İŞL403U-SERMAYE PİYASALARI VE FİNANSAL KURUMLAR
Ünite 1: Finansal Sistem ve Finansal Piyasalar
Finansal Mimari
Finansal piyasalar ekonomi için önemli olan tüm birimleri
ilgilendirmektedir. Finansal piyasada yer alan altın, borsa
döviz gibi finansal varlıkların fiyat hareketleri birimlerin
servet hareketlerini etkilemektedir. Servet, ekonomik
birimlerin sahip olduğu tüm varlıklardır.
Finansal Piyasalar Neden Vardır, Fonksiyonları
Nelerdir?
Piyasalar, reel piyasalar ve finansal piyasalar olmak üzere
iki biçimde sınıflandırılabilir. Reel piyasalar, mal ve
hizmet satımının yapıldığı piyasalardır. Finansal piyasalar,
fon açığı olan ve fon fazlası birimlerin yer aldığı
piyasalardır. Finansal piyasaların en temel işlevi ise,
fonların fon fazlalığı olan birimlerden, yatırım yapacak
birimlere doğru geçmesini sağlayarak, işlevsel biçimde
kullanılmasını sağlamaktır. Finansal piyasalar, birimlerin
gereksinim duydukları fonların karşılanmasını sağlayarak,
hem fon talep edenlere hem de fon arz edenlere fayda
sağlamaktadır.
Finansal Piyasalar ve Finansal Sistem
Finansal piyasalar; fon arz edenler ve fon talep edenler,
fon akımlarına aracılık eden kurumlar, fon akımını
sağlayan finansal varlıklar ve hukuki ve idari
düzenlemelerden oluşan bir sistemdir. Bu doğrultuda,
sistemin unsurları aşağıdaki biçimde sıralanmaktadır (S.5,
Şekil.1.1’i inceleyiniz):
• Tasarruf sahipleri (fon arz edenler),
• Yatırımcılar (fon talep edenler),
• Yatırım ve finansman araçları,
• Yardımcı kuruluşlar,
• Hukuki ve idari düzenlemeler.
Yabancılar doğrudan yatırımlar veya portföy
yatırımları ile ülkelere fon girişini sağlamaktadırlar.
Doğrudan yatırımlar: Bir şirketin üretimini, ana
merkezinin bulunduğu ülke sınırları dışına yayarak
yabancı ülkelerde yalnız ya da ortaklarla üretim tesisi
kurması, mevcut tesisleri satın alması ya da bu tesislerle
birleşmesidir. Portföy yatırımlar: Yabancıların üretime
yönelik yatırımları değil de menkul değerlere yapılan
yatırımlarıdır. Bu yatırımların amacı, üstlenilen risk
karşılığında en yüksek getiriyi sağlamaktır ve bu
yatırımlar sıcak para olarak da adlandırılır.
Finansal Piyasaların Sınıflandırılması
Finansal piyasalar aşağıda yer alan biçimiyle
sınıflandırılmıştır:
Finansal varlığın niteliğine göre;
• Borç piyasaları
• Öz sermaye piyasaları
Finansal varlığın süresine göre;
• Para piyasaları
• Sermaye piyasaları
Finansal varlığın ilk kez alınıp satılmasına göre;
• Birincil piyasalar
• İkincil piyasa
Ödemelerin hemen ya da gelecekte yapılmasına göre;
• Nakit ya da spot piyasalar
• Vadeli piyasalar
Örgütlenme durumuna göre;
• Örgütlenmiş piyasalar (organize piyasalar)
• Örgütlenmemiş piyasalar (organize olmamış
piyasalar).
Finansal piyasalarda en yaygın biçimde kullanılan
finansman yöntemi, borçlanmadır. Borçlanma araçları iki
temel özellik taşır; bir vadesinin ve faizinin olması.
Devletin kısa süreli fon ihtiyacını karşılamada en çok
kullandığı para piyasası araçlarından biri hazine
bonolarıdır. Para piyasasının diğer temel araçları
şunlardır; para, mevduat, finansman bonoları, mevduat
sertifikaları, bono, banka kabulleri, banka bonoları,
eurodolarlar, varlığa dayalı menkul kıymetler ve finansal
türevler. Sermaye piyasasının temel araçları ise
şunlardır; devlet tahvilleri, şirket tahvilleri, hisse senediyle
değiştirilebilir tahvil, katılma intifa senedi, ipotekli borç
ve irad senedi, kar ve zarar ortaklığı senedi, gelir ortaklığı
senedi ve hisse senetleri.
Yatırım ve Finansman Araçları
Finansal piyasalara fon sunanların, sundukları fon
karşılığında fon talebinde bulunanlardan aldıkları
varlıklara finansal varlık (finansal araç) denir. Finansal
varlık, ihraç eden birim açısından bir yükümlülük iken
satın alan açısından bir varlıktır.
Tüm finansal varlıklar, alacak hakkı veren finansal
varlıklar ve ortaklık hakkı veren finansal varlıklar olarak
iki temel grupta toplanabilir. Alacak hakkı veren ya da
borç ifade eden finansal varlıkları ihraç eden kurumlar,
sabit ya da değişken oran üzerinden faiz ödemek
durumundadır.
Diğer taraftan hisse senedini satın alan yatırımcılar ise, bu
senedi ihraç eden firmanın ortağıdır ve faiz gibi sabit bir
nakit akışı beklentisi olmayacaktır. Nakit akışları: bir
finansal varlığın getirisi belirli bir zaman diliminde o
varlıktan sağlanacak nakit girişleriyle hesaplanır.
Finansal Aracılık ve Finansal Kurumlar
Finansal varlıkların araya bir kurum girmeksizin aracısız
el değiştirmesine doğrudan finansman, aracılar vasıtasıyla
el değiştirmesine ise dolaylı finansman denir (S.11,
Şekil1.2’yi inceleyiniz). Fonlar, daha çok finansal
kurumlar olarak da adlandırılan aracı kuruluşlar aracılığı
ile el değiştirmektedir.
Doğrudan finansmanda, fonlar fon arz edenlerden fon
talep edenlere doğrudan transfer edilmektedir. Bununla
birlikte, doğrudan finansman özelliğini bozmayan ancak
1
 İŞL403U-SERMAYE PİYASALARI VE FİNANSAL KURUMLAR
Ünite 1: Finansal Sistem ve Finansal Piyasalar
süreci hızlandırmak ve etkinliği artırmak için araya giren
bazı kurumlar bulunur. Bunlar; brokerlar, dealerlar ve
yatırım bankaları gibi kurumlardır. Dolaylı finansmanda
ise, fon arz edenlerle talep edenler doğrudan karşılaşmaz,
araya aracı kurumlar girer. Aracı kurumlar tasarruf
sahiplerinden sağladıkları fonları, fon talep edenlere
vererek aracılık hizmeti sunar ve riski üstlenir.
Finansal piyasalarda, aracılığı gerekli kılan iki tür
maliyetten bahsedilebilir. İlki işlem maliyeti, ikincisi
bilgilenme maliyetidir. İşlem maliyeti, fon transferinin
gerçekleştirilebilmesi için gerekli zaman ve harcanması
gereken paradan doğmaktadır.
Finansal Kurumlar
Finansal kurumları, farklı açılardan sınıflandırmak
mümkündür. Para yaratma durumu dikkate alındığında
finansal kurumlar; para yaratan ve para yaratmayan
finansal kurumlar olarak sınıflandırılabilir.
Ülkemizde para yaratan kurumlar; Merkez Bankası, ticari
bankalar ve katılım bankalarıdır. Merkez bankaları para,
kredi ve döviz politikalarını belirleyip, uygulayan
kurumlardır. Ticari bankaların fon kaynaklarını, genellikle
kısa süreli mevduatlar, fon kullanımlarını ise işletme
kredileri oluşturmaktadır. Katılım bankaları, dini inançları
gereği faiz gelirini kabul etmeyen birimlerin tasarruflarını
sisteme kazandırmak üzere oluşturulan kurumlardır.
Kalkınma ve yatırım bankaları, gelişmekte olan ülkelerde
sermaye yetersizliği açığını giderme, sanayileşme sürecini
hızlandırma görevini üstlenen kurumlardır.
Finansal piyasalarda finansal aracı kurumlar arasında
etkinliği ve önemi en fazla olan kuruluşlar para yaratan
finansal kurumlardır.
Finansal Kurumların Fonksiyonları
Hem fon sunanlara hem de fon talep edenlere hizmet
vermekte olan finansal kurumların, başlıca fonksiyonları
şu şekilde özetlenebilir:
• Kaynaklara akıcılık sağlama
• İşlem ve bilgilenme maliyetlerini azaltma
• Vade ve miktar ayarlaması yapma
• Risk ayarlaması yapma
• Kaynak kullanımında etkinliği sağlama
• Finansal danışmanlık hizmeti sunma
• Ödeme mekanizması sağlama.
Finansal Piyasalarda Düzenleyici ve Denetleyici
Kurumlar
Finansal sistemden beklenen fonksiyonların en iyi şekilde
yerine getirilebilmesi, sistemin etkin bir şekilde
işleyebilmesi için, finansal sistemin işleyişinden sorumlu
düzenleme ve denetleme otoritelerine ihtiyaç vardır.
Finansal piyasaların düzenlenmesi ve denetlenmesine
yönelik düzenlemeler;
• Yatırım yapacakların bilgi eksikliğini gidermeye
yönelik düzenlemeler,
• Finansal sistemin sağlıklı çalışmasına yönelik
düzenlemeler,
• Devletin para politikalarının kontrolünü
sağlamaya yönelik düzenlemeler olarak üç temel
grupta toplanabilir.
Türkiye’de finansal piyasaları düzenleyen ve denetleyen
kurumlar aşağıdaki biçimde sıralanabilir:
• Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası
• Hazine ve Maliye Bakanlığı
• Sermaye Piyasası Kurulu
• Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurumu
• Tasarruf Mevduatı Sigorta Fonu.
Faiz Oranı ve Faiz Oranlarının Yapısı
Faiz, finansal sistemi ve ekonomiyi en fazla etkileyen
değişkenlerden biridir. Faiz; parayı arz edenler açısından
bugünkü kullanım hakkından vazgeçmenin getirisi; parayı
talep edenler açısından da, gelecekte kullanılacak parayı
bugünden kullanmanın bir bedelidir. Piyasa faiz oranı, cari
faiz oran denildiğinde nominal faiz oran ifade
edilmektedir. Nominal faize, kota edilen faiz oranı da
denilir.
Faiz Oranlarının Yapısı
Bir menkul kıymetin değeri, piyasa faiz oranlarıyla bu
menkul kıymeti çıkaran kurumun özelliklerine bağlıdır.
Menkul kıymet getirilerinde farklılık yaratan faktörler
aşağıdaki şekilde sıralanabilir;
• Ödenmeme riski
• Likidite riski
• Vergi durumu
• Özel haklar.
Ödenmeme riski, sağlanan fonlar için faizin ya da
anaparanın vadesinde ödenmesiyle ilgilidir. Fonların geri
ödenmeme riski arttığı ölçüde, ilave edilecek prim de
artacaktır. Ödenmeme pirimi; ödenmeme riski olmayan
bir tahvil ile riskli bir tahvilin nominal faizleri arasındaki
farktır.
Finansal Piyasalarda Küreselleşme
Globalleşme ile birlikte fon arz ve talep edenler, yerel ülke
piyasalarının yanı sıra diğer ülke piyasalarında da yer
almaktadırlar. Finansal piyasaları globalleşmeye
yönlendiren temel faktörler, aşağıda yer alan biçimde
sıralanabilir:
Finansal Liberalleşme: Finansal liberalleşme; ülkelerin
ekonomik kalkınmayı hızlandırmak amacıyla, sermaye
akışı önündeki engellerin kaldırılması yönünde
uygulamalarını içermektedir.
Finansal Yenilikler ve Teknolojik İlerlemeler: Finansal
piyasaların globalleşmesinde, finansal bilginin güvenli bir
2
 İŞL403U-SERMAYE PİYASALARI VE FİNANSAL KURUMLAR
Ünite 1: Finansal Sistem ve Finansal Piyasalar

biçimde aktarılması, finansal işlemin kısa sürede ve çok

düşük maliyetlerle yapılabilmesi önemli bir rol oynamıştır.
Mali Krizler: Finansal liberalleşmeyle birlikte, finansal
krizlerin de arttığı görülmektedir.
Finansal Piyasalarda Yakınlaşma: Finansal piyasalarda
liberalleşme faaliyetleri, uluslararası piyasalarda işlem
yapabilme kolaylıkları sağlayan teknolojik gelişmeler
finansal piyasaları yakınlaştırmıştır.
Finans Sektöründe Birleşmeler ve Devralmaların
Artması: Yakınlaşma ve globalleşme eğilimleri özellikle
finansal hizmetler sektöründe rekabeti artırmakta,
bankaları yeni finansal ürünler üretmeye, var olan
ürünlerde daha etkin hâle gelmeye zorlamaktadır.
Doğrudan Yatırımların Artması: Finansal liberalleşme,
artan rekabet, kâr marjlarının daralmasına paralel olarak
işletmeler, daha kârlı olacakları ülkelere doğrudan
yatırımlara yönelmişlerdir. Özellikle, gelişmekte olan
ülkelerin sermayeyi ülkelerine çekme konusunda
politikalar izlemesi, doğrudan yatırımları artırmıştır.