YAPI

ELEMANLARI
TASARIMI
2
İsmail Ağa Gönül
Dicle Üniversitesi
Mimarlık Fakültesi
Mimarlık Bölümü
MERDİVENLER
&
RAMPALAR
&
ASANSÖRLER
İnsanlar sürekli olarak farklı yükseklikte olan noktalar
arasında gidip gelmek ve bu sırada bu noktalar arasındaki
bağlantıyı sağlayan düşey dolaşım araçlarını kullanmak
zorundadırlar. Sabit ya da hareketli olan bu araçlar;

 Merdivenler
 Rampalar
 Asansörler

olmak üzere üç grupta toplanırlar. Merdivenlerle rampalar

tek başlarına, ancak sınırlı yükseklikler arasında bağlantı
sağlayabilirler. Bu yükseklik, sirkülasyonun hızına,
yoğunluğuna ve sürekliliğine bağlıdır. Yükseklik belirli
sınırları aşar ya da yoğunluk ve sirkülasyon hızı artarsa,
ayrıca hareketli araçlar gereklidir ki bunlar asansörler ve
yürüyen merdivenlerdir.
Asansörler bozulabileceğinden, bağlantının sürekliliği ve
özellikle güvenliği açısından bitişiklerinde sabit merdivenler
düzenleme zorunluluğu vardır.
Yürüyen merdivenler bozulsalar bile normal merdiven
olarak kullanılabilirler. Ancak onarılmaları gerekeceğinden,
sürekli olarak görev yapabilmeleri için ya çift olmaları ya da
binada bulunması zorunlu olan diğer merdivenlerden başka
bir merdivenle desteklenmeleri gereklidir.
Bir düşey dolaşım aracı farklı düzeylerde bulunan noktalar
arasındaki bağlantıyı sağladığına göre, bu noktaları
birleştiren doğrunun yatayla oluşturduğu açı o aracın eğim
açısını belirler. Bu açı 0° ile 90° arasında değişir. Düşey
dolaşım araçlarının hangi eğim sınırları içinde kullanıldıkları
aşağıdaki şekilde gösterilmiştir.
Farklı yükseklikte olan noktalar arasındaki bağlantı, eğimli
yollar yani rampalarla sağlanıyorsa eğim açısı hiçbir zaman
20°’yi geçmemelidir. Hatta rampaların eğim açısı 15°’den
büyük ise, yürümek zorlaşacağından, düzenli aralıklarla
basamaklar oluşturularak eğim azaltılmalıdır.
Eğim açısının 20°’den büyük olması durumunda rampanın
tümünün kademelendirilerek merdiven haline getirilmesi
gereklidir. Bina merdivenlerinde eğim açısının üst sınırı 45°
olmalıdır. Vapurlar, makine daireleri gibi özel kullanma
koşulları bulunan ve planda az yer kaplaması istenen
merdivenlerin eğim açısı çok dik (45° ile 60° arası) olabilir.
Yürüyen merdivenlerin eğim açısı, güvenlik bakımından 20°
ile 30° arasında olmalıdır.
Sabit ya da hareketli el merdivenlerinin eğim açısı ise 60° ile
90° arasıdır.
Asansörlerin normal eğim açısı 90° olmakla beraber bunlar
60° ile 90° arasındaki her eğimde uygulanabilirler.
Merdiven, düşey dolaşım araçlarının en yaygın olanıdır.
Bunun en önemli sebebi ulaşım görevini emniyetli ve süratli
olarak yapabilmesidir. Buna diğer dolaşım araçlarına
nazaran daha etkili ve daha ekonomik olması da katılırsa,
merdivenin, düşey dolaşım araçlarında bulunması istenen
özelliklerin çoğuna sahip olduğu görülür.
MERDİVENLER
Merdivenlerle İlgili
Temel Bilgiler
 Merdivenle İlgili Tanımlar

İki farklı yükseklik

(düzlem) arasında ulaşım Korkuluk
sağlayan basamaklar Küpeşte
dizisine merdiven denir.

Basamak Rıht

Genişliği

Çıkış
Kol

Hattı
Merdiven Ara Kova
Kovası Kol Sahanlık Kol Hattı
 Korkuluk

Küpeşte

Merdiven kolu birbirini izleyen

basamaklardan oluşur. Yerlerine Basamak Rıht

göre bunlar “başlangıç

basamağı”, “normal basamak”,
“ilk basamak”, “son basamak” ve
“sahanlık basamağı” adını alırlar.

Genişliği
Çıkış

Kol
Hattı
Merdiven Kova
Basamakların ön yüzüne rıht, ön Kovası Kol
Ara
Sahanlık Kol Hattı

ve yan kenarlarındaki çıkıntılara

profil denir.
Merdiven kolları arasında
Korkuluk
güvenlik, rahatlık ve planlama
Küpeşte
esnekliği sağlamak için
sahanlıklar düzenlenir. Sahanlık
türleri “ara sahanlık”, “köşe
sahanlığı”, “tam sahanlık” ve “kat Basamak Rıht

sahanlığı”dır.
Merdivenlerin açık kenarlarının
güvenlik için korkuluklarla

Genişliği
Çıkış

Kol
Hattı
korunması gereklidir. Merdiven Ara Kova
Kol Kol
Korkuluklarda iniş çıkışlar Kovası Sahanlık Hattı

sırasında tutunmak için küpeşte

düzenlenir. Merdiven
kenarlarında korkuluğa
gereksinme olmasa bile küpeşte
zorunludur.
Sahanlıkların ve merdiven Korkuluk
kollarının iç kenarlarının Küpeşte
belirlediği çizgiye kova hattı, bu
hattın sınırladığı boşluğa
merdiven kovası, bu alan dolu ise Rıht
Basamak
çekirdek denir.
Merdivenlerde iniş çıkışlar
sırasında genellikle izlenen yol

Genişliği
çıkış hattıdır. Çıkış hattı üzerinde Çıkış

Kol
Hattı
basamak genişlikleri birbirine eşit Merdiven
Kovası Kol
Ara
Sahanlık Kol
Kova
Hattı
ve eğim normal olmalıdır.
Baş yüksekliği, bir merdiven kolu
üstündeki, geçişe olanak
sağlayan hacmin düşey
doğrultuda ölçülen yüksekliğidir.
 Biçimlerine Göre Merdivenler
Merdivenler biçimlerine göre “düz kollu dikdörtgen
basamaklı”, “düz kollu yamuk basamaklı”, “kısmen dönel” ve
“dönel” olmak üzere dörde ayrılır. Bunlardan her biri tek, çift,
üç ve dört kollu olabilir.

Düz kollu Kısmen dönel Dönel

(Dikdörtgen basamaklı)
Tek kollu Çift kollu

Üç kollu
Düz kollu dikdörtgen
basamaklı merdivenlerin
belirgin özelliği çıkış hattının
bir doğru ve tüm
basamaklarının plandaki
şeklinin dikdörtgen veya
paralel kenar olmasıdır.
Düz kollu yamuk basamaklı
merdivenlerde de çıkış hattı
bir doğrudur. Basamaklarının
ise bir kısmı ya da tümü
yamuk şeklinde olabilir.
Kısmen dönel merdivenlerin
çıkış hattının bir bölümü
eğridir. Bu nedenle
basamaklarının bir bölümünün
plandaki şeklinin yamuk
olması zorunludur.
Dönel merdivenlerde ise çıkış
hattının tümü eğri ve
basamaklarının da tümü
yamuk şeklindedir. Dönel
merdivenlerin, çizim ve yapım
kolaylığı göz önünde
tutulursa, dairesel olması
daha uygundur.
 Merdivenlerde Boyutsal
Koşullar
Merdivenlerde boyutsal koşullar şu alt başlıklar altında
incelenecektir:
 Basamak boyutları
 Merdiven genişliği
 Sahanlık boyutları
 Merdiven kolu uzunluğu
 Baş yüksekliği
 Korkuluk ve küpeşte
 Merdiven sayısı ve uzaklığı
 Çıkış hattı
 Basamak Boyutları
Basamak, merdivende her adımda basılan ve art arda
gelen birbirinden yüksek yüzeylerden her biridir.
Birbirini izleyen basamağın üst yüzeyleri arasındaki
düşey mesafeye “rıht yüksekliği (R)”, iki rıht arasındaki
mesafeye ise “basamak genişliği (B)” denir.
Düz kollu merdivenlerin her noktasında basamak genişliği
aynıdır. Bu genişliğe “normal basamak genişliği (Bn)”
denir. Dönel ya da yamuk basamaklı merdivenlerde
sadece çıkış hattı üzerindeki genişlikler normal, diğer
noktalarda ise daha dar veya daha geniştir.
Normal basamak genişlikleri, merdiven eğimine ve adım
uzunluğuna bağlı olarak belirlenmelidir. İniş çıkış
rahatlığı ve güvenliği bakımından bu genişlik 26 cm.den
az olursa inişlerde ayağın bir kısmı boşlukta
kalabilmekte, 32 cm.den fazla olursa çıkışlarda rıhtlara
ayak takılabilmektedir. Bununla birlikte bu koşul sadece
normal eğimli merdivenlerde olanaklıdır. Sonuç olarak
eğim bölgelerine göre normal basamak genişlikleri için
aşağıda verilen sınır değerler aşılmamalıdır:
Yatık eğimli merdivenler (20-25°) 32<Bn<36 cm
Normal eğimli merdivenler (25-36°) 26≤Bn≤32 cm
Dik eğimli merdivenler (36-45°) 22<Bn<26 cm
Kova hattı üzerindeki en küçük basamak genişliği (Bmin)
ile, duvar hattı üzerindeki en büyük basamak genişliği
(Bmax), çıkış hattının yerine bağlıdır. Ancak kural olarak
kova hattı üstündeki basamak genişlikleri hiçbir zaman
10 cm.den daha dar olmamalıdır. (Bmin≥10 cm.)
Ufak farklılıklar tehlikeli olduğundan bir merdivenin tüm
basamaklarında rıht yükseklikleri aynı olmalıdır. Eğim
açısına bağlı olarak rıht yüksekliklerinin yaklaşık
değerleri ise aşağıdaki sınırlar içinde kalmalıdır.

Yatık eğimli merdivenler (20-25°) 12<R<15 cm

Normal eğimli merdivenler (25-36°) 15≤Rn≤19 cm
Dik eğimli merdivenler (36-45°) 19<R<22 cm

NOT: Normal olarak dış merdivenler yatık, iç

mekanlardaki esas merdivenler normal eğimli olmalıdır.
Servis merdivenleri ile az yer kaplaması istenen diğer
tüm iç merdivenler dik eğimli olabilirler.
Bir merdivenin iniş çıkış rahatlığı ve güvenliği; eğimi,
rıht ve basamak boyutları ve adım uzunluğu
arasındaki ilişkilere bağlıdır.
Rıht ve basamak boyutları arasında aşağıdaki “Eğim
İlişkisi” vardır:
R
tgα =
B
Rıht ve basamak boyutlarının ayrıca adım uzunluğuna
bağlı olması gerektiği açıktır. Rıht ve basamak
boyutlarının belirlenmesinde “Adım Uzunluğu İlişkisi”
denen ve çok eskiden beri bilinen bir eşitlik
kullanılmaktadır:
B+2R=63 cm
Burada 63 cm ortalama bir adım uzunluğudur.
Diğer taraftan bir merdivenin rahatlığı basamak genişliği
ile rıht yüksekliği arasındaki sayısal farka bağlıdır. Bu
fark çok büyük ya da çok küçük olursa iniş çıkışlar
yorucu olmaktadır. Yapılan araştırmalar, ideal eğim
ilişkisinde bu farkın 12 cm. olması gerektiği sonucunu
vermiştir. Bu varsayıma göre de aşağıdaki “Rahatlık
İlişkisi” yazılabilir:
B-R=12 cm
Merdivenlerde meydana gelen kazaların ise rıht
yüksekliğinden çok basamak genişliğinden
kaynaklandığı saptanmıştır. Yani basamak genişliği dik
eğimli merdivenlerde çok dar, yatık eğimlilerde ise çok
geniş olmamalıdır. Bu koşulun sağlanması için de rıht
ve basamak boyutları arasında aşağıdaki “Güvenlik
İlişkisi” bulunmalıdır:
B+R=46 cm
Adım uzunluğu, rahatlık ve güvenlik ilişkilerinden rıht
ve basamak boyutları hesaplanırsa bunların üçüne de
uyan ideal bir merdivende rıht yüksekliğinin 17 cm.,
basamak genişliğinin ise 29 cm. olması gerektiği
sonucuna varılır. Bu durumda merdiven eğimi 30°
olmaktadır.

O halde ideal eğim ilişkisi sadece eğim açısı 30° olan

merdivenlerde söz konusudur. Gerçekten de çok
sayıda insan üzerinde yapılan araştırmalar en rahat,
kolay inilip çıkılan ve güvenli olan merdivenin eğim
açısının 30°, rıht ve basamak boyutlarının da 17/29 cm.
olması gerektiği sonucunu vermiştir.
Ancak tüm merdivenlerin eğim açısının 30° yapılması
olanaksızdır. Eğim değiştikçe de adım uzunluğu
ilişkisinden elde edilen değerler ideal boyutlarından
uzaklaşmaktadır. Bu durumda izlenecek yöntem, rıht ve
basamak boyutlarını eğim ve adım uzunluğu
ilişkilerinden hesapladıktan sonra bulunan rıht
yüksekliğini sabit tutarak basamak genişliğini rahatlık
ve güvenlik ilişkilerine göre düzeltmektir. Ancak bu
yöntem belirli değildir ve özellikle dik ve yatık eğimlerde
karar vermek zordur. Bu nedenle yaklaşık değerler
veren yeni bir ilişki gerekmektedir. Yapılan incelemeler
sonucu aşağıdaki ilişkinin normal eğimli merdivenler
için uygun sonuçlar verdiği saptanmıştır:
B+1,5R=54,5 cm
Dik ve yatık eğimli merdivenlerde de bu ilişki diğer
ilişkilere göre daha uygun sonuçlar vermekle beraber,
basamak genişliği yatık eğimlilerde gereğinden
büyük, dik eğimlilerde ise küçük olmakta, buna karşın
söz konusu eğimlerde aşağıdaki ilişki daha uygun
sonuç vermektedir:
B+ 4/3R=52 cm
Son iki ilişki yardımı ile rıht ve basamak boyutlarından
biri belli ise diğeri, ya da sadece eğim belli ise her ikisi
hiçbir düzeltmeye gerek kalmadan bulunabilir.
Merdiven basamaklarının ön ve yan kenarlarında,
görünüşü hafifletmek ya da ağırlaştırmak, basamak
genişliğini arttırmak ve ayakkabı darbelerinin rıht
yüzeylerini kirletmesini engellemek amacıyla
düzenlenen profillerin genişliği, kullanılan malzemeye
bağlı olarak 2≤Pg≤4 cm. olmalıdır. Bu genişliğin 4
cm’den daha büyük olması çıkışlarda ayak
takılabileceği için tehlikeli, 2 cm’den küçük olması ise
etkisiz ve faydasızdır.
 Merdiven Genişliği

Merdiven kolunun çıkış hattına paralel kenarları

arasındaki genişliktir. Merdiven genişliğinin (L)
öncelikle onu kullanacak insan sayısına göre
saptanması gerektiği açıktır. Bazı binalarda ise
insanların binayı boşaltma süresi de göz önünde
tutulmalıdır.
Bir binada merdivenlerin toplam genişliği toplam
sirkülasyon yoğunluğuna bağlıdır. SİRKÜLASYON
YOĞUNLUĞU, sık sık karşılaşan ya da birlikte inip
çıkan insan sayısıdır. Merdiven genişliği bu sayı kadar
BİRİM ÇIKIŞ GENİŞLİĞİ toplamına eşit olmalıdır.
İnsan genişliğine bağlı olan bir birim çıkış genişliği,
kenarları açık merdivenlerde 60 cm, bir kenarı açık
olanlarda 70 cm, iki duvar arasında olan dehliz
merdivenlerde ise 80 cm olmalıdır.
Fazla her birim çıkış genişliği için de bu değerlere 50 cm
eklenmelidir. Örneğin 2 birim çıkış genişliğinde olan
kenarları açık bir merdiven 110 cm, 3 birim çıkış
genişliğinde olan ise 160 cm olmalıdır.
Bir bina için gerekli olan en az toplam birim çıkış
genişliği sayısı 500 kişiye kadar aşağıdaki gibi
belirlenmeli ve fazla her 500 kişi için bu sayı 3 birim
çıkış genişliği arttırılmalıdır.

İnsan Sayısı Birim Çıkış Genişliği Sayısı

50 1
51-100 2
101-200 3
201-300 4
301-400 5
401-500 6
 Sahanlık Boyutları
Sahanlıklar merdiven kolları arasında düzenlenen döşeme
parçalarıdır. Ana işlevleri iniş çıkış rahatlığını ve güvenliğini
arttırmaktır. Ayrıca çok kollu merdivenlerin yön değiştirmesini
ve çeşitli düzeylerdeki katlara giriş çıkış olanağı sağlarlar.
Eğimi ne olursa olsun her biri 2 m’den fazla yükseklikte olan
çok sayıda merdiven kolunu çıkmak yorucudur. Bu nedenle
özellikle çok katlı binalarda kat sahanlıklarından başka her 1,5
– 2 m yükseklikte bir sahanlık düzenlenmelidir. Toplam çıkış
yüksekliği fazla olmayan 3 - 4 katlı binalarda kat sahanlıkları
dışında sahanlık yapılmayabilir. Ancak hiçbir zaman bir
merdiven kolunun çıkış yüksekliği 3 m’yi aşmamalıdır.
Çıkılacak yükseklikler sahanlıklarla bölünecekse, iki sahanlık
arasındaki kot farkının göz yüksekliğinden daha fazla
olmaması psikolojik rahatlık bakımından uygundur. Diğer
taraftan iki sahanlık arasındaki kot farkı da en az 3R olmalıdır.
Sahanlıkların
biçimi merdiven
planına
bağlıdır.
Yerlerine göre
bunlara “ara
sahanlık”,
“köşe
sahanlığı”, “tam
sahanlık” ve
“kat sahanlığı”
denir.
Sahanlık genişliği (Sg), sahanlığın iniş çıkış
doğrultusuna dikey olan net genişliğidir. Bu en az
merdiven kolu genişliğine eşit olmalı ve tam
sahanlıklarda hiçbir zaman 1 m’den dar olmamalıdır.
Ayrıca merdiven genişliği 1 m veya daha fazla ise
sahanlık genişliği tam sahanlıklarda 10 cm, kat
sahanlıklarında 20 cm arttırılmalıdır. Özellikle halka
açık binalarda daire girişleri veya asansörler
doğrudan doğruya kat sahanlıklarına açılıyorsa
bunların plandaki şekli ve boyutları diğer katlar
arasındaki normal sirkülasyonu aksatmayacak şekilde
düzenlenmelidir.
Sahanlık uzunluğu (Su), çıkış hattının sahanlık içinde
oluşturduğu yolun uzunluğudur. Bu uzunluğun ara
sahanlıklarda adım uzunluğuna bağlı olarak
belirlenmesi gereklidir.
Sahanlıkların kova hattı üzerindeki genişlikleri de ayarlanmalıdır.
Örneğin köşe sahanlıklarda iki rıhtın kova hattı üzerinde bir noktada
birleşmesi, bu bölgede rıht yüksekliğinin iki katına çıkmasına neden
olacağından tehlikelidir. Ayrıca bu noktada küpeştenin eğimi
birdenbire dikleşeceği ve yapısal kalınlık artacağı için görünüş de
bozulacaktır. Bu nedenlerle sahanlıkların kova hattı üzerindeki
genişlikleri en az 10 cm, daha iyisi normal basamak genişliği kadar
olmalı, buna olanak yoksa bu bölgede, dengeleme yapılmalıdır.
 Merdiven Kolu Uzunluğu

Merdiven kolu, birbirini izleyen sahanlıklar arasındaki

sürekli basamaklar dizisidir. Tek basamak özellikle
koridorlarda ayırt edilmeyeceği için tehlikelidir. Bu
nedenle bir merdiven kolunda en az 3 rıht bulunmalıdır.
Buna karşın düz kollu ve normal eğimli esas
merdivenlerle, yatık eğimli merdivenlerde rıht sayısı
12’den, ayrıca sahanlıklar arasındaki kot farkı 2 m’den
fazla olmamalıdır. Dik eğimli merdivenlerde ise
sahanlıklar arasındaki kot farkı 3 m’yi, rıht sayısı da
17’yi hiçbir zaman geçmemelidir.
 Baş Yüksekliği

Basamak ve rıht yüzeylerinin

kesiştiği noktaları birleştiren
eğim çizgisi ile tavan yüzeyi
arasındaki düşey doğrultuda
ölçülen yüksekliktir.
Bu yükseklik merdivenden inen
bir insanın kol uzunluğu da göz
önünde tutularak hesaplanmalı
ve hiçbir noktada daha az
olmaması sağlanmalıdır.
Baş yüksekliği, insan boyuna
ve merdiven eğimine
bağlıdır. Ortalama olarak kol
mafsalına kadar insan boyu
140, kol uzunluğu da 70 cm
kabul edilirse, baş yüksekliği
(H) aşağıdaki eşitlikten
hesaplanabilir:

70
H = 140 + cm
Cosα
Bu eşitliğe göre, örneğin,
eğimi 20° olan merdivenlerde
H=215 cm, eğimi 30° olan
merdivenlerde H=220 cm
olmalıdır.
 Korkuluk ve Küpeşte
Merdivenlerin ve sahanlıkların açık olan kenarları
düşme tehlikesine karşı korkuluklarla korunmalı ve
bunların normal olarak üst kenarlarında, aynı zamanda
küpeşte düzenlenmelidir. İşlevi iniş çıkış rahatlığı ve
güvenliği olan küpeşte, korkuluk gerektirmeyen
merdivenlerde de zorunludur.
Normal olarak bir merdivende rıht sayısı < 5 ise
korkuluk ve küpeşte yapılmayabilir. Rıht sayısı 5-10
arasında ise sadece küpeşte ile yetinilebilir. Rıht
sayısının 10 ve daha çok olması durumunda ise hem
küpeşte hem de korkuluk veya merdiven duvarlarla
sınırlanıyorsa sadece küpeşte zorunludur.
Korkuluk yüksekliği (h), basamakların ön kenarlarından
küpeşte üstüne kadar düşey doğrultuda ölçülen
yüksekliktir. Bu yükseklik sahanlıklarda ve tüm
basamaklarda eşit ve hiçbir zaman 90 cm’den daha az
olmamalı, duvarlardan bağımsız olarak 10 m’den fazla
yükselen ve özellikle dönel olan merdivenlerde düşme
yüksekliği bakımından korku veren sahanlıklarda 110
cm’ye kadar yükseltilmelidir. Çocuklar için düzenlenen
küpeştelerin yüksekliği ise 60 cm olmalıdır.
Küpeşte sayısı merdivenin genişliğine (birim çıkış sayısı)
bağlıdır. Kural olarak her 1 – 2 birim çıkış sayısı için bir
küpeşte, buna göre örneğin bir kenarı açık olan
merdivenlerde
Birim çıkış sayısı 1-2 ( L≤120 cm) ise 1 küpeşte
Birim çıkış sayısı 3-4 (120<L<220 cm) ise 2 küpeşte
Birim çıkış sayısı 5-6 (220<L<320 cm) ise 3 küpeşte
düzenlenmelidir. Ancak rıht sayısı 7 ve daha az ise ara
küpeşte gerekli değildir.
Küpeşte hattı, basamakların ön kenarlarından düşey
doğrultuda ölçülen eşit yükseklikteki noktalar birleştirilerek elde
edileceğine göre küpeşte eğimi, küpeştenin yer aldığı
bölgedeki merdiven eğiminin aynı olmalıdır.
Bu eğimin
sahanlıklarda
birden bire
dikleşmemesi
yani bütün
kollarda kırıksız
olarak
sürdürülmesi,
bunun için de
sahanlıklardaki
rıhtların birbirine
göre durumunun
ayarlanması
gereklidir.
Rıht kaydırması
 Merdiven Sayısı ve Uzaklığı
Merdiven sayısı, toplam birim çıkış genişliği sayısı (ya
da yoğunluk), bina türüne göre izin verilen en az ve en
çok birim çıkış genişliği sayıları göz önünde tutularak
belirlenebilir. Ancak, ayrıca gerekli en az merdiven
sayısı insan sayısına göre aşağıdaki gibi saptanmalı
ve bulunan sayı, fazla her 500’e kadar insan için bir
arttırılmalıdır (Bir ara küpeşte içeren merdiven iki
merdiven sayılır).
İnsan Sayısı En Az Merdiven Sayısı
≤ 100 1
101 – 500 2
501 – 1000 3
Bina büyüklüğüne göre merdivenler arasındaki en az
uzaklığın sağlanabilmesi için bu sayıların arttırılması
gerekebilir. Bu sayılar, gerekli önlemler alınmış olmak
koşulu ile yangın merdivenlerini de içermektedir.
Merdiven uzaklığı, herhangi bir hacmin ortasından kaçış
yolu olarak kullanılan merdiven sahanlığına kadar
ölçülen kuş uçuşu uzaklıktır. Genel kural bu uzaklığın
30 m’den daha fazla olmamasıdır. Ancak burada önemli
olan gerçek uzaklığın kuş uçuşu uzaklıktan daha fazla
olması ve bu fazlalığın, hacimlerin özel çalışma düzeni
ve donatımına bağlı olarak, aşırı derecede büyük
olabilmesidir. Ayrıca, binalardaki tehlike olasılığı da aynı
değildir. Bu nedenlerle kuş uçuşu uzaklıkların tehlike
olasılığı az, normal ve çok olan hacimler için gerçek
uzaklık tavanları ile birlikte ayrı ayrı belirlenmesi
gerekmektedir.
Bu bakımdan hacimleri beş gruba ayırmak ve merdivene
olan uzaklıklarını aşağıdaki gibi belirlemek mümkündür:

Tehlike Olasılığı Kuş Uçuşu Gerçek

Uzaklık Uzaklık
Tehlike olasılığı az olan hacimler 35 m 50 m
Yangın tehlikesi olan hacimler 30 m 40 m
Zehirli gaz tehlikesi olan hacimler 30 m 40 m
Patlama tehlikesi olan işyerleri 20 m 25 m
İçinde patlayıcı madde olan işyerleri 10 m 15 m
 Çıkış Hattı
Merdivenlerde çıkış hattı, iniş çıkışlarda normal olarak
üzerinde yürünen çizgidir. Bu nedenle çıkış hattı
boyunca basamak genişliklerinin birbirinin aynı ve
normal genişlikte (Bn) olması gereklidir. Bu, aynı
zamanda merdiven için öngörülen normal eğimin de
çıkış hattı üzerinde bulunması demektir. Düz kollu
merdivenlerde her noktada basamak genişlikleri
birbirinin aynı olduğundan, çıkış hattının yeri önemli
değildir. Sadece çıkış doğrultusunu, başlangıç ve bitim
noktalarını gösterir ve merdiven kolunun ortasından
geçtiği kabul edilir.
Düz kollu yamuk basamaklı, kısmen veya tam dönel
merdivenlerde ise sadece çıkış hattı üzerindeki
basamak genişlikleri birbirinin aynı ve (Bn) dir.
Bu nedenle çıkış hattı merdivenin anahtarı durumunda olup,
öncelikle bu hattın yerinin belirlenmesi ve çizilmesi gereklidir.
Genişliği 70-90 cm arasında olan dar merdivenlerde çıkış hattı
merdiven kolunun ortasından geçer. Daha geniş merdivenlerde ise
(Dönel merdivenlerde L≤150 cm’dir) çıkış hattı yerine çıkış sathı
vardır. Çıkış hattı, duvar ve kova hattından uzaklıkları 45-50 cm
olan noktaları birleştiren çizgiler arasında kalan bu satıh içinde
herhangi bir yerde olabilir.
Ancak çıkış hattı kova hattına yaklaştıkça merdivenin alanı ve
basamakların kova hattındaki genişlikleri artarken, duvar hattına
yaklaştıkça bu alan ve genişlikler azalır. Bu nedenle çıkış sathı
içindeki yeri belirlenirken, çıkış sathının iç ve dış sınırlarındaki
basamak genişliklerinin rahatlık ve güvenlik koşullarını kritik
duruma getirmeyecek şekilde saptanması gerekmektedir.
 Merdivenlerin
Dengelendirilmesi
Düz merdivenlerdeki basamaklar, rıht çizgilerinin çıkış
hattına dik olarak çizilmesiyle, dönel merdivende ise
çıkış hattı üzerinde basamak genişlikleri alınarak
işaretlenen rıht noktalarının, merdiven dairesinin
merkeziyle birleştirilmesi suretiyle oluşturulurlar.
Gerek düz ve gerekse dönel merdivenlerde merdiven
eğimi, merdivenin hiçbir yerinde değişmez. Ancak,
kısmen dönel merdivenlerde durum farklıdır. Şöyle ki;
Basamak genişlikleri, çıkış hattı üzerinde hiç
değiştirilmeden aynen alınır. Böylece çıkış hattı
üzerindeki eğim, hiç değişmemiş olur.
Ancak basamaklar, merdivenin dönüş bölgesinde çıkışa
uygun olarak, bir yelpaze gibi döndürüleceğinden;
basamaklar genişlikleri dış kısımda artar, iç kısımlarda
azalır. Merdiven eğimi ise, dış kısımlarda azalır
(yatıklaşır), iç kısımlarda artar (dikleşir). Bu eğim
değişikliklerinin, merdivenin yalnızca dönüş yaptığı
bölgede olması, merdivenin normal eğimine göre, ani
değişiklikler oluşturur ki bu da çıkış ve inişteki düzenli
yürüyüşü aksatır. Bu aksaklığı gidermek amacıyla,
dönüş bölgesi içerisindeki basamaklar, eğim
değişikliklerini en az hissettirecek şekilde düzenlenir ki
buna merdiven dengelendirilmesi denir.
Basamak sayısı az olan merdivenlerde, basamakların
tamamı dengelendirilebilir. Basamak sayısı fazla olan
merdivenlerde ise, dönüş bölgesinin simetri ekseninden
itibaren, her iki tarafa doğru 5'er olmak üzere, toplam 10
basamağı dengelemek yeterlidir.
Merdivenin dönüş bölgesindeki simetri ekseni üzerine,
basamak ya da rıht getirilebilir. Dengelendirmeye, merdivenin
iç kolu ve çıkış hattının çizilmesinden sonra başlanır.

Merdiven iç kolu ve çıkış hattının çizilmesi

Merdivenlerin dengelendirilmesinde, çeşitli yöntemler
uygulanmakta ise de burada, en çok uygulanan şu iki
yöntem anlatılacaktır:
1. Yaprak yöntemi
2. Yardımcı doğru yöntemi
 Yaprak Yöntemi
Çeyrek Dönüşlü Merdivenin, Yaprak Yöntemiyle Dengelendirilmesi

Yandaki örnek
çizimde basamağın
ekseni, simetri
ekseni üzerinde
(basamak ortada)
alınmıştır.

Basamağı ortada olan çeyrek

dönüşlü merdivenin yaprak
yöntemiyle dengelendirilmesi
İşlem Sırası:
1) Basamak genişlikleri, çıkış hattı üzerinde işaretlenir,
işaretlemeye, ortadaki basamağın yarısı, simetri
ekseninden her iki tarafa doğru alınarak başlanır.
2) En dar basamak genişliği (10 cm), merdivenin iç kolu
üzerinde ve simetri ekseninden her iki tarafa doğru 5'er cm
alınarak işaretlenir.
3) Bu iki nokta, orta basamağın
çıkış hattı üzerindeki ön ve arka
noktalarıyla birleştirilerek uzatılır.
Kesiştikleri (A) noktası bulunur.
4) (A) Noktasından bir dikme
inilir.
5) Dengelendirilecek ilk
basamağın rıhtı çizilip, uzatılır.
(A) Noktasından inilen dikmeyle
kesiştiği (O) noktası bulunur.
6) (O) Noktası merkez olarak, (AO) yarıçaplı bir daire yayı
çizilir, rıht uzantısını kestiği (B) noktası bulunur.
7) (AB) Yayı, dengelendirilecek basamak sayısına bölünür.
Bölüm noktalarından, (AO) doğru parçasına dikler çizilir.
8) (AO) Doğru parçası üzerinde bulunan noktalar, çıkış hattı
üzerindeki basamak genişliği noktalarıyla ve sırasıyla
birleştirilerek, simetri ekseninin önündeki basamaklar
dengelendirilmiş olur.

Simetri ekseninden sonraki

basamaklar ise, ya
dengelendirilmiş basamakların
simetriği alınarak ya da o
basamaklar için de
dengelendirme işlemi yapılarak,
dengelendirilirler.
Yandaki şekilde ise, yine çeyrek
dönüşlü fakat rıht çizgisi, simetri ekseni
üzerinde olan (rıht ortada) bir
merdivenin, yaprak yöntemiyle
dengelendirilmesi görülmektedir.
Burada, çıkış hattı üzerindeki basamak
genişliklerinin işaretlenmesine, çıkış
hattı üzerinde ve simetri ekseninden
öne doğru bir basamak genişliği
alınarak başlanır. En dar basamak
genişliği (10 cm) de yine, merdiven
kovası üzerinde ve simetri ekseninden
öne doğru alınarak işaretlenir. Çıkış Rıhtı ortada olan
hattı üzerinde bulunan noktalarla, çeyrek dönüşlü
merdivenin iç kolu üzerindeki noktaların merdivenin yaprak
birleştirilip uzatılmasıyla da (A) noktası yöntemiyle
bulunur. Diğer işlemler ise, yukarıda dengelendirilmesi
anlatılan "işlem sırası”ndaki gibidir.
Yandaki şekilde, yine çeyrek
dönüşlü bir merdivenin, yaprak
yöntemiyle dengelendirilmesi
görülmektedir. Buradaki
merdiven şekline göre
basamaklar devam etmeyip,
dönüşten hemen sonra
bitirilmiştir. Bunun tersi de
olabilir. Yani, ilk basamaktan
sonra dönüş başlatılabilir.

Bu örnekteki son rıht çizgisi,

simetri ekseni gibi düşünülüp
çizim, bir önceki şekildeki gibi
yapılabilir. Ancak böyle bir Son basamağı dönüş
merdivende, en az yedi bölgesinde olan çeyrek
basamağı dengelendirmek dönüşlü merdivenin yaprak
yöntemiyle dengelendirilmesi
uygun olur.
Yarım Dönüşlü Merdivenin, Yaprak Yöntemiyle Dengelendirilmesi
Aşağıdaki şekilde, basamağı ortada (a) ve rıhtı ortada olan
(b), yarım dönüşlü iki merdivenin, yaprak yöntemiyle
dengelendirilmesi görülmektedir.

Yarım dönüşlü merdivenin, yaprak yöntemiyle dengelendirilmesi

Yarım dönüşlü merdivenin dengelendirilmesi, çeyrek dönüşlü
merdivenin dengelendirilmesinde anlatıldığı şekilde yapılır. Ancak
buradaki simetri ekseni, merdiven kovası genişliğinin (t) yarısından
(t/2) merdiven kovası boyuna çizilen paralelin üzerindedir.

Yarım dönüşlü merdivenin, yaprak yöntemiyle dengelendirilmesi

(AO) doğru parçası üzerinde bulunan noktalar da, simetri ekseninin
her iki tarafındaki basamakların dengelendirme noktalarıdır. Yani,
çıkış hattı üzerinde alınan basamak genişliği noktaları, her iki
taraftan da (AO) üzerinde bulunan noktalarla birleştirilmek suretiyle,
dengelendirilmesi istenilen tüm basamaklar da dengelendirilmiş olur.

Yarım dönüşlü merdivenin, yaprak yöntemiyle dengelendirilmesi

 Yardımcı Doğru Yöntemi
Çeyrek Dönüşlü Merdivenin, Yardımcı Doğru Yöntemiyle
Dengelendirilmesi

İşlem Sırası:
1) Çıkış hattı üzerindeki
basamak genişlikleriyle,
merdivenin iç kolu
üzerindeki en dar
basamak genişliği (10
cm) işaretlenir.
2) En dar basamağın
genişlik noktalarıyla,
aynı basamağın çıkış
Basamağı ortada olan çeyrek dönüşlü
hattı üzerindeki noktaları merdivenin, yardımcı doğru yöntemiyle
birleştirilip, uzatılır. dengelendirilmesi
3) Dengelendirilecek ilk basamağın rıhtı çizilip, uzatılır.
4) Bu uzantıların kesiştiği (A, B) noktaları belirlenir.
5) A-B Mesafesi (c), dengelendirilecek basamak sayısı kadar
ve aynı doğrultu üzerinde işaretlenir.

Böylece, merdivenin
simetri eksenine kadar
olan basamakları
dengelendirilmiş olur.
Sonraki basamaklar ise,
ya dengelendirilmiş
basamakların simetriği
alınarak ya da o
basamaklar için de
dengelendirme işlemi
Basamağı ortada olan çeyrek dönüşlü
yapılarak merdivenin, yardımcı doğru yöntemiyle
dengelendirilirler. dengelendirilmesi
Rıhtı ortada olan çeyrek dönüşlü merdivenin, yardımcı doğru yöntemiyle
dengelendirilmesi
 Yarım Dönüşlü Merdivenin, Yardımcı Doğru Yöntemiyle
Dengelendirilmesi
Yarım dönüşlü
merdivenin, yardımcı
doğru yöntemiyle
dengelendirilmesi işlemi,
çeyrek dönüşlü
merdivenin, aynı yöntemle
dengelendirilmesindeki
gibi olduğundan, ayrıca
anlatılmayacaktır. Yalnızca
simetri ekseni, yaprak
yönteminde de anlatıldığı
gibi; merdiven kovası
genişliğinin yarısından
çizilen dikmenin üzerinde Yarım dönüşlü merdivenin, yardımcı
alınacaktır. doğru yöntemiyle dengelendirilmesi
Merdivenlerin
Yapısal Analizi
Merdiven, taşıma işlevi açısından eğimli bir
döşemeden ibarettir. Bir merdiven, basamaklar ve
varsa bunların oturduğu merdiven kirişlerinden
teşekkül eder. Malzemenin cinsine göre bir merdiven
kolundaki basamakların tamamı tek parça (monolitik)
olacak şekilde veya merdiven genişliği ya da uzunluğu
doğrultusunda çok parçalı olacak şekilde oluşturulabilir.
Mesnetlerin ise buna göre düzenlenmesi gerekir.
Örneğin, merdiven genişliği doğrultusunda çok parçalı
olacak şekilde oluşturulan basamaklar ancak merdiven
uzunluğu doğrultusunda düzenlenecek kirişlere veya
duvarlara oturtulabilir.
 Merdiven genişliği
doğrultusunda çok parçalı
olacak şekilde oluşturulan
basamaklar
ve
merdiven uzunluğu
doğrultusunda düzenlenen
mesnetler (iki kiriş)
 Merdiven genişliği
doğrultusunda çok parçalı
olacak şekilde oluşturulan
basamaklar
ve
merdiven uzunluğu
doğrultusunda düzenlenen
mesnet
(tek kiriş)
Merdiven genişliği doğrultusunda çok parçalı olacak şekilde oluşturulan
basamaklar ve mesnetleri (duvarlar)
Merdiven genişliği doğrultusunda çok parçalı olacak şekilde oluşturulan
basamaklar ve mesnetleri (kiriş ve duvar)
Merdiven
uzunluğu
doğrultusunda
düzenlenen
parçaların
birbirine
birleştirilmesi
ile oluşturulan
basamaklar
ise merdivenin
başlangıç ile
bitişinde
düzenlenecek
mesnetlere
oturtulmak Merdiven uzunluğu doğrultusunda düzenlenen
zorundadırlar. parçaların birbirine birleştirilmesi ile oluşturulan
basamaklar ve mesnetleri
Tek parça (monolitik)
olacak şekilde
oluşturulan basamakların
mesnetleri ise merdiven
uzunluğu doğrultusunda
veya merdivenin
başlangıç ile bitişinde
düzenlenebilirler. Ancak
ekonomik çözüm şekli
mesnetlerin merdiven
uzunluğu doğrultusunda
düzenlenmesidir.
Mesnetlerin merdivenin
başlangıç ile bitişinde
düzenlenmesi halinde
açıklık çok daha fazla
olacağından daha büyük Tek parça (monolitik) olacak şekilde
kesitler gerekir. oluşturulan basamaklar ve mesnetleri
 Mesnetlerin merdiven uzunluğu doğrultusunda düzenlenmesi
durumunda basamaklar mesnetlere serbestçe veya
uçlarından sokularak oturtulabileceği gibi rijit ya da ankastre
olarak da bağlanabilir.

Tek parça (monolitik) olacak şekilde oluşturulan basamaklar ile merdiven

uzunluğu doğrultusunda düzenlenen mesnetlerin bağlantı çeşitleri
Tek parça (monolitik) olacak şekilde oluşturulan basamaklar ve mesnetleri
(merdivenin başlangıç ile bitişinde ve de sahanlık kenarında düzenlenen
kirişler)
Merdivenler;
çoğunlukla, taş,
betonarme, ahşap,
çelik veya karma
malzemelerden
yapılmaktadır.
 Taş Merdivenler

Doğal veya yapay taştan yapılan merdivenler istisnasız

olarak ayrık basamaklı olur. Bu basamaklar tek
mesnetli ya da çift mesnetli olarak eğilmeye çalıştırılır.
Ancak doğal taşın eğilme mukavemeti düşüktür ve
maliyeti yüksektir. Bu nedenle günümüzde doğal taşın
yerini hemen hemen tümüyle yapay taş almıştır. Yapay
taş donatılı olabileceğinden büyük açıklıklarda
uygulanabilir, ya da aynı açıklıklarda daha ufak kesitler
yeterli olabilir. Buna bağlı olarak da taşınması, yerine
konması kolaydır ve maliyeti düşüktür. Ayrıca kalıba
dökülerek yapıldığı için basamak profilleri serbestçe
belirlenebilir.
Merdivenler için önemli bir özelliği de bazı doğal taş
türlerine göre aşınma dirençlerinin daha yüksek
olabilmesidir. Ancak bu iyi özelliklerine karşın,
kimyasal etkilere dayanıklı olmamaları, özellikle
kalıptan çıkarıldıktan sonra işlenmelerinin olanaksız
olması gibi sakıncaları vardır. Doğal taş ise her
zaman işlenebilir ve hatalı kısımları düzeltilebilir.
Kimyasal ve atmosferik etkilere daha dayanıklıdır.
Bazı doğal taş türlerinin aşınma mukavemeti çok
daha fazladır. Bunlara ek olarak doğal taşın renk ve
doku olanakları sınırsızdır.
Doğal veya
yapay taş
merdivenler,
rıhtları kapalı
ya da açık
kalacak
şekilde
düzenlenebilir
ve
basamakları
bir konsol kiriş
Taş
gibi ya da iki merdiven
mesnetli basit düzenlemeleri
bir kiriş gibi
çalıştırılabilir.
Umumi binaların tek mesnetli merdivenleri hiçbir zaman
doğal taştan yapılmamalı, iki mesnetli merdivenlerde de
açıklık 120 cm’yi geçmemelidir. Özel meskenlerde merdiven
genişliği 100 cm’den az ve rıhtlar açık kalmamak koşulu ile
doğal taş basamak kullanılabilir.
Konsol kiriş gibi çalışan basamakların bir duvara ankastre
olması gereklidir. Basit bir kiriş gibi çalışan basamakların
mesnetleri ise iki duvar, biri duvar diğeri kiriş ya da ikisi de
kiriş olabilir.
Tek mesnetli yani basamakları konsol kiriş gibi çalışan
merdivenlerde basamaklar ya birbirinden bağımsız olabilir
ya da birbirine kısmen oturtulur. Her iki durumda da
basamakların, kendi yükleri ile hareketli yüklerden meydana
gelen düzgün yayılı olarak kabul edilebilecek olan yükleri
güvenle taşıyabilmeleri, ayrıca tek tek dengede olmaları
gereklidir.
Basamağın dengede olması için de ankastrelik tam
olmalı, yani söz konusu yüklerden dolayı basamak
durumunu korumalıdır. Basamağın duvara giren
kısmının çevresindeki malzemelerin ezilmesi,
basamağın dengesini bozacak nedenlerden biridir.
Ezilme tehlikesine karşı basamağın duvara giren
kısmının uzunluğu, yeteri kadar büyük olmalıdır.
Basamağın duvara giren kısmının genişliği merdiven
genişliğine, yüküne ve duvarın malzemesine bağlı
olarak hesaplanabilir. Ancak bu uzunluk hiçbir zaman
19 cm’den az olmamak koşulu ile en az merdiven
genişliğinin %15’i kadar olmalıdır.
 Aşağıda,
taş merdiven
örnekleri
verilmiştir.
 Betonarme Merdivenler
Betonarme, ahşap ve çelik gibi malzemelere göre daha
ekonomik, yangın direnci daha yüksek olan bir malzemedir.
Çeşitli biçimlere uyum yeteneği sınırsızdır. Betonarme
yapıların tümü tek parça (monolotik) olabileceği gibi istenen
düzeyde hazır parçalardan da oluşturulabilir. Birleşimleri
basit, yapımı kolaydır. Dayanıklı olduğu için sürekli bakım ve
onarım gerektirmez. Çürümez, paslanmaz. Ağır, ısı
geçirgenliğinin yüksek, sonradan değiştirilmesinin ve takviye
edilmesinin sınırlı olması gibi sakıncaları vardır. Ancak
bunlar, özellikle merdivenler için önemli değildir. Günümüzde
çok katlı binaların çoğunun merdiveni, yerinde dökme ya da
hazır parçalardan oluşacak şekilde, betonarmeden
yapılmaktadır.
Belli başlı betonarme
merdiven düzenlemeleri
yandaki şekilde verilmiştir.
Betonarme merdivenin
rıhtları açık kalacak şekilde
düzenlenmesi durumunda bir
kısmının ya da tümünün
hazır parçalarla
oluşturulması daha
uygundur.

Betonarme
merdiven
düzenlemeleri
Betonarme merdivenler genellikle monolitik yapılır.
Merdiven kolu, her türlü eğilme, kesme ve burulma
gerilmelerini karşılayacak şekilde konsol kiriş ya da plak
veya basit bir kiriş ya da tek doğrultuda bir plak gibi
çalıştırılabilir.
Merdivenin monolitik bir plak olabilmesi sadece
betonarmenin sağladığı bir olanaktır ve bu plaklar da
gerek genişlik gerekse uzunluk doğrultularında iki veya
tek mesnetli olarak çalıştırılabilir. Ancak, plakların tek ya
da çift mesnetli olarak genişlik doğrultusunda
çalıştırılması daha ekonomiktir çünkü açıklık önemli
oranda azalacağı gibi, kademeleri oluşturan kesitler de
çalışmaya katılacağı için merdiven çok daha narin
olabilecektir.
Genişlik doğrultusunda çalıştırılan merdiven plağı statik
açıdan "konsol" ya da merdiven genişliği boyunca çalışan
"hurdi döşeme" şeklindedir.
1) Konsol merdivenler, genişliği en fazla 120 cm olan ve bir
ucu duvara ankastre edilen ya da bir betonarme kirişe rijit bir
şekilde bağlanan merdivenlerdir. Bağlandığı tuğla duvar en
az 19 cm’lik duvar olmalı, plağın duvara bağlandığı kısımda
25-30 cm yüksekliğinde hatıl yapılmalıdır.

A
Duvar

Sahanlık Merdiven
Plağı
A (8-10 cm) > 19 cm
Hatıl
BOYUNA KESİT A-A KESİTİ

Konsol merdiven kolu

Dönel
merdivenlerin
ankastre işlemi ya
dış çevre duvarına
ya da ortadaki
düşey bir
betonarme veya
çelik kolon etrafına
yapılmaktadır.

Konsol dönel merdiven kolu

2) Merdiven
yükünün ve
genişliğinin fazla
olması
durumunda (>120
cm), merdiven
plağı uzunluk
doğrultusunda
düzenlenen
kirişlere
oturtulmaktadır.

Hurdi döşeme şeklinde çalıştırılan

merdiven kolları
 Prefabrik Betonarme Merdivenler
Çok sayıda ve birbirinin aynı olan bina merdivenlerinin yerinde
dökülerek yapılması yerine, hazır parçalardan oluşturulması
daha ekonomik olabilir. Bu sayede kalıptan büyük ekonomi
sağlanabileceği gibi, özellikle yapım süresi önemli oranda
kısalır.
Merdivenin tamamının bitirilmiş olarak yerine konması bir teknik
olanak konusu olup yapısı yönünden bir özellik taşımaz. Ancak
bu tür merdivenlerin ekonomik olması çok sayıda üretilmesine
bağlıdır. Merdivenin çok sayıda parçayla oluşturulması da
önerilmez çünkü bu parçalar arasında oluşacak hava payları
nedeni ile tüm ince işçiliğin sonradan yapılması
gerekeceğinden, işçilik, yerinde dökme merdivenlere kıyasla
çok daha yüksek olabilir. Koşullara bağlı olarak en uygun
çözüm, merdiven kolunun tamamen bitirilmiş olarak yerine
konması, sahanlık kaplamalarının ise sonradan yapılmasıdır.
Prefabrik
betonarme
merdiven
örneği
Prefabrik
betonarme
merdiven
kolu örneği
 Aşağıda,
betonarme merdiven
örnekleri
verilmiştir.
Ministry of Foreign Affairs, Brezilya (Mimar Oscar Niemeyer)
 Ahşap Merdivenler
Doğal ya da yapay hiçbir malzeme ahşap kadar etkili bir
yüzey dokusuna ve rengine sahip değildir. Ayrıca, ahşap,
basınç ve çekme mukavemeti yüksek, dayanıklı,
özelliklerine uygun olarak kullanıldığında işlevlerini en iyi
şekilde yerine getiren zamanla orijinal özelliklerini koruyan
sıcak ve adeta yaşayan bir malzemedir. Ancak, yangına
karşı direnci yeterli olmadığından çok katlı umumi ve resmi
binalarda esas merdivenlerin ahşaptan yapılması
yasaklanmıştır. Bununla beraber iki katlı konutların esas
merdivenleri ile büro, dükkan, lokanta, kitaplık gibi
mekanlarla bunların asma katları arasındaki bağlantıyı
sağlayan yan merdivenler ahşaptan yapılabilmekte ve
yapım tekniklerindeki gelişmeler sayesinde sakıncaları da
en aza indirilebilmektedir.
Ahşap merdivenler,
merdiven uzunluğu
doğrultusunda
düzenlenen ahşap
kirişler ve bunlara
oturtulan ahşap
basamaklarla
oluşturulur.

Ahşap merdiven düzenlemeleri

Ahşap basamaklar, normal olarak, iki mesnetli basit bir kiriş
gibi çalışır. Oturtma basamaklı merdivenlerde basamakların
kısmen basit bir kiriş, kısmen de konsol kiriş gibi
çalıştırılması da mümkündür. Ancak basamakların konsol
kiriş gibi çalıştırılan kısımlarının uzunluğu, kalınlıklarının 5
katından fazla olmamalıdır.
Basamakların, ortada düzenlenen tek bir omurga kirişine
oturtularak iki taraflı konsol kiriş gibi çalıştırılması ise
olanaksızdır çünkü bağlantı noktası ile kiriş kenarı arasındaki
uzaklık (l) çok küçük olacağından basamakların ucuna
uygulanan kuvvet (P), bağlantı noktasına büyük bir kuvvet
olarak geçer. Bu kuvvete bağlantı elemanı mukavemet etse
bile ahşap ezileceği için denge bozulur. Bu bakımdan
basamağı kalınlaştırmanın bir yararı olmadığı gibi kiriş
genişliğini de arttırmak da yetmeyeceğinden rijit bir bağlantı
sağlanamaz. Bu nedenle, ahşap merdivenler için bu tür bir
düzenleme önerilmemektedir.
Ahşap merdivenler için çift
omurgalı veya
basamakların tek tek
desteklendiği tek omurgalı
düzenlemelerin
yapılmasında ise bir
sakınca yoktur.
Çift omurga kirişli ahşap merdiven
(kirişler arası kaplanmış)
 Ahşap Kirişler
Merdiven kenarlarındaki ahşap kirişlere “limon”
altındakilere ise “omurga” kirişi denir. Genişliği 150 cm’den
az olan merdivenlerde en az iki kiriş düzenlenmelidir. Her
kirişin merdiven kolunun başlangıcından bitimine kadar
devam ettirilmesi gereklidir. Limon ve omurga kirişlerinin
kesitleri dikdörtgen şeklindedir. Bunlar tek ya da çok parçalı
olabilir.
Limon ve omurga kirişlerinin mesnetleri, merdivenin
başlangıcında döşeme veya başlangıç basamağı, diğer
bölgelerde ise sahanlıkların kenar kirişleri ya da sahanlık
döşemeleridir. Limon ve omurga kirişleri bu noktalara ya
doğrudan doğruya veya babalar yardımı ile, betonarme
sahanlıklarda ise bir bağlantı parçası yardımı ile oturtulur.
 Ahşap Basamakların
Ahşap Kirişlere Oturtulması
Rıhtları açık kalacak şekilde düzenlenen ahşap
merdivenler;
1) Sürme
2) Gömme (Geçme)
3) Oturtma
4) Asma
basamaklı olabilir.
Rıhtları kapalı kalacak şekilde düzenlenen ahşap
merdivenler ise gömme ya da oturtma basamaklı olabilir.
 Sürme Basamak
Basamaklar limon kirişlerine önden sürülerek
oturtuluyorsa limon kirişinde açılan yuva kırlangıç kuyruğu
şeklinde ya da düz olabilir.
 Gömme Basamak
Basamaklar, kirişlerde açılan 2 – 2,5 cm derinliğindeki
yuvalara sokularak serbestçe oturtulur. Bu durumda
kirişlerin birbirine bağlanması gereklidir.
 Oturtma Basamak
Omurga kirişleri kademeli
yapılarak basamaklar bunlara
doğrudan doğruya oturtulur ve
vidalarla bağlanır ya da
omurga kirişleri düz bırakılarak
kademeler bunlara bağlanan
özel parçalarla oluşturulur.
Oturtma basamak
(rıhtlar kapalı)
 Asma Basamak

Limon kirişleri
basamakların
üstünde
düzenlenerek
basamaklar
bunlara asılır.
Şekilde,
basamaklar
korkuluk
çubukları
yardımı ile
limon kirişlerine
asılmıştır.
 Ahşap Kirişlerin Birbirine
Bağlanması
Ahşap ısı ve nem değişiklikleri nedenleri ile şekil ve boyut
değişikliklerine uğrar, eğilir, çarpılır. Özellikle kirişlerde büyük
çapta meydana gelen bu deformasyonlar görünüşü
bozabileceği gibi güvenlik açısından da sakıncalıdır. Bu
nedenle merdiven kolundaki kirişlerin birbirine karşılıklı olarak
bağlanması gerekebilir.
Rıhtları açık kalacak şekilde düzenlenen sürme basamaklı
merdivenlerde basamaklar limon kirişlerine kırlangıç kuyruğu
şeklinde geçiriliyorsa ayrıca bağlantı yapmaya gerek yoktur.
Merdiven tavanının enine doğrultuda düzenlenen tahtalarla
kaplanması durumunda da bağlantı gerekmez. Oturtma
basamaklı merdivenlerde de basamaklar kirişlere vidalandığı
için bağlantı zorunlu değildir.
Gömme basamaklı merdivenlerde ise bağlantı
gereklidir ve bulonlarla yapılabilir.
 Aşağıda,
ahşap merdiven
örnekleri
verilmiştir.
 Metal Merdivenler
Metal merdivenler genellikle çelikten yapılır. Çelik çekme
ve basınç mukavemeti çok yüksek olan bir malzeme
olduğundan diğer yapı malzemelerine oranla taşıyıcı
elemanların daha küçük boyutlu olmasını sağlar.
Özellikle büyük hareketli yükler söz konusu ise çeliğin bu
özelliği sade ve hafif merdiven tasarımına olanak
sağladığı için çok önemlidir.
Diğer taraftan çelik merdivenler tümüyle atölyede
hazırlanarak yerine monte edilebilir ve hemen
kullanılabilir. Zayiat vermez. Gerektiğinde sökülerek
başka yerde kullanılabilir, takviye edilebilir. Bu özellikleri
de sürekli gelişmek zorunda olan endüstri yapıları için
çok önemlidir.
Ancak, yüksek ısı çeliğin mukavemetini yok ettiğinden,
çelik merdivenlerin yangın direnci düşüktür. Bu nedenle çok
katlı resmi ve umumi binaların esas merdivenlerinin
çelikten yapılması sakıncalıdır. Ancak bir kat yükselen, yan
merdiven olarak kullanılan ya da açık havada olduğu için
yangından çok etkilenmeyen dış merdivenler çelikten
yapılabilir.
Çelik merdivenlerin diğer sakıncaları, paslanabildiği için
bakımının zor olması ve basamaklarının çok ses
çıkarmasıdır. Gürültüye karşı basamaklar kauçuk, linolyum
gibi malzemelerle kaplanarak ses, kaynağında azaltılabilir.
Paslanmaya karşı da boyanmaları gerekir.
Metal merdivenler,
merdiven uzunluğu
doğrultusunda
düzenlenen metal
kirişler ve bunlara
oturtulan metal
basamaklarla
oluşturulur. Rıhtlar
açık veya kapalı
olacak şekilde
düzenlenebilir ve
basamaklar iki
mesnetli ya da tek
mesnetli olarak
çalıştırılabilir.
Metal merdiven düzenlemeleri
Metal kirişler, ahşap kirişler gibi, kenarlarda düzenlendiğinde
“limon kirişi”, basamakların altında düzenlendiğinde “omurga
kirişi” olarak adlandırılmaktadır.

Metal merdivenlerde omurga

kirişinin çift olması zorunlu
değildir çünkü basamaklar
ortada düzenlenen bir kirişe
rijit olarak bağlanabilir ve iki
taraflı konsol kiriş gibi
çalıştırılabilir. Basamaklar
uçlarından bir mesnete
bağlanarak konsol kiriş olarak
da çalıştırılabilir. Ayrıca,
basamakların çelik tellerle
asılarak mesnetlendirilmesi
de mümkündür.
 Metal Basamaklar

Metal basamaklar; metal profiller, düz ya da yivli

metal levhalar veya dökme profillerden yapılır.
Basamak kesitlerinin, merdiven genişliğine ve
yapısına bağlı olarak belirlenmesi gereklidir. Bu
bakımdan metal levhalar ya yeteri kadar kalın olmalı
veya katlanarak, kıvrılarak rijitliği arttırılmalı, kutu
profil haline getirilmeli ya da rıht doğrultusunda
düzenlenen taşıyıcılara oturtulmalıdır.
 Metal Kirişler

Metal kirişler, hazır lama

demirlerinden, kalın metal
levhalardan, normal
profillerden, dökme, çekme ve
bükme boru ya da kapalı
profillerden; ya da metal
çubuklarla kafes şeklinde
oluşturulabilir. Özellikle kafes
kirişler korkuluk olarak da
görev yapabilir.
 Metal Basamakların
Metal Kirişlere Oturtulması
Metal merdivenlerde gerek kirişler
gerekse basamaklar metalden yapıldığı
için bunların birbirine bağlanması
doğrudan doğruya veya bir bağlantı
parçası yardımı ile kaynak, bulon veya
perçin kullanılarak gerçekleştirilir. İki
mesnetli basamakların bulonlarla
bağlanması, sökülebilmeleri için daha
uygundur. Tek mesnetlilerde ise
bağlantının rijitliği bakımından kaynak
gerekli olabilir. Dönel ve dolu çekirdekli
merdivenler ise tamamen demontabl
olabilir.
 Aşağıda,
metal merdiven
örnekleri
verilmiştir.
Karma Malzemeli Merdivenler

Merdiven uzunluğu doğrultusunda düzenlenen kirişler ve

bunlara oturtulan basamaklar ile oluşturulan merdivenlerin
kirişleri ile basamaklarının aynı malzemeden yapılması
zorunlu değildir. Kiriş ve basamakları farklı malzemelerden
yapılan bir merdiven, “karma malzemeli merdiven” olarak
adlandırılabilir.
Karma malzemeli merdivenlerde kirişler betonarme, ahşap
ve çelikten, basamaklar da doğal taş, yapay taş, ahşap ve
çelikten yapılabilir. Ancak merdivenlerde genellikle hafif bir
etki elde etmek istenir. Bunun için taşıyıcıların kesiti,
olanaklar oranında küçültülmelidir.
Bu bakımdan kirişler için en uygun malzeme çeliktir ve
karma malzemeli merdivenlerde genellikle çelik kirişler
kullanılmaktadır. Çelik kirişlere her türlü basamak
oturtulabilmektedir.
Karma malzemeli merdivenler, merdiven uzunluğu
doğrultusundaki kirişlerle, kiriş malzemesinden farklı bir
malzemeden yapılan basamaklarla oluşturulduğuna göre
normal olarak basamakların iki mesnetli olarak
çalıştırılmaları gereklidir. Basamakların uçlarından kirişlere
bağlanarak konsol kiriş gibi çalıştırılması olanaksızdır
çünkü bu bağlantının rijit olması gereklidir ki, kagir ya da
ahşap basamakların metal bir kirişe ya da ahşap veya
metal basamakların kagir bir kirişe uçlarından rijit olarak
bağlanması çok özel uygulamalar dışında mümkün değildir.
Karma malzemeli merdiven düzenlemeleri
 Basamakların Kirişlere
Oturtulması

Karma malzemeli merdivenlerde genellikle metal

kirişler kullanıldığı için basamakların bunlara
oturtulması her durumda bir metal bağlantı parçası
yardımı ile yapılır. Bu bağlantı parçaları kirişlere;
kaynak, perçin, cıvata veya vida ile bağlanabilir.
 Aşağıda,
karma malzemeli merdiven
örnekleri
verilmiştir.
 Yürüyen Merdivenler
Yürüyen merdivenler sürekli hareket eden bir bant üzerine
yerleştirilmiş basamaklardan oluşan elektrikli
merdivenlerdir. Çok sayıda insanın sınırlı sayıda kat
arasında hızlı ve rahat bir şekilde hareket etmesini sağlar.

Bu tür merdivenlerin
inme ve binme
noktalarında insanlar
için yeterli yer
sağlanmalıdır.
Yürüyen merdivenler
yangın kaçışı için
kullanılamaz.
 Yürüyen merdiven
(gerekli ölçüler üretici firmaya göre değişebilir)
Merdivenlerin Kaplanması
Taş veya ahşaptan yapılan merdivenlerde kaplama
yapılmayabilir.
Betonarmeden yapılan merdivenlerde de gerekli
nitelikte bir dış kabuk oluşturmak koşulu ile kaplama
yapılmayabilir. Kaplamanın ana işlevi istenen renk ve
dokuda düzgün bir yüzey elde etmek iken, basamak
yüzeylerinde ayrıca aşınma direncinin çok yüksek
olması gereklidir. Bunun için merdiven özel kalıplar
kullanılarak çıplak (örtüsüz) betondan yapılabilir,
basamak yüzeylerinde de aşınma direncini arttıracak
şekilde granülometrisi belirlenmiş özel agrega
kullanılabilir.
Merdivenin normal betondan yapılması durumunda ise
tüm yüzeyler kaplanmalıdır. Özellikle basamaklarda
kullanılacak kaplama malzemesinin aşınma direncinin
yüksek olması ve kaygan olmaması gereklidir.
Genellikle, döşemelerde kullanılan bütün kaplamalar
(yerinde dökme mozaik, yapay taş plak, doğal taş plak,
seramik, ahşap, plastik, linolyum, kauçuk vb.)
merdivenlerde de kullanılabilir.
Tai Kwun Centre for Heritage and Arts, Hong Kong
Esas merdiveni metalden yapılmış olan yapılarda
metal basamakların ayrıca kaplanması gereklidir.
Bunun en önemli nedeni iniş çıkışlarda ortaya çıkan
seslerin kaynağında yok edilmesidir. Ayrıca, kaplama
türüne göre merdivenin yangın direncinin arttırılması
veya görünüşünün çevre ile uyumlu hale getirilmesi
de kaplamayı gerekli kılabilir.
Ses yalıtımı bakımından yüzeyler, linolyum, kauçuk
ve halı gibi malzemelerle kaplanabilir. Yangın
güvenliği açısından yerinde dökme mozaik
uygundur. Metal basamaklara ahşap, doğal ve yapay
taş basamaklar da oturtulabilir.
Merdiven Korkulukları
Korkuluk, merdivenin kullanılması sırasında düşmeye karşı
kullanıcının korunması için oluşturulur.
Korkuluk; taşıyıcı, dolgu ve küpeşte olmak üzere üç
kısımdan oluşur.
Korkuluk taşıyıcısı, dolu gövdeli plak/plaklar ile
oluşturulabileceği gibi belli aralıklarla düzenlenen düşey
çubuklarla da oluşturulabilir.
Korkuluk taşıyıcısı, merdivene rijit olarak bağlanmalı ve
konsol bir çubuk ya da plak gibi çalıştırılmalıdır.
Düşey çubuklar, merdiven basamaklarının üst, yan ve alt
yüzeylerine ya da kirişli merdivenlerde kirişlere monte
edilebilirler.
Dolgu, korkuluk taşıyıcısı seyrek düşey çubuklarla
oluşturulmuşsa gereklidir. Çünkü dolgunun işlevi düşey
çubuklar arasındaki boşluklardan düşme tehlikesini
önlemektir. Dolgu, düşey çubukların arasında veya iç ya da
dış tarafında düzenlenebilir. Sürekli ya da ayrık panolardan
oluşabileceği gibi, parmaklık şeklinde de yapılabilir.
Küpeşte,
korkuluğun üst
kenarında veya iç
tarafında
düzenlenir. İniş
çıkışlarda
tutunmaya yarar ve
güvenliği arttırır.
Küpeşte, ahşap,
metal, plastik vb.
farklı
malzemelerden
yapılabilir.
Küpeştenin tutunma ya da merdiveni kullanma sırasında
kullanıcılara zarar vermemesi için keskin ya da aşındırıcı /
tahriş edici olmaması gerekir. Bir elin rahat kavrayacağı
ölçüde yapılması gerekir (örneğin yuvarlak kesitli bir
küpeştede çap en az 30, en çok 55 mm olabilir).
Küpeşte, korkuluk taşıyıcısına bağlanır. Merdivenin bir
duvarın yanında yer alması durumunda, küpeşte korkuluk
taşıyıcısı yapılmaksızın duvara bağlanabilir.
RAMPALAR
Eğik bir yüzey oluşturan rampalar, bir yapıda farklı
kotlardaki mekanlara ulaşımı sağlayan yapı elemanlarından
biridir. Düşey ulaşımın konforlu olması için rampa eğiminin
belirli bir düzeyde bulunması gerekir, söz konusu durum ise
rampanın uzunluğunu etkiler. Bu yapı elemanları, özellikle
tekerlekli araçların (tekerlekli sandalye, yük arabası vb.)
düşey ulaşımı için uygundur.
Tekerlikli araçlar için rampanın her iki ucunda en az 150 x
150 cm ölçülerinde sahanlıklar yer almalıdır.
Rampanın eğimi, tekerlekli araçlar, yaşlı ve görme engelli
kişiler için en düşük düzeyde tutulmalıdır. Bu eğim en çok %
6 olabilir, buna karşın, uzunluğu fazla olmayan rampalarda
gerekli görülmesi durumunda % 8'e çıkarılabilir. Rampanın
uzunluğunun 10 m'den fazla olması durumunda, eğim % 6'yı
geçmemelidir. Bir rampanın yatayda 10 m'den daha uzun
olması durumunda, kullanıcıların dinlenmesi için bir ara
sahanlık yapılması yararlıdır.
Rampalar;
betondan,
betonarmeden,
çelikten ve
ahşaptan eğik bir
döşeme şeklinde,
plan düzleminde
düz ya da eğrisel
biçimlerde
üretilebilir.
Ulaşım rahatlığı ve güvenliği için, rampa üst yüzeyinin hem
yaya hem de tekerlek açısından kaymaz, sağlam, aşınmaya
dirençli olması beklenir, bu doğrultuda bir kaplama yapılabilir.

Rampanın kullanımı sırasında

insanların düşmelerini
engellemek için 15 cm'den
yüksek ya da 180 cm'den
uzun rampa kenarlarının
bordürler, korkuluk ve küpeşte
ile korunması gerekir.
Küpeşteler rampa yüzeyinin
85 – 95 cm üstünde yer almalı
ve rampanın her iki ucunda,
rampanın bitmesinden sonra
yatay olarak en az 30 cm
uzatılmalıdır.
Andalucia’s Museum of Memory (Mimar Alberto Campo Baeza)
Guggenheim Müzesi, New York (Mimar Frank Lloyd Wright)
Leonel Miranda House (Mimar Oscar Niemeyer)
Contemporary Art Museum (Mimar Oscar Niemeyer)
ASANSÖRLER
Asansörler, insanları ve eşyayı yapının farklı kotlarındaki
mekanlarına, düşey bir doğrultuda hareket ederek taşıyan
yapı elemanlarıdır. En yaygın iki asansör türü ağırlıklı
(elektrikli) ve hidrolik asansörlerdir.
 Ağırlıklı (Elektrikli) Asansörler

Bu tür asansörlerde, kılavuz

raylara monte edilen ve kaldırma
halatlarıyla taşınan bir kabin,
asansörün en üst noktasında
bulunan bir elektrikli kaldırma
düzeneği aracılığıyla hareket
ettirilmektedir. Orta yükseklikteki
ve yüksek yapılarda
kullanılmaktadır.
Ağırlıklı asansörlerde
bulunan belirli bölümler:
makine dairesi, motor-
jeneratör seti, kasnaklar,
asansör kuyusu, asansör
kabini, düşey kılavuz raylar,
karşı ağırlıklar, kaldırma
halatları, elektrik kabloları,
kat kapıları, tampon ve
asansör çukuru olarak
sayılabilir.
Asansörün en üst noktasında
yer alan makine dairesi,
asansör kabininin düşey
hareketini sağlayan kaldırma
düzeneğini barındırır. Bu
düzenek, motor-jeneratör setini,
kontrol panelini, kasnakları
içermektedir.
Motor-jeneratör seti, çekme
makinesi, hız yöneticisi, fren,
makara ve dişlilerden
oluşmaktadır.
Hareketli kasnak, kaldırma için
kullanılan makaradır; hareketsiz
kasnak ise asansör sisteminin
kaldırma halatlarını gergin tutar.
Asansör kuyusu, içinde bir ya
da daha fazla asansör kabininin
hareket ettiği düşey boşluktur.
Asansör boşluğu ile kat
döşemeleri arasında yer alan
kapı, asansör kabini kat
hizasında durduğu zaman
açılmaktadır. Kapı boşluğunun
boyutları asansörün işlevine
(asansörün ne için
kullanılacağına, örn: yük
asansörü, hasta asansörü vb.)
göre değişebilir (yükseklik özel
bir durum yoksa çoğunlukla 210
- 240 cm arasında olmaktadır).
Asansör kuyusu, kabini ve kapısı (plan çizimleri ve ölçüleri)
Asansör kapıları
Karşı ağırlıklar, asansör
kabininin, kaldırma
düzeneğinde yarattığı yükü
dengelemek için kullanılan,
çelik bir çerçeveye monte
edilmiş dikdörtgen dökme demir
bloklardır.
 Karşı
ağırlıklar
Düşey kılavuz raylar, asansör
kabininin ve karşı ağırlığın
hareketini kontrol eder. Raylar,
kat döşemeleri hizasında yapı
taşıyıcı elemanlarına
bağlanmalıdır.
Asansör kabinini kaldırmak ve
indirmek için kullanılan tel
halatlardan her birine kaldırma
halatı denir.
En alt kat döşemesinden,
asansör boşluğunun bitimine
dek uzanan bölüm asansör
çukurudur. Bu çukurda, aşağı
inmekte olan bir asansör
kabininin ya da karşı ağırlığın
asansör boşluğunun alt sınır
noktası üzerinde yarattığı darbe
etkisini azaltan, bir piston ya da
yaylı araç olan tampon bulunur.
 Hidrolik Asansörler

Hidrolik asansörler, asansör

kabininin, basınçlı sıvıyla
çalışan bir piston yardımıyla
taşındığı asansör
türüdür. Ağırlıklı asansörlerle
karşılaştırıldığında hidrolik
asansörler daha düşük bir
hızda hareket eder
ve piston uzunluğu bu tür
asansörlerin kullanımını en
fazla altı katlı bir yapı
yüksekliği ile sınırlar.
Makine dairesi,
kaldırma düzeneğini,
kontrol gereçlerini ve
asansör kabinini
indirip kaldırmak için
kullanılan makaraları
içerir; en alt kat
düzeyinde ya da ona
yakın bir yere
yerleştirilmesi önerilir.
 Panoramik Asansörler
Kabinin ve kuyusunun bir ya da
daha çok yüzeyi saydam olan
asansör türüdür. Panoramik
asansörlerin prensip olarak diğer
insan asansörlerinden pek farkı
olduğu söylenemez. Panoramik
asansörlerde asansör kuyusu,
alışılmış kelime anlamından
oldukça farklı bir tanım oluşturuyor.
Tamamen şeffaf malzemelerle
çevrelenmiş kuyulara kurulabildiği
gibi, sadece tek yüzeyi şeffaf,
diğerleri standart inşaat
malzemelerinden yapılmış kuyulara
da kurulabilir.
Panoramik asansörler,
yolcu terminalleri, çok katlı
mağazalar, alışveriş
merkezleri ile eğitim, kültür,
sağlık vb. yapılarda tercih
edilen asansörlerdir. Yapı
mimarisine uygun olarak
tahrik düzeni elektrik ve
hidrolik yapılabilmektedir.
Makine dairesiz yapılabilen
asansörler de
bulunmaktadır.