa rozmieszczona jest głównie w obrębie brzucha.
Otłuszczenie narządów wewnętrznych jamy brzusznej wpływa
w sposób istotny na wzrost ryzyka występowania chorób serca,
zespołu metabolicznego i cukrzycy typu 2;
• otyłość pośladkowo-udowa – sylwetka przypomina gruszkę,

a tkanka tłuszczowa rozmieszczona jest w niższych partiach ciała,
tj. w obrębie pośladków i ud. Odkładanie się tkanki tłuszczowej
w okolicach ud, bioder i pośladków przekłada się na wzrost ryzyka
występowania schorzeń ortopedycznych.
Niezależnie od typu, otyłość przyczynia się do występowania wielu po-

ważnych schorzeń, takich jak nadciśnienie tętnicze, czy kamica żółciowa.
Cele zabiegu
Celem jest diagnozowanie typu otyłości.
Do wykonania zabiegu są potrzebne:

• centymetr krawiecki,
• środek dezynfekcyjny,
• środki ochrony osobistej.
Zasady
Poza ogólnymi zasadami, w trakcie zabiegu należy pamiętać o:

• zachowaniu intymności chorego,
• wykonaniu pomiaru poprzez luźne przyłożenie centymetra
krawieckiego w wyznaczonych miejscach,
• ustawieniu pacjenta w pozycji stojącej, w bieliźnie.
11

1. Wykonaj czynności przygotowawcze.
2. Zdezynfekuj sprzęt pomiarowy, tj. centymetr krawiecki.
3. Zapytaj pacjenta o zgodę na wykonanie pomiaru.
4. Pomóż choremu przyjąć pozycję stojącą.
5. Jeśli chory jest w ubraniu, to poproś, aby pozostał w bieliźnie
(ewentualnie pomóż choremu zdjąć odzież).
6. Wykonaj pomiar obwodu talii około 2,5 cm powyżej pępka i odczy-
taj wynik.
7. Wykonaj pomiar obwodu bioder na wysokości krętarza większego
i odczytaj wynik.
8. Udokumentuj pomiar, zapisując wyniki.
9. Pomóż choremu ubrać się i położyć do łóżka.
10. Wykonaj czynności końcowe, porządkowe.
Obliczanie wskaźnika WHR
Wskaźnik WHR oblicza się na podstawie proporcji obwodu talii i bioder.
Obliczanie wskaźnika WHR odbywa się według następującego wzoru:
Obwód talii i bioder są wyrażone w centymetrach.
Przykład:
• Obwód talii: 120 cm
• Obwód bioder: 100 cm
Wartość WHR:
• u kobiet – większa lub równa 0,8 – otyłość brzuszna,
• u mężczyzn – większa lub równa 1,0 – otyłość brzuszna.
12
Zadania opiekuna medycznego:

• wykonanie i odnotowanie wyżej wymienionych pomiarów,
• zapobieganie niedożywieniu (ocena stopnia odżywienia wg skali
MNA, ang. Mini Nutritional Assessment) nadwadze i otyłości,
• edukacja chorego dotycząca profilaktyki wyżej wymienionych zburzeń.
Wykonywanie pomiarów – pomiar poziomu glukozy we krwi (glikemii)

za pomocą glukometru
Pomiar stężenia glukozy we krwi wykonuje się zazwyczaj na czczo, przed

posiłkiem i podaniem leków u chorych na cukrzycę. W diagnostyce
może być również wykonany po posiłku lub jako dobowy profil cukrowy,
np. w diagnostyce cukrzycy ciężarnych. Badanie poziomu glukozy we
krwi przeprowadza się również w zespole metabolicznym oraz w przy-
padku podejrzenia epizodów hipoglikemii i hiperglikemii.
W literaturze medycznej występują niewielkie różnice wartości prawidło-

wych pomiaru. Jedną z przyczyn takiego stanu rzeczy jest fakt, że każde
laboratorium analityczne ma obowiązek ustalenia własnych norm ze
względu na obraną metodę pomiarową.
Wartości prawidłowe na czczo u osób dorosłych to około 60-99 mg/dL.
Stężenie od 99 mg/dL do 108 mg/dL uznaje się za wartości graniczne.

W przypadku osób zdrowych, około dwie godziny po posiłku, stężenie
glukozy nie powinno przekraczać 140 mg/dL.
Cukrzycę rozpoznaje się wówczas, gdy stężenie poziomu glukozy we krwi

przekroczy 126 mg/dL na czczo i pomiary zostały wykonane dwukrotnie
(przez dwa kolejne dni).
W warunkach szpitalnych lub laboratoryjnych najczęściej pobiera się krew

żylną do badań biochemicznych, w tym do oznaczenia poziomu glikemii.
Krew pobierana jest przez pielęgniarki z żył ramienia lub przedramienia.
W warunkach domowych, instytucjonalnych, np. w Domu Pomocy

Społecznej (DPS) i innych, pomiaru zazwyczaj dokonuje się za pomocą
glukometru.
U niemowląt i noworodków z reguły pobiera się krew z płatka ucha lub

bocznej części pięty.
13
Cele zabiegu
Oznaczenie stężenia glukozy we krwi.

• glukometr,
• paski testowe,
• nakłuwacz i lancet,
• pojemnik na zużyte lancety i paski,
• jałowe gaziki,
• miska nerkowata,
• środki ochrony indywidualnej.
Zdj. 1. Zestaw przyborów, materiałów i środków potrzebnych do pomiaru poziomu glukozy we krwi
14
Zasady
W trakcie zabiegu należy pamiętać o:

• zapoznaniu się ze zleceniem (imię i nazwisko pacjenta/
podopiecznego, nr sali),
• zorientowaniu się, czy chory posiada własny (indywidualny) sprzęt
do pomiaru glikemii,
• zapoznaniu się z instrukcją obsługi glukometru (jeśli zachodzi taka
potrzeba),
• postępowaniu zgodnie z instrukcją obsługi (np. nowoczesne
glukometry nie wymagają kalibrowania),
• sprawdzeniu terminu ważności pasków i nieużywaniu wykorzystanego
paska ponownie,
• niestosowaniu środków dezynfekcyjnych na bazie alkoholu (mogą
zafałszować wynik pomiaru),
• uzyskaniu zgody chorego na wykonanie badania,
• stosowaniu zasady aseptyki,
• wybraniu odpowiedniego miejsce nakłucia.
2. Zapoznaj się ze zleceniem i danymi pacjenta.
3. Poproś chorego, aby umył ręce ciepłą wodą i dokładnie je osu-

szył (w przypadku chorych unieruchomionych podaj miskę z wodą
i mydłem).
4. Nastaw nakłuwacz na odpowiednią długość.
5. Rozmasuj delikatnie palec pacjenta w kierunku opuszka.
6. Włóż pasek testowy do glukometru.
7. Przyłóż lancet do palca i wykonaj nakłucie w wybranym miejscu.
8. Poczekaj, aż pojawi się kropla krwi.
9. Przyłóż pasek testowy do palca w miejscu nakłucia, w taki sposób,

aby część kontrolna paska pokryła się krwią.
10. Przyłóż jałowy gazik do miejsca nakłucia.
15
11. Odłóż lancet (jeśli używasz tylko nakłuwaczy, wyrzuć do pojem-

nika na odpady).
12. Odczytaj wynik pojawiający się na glukometrze.
13. Wykonaj czynności końcowe.
14. Udokumentuj wynik pomiaru w karcie chorego lub dzienniczku gli-

kemii, poinformuj pielęgniarkę o wyniku.
Zdj. 2. Pomiar poziomu glukozy we krwi – nakłucie palca lancetem
Zdj. 3. Pomiar poziomu glukozy we krwi – przyłożenie paska testowego do miejsca nakłucia
16
Zdj. 4. Pomiar poziomu glukozy we krwi – przyłożenia gazika do miejsca nakłucia
Zdj. 5. Pomiar poziomu glukozy we krwi – glukometr z widocznym wynikiem badania
Zadania opiekuna medycznego:

• wykonanie, odnotowanie i interpretacja wyniku pomiaru,
• udokumentowanie wyniku,
• monitorowanie stanu chorego,
• edukacja chorego w zakresie profilaktyki powikłań cukrzycy,
• edukacja chorego w zakresie zdrowego stylu życia.
17
Uwagi dodatkowe
Przed zabiegiem pacjent powinien umyć ręce ciepłą wodą z mydłem, do-
kładnie spłukać i wytrzeć do sucha.
Punktem do wykonania nakłucia jest najczęściej opuszek palca. Ponieważ

jest to miejsce bardzo unerwione i tkliwe, należy zawsze wykonywać na-
kłucie w jego boczną część.
W sytuacji małego ukrwienia można ogrzać ręce chorego ciepłą wodą

i wykonać delikatny masaż palca w kierunku opuszka.
Przy wyborze odpowiedniej długości ostrza do nakłuwacza należy wziąć

pod uwagę wiek pacjenta i miejsca nakłucia.
Aby zminimalizować ból podczas nakłucia, należy ustawić ostrze pionowo

i wykonać nakłucie szybkim ruchem.
Nie należy wyciskać kropli krwi po nakłuciu, gdyż może to zaburzyć wy-
nik pomiaru.
Należy często zmieniać miejsce wkłucia.
Postępowanie z odpadami ostrymi i niebezpiecznymi

Wykonując zabieg pomiaru glikemii, opiekun medyczny jest narażony
na zagrożenie związane z kontaktem z krwią chorego, co może stano-
wić źródło zakażenia.
W środowisku pracy opiekuna medycznego występuje wiele innych czyn-

ników potencjalnie niebezpiecznych ze względu na ryzyko zakażenia.
Do ostrych i niebezpiecznych odpadów szpitalnych należą między innymi

igły, strzykawki, kaniule (wenflony), maszynki do golenia jednorazowego
użytku. Potencjalnym źródłem zakażenia są także materiały nasączone
krwią chorego, np. gaziki, pobrudzona pościel.
Szczegółowe zasady postępowania z odpadami medycznymi regulują od-

dzielne przepisy i procedury na oddziałach szpitalnych i w placówkach.
Opiekun medyczny jest zobowiązany zapoznać się z nimi i ich przestrzegać.
18
Niebezpieczeństwa w pracy opiekuna medycznego to:
• zakłucie igłą (lancetem) i zranienie,
• zanieczyszczenie skóry uszkodzonej i nieuszkodzonej,
• zanieczyszczenie błon śluzowych,
• zanieczyszczenie otoczenia (taca, wózek pielęgnacyjny itp.).
Cele:
• zapobieganie zakażeniom i zmniejszenie ryzyka zakażenia,
• ochrona zdrowia ludzi i środowiska.
Postępowanie obejmuje:
• stosowanie środków ochrony osobistej,
• umieszczanie igieł i lancetów w twardościennych pojemnikach

z opisem,
• wypełnianie pojemników na odpady zużytymi materiałami

maksymalnie do 2/3 pojemności.
Postępowanie w przypadku zanieczyszczenia krwią lub innym

materiałem zakaźnym
W trakcie wykonywania czynności przy chorym może dojść do zakaże-

nia potencjalnie zakaźną wydzieliną pacjenta lub krwią. Materiał zakaźny
może zawierać np. wirusy HIV, HCV, HBV, laseczkę tężca.
Cel zabiegu
Zmniejszenie ryzyka wystąpienia zakażenia poprzez usunięcie zanie-

czyszczenia i likwidację drobnoustrojów.
• ciepła woda i mydło,
• woda destylowana lub 0,9% roztwór NaCl,
• środek dezynfekcyjny do skóry o szybkim działaniu,
• opatrunek.
19
Zasady

• nieignorowaniu zagrożeń,
• postępowaniu zgodnie z procedurami obowiązującymi w danej
placówce,
• przestrzeganiu zasad aseptyki i antyseptyki,
• zgłaszaniu zdarzeń przełożonemu,
• udokumentowaniu zdarzenia,
• ewentualnym wdrożeniu procedur profilaktyki poekspozycyjnej.
Postępowanie w przypadku zabrudzenia uszkodzonej skóry

1. Umyj miejsce zabrudzenia ciepłą wodą z mydłem.
2. Zdezynfekuj skórę środkiem dezynfekcyjnym o szybkim działaniu.
3. Zgłoś zdarzenie przełożonemu.
Postępowanie w przypadku uszkodzenia skóry (np. zakłucia)

1. Umyj miejsce ciepłą wodą.
2. Pozwól na swobodny wyciek krwi z uszkodzonego miejsca.
3. Zdezynfekuj skórę środkiem dezynfekcyjnym o szybkim działaniu.

Ranę możesz także przemyć wodą z mydłem (nie należy stosować
środków na bazie alkoholu).
4. Załóż opatrunek.
Postępowanie w przypadku zanieczyszczenia oczu

1. Przepłucz oko/ oczy 0,9% NaCl lub wodą destylowaną tak, aby nie
zabrudzić drugiego oka.
3. Obserwuj zmiany w oku.
20
Postępowanie w przypadku zanieczyszczenia jamy ustnej

1. Przepłucz jamę ustną kilkanaście razy wodą. Nie myj zębów bez-
pośrednio po ekspozycji.
Postępowanie w przypadku zanieczyszczenia miejsca i sprzętu
Zakażeniu drobnoustrojami pochodzącymi od chorego mogą ulegać

sprzęty: tace zabiegowe, wózki pielęgnacyjne/ zabiegowe, łóżko cho-
rego, stolik lub podłoga w przypadku, gdy materiał zakaźny jest rozlany.
Źródłem zakażenia drobnoustrojami mogą być między innymi: krew, mocz,

kał, płyny ustrojowe, plwocina, wymiociny.
Cele zabiegu
• ochrona zdrowia osób, tj. pacjentów, personelu, osób postronnych,
• dekontaminacja (usuwanie/ likwidacja drobnoustrojów)
miejsca/ sprzętu,
• zapobieganie zakażeniom.

• środki ochrony osobistej,
• materiały chłonne, np. lignina, ręczniki jednorazowe,
• środek dezynfekcyjny do sprzętu lub powierzchni o szerokim
spektrum działania,
• pojemniki i worki na odpady.
Zasady

• stosowaniu zasad sanitarno-epidemiologicznych,
• usunięciu materiału zakaźnego natychmiast po zanieczyszczeniu,
• przestrzeganiu procedur segregacji odpadów.
21
1. Załóż środki ochrony osobistej.
2. Zdezynfekuj miejsce zakażenia i pozostaw środek na czas jego

działania.
3. Zbierz płyn ligniną lub jednorazowym ręcznikiem papierowym.
4. Wyrzuć materiały chłonne (ligninę lub ręczniki jednorazowe)

do pojemnika na odpady medyczne lub zakaźne.
5. Ponownie zdezynfekuj miejsce z zapasem powierzchni, tj. z po-

wierzchnią otaczającą powierzchnię zabrudzoną.
6. Zdejmij fartuch i rękawiczki.
7. Umyj i zdezynfekuj ręce.
Wykonywanie pomiarów – ocena wydalania
Prowadzenie dzienniczka mikcji

Dzienniczek mikcji jest prostym, nieinwazyjnym badaniem, prowadzo-
nym zazwyczaj w okresie 3 dni przez pacjenta lub jego opiekuna. Czas
ten może ulec wydłużeniu, ale dla prawidłowej oceny układu moczowego
nie może zostać skrócony.
Badanie jest zazwyczaj wykonywane na zlecenie lekarza, najczęściej uro-

loga. Konieczność przeprowadzenia pomiarów przed wizytą u specjalisty
mogą również zasugerować pielęgniarka lub opiekun medyczny, jeśli po-
dejrzewają u pacjenta nietrzymanie moczu.
Ze względu na nieinwazyjny charakter, badanie to może być wielokrotnie

powtarzane celem sprawdzenia skuteczności leczenia.
Wzór dzienniczka mikcji znajduje się w załączniku nr 1.
Cele zabiegu
Zabieg wykonuje się w celu:

• rozpoznania nietrzymania moczu, częstomoczu i innych zaburzeń
urologicznych,
• określenia rodzaju i stopnia nietrzymania moczu,
22
• określenia stopnia nietrzymania moczu na potrzeby doboru odpowied-

nich materiałów chłonnych, np. wielkości wkładek,
• określenia rodzaju i stopnia nietrzymania moczu na potrzeby wdro-
żenia odpowiednich technik postępowania, np. treningu pęcherza
moczowego,
• określenia dalszej diagnostyki lub leczenia zaburzeń urologicznych
u pacjenta (wskazywane przez lekarza).

• pojemnik z miarką do określania objętości wydalanego moczu,
• pojemnik z miarką do określania dokładnych ilości spożywanych
płynów, ewentualnie kubki, talerze do zupy, butelki z wodą,
• wkładka urologiczna,
• waga (opcjonalnie),
• środek dezynfekcyjny, ręcznik papierowy do wytarcia wagi,
• dzienniczek i długopis.
Zasady
W trakcie zabiegu należy pamiętać o następujących zasadach:

• dzienniczek mikcji jest prowadzony przez opiekuna medycznego,
pacjenta lub jego rodzinę – opiekun medyczny powinien dokładnie
poinstruować pacjenta i jego rodzinę o sposobie prowadzenia
dzienniczka,
• badanie powinno być prowadzone przez 3 kolejne dni (jeśli dotyczy
osoby czynnej zawodowo, to przynajmniej jeden z nich powinien być
dniem wolnym od pracy),
• dane należy wprowadzać do dzienniczka na bieżąco (uzupełnianie
ich w późniejszym terminie niesie ryzyko wprowadzenia informacji
nieścisłych lub nieprawidłowych) – są one istotne dla właściwej
diagnostyki problemu,
• ilość przyjmowanych płynów można mierzyć na dwa sposoby: dokładnie,
za pomocą pojemnika z miarką, lub w przybliżeniu, przyjmując pewne
ustalone wartości, np. mała filiżanka – 100 ml, średni kubek – 250 ml,
duży kubek lub talerz na zupę – 300 ml itd.,
23
• w uwagach należy odnotować spożycie produktów moczopędnych,

np. kawy,
• ilość nieutrzymanego moczu należy określić dokładnie, poprzez
zważenie wkładki przed założeniem i po nasiąknięciu moczem, lub
w przybliżeniu, np.:
∘∘N – niewielka ilość (do 100 ml),
∘∘Ś – średnia ilość (od 100 do 250 ml),
∘∘D – duża ilość (ponad 250 ml).
• dane dotyczące nietrzymania moczu powinny zawierać informację, czy
nietrzymaniu moczu towarzyszyło uczucie parcia, jego nasilenie itp.,
• w dzienniczku należy odnotować również okoliczności nieutrzymania
moczu, np. śmiech, kaszel, podniesienie ciężkiego przedmiotu, dzie-
cka, zmiana pozycji itp. oraz informacje takie jak: pomiar ciśnienia
tętniczego, zaburzenia poznawcze (zachowania nietypowe), zgłaszane
dolegliwości bólowe jamy brzusznej,
• dzienniczek należy okazać podczas wizyty lekarskiej,
• badania nie wykonuje się u osób zacewnikowanych.
1. Umów się z pacjentem lub jego rodziną na przekazanie dzienniczka

mikcji i edukację w zakresie jego prowadzenia (pogadanka z pokazem).
2. Przygotuj na spotkanie 2 dzienniczki: przykładowy – już uzupełniony

i nowy – dla pacjenta. Przygotuj także pojemnik na mocz z miarką,
pojemnik na picie z miarką, ewentualnie wkładkę (lub inną formę za-
bezpieczenia) i wagę oraz środki do dezynfekcji i ochrony osobistej.
3. W przypadku, gdy dzienniczek mikcji będzie prowadził opiekun

medyczny:
a) uzyskaj zgodę chorego na badanie,
b) ustal, w jakich dniach będzie ono prowadzone,
c) przygotuj na stoliku chorego pojemnik z miarką do picia i pojem-

nik na picie,
d) w łazience chorego przygotuj pojemnik z miarką na mocz, a w przy-

padku pacjenta leżącego – kaczkę lub basen z miarką; ewentual-
nie przygotuj także wagę do ważenia materiałów chłonnych przed
24
i po zużyciu (przed każdym ważeniem wagę należy wytarować,

a po dokonaniu pomiaru zdezynfekować),
e) poinformuj pacjenta (i rodzinę) o konieczności zapisu w dzien-

niczku każdorazowo:
∘∘ przyjęcia płynów (z informacją o ilości),
∘∘ oddania moczu do sedesu (z informacją o ilości),
∘∘ nieutrzymania moczu (z informacją o ilości i okolicznościach).
4. Dzienniczek należy prowadzić przez 3 doby lub dłużej (na zlecenie

lekarza), od godziny 00.00 do 24.00.
Uwagi dodatkowe
Jeśli pacjent lub jego rodzina będą prowadzić dzienniczek mikcji, wska-
zane jest przeprowadzenie kontroli bieżącej (w ciągu trwania badań)
i końcowej (po dokonaniu wszystkich wpisów) prawidłowości prowadze-
nia dzienniczka.
W przypadku, gdy chory nie jest w stanie sam dokonywać wpisów lub
gdy istnieje obawa o rzetelność informacji, dzienniczek należy pozosta-
wić pod nadzorem opiekuna medycznego.
Prowadzenie dzienniczka defekacji

Dzienniczek defekacji jest prostym badaniem, polegającym na moni-
torowaniu częstotliwości i charakteru wypróżnień. Przedział czasowy,
w którym ma być prowadzony zależy od zlecenia lekarza, pielęgniarki
lub opiekuna medycznego. Przykładowo, po operacji jelita, badanie trwa
miesiąc, ale w przypadku osób z porażeniem czterokończynowym ze
skłonnością do zaparć, bywa prowadzone do końca życia.
Wzór dzienniczka defakacji znajduje się w załączniku nr 2.
Cele zabiegu
Zabieg wykonuje się w celu:

• monitorowania częstości wypróżnień celem uniknięcia braku defekacji
powyżej 3 dni u osób ze skłonnością do zaparć (zagrożenie powstania
powikłań zaparć),
• monitorowania wypróżnień w kierunku biegunki,
• monitorowania nawodnienia oraz przyjmowanych leków,
25
• szybkiego wychwycenia problemu w przypadku zbyt częstych (bie-

gunka) lub zbyt rzadkich (zaparcie) wypróżnień i rozpoczęcia postę-
powania leczniczego lub profilaktycznego,
• rozpoznania jednostek chorobowych, których objawem są zmiany
charakteru i liczby wypróżnień, np. zadzierzgnięcie jelita, zapalenie
trzustki, nowotwory układu pokarmowego, a w następstwie podjęcia
decyzji o dalszej diagnostyce i leczeniu.

• dzienniczek i długopis.
Zasady
W trakcie zabiegu należy pamiętać o następujących zasadach:

• dzienniczek defekacji jest prowadzony przez opiekuna medycznego,
pielęgniarkę, pacjenta lub jego rodzinę – jeśli obserwacji nie dokonuje
profesjonalista, powinien on dokładnie poinstruować pacjenta i jego
rodzinę o sposobie prowadzenia obserwacji i zapisów,
• dane należy wprowadzać do dzienniczka na bieżąco (uzupełnianie
ich w późniejszym terminie niesie ryzyko wprowadzenia informacji
nieścisłych lub nieprawidłowych) – są one istotne dla właściwej
diagnostyki problemu,
• dane powinny obejmować również ocenę stanu psychicznego
za pomocą dostępnej skali „mini-mental” (ang. Mini-Mental State
Examination, MMSE), ocenę funkcji wzrokowo-przestrzennych na bazie
Testu Rysowania Zegara (ang. Clock Drawing Test, CDT) oraz ocenę
ryzyka występowania zaburzeń słuchu,
• w przypadku, gdy dzienniczek jest uzupełniany przez chorego lub
rodzinę, szczególnie istotne jest wpisywanie prawidłowych danych
(osoby starsze, dementywne często podają mylne dane np. niewłaściwy
dzień, w którym nastąpiło wypróżnienie),
• przyjęte symbole, określające ilość i charakter stolca powinny być
jednoznaczne dla wszystkich osób dokonujących wpisu w dzienniczku,
• interpretacja charakteru wypróżnień powinna być prawidłowa, gdyż
rzutuje na dalsze działania podejmowane wobec pacjenta. Dla
przykładu, osoby leżące, ze skłonnością do zaparć, mają tendencję
do oddawania (nawet kilkukrotnie) wolnego stolca. Jeśli sytuacja
26
ta zostanie zinterpretowana jako biegunka, może to doprowadzić

do podania choremu leków wstrzymujących defekację, co jedynie
nasili dolegliwości (w jelicie tworzy się twarda masa kałowa, kamień,
której organizm nie jest w stanie wydalić. Zwiększa się ilość skurczów,
przez co luźne masy kałowe są wydalane na zewnątrz, natomiast te
o bardziej zwartej konsystencji gromadzą się w coraz większej ilości.)
1. Umów się z pacjentem lub jego rodziną na przekazanie dzienniczka de-

fekacji i edukację w zakresie jego prowadzenia (pogadanka z pokazem).
2. Przygotuj na spotkanie 2 dzienniczki: przykładowy – już uzupełniony

i nowy – dla pacjenta.
3. Poinstruuj rodzinę/ pacjenta, w jaki sposób należy dokonywać wpi-

sów, jak postępować w przypadku stwierdzenia biegunki lub zaparcia,
oraz w jakich sytuacjach (np. krew w stolcu, długotrwałe biegunki)
należy natychmiast skonsultować się z pielęgniarką/ lekarzem.
4. W przypadku, gdy dzienniczek defekacji będzie prowadził opiekun

medyczny:
a) uzyskaj zgodę chorego na prowadzenie badania,
b) jeżeli pomagasz lub wykonujesz toaletę pacjenta, po skończeniu

czynności, dokonaj zapisu ilości i charakteru stolca za pomocą
przyjętych symboli, np. I – stolec w prawidłowej ilości, Im – mała
ilość stolca , S – biegunka,
c) jeżeli pacjent sam korzysta z toalety, zapytaj podczas obchodu

(min. 2 razy dziennie) o ilość i charakter wypróżnień i zapisz in-
formację w dzienniczku.
Moje notatki
................................................................................................................
................................................................................................................
................................................................................................................
................................................................................................................
................................................................................................................
27
Pytania kontrolne
1. Scharakteryzuj pomiary antropometryczne (WHR, BMI)
służące diagnozowaniu zaburzeń odżywiania.
2. Omów zasady obowiązujące podczas wykonywania

pomiaru glikemii.
3. Wyjaśnij, czemu służy i na czym polega prowadzenie

dzienniczka mikcji.
Moje notatki
................................................................................................................
................................................................................................................
................................................................................................................
................................................................................................................
................................................................................................................
................................................................................................................
................................................................................................................
................................................................................................................
................................................................................................................
................................................................................................................
................................................................................................................
................................................................................................................
................................................................................................................
................................................................................................................
................................................................................................................
................................................................................................................
28
Sposoby zaspokajania
potrzeb pacjenta
Zaspokajanie potrzeby odżywiania

2
Zaburzenia połykania
Zaburzenia połykania określa się mianem dysfagii. Wśród problemów cho-
rych z dysfagią występują trudności z żuciem pokarmu, jego gryzieniem,
transportowaniem w kierunku gardła, odruchem połykania i przemiesz-
czaniem w obrębie przełyku. Przyczyny tych zaburzeń są zróżnicowane:
od zaburzeń neurologicznych, otępiennych, urazowych twarzy po zmniej-
szoną zdolność samoopieki w zakresie spożywania posiłków. Do oceny
zaburzeń połykania może posłużyć test połykania GUSS (ang. Gugging
Swallowing Screen), który przeprowadza lekarz.
Opiekun medyczny w trakcie karmienia chorego drogą doustną powi-

nien zwrócić uwagę na takie objawy jak: kaszel, wyciek pokarmu z ust,
krztuszenie się, wydłużony czas żucia i połykania oraz zmieniona barwa
głosu po połknięciu, zaleganie pokarmu po posiłku, problem z połyka-
niem tabletek, odchrząkiwanie, ból w trakcie połykania. Jeśli którekolwiek
z tych zaburzeń występują u chorego, należy przerwać karmienie a za-
obserwowane nieprawidłowości zgłosić pielęgniarce lub lekarzowi, który
może podjąć decyzję o zmianie sposobu karmienia lub modyfikacji diety.
Zaburzenia połykania mogą prowadzić do niedożywienia, odwodnienia,

a często do zachłystowego zapalenia płuc, co w sytuacji przewlekłej pro-
wadzi do zgonu chorego.
K armienie chorego przez przezskórną gastrostomię endoskopową (peg)

Przezskórna gastrostomia endoskopowa (ang. Percutaneous Endoscopic
Gastrostomy, PEG) to zabieg chirurgiczny, polegający na wytworzeniu
stomii (otworu) i wykonaniu przetoki odżywczej pomiędzy powłokami
brzusznymi a żołądkiem. Pokarm podawany jest poprzez zgłębnik ga-
strostomijny. Istnieje kilka sposobów odżywiania za pomocą gastrostomii:
29
2 Opiekun medyczny. Nowe umiejętności
podanie pokarmu przemysłowego metodą grawitacyjną przy użyciu goto-

wej mieszanki PACK, mieszanki odżywczej w butelce, pokarmu w proszku
do rozpuszczenia w wodzie destylowanej w warunkach aseptycznych, oraz
metodą porcji zmiksowanego pokarmu o konsystencji płynno-papkowatej.
Gastrostomię wykonuje się u chorych, u których zachodzi konieczność

długotrwałego odżywiania z ominięciem jamy ustnej i przełyku. Stąd
wskazaniami do wykonania gastrostomii są m.in.: nowotwory jamy ustnej,
przełyku, urazy twarzoczaszki, zaburzenia połykania, brak możliwości
karmienia chorego przez zgłębnik żołądkowy, oparzenia górnego odcinka
przewodu pokarmowego.
Karmienie chorego metodą porcji dietą kuchenną

(zmiksowanym pokarmem)
Cele zabiegu
Cele zabiegu są analogiczne do karmienia chorego przez zgłębnik [zob.

Rychlik A., Pawluczuk I., Czynności higieniczne, pielęgnacyjne i opiekuń-
cze, s. 134].
Pozostałe cele to: ocena stanu skóry wokół gastrostomii i przeciekania

pokarmu.

• taca lub wózek pielęgnacyjny,
• 2 strzykawki typu Janeta 100 ml,
• pokarm zmiksowany oraz woda przegotowana w pojemniku, umiesz-
czone w miseczkach w celu podtrzymania temperatury pokarmu,
• miseczki z ciepłą wodą do ogrzania pokarmu,
• termometr do wody,
• serwetka jednorazowego użytku bądź ręcznik kuchenny, lignina,
• jałowe i niejałowe gaziki,
• miska z wodą i środki do pielęgnacji skóry o pH 5,5,
• zestaw do wykonania toalety jamy ustnej w zależności od stanu
chorego,
• środki ochrony osobistej (w tym 2 pary rękawiczek jednorazowych).
30
Sposoby zaspokajania potrzeb pacjenta
2
Zdj. 6. Zestaw przyborów, materiałów i środków potrzebnych do wykonania zabiegu karmienia chorego
przez PEG
Zasady
Oprócz zasad wymienionych w zabiegu karmienia przez zgłębnik, na-

leży pamiętać o:
• obserwacji skóry wokół gastrostomii pod kątem przeciekania pokarmu,
pojawienia się odleżyn lub odparzeń,
• stosowaniu zasad aseptyki i antyseptyki,
• wykonaniu toalety i opatrunku wokół gastrostomii (w zależności od
potrzeb),
• ułożeniu chorego w pozycji półwysokiej podczas podaży doustnej,
• podaniu choremu (przytomnemu i w logicznym kontakcie) gumy
do żucia lub kostki lodu do ssania, co zapobiega zatykaniu przewodów
ślinowych oraz pobudza wydzielanie śliny i enzymów trawiennych
(a w efekcie ułatwia proces trawienia),
• możliwości podania osobie przytomnej, w dobrym kontakcie, niewielkiej
ilości jedzenia na łyżeczce, tak aby chory poczuł smak posiłku,
• nieużywaniu zacisku Peana do zamykania zgłębnika gastrostomijnego,
ponieważ może go zniekształcić.
31

1. Powtórz czynności od 1 do 7 z algorytmu opisanego w zabiegu
karmienia chorego przez zgłębnik.
2. Odsłoń i zabezpiecz serwetą jednorazowego użytku miejsce
gastrostomii.
3. Wykonaj toaletę wokół gastrostomii (postępowanie w niepowikła-
nej gastrostomii):
a) sprawdź skórę wokół gastrostomii poprzez odciągnięcie silikono-
wej płytki,
b) wyrzuć brudny gazik do odpadów medycznych lub miski
nerkowatej,
c) umyj skórę wodą z mydłem o pH 5,5 i dokładnie osusz,
d) zadbaj o pielęgnację PEGa (zgodnie z zasadami aseptyki i anty-
septyki) w porozumieniu z pielęgniarką, która oceni stan gastro-
stomii i zaleci odpowiedni środek odkażający,
e) zdezynfekuj ręce i załóż jałowe rękawiczki (sposób ich za-
kładania został pokazany w części dotyczącej pielęgnacji
tracheostomii),
f) jeśli zachodzi potrzeba, wyjmij z opakowania jałowy gazik za po-
mocą jałowej pęsety bądź szczypczyków,
g) załóż jałowy opatrunek (gazik) na skórę.
4. Otwórz zacisk i znanym sposobem sprawdź zaleganie pokarmu
w żołądku.
5. Przepłucz zgłębnik gastrostomijny wodą.
6. Podaj pokarm według zlecenia.
7. Ponownie przepłucz zgłębnik.
8. Obróć zgłębnik o 180 stopni, aby zapobiec jego przyrastaniu.
Uwaga: tylko w przypadku założenia zgłębnika bez mocowania
szwem do skóry.
9. Pozostaw chorego w pozycji siedzącej lub półsiedzącej.
10. Wykonaj czynności porządkowe.
11. Udokumentuj wykonane czynności. Odnotuj ilość podanego po-
karmu (w tym ilość wody do przepłukania). Zgłoś pielęgniarce
ewentualne nieprawidłowości.
32
2
Zdj. 7. Karmienie chorego przez PEG – przepłukanie zgłębnika gastrostomijnego wodą
Zdj. 8. Karmienie chorego przez PEG – pobieranie pokarmu
33
Zdj. 9. Karmienie chorego przez PEG – podanie pokarmu
Uwagi dodatkowe
Do ochrony skóry wokół gastrostomii można używać specjalistycznych

podkładek, past uszczelniających, maści witaminowych lub maści na ba-
zie cynku. O doborze tych środków decyduje pielęgniarka lub lekarz. Nie
powinno się używać zwykłych gazików dzianych i przecinać ich, ponieważ
nitki mogą przedostawać się do gastrostomii.
Do pielęgnacji PEGA należy używać środków odkażających na bazie po-

liheksanidu. Natomiast bezwzględnie przeciwwskazane jest stosowanie
jodyny oraz fenoksyetanolu (składnik m.in. octeniseptu). Środki te mogą
uszkodzić gastrostomię. W razie zaobserwowania zmian skórnych wo-
kół gastrostomii takich jak podrażnienie, zaczerwienie lub sączenie się
płynu z rany, opiekun powinien natychmiast poinformować pielęgniarkę.
W pierwszej dobie po zabiegu zewnętrzny dysk mocujący powinien nie-

zbyt ściśle przylegać do skóry. Następnie w celu nałożenia opatrunku
należy poluzować dysk na odległość około 5 mm. W pierwszym tygodniu
należy zmieniać opatrunek codziennie, później co 2‒3 dni. Bezpośrednio
po założeniu gastrostomii chory nie powinien kąpać się w wannie przez
okres 2 tygodni.
34
2
Zdj. 10. Zmiana opatrunku przy PEG – odsłonięcie miejsca zabiegu
Zdj. 11. Zmiana opatrunku przy PEG – usunięcie brudnego gazika i pielęgnacja skóry
35
Zdj. 12. Zmiana opatrunku przy PEG – przygotowanie zgłębnika i jałowych gazików
Zdj. 13. Zmiana opatrunku przy PEG – założenie jałowego gazika za pomocą szczypczyków
36
2
Powikłania
W przypadku opisanego zabiegu mogą wystąpić następujące powikłania:

• wypadnięcie zgłębnika,
• zatkanie zgłębnika,
• przeciekanie pokarmu,
• zakażenie skóry wokół gastrostomii,
• odleżyna śluzówki żołądka,
• zaparcia i wzdęcia,
• biegunka,
• ból brzucha.
Zaspokajanie potrzeby oddychania

Higiena i pielęgnacja niepowikłanej tracheostomii
Zmiana opatrunku wokół tracheostomii
Zabieg tracheostomii polega na wykonaniu otworu w tchawicy celem po-
prawy oddychania bądź udrożnienia dróg oddechowych. Jest zabiegiem
chirurgicznym planowym, a niekiedy nagłym, ratującym życie.
Tracheostomię przeprowadza się m.in. u chorych wentylowanych mecha-
nicznie, z urazami twarzoczaszki, nowotworów górnych dróg oddechowych.
Najczęściej wykonuje się ją wraz z toaletą drzewa oskrzelowego, która
polega na oklepaniu pleców chorego, odessaniu zalegającej wydzieliny
oraz toalecie jamy ustnej.
Do zadań opiekuna medycznego należą: obserwacja oddychania pacjenta,
obserwacja skóry wokół tracheostomii, wymiana zabrudzonego opatrunku
oraz asystowanie pielęgniarce przy pielęgnacji rurki tracheostomijnej i za-
biegu odsysania zalegającej wydzieliny w drogach oddechowych.
Cele zabiegu
Zabieg przeprowadza się, aby:

• ocenić stan skóry,
• zapewnić czystość i suchość skóry,
• zapobiegać maceracji skóry,
• zapobiegać stanom zapalnym wokół tracheostomii.
37
Zdj. 14. Opatrunek wokół tracheostomii

• środki ochrony osobistej, w tym niejałowe i jałowe rękawiczki,
• gaziki jałowe,
• jednorazowa serweta,
• aseptyczny środek do odkażania skóry (do toalety skóry można
użyć czystej wody lub 0,9% NaCl),
• tasiemki,
• jałowe (sterylne) szczypczyki bądź pęseta.
Zasady
Poza zasadami wymienionymi wcześniej, należy pamiętać o:

• zmianie opatrunku w zależności od potrzeb,
38
2
• obserwacji skóry oraz informowaniu pielęgniarki o wycieku śliny,
krwi lub innej wydzieliny, zaczerwienieniu i obrzęku,
• wykonaniu zmiany opatrunku u osób chodzących w gabinecie

zabiegowym lub u pacjentów leżących na łóżku chorego
w warunkach zapewniających intymność,
• stosowaniu jałowych gazików (z włókniny) naciętych w kształt litery

Y lub T (zwykłe gaziki z dzianiny mogą spowodować przedostanie
się nitek do tchawicy),
• założeniu tasiemek mocujących tak, aby nie powodowały ucisku

(w taki sposób, aby powstała przestrzeń na grubość dwóch palców).
3. Jeśli to możliwe, ułóż chorego w pozycji na wznak.
4. Podłóż jednorazową serwetę w celu zabezpieczenia bielizny

chorego.
5. Zdejmij lub poluzuj tasiemkę mocującą.
6. Usuń brudny opatrunek i wyrzuć do odpadów medycznych lub

miski nerkowatej.
7. Zdejmij rękawiczki, zdezynfekuj ręce i załóż jałowe rękawiczki.
8. Nasącz jałowy gazik płynem aseptycznym lub innym preparatem.
9. Oczyść skórę wokół tracheostomii.
10. Za pomocą pęsety wyjmij z opakowania jałowy gazik.
11. Załóż jałowy suchy gazik.
12. Wymień tasiemki mocujące, brudne wyrzuć do odpadów

medycznych.
13. Wykonaj czynności końcowe, porządkowe.
14. Udokumentuj wykonanie zabiegu.
39
Zdj. 15. Zmiana opatrunku wokół tracheostomii – poluzowanie tasiemki mocującej
Zdj. 16. Zmiana opatrunku wokół tracheostomii – usuwanie brudnego opatrunku
40
2
Zdj. 17. Zmiana opatrunku wokół tracheostomii – przygotowanie do pielęgnacji skóry
Zdj. 18. Zmiana opatrunku wokół tracheostomii – pielęgnacja skóry
41
Zdj. 19. Zmiana opatrunku wokół tracheostomii – zdejmowanie rękawiczek jednorazowych
42
2
Zdj. 20. Zmiana opatrunku wokół tracheostomii – dezynfekcja rąk
43
Zdj. 21. Zmiana opatrunku wokół tracheostomii – zakładanie jałowych rękawiczek
44
2
Zdj. 22. Zmiana opatrunku wokół tracheostomii – zakładanie jałowego opatrunku przy użyciu szczypiec
45
Zdj. 23. Zmiana opatrunku wokół tracheostomii – wymiana tasiemek
46
2
Pytania kontrolne
1. Omów zasady obowiązujące podczas karmienia chorego
przez gastrostomię.
2. Wskaż możliwe powikłania związane z zabiegiem karmienia

chorego przez PEG.
3. Wymień, w jakim celu wykonuje się pielęgnację skóry

wokół tracheostomii.
Moje notatki
................................................................................................................
................................................................................................................
................................................................................................................
................................................................................................................
................................................................................................................
................................................................................................................
................................................................................................................
................................................................................................................
................................................................................................................
................................................................................................................
................................................................................................................
................................................................................................................
................................................................................................................
................................................................................................................
................................................................................................................
................................................................................................................
47
Moje notatki
................................................................................................................
................................................................................................................
................................................................................................................
................................................................................................................
................................................................................................................
................................................................................................................
................................................................................................................
................................................................................................................
................................................................................................................
................................................................................................................
................................................................................................................
................................................................................................................
................................................................................................................
................................................................................................................
...............................................................................................................................
...............................................................................................................................
...............................................................................................................................
...............................................................................................................................
...............................................................................................................................
...............................................................................................................................
...............................................................................................................................
...............................................................................................................................
48
3
Pomoc choremu w przyjmowaniu
leków i ich podawanie
pacjentowi niesamodzielnemu
W nowej podstawie programowej, regulowanej przez Rozporządzenie

Ministra Edukacji Narodowej z dnia 16 maja 2019 r. w sprawie podstaw
programowych kształcenia w zawodach szkolnictwa branżowego oraz
dodatkowych umiejętności zawodowych w zakresie wybranych zawodów
szkolnictwa branżowego, dokonano następującego zapisu:
„…[opiekun medyczny] pomaga osobie chorej i niesamodzielnej w przyj-

mowaniu leków zleconych przez lekarza różnymi drogami (doustnie, przez
skórę i na błony śluzowe), a w przypadku osób, które nie są w stanie samo-
dzielnie przyjąć leku, również podaje go bezpośrednio do ust lub na skórę,
bez naruszania powłok skórnych.” (Dz.U. 2019 poz. 991, s. 2558)
Zdaniem autorek powyższy zapis, który zwraca szczególną uwagę na kom-

petencje zawodowe opiekuna medycznego, wymaga osobnego komentarza.
Wydaje się to o tyle istotne, że program nauczania dla tego zawodu nie
obejmuje zajęć z farmakologii. W związku z tym zasadnym jest przed-
stawienie podstawowych informacji dotyczących leków i farmakoterapii
w kontekście zadań opiekuna medycznego.
W praktyce zawodowej opiekun medyczny pracuje w zespole terapeu-

tycznym pod kierunkiem lekarza i pielęgniarki, zatem nie ordynuje leków
i nie podaje ich na własną rękę. Jego zadanie ogranicza się do udzielenia
pomocy choremu w przyjęciu leku. Jeśli zdarzają się sytuacje, podczas
których opiekun medyczny zmuszony jest podać lek, powinien to zrobić
na zlecenie lekarza i pod nadzorem lekarza lub pielęgniarki. Regulacje
w tym zakresie mogą stanowić zapis w umowie zawieranej przez opiekuna.
Każda placówka lecznicza lub opiekuńcza powinna dysponować opra-

cowaniem zasad podawania leków osobom niesamodzielnym przez
opiekuna medycznego.
Pamiętaj! Przed przystąpieniem do wykonania któregokolwiek z zabiegów

należy ocenić stan psychofizyczny chorego oraz stopień jego samodziel-
ności w zakresie przyjmowania leków.
49
Podstawowe informacje o lekach
Definicje
Lek – surowiec farmaceutyczny lub substancja lecznicza, albo ich mie-
szanina, w formie nadającej się do bezpośredniego użycia w leczeniu.
Surowiec farmaceutyczny – surowiec roślinny, zwierzęcy lub mineralny,

zawierający substancje lecznicze, służący do wytworzenia leku.
Substancja lecznicza – związek chemiczny, wyizolowany z surowca

farmaceutycznego lub otrzymany za pomocą syntezy, używany do pro-
dukcji leków.
Substancja pomocnicza – związek chemiczny pozbawiony działania far-

makologicznego, służący do wytwarzania danej postaci leku.
Postacie leku
Postać leku to forma, w jakiej lek występuje.
Wyróżniamy następujące postacie leku:

• tabletka – lek w formie stałej, najczęściej przyjmowany doustnie,
• lingwetka – lek pod język (podpoliczkowo), którego nie należy
rozpuszczać, rozdrabniać czy rozgryzać,
• drażetka – tabletka powleczona warstwą cukrową,
• aerozol – lek do inhalacji lub na skórę,
• czopek – lek dostosowany do wprowadzania do jam ciała,
np. czopek doodbytniczy lub globulka dopochwowa,
• iniekcja – płyn do wstrzykiwań śród- i podskórnie, domięśniowo,
dożylnie, dostawowo (podawany przez pielęgniarkę),
• kapsułka – tabletka z otoczką żelatynową, wewnątrz której znajduje
się substancja lecznicza,
• maść – lek o konsystencji półstałej, zawierający jedną lub wiele
substancji leczniczych, do stosowania na skórę lub błony śluzowe,
• krem – maść o znacznej ilości wody,
• pasta – maść o twardej konsystencji,
50
Pomoc choremu w przyjmowaniu leków i ich podawanie pacjentowi niesamodzielnemu
3
• mieszanka – lek płynny w formie roztworu,
• proszek – substancja rozdrobniona, podawana w opakowaniu
papierowym lub kapsułkach skrobiowych,
• krople – lek w formie emulsji jałowej wodnej lub olejowej, roztworu
lub zawiesiny,
• system terapeutyczny – urządzenie lub taka postać leku, w której
substancja terapeutyczna jest dozowana w określonej dawce przez
określony czas, np. pompa osmotyczna, system terapeutyczny
podpowiekowy stosowany w jaskrze, transdermalny system
terapeutyczny (plastry naskórne), pompa insulinowa.
Dawki leku
Wyróżniamy następujące dawki leku:
• jednorazowa – pojedyncza dawka leku wywołująca efekt leczniczy,
• dobowa – pojedyncze dawki leku podane w ciągu doby,
• progowa – najmniejsza dawka wywołująca określony efekt leczniczy,
• lecznicza – ilość leku przeciętnie stosowana w celu uzyskania
efektu leczniczego,
• maksymalna – największa dawka leku nie wywołująca
działań szkodliwych,
• toksyczna – najmniejsza ilość leku wywołująca zatrucie,
• śmiertelna – najmniejsza ilość leku wywołująca śmierć,
• uderzeniowa – podwojona dawka pojedyncza podawana w celu
wywołania szybkiego efektu leczniczego.
Dawki leków mogą być wyrażone w następujących jednostkach:

• gram (g),
• miligram (mg),
• mikrogram (µg lub mcg),
• jednostka międzynarodowa (j.m.), np. jednostka aktywności insuliny,
• miliequiwalent (mEq),
• mol (mol) lub milimol (mmol),
• mililitr (ml), 1 ml = 1 cm3.
51
Drogi wprowadzania leków

Wyróżniamy następujące drogi podawania leków:
• do przewodu pokarmowego – doustnie lub doodbytniczo,
• parenteralnie (pozajelitowo) – np. dożylnie, domięśniowo,
podskórnie,
• przez skórę i błony śluzowe.
Losy leków w organizmie

Warunkiem zadziałania leku jest jego dotarcie do tkanki docelowej,
np. mięśni. Zanim to nastąpi, lek przechodzi przez:
• błony komórkowe poszczególnych tkanek,
• żołądek i wchłaniany jest w jelicie cienkim,
• drogą krwi do tkanek docelowych.
Leki ulegają przemianom w wątrobie. Następnie wydalane są przez nerki.

Niektóre leki mogą zmieniać zabarwienie moczu.
Czas działania leku

Czas działania leku zależy od długości jego metabolizmu. Może trwać od
kilku minut do wielu godzin, a nawet dni. Z upływem czasu zmienia się
ilość substancji czynnych.
Czas działania leku może trwać:

• od kilku sekund – działanie miejscowe przy miejscowym podaniu,
np. do oka,
• kilka minut – na błony śluzowe jamy ustnej, górnych
dróg oddechowych,
• od 5 do 20 minut – przy podaniu donaczyniowym,
• od 15 do 30 minut – przy podaniu doodbytniczym,
• od 20 minut – przy podaniu doustnym.
Czynniki wpływające na działanie leku

Do czynników wpływających na działanie leku należą:
• wiek – lek działa najszybciej na dzieci, natomiast osoby starsze
są najbardziej wrażliwe na leczenie i narażone na szkodliwe
działanie leków,
52
3
• płeć – kobiety są bardziej wrażliwe od mężczyzn (testosteron
aktywuje komórki wątroby do szybszego metabolizmu),
• czynniki genetyczne – działanie enzymów wpływających
na metabolizm leków ma podłoże genetyczne,
• masa ciała – dawkowanie leku powinno uwzględniać indywidualną
masę ciała (działanie leków rozpuszczalnych w tłuszczach
może być słabsze w przypadku osób otyłych) w odniesieniu
do dawki przeciętnej,
• ciąża – stanowi istotne przeciwwskazanie do stosowania tych leków,
które mogą uszkodzić płód,
• czynniki środowiskowe – niektóre czynniki, np. temperatura,
nasłonecznienie, palenie tytoniu, spożywana żywność powodują
osłabienie działania leków,
• choroba – modyfikuje działanie i czas rozkładu leków.
Interakcje leków
Leki mogą wchodzić ze sobą w interakcje. Ich wzajemnie oddziaływanie
objawia się:
• nasileniem działania,
• osłabieniem działania,
• powstawaniem substancji toksycznej (prowadzi do powikłań
narządowych, np. krwotoków).
Leki wchodzą również w interakcje z substancjami spożywanymi. Są to:

• używki, np. kawa i mocna herbata,
• alkohol i substancje smoliste,
• płyny takie jak mleko (nie powinno służyć do popijania leków,
zwłaszcza antybiotyków i leków przeciwpadaczkowych), soki
z cytrusów, zwłaszcza z grejpfruta (nie powinny być nim popijane
żadne leki) – leki powinno się popijać czystą wodą.
Działania niepożądane leków

Wyróżniamy następujące działania niepożądane leków:
• alergie – mogą prowadzić do wstrząsu anafilaktycznego,
• zaburzenia genetyczne,
53
• uzależnienia:
∘∘psychiczne,
∘∘społeczne,
∘∘fizyczne (somatyczne),
• wzrost tolerancji na lek – aby wystąpił efekt terapeutyczny
należy podawać coraz większe dawki leku, co może prowadzić
do powstania uzależnienia,
• zatrucia,
• samoleczenie – pacjent przyjmuje leki bez konsultacji z lekarzem
lub wiele leków zapisywanych przez różnych lekarzy bez
poinformowania ich o tym (tzw. polipragmazja, czyli wielolekowość).
Zasady przechowywania leków

Leki należy przechowywać zgodnie ze wskazówkami producenta. Powinny
znajdować się w oryginalnym, niezniszczonym opakowaniu, umożliwiają-
cym odczytanie nazwy leku, dawki, daty ważności i nazwy producenta.
Z tego względu nie wolno przesypywać leków do innych pojemników czy
butelek. Istotnymi czynnikami są temperatura i wilgotność. Należy chro-
nić leki przed przemarzaniem, przegrzaniem czy przemoczeniem. Szafka,
w której przechowywane są leki powinna być zamknięta i zabezpieczona
przed dostępem osób trzecich.
Pamiętaj! Przed podaniem leku bezwzględnie sprawdź jego nazwę i datę

ważności, wskazówki dotyczące podawania oraz wygląd pod kątem zmian
fizykochemicznych. Lek sprawdź trzykrotnie. Czytaj etykietę:
1) przed wyjęciem leku z opakowania,
2) przed włożeniem na tacę, np. do kieliszka,
3) bezpośrednio przed podaniem pacjentowi.
Cele podawania leku

Wyróżniamy następujące cele podawania leku:
• terapeutyczny (leczniczy),
• diagnostyczny,
• profilaktyczny.
54
3
Zasady podawania leków
(z uwzględnieniem kompetencji opiekuna medycznego)
1. Lek należy sprawdzić trzykrotnie przed podaniem: po odszukaniu
w apteczce, po wyjęciu z opakowania i tuż przed podaniem pacjen-
towi. Te czynności wykonuje pielęgniarka.
2. Należy przestrzegać godzin i sposobu podawania leku wyznaczonych

przez lekarza i pielęgniarkę.
3. Pielęgniarka lub lekarz powinni poinstruować opiekuna, w jaki spo-

sób może podać lek choremu niesamodzielnemu oraz w jaki sposób
pomóc choremu z ograniczoną samodzielnością w przyjęciu leku.
4. Pielęgniarka może przekazać opiekunowi dany lek do podania cho-

remu. Jeżeli lek wymaga podzielenia, rozpuszczenia itp., to czynności
przygotowawcze wykonuje pielęgniarka lub lekarz.
5. Pierwsze podanie leku choremu niesamodzielnemu powinno odbywać

się w obecności pielęgniarki. Kolejne opiekun może wykonać samo-
dzielnie, o ile nie zmieniły się warunki anatomiczno-zdrowotne chorego.
6. Wyżej opisaną procedurę należy stosować indywidualnie dla każ-

dego chorego.
7. W razie wątpliwości należy zapoznać się ze sposobem podawania

leku opisanym na ulotce lub skonsultować się z farmaceutą. Zasada
ta dotyczy głównie opiekunów medycznych pracujących w środowi-
sku lub instytucjach opieki społecznej.
8. Przed podaniem leku należy sprawdzić datę ważności i nie podawać

leku po upływie tego terminu.
9. Nie należy podawać leków o zmienionym wyglądzie.
10. Leki należy popijać wodą. Niewskazane jest popijanie leku sokiem,
mlekiem, kawą czy herbatą.
11. Należy uświadamiać chorych, którzy na własną rękę stosują leki

o różnym nazewnictwie tych samych substancji, np. paracetamol
(nazwa międzynarodowa) występuje pod różnymi nazwami handlo-
wymi: Apap, Codipar, Panadol.
12. Należy obserwować reakcje chorego w trakcie podawania leku,

jak i po podaniu.
55
13. Należy sprawdzić czy lek został całkowicie przyjęty, np. po poda-
niu doustnym.
14. Opiekun ma obowiązek zgłosić pielęgniarce lub lekarzowi wszyst-

kie sytuacje niepokojące.
Drogi podawania leków
Podawanie leku na skórę i błony śluzowe
Podawanie leku na skórę

Na powierzchnię skóry oraz jej wytworów (mieszków włosowych, wło-
sów i paznokci) stosuje się leki w postaci maści, kremów, past, pudrów,
roztworów itp.
Technika polega na smarowaniu i/lub wcieraniu środka leczniczego. W za-

leżności od zlecenia lekarskiego stosuje się również płatowy opatrunek
maściowy, który polega na nasmarowaniu miejsca chorobowego lekiem,
nałożeniu kilku warstw gazików, folii i umocowaniu bandażem (analogicz-
nie jak w przypadku kompresu rozgrzewającego).
W przypadku zastosowania środków leczniczych na owłosioną skórę

głowy, włosy należy umyć szamponem o odczynie kwaśnym (lub spłu-
kać wodą z octem). Preparat nakłada się na skórę pasmami, do maksy-
malnie 1 cm długości włosa. Dalej należy postępować zgodnie z opisem
na ulotce informacyjnej.
Cele zabiegu
• terapeutyczny (leczniczy),
• pielęgnacyjny (profilaktyczny).
Techniki zabiegu
• Smarowanie/ nakładanie środka leczniczego – polega na pobraniu
niewielkiej ilości z pojemnika za pomocą szpatułki, a następnie
rozprowadzeniu na dłoniach (w rękawiczkach jednorazowego użytku).
Nakładanie leku należy rozpoczynać od linii przyśrodkowej ciała
na zewnątrz zgodnie z kierunkiem wzrastania włosów, wykonując
dość długie ruchy. Palce powinny być skierowane ku sobie.
56
3
• Wcieranie – polega na wykonywaniu delikatnych ucisków podczas
nakładania leku.
Wskazania
• stany zapalne skóry,
• grzybica skóry i paznokci,
• dermatozy, np. łuszczyca,
• oparzenia i odmrożenia I stopnia (opiekun medyczny nie wykonuje
opatrunków na rany),
• świerzb,
• odparzenia,
• obrzęki.
Zdj. 24. Nakładanie środka leczniczego na skórę
Powikłania
• pomyłki leku i pacjenta,
• zastosowanie preparatu niezgodnie z instrukcją,
• indywidualna reakcja chorego na lek,
• przenoszenie zakażeń.
57

• środek leczniczy (w postaci maści, kremu itp. zgodny ze zleceniem),
• środki ochrony indywidualnej,
• gaziki, szpatułki,
• taca/ wózek pielęgnacyjny.
Zasady

• unikaniu ponownego wcierania leku w to samo miejsce,
• nienakładaniu i niewcieraniu leku opuszkami palców (może spowodować
zadrapanie i stan zapalny skóry), ale całą dłonią,
• smarowaniu tułowia od góry do dołu (od szyi w kierunku spojenia
łonowego – z przodu, od karku do pośladków – z tyłu),
• smarowaniu kończyn górnych i dolnych w kierunku od części bliższej
do dalszej,
• poinstruowaniu chorego samodzielnego o sposobie przyjmowania leku
na skórę, pomocy choremu częściowo samodzielnemu lub zastosowaniu
leku u chorego całkowicie niesamodzielnego,
• pomocy w zastosowaniu leku osobom z ograniczoną sprawnością
lub brakiem sprawności,
• przygotowaniu otoczenia/ pomieszczenia zabiegu (niekiedy zachodzi
potrzeba wykonania zabiegu na całe ciało np. w łazience – należy
przygotować pomieszczenie tak jak do kąpieli),
• przygotowaniu skóry chorego poprzez dokładne umycie i osuszenie
miejsca nałożenia leku (zabieg najlepiej wykonać po toalecie/ kąpieli),
• odtłuszczeniu skóry wodą z mydłem i osuszeniu ręcznikiem przed
przyklejeniem plastra (bez dotykania jego części wewnętrznej)
i sprawdzeniu czy dobrze przylega do skóry po przyklejeniu,
• równomiernym rozprowadzeniu zasypki/ pudru suchego za pomocą
pojemnika lub wacika na wskazane w zleceniu miejsce,
• wstrząśnięciu płynnego pudru (stanowi zawiesinę) w celu wymieszania
składników i rozprowadzeniu go gazikiem lub za pomocą dłoni.
58
3
1. Zapoznaj się ze zleceniem i sprawdź tożsamość

pacjenta/ podopiecznego. Uzyskaj zgodę na zabieg.
2. Przygotuj otoczenie chorego, np. temperaturę pomieszczenia.
3. Wykonaj czynności przygotowawcze: przygotuj na tacy niezbędne

przybory, materiały i środki oraz umyj higienicznie ręce.
5. Ułóż chorego w odpowiedniej pozycji.
6. Odsłoń miejsce nałożenia leku lub zdejmij bieliznę chorego.
7. Oczyść skórę chorego, jeśli jest taka potrzeba.
8. Pobierz środek leczniczy z opakowania.
9. Nałóż środek na zmienione chorobowo miejsce lub podaj choremu,

aby wykonał to samodzielnie.
10. W zależności od potrzeby i zabiegu pozostaw środek

do wchłonięcia/ ubierz choremu np. czyste skarpetki itp.
11. Wykonaj czynności porządkowe: zdejmij rękawiczki, umyj i zdezyn-

fekuj tacę oraz ręce.
12. Udokumentuj wykonaną czynność.
13. Zgłoś pielęgniarce/ przełożonemu ewentualne zaobserwowane

nieprawidłowości.
14. Obserwuj chorego po podaniu leku lub/i poproś chorego, aby zgła-
szał niepokojące objawy.
Podawanie leku do ucha

Zabieg polega na wprowadzeniu środka leczniczego w postaci kropli,
emulsji, żelu, maści aerozolu do przewodu słuchowego zewnętrznego.
Podanie leku do jamy bębenkowej i rany pooperacyjnej wykonuje pie-
lęgniarka lub lekarz.
Cele zabiegu
• terapeutyczny,
• higieniczny.
59
Wskazania
• stany zapalne i zakażenia narządu słuchu,
• czyraki,
• rozmiękczenie twardej woszczyny.
Zdj. 25. Wprowadzanie kropli do ucha
Powikłania
• podanie leku do niewłaściwego ucha,
• uszkodzenie kanału słuchowego,
Do wykonania zabiegu, w zależności od zlecenia, są potrzebne:

• środek leczniczy,
60
3
• gaziki, kwaczyki,
• jałowy kroplomierz,
• jałowe bagietki do nakładania maści.
Zasady

• ogrzaniu leku w dłoniach,
• podaniu leku tak, aby krople spływały po wewnętrznej ścianie
kanału słuchowego,
• niedotykaniu ucha kroplomierzem,
• zapewnieniu dobrego oświetlenia i dostępu do ucha.

2. Przygotuj otoczenie chorego, np. oświetlenie, temperaturę

pomieszczenia.
3. Wykonaj czynności przygotowawcze: przygotuj niezbędne przy-

bory, materiały i środki oraz umyj higienicznie ręce.
5. Ułóż chorego w pozycji na boku tak, aby odsłonić ucho

lub na wznak z głową ułożoną na bok lub siedzącej z pochyleniem
głowy na bok.
6. Pociągnij małżowinę uszną lekko do tyłu i do góry.
7. Oczyść zewnętrzny przewód słuchowy.
8. Podaj krople do przewodu słuchowego, a w przypadku maści

z aplikatorem bezpośrednio do ucha.
9. Potrzyj delikatnie skrawek małżowiny usznej – pomoże to rozpro-

wadzić lek w kanale słuchowym.
10. Załóż wacik zamykając wejście do przewodu słuchowego.
11. Poproś chorego, aby pozostał kilka minut w pozycji z głową uło-
żoną na boku. Usuń wacik.
61
12. Poinformuj chorego o możliwych objawach, np. pogorsze-

niu słyszenia.
13. Jeśli istnieje potrzeba, podaj lek do drugiego ucha.

fekuj ręce.
15. Udokumentuj wykonany zabieg.
16. Zgłoś pielęgniarce/ przełożonemu ewentualne zaobserwo-

wane nieprawidłowości.
17. Obserwuj i poproś chorego, aby zgłaszał niepokojące objawy.
Podawanie leku do oka (worka spojówkowego)

Zabieg polega na podaniu środka leczniczego w postaci kropli, maści
lub żelu do worka spojówkowego.
Cele zabiegu
• terapeutyczny,
• diagnostyczny.
Wskazania
• stany zapalne i alergiczne narządu wzroku,
• schorzenia przewlekłe, np. jaskra,
• znieczulenie miejscowe,
• przygotowanie do badań diagnostycznych,
• zespół suchego oka.
Powikłania
• podanie leku do niewłaściwego oka,
• uszkodzenie lub podrażnienie spojówki i gałki oka
i spowodowanie bólu,
62
3

• gaziki,
• jałowy kroplomierz lub bagietka,
• miska nerkowata.
Zasady

• ogrzaniu leku w dłoniach,
• zwróceniu uwagi, aby nadmiar leku nie spływał do ust chorego,
• przestrzeganiu czasu podawania leków (szczególnie ważne
w przypadku jaskry),
• dopilnowaniu, aby chory nie mrugał powiekami po podaniu leku,
ale zamknął oczy i wykonał kilka ruchów gałką oczną,
• rozprowadzeniu maści na całej długości powieki dolnej,
• poinformowaniu chorego o potrzebie zamknięcia powiek
na kilkanaście minut po aplikowaniu maści,
• niedotykaniu spojówek aplikatorem/ kroplomierzem,
• podaniu kropli do worka spojówkowego w ilości 1‒2 kropli
do jednego oka,
• podaniu kropli z odległości około 2‒3 cm nad okiem.


5. Ogrzej preparat w dłoniach.
6. Ułóż chorego w pozycji na wznak z głową odchyloną lekko do tyłu.
63
7. Uchwyć jałowy gazik między 3. a 4. palcem lewej ręki.
8. Rozchyl powieki chorego kciukiem i palcem wskazującym le-

wej ręki.
9. Prawą rękę z lekiem oprzyj lekko o czoło chorego.
10. Poproś chorego, aby skierował wzrok ku górze.
11. Podaj 2‒3 krople do worka spojówkowego lub nałóż maść wzdłuż
worka spojówkowego.
12. Przytrzymaj i odciągnij na kilka sekund dolną powiekę, aby zapo-

biec wyciekaniu leku.
13. Wytrzyj delikatnie nadmiar leku gazikiem.
14. Podaj lek do drugiego oka, jeśli jest takie zlecenie.
15. Poproś chorego, aby pozostał kilka minut w pozycji z głową uło-
żoną na wznak z zamkniętymi powiekami.

fekuj ręce.

19. Obserwuj chorego i poproś, aby zgłaszał niepokojące objawy.
Zdj. 26. Podawanie leku do oka
64
3
Podawanie leku do nosa
Zabieg polega na podaniu środka leczniczego w postaci kropli, maści
lub aerozolu na błonę śluzową nosa.
Cele zabiegu
• terapeutyczny.
Wskazania
• stany zapalne jamy nosa i zatok przynosowych,
• alergie,
• regeneracja błony śluzowej po zabiegach operacyjnych,
np. przerost małżowin nosa, przegrody nosowej itp.
Powikłania
• podanie leku do niewłaściwej jamy nosa,
• uszkodzenie lub podrażnienie błony śluzowej,

• gaziki, kwaczyki, bagietki,
Zasady

• podaniu leku w ilości zleconej przez lekarza,
• ułożeniu chorego w pozycji z odchyloną głową do tyłu,
• podawaniu leku płytko na boczną ścianę nosa,
• niepodawaniu leku głęboko w kierunku przegrody nosa,
65
• odwróceniu głowy przez chorego po aplikacji leku raz na prawą,

raz na lewą stronę (po 30 sekundach) – taka technika pozwala
na optymalne rozprowadzenie kropli w jamie nosa,
• poinstruowaniu chorego częściowo samodzielnego o technice
aplikowania leku,
• poinformowaniu chorego o możliwym odczuciu smaku kropli
w ustach.


5. Ogrzej preparat w dłoniach.
6. Poproś, aby chory oczyścił nos.
7. Ułóż chorego w pozycji na wznak z głową odchyloną do tyłu,

lub na boku, tak aby głowa ułożona była w linii barków.
8. Poproś, aby chory oddychał przez usta.
9. Unieś lekko koniuszek nosa.
10. Podaj lek według zlecenia (maści, kropli, aerozolu).
11. Wytrzyj gazikiem nadmiar leku.
12. Poproś, aby chory pozostał w ustalonej pozycji około 5 minut.

fekuj ręce.

66
3
Podawanie leku dopochwowo
Zabieg polega na podaniu środka leczniczego w postaci globulek, czop-
ków, kremu i żelu do pochwy.
Cele zabiegu
• terapeutyczny.
Wskazania
• stany zapalne dróg rodnych,
• leczenie i suplementacja hormonalna w okresie menopauzy,
antykoncepcji,
• zakażenia grzybicze, drożdżakowate.
Powikłania
• uszkodzenie lub podrażnienie błony śluzowej pochwy lub sromu,

• środek leczniczy (w postaci globulki),
• materiały i środki higieniczne do podmycia,
Zasady

• poinformowaniu chorej o rodzaju leku, jego działaniu,
skutkach ubocznych,
• poinformowaniu pacjentki, że zabieg może być nieprzyjemny,
ale jest niebolesny,
• zachęceniu, aby przed założeniem leku dopochwowo chora
oddała mocz,
• wykonaniu toalety krocza.
67

pacjentki/ podopiecznej. Uzyskaj zgodę na zabieg.
2. Przygotuj otoczenie chorej, np. temperaturę pomieszczenia.

5. Podsuń koszulę nocną lub zdejmij chorej spodnie od piżamy.
6. Ułóż pacjentkę na wznak tak, jak do podmycia krocza.
7. Pomóż chorej wykonać toaletę krocza lub wykonaj ją samodzielnie.
8. Wyjmij lek z opakowania (rozetnij opakowanie nożyczkami).
9. Rozchyl palcami wargi sromowe.
10. Jeśli zachodzi potrzeba, namocz lek w wodzie.
11. Wsuń lek do pochwy na wysokość szyjki macicy (około 3‒5 cm).
12. Poinformuj chorą o konieczności utrzymania leku co najmniej

15 minut.
13. Przykryj chorą i pomóż przyjąć wygodną pozycję na wznak z ugię-

tymi nogami lub na lewym boku z ugiętą prawą nogą.

fekuj ręce.

nieprawidłowości.
17. Obserwuj chorą i poproś, aby zgłaszała niepokojące objawy.
Podawanie leków doodbytniczo

Zabieg polega na wprowadzeniu do ustroju leku w postaci czopka
lub wlewki do jelita grubego.
Czopki działają już po 15‒20 min, a wlewki lecznicze po 10‒15 min

od podania.
Wchłanianie jest szybkie i omija krążenie wrotne wątroby.
68
3
Cele zabiegu
• terapeutyczny.
Wskazania
• brak możliwości podania leku inną drogą,
• żylaki odbytnicy i odbytu (hemoroidy),
• zaparcia,
• stany zapalne jelit,
• nieżyt odbytu,
• podanie leków (np. przeciwbólowych) alternatywną drogą.
Powikłania
• uszkodzenie lub podrażnienie śluzówki odbytnicy,
• przenoszenie zakażeń,
• lekkie działanie przeczyszczające,
• skutki uboczne wynikające z działań niepożądanych podanego leku.

• środek leczniczy (w postaci czopka),
• płatek ligniny,
• mała miseczka z ciepłą wodą,
• basen (podsuwacz),
• papier toaletowy,
• nożyczki.
Zasady

• poinformowaniu pacjenta o rodzaju leku, jego działaniu,
skutkach ubocznych oraz, że zabieg może być nieprzyjemny,
ale jest niebolesny,
69
• zachęceniu chorego, aby przed założeniem czopka oddał stolec,

• przytrzymaniu pośladków tak, aby nie doszło do wydalenia czopka
w przypadku nietrzymania stolca.

5. Zdejmij choremu bieliznę lub podsuń chorej koszulę nocną.
6. Ułóż pacjenta na lewym boku, z kolanami przyciągniętymi
do klatki piersiowej.
7. Wyjmij czopek z opakowania (rozetnij opakowanie nożyczkami).
8. Owiń płatkiem ligniny tempo zakończony koniec czopka.
9. Zanurz obły koniec czopka w wodzie.
10. Rozchyl pośladki palcami.
11. Wsuń czopek przez zwieracz odbytu do odbytnicy na długość
palca (jeśli występuje problem z włożeniem czopka, np. strach,
wąski odbyt, poproś chorego o wykonanie lekkiego parcia, co spo-
woduje rozchylenie odbytu).
12. Przetrzyj ligniną okolice zwieracza odbytu.
13. Poinformuj chorego o konieczności utrzymania czopka co najmniej
15 minut (jeśli występuje problem z utrzymaniem czopka, pomóż
choremu zewrzeć pośladki i przytrzymaj około 15 minut).
14. Przykryj chorego i pomóż przyjąć wygodną pozycję.
fekuj ręce.
nieprawidłowości.
70
3
Rys. 1. Podawanie leku doodbytniczo
Podawanie leku doustnie

Zabieg polega na podaniu środka leczniczego w postaci tabletek, dra-
żetek, kropli, syropów i innych drogą doustną. Lek dostaje się przez
przełyk do żołądka i jelit. Zaczyna działać po upływie od 5 minut (kro-
ple) do 30 minut (kapsułki, tabletki).
Leki podawane drogą doustną przygotowuje pielęgniarka. Wskazuje

opiekunowi, w jaki sposób lek ma być podany pacjentowi. Opiekun me-
dyczny pomaga w przyjęciu leku choremu lub podaje lek do ust osobie
niesamodzielnej.
Postacie i sposób podawania leków doustnych

• drażetki – podać choremu do ssania lub połknięcia (bez
rozgryzania) z płynem; w przypadku innego rodzaju leku można
podać choremu po rozpuszczeniu lub do pogryzienia,
• kapsułki – podać choremu do połknięcia (bez rozgryzania) z płynem
lub papką,
• krople – podać choremu po rozcieńczeniu małą ilością płynu,
71
• proszek – podać choremu po rozcieńczeniu małą ilością płynu,

z płynem do picia,
• roztwory, syropy – podać choremu nierozcieńczone do picia,
• tabletki – podać choremu po rozdrobnieniu, rozcieńczeniu
lub do rozgryzienia, z wodą do popicia.
Cele zabiegu
• terapeutyczny,
• diagnostyczny.
Wskazania
• choroby różnych narządów i układów,
• przygotowanie do badania, znieczulenia itp.
Przeciwwskazania
• zmiany w jamie ustnej, gardła i przełyku, uniemożliwiające
połykanie, np. oparzenia, dysfagia,
• uczulenie i nietolerancja leku,
• pacjent nieprzytomny.
Powikłania
• zatrucia (przedawkowanie leku),
• objawy alergiczne, np. zaczerwienienie, swędzenie, zmiany
na skórze, uszkodzenie nerwów, zmiany smakowe, suchość w jamie
ustnej,
• zakrztuszenia lekiem,
• uzależnienie i objawy odstawienia.

72
3
Zasady
Analogiczne do ogólnych zasad podawania leków wymienionych wcześ-

niej [zob. s. 55].

2. Przygotuj otoczenie chorego i oceń stopień jego samodzielności.

5. Ułóż chorego w wygodnej i bezpiecznej pozycji (pozycja siedząca).
6. Pomóż choremu przyjąć lek. Choremu niesamodzielnemu,

ale przytomnemu podaj lek bezpośrednio do jamy ustnej. Lek
trudny do przełknięcia umieść na nasadzie języka.
7. Podaj choremu wodę do popicia.
8. Upewnij się, że chory połknął lek.
9. Obserwuj chorego w trakcie połykania i po przyjęciu leku.

fekuj ręce.

nieprawidłowości.
13. Poproś chorego, aby zgłaszał niepokojące objawy.
Podawanie leków podjęzykowo (droga przez błony śluzowe jamy

ustnej okolicy podjęzykowej)
Zabieg polega na umieszczeniu leku pod językiem pacjenta, gdzie po-
winien pozostać do momentu rozpuszczenia. Lek wchłonięty taką drogą
omija krążenie wrotne, a w konsekwencji nie zachodzi wstępny metabo-
lizm wątrobowy.
Leki podjęzykowe występują w postaci: tabletek, kapsułek, granulek ho-

meopatycznych lub aerozolu.
73
Podawanie leków około policzkowo (droga przez błony śluzowe jamy

ustnej okolicy policzkowej)
Zabieg polega na wprowadzeniu tabletki między policzek a zęby pacjenta,
gdzie powinna pozostać do momentu rozpuszczenia. Przed podaniem
leku choremu zalecane jest usunięcie resztek pokarmu z jamy ustnej.
Podawanie leków przez układ oddechowy

Zabieg polega na wprowadzeniu do układu oddechowego aktywnych
substancji leczniczych w formie aerozolu (zawiesiny płynnych lub stałych
cząsteczek), inhalacji, nebulizacji lub podawania tlenu.
W literaturze pojęcia inhalacja i nebulizacja są często stosowane zamien-

nie. Tymczasem termin nebulizacja odnosi się do zabiegów z użyciem
nebulizatora – pojemnika na lek, w którym następuje przekształcenie
leku z formy ciekłej w mgiełkę.
Cele zabiegu
• terapeutyczny,
• profilaktyczny.
Wskazania
Do najczęstszych wskazań terepii inhalacyjnej zalicza się:

• obturacyjne i przewlekłe schorzenia płuc, np. przewlekła
obturacyjna choroba płuc (POChP),
• ostre i przewlekłe stany zapalne dróg oddechowych, np. zapalenie
krtani, oskrzeli,
• przygotowanie do gimnastyki oddechowej i drenażu ułożeniowego,
• profilaktykę niedodmy i zapalenia płuc.
Przeciwwskazania
• ciężka niewydolność serca,
• wyniszczające choroby układu oddechowego, np. gruźlica,
nowotwory,
• krwotok z dróg oddechowych.
74
3
Powikłania
Do głównych powikłań i zagrożeń podczas stosowania terapii inhalacyj-

nej zalicza się:
• zakażenie przez drobnoustroje znajdujące się w zastosowanym
sprzęcie i przewodach,
• zadziałanie leków na śluzówki oka,
• skutki uboczne wynikające z działań niepożądanych podanego
leku, np. ostra duszność, przyspieszona czynność serca, niepokój,
zawroty głowy, ogólny niepokój, mroczki przed oczami.
Zasady
Poza zasadami wymienionymi wcześniej (na początku rozdziału), w przy-

padku leków wziewnych w formie inhalacji, należy pamiętać o:
• poinformowaniu pacjenta o czasie trwania nebulizacji (do 15 min), ko-
nieczności przyjęcia odpowiedniej pozycji (siedzącej lub półsiedzącej,
a w przypadku inhalatorów proszkowych może być to również pozy-
cja stojąca),
• poinformowaniu pacjenta, aby przed zabiegiem i po nim w okresie od
30 do 60 min nie spożywał posiłków (ryzyko wymiotów),
• poinformowaniu pacjenta, że przez 30 min po inhalacji nie należy palić
papierosów, wychodzić na zimne powietrze i głośno mówić,
• poinformowaniu pacjenta, że po zastosowaniu leków z glikokorty-
kosteroidami, kromonów (leki stosowane np. w alergiach) należy
wypłukać jamę ustną (przy zastosowaniu maski opłukać twarz wodą
lub nasmarować ją kremem przed zabiegiem), aby zapobiec infek-
cjom grzybiczym,
• stosowaniu zabiegów fizykoterapeutycznych, np. oklepywanie płuc,
drenaż ułożeniowy po zastosowaniu leków mukolitycznych (rozrze-
dzających wydzielinę),
• poinformowaniu pacjenta, że przed zabiegiem powinien:
∘∘zdjąć okulary lub szkła kontaktowe,
∘∘wykonać ewentualnie demakijaż twarzy,
∘∘oczyścić jamę nosową z wydzieliny,
∘∘przyjąć odpowiednią pozycję, najlepiej półwysoką lub wysoką
z głową lekko odchyloną do tyłu, a w razie konieczności pozycję
na boku z głową lekko odchyloną ku tyłowi.
75
• wywietrzeniu pomieszczenia przed zabiegiem (inhalacje z użyciem

maski lub z glikokortykosteroidami),
• konieczności zastosowania przerwy pomiędzy podawaniem kilku
leków wziewnych: 3‒5 min w przypadku leków mukolitycznych, 30‒60
s w przypadku leków przeciwzapalnych,
• rozcieńczeniu leków do inhalacji jedynie 0,9% NaCl lub 0,45% NaCl
do 3‒4 ml objętości,
• skontrolowaniu stanu zdrowia chorego pod kątem wychwycenia prze-
ciwwskazań (należy sprawdzić ciśnienie tętnicze krwi, tętno, oddech)
przed podaniem leku – o podaniu leku decyduje pielęgniarka/ lekarz,
opiekun zgłasza wszelkie zaobserwowane objawy podczas i po przy-
jęciu leku,
• korzystaniu ze sprzętu jednorazowego użytku w celu zmniejszenia
ryzyka zakażeń (w warunkach konieczności ponownego użycia
np. wąsów tlenowych, należy wymieniać je przynajmniej co kilka
dni. Zakazane jest stosowanie tych samych przewodów, masek itp.
u kilku osób),
• dbaniu o czystość i prawidłowy stan techniczny stosowanego urządzenia
(należy je czyścić i eksploatować zgodnie z zaleceniami producenta).
Podział inhalatorów
• inhalatory elektryczne (nebulizatory):
∘∘ultradźwiękowe – wytwarzają aerozol podgrzany do temperatury
ciała dzięki wytwarzaniu fali akustycznej,
∘∘pneumatyczne – wytwarzają aerozol pulsująco.
• inhalatory ciśnieniowe z dozownikiem pojedynczych dawek MDI – lek
zawieszony w płynnym nośniku w zbiorniku z metalu, przez przy-
stawkę przenoszony do jamy ustnej; elementem dodatkowym może
być komora inhalacyjna (tzw. spejser);
• inhalatory proszkowe – lek wprowadzany jest do organizmu podczas
głębokiego wdechu:
∘∘jednodawkowe – lek znajduje się w kapsułkach, które ładuje się
pojedynczo do urządzenia,
∘∘typu Dysk – pojedyncza dawka leku uwalniana z zafoliowanej taśmy,
∘∘typu Turbuhaler – dawka do jednej dozy pobierana z zasobnika.
76
3
• inhalatory ciśnieniowe z dozownikiem uruchamianym wdechem
(bez przystawki),
• inhalatory nowej generacji, np. wytwarzające tzw. miękką mgłę.
Podawanie leków wziewnych za pomocą inhalatora

elektrycznego – nebulizacja

• środek leczniczy (zgodny ze zleceniem),
• lignina/ ręcznik papierowy/ chusteczki higieniczne jednorazowe,
• ręcznik jednorazowy/ serweta/ podkład jednorazowy
do zabezpieczenia ubrania pacjenta,
• inhalator,
• ustnik lub maska,
• ewentualnie 0,9% lub 0,45% NaCl (jeżeli lek wymaga rozcieńczenia),
• ewentualnie pojemnik z wodą do płukania ust, krem do twarzy,
• pojemnik na odpady medyczne.

pacjenta/ podopiecznego. Uzyskaj zgodę na zabieg. Omów zasady
wykonania zabiegu, w tym te dotyczące spożywania posiłku.

4. Przygotuj inhalator zgodnie z instrukcją urządzenia.
5. Wlej lek (lub roztwór leku) do komory inhalatora.
6. Pomóż pacjentowi zająć pozycję siedzącą lub półsiedzącą.
7. Zabezpiecz ubranie chorego, np. podkładem.
8. Ułóż ligninę i miskę nerkowatą na wydzielinę z odkrztuszania w za-

sięgu rąk chorego.
77
9. Poinformuj pacjenta, aby podczas przyjmowania leku oddychał

spokojnie, ale głęboko (od 8 do 12 oddechów/ min).
10. Włącz urządzenie.
11. Obserwuj chorego i urządzenie podczas inhalacji.
12. Pomóż choremu w odkrztuszaniu wydzieliny.
Zdj. 27. Inhalator elektryczny – wlewanie leku do komory inhalatora
Zdj. 28. Inhalator elektryczny – łączenie maseczki z komorą inhalatora
78
3
13. W przypadku chorego niesamodzielnego, wycieraj wydzielinę
z dróg oddechowych.
14. Wyłącz inhalator po 5 (lub maksymalnie 15) minutach.
15. Zastosuj ewentualnie fizykoterapię [zob. s. 75] lub płukanie ust.
Zdj. 29. Inhalator elektryczny – uwalnianie dawki leku
79
16. Wykonaj czynności porządkowe:
a) rozłącz elementy inhalatora,
b) zdezynfekuj obudowę inhalatora,
c) pozostałe elementy urządzenia (dysze, pojemniki, ustnik itp.)

umyj w ciepłej wodzie z dodatkiem detergentu, wypłucz i osusz
(jeśli jest to urządzenie pacjenta, np. w domu chorego) lub prze-
każ do sterylizacji,
d) umyj i zdezynfekuj ręce.
17. Poinformuj pacjenta o konieczności wstrzymania się od jedze-

nia, palenia, głośnego mówienia, wychodzenia na zimne powietrze
przez 30 min po zabiegu.

nieprawidłowości.
Uwaga! Zdaniem autorek opiekun medyczny nie powinien wykonywać

samodzielnie inhalacji u osób podłączonych do respiratora.
Podawania leków wziewnych za pomocą inhalatora ciśnieniowego MDI

• środek leczniczy (zgodny ze zleceniem),
• lignina/ ręcznik papierowy/ chusteczki higieniczne jednorazowe,
• inhalator,

80
3
4. Pomóż pacjentowi zająć pozycję siedzącą lub półsiedzącą. Lek

może być przyjęty również w pozycji stojącej.
5. Pomóż choremu w oczyszczeniu nosa z wydzieliny.
6. Wstrząśnij pojemniczkiem około 5 razy.
7. Odsłoń ustnik (zdejmij kapturek lub zatyczkę), ewentualnie zamon-

tuj przystawkę rezerwuarową (komorę inhalacyjną), ustnik.
8. Poucz pacjenta, w jaki sposób przyjąć lek, a w przypadku chorego

niesamodzielnego:
a) ustaw inhalator pionowo pod-

stawą do góry,
b) pomóż choremu uchwycić urzą-

dzenie: kciuk ręki dominującej
chwyta podstawę, a palec wska-
zujący górną część urządzenia,
c) poproś, aby chory odchylił

głowę do tyłu i objął wargami
ustnik,
d) poinstruuj chorego, aby wziął

głęboki wdech i w tym samym
momencie uwolnił lek poprzez
dociśnięcie metalowego pojem-
Zdj. 30. Inhalator MDI – prawidłowy sposób
nika – może w tym pomóc opie- trzymania urządzenia w celu uwolnienia
kun (w niektórych dozownikach dawki leku
konieczne jest wykonanie kilku

głębokich wdechów po uwolnie-
niu wziewki),
e) jeśli lek ma być zaaplikowany do jamy nosowej: należy wpro-

wadzić aplikator do jednego otworu nosowego, zamknąć drugi
otwór, a następnie podać lek.
9. Wyjmij inhalator i poproś pacjenta, aby wydech wykonał przy za-

mkniętych ustach, a przy aplikacji donosowej przy zaciśniętym
otworze nosowym.
81
10. Obserwuj chorego po aplikacji leku.

11. Wykonaj czynności porządkowe:
a) załóż zatyczkę,
b) przystawkę rezerwuarową oraz ustnik umyj i osusz (nie wycieraj,
aby nie doszło do elektryzowania się i przylegania cząsteczek
leku podczas inhalacji),
c) zdejmij rękawiczki, umyj i zdezynfekuj ręce.
nieprawidłowości.
Rys. 2. Inhalator MDI – uwalnianie dawki leku
Podawanie leków wziewnych za pomocą inhalatora proszkowego

• inhalator lub inhalator z lekiem,
• lek,
82
3


4. Pomóż pacjentowi zająć pozycję siedzącą lub półsiedzącą.

Lek może być przyjęty również w pozycji stojącej.
5. Zdejmij nasadkę i otwórz inhalator.
6. Wyjmij kapsułkę z lekiem i włóż ją do komory inhalatora. W in-

halatorze typu Dysk umieść lek przy użyciu suwaka. Natomiast
w urządzeniu Turbuhaler załaduj porcję leku w podstawie urządze-
nia przez przekręcenie w prawo do oporu, a następnie w lewo.
7. Przekręć ustnik przeciwnie do kierunku strzałki.
8. Ustaw pionowo urządzenie, naciśnij przycisk w podstawce (nastąpi

przekłucie kapsułki), zwolnij przycisk.
9. Poproś chorego, aby wykonał głęboki wydech, a następnie odchylił

nieco głowę do tyłu.
Zdj. 31. Inhalator proszkowy
83
10. Podaj pacjentowi ustnik inhalatora do ust i poproś, aby objął go

szczelnie ustami (urządzenie należy ustawić poziomo).
11. Poproś, aby pacjent wziął szybki, głęboki wdech, a następnie

wstrzymał oddech po usłyszeniu charakterystycznego dźwięku
z urządzenia (ok. 3‒5 s).
12. Wyjmij inhalator i poproś, aby pacjent wykonał wydech.
13. Otwórz inhalator i sprawdź, czy lek został w całości uwolniony

z kapsułki. Jeśli nie, powtórz czynności opisane w punktach 9‒12.
14. Wyjmij pustą kapsułkę z urządzenia.
15. Nałóż nasadkę inhalatora.
16. Sprawdź stan pacjenta po podaniu leku pod kątem działań

niepożądanych.

fekuj ręce.

nieprawidłowości.
Zdj. 32. Inhalator proszkowy z kapsułkami
84
3
Tlenoterapia za pomocą koncentratora tlenu w ramach domowego
leczenia tlenem
Tlenoterapia to zabieg leczniczy, polegający na podawaniu choremu
do oddychania powietrza atmosferycznego wzbogaconego w tlen lub czy-
sty tlen. Gaz może być podawany z różnych źródeł:
• w szpitalu: przez instalację tlenową lub z butli – wypływ tlenu jest
regulowany przez przepływomierze (reduktory),
• w warunkach pozaszpitalnych: przez koncentratory tlenu w ramach
domowego leczenia tlenem.
Celem tego zabiegu jest ułatwienie choremu oddychania oraz poprawa

utlenowania tkanek.
Uwaga! Zdaniem autorek opiekun medyczny powinien posiadać umiejęt-

ność pomocy w podawaniu tlenu przez koncentrator.
Techniki
Wyróżniamy następujące techniki podawania tlenu:

• wąsy tlenowe – tlen doprowadzony jest do przewodów nosowych
(przeciwwskazane przy niedrożności jamy nosowej),
• maska tlenowa – obejmuje okolicę ust i nosa.
Zazwyczaj pacjenci korzystający z koncentratorów tlenu znajdują się

pod opieką stowarzyszeń, które oferują opiekę lekarza anestezjologa
i pielęgniarki anestezjologicznej. To oni ustalają czas, przepływ i sposób
podawania tlenu. Pielęgniarka powinna przeszkolić opiekuna w zakre-
sie podawania tlenu danemu pacjentowi. Opiekun bez porozumienia
z lekarzem/ pielęgniarką nie może decydować o zmianie w dawkowa-
niu gazu.
Zasady
Podawanie tlenu wiąże się z ryzykiem wybuchu, dlatego w pomieszcze-

niu, w którym znajduje się koncentrator należy unikać:
• otwartego źródła ognia, np. podczas palenia papierosów,
palenia świec,
• odzieży wełnianej (możliwość powstania iskry),
85
• pracy tłustymi rękami,

• używania alkoholu,
• wilgoci,
• zbyt małej odległości od grzejników,
• używania urządzeń elektrycznych,
• zwarcia instalacji elektrycznej dzwonka alarmowego.
Konieczna jest również kontrola źródła tlenu. Należy sprawdzić:

• zawór tlenu,
• połączenie drenu z reduktorem,
• poziom wody destylowanej w nawilżaczu.

• koncentrator tlenu,
• wąsy tlenowe lub maska tlenowa,
• woda destylowana do ewentualnego uzupełnienia,
• lignina/ ręcznik papierowy/ chusteczki higieniczne suche,
1. Zapoznaj się ze zleceniem. Uzyskaj zgodę na zabieg.
2. Poinformuj pacjenta o zasadach i czasie tlenoterapii.
3. Poinformuj pacjenta, że w czasie podawania tlenu będzie podłą-

czony do urządzenia i nie będzie mógł się przemieszczać (wyjątek
stanowi mobilny koncentrator).
4. Wykonaj czynności przygotowawcze:
a) sprawdź, czy zachowane są zasady bezpieczeństwa,
b) sprawdź stan urządzenia i ilość wody destylowanej

w nawilżaczu,
c) przygotuj niezbędne przybory, materiały i środki oraz umyj hi-

gienicznie ręce.
86
3
6. Ułóż pacjenta w odpowiedniej pozycji, najlepiej półwysokiej.
7. Oczyść przewody nosowe chorego z wydzieliny.
8. Załóż zgodnie ze zleceniem wąsy tlenowe (powyżej progu nosa)

lub maskę tlenową (powinna szczelnie przylegać do twarzy) tak,
aby były dobrze umocowane i nie przeszkadzały.
9. Ustaw mały przepływ, a następnie zlecony przez

lekarza/ pielęgniarkę (zazwyczaj przez cewnik 2‒4 l/min, a przez
maskę 5‒10 l/min).
10. Obserwuj pacjenta pod kątem ewentualnego wystąpienia objawów

niepożądanych (zawroty głowy, zwolnienie oddechu).

fekuj ręce.

87
Pytania kontrolne
1. Omów zasady obowiązujące podczas podawania leków.
2. Wyjaśnij znaczenie terminu nebulizacja.
3. Opisz sposób uwolnienia leku podczas stosowania

inhalatora proszkowego.
Moje notatki
................................................................................................................
................................................................................................................
................................................................................................................
................................................................................................................
................................................................................................................
................................................................................................................
................................................................................................................
................................................................................................................
................................................................................................................
................................................................................................................
................................................................................................................
................................................................................................................
................................................................................................................
................................................................................................................
................................................................................................................
................................................................................................................
................................................................................................................
88
Promocja zdrowia
i profilaktyka zdrowotna
Wyjaśnienie pojęć
4
Zdrowie
Pojęcie zdrowia jest różnie definiowane. Zgodnie z najczęściej przytaczaną
definicją Światowej Organizacji Zdrowia (ang. World Health Organization,
WHO) zdrowie to „stan pełnego i harmonijnego funkcjonowania w sferze
fizycznej, psychologicznej, społecznej oraz duchowej człowieka, a nie
tylko brak choroby i/lub niepełnosprawności” [cyt. za Edukacja zdrowotna
z elementami wychowania, pod red. P. Chruściel, W. Ciechaniewicz].
Wymiary zdrowia
We współczesnym podejściu do zdrowia przyjmuje się tzw. koncepcję
holistyczną, traktującą zdrowie człowieka jako całość, na którą składają
się cztery wymiary:
• zdrowie fizyczne (somatyczne) – prawidłowe funkcjonowanie
organizmu, wszystkich jego układów i narządów;
• zdrowie psychiczne:
∘∘umysłowe (mentalne) – zdolność do jasnego, logicznego myślenia,
∘∘emocjonalne – zdolność do rozpoznawania własnych uczuć
i wyrażania ich w odpowiedni sposób; umiejętność radzenia sobie
ze stresem, napięciami, depresją, lękiem;
• zdrowie społeczne – zdolność do utrzymywania prawidłowych
relacji z innymi ludźmi i pełnienia ról społecznych,
• zdrowie duchowe – świadomość, jakość relacji z innymi ludźmi,
poczucie sensu, celu życia, rozpoznawanie i wdrażanie w życiu
zasad i przekonań religijnych lub moralnych (osobiste „credo”).
89
Czynniki warunkujące zdrowie

Wyróżniamy cztery główne komponenty zdrowia:
• styl życia i zachowania zdrowotne (ok. 50%),
• czynniki środowiskowe (ok. 20%),
• czynniki genetyczne (ok. 20%),
• organizacja opieki medycznej (ok. 10%).
Styl życia
Styl życia można zdefiniować jako sposób życia człowieka, na który skła-
dają się jego zachowania, postawy, działania i ogólna filozofia życiowa.
Styl życia skoncentrowany na zdrowiu określa się jako prozdrowotny.
Budują go następujące zachowania prozdrowotne:
• aktywność fizyczna,
• zdrowa, zbilansowana dieta,
• sen i właściwy odpoczynek,
• umiarkowana ekspozycja na słońce,
• korzystanie ze wsparcia społecznego,
• niepalenie tytoniu, ograniczone spożywanie alkoholu,
• higiena psychiczna, czyli umiejętność radzenia sobie ze stresem,
sytuacjami trudnymi, sprawianie sobie przyjemności, pozytywne
relacje z ludźmi, oparcie w rodzinie itp.
Choroba
Choroba to reakcja organizmu na działanie czynników zewnętrznych,
która przekracza zdolności obronne organizmu. Jej efektem są zaburze-
nia we współdziałaniu narządów ustroju.
Edukacja zdrowotna
Edukacja zdrowotna to proces, który polega na:
• uczeniu się, w jaki sposób pielęgnować zdrowie własne
i/lub osób bliskich,
• uczeniu innych przez:
∘∘kształcenie, czyli przekazywanie wiedzy, umiejętności
dotyczących dbania o zdrowie,
90
Promocja zdrowia i profilaktyka zdrowotna
4
∘∘wychowywanie, czyli kształtowanie prawidłowych
postaw zdrowotnych.
Zachowania zdrowotne to wszelkie działania (bądź ich zaniechanie), które

ze względu na skutek, dzielimy na:
• prozdrowotne (pozytywne),
• antyzdrowotne (negatywne).
Zdrowie publiczne
Zdrowie publiczne to nauka zajmująca się zagadnieniami zdrowia spo-
łeczeństwa, współzależnościami stanu zdrowia od warunków życia oraz
form troski o zdrowie w odniesieniu do jednostki, rodziny i całej społecz-
ności [Zdrowie publiczne pod red. T.B. Kulik, A.Pacian].
Promocja zdrowia
Promocja zdrowia to polityka, która poszukuje i stosuje wszelkie narzę-
dzia i instrumenty (edukacyjne, podatkowe, ekologiczne) oraz zmiany
organizacyjne w celu zachowania zdrowia zarówno poszczególnych ludzi,
jak i całych społeczeństw [zob. A. Andruszkiewicz].
Polityka zdrowotna
Polityka zdrowotna to sposób podejmowania decyzji, dotyczących zdro-
wia społeczeństwa i udzielania świadczeń zdrowotnych.
Polityka zdrowotna w Polsce opiera się o Rozporządzenie Rady Ministrów

z dn. 4 sierpnia 2016 r. w sprawie Narodowego Programu Zdrowia na lata
2016‒2020, którego celem strategicznym jest wydłużenie życia w zdrowiu,
poprawa zdrowia i związanej z nim jakości życia ludności oraz zmniejsze-
nie nierówności społecznych w zdrowiu.
Wychowanie zdrowotne
Wychowanie zdrowotne to dziedzina wychowania mająca na celu kształ-
towanie prawidłowych zachowań i postaw prozdrowotnych.
91
Udział opiekuna medycznego w promocji zdrowia

i profilaktyce
Opiekun medyczny może uczestniczyć w edukacji zdrowotnej zaplanowa-
nej przez pielęgniarkę. Jego rola polega na wykonywaniu powierzonych
mu zadań lub na samodzielnym prowadzeniu edukacji.
Cele i treści edukacji zdrowotnej

Cele i treści edukacji zdrowotnej mogą być skierowane na takie tematy jak:
• zdrowie,
• czynniki ryzyka,
• choroba, niepełnosprawność, ograniczona samodzielność.
Formy organizacyjne realizacji edukacji zdrowotnej

Edukacja zdrowotna może być przeprowadzona:
• indywidualnie – zadania wykonywane są samodzielnie przez osobę
chorą lub niepełnosprawną,
• zbiorowo – zadanie wykonywane jest przez uczestników zajęć,
ktorzy pracują indywidualnie nad tą samą czynnością,
• grupowo – zadanie wykonywane jest wspólnie przez kilka osób,
np. rodzinę pacjenta.
Metody realizacji edukacji zdrowotnej

Prowadząc edukację zdrowotną opiekun może korzystać z następują-
cych metody:
• wyjaśnianie – polega na zwięzłym podaniu treści, pojęć, definicji,
przyczyn i skutków omawianych zjawisk; opiekun odpowiada
na pytania w rozmowie z edukowanym,
• pogadanka – jej celem jest poszerzenie wiedzy chorego, jego
rodziny; osoba prowadząca przygotowuje treści kształcenia tak, aby
omówić najistotniejsze treści,
• metoda sytuacyjna – polega na zarysowaniu przykładowej sytuacji
i postawieniu przed osobami edukowanymi zadania znalezienia
rozwiązania problemu,
92
4
• giełda pomysłów (tzw. burza mózgów) – odmiana dyskusji,
której celem jest odnalezienie jak największej liczby pomysłów
na rozwiązanie danego problemu; opiekun zapisuje pomysły,
aby poddać je później ocenie,
• inscenizacja – polega na odegraniu pewnego zdarzenia przez
osoby uczestniczące; pomaga kształtować postawy i umiejętności
radzenia sobie w trudnych sytuacjach,
• dyskusja – polega na swobodnej wymianie zdań pomiędzy
uczestnikami na temat rozwiązania danego problemu,
• metoda przypadków – polega na przedstawieniu danego problemu,
którego rozwiązanie mają znaleźć edukowani; edukator przedstawia
na końcu prawidłowe wyjaśnienie,
• pokaz – służy nauczeniu wykonywania danego działania
wg określonego wzoru; powinien zawierać w sobie wyjaśnienie
i instrukcję postępowania,
• ćwiczenia – polegają na uczeniu się poprzez wielekrotne
powtarzanie danej czynności, aż do uzyskania prawidłowego efektu,
• wykorzystanie pakietów multimedialnych – np. w ramach
szkolenia online,
• trening umiejętności – polega na odwzorowaniu i powtarzaniu
czynności do momentu opanowania danej umiejętności; zawiera
w sobie elementy pokazu, objaśnienia i ćwiczeń; np. trening
higieniczny, kulinarny itp.
Środki dydaktyczne
Do środków dydaktycznych wspomagających proces edukacji zdrowot-
nej należą:
• broszury, np. poradniki dla chorych/ ich rodzin,
• ulotki, np. dotyczące stosowanych środków pielęgnacyjnych,
• filmy dydaktyczne,
• rysunki, zdjęcia, np. algorytmy zabiegów, zestawy ćwiczeń.
Zasady prowadzenia edukacji

Na podstawie zgromadzonych informacji o chorym/ podopiecznym na-
leży określić:
93
• aktualne i przyszłe (np. po powrocie chorego do środowiska

domowego) potrzeby edukacyjne (w zakresie wiedzy, umiejętności)
osoby edukowanej przez opiekuna,
• aktualny i przyszły potencjał pacjenta w zakresie samoopieki,
• przyzwyczajenia pacjenta w zakresie zachowań prozdrowotnych,
• aktualny i przyszły potencjał bliskich chorego w zakresie opieki nad
chorym/ niepełnosprawnym,
• możliwości pacjenta i jego rodziny w zakresie komunikacji,
przyswajania wiedzy i umiejętności,
• gotowość i motywację pacjenta i jego rodziny do procesu edukacji,
• aktualne i przyszłe możliwości ekonomiczne, lokalowe i sprzętowe
chorego w środowisku domowym lub w innym, w którym
aktualnie przebywa.
Etapy edukacji zdrowotnej

Edukacja zdrowotna przebiega w następujących etapach:
1. Rozpoznanie – postawienie diagnozy:
a) określenie posiadanej wiedzy i umiejętności na temat zdrowego

stylu życia,
b) ocena zachowań prozdrowotnych,
c) zdiagnozowanie potrzeb pacjenta/ rodziny w zakresie edukacji,
d) określenie przyczyn niestosowania się do zaleceń pomimo po-

siadanej wiedzy,
e) określenie możliwości i przyzwyczajeń pacjenta dotyczących ko-

rzystania z różnych form samokształcenia.
2. Planowanie edukacji:
a) określenie celu,
b) opracowanie treści,
c) dobór form, metod i środków dydaktycznych,
d) określenie czasu potrzebnego do osiągnięcia celu edukacji,
e) przygotowanie miejsca do prowadzenia edukacji,
94
4
f) nawiązanie współpracy z innymi osobami niezbędnymi do reali-
zacji edukacji,
g) spisanie planu.
3. Realizacja planu edukacji:
a) zmotywowanie osoby edukowanej do zaangażowania się

w proces,
b) zaangażowanie się innych osób biorących udział w edukowaniu.
4. Ocena wyników edukacji zdrowotnej:
a) określenie stopnia osiągniętych celów i skuteczności zastoso-

wanych działań (skuteczność działań wyraża się w zmianie za-
chowania pacjenta i jego rodziny, w podejmowanych przez nich
działaniach prozdrowotnych oraz ich trwałości),
b) planowanie kolejnych działań edukacyjnych na podstawie oceny

realizacji planu edukacji.
Przykład programu edukacyjnego znajduje się w załączniku nr 3.
95
Pytania kontrolne
1. Wymień zachowania, które mają istotny wpływ na zdrowie.
2. Wyjaśnij, jakie zadania powinien wykonać opiekun medyczny

w celu postawienia diagnozy w ramach pierwszego etapu
edukacji zdrowotnej.
3. Omów działania związane z profilaktyką stopy cukrzycowej.

Zwróć uwagę na kompetencje opiekuna medycznego.
Moje notatki
................................................................................................................
................................................................................................................
................................................................................................................
................................................................................................................
................................................................................................................
................................................................................................................
................................................................................................................
................................................................................................................
................................................................................................................
................................................................................................................
................................................................................................................
................................................................................................................
................................................................................................................
................................................................................................................
................................................................................................................
................................................................................................................
96
4
................................................................................................................
................................................................................................................
................................................................................................................
................................................................................................................
................................................................................................................
................................................................................................................
................................................................................................................
................................................................................................................
................................................................................................................
................................................................................................................
................................................................................................................
................................................................................................................
................................................................................................................
................................................................................................................
................................................................................................................
................................................................................................................
................................................................................................................
................................................................................................................
................................................................................................................
................................................................................................................
................................................................................................................
................................................................................................................
97
Dzienniczek mikcji
Imię i nazwisko pacjenta .................................................................................... Oddział ............................................................................. Data .................................
Ilość przyjętych Ilość moczu oddanego Nietrzymanie moczu4)
Godzina Uwagi2) Przyczyna5)
płynów1) do toalety3) Bez parcia Umiarkowane parcie Silne parcie
00.00‒01.00
01.00‒02.00
02.00‒03.00
03.00‒04.00
04.00‒05.00
05.00‒06.00
06.00‒07.00
07.00‒08.00
08.00‒09.00
09.00‒10.00
10.00‒11.00
11.00‒12.00
12.00‒13.00
13.00‒14.00
14.00‒15.00
15.00‒16.00
16.00‒17.00
17.00‒18.00
18.00‒19.00
19.00‒20.00
Z ałącznik 1
20.00‒21.00
21.00‒22.00
22.00‒23.00
23.00‒24.00
98
UWAGI
1)
Ilość przyjętych płynów – mierzona w pojemniku z miarką lub w przy-
bliżeniu, przy pomocy ustalonych wartości, np. mały kubek/ filiżanka
– 150 ml, szklanka – 200 ml, talerz zupy typowy – 300 ml.
Uwagi – do uzupełnienia w przypadku spożycia produktów moczopęd-

2)
nych, ze wskazaniem na konkretny produkt, np. kawa, sok z pietruszki,

alkohol, leki moczopędne itp.
Ilość moczu oddanego do toalety – ilość moczu wydalona do pojemniczka /

3)
sedesu/ basenu.
Nietrzymanie moczu – ilość do uzupełnienia w odpowiedniej rubryce,

4)
precyzyjnie (np. 100 ml) lub w przybliżeniu jako:

• N – niewielka ilość (do 100 ml),
• Ś – średnia ilość (od 100‒250 ml),
• D – duża ilość (ponad 250 ml).
Przyczyna – wskazanie na czynności, podczas których nastąpiło nie-

5)
trzymanie moczu, np. kichnięcie, kaszel, śmiech, podniesienie ciężkiego

przedmiotu, podniesienie dziecka, zmiana pozycji ciała itp.
99
Z ałącznik 2
Dzienniczek defekacji (wzór) dla 1 pacjenta
Imię i nazwisko ................................................
Oddział ....................................................... Rok .................

Miesiąc
Październik
Wrzesień
Czerwiec
Grudzień
Kwiecień
Listopad
Sierpień
Styczeń
Marzec
Lipiec
Dzień
Luty
Maj
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
21
22
23
24
25
26
27
28
29
30
31
100
LEGENDA:
I – stolec w prawidłowej ilości,
Im – mała ilość stolca,
S – biegunka,
Sc – stolce cuchnące,
Ss – stolec smolisty,
Sk – stolec podbarwiony krwią,
Kk – kamienie kałowe.
101
102
Dzień
7
4
3
2
1
9
8
6
5
18
10
19
16
13
14
28
20
15
30
29
12
26
23
24
25
17
22
11
27
21
31
Imię
i nazw. pacjenta
..........................
..........................
..........................
..........................
..........................
..........................
..........................
..........................
..........................
..........................
..........................
..........................
..........................
Oddział .....................................................................
Rok .................. Miesiąc ...........................................
..........................
..........................
Dzienniczek defekacji (wzór) dla wielu pacjentów
..........................
..........................
..........................
..........................
..........................
LEGENDA:
I – stolec w prawidłowej ilości,
Im – mała ilość stolca,
S – biegunka,
Sc – stolce cuchnące,
Ss – stolec smolisty,
Sk – stolec podbarwiony krwią,
Kk – kamienie kałowe.
103
Z ałącznik 3
Program edukacyjny dla pacjentów zagrożonych

wystąpieniem stopy cukrzycowej
OPRACOWANIE Iwona Pawluczuk
OPIS PROGRAMU
Adresaci programu
Pacjenci z rozpoznaną cukrzycą typu II, ewentualnie bliscy pacjenta
Tematyka
Program profilaktyczny pt. Nie oddam moich stóp cukrzycy
Realizator
Opiekun medyczny
Diagnoza opiekuna
Deficyt wiedzy i umiejętności pacjenta na temat pielęgnacji stóp w cukrzycy, deficyty wiedzy w zakresie
zapobiegania stopie cukrzycowej
Miejsce zajęć
Pokój pacjenta / otoczenie, w którym znajduje się pacjent
Czas trwania programu

Program obejmuje 2 indywidualne spotkania:
• spotkanie wstępne – pogadanka i test sprawdzający wiedzę (30 min),
• drugie spotkanie – 1‒3 dni od spotkania wstępnego; trening umiejętności (30 min) oraz test
sprawdzający wiedzę (o takiej samej treści jak pierwszego dnia)
Diagnoza
Pacjenci posiadają zbyt małą wiedzę na temat zapobiegania zespołowi stopy cukrzycowej
Cele programu edukacyjnego

• podniesienie poziomu wiedzy pacjentów o zasadach prawidłowej higieny i pielęgnacji stóp
w cukrzycy,
• zmotywowanie chorych z cukrzycą do profilaktyki zespołu stopy cukrzycowej,
• podniesienie poziomu umiejętności w zakresie prawidłowej higieny i pielęgnacji stóp.
Po przeprowadzonej edukacji pacjent:
• zna zasady prawidłowej pielęgnacji stóp w cukrzycy,
• jest zmotywowany do przestrzegania zaleceń dotyczących profilaktyki zespołu stopy cukrzycowej,
• prawidłowo wykonuje mycie i pielęgnację stóp oraz rozpoznaje objawy stopy cukrzycowej, potrafi
wskazać zagrożenia wynikające z nieprzestrzegania zasad higienicznych.
Metody dydaktyczne
• pogadanka,
• trening umiejętności.
Wykaz materiałów i środków dydaktycznych
Opracowania własne w formie broszury pt. Nie oddam moich stóp cukrzycy przekazywanej adresatowi
programu; środki i przybory higieniczne
Ewaluacja (ocena skuteczności przeprowadzonej edukacji)

Test sprawdzający wiedzę pacjenta, ocena poprawności wykonania zadania
Uwagi organizacyjne
Przed rozpoczęciem pogadanki opiekun uzyskuje zgodę chorego na przeprowadzenie zajęć, sprawdza
warunki w sali, zapewnia spokój, bezpieczeństwo i wygodę pacjenta
104
Przebieg zajęć
Etap Czynności opiekuna Czynności pacjenta Metody, Uwagi

środki
Spotkanie wstępne
Część Przedstawia choremu tematykę Odpowiada Rozmowa Należy stworzyć miłą i przyjazną atmosferę,
wstępna spotkania, pyta chorego na postawione pytania wzbudzić zaufanie pacjenta
(10 min) o samopoczucie
Część Prosi pacjenta Uzupełnia test Test Należy poinformować pacjenta, że test pomoże
właściwa o wypełnienie testu zweryfikować podczas ostatniego spotkania
(30 min) efekt przeprowadzonej edukacji
Przekazuje choremu informacje Słucha informacji, zadaje Pogadanka Należy przekazać choremu informacje
dotyczące zasad higienicznych pytania w sposób zrozumiały
oraz profilaktyki zespołu
stopy cukrzycowej
Część Prosi pacjenta o pokazanie, Pokazuje opiekunowi Rozmowa Należy upewnić się, czy pacjent posiada
końcowa jakie środki i sprzęt stosuje środki, materiały właściwe materiały, środki i sprzęt do higieny
(5 min) do higieny stóp i sprzęt, których używa i pielęgnacji stóp. W przypadku braków, opiekun
do pielęgnacji stóp prosi o zakup lub zapisuje w notesie, co musi
pobrać z magazynu na kolejne spotkanie
Przekazuje broszurę, prosi Odbiera broszurę Broszura Należy zachęcić pacjenta do zapoznania się
o zapoznanie się z jej treścią z treściami zawartymi w opracowaniu
Proponuje choremu ustalenie Wskazuje dogodny Należy wybrać termin dogodny dla opiekuna
terminu kolejnego spotkania termin spotkania i pacjenta
105
106
Etap Czynności opiekuna Czynności pacjenta Metody, Uwagi
środki
Drugie spotkanie
Część Wita się z pacjentem. Upewnia Zadaje pytania Rozmowa Należy stworzyć miłą i przyjazną
wstępna się, czy po przeczytaniu opiekunowi odnośnie atmosferę, wzbudzić zaufanie pacjenta oraz
(10 min) broszury pacjent chciałby przeczytanych treści przekazywać informacje w sposób zrozumiały
zadać dodatkowe pytania w broszurce dla chorego
Część Przygotowuje się do zabiegu Wraz z opiekunem Trening
właściwa (myje higienicznie ręce, kompletuje zestaw umiejętności
(30 min) zakłada fartuch). Pomaga
pacjentowi przygotować
środki i materiały potrzebne
do mycia i pielęgnacji stóp
Demonstruje sposób, w jaki Przygląda się

należy wykonać zabieg pokazowi toalety stóp,
zadaje pytania
Prosi pacjenta o wykonanie Wykonuje zabieg, Podczas zajęć nie należy krytykować
poszczególnych czynności, powtarza te czynności, czynności podejmowanych przez chorego,
koryguje na bieżąco które wykonał ale zachęcać i motywować do samoopieki.
wszelkie nieprawidłowości, nieprawidłowo Należy dostosować metody wykonania
aż do momentu, gdy zabiegu do możliwości psycho-ruchowych
edukowany wykona zabieg pacjenta
w sposób poprawny
Porządkuje sprzęt, pomaga

odłożyć na miejsce środki
do higieny. Segreguje
odpady medyczne, myje
higienicznie ręce
Drugie spotkanie c.d.
Część Przeprowadza ponownie test Wypełnia test, Test Wzrost odpowiedzi prawidłowych w drugim
końcowa sprawdzający, a następnie a następnie analizuje teście w stosunku do pierwszego podejścia
(5 min) prezentuje pacjentowi wyniki wyniki z obu testów działa motywująco na pacjenta – zwiększa
obu testów (z pierwszego jego gotowość do wzięcia odpowiedzialności
i aktualnego spotkania) za swoje zdrowie. Pacjent powinien
zakończyć zajęcia z poczuciem sukcesu
Odpowiada na ewentualne Zadaje pytania. Żegna się Rozmowa
pytania pacjenta. Żegna się z opiekunem
z pacjentem
107
Broszura
Nie oddam moich stóp cukrzycy

(opracowanie własne w formie odpowiedzi na pytania chorego oraz wskazówek dotyczących higieny
i pielęgnacji stóp)
Nie oddam moich stóp cukrzycy to broszura opracowana specjalnie dla

Ciebie oraz Twoich bliskich, by pomóc Ci prawidłowo dbać o stopy.
1. Co to jest stopa cukrzycowa?
Zespół stopy cukrzycowej to zaburzenia ukrwienia i unerwienia stopy,

mogące prowadzić do owrzodzeń i deformacji stopy, infekcji, a w konse-
kwencji do martwicy i konieczności mniejszych lub większych amputacji.
2. Od kiedy należy zacząć dbać o nogi, by nie doszło do powstania

stopy cukrzycowej?
Od momentu rozpoznania cukrzycy.
3. Jakie są objawy zespołu stopy cukrzycowej?
Wyróżniamy następujące rodzaje objawów:

• niedokrwienny – początkowo na skutek miażdżycy (niestety bardzo
często miażdżyca towarzyszy cukrzycy) pojawiają się bóle, tzw. chro-
manie przestankowe (zwężenie naczyń tętniczych powoduje, że pracu-
jące mięśnie nóg otrzymują zbyt mało składników odżywczych – chory
odczuwa ból, który zmusza go do zatrzymania się. Mięśnie odpoczy-
wają, uzupełniają zapasy i po przerwie znów są gotowe do wysiłku).
Później pojawiają się tzw. bóle spoczynkowe (ból nasila się w nocy
w pozycji leżącej, a zmniejsza po opuszczeniu nogi). Stopa jest chłodna,
blada, bez wyczuwalnego tętna, zanikają włosy, a palce sinieją. Gdy
dojdzie do zakażenia stopy, skóra może być ciepła. Zmiany rozpoczy-
nają się na palcach, grzbiecie stopy, a następnie przechodzą dalej.
• nueropatyczny – stopy są różowe, ciepłe, dobrze ukrwione. U chorego
występują problemy z czuciem dotyku, temperatury, czy bólu w stopie.
Skóra jest sucha i łatwo pęka. Zmienia się ustawienie stopy – jest
bardziej wygięta ku górze, opiera się głównie częścią przednią
o podłoże. Mogą wystąpić zniekształcenia kości i stawów. Owrzodzenia
lokalizują się na podeszwie stopy.
• charakter mieszany – występują zaburzenia stopy o charakterze
niedokrwiennym i neuropatycznym.
108
4. Jakie są przyczyny zespołu stopy cukrzycowej?
Główną przyczyną jest cukrzyca, zwłaszcza tzw. niewyrównana (gdy

chory nie przestrzega zaleceń ma bardzo duże wartości glukozy we krwi),
oraz brak znajomości zasad higieny i pielęgnacji stóp. Inne czynniki to:
deformacje stopy, zaburzenia w obrębie stawów stopy, nieodpowiednie
obuwie, uraz (niekoniecznie duży).
5. Jakie jest ryzyko wystąpienia stopy cukrzycowej w moim przypadku?
5‒10%
6. Słyszałem/ am, że jeśli ktoś ma zespół stopy cukrzycowej, to grozi mu

amputacja, czyli obcięcie nogi.
Konieczność amputacji pojawia się, jeśli zaburzenia są duże i nie pod-

dają się leczeniu. W takiej sytuacji, w celu ratowania życia, chirurg może
być zmuszony do obcięcia części kończyny dolnej. W przypadku małych
zmian, zabieg może być niewielki lub istnieje szansa na wyleczenie za-
burzenia za pomocą odpowiednich leków. Pamiętaj, im wcześniej zgłosisz
sie do lekarza z ranami i zmianami w stopie oraz im wcześniej podej-
miesz zalecone przez lekarza działania, tym mniejsze ryzyko amputacji.
Zasady higieny i pielęgnacji stopy cukrzycowej
1. Codziennie oglądaj swoje stopy: skórę, paznokcie, przestrzenie

między palcami przy dobrym oświetleniu. W tym celu możesz sko-
rzystać z lupy, najlepiej wyposażonej w światło. Jeśli masz problemy
z pochylaniem się, możesz użyć lustra. Jeśli masz bardzo słaby
wzrok, poproś kogoś, aby skontrolował twoje stopy (w szpitalu
zrobi to opiekun/ pielęgniarka, a w domu członek rodziny). Zwróć
uwagę na wszelkie zmiany koloru skóry twoich stóp lub nietypowe
obrzęki, rany oraz zmiany wyglądu palców (stają się grube, wygięte
lub zmieniły kolor). Wówczas jak najszybciej zwróć się do chirurga
lub diabetologa.
2. Pamiętaj, że źle gojące się rany wymagają leżenia w łóżku do mo-

mentu ich zagojenia.
3. W celu usunięcia niewielkiego, nadmiernie zrogowaciałego

naskórka, możesz zastosować delikatny peeling do stóp. Nie uży-
waj pumeksu.
109
4. Jeśli zauważysz narośla, zgrubienia naskórka, nie usuwaj ich sa-
modzielnie. Nie czekaj aż same się wchłoną. Jeśli dodatkowo masz
problemy z obcięciem paznokci, skorzystaj z pomocy podologa.
5. Myj nogi w wodzie o temperaturze do 37°C (najlepiej pod bieżącą

wodą) do 2‒3 min.
6. Nie mocz stóp! Moczenie powoduje macerację naskórka, co może

doprowadzić do jego uszkodzenia i zakażenia.
7. Stosuj mydło lub płyn do mycia o pH naturalnym dla skóry (ok. 5,5 pH) –
pozwala na zachowanie kwaśnego ochronnego odczynu skóry. Mydło
może dodatkowo zawierać składnik antyseptyczny, który będzie dzia-
łał leczniczo na skórę. Pamiętaj, aby nie stosować szarego mydła,
gdyż zbyt mocno odtłuszcza i przesusza skórę.
8. Po umyciu wysusz stopy dokładnie (zwłaszcza między palcami)

ruchem dotykowym (nie trzyj!), najlepiej jednorazowymi chustecz-
kami higienicznymi.
9. Stosuj odpowiednie kremy w zależności od aktualnego stanu skóry.

Na skórę suchą stosuj środki natłuszczająco-nawilżające, a na nad-
miernie pocące się stopy – kosmetyki regulujące pocenie. Pamiętaj,
aby nie natłuszczać przestrzeni między palcami.
10. Codziennie zakładaj czyste, miękkie, dopasowane skarpetki, najle-

piej bezuciskowe i bezszwowe. Powinny być przewiewne i wykonane
z naturalnych włókien, które mogą zawierać srebrne nitki (działają
bakteriobójczo i grzybobójczo). Skarpetki nie powinny mieć dziur,
przez które stopa jest narażona na przykład na skaleczenia.
11. Unikaj chodzenia boso zarówno w domu, jak i poza nim, np. na plaży,
aby nie dopuścić do powstawania urazów. Pamiętaj, że w przypadku
osób z cukrzycą nawet niewielkie rany goją się bardzo długo.
12. Skracaj paznokcie regularnie, maksymalnie co 4‒6 tygodni za pomocą

przyborów do paznokci: pilników, ewentualnie cążków lub specjal-
nych nożyczek. Obcinaj je na prosto i niezbyt krótko – mają chronić
opuszki palców. Nie wycinaj skórek i nie manipuluj przy rogach pa-
znokcia. Wygładź wystające zadziory za pomocą pilniczka.
13. Zadbaj o dobrze dopasowane (nie za ciasne i nie za luźne), wy-

godne obuwie. Zaopatrz się w dobre wkładki. Wskazane są buty
z naturalnych materiałów, przewiewne, bez wewnętrznych szwów
i innych wystających elementów. W przypadku kobiet nie zaleca
110
się noszenia szpilek czy koturnów (obcas powinien mieć maksy-
malnie 3 cm). Zapobiegaj urazom palców – nie noś odsłoniętych
butów, np. sandałków, ani też obuwia z miękkich materiałów (tka-
niny). Przed założeniem butów zawsze sprawdzaj, czy nie wpadł tam
kamyk, szkło itp.
14. Zapobiegaj zakażeniom grzybiczym stóp. Dezynfekuj przybory

do skracania paznokci oraz wnętrze butów (1 raz dziennie).
15. Nie przykrywaj nóg zbyt ciepłymi termoforami lub kocami elektrycz-
nymi. Nie opieraj nóg o piec, grzejnik. Osoby chore na cukrzyce mają
zaburzone czucie przez co łatwo może dojść do poparzenia.
16. Masaże stóp poprawiają krążenie i pomagają zmniejszyć ból. Wykonuj

je każdego dnia. Kup nawilżający krem do masażu, rolki do masażu
stóp i codziennie delikatnie masuj stopy.
17. Regularne ćwiczenia fizyczne również poprawiają ukrwienie, zwięk-

szając przepływ krwi w naczyniach włosowatych. Spaceruj, wykonuj
ćwiczenia siedząc na krześle, próbuj podnieść przedmioty za po-
mocą palców.
18. Stosuj dietę cukrzycową ściśle wg wskazań lekarza/ dietetyka.
19. Jeśli masz nadwagę lub otyłość, zredukuj masę ciała pod kontrolą
lekarza/ dietetyka.
20. Chcesz uprawiać sport? Brawo! Pamiętaj jednak, aby zwiększać ak-
tywnośc stopniowo. Zacznij od spaceru nieprzekraczającego 15 min,
a kolejnego dnia – 20 min itp. Wskazane atywności to: siłownia w for-
mie fitness (podnoszenie ciężarów zostaw innym – powoduje znaczny
wzrost ciśnienia i niewydolność krążenia), spacery, nordic walking,
taniec, wioślarstwo, gra w piłkę siatkową, uprawianie działki, jazda
na nartach biegowych. Unikaj biegania ponieważ może doprowadzić
do urazów stopy. Wysiłek powinien powodować przyspieszenie od-
dechu, wzrost tętna, ale tylko do momentu, kiedy możesz jeszcze
swobodnie mówić. Aktywność powinna być dostosowana do aktual-
nego stanu zdrowia oraz prowadzona regularnie.
21. Zapobiegaj wystąpieniu powikłań cukrzycy: stanom hipoglikemii (nie-

docukrzenia) i hiperglikemii (przecukrzenia). W tym celu:
a) systematycznie kontroluj glikemię (poziom cukru we krwi)

wg wskazań lekarza oraz w razie podejrzenia wystąpienia zabu-
rzeń poziomu cukru we krwi,
111
b) prowadź dzienniczek samoobserwacji – zapisuj w nim wy-
niki pomiaru glikemii, ciśnienia, stosowane leki i uwagi
na temat samopoczucia,
c) spożywaj minimum 5 posiłków na dobę, najlepiej co 3 godziny

(zaczekaj! nie ustawiaj budzika na noc – co 3 godziny
w ciągu dnia),
d) stosuj dietę o niskim indeksie glikemicznym zgodnie z zalece-

niem lekarza,
e) przypomnij sobie zasady zapobiegania i postępowania w niedo-

cukrzeniu i przecukrzeniu.
22. Ogranicz, a najlepiej wyeliminuj, spożycie alkoholu.
23. Zaprzestań palenia tytoniu (w sposób bierny lub czynny).
Przebieg mycia kończyn dolnych
Kończyny dolne należy myć 2 razy dziennie i w razie potrzeby.
Cel mycia:
• oczyszczenie skóry z zanieczyszczeń,
• pielęgnacja skóry stóp.
Niebezpieczeństwa:
• poparzenie kończyny,
• oziębienie kończyny,
• powstanie rany.
Przygotuj:
• miskę (jeśli myjesz nogi w misce),
• matę antypoślizgową (jeśli myjesz nogi w brodziku lub wannie),
• wodę o temperaturze do 37°C,
• mydło lub płyn do mycia o pH naturalnym dla skóry (ok. 5,5),
• ręcznik z materiału,
• cążki lub nożyczki do paznokci (gdy masz słaby wzrok przygotuj
również lupę powiększającą i lampkę LED),
• pilniczek do paznokci – najlepiej szklany lub papierowy,
• ewentualnie lupę (najlepiej ze źródłem światła),
112
• ręcznik papierowy lub jednorazowe chusteczki higieniczne,
• krem do stóp,
• czyste skarpetki (w przypadku toalety porannej).
Wykonanie mycia stóp:
1. Zdejmij brudne skarpetki i wrzuć je do kosza na pranie.
2. Wlej wodę do miski i sprawdź temperaturę (nie może przekraczać

37°C). Jeśli myjesz stopy pod bieżącą wodą, odkręć kran, zaczekaj
aż temperatura wody ustabilizuje się i skontroluj jej ciepłotę (najle-
piej za pomocą termometru).
3. Umyj stopy wodą z mydłem, a następnie spłucz. Pamiętaj o dokład-

nym umyciu przestrzeni międzypalcowych.
4. Wytrzyj stopy dokładnie za pomocą ręcznika, a przestrzenie między

palcami najlepiej jednorazowym ręcznikiem lub chusteczkami jedno-
razowymi (aby zmniejszyć ryzyko przenoszenia zakażeń).
5. Sprawdź dokładnie stan stóp, również paznokci. Upewnij się, czy nie
ma ran, otarć, zasinień, zgrubień, pęknięć, zmian w kolorze skóry.
Jeśli masz słaby wzrok, użyj lupy. Jeśli nie jesteś w stanie schylić się,
przygotuj lustro.
6. Jeśli paznokcie wymagają skrócenia, wykonaj tę czynność w pomiesz-

czeniu, w którym będzie ci wygodnie i będziesz mieć dobre oświetlenie.
7. Skróć paznokcie za pomocą pilniczka lub cążków/ nożyczek na pro-

sto na takiej długości, by przykryta była opuszka palca. Nierówności
i zadziory spiłuj pilniczkiem.
8. Jeśli paznokieć wrasta, ma zmieniony kształt, jest bardzo gruby

lub pęka podczas obcinania – zgłoś się do podologa w celu usunię-
cia nieprawidłowości.
9. Zbierz resztki paznokcia na ręcznik papierowy i wyrzuć do kosza.
10. Nakremuj skórę stóp omijając przestrzenie międzypalcowe. Podczas

wmasowywania kremu wykonuj okrężne ruchy od palców w górę. Jeśli
lekarz/ pielęgniarka zlecą stosowanie substancji w przestrzeniach
międzypalcowych, zastosuj je.
11. Załóż skarpetki, następnie odpowiednie obuwie (w przypadku toa-

lety porannej).
113
Test sprawdzający wiedzę na temat profilaktyki zespołu stopy
cukrzycowej
1. Powinienem natychmiast zgłosić się do lekarza, jeśli zauważę:
a) oziębienie stopy
b) zasinienie stopy
c) zmianę kształtu stopy
d) wszystkie powyższe
2. Profilaktykę zespołu stopy cukrzycowej rozpoczynam:
a) gdy wystąpi pierwszy objaw zespołu stopy cukrzycowej
b) od momentu rozpoznania u mnie cukrzycy
c) gdy lekarz stwierdzi, że konieczna jest amputacja
d) gdy poziom cukru we krwi przez dłuższy czas przekracza warto-

ści 200 mg/ dL
3. Do mycia nóg powinienem przygotować wodę o temperaturze:
a) do 37°C
b) do 39°C
c) do 41°C
d) do 42°C
4. Wskaż nieprawidłowe zachowanie osoby z cukrzycą:
a) chodzi boso po domu
b) obcina paznokcie u stóp na półokrągło
c) aby zapobiegać otarciom, nosi buty o 2 numery większe
d) wszystkie powyższe zachowania są nieprawidłowe
5. Chory zauważył, że skóra na stopach jest bardzo sucha, w związku

z tym posmarował stopy, łącznie z przestrzeniami międzypalco-
wymi kremem nawilżającym. Postąpił:
a) prawidłowo
b) nieprawidłowo
114
6. Jakich sportów nie powinna uprawiać osoba z cukrzycą:
a) spacerów
b) nordic walking
c) biegania
d) tańca
7. Jak często należy kontrolować stan stóp:
a) codziennie
b) 1 raz w miesiącu
c) 1 raz w tygodniu
d) 1 raz w roku
Klucz: 1d, 2b, 3a, 4d, 5b, 6c, 7a.
115
Karta bilansu płynów
Imię i Nazwisko pacjenta ……………………………………………………
Wiek ……………………. nr sali ……………
Ilość płynów podanych Ilość płynów wydalonych Podpis
data godzina
Drogą doustną1) Drogą pozajelitową2) OGÓŁEM Ilość moczu Ilość płynów ustrojowych3) OGÓŁEM pielęgniarki/ opiekuna
Z ałącznik 4
116
UWAGI
Płyny podane drogą doustną – woda, kawa, herbata, soki, zupy, jo-
1)
gurty itd.
Płyny podane drogą pozajelitową – płyny infuzyjne, np. glukoza, NaCl,

2)
płyn wieloelektrolitowy oraz krew, osocze itd, które podaje pielęgniarka

na zlecenie lekarza.
3)
Płyny ustrojowe – (oprócz moczu) żółć, chłonka, krew, pot, sok żołąd-
kowy itp. W bilansie płynów należy wziąć pod uwagę płyny wypływające
przez dreny, sondy, punkcje itp. W przypadku wysokiej gorączki i obfitych
potów należy doliczyć około 700‒800 ml potu na dobę. W warunkach
fizjologicznych ilość wydalanego potu wraz z oddechem wynosi około
500 ml. W czasie podwyższonej temperatury ciała i otoczenia ta ilość
zwiększa się o około 15%.
117
Bibliografia
1. Edukacja zdrowotna w praktyce pielęgniarskiej, Sierakowska M., Wrońska I. (red.),

Warszawa 2015
2. Edukacja zdrowotna z elementami teorii wychowania, Chruściel P.,

Ciechaniewicz W. (red.), Warszawa 2018
3. Jak pielęgnować gastrostomie [online], dostępny w internecie:
https://flocare.pl / aktualnosci / jak-pielegnowac-gastrostomie
4. Krakowiak P., Krzyżanowski D., Modlińska A., Przewlekle chory w domu, Gdańsk 2011
5. Pielęgniarstwo internistyczne. Podręcznik dla studiów medycznych, Talarska D.,

Zozulińska-Ziółkiewicz D. (red.), Warszawa 2011
6. Podstawowe czynności medyczne i pielęgnacyjne, Klimaszewska K.,

Baranowska A., Krajewska-Kułak E. (red.), Warszawa 2017
7. Podstawy pielęgniarstwa. Tom 2, Ślusarska B., Zarzycka D., Zahradniczek K. (red),

Lublin 2008
8. Procedury pielęgniarskie, Kózka M., Płaszewska-Żywko L. (red.), Warszawa 2015
9. Promocja zdrowia dla studentów studiów licencjackich kierunku pielęgniarstwo

i położnictwo. Tom 1. Teoretyczne podstawy promocji zdrowia, Andruszkiewicz A.,
Banaszkiewicz M. (red.), Lublin 2008
10. Promocja zdrowia dla studentów studiów licencjackich kierunku pielęgniar-

stwo i położnictwo. Tom 2. Promocja zdrowia w praktyce pielęgniarki i położnej,
Andruszkiewicz A., Banaszkiewicz M. (red.), Lublin 2010
11. Wykłady podologiczne. Skrypt dla słuchaczy szkół kosmetycznych. Część IV,
Nowicka S. (red.), Słupsk 2016
118
Spis zdjęć
14 Zdj. 1. Zestaw przyborów, materiałów i środków potrzebnych do pomiaru poziomu glukozy
we krwi
16 Zdj. 2. Pomiar poziomu glukozy we krwi – nakłucie palca lancetem
16 Zdj. 3. Pomiar poziomu glukozy we krwi – przyłożenie paska testowego do miejsca nakłucia
17 Zdj. 4. Pomiar poziomu glukozy we krwi – przyłożenia gazika do miejsca nakłucia
17 Zdj. 5. Pomiar poziomu glukozy we krwi – glukometr z widocznym wynikiem badania
31 Zdj. 6. Zestaw przyborów, materiałów i środków potrzebnych do wykonania zabiegu karmienia
chorego przez PEG
33 Zdj. 7. Karmienie chorego przez PEG – przepłukanie zgłębnika gastrostomijnego wodą
33 Zdj. 8. Karmienie chorego przez PEG – pobieranie pokarmu
34 Zdj. 9. Karmienie chorego przez PEG – podanie pokarmu
35 Zdj. 10. Zmiana opatrunku przy PEG – odsłonięcie miejsca zabiegu
35 Zdj. 11. Zmiana opatrunku przy PEG – usunięcie brudnego gazika i pielęgnacja skóry
36 Zdj. 12. Zmiana opatrunku przy PEG – przygotowanie zgłębnika i jałowych gazików
36 Zdj. 13. Zmiana opatrunku przy PEG – założenie jałowego gazika za pomocą szczypczyków
38 Zdj. 14. Opatrunek wokół tracheostomii
40 Zdj. 15. Zmiana opatrunku wokół tracheostomii – poluzowanie tasiemki mocującej
40 Zdj. 16. Zmiana opatrunku wokół tracheostomii – usuwanie brudnego opatrunku
41 Zdj. 17. Zmiana opatrunku wokół tracheostomii – przygotowanie do pielęgnacji skóry
41 Zdj. 18. Zmiana opatrunku wokół tracheostomii – pielęgnacja skóry
42 Zdj. 19. Zmiana opatrunku wokół tracheostomii – zdejmowanie rękawiczek jednorazowych
43 Zdj. 20. Zmiana opatrunku wokół tracheostomii – dezynfekcja rąk
44 Zdj. 21. Zmiana opatrunku wokół tracheostomii – zakładanie jałowych rękawiczek
45 Zdj. 22. Zmiana opatrunku wokół tracheostomii – zakładanie jałowego opatrunku
przy użyciu szczypiec
46 Zdj. 23. Zmiana opatrunku wokół tracheostomii – wymiana tasiemek
57 Zdj. 24. Nakładanie środka leczniczego na skórę
60 Zdj. 25. Wprowadzanie kropli do ucha
64 Zdj. 26. Podawanie leku do oka
78 Zdj. 27. Inhalator elektryczny – wlewanie leku do komory inhalatora
78 Zdj. 28. Inhalator elektryczny – łączenie maseczki z komorą inhalatora
79 Zdj. 29. Inhalator elektryczny – uwalnianie dawki leku
81 Zdj. 30. Inhalator MDI – prawidłowy sposób trzymania urządzenia w celu uwolnienia dawki leku
83 Zdj. 31. Inhalator proszkowy
84 Zdj. 32. Inhalator proszkowy z kapsułkami
Spis rysunków
71 Rys. 1. Podawanie leku doodbytniczo
82 Rys. 2. Inhalator MDI – uwalnianie dawki leku
119
Agnieszka Rychlik – pielęgniarka i magister rekreacji, ukończyła studia podyplo-
OPIEKUN MEDYCZNY. NOWE UMIEJĘTNOŚCI
mowe z zakresu gerontologii, terapii zajęciowej i odnowy biologicznej. Ma ponad
20-letnie doświadczenie zawodowe na oddziałach szpitalnych, zarówno jako pielę-
gniarka, jak i instruktor praktycznej nauki zawodu. Nauczyciel Wielkopolskiego
Samorządowego Centrum Kształcenia Zawodowego i Ustawicznego nr 2 w Poznaniu,
od 2012 roku współpracuje z Policealną Szkołą TEB Edukacja w Lesznie jako nauczy-
ciel na kierunkach opiekun medyczny i terapeuta zajęciowy. Egzaminator OKE
w zawodzie opiekun medyczny. Współpracuje ze Stowarzyszeniem „Kolory” Hospi-
cjum Domowe w Lesznie. Autorka i realizatorka programów szkoleniowych oraz
inicjatyw lokalnych na rzecz osób starszych. Prywatnie interesuje się historią kultury
i sztuki, muzyką gospel i sportami wodnymi.
Iwona Pawluczuk – absolwentka Wydziału Pielęgniarstwa Akademii Medycznej

w Lublinie i Wydziału Położnych Medycznego Studium Zawodowego w Białymstoku.
Pracowała jako kierownik zespołu opiekuńczego oraz Project Menager ds. Jakości.
Obecnie pracuje jako pielęgniarka środowiskowo-rodzinna oraz pielęgniarka w Domu
Pomocy Społecznej. Prowadzi szkolenia z pierwszej pomocy i opieki nad osobą chorą
i niesamodzielną. Bierze udział w kampanii „Zrozumieć Starość" prowadzonej przez
Fundację Zaczyn (współautorka poradnika „Zrozumieć Starość. Poradnik dla Rodzin
i Opiekunów Seniorów"). Wielokrotny opiekun staży zawodowych. Współpracowała
z uczelniami jako instruktor praktyk klinicznych (Uniwersytet Medyczny w Lublinie)
i wykładowca (Wyższa Szkoła Nauk Społecznych z siedzibą w Lublinie). Od 2006 r.
prowadzi zajęcia m.in. z zakresu anatomii, fizjologii, patofizjologii oraz przedmiotów
zawodowych na kierunku opiekun medyczny w Policealnej Szkole TEB Edukacja
w Lublinie. Prywatnie interesuje się ogrodnictwem i psychologią.
„Książka powstała jako odpowiedź na nowe wymagania stawiane opiekunom medycznym.

Zawiera rozbudowane opisy zabiegów, które mogą być wykonywane pod nadzorem
pielęgniarki lub lekarza. Serdecznie polecam tę publikację zarówno absolwentom kierunku
opiekun medyczny, jak i osobom uczącym się. ”
Zbigniew Andrzejewski
Już od ponad 20 lat Szkoły TEB Edukacja zwracają szczególną uwagę na

zdobywanie praktycznych umiejętności przydatnych w przyszłej pracy zawodowej.
Książka, którą trzymasz w rękach, wyróżnia się fachową wiedzą przedstawioną
w przyjazny i przystępny sposób. Celem wydania własnej serii książek jest
uzupełnienie i poszerzenie wiedzy naszych słuchaczy oraz przygotowanie do
profesjonalnego wykonywania zawodu.
Chcesz podzielić się swoimi uwagami lub opinią? Napisz do nas na adres:
ksiazki@teb-edukacja.pl i zostań współtwórcą książek, z których uczyć się będą
tysiące słuchaczy TEB Edukacja!
ISBN 978-83-954880-2-3
9 788395 488023
cena: 45,00 zł

OM Nowe Umiejętności Ebook TEB

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

OM Nowe Umiejętności Ebook TEB

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Agnieszka Rychlik

KSIĄŻKA DLA UCZNIÓW

Opracowanie redakcyjne Sylwia Skrzypińska

Recenzent Zbigniew Andrzejewski

Projekt okładki Magdalena Skrzydlewska

Opracowanie graficzne, UKRYTY WYMIAR

Zdjęcia Michał Mularczyk oraz Fotolia®

Wydawnictwo Centrum Rozwoju Edukacji EDICON sp. z o. o.

Druk i oprawa CGS Drukarnia

Materiały edukacyjne obejmują zagadnienia zawarte w rozporządzeniu Ministra Edukacji

9 Planowanie, organizowanie i realizowanie działań opiekuńczych

29 Sposoby zaspokajania potrzeb pacjenta

98 Załącznik 1 – Dzienniczek mikcji

Punktem wyjścia do opracowania tej publikacji są zmiany w podsta-

Wierzymy, że dzięki temu opracowaniu, słuchacz bądź absolwent kierunku

Ocena stanu biopsychospołecznego pacjenta

wykonywanie Pomiarów – ocena stanu odżywienia

Obliczanie wskaźnika masy ciała (BMI)

Do zaburzeń odżywiania zalicza się:

Celem jest ocena stopnia odżywienia i diagnoza masy ciała prawidłowej

Przybory, materiały i środki

Analogiczne jak do pomiaru masy ciała i wzrostu. [zob. Rychlik A.,

Analogiczne jak do pomiaru masy ciała i wzrostu. [zob. Rychlik A.,

Wykonanie zgodne ze zleceniem lekarza lub pielęgniarki.

Algorytm – kolejność wykonywania czynności

Dokonanie pomiarów masy ciała oraz wzrostu najczęściej odbywa się

Obliczanie wskaźnika BMI

Obliczanie wskaźnika BMI odbywa się według następującego wzoru:

Masa jest wyrażona w kilogramach, a wzrost w metrach.

U osób dorosłych wartości prawidłowe masy ciała to BMI od 18,5 do 24,9.

Wskaźnika BMI nie powinno stosować się u sportowców z nadmiernie roz-

Obliczanie wskaźnika obwodu talii do obwodu bioder (WHR)

Dwa typy otyłości:

• otyłość brzuszna (wisceralna) – sylwetka przypomina jabłko,

• otyłość pośladkowo-udowa – sylwetka przypomina gruszkę,

Niezależnie od typu, otyłość przyczynia się do występowania wielu po-

Celem jest diagnozowanie typu otyłości.

Przybory, materiały i środki

Do wykonania zabiegu są potrzebne:

Poza ogólnymi zasadami, w trakcie zabiegu należy pamiętać o:

Algorytm – kolejność wykonywania czynności

Obliczanie wskaźnika WHR

Wskaźnik WHR oblicza się na podstawie proporcji obwodu talii i bioder.

Obliczanie wskaźnika WHR odbywa się według następującego wzoru:

Obwód talii i bioder są wyrażone w centymetrach.

Zadania opiekuna medycznego:

Wykonywanie pomiarów – pomiar poziomu glukozy we krwi (glikemii)

Pomiar stężenia glukozy we krwi wykonuje się zazwyczaj na czczo, przed

W literaturze medycznej występują niewielkie różnice wartości prawidło-

Wartości prawidłowe na czczo u osób dorosłych to około 60-99 mg/dL.

Stężenie od 99 mg/dL do 108 mg/dL uznaje się za wartości graniczne.

Cukrzycę rozpoznaje się wówczas, gdy stężenie poziomu glukozy we krwi

W warunkach szpitalnych lub laboratoryjnych najczęściej pobiera się krew

W warunkach domowych, instytucjonalnych, np. w Domu Pomocy

U niemowląt i noworodków z reguły pobiera się krew z płatka ucha lub

Oznaczenie stężenia glukozy we krwi.

Przybory, materiały i środki

Do wykonania zabiegu są potrzebne:

W trakcie zabiegu należy pamiętać o:

Algorytm – kolejność wykonywania czynności

1. Wykonaj czynności przygotowawcze.

2. Zapoznaj się ze zleceniem i danymi pacjenta.

3. Poproś chorego, aby umył ręce ciepłą wodą i dokładnie je osu-