10

Õ¯ÌÌ-ÛÍ ÖÀÕÈËÃÀÀÍ, ÝËÅÊÒÐÎÍ

ÑÈÑÒÅÌÈÉÍ Á¯ÒÝÖ, ¯ÉË×ÈËÃÝÝ
ÇÀÑÂÀÐ
Çîðèëãî
Õ¿íä ìàøèí ìåõàíèçìûí öàõèëãààí,
ýëåêòðîí õàíãàìæ íü äàðààõ ñèñòåì¿¿äýýñ
á¿ðäýíý.
• Ìàøèíûã öàõèëãààí ýð÷èì õ¿÷ýýð
õàíãàõ ñèñòåì;
• Ãýðýëã¿¿ëýã äîõèîëîë, õÿíàëòûí ñèñòåì;
• Õºäºëã¿¿ðèéí ýëåêòðîí óäèðäëàãûí
ñèñòåì;
• Õ¿÷ äàìæóóëàõ àíãèéí ýëåêòðîí
óäèðäëàãûí ñèñòåì;
• Òîîðìîñíû ýëåêòðîí óäèðäëàãûí
ñèñòåì;
• Ãèäðîñèñòåìèéí ýëåêòðîí óäèðäëàãûí
ñèñòåì;
• Á¿õýýãèéí õºðãºëò, äóëààöóóëãà,
õîëáîî, ìýäýýëëèéí ñèñòåì;
• À÷àà ºðãºõ ìàøèíû îñëîîñ õàìãààëàõ
õýðýãñë¿¿ä;
• Ãàë óíòðààõ àâòîìàò, áàéðëàë òîãòîîõ
çýðýã íýìýëò ñèñòåì¿¿ä.
Öàõèëãààí, ýëåêòðîí ñèñòåìèéí íàéäâàðò
àæèëëàãàà íü ýäãýýð ñèñòåìýýñ á¿ðýí
õàìààðàëòàé áàéäàã.

¯ð ä¿í
Õ¿íä ìàøèí ìåõàíèçìûí öàõèëãààíû
ñèñòåì áîëîí òîíîãëîëóóäûí àæèëëàõ
çàð÷ìûã òàéëáàðëàæ ò¿¿íèé ýä àíãèóäûí
àæèëëàãààã øàëãàõ, òåõíèêèéí ¿é÷èëãýýã
ã¿éöýòãýõ àðãà÷ëàëûã ýçýìøèíý.
10. Õ¯ÍÄ ÌÀØÈÍ ÌÅÕÀÍÈÇÌÛÍ ÖÀÕÈËÃÀÀÍ, ÝËÅÊÒÐÎÍ ÑÈÑÒÅÌÈÉÍ Á¯ÒÝÖ,
¯ÉË×ÈËÃÝÝ ÇÀÑÂÀÐ
10.1 Õ¯ÍÄ ÌÀØÈÍ ÌÅÕÀÍÈÇÌÛÍ ÖÀÕÈËÃÀÀÍ ÕÀÍÃÀÌÆÈÉÍ Á¯ÒÝÖ, ÀÆÈËËÀÕ ÇÀÐ×ÈÌ
10.2 Õ¯ÍÄ ÌÀØÈÍ ÌÅÕÀÍÈÇÌÛÍ ÖÀÕÈËÃÀÀÍ ÒÎÍÎÃËÎËÛÍ ÇÀÑÂÀÐ, ¯ÉË×ÈËÃÝÝ
10.1 ÕÌÌ-ÛÍ ÖÀÕÈËÃÀÀÍ ÕÀÍÃÀÌÆÈÉÍ Á¯ÒÝÖ, ÀÆÈËËÀÕ
ÇÀÐ×ÈÌ
Õ¿íä ìàøèí ìåõàíèçìûã öàõèëãààí ýð÷èì
õ¿÷ýýð õàíãàõ ñèñòåì
Ìàøèí, ìåõàíèçìûã öàõèëãààí ýð÷èì õ¿÷ýýð õàíãàõ
òýæýýëèéí ñèñòåì íü òîãòìîë öàõèëãààí ã¿éäëèéí ýõ
¿¿ñâýð àêêóìóëÿòîð áà õóâüñàõ öàõèëãààí ã¿éäëèéí
ýõ ¿¿ñâýð ãåíåðàòîð õî¸ð þì.
Öàõèëãààí õýðýãñë¿¿ä íü òîãòìîë ã¿éäëèéí 14 Â áà
28 Â-ûí õ¿÷äýëä àæèëëàíà. Ýð÷èì õ¿÷ çàðöóóëàëòûí
õóâüä ñòàðòåð õàìãèéí èõ ýð÷èì õ¿÷ õýðýãëýõ
áºãººä çºâõºí àêêóìóëÿòîðààñ òýæýýë àâíà. Áóñàä
õýðýãëýã÷èä ò¿¿íýýñ áàãà ýð÷èì õ¿÷ çàðöóóëàõ áà
ãåíåðàòîðààñ ¿íäñýíäýý òýæýýãäýõ ¸ñòîé.
Ãåíåðàòîð íü õºäºëã¿¿ð àæèëëàæ áàéõ õóãàöààíä
ñòàðòåðààñ áóñàä á¿õ öàõèëãààí õýðýãëýã÷äèéã
òîãòìîë ã¿éäëèéí 14 Â áà 28 Â-ûí öàõèëãààí
òýæýýëýýð õàíãàõ çîðèóëàëòòàé òîãòìîë ã¿éäëèéí
öàõèëãààíû ¿¿ñã¿¿ð þì.
Àêêóìóëÿòîð íü ãåíåðàòîðààñ àâñàí öàõèëãààí
ýð÷èì õ¿÷èéã õèìèéí ýíåðãè áîëãîí õóâèðãàæ
õóðèìòëóóëàõ ýð÷èì õ¿÷íèé õóðààãóóð áºãººä
ò¿¿íèéã áóöààæ öàõèëãààí ýð÷èì õ¿÷ áîëãîæ
õýðýãëýã÷äèéã õàíãàíà.
Àêêóìóëÿòîð ºíäºð õýìæýýíèé ã¿éäýë ãàðãàõ
÷àäâàðòàé áîëîâ÷ ò¿¿íèé ýð÷èì õ¿÷íèé õýìæýý
Ðåëå
10.1-ð çóðàã. Èíòåãðàë ðåëåòýé õóâüñàõ ã¿éäëèéí ãåíåðàòîð
õÿçãààðëàãäìàë þì. Òèéì ó÷ðààñ ñòàðòåðûã
àæèëëóóëàõ õóãàöàà, ÿëàíãóÿà õ¿éòýí îð÷èíä
õÿçãààðòàé áàéäàã.
Ãåíåðàòîð àêêóìóëÿòîð õî¸ð íü çýðýãöýý õîëáîëòòîé
áàéäàã. Ãåíåðàòîð íü õºäºëã¿¿ðýýñ àâñàí ìåõàíèê
ýð÷èì õ¿÷èéã öàõèëãààí ýð÷èì õ¿÷ áîëãîí
õóâèðãàíà. Îð÷èí ¿åèéí ñèíõðîí õóâüñàõ ã¿éäëèéí
ãåíåðàòîðûã õóâüñàõ ã¿éäëèéã øóëóóòãàã÷ áà õ¿÷äýë
òîõèðóóëàã÷èéí õàìò íýã á¿õýë òºõººðºìæ áàéäëààð
¿éëäâýðëýõ áîëñîí áàéíà. Òèéìýýñ õ¿íä ìàøèí
ìåõàíèçìûí õóâüñàõ ã¿éäëèéí ñèíõðîí ãåíåðàòîð
íü 14 Â áà 28 Â-ûí òîãòìîë ã¿éäýë ãàðãàäàã þì.
Á¿òýö. Ãåíåðàòîð íü õóâüñàõ ã¿éäýë ãàðãàõ ñòàòîðûí
îðîîìîã, ñîðîíçîí îðîí ¿¿ñãýæ ãåíåðàòîðò ñýðãýýëò
ºãºõ çîðèóëàëòòàé ñýðãýýõ îðîîìîã, õºðãºõ
ñýíñ, äàìàð, øóëóóòãàã÷ äèîäûí íýãäýë, õ¿÷äýë
òîõèðóóëàã÷ áà ñîéçíû èæ á¿ðäýë çýðýã ýä àíãèóäààñ
á¿ðäýíý.
Ñòàòîðûí îðîîìãèéã õîîðîíä íü õºíäèéð¿¿ëñýí
ãàí õóóäàñíóóäààð õèéñýí ç¿ðõýâ÷ äýýð îðîîäîã.
Èõýâ÷ëýí ãóðâàí ôàçûí îðîîìîã áàéõ áîëîâ÷ äºðºâ
áà òàâàí ôàçûí îðîîìîãòîé áàéæ áîëíî. 600 Âò
õ¿ðòýë ÷àäàëòàé ãåíåðàòîð èõýâ÷ëýí ãóðâàí ôàçûí
îäîí õîëáîëòòîé îðîîìîãòîé áàéíà.
Ãåíåðàòîðûí ÷àäàë ò¿¿íýýñ èõ áîëáîë ãóðâàëæèí,
äàâõàð îäîí áà äàâõàð ãóðâàëæèí õîëáîëòûã
õýðýãëýæ ýñâýë ôàçûí òîîã îëîí áîëãîíî.
Îîñðîí äàìæóóëãûí äàìàð Õîëáîâ÷
Õîëáîâ÷íû ýä
àíãè
435
Ñýðãýýõ îðîîìîã íü îëîí òóéëòàé ãàí õóóäàñ á¿õèé
ç¿ðõýâ÷òýé áàéíà. ßêîðèéí õîéä õýñýãò áàéõ õî¸ð
àâàëöàõ öàãèðàã íü ðîòîðûí ñýðãýýõ îðîîìãèéã
õ¿÷äýë òîõèðóóëàõ ðåëåíä õîëáîæ ºãºõ ¿¿ðýãòýé.
 Øóëóóòãàõ äèîäûí íýãäýë íü ñòàòîðûí Ãàðàõ ¿ç¿¿ð Ãàðàõ ¿ç¿¿ð
îðîîìãèéí ôàçûí òîîòîé èæèë òîîíû ôàçààð
õóâüñàõ ã¿éäëèéã øóëóóòãàõ ¿¿ðýãòýé. Ãóðâàí
ôàçûí îðîîìîãòîé ãåíåðàòîðò çóðãààí äèîä Ñòàòîðûí
øààðäàãäàíà. Øóëóóòãàõ äèîäûí íýãäëèéã îðîîìãèéí
óóëçâàð Ñòàòîðûí
õºðãºã÷ ñóóðü äýýð áàéðëóóëæ ñòàòîðûí
îðîîìãèéí àðä ãåíåðàòîðûí õîéä õýñýãò àðûí öàõèëãààíû óòàñ
òàã äîòîð áýõýëíý.
Äàìðûí äèàìåòðèéí õýìæýýíýýñ ýðãýëòèéí
òîî, äàìæóóëàõ òîî õàìààðíà. Õàâòãàé îîñîð
àøèãëàõ áîëñîí íü äàìðûí õýìæýýã áàãàñãàõ
áîëîëöîî îëãîæ äàìæóóëàõ ýðãýëòèéí òîîã 2.5
õ¿ðòýë ºñãºæýý.
436 Õ¿÷äýë òîõèðóóëàã÷ íü ãåíåðàòîðààñ òóñäàà
þìóó ãåíåðàòîð äîòîð áàéðëàñàí áàéæ áîëíî.
Ñ¿¿ëèéí òîõèîëäîëä õ¿÷äýë òîõèðóóëàã÷ íü
ù¸òêàòîé öóã õàìò áàéíà. Îä õýëáýðèéí õîëáîëòòîé ñòàòîð
Ãàðàõ Ãàðàõ ¿ç¿¿ð
¿ç¿¿ð
Ñòàòîðûí
öàõèëãààíû
Ãóðâàëæèí óòàñ
õîëáîëòòîé
ñòàòîð

Ù¸òêàíû çàíãèëàà

Ãåíåðàòîðûí àæèëëàãààã õÿíàõ õýðýãñë¿¿ä Õºäºëã¿¿ð àñàæ ãåíåðàòîð àæèëëàæ áàéõ ¿åä õýðýãëýã÷
çàëãàõàä çààëò ººð÷ëºëòã¿é áàéâàë ãåíåðàòîð á¿ðýí
Õ¿íä ìàøèí, ìåõàíèçìûí õÿíàõ ñàìáàðò
àæèëòàé áàéäàã.
0 àìïåðìåòð, âîëüòìåòð áà ãåíåðàòîðûí
3 3
>0
0+ àæèëëàãààã õÿíàõ ãýðýë çýðýã õÿíàõ Õºäºëã¿¿ð àññàíû äàðàà âîëüòìåòðèéí çààëò
>
>
À õýðýãñë¿¿äèéí àëü íýã áàéäàã. íýìýãäýõã¿é áîë ãåíåðàòîð àæèëëàõã¿é õàðèí çààëò
> óëààí çóðààñ äîòîð îðâîë ãåíåðàòîð õýò èõ öýíýãëýæ
> Àìïåðìåòð íü àêêóìóëÿòîðûí öýíýãëýãäýæ
áàéíà ãýñýí ¿ã. Ãåíåðàòîðûí àæèëëàãààã õÿíàõ ãýðýë
>
áàéãàà áîëîí ò¿¿íýýñ õýðýãëýã÷èä
> íü àñààõ ò¿ëõ¿¿ð ò¿ëõýõ ¿åä àñàæ ãýðýëòýýä õºäºëã¿¿ð
> ºã÷ áàéãàà ã¿éäëèéí õýìæýýã çààíà.
> àñàæ ãåíåðàòîð àæèëëàõàä ãåíåðàòîðûí àæèëëàãàà
> Ãåíåðàòîðààñ öýíýã àâ÷ áàéãàà ¿åäýý íýìýõ
õýâèéí áîë óíòàðíà. Õºäºëã¿¿ð àñààã¿é áàéõàä àñàæ
> V òèéø, öýíýã àëäàæ áàéãàà ¿åäýý õàñàõ òèéø
> áóé ãýðýë íü ãåíåðàòîðûí ñýðãýýõ îðîîìãèéí õýëõýý
> çààäàã. Ãåíåðàòîð áà àêêóìóëÿòîð õýâèéí
> á¿òýí áîëîõûã èëòãýíý. Õºäºëã¿¿ð àññàíû äàðàà ãýðýë
àæèëëàãààòàé áàéõ ¿åä õºäºëã¿¿ð àññàíû
> àññàí õýâýýð áàéâàë ãåíåðàòîð àæèëëàõã¿é áóþó
> äàðàà íýìýõ òèéø çààæ àêêóìóëÿòîð öýíýã
> ðåìåíü òàñàðñàí áîëîõûã èëòãýíý. 437
> àâàõ õèðýýð àìïåðìåòðèéí ç¿¿ òýã óðóó
äºõíº. Âîëüòìåòð íü àêêóìóëÿòîð äýýðõ Ãåíåðàòîð àæèëëàõã¿é áàéõ, äóòóó àæèëëàõ áîëîí
õ¿÷äëèéí õýìæýýã çààäàã. Àñààõ ò¿ëõ¿¿ð ò¿ëõýõýä õýò èõ öýíýãëýæ áàéãàà òîõèîëäîëä àêêóìóëÿòîð
àêêóìóëÿòîðûí õ¿÷äýëèéí õýìæýýã çààæ õºäºëã¿¿ð ãýìòýõ áà àøèãëàõ õóãàöàà íü áàãà áîëîõ òóë äàðóé
àñàõàä ãåíåðàòîðûí ãàðãàæ áóé õ¿÷äýëèéã çààíà. ãåíåðàòîðûí ãýìòëèéã îëæ çàñàõ õýðýãòýé.
 Õ¿íä ìàøèí ìåõàíèçìûí ãýðýëò¿¿ëãèéí
ñèñòåì
Гинжит ба суурин ажиллах машин механизмуудûã
харанхуй нөхцөлд ажиллах ¿åä ажлын талбараа
гэрэлтүүлэх, аюулгүй ажиллагааг хангах зориулал-
тын гэрэлтүүлэх хэрэгслүүдээр тоноглодог. Эдгээрт
хол, ойрын тусгалтай прожекторууд, оврын гэрэл,
урьдчилан мэдээлэх анхааруулах çîðèóëàëòòàé
эргэдэг гэрэл, жолоочийн бүхээг áîëîí ажлын
тоноглолын тасалгаануудын гэрэл, хянах самбарын
гэрэл хамаарна. Явж ажил гүйцэтгэдэг болон авто
замын хөдөлгөөнд оролцдог машинуудад олон
улсын авто замын конвенц, стандартын шаардлагын
дагуу гэрэлтүүлэх ба дохионы гэрлээр тоноглогдсон
байх шаардлагатай.
Хүнд даацын машины гэрэл, дохиоллын системèéг
авч үзье. Хүнд даацын ìàøèíû ãýðýë áà äîõèîëëûí
ñèñòåì íü çàìûí õºäºë㺺íä îðîëöîõ ¿åä õºäºë-
㺺íèé àþóëã¿é áàéäëûã õàíãàõ ¿¿ðýãòýé áà õàðàí-
õóé îð÷èíä õºäºë㺺í õèéõ áîëîëöîî îëãîæ ºãíº.
Îâðûí ãýðýëò¿¿ëýã íü õàðàíõóé îð÷èíä àâòî ìàøèíû
îâîð õýìæýý áà áàéðøëûã òîäîðõîéëæ, õÿíàõ
õýðýãñë¿¿ä áà óäèðäëàãûí õýðýãñë¿¿äèéã ãýðýëò¿¿ëæ
ºãñíººð õàðàíõóéä àâòî ìàøèíûã æîëîîäîõ
áîëîëöîî îëãîíî.
Îâðûí ãýðýëò¿¿ëýãò 5 Âò, õÿíàõ õýðýãñëèéí
ãýðýëò¿¿ëýãò 3 Âò ãýðë¿¿äèéã òóñ òóñ õýðýãëýíý. Ýíý
íü õàðàíõóé áà á¿ðèé îð÷èíä õàíãàëòòàé ãýðýëòýæ
õàðàãäàõ áà óäààí õóãàöààãààð àñààëòòàé ÿâàõàä
õàëàëò áàãàòàé áàéíà. Õÿíàõ õýðýãñëèéí ãýðýëò¿¿ëýã
íü ãýðëèéã òîä á¿äýã áîëãîõ áîëîëöîîòîé ðåîñòàòòàé
õèéãäñýí áàéäàã.
Òîîðìîñíû ãýðýë íü àðä ÿâàà àâòîìàøèíä
àíõààðóóëàõ äîõèî ºãºõ à÷ õîëáîãäîëòîé.
Òîîðìîñ, ýðãýõ äîõèî áà óõðàõ ãýðë¿¿äýä 21 Âò
ãýðýë õýðýãëýäýã òóë ºäðèéí öàãò ÷ òîä àñàæ
õàðàãäàíà. Òîîðìîñíû ãýðýë óëààí, ýðãýõ äîõèî
øàð, óõðàõ ãýðýë öàãààí ºíãèéí á¿ðõ¿¿ëòýé
áàéäàã.
Óõðàõ ãýðýë íü õ¿íä ìàøèí, ìåõàíèçìûã óõàð÷
áàéãààã àíõààðóóëàõààñ ãàäíà óõàð÷ áàéãàà õýñãèéã
ãýðýëò¿¿ëæ ºãíº. Ìàíàíãèéí ãýðýë íü ìàíàíòàé
¿åä õàðàõ çàéã èõýñãýæ ºãºõººñ ãàäíà îñîë ãàðàõààñ
ñýðãèéëýõ à÷ õîëáîãäîëòîé. Ïðîæåêòîð íü òóñãàé
çîðèóëàëòûí ãýðýë þì.
Õàðàíõóé îð÷èíä çîð÷èõ çàìàà ãýðýëò¿¿ëýõèéí
òóëä èõ ãýðýëä 55÷130 Âàòòûí õ¿÷òýé ãýðë¿¿äèéã
àøèãëàäàã. Õºäºë㺺íèé õóðä íýìýãäýõ òóñàì èë¿¿
èõ õîë ãýðýëò¿¿ëýõ øààðäëàãàòàé áàéäàã. Ãýâ÷
ýñðýã ÷èãëýëèéí ìàøèíû ãýðýëä í¿ä ãÿëáàõ ó÷ðààñ
ãýðëèéã çºâ òóñãàõ áà ìàøèí çºðºõ ¿åä ãýðëèéã
áàãàñãàõ õýðýãòýé áîëäîã. Òèéìýýñ èõ ãýðëèéã õîë
áà îéðûí òóñãàëòàéãààð õèéæ òóñãàëûã ñòàíäàðòûí
äàãóó òîõèðóóëñàí áàéõ øààðäëàãàòàé.

Õýìæèõ õýðýãñëèéí çààëòààð ãåíåðàòîðûí àæèëëàãààã òîäîðõîéëîõ

Àìïåðìåòðèéí çààëò Âîëüòìåòðèéí çààëò Õÿíàõ ãýðýë Òîõèîëäîæ áîëîõ ãýìòë¿¿ä

Õºäºëã¿¿ð àñàõàä çààëò
Íýìýõ çààæ ààæìààð
íýìýãäýæ öàãààí çóðààñàíä
òýã çààëòàä äºõíº
òîãòîõ
Õºäºëã¿¿ð àñàõàä çààëò
Íýìýõ çààõ áîëîâ÷
íýìýãäýæ öàãààí çóðààñàíä
õýðýãëýã÷ çàëãàõàä
òîãòîõ áîëîâ÷ õýðýãëýã÷ çàëãàõàä
õàñàõ áîëíî
ç¿¿ áóöíà
Àñààõ ò¿ëõ¿¿ð ò¿ëõýõýä
Ãåíåðàòîðûí àæèëëàãàà
àñààä, õºäºëã¿¿ð
õýâèéí
àñàõàä óíòàðíà
Îîñîð òîñòîé áóþó ñóë.
Õºäºëã¿¿ð àæèëëàæ
Ãåíåðàòîð äóòóó àæèëëàõ.
áàéõàä àñàæ óíòðàõ,
Õºäºëã¿¿ðèéí ýðãýëò õýò áàãà
óëàéõ
¿åä

Íýìýõ áàéðëàëä Õºäºëã¿¿ð àñàõàä çààëò Áàéíãà àñàõ ýñâýë îãò

Õ¿÷äýë òîõèðóóëàã÷ ãýìòýëòýé
áàéíãà áàéíà íýìýãäýæ óëààí õýñýãò îðîõ àñàõã¿é áàéõ

Îîñîð òàñðàõ, ãåíåðàòîð

Õàñàõ áàéðëàëä Õºäºëã¿¿ð àñàõàä çààëò õýâýýð Õÿíàõ ãýðýë áàéíãà àæèëëàõã¿é áàéõ ¿åä.
438 áàéíãà áàéíà áàéõ àñàõ Õ¿÷äýë òîõèðóóëàã÷ ãýìòýëòýé
¿åä
Òýã áàéðëàëä áàéíãà Àêêóìóëÿòîðûí áàãòààìæ
Öàãààí çóðààñàíä áàéíà
çààíà áóóðñàí ¿åä
 Îéëãîëò Òýìäýãëýãýý Îéëãîëò Òýìäýãëýãýý

Áàòàðåé 1.
Èõ ãýðýë
1. Íýã øîíòîé
2. Õî¸ð øîíòîé

Áàãòààìæ 2.

Òàìõèíû àñààãóóð Ñèãíàë

Àâòîìàò áóóã÷

Àñààëòûí îðîîìîã

Äèîä

Òîãòâîðæóóëàã÷ äèîä Ãýðýë

Õóâààðèëàã÷ LED ãýðýë

Àíàëîã ìóëüòìåòð

Ãàë õàìãààëàã÷

FUEL
Äèæèòàë ìóëüòìåòð

M 439
Èõ áèå, ãàçàðäóóëãà Öàõèëãààí õºäºëã¿¿ð

10.2-ð çóðàã. Öàõèëãààí õýëõýýíèé êèíåìàòèê á¿ä¿¿â÷èä õýðýãëýõ òýìäýãëýãýý

 Îéëãîëò Òýìäýãëýãýý Îéëãîëò Òýìäýãëýãýý

1. ªñãºã÷
Ðåëå
1. Åðäèéí ¿åä õààëòòàé
1.
2. Åðäèéí ¿åä íýýëòòýé
2.

Ãàë óíòðààëãà
1. Åðäèéí ¿åä õààëòòàé 2.
2. Åðäèéí ¿åä íýýëòòýé
Äàâõàð óäèðäëàãàòàé
ðåëå

Ýñýðã¿¿öýë Äàâõàð óíòðààëãà

Ýñýðã¿¿öýë

Àñààëòûí ò¿ëõ¿¿ð

Õóâüñàõ ýñýðã¿¿öýë

Ìýäðýã÷ Øèë àð÷èã÷èéí

/Òåðìèñòîð/ çîãñîîëûí óíòðààëãà

Sensor, analog speed Òðàíçèñòîð

Short pin 1.
Óòàñ
1. Õîëáîãäîîã¿é
2. Õîëáîãäñîí
440 Îðîîìîã 2.

10.2-ð çóðàã ¿ðãýëæëýë. Öàõèëãààí õýëõýýíèé êèíåìàòèê á¿ä¿¿â÷èä õýðýãëýõ òýìäýãëýãýý

 +
12 V
+
12 V

Ìàøèí, ìåõàíèçìûí èõ áèå, ñóóðü

10.3-ð çóðàã. Ìàøèíû öàõèëãààí õýëõýýíèé

õîëáîëòûí íýã óòàñíû äàìæóóëàã÷èéí çàð÷èì

Õ¿íä ìàøèí, ìåõàíèçìûí èõ áèåä õîëáîãäîõ

óòàñíóóä íü ÿìàð íýã ñóäàëã¿é äàí õ¿ðýí, õàð
ºíãºòýé áàéäàã.
Áàéíãûí õ¿÷äýëä õîëáîîòîé óòàñíóóä óëààí, øàð
çýðýã òîä ºíãºòýé áàéíà.

Áàéíãûí õ¿÷äýëä õîëáîîòîé

óòàñíóóä òîä ºíãºòýé

441
Öàõèëãààíû óòàñíû ºíãº, ¿ç¿¿ðèéí õýñýã
 Ç¿¿í òàëûí ãýðýë
Àñààëòûí ò¿ëõ¿¿ð øèëæ¿¿ëýã÷èéí ðåëå Ç¿¿í ãýðýë
87a
30
15A 87
85
86

15A

غíèéí
غíèéí ãýðëèéí
ãýðëèéí
øèëæ¿¿ëýã÷èéí ðåëå
óíòðààëãà غíèéí ãýðýë
87a
30
87
85
20A 86
Õÿíàõ
ñàìáàðûí
ãýðýë

Òîãòìîë Áàðóóí òàëûí ãýðýë

ã¿éäëèéí õ¿÷ øèëæ¿¿ëýã÷èéí ðåëå Áàðóóí ãýðýë
87a
30
87
Àñààëòûí 85
çàíãèëààíààñ 86
10.4-ð çóðàã. Õ¿íä äààöûí
ìàøèí, ìåõàíèçìûí óðä
Èõ áèå, òàëûí ãýðëèéí õîëáîëòûí
ãàçàðäóóëãà á¿ä¿¿â÷

Ãýðëèéí õîëáîëò àíãèóä äýýð õîëáîëò õèéõ òýìäýãëýë¿¿ä áàéäàã áà

Èõ ãýðýë íü ãýðëèéí òºâ ò¿ëõ¿¿ð, ãýðëèéí øèëæ¿¿ëýã
áà ãàë õàìãààëàã÷ çýðãýýñ á¿ðäñýí ýíãèéí õîëáîëò
áàéäàã. Àêêóìóëÿòîðûí íýìýõ øîí áà ãýðýë
õî¸ðûí õîîðîíä ãýðëèéí òºâ ò¿ëõ¿¿ð áà ãýðëèéí
øèëæ¿¿ëãèéã öóâàà õîëáîæ èõ ãýðëèéí åðºíõèé
øîí èõ áèåä áàéíãà õîëáîîòîé áàéõ õîëáîëòûã
èõýíõ ìàøèíóóäàä õýðýãëýíý.
Ñ¿¿ëèéí ¿åèéí èõýíõ ìàøèíóóäàä ãýðëèéí
ò¿ëõ¿¿ðèéã äàðàëòàò óíòðààëãà õýëáýðýýð õèéæ
æîëîîíû ãàð äýýðýýñ èõ ãýðëèéã øèëæ¿¿ëäýã
áîëãîæ èõ ãýðëèéã ðåëåíèé êîíòàêòààð äàéðóóëàí
àñààæ áàðóóí áà ç¿¿í îâðûí ãýðë¿¿äèéã òóñ òóñäàà
442 ãàë õàìãààëàã÷òàé áîëãîæ õèéñýí áàéíà.
Ãýðëèéí ò¿ëõ¿¿ð áà øèëæ¿¿ëãèéí õýëõýýíä ðåëå
àøèãëàñíààð ãýðýë äîõèîëëûí óäèðäëàãûã íýãòãýæ
ýäëýõ õóãàöààã íü óðòàñãàæ ºãñºí áàéíà. Ãýðëèéí
òºâ ò¿ëõ¿¿ð áà àñààõ ò¿ëõ¿¿ð çýðýã öàõèëãààíû ýä
öàõèëãààíû óòàñíû ºí㺠ñõåì äýýð òîäîðõîé áàéäàã
íü ãýìòëèéã îëîõîä õÿëáàð áîëãîäîã. Óòàñíû ºíãº
òóõàéí ñèñòåì äîòîð äàõèí äàâòàãäàõã¿é áºãººä,
õàðèí ººð ñèñòåìä ººð áàãö óòàñíóóä äîòîð
äàâòàãäñàí òîõèîëäîë áàéæ áîëîõ þì.
Åâðîïûí îðíóóäûí íýãäñýí ñòàíäàðòàä íèéöñýí
ãýðýëò¿¿ëãèéí õýðýãñýë äýýð äóãóé òýìäýã äîòîð Å
¿ñýã òàâüñàí áàéäàã. Ãýðýëò¿¿ëãèéí õýðýãñýë õýðýâ
ç¿¿í ãàðûí õºäºë㺺íòýé îðíóóäàä çîðèóëàãäñàí
áîë äóãóéí äîîð áàðóóí òèéø õàðñàí ñóìòàé, õàðèí
áàðóóí ãàðûí ä¿ðýìòýé îðîíä àøèãëàõ áîë ñóìã¿é
áàéíà. Äóãóé òýìäãèéí äýýä òàëä äºðâºëæèí äîòîð
äàðààõ òýìäýãëýãýý áàéíà. C-õîëûí ãýðýë; R-îéðûí
ãýðýë; S-öóë øèëýí ãýðýë; H-ãàëîãåí ãýðýë; T-õ¿íä
ìåõàíèçìûí ãýðýë ãì. Ãýðëèéí òóñãàëûí Åâðîïûí
ñèñòåìýýñ ãàäíà Àìåðèêèéí ñèñòåì (SAE) íü ç¿¿í
ãàðûí õºäºë㺺íèé ä¿ðýìä òîõèðñîí ãýðëèéí
òóñãàëòàé áàéíà.
 Èõ ãýðýë øèëæ¿¿ëýã÷ Îâðûí ãýðëèéí ðåëå Ç¿¿í ãýðýë
87a
30
87
15A 85
86

15A Îâðûí
Ç¿¿í òàëûí ãýðýë
õîëáîëò ×èðã¿¿ë, îâðûí
15A Áàðóóí òàëûí ãýðëèéí ðåëå
õîëáîëò 87a
30
87
85
30A Óíòðààëãà 86
Áàðóóí ãýðýë

Àðûí ãýðëèéí
ªäðèéí ¿åèéí ðåëåé
ãýðëèéí øóãàì 87a
Àðûí ãýðýë
30
87
85
15A 86

×èðã¿¿ë
õîëáîãäîõ
òîëãîéí
öàõèëãààíû ×èðã¿¿ëèéí àðûí
õîëáîëò ãýðëèéí ðåëå
87a
30
87
85
30A 86

10.5-ð çóðàã. Õ¿íä äààöûí ìàøèí,

ìåõàíèçìûí õîéä òàëûí ãýðëèéí
õîëáîëòûí á¿ä¿¿â÷

443

10.6-ð çóðàã. Óðä, õîéä ãýðýë

 Âîëüòìåòð
Èõ ãýðýë øèëæ¿¿ëýã÷ Õÿíàõ ñàìáàðûí
ãýðëèéí ðåëå
87a
30 Ò¿ëøíèé
15A 87 õÿíàõ ãýðýë
85
86

15A
Ç¿¿í òàëûí Ýðãýëòèéí
õîëáîëò ãýðýë

Áàðóóí òàëûí
õîëáîëò
Õóðäíû
ãýðýë
15A Óíòðààëãà

Òîñíû
äàðàëòûí
ãýðýë

Àãààðûí
äàðàëòûí
ãýðýë
ªäðèéí ¿åèéí Ãýðýë
ãýðëèéí øóãàì øèëæ¿¿ëýã÷èéí
ìîäóëü Áóñàä õÿíàõ
ñàìáàðûí
ãýðýë

10.7-ð çóðàã. Õ¿íä äààöûí

àâòîìàøèíû õÿíàõ ñàìáàðûí
öàõèëãààíû õîëáîëòûí á¿ä¿¿â÷

444

10.8-ð çóðàã. Õÿíàõ ñàìáàðûí ãýðýë

 80À 30À 5À 15À 15À
¯íäñýí çàëãóóð
Çàëãóóð

Áóñàä Àíèâ÷èõ
àíèâ÷èõ ýðãýõ
¿íäñýí äîõèî äîõèî
10À çàëãóóð

èõ ãýðëèéí
õÿíàõ çàíãèëàà

Óðä R èíäèêàòîð
ãýðýë
(áàðóóí)

Òîîðìîñíû
Òîîðìîñíû
ãýðýë ãýðëèéí ðåëåé
(áàðóóí)

Çîãñîîëûí
òîîðìîñíû
óíòðààëãà
Òîîðìîñíû
ãýðýë
(ç¿¿í) ×èðã¿¿ë
õîëáîãäîõ 10.9-ð çóðàã. Õ¿íä äààöûí
Óðä àâòîìàøèíû ýðãýõ äîõèîíû
ãýðýë öàõèëãààíû
áîëîí òîîðìîñíû ãýðëèéí
(ç¿¿í) õîëáîëò õîëáîëòûí á¿ä¿¿â÷

Ýðãýõ äîõèî áîëîí îñëûí äîõèî íü çàìûí

õºäºë㺺íä îðîëöîõ ¿åä õºäºë㺺íèé àþóëã¿é
áàéäëûã õàíãàõ ¿¿ðýãòýé. Àñààõ ò¿ëõ¿¿ð ò¿ëõñýí
áàéõ ¿åä äîõèîíû áàðèóëûã ýðãýëò õèéõ
òàë óðóó ýðã¿¿ëñýí òîõèîëäîëä ýðãýõ òàëûí
äîõèîíû ãýðë¿¿ä àíèâ÷èæ äîõèíî.
Õàðèí îñëûí äîõèîíû òîâ÷ëóóðûã äàðñàí
òîõèîëäîëä àñààõ ò¿ëõ¿¿ð áà äîõèîíû áàðèóëûí
áàéðëàëààñ ¿ë õàìààðàí á¿õ äîõèîíû ãýðë¿¿ä
çýðýã àíèâ÷èæ îñëûí äîõèî ºãíº. Äîõèîíû
ãýðýëä 21 Âò-ûí ãýðýë õýðýãëýõ áà ãýðëèéí
á¿ðõ¿¿ë íü øàð ºíãºòýé áàéíà.
Äîõèîíû õýëõýýíä äîõèîíû ãýðë¿¿ä,
äîõèî ºãºõ áàðèóë, äîõèîíû ðåëå, îñëûí
äîõèîíû òîâ÷ëóóð, àæëûí áà îñëûí äîõèîíû
445
ãàë õàìãààëàã÷ çýðýã ýä àíãèóä áàéäàã.
Àíõààðóóëàõ äîõèîíû ýðãýäýã ãýðýë íü õ¿íä
ìàøèí ìåõàíèçìûã àæèëëàæ áàéãààã áóñäàä
àíõààðóóëàõ çîðèëãîòîé, øàð ºíãºòýé áàéíà.
 Ãàð
óíòðààëãà

80À 30À 5À 10À

Çàé õóðààãóóð Çàé õóðààãóóð

Ýðãýäýã
ãýðëèéí
ðåëå
Ðåëå Åðºíõèé
çàëãóóð

Åðºíõèé øóãàì
5À

Ýðãýäýã ãýðëèéí Ýðãýäýã

çàëãóóð ãýðýë

10.10-ð çóðàã. Àíõààðóóëàõ äîõèîíû ýðãýäýã ãýðëèéí õîëáîëò áà á¿òýö

1
1
Òîîðìîñíû 1 Òîîðìîñíû
ãýðýë ãýðýë

Òîîðìîñíû ãýðýë íü õàìãèéí ýíãèéí

öàõèëãààíû õîëáîëòîîñ á¿ðäýíý. Ãàë 10.11-ð çóðàã. Òîîðìîñíû ãýðëèéí àæèëëàõ çàð÷èì
õàìãààëàã÷, òîîðìîñíû ìýäðýã÷ áà ãýðëýýñ
á¿ðäýíý. Tîîðìîñíû ìýäðýã÷ íü õèéí áà
øèíãýíèé ñèñòåìèéí äàðàëòûí ¿éë÷ëýëýýð
àæèëëàõ áóþó òîîðìîñíû ãèøã¿¿ðèéí
áàéðëàëûí ººð÷ëºëòººð àæèëëàäàã áàéæ
áîëíî. Ñ¿¿ëèéí ¿åä èõýíõ ìàøèíä òîîðìîñíû
ãèøã¿¿ðèéí áàéðëàëûí ººð÷ëºëòººð
àæèëëàäàã ìýäðýã÷èéã õýðýãëýõ áîëñîí. Ýíý
446 ìýäðýã÷ íü òîîðìîñíû ãèøã¿¿ðèéí îð÷èìä
áàéðëàæ ãèøã¿¿ðèéã ãèøãýñýí òîõèîëäîëä
êîíòàêò íü íèéëæ òîîðìîñíû ãýðë¿¿ä àñíà.
 A
Ðåëåíèé
øóãàì-2

B07 3
óëààí
S19 óðä øèë àð÷èã÷èéí
øèëæ¿¿ëýã÷
P À09 (çîãñîîëûí)
L À08 óëáàð øàð Ì3 øèë

À09
àð÷èã÷èéí ìîòîð
óëààí

À09
3 À07 (õóðäàí)
B07

C D 2
2 À08 (óäààí) À08 óëáàð øàð B M

1 À26 óëáàð øàð

A

À08
À26 óëáàð

B+ K15 øèë
àð÷èã÷èéí
øàð

4 øèëæ¿¿ëýã÷
F17 1

óëààí
A04 óëáàð

Ð33
óðä øèë 1
óëààí

G04
øàð
Ð33

àð÷èã÷ 0
À10

10A

Ð33 Ð33

G08
BIk
óëààí óëààí
Ì2 M À27
óðä øèë
àð÷èã÷èéí
íàñîñ G02 CCU 4
BIK Ð33 óëààí
G04 BIK À09
óëáàð øàð
Ãàçàðäóóëãà Ãàçàðäóóëãà Ãàçàðäóóëãà
5

B
Øèë àð÷èã÷
Áîðîî öàñòàé íºõöºëä öîíõíû øèë àð÷èã÷ íü
çîð÷èõ çàìûã õàðàõ íºõöºëèéã á¿ðä¿¿ëæ ºãíº.
Øèë àð÷èã÷èéí õºäºëã¿¿ðèéã õ¿÷äýëä õîëáîæ
óäèðäàõ çàð÷ìààð àæèëëàõ áà ýðãýëòèéí õî¸ð
õóðäòàéãààñ ãàäíà çàâñàðëàãàòàé àæèëëàõ ãîðèì
äýýð àæèëëàíà. Øèë àð÷èã÷ ìåõàíèçìûã ðåäóêòîð 5
á¿õèé öàõèëãààí õºäºëã¿¿èéã çàëãàõ ò¿ëõ¿¿ð áà 6
çàâñàðëàõ ðåëåíèé òóñëàìæòàéãààð àæèëëóóëíà.
Àæèëëàãààíû ÿâöàä øèëèéã óãààæ ºãäºã öàõèëãààí
íàñîñûã àøèãëàíà.
10.12-ð çóðàã. Øèë àð÷èã÷èéí èæ á¿ðäýë
À-øèë àð÷èõ õýñýã, 1-óãààæ àð÷èõ øèíãýí
öàöàã÷, 2-øèë àð÷èõ ýðãýõ ãàð, 3-øèëýí äýýð
äàðæ àð÷èã÷. Á-óãààëãûí øèíãýíèé õýñýã,
4-óãààëãûí øèíãýíèé ñàâ, 5-óãààëãûí øèíãýí
øàõàõ öàõèëãààí íàñîñ, Â-õºäºëã¿¿ðèéí
õýñýã, 6-öàõèëãààí ìîòîð, 7-ðåäóêòîð 447
 Òýæýýëýýñ
Äóóò
äîõèîíû
Êîíòàêò
çàëãóóð 15À
Äóóò
äîõèî
80À
Äóóò äîõèî
Äóóò äîõèîíû çàëãóóð ¿íäñýí
øóãàì äýýð áàéðëàñàí õîëáîëò
Îðîîìîã
Òýæýýëýýñ

Åðºíõèé
Äóóò äîõèîíû çàëãóóð 15À
Äóóò çàëãóóð
äîõèî

80À
Äóóò äîõèîíû çàëãóóð áóöàõ
øóãàì äýýð áàéðëàñàí õîëáîëò

Òýæýýëýýñ
Ðåëå
Åðºíõèé
15À çàëãóóð
Äóóò
äîõèî Äóóò äîõèîíû
çàëãóóð
80À
Ðåëå á¿õèé äóóò äîõèîíû øóãàì

Öàõèëãààíû õàìãààëàõ õýðýãñýë

Õ¿íä ìàøèí ìåõàíèçìûí öàõèëãààí ñèñòåìèéã
õàìãààëàõ õýðýãñýë íü öàõèëãààí õýðýãñëèéí
ñèñòåìä áîãèíî õîëáîî ¿¿ñ÷ öàõèëãààí
õýðýãñëèéã øàòààõ àþóëòàé áàéäàë áèé áîëñîí
¿åä öàõèëãààí õýðýãñëèéã õàìãààëæ ººðºº
øàòàõ, ñàëàõ áàãàæ õýðýãñëèéã õýëíý.
Öàõèëãààí ñèñòåìèéã õàìãààëàõ õýðýãñýëä:
1. Ãàë õàìãààëàã÷;
2. Ðåëåé;
3. Àâòîìàò ñàëàã÷ ãýõ ìýòèéí õàìãààëàõ
õýðýãñëýýñ á¿ðäýíý.
Ãàë õàìãààëàã÷: ãàë õàìãààëàã÷ íü õýëõýýíä
öóâàà õîëáîãäîæ ã¿éäëèéí ººð÷ëºëòèéã
448 òîäîðõîé ãàë õàìãààëàã÷èéí çààñàí óòãààñ
äàâàõ ¿åä ººðºº õàéëæ øàòàõ õýðýãñëèéã õýëíý.
Õ¿íä ìàøèí ìåõàíèçìûí ãàë õàìãààëàã÷óóä áàéðëàõ õàéðöàã
̺í çàðèì íýã öàõèëãààí õýðýãñýë äýý𠺺ð
äýýð íü áàéðëàñàí áàéæ áîëäîã. Æèøýý íü:
õºãæìèéí ãàë õàìãààëàã÷ ãýõ ìýò.
 4

10.13-ð çóðàã. Ãàë õàìãààëàã÷ íü äîòðîî îëîí õýìæýýòýé: 1. Ìàø áàãà õýìæýýíèé ãàë
õàìãààëàã÷ (low-profile mini fuse); 2. Áàãà õýìæýýíèé ãàë õàìãààëàã÷ (mini-fuse); 3. ATO ãàë
õàìãààëàã÷ (ATO fuse); 4. Èõ õýìæýýíèé ãàë õàìãààëàã÷ (maxi-fuse).

ÿéäëèéí õýìæýý, À Ãàë õàìãààëàã÷èéí ºíãº

3 õºõ
5 õ¿ðýí
7.5 áîð õ¿ðýí
10 óëààí
Õýâèéí Øàòñàí 15 öýíõýð
20 øàð
25 ºíãºã¿é
30 íîãîîí
40 õóâ øàð
50 óëààí
60 õºõ
70 ñààðàë
80 ºíãºã¿é

Õàéëàõ ýëåìåíò Àìïåðûí çààëò

Áýõýëãýýíèé øîí
Õàéëàõ ýëåìåíò

Áýõýëãýýíèé øîí
Àìïåðûí çààëò

449
Ãàë õàìãààëàã÷ íü îëîí òºðºëòýé
 +
2 1 2 1
1 2 1 4 3 1

4 3 4 3

-
2 1 2 1
3 2 4 3 5 2

Öàõèëãààíû ÿéöýòãýã÷
¿¿ñã¿¿ðýýñ ýëåìåíò 4 3 4 3
èðñýí óòàñ óðóó ÿâàõ
Óäèðäëàãûí óòàñ
óíòðààëãà
Êîíòàêò
íýýëòòýé ¿å
Óäèðäàõ
îðîîìîã

Õ¿÷äýë òîõèðóóëàã÷ ðåëåé Õàðèí NC ðåëåé íü åðäèéí ¿åä õààëòòàé (êîíòàêò

íèéëýýñòýé) áºãººä öàõèëãààí ñîðîíçîí îðîîìãîîð
Ìàøèí ìåõàíèçìûã ðåëåã¿éãýýð òºñººëºõ àðãàã¿é
öàõèëãààí ã¿éäýë ã¿éõýä ñàëäàã. Èéìýýñ ýíý ¿åä
þì. Ðåëå íü ìîíãîëîîð ýëåêòðîí óíòðààëãà
ã¿éäëèéã äàìæóóëàõàà áîëüäîã.
ãýñýí ¿ã. Ìàøèí ìåõàíèçìä õýðýãëýäýã ðåëå íü
õýìæýý, çîðèóëàëòààñàà õàìààðààä îëîí òºð뺺ð
¿éëäâýðëýãääýã. Îäîîãèéí àâòîìàøèíä 20 ãàðóé 2 1
òºðëèéí ðåëå õýðýãëýäýã. Ðåëåéã îëîí ÿíçààð
àíãèëäàã. ¯¿íä:
1. Øîíãèéíõ íü òîîãîîð;
2. Àæèëëàãààíû çàð÷ìààð;
3. Êîíòàêòòàé áîëîí êîíòàêòã¿é ã.ì îëîí ÿíç
áàéäàã. 4 3
Ðåëåéã àâòîìàøèíä àêêóìóëÿòîðûí õàæóó òàëä, ãàë
õàìãààëàã÷òàé õàìò èõýâ÷ëýí áàéðëóóëñàí áàéäàã.
Ðåëåéí áàéðëàëûã òàãàí äýýð òýìäýãëýæ ºãñºí
áàéäàã.
Ðåëåéí ¿íäñýí ¿ç¿¿ëýëò: 3 øîíòîé, 4 øîíòîé, 5
øîíòîé, 6 øîíòîé, äàí ðåëåé áîëîí äàâõàð ðåëåéã
õýðýãëýæ áàéíà.
450 Ðåëåéí àæèëëàãàà: ðåëåéí íü äîòðîî NO áîëîí NC
ãýñýí 2 ¿íäñýí ðåëåé áàéíà. NO ðåëåé íü åðäèéí
¿åä íýýëòòýé (êîíòàêò íü ñàëñàí) áºãººä öàõèëãààí
ñîðîíçîí îðîîìãîîð öàõèëãààí ã¿éäýë ã¿éõýä
êîíòàêò íèéëæ öàõèëãààí ã¿éäýë ã¿éæ ýõýëíý.
 ÎÌÛÍ ÕÓÓËÜ: Õ¯×ÄÝË = ïÉÄËÈÉÍ Õ¯×⋅ÝÑÝÐï¯ÖÝË

Õ¯×ÄÝË Å
ÁÓÞÓ

ïÉÄËÈÉÍ
Õ¯×
ÝÑÝÐï¯ÖÝË I R

Ýíýõ¿¿ ãóðâàëæèíãèéí àðãààð õýìæýýã òîäîðõîéëáîë.

Å Å Å

I R I R I R

Å=I⋅R I=E/R R=E/I

10.2 Õ¯ÍÄ ÌÀØÈÍ ÌÅÕÀÍÈÇÌÛÍ ÖÀÕÈËÃÀÀÍ ÒÎÍÎÃËÎËÛÍ

ÇÀÑÂÀÐ, ¯ÉË×ÈËÃÝÝ 12 V

Öàõèëãààíû õýìæèõ øàëãàõ áàãàæ

Öàõèëãààí òîíîã òºõººðºìæèéí õýìæèõ õýðýãñýë íü V
ã¿éäýë, õ¿÷äýë, ýñýðã¿¿öýë áîëîí áóñàä öàõèëãààíû
¿ç¿¿ëýëòèéã õýìæèõýä õýðýãëýäýã. Õ¿íä ìàøèí,
ìåõàíèçìûí öàõèëãààí òîíîãëîëûí õýðýãñýëä öàõèëãààíû
ýä àíãè òýäãýýðèéí õýâèéí ¿éë àæèëëàãààã øàëãàõàä
• Õ¿÷äýë õýìæèõ-âîëüòìåòð;
12 V
• ÿéäýë-àìïåðìåòð;
• Ýñýðã¿¿öýë-îììåòð çýðýã õýìæèõ áàãàæèéã
õýðýãëýäýã.
10.14-ð çóðàã. Òîãòìîë ã¿éäýë
ÿéäëèéí ñèñòåìä àìïåðìåòð áà âîëüòìåòðýýð õýìæèëò ¿¿ñãýã÷èéí õ¿÷äýëèéã õýìæèõ
451
õèéõ àðãóóä:
• Âîëüòìåòðèéã õýëõýýíä çýðýãöýý õîëáîíî;
• Àìïåðìåòðèéã õýëõýýíä öóâàà õîëáîíî;
• Îìûí õóóëèàð ýñýðã¿¿öëèéã òîäîðõîéëæ áîëíî.
 10.15-ð çóðàã. Òîãòìîë ã¿éäýë ¿¿ñãýã÷èéí 10.16-ð çóðàã. Õýðýãëýã÷èéí ýñýðã¿¿öëèéã òîäîðõîéëîõ
óðñãàëûí õ¿÷èéã õýìæèõ.

10.17-ð çóðàã. Äàðààãèéí õýðýãëýã÷èéí ã¿éäëèéã òîäîðõîéëîõ

10.18-ð çóðàã. Äàðààãèéí õýðýãëýã÷èéí ýñýðã¿¿öëèéã òîäîðõîéëîõ

Ñòàðòåð Ñýíñíèé öàõèëãààí

õºäºëã¿¿ð

452

1440 Âò 96 Âò
10.19-ð çóðàã. Öàõèëãààí õºäºëã¿¿ðèéí ÷àäëûã òîäîðõîéëîõ
 Õýâèéí àæèëëàãààòàé ãýðýë

Èõ áèå

Ãýðýë
òîä
àñíà

Çàëãààòàé Ãýðëèéí
óíòðààëãà ýñýðã¿¿öýë 2 Îì

Îðîõ Ðåîñòàòûí ýñýðã¿¿öýë

óòàñíû 0 Îì
áýõýëãýý
Ãàðàõ
óòàñíû Îðîîìîã
áýõýëãýý

Ãýðýë
òîä
àñíà

Çàëãààòàé Ãýðëèéí
óíòðààëãà ýñýðã¿¿öýë 2 Îì
Ðåîñòàòûí ýñýðã¿¿öýë
2 Îì
10.20-ð çóðàã. Õóâüñàõ ýñýðã¿¿öýëòýé õýðýãëýã÷èéí ýñýðã¿¿öëèéã òîäîðõîéëîõ

453
 DT9201A 3 1/2 DIGITAL MULTIMETER
Ôóíêö Õýìæèõ õýìæýý Accuracy
Òîãòìîë ã¿éäëèéí õ¿÷äýë 200 mV-1000V ±(0.5%+1dgt)

Õóâüñàõ ã¿éäëèéí õ¿÷äýë 200 mV-750V ±(0.8%+3dgt)

Òîãòìîë ã¿éäëèéí õ¿÷ 20 µA-20A ±(0.8%+1dgt)

Õóâüñàõ ã¿éäëèéí õ¿÷ 20 µA-20A ±(1.0%+3dgt)

Ýñýðã¿¿öýë 200 Ω-200 MΩ ±(0.8%+1dgt)

Äèîä øàëãàõ Òèéì

Òðàíçèñòîð øàëãàõ Òèéì

Õýëõýý øàëãàã÷ Òèéì

ªãºãäºë òîãòîîã÷ Òèéì

Òýæýýõ õ¿÷äýë 9 âîëüò çàé

Ìóëüòìåòð ÿéäëèéí õ¿÷äýë ÿéäëèéí õ¿÷ Ýñýðã¿¿öýë

Öàõèëãààí õýëõýýíèé ã¿éäýë, õ¿÷äýë, ýñýðã¿¿öëèéã
íýã áàãàæààð õýìæèõ áîëîìæòîé áºãººä ¿¿íèéã
ìóëüòìåòð (òåñòåð) ãýæ íýðëýäýã. Ìóëüòìåòðèéã
äîòîð íü àíàëîã áà äèæèòàë ìóëüòìåòð ãýæ
àíãèëíà. Ñ¿¿ëèéí ¿åä äèæèòàë ìóëüòìåòðèéã èë¿¿
ºðãºí õýðýãëýõ áîëñîí áºãººä ýíý íü õýðýãëýõýä
õÿëáàð áàéäàã.
1. Âîëüòìåòð áîëîí ýñýðã¿¿öëèéã õýìæèõäýý
ìóëüòìåòðèéã õýëõýýíä õýìæèõ ãýæ áàéãàà
öàõèëãààí õýðýãñýëòýé çýðýãöýý õîëáîæ
õýìæèëòèéã õèéíý èíãýõäýý õýìæèõ áàãàæíû –
øîíã COM äýýð, õàðèí + øîíã VΩ øîí äýýð
áýõýëíý;
454 2. ÿéäëèéí õ¿÷èéã õýìæèõäýý ìóëüòìåòðèéã
õýëõýýíä öóâàà õîëáîæ, - øîíã COM äýýð,
õàðèí + øîíã àìïåðààñ íü õàìààðóóëæ íºãºº 2
øîí (A, mA, mA) äýýð áýõýëíý.
 Äîèä øàëãàõ

øóëóóí õîëáîëò áóöàõ õîëáîëò

Öàõèëãààí ñèñòåìä õýìæèëò õèéõ ECU-èéã øàòààõ áîëçîøã¿é áàéäàã. Øàëãàõ ãýðýë
áîëîí âîëüòìåòðèéã õýðýãëýõäýý íýã ¿ç¿¿ðèéã
Ýâäðýëèéí ãýìòëèéã òîãòîîõ íü èõ áèåë¿¿ëýýä íºãºº ¿ç¿¿ðèéã íü øàëãàõ öýãò
Ýâäðýëèéí ãýìòëèéã òîãòîîõ ¿éë ÿâö 5 øàòíààñ áàðüæ ãýðýë àñàõ ýñâýë õ¿÷äýëèéí óòãà çààæ
á¿ðäýíý. áàéâàë òóõàéí öýãò õ¿÷äýë èðæ áàéãààã èëòãýíý.
1. Ìàøèíû æîëîî÷îîñ ëàâëàæ, àæèëëàõã¿é áàéãàà Õýçýý ÷ ECU-ã øàëãàõ ãýðëýýð øàëãàæ áîëîõã¿é.
õýñãèéí á¿õ õýðýãñë¿¿äèéã àñààæ øàëãàæ, Ýñ òýãâýë ãýìòýõ àþóëòàé.
òýìäýãëýë õºòëºõ. ßìàð íýã òîäîðõîé ãýìòëèéí • Ãàë õàìãààëàã÷òàé õîëáîã÷ óòñûã õýðýãëýõ. Ãàë
øàëòãààíûã îëæ ìýäýõ õ¿ðòëýý. Çàäëàõã¿é áàéõ õàìãààëàã÷òàé õîëáîã÷ óòñûã áèò¿¿ õýëõýý ¿¿ñãýõ
õýðýãòýé. ¿åä õýðýãëýíý.
2. Öàõèëãààí õýëõýýíèé á¿ä¿¿â÷èéã óíøèæ ä¿ãíýëò
õèéõ. Ãýìòëèéã áàéæ áîëîõ õóâèëáàðûã á¿ä¿¿â÷
äýýð òýìäýãëýæ. Ñèñòåìèéí ýä àíãèóäûí
àæèëëàãààã á¿ä¿¿â÷ àøèãëàí õººæ ýä àíãèéí
ãýìòëèéã òîäîðõîéëîõ. Ýä àíãèéí ãàë õàìãààëàã÷,
èõ áèå áèåëæ áàéãàà ýñýõ, óíòðààëãà ãýõ ìýò
óäèðäàõ õýðýãñë¿¿äèéã øàëãàõ õýðýãòýé. Íýã
óòàñíààñ ñàëààëæ òýæýýãääýã õýðýãëýã÷äèéí
õóâüä íýãä ñàëààëæ òýæýýãääýã õýðýãñë¿¿ä
àæèëëàæ áàéâàë òýäãýýð ýëåìýíò¿¿ä ñàéí.
Òèéìýýñ àæèëëàõã¿é ãýìòñýí õýñãèéã øàëãà. Õýðýâ
ñàëààëñàí õýðýãñë¿¿ä íýã ýãøèíä àæèëëàõã¿é
áàéâàë ãàë õàìãààëàã÷ áîëîí ðåëåä åðºíõèéä íü 10.21-ð çóðàã. Øàëãàõ ãýðýë
õàìààðàõ ýñýõèéã øàëãà.
3. Ãýìòëèéã çàñâàðëàõ. Ãýìòëèéí ó÷èð øàëòãààíûã
îëæ ò¿¿íèéã çàñâàðëàõ.
4. Ãýõäýý òóõàéí õýñãèéí öàõèëãààí õýëõýý àæèëëàæ
áàéãàà ýñýõèéã íÿãòëàí øàëãàõ õýðýãòýé. Èíãýõèéí
òóëä õýëõýýíèé ãàë õàìãààëàã÷, ðåëå áîëîí
óäèðäàõ õýñãèéã ñàéòàð øàëãàõ.
455
Õýðýãëýõ òîíîã òºõººðºìæ
Âîëüòìåòð áîëîí øàëãàõ ãýðýë
• Øàëãàõ ãýðëèéã ECU (Ýëåêòðîí óäèðäëàãûí
áëîê)-èéã øàëãàõ ¿åä õýðýãëýæ áîëîõã¿é ýíý ¿åä
 mV-èéí õýìæèëò

10.22-ð çóðàã. Öàõèëãààíû õýìæèõ øàëãàõ áàãàæóóä

Õàñàõ öýíýãòýé
øóãàì

10.23-ð çóðàã. Ìàøèí äýýð öàõèëãààí ñèñòåìä

õýìæèëò õèéæ áàéíà

456

10.24- ð çóðàã. Öàõèëãààíû õýìæèõ

àíàëîãè áà äèæèòàë òåñòåð
10.25-ð çóðàã. Äàìæóóëàã÷ óòàñ õîëáîõ áàçàã÷ áàõü

10.26-ð çóðàã. Äàìæóóëàã÷ õîëáîõ

Óòàñíû óãò òóëãàæ

õàâ÷èõ

Óòàñ õàâ÷èõ õýñýãò

÷ºëººòýé îðæ áàéõ

10.27-ð çóðàã. 457

Äàìæóóëàã÷èéã áàçàæ
õîëáîõ àðãà
 Ãýìòëèéã øàëãàõ
Õ¿÷äýëèéí óòãûã øàëãàõ
1. Õýëõýýíèé õ¿÷äýëèéã øàëãàõäàà òåñòåðèéí
¿ç¿¿ðèéã ñàéí õ¿ðãýæ ºãºõ õýðýãòýé. Ýñ òýãâýë
áóðóó çààõ àþóëòàé. Õýðýâ õ¿÷äýëèéí óòãà çààõã¿é
áîë ñàéí íÿãòàëæ ¿çýõ õýðýãòýé.
I. Õ¿÷äýëèéã õýìæèõäýý øàëãàõ ãýðëèéí íýã
¿ç¿¿ðèéã èõ áèåä õ¿ðãýõ, õàðèí âîëüòìåòð
õýðýãëýæ áàéãàà áîë õàñàõ ¿ç¿¿ðèéã èõ
áèåë¿¿ëýõ;
II. Äàðàà íü øàëãàõ ãýðýë áîëîí âîëüòìåòðèéí
íºãºº øîíã øàëãàõ öýãò õ¿ðãýõ (çàëãóóð áîëîí
øîíä);
III. Õýðýâ øàëãàõ ãýðýë àñ÷ áàéâàë, òýíä õ¿÷äýë
áèé ãýæ îéëãîíî. Õàðèí âîëüòìåòð äýýð èëýð÷
áàéãàà óòãûã óíøèõ áºãººä 1 Âîëüòîîñ áàãà óòãà
çààæ áàéâàë òýíä õ¿÷äýë èëðýõã¿é áàéíà ãýñýí
¿ã.
2. Õýëõýý áèò¿¿ ýñýõèéã øàëãàõ
I. Áàòàðåéí õàñàõ øîíã ñàëãàõ;
II. Ìóëüòìåòðèéí õýëõýý øàëãàõ õýñýã äýýð òàâüæ
øàëãà. Èíãýõäýý íýã øîíã íü øàëãàõ õýñãèéíõýý
íýã ¿ç¿¿ð äýýð íºãºº øîíã øàëãàõ õýñãèéíõýý
íºãºº ¿ç¿¿ð äýýð õîëáîæ øàëãàíà. Õýðýâ õýëõýý
áèò¿¿ áàéâàë äóó ãàðíà.
 øîí
Ãåíåðàòîð
Âîëüòìåòð
458
Àìïåðìåòð
Àêêóìóëÿòîð
À. Ãåíåðàòîðûí ãàðàëòûí õ¿÷äýëèéã øàëãàõ
Ýíåðãèýð õàíãàõ ñèñòåìèéã øàëãàõ
À. Ãåíåðàòîðûí ãàðàëòûí õ¿÷äýëèéã
øàëãàõ
Õýìæèëòýíä áýëòãýõ
1. Àñààëòûí ò¿ëõ¿¿ðèéã OFF äýýð òàâü;
2. Áàòàðåéí õàñàõ øîíã ñàëãàõ;
3. Ãåíåðàòîðûí B øîíãîîñ ãåíåðàòîðûí ãàðàëòûí
øîíã ñàëãàõ;
4. Òîãòìîë ã¿éäëèéí àìïåðìåòðèéã (0-îîñ 100 À)
áàòàðåé áîëîí ãåíåðàòîðûí ãàðàëòòàé öóâàà
õîëáîõ;
5. Ãåíåðàòîð Â øîí áîëîí áàòàðåéí + øîíãèéí
õîîðîíä âîëüìåòðèéã çàëãà. Èíãýõäýý
âîëüòìåòðèéí + ¿ç¿¿ðèéã ãåíåðàòîðûí øîí äýýð,
- ¿ç¿¿ðèéã áàòàðåéí + øîí äýýð òóñ òóñ çàëãà;
6. áàòàðåéí õàñàõ øîíã çàëãà.
Øàëãàõ
1. Õºäºëã¿¿ðèéã àñààõ;
2. Èõ ãýðëèéã àñààí õºäºëã¿¿ðèéí õóðäûã òîõèðóóëàí,
àìïåðìåòðèéí çààëò 20 À áàéõ ¿åèéí õ¿÷äýëèéí
óòãûã óíø.
Õýìæèëòèéí ¿ð ä¿í
1. Õýðýâ õ¿÷äýë íü ñòàíäàðò óòãûã çààæ áàéãàà
ýñýõèéã õàð. Ñòàíäàðò óòãà íü: 0.2V max;
2. Õýðýâ õ¿÷äýë íü ñòàíäàðò óòãààñ èõ óòãûã
çààæ áàéâàë, óòàñíû ÷àíãàëàëò áîëîí óòàñíû
 òóñãààðëàã÷èéã øàëãàí õýìæèëòèéã äàõèí õèé;
3. Õºäºëã¿¿ðèéí ýðãýëòèéã ñóë àæèëëàãààí äýýð
òîõèðóóëàí;
4. Áàòàðåéí õàñàõ øîíã çàëãàõ;
5. Àìïåðìåòð áîëîí âîëüòìåòðèéã ñàëãàõ;
6. Ãåíåðàòîðûí ãàðàëòûí øîíã áàòàðåéí Â øîíòîé
õîëáîõ;
7. Áàòàðåéí õàñàõ øîíã õîëáîõ.
Á. Ãåíåðàòîðûí ãàðàëòûí ã¿éäëèéí õ¿÷èéã
øàëãàõ
Õýìæèëòýíä áýëòãýõ
1. Õýìæèëò õèéõèéí ºìíº äàðààõ ç¿éëèéã øàëãà.
1) Áàòàðåéí öýíýãëýëòèéí áàéäëûã øàëãà.
2) Ãåíåðàòîðûí ðåìåéí ÷àíãàëàëòûã øàëãàõ
2. Àñààëòûí ò¿ëõ¿¿ðèéã OFF áàéðëàë äýýð òàâèõ.
3. Áàòàðåéí õàñàõ øîíã ñàëãàõ.
4. Ãåíåðàòîðûí ãàðàëòûí øîíã ñàëãàõ.
5. Òîãòìîë ã¿éäëèéí àìïåðìåòðèéã áàòàðåéí áîëîí
ãåíåðàòîðûí äóíä çóðãèéí äàãóó çàëãàõ.
6. Âîëüòìåòðèéã (0-îîñ 20 Âîëüò) ãåíåðàòîðûí + øîí
áîëîí èõ áèåä çàëãàõ
Õýìæèëò
1. Âîëüìåòðèéí õýìæèëò áàòàðåéí õ¿÷äýëòýé àäèëõàí
áàéãàà ýñýõèéã øàëãà. Õýðýâ âîëüòìåòðûí óòãà 0
Âîëüò áàéâàë âîëüìåòðèéí ¿ç¿¿ðèéã ñàéí ñóóëãàõ
õýðýãòýé.
50À Õ¿÷
30À
Àêêóìóëÿòîð
Öýíýãèéí IGN
ìýäýýëýë
S B
Àìïåðìåòð Á. Ãåíåðàòîðûí ãàðàëòûí ã¿éäëèéí õ¿÷èéã øàëãàõ
Âîëüòìåòð
2. Õºäºëã¿¿ðèéã àñààí, èõ ãýðëèéã àñààõ
3. Èõ ãýðëèéã õîëûí ãýðýë äýýð òàâèí, á¿õýýã
õàëààã÷èéã high (õàìãèéí èõ) òàâèí õºäºëã¿¿ðèéí
ýðãýëòèéã îéðîëöîîãîîð 2500 ýðãýëò/ìèí áàéõ
¿åèéí ã¿éäëèéí óòãûã õýìæèíý.
Õýìæèëòèéí ¿ð ä¿í
1. Àìïåðìåòðèéí óòãà ñòàíäàðò óòãààñ èõ áàéõ ¸ñòîé.
Õýðýâ õýìæèëòèéí óòãà áàãà áàéâàë óòñûã øàëãàí,
ãåíåðàòîðûã àâòîìàøèíààñ àâ÷ äàõèí íÿãòëàí
øàëãàõ õýðýãòýé.
Õÿçãààðûí óòãà :
52.5 A min.............................75A alternator (MPI)
45 A min................................65A alternator (FBC)
2. Õýìæèëòèéã õèéñíèé äàðàà õºäºëã¿¿ðèéã óíòðààí
àñààëòûí ò¿ëõ¿¿ðèéã OFF áàéðëàë äýýð òàâü.
3. Áàòàðåéí õàñàõ øîíã çàëãà.
4. Àìïåðìåòð áîëîí âîëüìåòðèéã ñàëãàõ.
5. Ãåíåðàòîðûí ãàðàëòûí øîíã áàòàðåéí Â øîíòîé
õîëáî.
Áàòàðåéí õàñàõ øîíã çàëãà.
Â. Õ¿÷äýëèéí ººð÷ëºëòèéã øàëãàõ
Õýìæèëòýíä áýëòãýõ
1. Õýìæèëò õèéõèéí ºìíº äàðààõ ç¿éëèéã øàëãà.
1). Àâòîìàøèí äýýð àêêóìóëÿòîð öýíýãëýæ áàéãàà
ýñýõèéã øàëãàõ.
2). Ãåíåðàòîðûí îîñðûí ÷àíãàëãààã øàëãàõ.
459
 2. Àñààëòûí ò¿ëõ¿¿ðèéã OFF áàéðëàë äýýð òàâü. 4. õºäºëã¿¿ðèéí ýðãýëò 2500 ýðã/ìèí áîëîí
3. Áàòàðåéí õàñàõ øîíã ñàëãà; ã¿éäëèéí óòãà íü 10 À ò¿¿íýýñ áàãà óòãàòàé áàéõ
4. Âîëüòìåòðèéã ãåíåðàòîðûí S(L) øîí áîëîí èõ ¿åèéí õ¿÷äýëèéí óòãûã óíø.
áèå äýýð çàëãà; Õýìæèëòèéí ¿ð ä¿í
5. Èíãýõäýý âîëüòìåòðèéí íýìýõ øîíã ãåíåðàòîðûí 1. Õýðýâ õ¿÷äýë íü õ¿ñíýãòýíä áàéãàà óòãàòàé òààð÷
S(L) øîí äýýð, õàñàõ ¿ç¿¿ðèéã èõ áèå áîëîí áàéâàë õ¿÷äýë òîõèðóóëàã÷ íü õýâèéí àæèëëàæ
áàòàðåéí õàñàõ øîí äýýð õîëáî; áàéíà ãýæ îéëãîæ áîëíî. Õýðýâ õ¿ñíýãòýýñ ãàäóóð
6. Ãåíåðàòîðûí ãàðàëòûí øîíã ñàëãà; ººð óòãàòàé áàéâàë ãåíåðàòîð þì óó õ¿÷äýë
7. Òîãòìîë ã¿éäëèéí àìïåðìåòðèéã áàòàðåéí Â øîí òîõèðóóëàã÷ àæèëëàõã¿é áàéíà ãýñýí ¿ã.
áîëîí ãåíåðàòîðûí ãàðàëòûí øîíãèéí õîîðîíä
õîëáîõ; Õ¿÷äýë òîõèðóóëàã÷ òåìïåðàòóðààñ õàìààðíà
8. Õºäºëã¿¿ðèéí ýðãýëò õýìæèã÷èéã áàòàðåéí õàñàõ
Õ¿÷äýë òîõèðóóëàã÷ Õ¿÷äýë òîõèðóóëàã÷èéí óòãà
øîíä õîëáî.
òåìïåðàòóðààñ
Õýìæèëò õèéõ 75 À ãåíåðàòîð 65 À ãåíåðàòîð
õàìààð÷
1. Àñààëòûí ò¿ëõ¿¿ðèéã ON äýýð âîëüòìåòðèéí óòãà
áàòàðåéí õ¿÷äýëèéã çààæ áóé ýñýõèéã øàëãà. Turn -20 0Ñ 14.2-15.4 14.4-15.6
on the ignition switch and check to see that the 20 0Ñ 13.9-14.9 14.2-15.2
2. Õýðýâ S(L) øîí áîëîí áàòàðåéí + øîíãèéí 60 0Ñ 13.4-14.6 13.8-15.1
õîîðîíä 0 Â çààæ áàéâàë õýëõýý àëü íýã õýñýãòýý 80 0Ñ 13.1-14.5 13.6-15.0
ñàëñàí ãýñýí ¿ã. Ýñâýë ãàë õàìãààëàã÷ øàòñàí
áàéõ áîëîìæòîé.
3. õºäºëã¿¿ðèéã àñààí, á¿õ ãýðýë áîëîí öàõèëãààí
õýðýãñëèéã óíòðààõ

50À Õ¿÷

30À

Àêêóìóëÿòîð
20À Öýíýãèéí IGN
ìýäýýëýë

S B

460
Âîëüòìåòð Àìïåðìåòð
Â. Õ¿÷äýëèéí ººð÷ëºëòèéã øàëãàõ
Ã. Øóëóóòãàã÷èéã øàëãàõ • ýõëýýä òàòàõ ðåëåéí õ¿÷äýëèéã;
• Àêêóìóëÿòîðûí áàòåðåéí õ¿÷äýëèéã;
Íýìýõ øóëóóòãàã÷èéã øàëãàõ • Ñòàðòåðèéí õ¿÷äýëèéã øàëãàíà;
Íýìýõ øóëóóòãàã÷ áîëîí ñòàòîðûí îðîîìãèéí • Õîëáîõ óòàñíóóäûã øàëãàíà;
õîîðîíäîî õîëáîãäñîí ýñýõèéã øàëãàõûí òóëä • Àñààëòûí õýëõýýíèé ðåëåã øàëãàíà;
îììåòðèéã àøèãëàí øàëãàíà. Îììåòð çºâõºí íýã • Àñààëòûí õýëõýýíèé ã¿éäýë ñàëãàã÷èéã øàëãàíà;
÷èãëýëä õîëáîãäñîí áàéõ áºãººä õî¸ð ÷èãëýëäýý • Àñààëòûí õýëõýýíèé ò¿ëõ¿¿ð áà àñààõ òîâëóóðûã
õîëáîãäñîí áàéâàë äèîä øàòñàí ýñâýë áîãèíî øàëãàíà.
õîëáîî ¿¿ñãýñýí áàéõ áºãººä ñîëèõ øààðäëàãàòàé.
Õàñàõ øóëóóòãàã÷èéã øàëãàõ Àìïåðìåòð
Õàñàõ øóëóóòãàã÷ áîëîí ñòàòîðûí îðîîìãèéí
õîîðîíäîî õîëáîãäñîí ýñýõèéã øàëãàõûí òóëä
îììåòðèéã àøèãëàí øàëãàíà. Îììåòð çºâõºí íýã
÷èãëýëä õîëáîãäñîí áàéõ áºãººä õî¸ð ÷èãëýëäýý
õîëáîãäñîí áàéâàë äèîä øàòñàí ýñâýë áîãèíî
õîëáîî ¿¿ñãýñýí áàéõ áºãººä ñîëèõ øààðäëàãàòàé.
Äèîäûã øàëãàõ
Äèîäóóäûí òºãñãºë¿¿ä õîîðîíäîî õîëáîãäñîí
ýñýõèéã îììåòð àøèãëàí øàëãàõ áºãººä çºâõºí íýã
÷èãëýëä ë õîëáîãäñîí áàéíà. Õýðýâ õî¸ð ÷èãëýëä
õîëáîãäñîí áàéâàë äèîä áîëîí øóëóóëòãàã÷èéã
ñîëèõ øààðäëàãàòàé.
Àñààëòûí ñèñòåìä õýìæèëò øàëãàëò õèéõ
Àñààëòûí ñèñòåìnaí õýëõýýíä õýìæèëò õèéõ
äàðààëàë.
10.28-ð çóðàã. Àñààëòûí õýëõýýã øàëãàõ á¿ä¿¿â÷

461

Ã. Øóëóóòãàã÷èéã øàëãàõ
 Ñàëãààòàé

10.30-ð çóðàã. Àñààëòûí õýëõýýíèé

ðåëåã øàëãàõ á¿ä¿¿â÷

Ò¿ëõ¿¿ð
çàëãóóð

Òîâ÷òîé
çàëãóóð
Ñàëãààòàé
Òîâ÷òîé
çàëãóóð

10.29-ð çóðàã. Àñààëòûí õýëõýýíèé õîëáîõ óòàñíóóäûã øàëãàõ 10.31-ð çóðàã. Àñààëòûí õýëõýýíèé
á¿ä¿¿â÷ ðåëåã ñòàðòåðààñ ñàëãàæ íýìýëò èõ
áèåòýéãýýð øàëãàõ á¿ä¿¿â÷

462
10.32-ð çóðàã. Àñààëòûí 10.33-ð çóðàã. Àñààëòûí 10.34-ð çóðàã. Àñààëòûí õýëõýýíèé
õýëõýýíèé ðåëåã ñòàðòåðààñ õýëõýýíèé ã¿éäýë ò¿ëõ¿¿ð áà àñààëòûí òîâ÷ëóóðûã
ñàëãàæ øàëãàõ á¿ä¿¿â÷ ñàëãàã÷èéã øàëãàõ á¿ä¿¿â÷ øàëãàõ á¿ä¿¿â÷
ªªÐÈÉêª ØÀËÃÀÕ ÀÑÓÓËÒ

1. Ìàøèí ìåõàíèçìûí ýð÷èì õ¿÷íèé ýõ 4. Äàðààõ çóðãààñ ãåíåðàòîðûí ðîòîðûã

¿¿ñâýð ãåíåðàòîð ÿìàð ¿¿ðýãòýé âý? íýðëýíý ¿¿?
a) Ãåíåðàòîð íü õºäºëã¿¿ð àæèëëàæ áàéõ ¿åä
á¿õ öàõèëãààí õýðýãëýã÷èéã öàõèëãààí ýð÷èì 1 2 3 4
õ¿÷ýýð õàíãàíà
b) Ãåíåðàòîð íü õºäºëã¿¿ð àæèëëàæ áàéõ ¿åä
ñòàðòåðààñ áóñàä á¿õ öàõèëãààí õýðýãëýã÷èéã
öàõèëãààí ýð÷èì õ¿÷ýýð õàíãàíà
c) Ãåíåðàòîð íü õºäºëã¿¿ð àæèëëàæ áàéõ
¿åä àêêóìóëÿòîðîîñ áóñàä á¿õ öàõèëãààí
õýðýãëýã÷èéã öàõèëãààí ýð÷èì õ¿÷ýýð õàíãàíà
d) Äýýðõ õàðèóëò á¿ãä õóäàë
2. Õ¿íä ìàøèí ìåõàíèçìûí öàõèëãààí a) 1 b) 2 c) 3 d) 4
ñèñòåìèéí ãåíåðàòîð, àêêóìóëÿòîð õî¸ð
ÿìàð õîëáîëòîîð õîëáîãäñîí áàéäàã âý? 5. Äàðààõ çóðãèéã òàéëáàðëàíà óó?
a) Öóâàà
b) Çýðýãöýý
c) Õîñîëñîí
d) Äýýðõ õàðèóëò á¿ãä ¿íýí
3. Õ¿íä ìàøèí ìåõàíèçìûí öàõèëãààí
ñèñòåì õýäýí Âîëüòûí õ¿÷äýëýýð
àæèëëàäàã âý?
a) Õóüâñàõ ã¿éäëèéí 12 áà 24 Â
b) Òîãòìîë ã¿éäëèéí 12 áà 24 Â 463
c) Òîãòìîë ã¿éäëèéí 12 Â
d) Òîãòìîë ã¿éäëèéí 24 Â a) Ãåíåðàòîðûí ãóðâàëæèí õîëáîëò
b) Ãåíåðàòîðûí õîñîëñîí õîëáîëò
c) Ãåíåðàòîðûí îäîí õîëáîëò
d) Ãåíåðàòîðûí öóâàà õîëáîëò
 6. Äàðààõ òîäîðõîéëîëòóóäûí àëü íü áóðóó âý?
a) Ãåíåðàòîðûí àæèëëàãààã õÿíàõ ãýðýë íü àñààõ
ò¿ëõ¿¿ð ò¿ëõýõ ¿åä àñàæ ãýðýëòýýä õºäºëã¿¿ð
àñàæ ãåíåðàòîð àæèëëàõàä ãåíåðàòîðûí
àæèëëàãààã ìýäýýëæ áàéíãà àñààëòòàé áàéíà
b) Àìïåðìåòð íü àêêóìóëÿòîðûí öýíýãëýãäýæ
áàéãàà áîëîí ò¿¿íýýñ õýðýãëýã÷èä ºã÷ áàéãàà
ã¿éäëèéí õýìæýýã çààíà
c) Ãåíåðàòîðûí àæèëëàãààã õÿíàõ ãýðýë íü àñààõ
ò¿ëõ¿¿ð ò¿ëõýõ ¿åä àñàæ ãýðýëòýýä õºäºëã¿¿ð
àñàæ ãåíåðàòîð àæèëëàõàä ãåíåðàòîðûí
àæèëëàãàà õýâèéí áîë óíòàðíà
d) Âîëüòìåòð íü àêêóìóëÿòîð äýýðõ õ¿÷äýëèéí
õýìæýýã çààõ áà àñààõ ò¿ëõ¿¿ð ò¿ëõýõýä
àêêóìóëÿòîðûí õ¿÷äýëèéí õýìæýýã çààæ
õºäºëã¿¿ð àñàõàä ãåíåðàòîðûí ãàðãàæ áóé
õ¿÷äýëèéã çààíà
7. Äàðààõ çóðãèéã òàéëáàðëàíà óó?
12 V
+
+
12 V
Ìàøèí, ìåõàíèçìûí èõ áèå, ñóóðü
c) Óõðàõ ¿åèéí ãýðëèéí àæèëëàãàà
d) Òîîðìîñíû ãýðëèéí àæèëëàãàà
10. Õ¿íä ìàøèí ìåõàíèçìûí öàõèëãààí
ñèñòåìèéí õÿíàõ õýðýãñë¿¿ä õýðõýí
àæèëëàäàã âý? Áóðóó õàðèóëòûã îëíî óó?
a) Àìïåðìåòðèéí çààëò íýìýõ çààæ ààæìààð
òýã çààëòàä äºõíº
b) Âîëüìåòðèéí çààëò õºäºëã¿¿ð àñàõàä çààëò
íýìýãäýæ öàãààí çóðààñàíä òîãòîíî
c) Ãåíàðàòîðûí óëààí ãýðýë àñààõ ò¿ëõ¿¿ð
ò¿ëõýõýä àñààä õºäºëã¿¿ð àñàõàä óíòàðíà
d) Äýýðõ õàðèóëòóóä á¿ãä õóäàë
11. Äàðààõ òîäîðõîéëîëòóóäûí àëü íü çºâ áý?
a) Èõ ãýðýë áà îâðûí ãýðýë, ãýðëèéí òºâ
ò¿ëõ¿¿ð, ãýðëèéí øèëæ¿¿ëýã áàãà õàìãààëàã÷
çýðãèéã öóâàà õîëáîíî
b) Àêêóìóëÿòîðûí íýìýõ øîí, ãýðýë õî¸ðûí
õîîðîíä ãýðëèéí òºâ ò¿ëõ¿¿ð áà ãýðëèéí
øèëæ¿¿ëãèéã çýðýãöýý õîëáîíî
c) Àêêóìóëÿòîðûí íýìýõ øîí, ãýðýë õî¸ðûí
õîîðîíä ãýðëèéí òºâ ò¿ëõ¿¿ð áà ãýðëèéí
øèëæ¿¿ëãèéã öóâàà õîëáîíî
d) Äýýðõ õàðèóëòóóä á¿ãä ¿íýí

12. Äàðààõ çóðãààñ Îìûí õóóëèàð õ¿÷äýë áà

ýñýðã¿¿öëèéã ÿàæ òîäîðõîéëîõ âý?
a) Öàõèëãààí ýä àíãèóäûã õîëáîõ äàðààëàë
b) Àêêóìóëÿòîðûí áàòåðåéí õîëáîëò 1 2 3
c) Ìàøèíû öàõèëãààí ñèñòåìèéí íýã óòàñíû Å Å Å
äàìæóóëàã÷èéí çàð÷èì
d) Äýýðõ õàðèóëòóóä á¿ãä ¿íýí I R I R I R

8. Äàðààõ çóðãààñ ðåëå áà õóâüñàõ a) Òîäîðõîéëîõ áîëîìæã¿é

ýñýðã¿¿öëèéã îëíî óó? b) 2 áà 3
c) 1 áà 2
d) 1 áà 3
13. Äàðààõ çóðàãò á¿ä¿¿â÷èä ÿìàð õýìæèëò
õèéæ áàéíà âý?
1 2 3 4
12 V
a) Òîãòìîë ã¿éäýë ¿¿ñãýã÷èéí
a) 2 áà 3 b) 1 áà 4 c) 2 áà 4 d) 3 áà 4 ã¿éäëèéí õýìæýýã
9. Äàðààõ çóðàãò ãýðëèéí ÿìàð àæèëëàãààã V b) Òîãòìîë ã¿éäýë ¿¿ñãýã÷èéí
òàéëáàðëàñàí áàéíà âý? õ¿÷äýëèéí õýìæýýã
c) Òîãòìîë ã¿éäýë ¿¿ñãýã÷èéí
òåìïåðàòóðûí õýìæýýã
12 V
d) Òîãòìîë ã¿éäýëèéí
ãàçàðäóóëãûí õýìæýýã
14. Àìïåðìåòðèéã öàõèëãààí õýëõýýíä
õýðõýí õîëáîõ âý?
464 a) Öóâàà
b) Çýðýãöýý
c) Õîëèìîã
a) Äîõèîíû ãýðëèéí àæèëëàãàà d) Òóõàéí íºõöºë áàéäëààñ øàëòãààëíà
b) Îâðûí ãýðëèéí àæèëëàãàà
15. Øàëãàõ ãýðëýýð öàõèëãààí õýëõýýíèé ÿìàð
ýä àíãèéã õýìæèæ áîëîõã¿é âý?
a) Øàëãàõ ãýðëèéã ECU (Ýëåêòðîí óäèðäëàãûí
áëîê)-èéã øàëãàõ ¿åä õýðýãëýæ áîëîõã¿é, ýíý
¿åä ECU-èéã øàòààæ áîëçîøã¿é áàéäàã
b) Øàëãàõ ãýðëýýð äîõèîíû ãýðëèéã øàëãàæ
áîëîõã¿é, ãýðëèéã øàòààæ áîëçîøã¿é
c) Øàëãàõ ãýðëýýð áàòåðåéã øàëãàæ áîëîõã¿é,
ãýðëèéã øàòààæ áîëçîøã¿é
d) Øàëãàõ ãýðëýýð äóóò äîõèîã øàëãàæ
áîëîõã¿é, ðåëåéã øàòààæ áîëçîøã¿é
16. Öàõèëãààí õýëõýýíèé ãàë õàìãààëàã÷ ãýæ
þó âý?
a) Ãàë õàìãààëàã÷ íü õýëõýýíä öóâàà õîëáîãäîæ
òýíä ã¿éäëèéí ººð÷ëºëòèéã òîäîðõîé ãàë
õàìãààëàã÷èéí çààñàí óòãààñ äàâàõ ¿åä ººðºº
øàòàõã¿é õàìãààëàõ õýðýãñëèéã õýëíý
b) Ãàë õàìãààëàã÷ íü õýëõýýíä öóâàà õîëáîãäîæ
òýíä ã¿éäëèéí ººð÷ëºëòèéã òîäîðõîé ãàë
õàìãààëàã÷èéí çààñàí óòãààñ äàâàõ ¿åä ººðºº
õàéëæ øàòàõ õýðýãñëèéã õýëíý
c) Ãàë õàìãààëàã÷ íü õýëõýýíä çýðýãöýý
õîëáîãäîæ òýíä ã¿éäëèéí ººð÷ëºëòèéã
òîäîðõîé ãàë õàìãààëàã÷èéí çààñàí óòãààñ
äàâàõ ¿åä ººðºº øàòàõã¿é õàìãààëàõ
õýðýãñëèéã õýëíý
d) Ãàë õàìãààëàã÷ íü õýëõýýíä õîëèìîã
õîëáîãäîæ òýíä ã¿éäëèéí ººð÷ëºëòèéã
òîäîðõîé àëõàì ãàë õàìãààëàã÷èéí çààñàí
óòãààñ äàâàõ ¿åä ººðºº øàòàõã¿é õàìãààëàõ
õýðýãñëèéã õýëíý
17. Äàðààõ çóðãèéã òàéëáàðëàíà óó?
øóëóóí õîëáîëò áóöàõ õîëáîëò
a) Ìóëüòìåòðýýð ýñýðã¿¿öëèéí àæèëëàãààã
õýðõýí õýìæèõ òóõàé çààâàð
b) Ìóëüòìåòðýýð äèîäûí àæèëëàãààã õýðõýí
õýìæèõ òóõàé çààâàð
c) Ìóëüòìåòðýýð òðàíçèñòîðûí àæèëëàãààã
õýðõýí õýìæèõ òóõàé çààâàð
d) Ìóëüòìåòðýýð õýëõýýíèé àæèëëàãààã õýðõýí
õýìæèõ òóõàé çààâàð
18. Äàðààõ çóðàãò ìóëüòìåòðýýð ÿìàð
õýìæèëò õèéæ áàéíà âý?
a) Ìóëüòìåòðèéã õ¿÷äýë õýìæèã÷ äýýð
òîõèðóóëæ, áàòåðåéã çýðýãöýý õîëáîí õ¿÷äýë
õýìæèæ áàéíà
b) Ìóëüòìåòðèéã ã¿éäýë õýìæèã÷ äýýð
òîõèðóóëæ, õýëõýýã ñàëãàí öóâàà õîëáîí
õýëõýýíèé ã¿éäëèéí õ¿÷èéã õýìæèæ áàéíà
c) Ìóëüòìåòðèéí ýñýðã¿¿öýë õýìæèã÷ äýýð
òîõèðóóëæ, ýñýðã¿¿öýëä çýðýãöýý õîëáîí
ýñýðã¿¿öëèéã õýìæèæ áàéíà
d) Äýýðõ õàðèóëòóóä á¿ãä ¿íýí
19. Äàðààõ òîäîðõîéëîëòóóäûí àëü íü áóðóó âý?
a) Õàìãààëàõ õýðýãñýë ãýæ öàõèëãààí ñèñòåìä
áîãèíî õîëáîî ¿¿ñ÷ öàõèëãààí õýðýãñëèéã
øàòààõ àþóëòàé áàéäàë áèé áîëñîí ¿åä
öàõèëãààí õýðýãñëèéã õàìãààëæ ººðºº øàòàõ,
ñàëàõ áàãàæ õýðýãñëèéã õýëíý.
b) Öàõèëãààí ñèñòåìèéã õàìãààëàõ õýðýãñýëä
àñààëòûí ò¿ëõ¿¿ð, áàòàðåé, ãåíåðàòîð
õàìààðíà.
c) Öàõèëãààí ñèñòåìèéã õàìãààëàõ õýðýãñýë ãàë
õàìãààëàã÷, ðåëå, àâòîìàò ñàëãàã÷ õàìààðíà
d) Öàõèëãààí õýëõýýíèé ã¿éäýë, õ¿÷äýë,
ýñýðã¿¿öëèéã íýã áàãàæààð õýìæèõ áîëîìæòîé
áºãººä ¿¿íèéã ìóëüòìåòð ãýæ íýðëýäýã
20. Äàðààõ çóðàã äýýð ÿìàð àæèëáàð
ã¿éöýòãýæ áàéíà âý?
465
a) Áàòàðåéí ã¿éäýë õ¿÷äýëèéã øàëãàæ áàéíà
b) Àñààëòûí öàõèëãààí õýëõýýã øàëãàæ áàéíà
c) Ãåíåðàòîðûã øàëãàæ áàéíà
d) Ñòàðòåðûã øàëãàæ áàéíà