Professional Documents
Culture Documents
Agzul N Temsirin 2023 - 230501 - 234851
Agzul N Temsirin 2023 - 230501 - 234851
-Adeg (lieu): deg taddart n jebla, deg temdint n Bgayet, deg Lezzayer tamannaɣt...
-Iwudam (personnages): iqbayliyen (Ɣilas, Tiziri...), aɛraben (Ɛebdeslam, Huda...), irumyen (Jack,
Nilson...)
-Tigawin (actions): iwudam ad kecmen deg uzrar n tigawin, mseḍfarent, qeɛɛdent ilmend n wakud
(ruḥen ɣer taddart…., wwin…, uɣalen-d…, qqimen kra n lweqt…..)
-Tifrat n wugur (solution) ad yefru wugur, ad d-yuɣal unerkud (la stabilité) n tazwara.
3- Addad n tifrat (d tagnit n taggara):
D taggara n wullis, tezmer tullis-nneɣ ad tfak akken yelha neɣ akkenn diri, akken daɣen i yezmer
unallas ad yeǧǧ taggara-s i yal imeɣri ad yessugen amek ara tfakk.
1
BAC 2023 Mass: BOUKHENNAf Karim Page facebook: BAC Tamazight
Anallas (narrateur): d win d-iḥekkun deg uḍris yezmer ad yili d amaru s timmad-is,
yezmer ad yili d awadem n uḍris. Anallas yezmer ad yili d agensay neɣ d azɣaray.
Anallas d agensay: mi ara yettekki deg yineḍruyen n uḍris (ula d netta d awadem).
Skanayen-t-id:
-yimqimen ilelliyen: nekk, nekkni.
-Imataren udmawanen: .......ɣ; n.....
-Akked yimqimen iwsilen: ...iw; ...nneɣ; …nteɣ.
Anallas d azɣaray: mi ara d-iḥekku seg berra, ur ittekka ara deg tedyanin n uḍris, iḥekku-d
ɣef wiyaḍ. Skanayen-t-id:
-yimqimen ilelliyen: (udem wis 03) netta, nettat, nutni, nutenti…
-Imataren udmawanen: y......., t….; ....n ; ...nt.
-Akked yimqimen iwsilen: --is; --nsen; --nsent.
CFU:
S umata deg uḍris ullis (tukkist seg wungal) ad naf imyagen ftin ɣer yizri acku tidyanin
ɛeddant kfant.
Deg uḍris ullis (tukkist seg wungal) ad naf tiseddarin qqnent s yisuraz n wakud (almi, yiwen n
wass, seg wass-nni, syin akin…)
Deg uḍris ullis (tukkist seg wungal) ad naf aḍris-nneɣ d aḍris aseklan yecbeḥ, ayen t-
yettcebbiḥen d tugniwin n uɣanib (figures de style) (tinfaliyin n tesnukyist) am userwes d
tumnayt.
2
BAC 2023 Mass: BOUKHENNAf Karim Page facebook: BAC Tamazight
Aḍris agelman (tarudemt) sumata ad t-naf ibedd ɣef kraḍ (03) n tseddarin:
-Taseddart 1: ad naf deg-s asenked (presentation) n umdan-nni: isem-is, acu ixeddem,
melmi ilul, anda, kra seg wayen yexdem. MD. Mulud Mɛamri d amaru ameqqran n tmurt n
Lezzayer ilul deg 28 Duǧamber 1917 deg At yenni, yettwassen aṭas s wayen yura d idlisen; d
leqdicat-is ɣef tutlayt n tmaziɣt, gar wayen yura : tajerrumt n tmazight, La colline oubliée I yuɣalen
d asaru, poémes kabyles anciens….
-Taseddart 2: ad naf deg-s aglam n tfekka: teɣzi, tehri, acebbub, udem, ayen yettlus...
-Taseddart 3: ad naf deg-s aglam n ṭṭbiɛa: ayen iḥemmel, ayen yekreh, assaɣ-is d
medden, amek yettxemmim, amek i t-ttwalin wiyaḍ...
Mulud Mɛamri
Deg uḍris n uglam s umata nettaf s waṭas: -aseqdec n yimyagen n tɣara: mellul, meẓẓi, ɣezzif,
irbiben: d amaru ameqqran, d argaz aɣezzfan, Allen d tiberkanin,
Aserwes: zegzaw amzun d ilel, ɣezzif am usaru…
III. Aḍris imsegzi: (texte explicatif)
Aḍris imsegzi d aḍris i d-yessegzayen kra n tɣawsa (d armud, d ansay, d tumant tagamant, d aṭṭan, d
tadyant tamazrayt). Win ara d-yessegzin ilaq ad yili yessen ugar n win iwumi ara d-isegzi. D aḍris
yekkaten ad yesmed tamusni n umdan.
Aḍris imsegzi, yerza yal taɣult (domaine).Yettili d tiririt ɣef yisteqsiyen-a: Amek i yeḍra? Ayɣer?
Dacu yeḍran?
Deg wahil n useggas wis kraḍ n tesnawit, d asegzi n tedyant tamazrayt i nelmed, meḥsub amaru ad d-
yessegzi kra n tedyant i icudden ɣer umezruy (histoire), ama amezruy aqbur, neɣ amezruy amiran
3
BAC 2023 Mass: BOUKHENNAf Karim Page facebook: BAC Tamazight
4
BAC 2023 Mass: BOUKHENNAf Karim Page facebook: BAC Tamazight
Amawal (lexique/vocabulaire)
1. Aknawen / inemgalen : (synonymes / antonymes)
Aknawen (arwasen) : d awalen yesɛan yiwen n unamek, neɣ d sin n wawalen i zemren ad ilin
deg yiwen umkan, wa ad yuɣal deg umkan n wayeḍ deg tefyirt mebla ma ibeddel unamek-is.
Md: tuḍen = tehlek, temɣer = tewser, Aydi = aqjun.
Inemgalen: d awalen yemgaraden deg unamek. Awalen inemgalen d awalen i yesɛan inumak
imnamaren (opposants)
Md: yeqqim≠ yekker, meqqer ≠ meẓẓi, d awezlan ≠ d aɣezfan (d aṭewlan)
Tumnayt (tanɣumnayt): d aserwes n snat n tɣawsiwin maca ulac win uɣur nkenna neɣ allal n ukenni.
MD. Zzher-iw yezheḍ tawwurt ur d-yebrin ara.
Zzher: win nkenna
(/): win uɣur t-nkenna (dagi ikenna zzher ɣer umdan mi ara yezḥel ad yewwet tawwurt s
ddfeq); win uɣur nkenna ulac-it maca yeǧǧa-d ayen t-id-yeskanayen [yezheḍ tawwurt] acku d
amdan kan i yekkaten tawwurt mi ara yeffeɣ.
Llant daɣen tunuɣin-nniḍen n uɣanib i nettaf deg uḍris ullis : takeszwert, takesdeffirt, tasergelt,
tamisemt, tayḍisemt, tameqlubt…
4. Tagetnamka: (polysémie)
Tagetnamka: d awal yebḍan ɣef sin n wawalen “Taget”= tuget (aṭas) + “Namka” = anamek
(lmeɛna).
Awal agetnamek: d wawal yesεan aṭas n yinumak, yettbeddil anamek seg tefyirt ɣer tayeḍ
(ilmend n usatal i deg yella).
Md: ‘’ečč, aɣ’’
- Yečča aɣrum= yesbelɛ-it. -yuɣ axxam = yefka idrimen akken ad t-yawi.
- yečča-t wul-is = yeqreḥ-it lḥal. -yuɣ awal i gma-s = yexdem ayen i as-d-yenna.
Deg yimedyaten-a, awal ečč, aɣ yemgarad unamek-nsen seg tefyirt ɣer tayeḍ; neqqar-asen awal
agetnamek.
Aẓar: d targalt neɣ d tirgalin iɣef yebna wawal. Iwakken ad d-naf aẓar n wawal, yessefk ad
nuɣal ɣer ufeggag-ines (amyag deg talɣa-ines taḥerfit), am wakken i nezmer ad d-nesuddem
akk awalen i izemren ad d-kken seg-s, syin ɣer-s ad d-nekkes tirgalin i ten-yezdin (i ten-
icerken).
6
BAC 2023 Mass: BOUKHENNAf Karim Page facebook: BAC Tamazight
- Nezmer ad nuɣal ɣer ufeggag n wawal (amyag deg talɣa taḥerfit): idir. Tirgalin iɣef yebna wawal-a:
D akked R ihi aẓar n wawal: DR.
- Nezmer ad d-nesuddem akk awalen i izemren ad d-kken seg wawal tudert: idir, sider, amuddir,
Tameddurt…: Tirgalin i yezdin awalen-a d D akked R, ihi aẓar n wawal tudert d DR.
Awalen yezdi uẓar: d awalen i yezdi unamek akked ufeggag (d tirgalin iɣef bnan).
Md : krez, takerza, amekraz, sekrez, ttwakrez,… : Awalen-a, yezdi-ten unamek, yezdi-ten daɣen
ufeggag ( tirgalin iɣef bnanKRZ) ; ihi awalen-a yezdi-ten uẓar.
S umata deg ukayad n BAC aseqsi yettas-d akka:
-Af-d deg uḍris (deg tseddart...) 03/ 04 n wawalen i yezdi yiwen n uẓar. (yezmer ad ak-d-yefk aẓar-nni
dacu-t)
6. Asuddem/ Asuddes: (dérivation / composition)
Asudddem: Awal asuddem, yekka-d seg umyag ddem. Amyag, nezmer ad d-nesuddem seg-s (
ad d-neddem deg-s) :
Isem n tigawt (nom d’action): d isem yemmalen tigawt i d-yessenfalay umyag.
Md: Aru: tira, agem: agam, qqim: tiɣimit, ddu: tikli, fru: ferru….
Tamawt (Remarque): Mi ara yili yisem yekka-d seg umyag n tɣara ur as-nettsemmi ara isem n
tigawt, neqqar-as isem n tɣara. Md: imɣur: temɣer, imlul: temlel, iwzil: tewzel…
Isem n umeskar (nom d’agent): d isem d-yemmalen win i ixeddmen tigawt (Md: xdem:
axeddam, aker: amakar, aru: amaru).
Isem n wallal (nom d’instrument): d isem d-yemmalen taɣawsa s wacu nxeddem tigawt. Md
: aru : imru, qqen : aseɣwen, agem : asagem,
Arbib (adjectif): d awal d-yemmalen taɣara (liḥala) n yisem. Izga am yisem, ɣur-s tawsit d
umḍan. Md: Ibrik: aberkan (imibrik), icbiḥ: acebḥan (ucbiḥ, tucbiḥt), aɣezfan, ameqqran.
-yezmer ad yili urbib s talɣa: Bu tidet, mm umzur…
Asuddes (ismawen uddisen): Isem uddis, d isem i d-yekkan seg temlilit n sin wawalen neɣ
ugar (akter).
Md: Amagraman: d isem i d-yekkan seg umyag mmager + isem aman.
Ilmendis: d isem i d-yekkan seg temlilit n yisem ilem+ tanzeɣt n + isem idis.
Asɣersif: d isem i d-yekkan seg temlilit n yisem asɣar + isem asif.
7
BAC 2023 Mass: BOUKHENNAf Karim Page facebook: BAC Tamazight
Tajerrumt (grammaire)
1. Isem (Nom): Isem, d awal i d-yemmalen amdan neɣ aɣersiw neɣ taɣawsa. Yesɛa tlata n tmitar
(leḥwayej), nɛeqqel-it yes-sent:
Tawsit (genre): isem ɣur-s snat n tewsatin, yezmer ad yili d amalay (aqcic) neɣ d unti (taqcict).
Amḍan (nombre): isem ɣur-s sin yimḍanen, yezmer ad yili d asuf (axxam) neɣ d asget (ixxamen)
Addad (Etat): isem ɣur-s sin waddaden, yezmer ad yili deg waddad ilelli (aqcic) neɣ deg waddad
amaruz (uqcic). maca llan kra n yismawen ur ttbeddilen ara addad ttɣiman akken llan kan.MD:
lehwa, tala; tili… (war addad)
MD: timsirin: d isem asget unti deg waddad ilelli
2. Tinzaɣ (prépositions):
Tanzeɣt: d awal armeskil (ur yettbeddil ara talɣa). Tetteqqen isem ɣer umyag. Maca tinzaɣ d’, ‘s’,
‘n’, zemrent ad qqnent isem ɣer yisem (abrid n temẓi, ččiɣ aɣrum s zzit…).
Tanzeɣt, tettarra isem i tt-id-iḍefren d amaruz: iruḥ ɣer tmurt, yusa-d seg uxxam. Anagar tinzaɣ ‘ar’
d ‘s’ n tnila. Md: iruḥ s axxam/ ar ass-a mazal-it.
Ha-tent-i kra n tenzaɣ: n, deg, seg, ɣer, ar, fell-…, i, s, d, gar, akked, yid-…, yis-…
3. Arbib (adjectif):
Arbib: d awal itteddu d yisem, yemmal-d amek yemmug kra: ama d amdan, ama d aɣersiw, ama d
taɣawsa (ayen akk izmer ad t-id-imel yisem). Tawsit-ines d umḍan-ines tettili am tin n yisem i yellan
uqbel-is, ma d addad-ines d ilelli.
Tuget n yirbiben ttefɣen-d seg yimyagen n tɣara. Md: Imlul: amellal, iwzil: awezzlan, imliḥ:
amelḥan…
Maca llan yirbiben i d-itteffɣen seg wawalen-nniḍen. Md: Leqbayel: Aqbayli, Lezzayer: Azzayri,
adrar: amsedrar…
4. Amernu (adverbe):
Amernu, d awal, d armeskil. Yezmer ad yernu ɣer umyag (deg tuget), (Md: Yessen aṭas;
Llan yimerna n wakud (lweqt): zik, iḍelli, ass-a, aseggas-a, ilindi, tura, ass-nni…
Llan yimerna n wadeg (amkan): da, dagi, dihin, ddaw, dinna, din, sya, s ufella, deffir, sdat…
Llan yimerna n tɣara (liḥala): akken, akka, tiffudemt, tinnegnit, wakali, s tazzala…
Llan yimerna n tesmekta (acḥal): cwiṭ, aṭas, drus, ugar, mennaw, ddeqs, geddac…
8
BAC 2023 Mass: BOUKHENNAf Karim Page facebook: BAC Tamazight
Tizelɣiwin n tnila, d awal gar wawalen i iteqqnen s amyag. Daymi i nettarra gar-as d umyag
tizdit. Llant snat n tzelɣiwin n tnila
‘d/id’: tettarra tigawt ɣer win yettmeslayen. Md: iruḥ-d, ad d-iruḥ, isawel-as-id, ad as-
id-isiwel.
‘n/in’: tettarra tigawt ɣer win iwumi nettmeslay. Md: iruḥ-n, ad n-iruḥ, isawel-as-in, ad
as-in-isiwel.
Tamwat: llant tzelɣiwin-nniḍen: - tazelɣa n wurmir ‘’Ad ….’’
-tazelɣa n tibawt ‘’Ur …… ara’’
6- Imqimen ilelliyen (les pronoms):
Amqim, d awal i ssexdamen iwakken ad kksen allus. Mi ara yili umqim i yiman-is qqaren-as
amqim ilelli; mi ara yili yeqqen s tezdit ɣer wawal-nniḍen (d amyag, d isem neɣ d tanzeɣt) qqaren-as
amqim awsil.
Imqimen ilelliyen bḍan ɣef sin: wid n wasuf d wid n usget. Ha-ten-a wamek i myezwaren:
MD: udem wis 2 asget unti = kunti; udem wis 3 asuf amalay = netta
Imqimen iwsilen n umyag: d imqimen i itteqqnen ɣer umyag s tezdit, ama deg tazwara-s neɣ taggara-
s; bḍan ɣef sin: - Amqim awsil n umyag asemmad usrid (yettas-d deg wadeg n yisem asemmad usrid)
- Amqim awsil n umyag asemmad arusrid (yettas-d deg wadeg n yisem asemmad arusrid)
MD: yewwi-t (-t: d amqim awsil n umyag d asemmad usrid)
Yewwi-as (-as: d amqim awsil n umyag d asemmad arusrid)
9
BAC 2023 Mass: BOUKHENNAf Karim Page facebook: BAC Tamazight
D anelmad.
-Yura unelmad.
-yura:
y: d amatar udmawan,
-D isem, yettas-d seld amyag, iteqqen ɣer umyag (ulac tanzeɣt
tawuri-ines d asentel
gar-asen). Addad-ines d amaruz, tawsit-ines d umḍan-ines am -ura : d afeggag tawuri-
D asemmad
imsegzi tin n umatar udmawan n umyag i t-yezwaren. ɣef waya i as- ines d aseɣru
neqqar yessegzay-d amatar udmawan.(anwa i ixedmen tigawt)
-unelmad: d isem asuf
Ur yezmir ara ad d-yas deg umkan-is umqim awsil. amalay deg waddad
amaruz, tawuri-ines d
-neɣ deffir n yisem (aseɣru) deg tefyirt traumyigt.
asemmad imsegzi
MD: d ameqqran uqcic ( uqcic: d asemmad imsegzi)
10
BAC 2023 Mass: BOUKHENNAf Karim Page facebook: BAC Tamazight
-Anelmad yura.
D isem, yettili deg tazwara n tefyirt, uqbel amyag, addad-ines d -Anelmad: d isem asuf
ilelli, (meḥsub d asemmad mi ara d-yuɣal ɣer tazwara n amalay deg waddad ilelli,
D anammal n
usentel tefyirt) tawuri-ines d anammal n
usentel
-yura: (uɣal ɣer umedya
iɛeddan)
-Yura unelmad iḍrisen
D isem, Yettas-d deg waddad ilelli, yeqqen srid ɣer umyag -Yura (uɣal ɣer umedya
(ulac tanzeɣt gar-as d umyag). S umata Akken ad t-id-naf, ad d- iɛeddan)
nefk asteqsi: Dacu? -unelmad : d isem asuf
Yezmer ad d-yas deg umkan-is umqim awṣil, yettuɣal d amqim amalay deg waddad
awsil ɣer umyag (tasleḍt-is: d amqim awsil n umyag amaruz tawuri-ines d
D asemmad usrid asemmad usrid) asemmad imsegzi
-iḍrisen: d isem asget
Imqimen iwsilen n umyag isemmaden usriden d wiyi: amalay deg waddad ilelli
_t, _tt, _ten, _tent, _yi tawuri-ines d asemmad
usrid
D isem, Yettas-d deg waddad amaruz, yeqqen ɣer umyag s -Yura unelmad aḍris i
tenzeɣt (ama tanzeɣt ‘’ i ‘’ neɣ tinzaɣ-nniḍen : seg, ɣer, ɣef, uselmad.
deg, fell, s, i ‟.
-yura: …
Yezmer ad d-yas deg umkan-is umqim awṣil, yettuɣal d amqim
-unelmad: AS.imsegzi
awsil ɣer umyag (tasleḍt-is: d amqim awsil n umyag -aḍris: … AS.usrid
D asemmad
arusrid asemmad arusrid) -i: d tanzeɣt
-uselmad: d isem asuf
Imqimen iwsilen n umyag isemmaden arusriden d wiyi:
amalay deg waddad
_as, _asen, _asent, _ak, _am, _awen, _ awent, amaruz tawuri-ines d
_yi
asemmad arusrid
11
BAC 2023 Mass: BOUKHENNAf Karim Page facebook: BAC Tamazight
Tamawt: yella daɣen ‘’Asemmad ilelli’’: s umata d imerna (n wakud, n wadeg, n tesmekta…) i
yettilin d asemmad ilelli, nettsemmi-as ilelli acku yezmer ad ibeddel adeg deg tefyirt war ma ibeddel
unamek-is.MD: -Iḍelli neɣra tamsirt. ‘’iḍelli’’ ama deg tefyirt 01 neɣ 02 d asemmad ilelli.
-Neɣra tamsirt iḍelli.
Tasleḍt n umyag:
Deg wayen yerzan talɣa n umyag: deg tesleḍt n talɣa n umyag nettak-d timeẓri ɣer wacu yefti
umyag, akked wudem ɣer wacu yefti daɣen (Udem wis …. Asuf, asget…)
ad d-nekkes amatar udmawen akked ufeggag-ines.
MD: -yewwi, d amyag yeftin ɣer yizri ilaw (udem wis 3 asuf amalay (netta),
Y---: d amatar udmawan, wwi: d afeggag
-Ad awint, d amyag yeftin ɣer urmir, ---nt: d amatar udmawan, awi: d afeggag
Deg wayen yerzan tawuri n umyag; yal amur deg-s yesɛa tawuri:
MD: -yewwi: Y--- d amatar udmawan deg talɣa, tawuri-ines dima d asentel (d amigaw)
Wwi---- d afeggag deg talɣa, tawuri-ines dima d aseɣru
8- Tafyirt (la phrase): tafyirt d agraw n wawalen (ismawen, imyagen, tinzaɣ, imerna…) i aɣ-d-
yettaken anamek ɣer taggara, tafyirt tettak-aɣ-d daɣen isalli (information).
8-1 Tisekkiwin n tefyar (Types de phrases):
Tafyirt deg tmaziɣt tebḍa ɣef kraḍ (03) n tsekkiwin timeqqranin :
8-1-1 Tafyirt taddayt (phrase minimale): d tafyirt tameẓyant akk deg tmaziɣt. tin yettalɣen s sin
yiferdisen :
Tezmer ad tili d tumyigt (verbale): d tafyirt yesan amyag (iman-is kan) yeftin.
Tezmer ad tili d tarumyigt (non verbale/nominale): d tin ur nesi ara amyag, tesɛa :
- Isem: neɣ d arbib (d amellal), neɣ d amqim: ilelli (d kečč), Ameskan (d wa).
axxam: d aseɣru.
12
BAC 2023 Mass: BOUKHENNAf Karim Page facebook: BAC Tamazight
8-1-2 Tafyirt taḥerfit (phrase simple): d tafyirt taddayt (tumyigt / tarumyigt) + asemmad (yiwen
neɣ ugar)
Tafyirt taḥerfit tumyigt : Deg tefyirt taḥerfit tumyigt, yezmer ad yili umyag akked yisemmaden.
Maca (meɛna) d amyag i d ul n tefyirt acku tzemreḍ ad tekkseḍ isemmaden, tafyirt ur txeṛṛeb ara ɣas
ma tezmer ad txas deg unamek, maca ma tekkseḍ amyag tenger tefyirt-nni dayen.
MD: yura unelmad aḍris: d tafyirt taḥerfit tumyigt
-yura (d tafyirt taddayt tumyigt) + ‘unelmad aḍris’ (d isemmaden) = tafyirt taḥerfit tumyigt.
Tafyirt taḥerfit tarumyigt : mi ara tili tefyirt ur tesɛi ara amyag, qqaren-as tafyirt tarumyigt.
Aseɣru (ayen yellan d llsas) n tefyirt am ta, mačči d amyag maca d awal-nni i yellan deffir ‘’d’’ n
tilawt (d isem, d arbib, d amqim). Ihi tafyirt taddayt tarumyigt + asemmad = tafyirt taḥerfit
tarumyigt
MD : -D amaru : (d tafyirt taddayt tarumyigt) + ameqqran (d asemmad) = tafyirt taḥerfit tarumyigt
-D tiberkanin (d tafyirt taddayt tarumyigt) + wallen-is (d isemmaden) = tafyirt taḥerfit tarumyigt
Mi ara yili usumer yugel ɣer wayeḍ (iɛelleq ɣur-s, ur yezmir ara ad yili i yiman-is), assaɣ-nni i
ten-yurzen qqaren-as tuggla/ asagel (subordination).
Asumer agejdan (principal) d win yellan d llsas n tefyirt (yezmer ad yili weḥd-s).
Asumer imsentel (amugil) (subordonée) d asumer-nni ur nezmir ara ad yili iman-is (ur yrsɛi
ara anamek iman-is), iteqqen ɣur-s s umata s tesɣunt.
13
BAC 2023 Mass: BOUKHENNAf Karim Page facebook: BAC Tamazight
2. Tamentilt; Tisɣunin n tmentilt (cause): acku, axaṭer, imi. Daymi, seg wakken
5. Tanmegla ; Tisɣunin n tenmegla (opposition) : ɣas (xas), ɣas ulama, ɣas akken.
14
BAC 2023 Mass: BOUKHENNAf Karim Page facebook: BAC Tamazight
1) Asfari s usentel imezgi: mi ara d-nettmeslay kan ɣef yiwen n usentel si tazwara alma d taggara,
imqimen iwṣilen d yimataren udmawanen ad ttuɣalen ɣef usentel-nni s tuget. Asfari-ya yettili aṭas deg
wullis MD. Yidir yesla i usgerweḥ n yemma-s…yusa-t-id yiḍes, yuɣal yerna tanafa…
2) Asfari s usentel asuddim: ad nesɛu asentel amatu , ad d-frurin seg-s yisental imeẓẓyanen,
ula d nutni ad bḍun d isental… asfari-ya, yettili deg uḍris agelman akked usegzay. MD. Matub
(asentel), tafekka-s…, udem-is… allen-is…, acebbub-is…, lecfar-is…
3) Asfari s usentel imzireg: mi ara yili yisalli n tefyirt 1ut d winna i d asentel n tefyirt i d-
yeṭṭafaren. Asfari-ya sumata yettili deg tmedyezt. MD.
Lekdeb, yurew-d lbaṭel.
Lbaṭel, d baba-s n lxuf.
Lxuf, yurew-d tirruggza.
Tirruggza, teɣleb-tent yakk. [L. A. Mangellat]
Asezwer Asezwer aḥerfi, d tiririt n kra n usemmad deg yinaw ama ɣer tazwara, ama ɣer
taggara n tefyirt. Maca, war ma ibeddel useɣru n yinaw aḥerfi, Anamek n waya, d aseɣru n
tefyirt tamagnut i d aseɣru n tefyirt s usezwer.
Asezwer aḥerfi n usemmad imsegzi.
Asezwer aḥerfi n usemmad usrid.
Asezwer aḥerfi n usemmad arusrid.
Kra n yimedyaten ɣef usezwer aḥerfi, acku asezwer uzmir ur aɣ-yerzi ara.
Tasleḍt :
1. Axsim, ad as-tizdig tesweɛt. (ad as-tizdig tesweɛt i uxsim).
- Axsim : d isem asuf amalay deg waddad ilelli, d anmel n usentel.(deg usezwer aḥerfi).
Ma yella deg tefyirt tamagnut, tawuri-s, d asemmad arusrid i d-teggar tenzeɣt tuzzigt “ i ”.
- Ad : d tazelɣa n wurmir.
- As : d amqim awsil n umyag, d asemmad arusrid.
- Tizdig : d amyag yeftin ɣer wurmir, udem wis kraḍ asuf unti.
- T— : d amatar udmawan, d amigaw.
- Zdig : d afeggag, d aseɣru umyig.
- Tesweɛt : d isem asuf unti deg waddad amaruz, d asemmad imsegzi.
2. Lekdeb, bnan-as axxam. (bnan axxam i lekdeb).
15
BAC 2023 Mass: BOUKHENNAf Karim Page facebook: BAC Tamazight
-Lekdeb : d isem asuf amalay, war ticreḍt n waddad amaruz, d anmel n usentel (deg usezwer
aḥerfi). Ma yella deg tefyirt tamagnut, tawuri-s, d asemmad arusrid deg waddad amaruz
(uxsim) i d-teggar tenzeɣt tuzzigt “ i ”.
- Bnan : d amyag yeftin ɣer yizri, udem wis kraḍ asget amalay.
- Bna : d afeggag, d aseɣru umyig.
- —N : d amatar udmawan, d amigaw.
- As : d amqim awsil n umyag, d asemmad arusrid.
- Axxam : d isem asuf amalay deg waddad ilelli, d asemmad usrid.
3. Idurar, nedheɣ yis-sen (nedheɣ s yidurar).
- Idurar : d isem asget amalay deg waddad ilelli, d anmel n usentel (deg usezwer aḥerfi).
Ma yella deg tefyirt tamagnut, tawuri-s, d asemmad arusrid i d-teggar tenzeɣt taruzzigt “ s ” n
wallal deg waddad amaruz (yidurar).
- Nedheɣ : d amyag yeftin ɣer yizri, udem amezwaru asuf.
- —ɣ : d amatar udmawan, d amigaw.
- Nedh : d afeggag, d aseɣru umyig.
- Yis : d tanzeɣt.
- Sen : d amqim awsil n tenzeɣt, d asemmad arusrid.
Taseftit (conjugaison):
1. Amyag
Amyag; d awal yemmal tigawt (action) (ffeɣ, ddu, aru…) neɣ taɣara (etat) (imɣur, ifsus, icbiḥ,
ibrik…)
Amyag ifetti:
-Ilmend n wudmawen: ddiɣ (nekk), teddiḍ (kečč), yedda (netta), ddan (nutni)…;
-ilmend (ɛlaḥsab) n tmeẓra (temps): ddiɣ (izri), ad dduɣ (urmir), ttedduɣ (urmir ussid)…
Talɣa taḥerfit (l’infinitif du verbe) d talɣa n umyag mi ara yili ulac d acu i yernan ɣur-s: awi,
sel, ddu, imlul, aru, xdem…
2-Timeẓra n umyag (les temps):
16
BAC 2023 Mass: BOUKHENNAf Karim Page facebook: BAC Tamazight
Tigawt-is tɛedda maca ur Ur xdimeɣ ara,
Izri ibaw teḍri ara. Tibawt tezmer urǧin xdimeɣ,
ad tili s: ur…ara,
ur…wara, ur, urǧin,
mačči…
Nekk walaɣ ; ad waliɣ ; ttwaliɣ (wala, wali, ttwali: afeggag, ----ɣ: d amatar udmawan)
3-amaɣun (participe)
Amɣun, d amyag mi ara yili s talɣa-nni ur nettbeddil ara akken tebɣu tili tewsit d umḍan n
yisem neɣ n umqim uɣur yeqqen. Yal timeẓri n umyag tesɛa amaɣun-ines :
Amaɣun Amaɣun n yizri Amaɣun n yizri Amaɣun n Amaɣun n
ilaw ibaw wurmir aḥerfi wurmir ussid
17
BAC 2023 Mass: BOUKHENNAf Karim Page facebook: BAC Tamazight
Talɣa tasuddimt tuddist : talɣiwin tisuddimin n umyag zemrent ad mlilent gar-asent akken ad
d-
Fkent yiwet n talɣa d tuddist. Talɣa tasuddimt tuddist tettaleɣ s tmerna n yizwiren i talɣa tamezwarut n
umyag. Talɣa-agi tettaleɣ s tmerna n ‘s’ akked ‘m’ neɣ n ‘m’ akked ‘s’.
Md : rwel (talɣa tamezwarut) → serwel (aswaɣ) → myerwel (amyaɣ) → mserwel (talɣa tuddist).
Amyag amsukay: d amyag i iqebblen asemmad usrid akken ad yemmed (ad yekmel) unamek-is.
MD: yeswa aman.
Yeswa: d amyag amsukay
Aman: d asemmad usrid
Amedya n umyag amsuk: Ddem, sel, gzem, nqec, cnu, ffer, els, ečč, ldi, af...
Amyag aramsukay: d amyag i iqebblen asemmad imsegzi, ur iqebbel ara asemmad usrid akken ad
yemmed unamek-is.
MD: yeɣli uqcic.
Yeɣli: d amyag aramsukay
Uqcic: d asemmad imsegzi (Kker, ini, nṭeq, bedd, fsi, ers, freḥ, gen...)
18
BAC 2023 Mass: BOUKHENNAf Karim Page facebook: BAC Tamazight
Azal n wurmir: Urmir d yiwet n tmeẓra I yellan deg tmaziɣt, tigawt deg-smazal ur tebdi ara,
tezmer ad teḍru ɣer sdat (dey yimal), urmir yezmerad yesɛu azal n:
Imal: MD: azekka ad nawi arracn uɣerbaz ad merrḥen.
Asfillet: MD: ad yeldi rebbi fell-awen tiwwura n lxir.
Tarelkint: MD: argaz-a, ad yili d tizya n baba.
Tannumi:MD: Deg yennayer, ad nezlu ayaẓiḍ.
19
BAC 2023 Mass: BOUKHENNAf Karim Page facebook: BAC Tamazight
20