Ii. Bölüm İlk Türk-İslâm Devletleri Ve Beylikleri: Kpss (Lisans)

[Metni yazın]
II. BÖLÜM
İLK TÜRK-İSLÂM DEVLETLERİ
VE BEYLİKLERİ
Bu bölümden ortalama “2” soru çıkmaktadır.
KPSS’DE ÇIKMIŞ PERİYODİK SORU ANALİZİ
(LİSANS)
2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013
(2) (2) (3) (2) (1) (2) (2) (2) (2) (2) (2) (2) (2)
(ORTAÖĞRETİM) (ÖN LİSANS)
2006 2008 2010 2012 2006 2008 2010 2012

(2) (1) (2) (-) (2) (2) (2) (2)
Yazarın Yorumu
Değerli adaylar, ÖSYM bu bölüm ile ilgili genellikle bilgi düzeyli ve ağırlıklı olarak sanat,
kültür ve bilim konularına ilişkin soru sormaktadır. Bu bölüm ele alınırken, İlk Türk-İslâm
devletleri ile Anadolu Selçuklu ve Beylikler dönemi ayrı birer ünite başlığı altında verilmiş-
tir. Bunun sebebi, Anadolu Selçuklu Devleti’nin kültür ve teşkilâtlanma yapısının diğer Türk-
İslâm devletlerinden kısmen de olsa farklılık ve çeşitlilik göstermesidir. Devletlerin teşkilât-
lanma yapısındaki bu değişime konular içerisinde ayrıca değinilmiştir.
Bilinmesi gereken bir diğer nokta da, bu bölüm ile ilgili siyasî tarih konularından genellikle
soru gelmemesidir. Ancak 2011 KPSS’de olduğu gibi, sürpriz olarak soru gelme ihtimali göz
önünde bulundurulmuş ve siyasî gelişmelere de genel hatlarıyla yer verilmiştir.
~ 24 ~
KPSS / Tarihin Pusulası “İlk Türk-İslâm Devletleri ve Beylikleri”
I. TÜRKLER VE İSLÂMİYET
✎ Türklerin Müslümanlarla olan ilişkileri Hz. Ömer dönemine kadar dayanmaktadır. 1. “Türk-İslâm tarihi Talas Savaşı ile başlar.”
düşüncesine sahip olan bir tarihçi;
✎ Emevîlerin izlediği ırkçı politika (Mevali Politikası) nedeniyle, Türkler İslâmiyet’le
geç tanışmıştır. I. Bu savaş sonucunda kâğıt, matbaa ve
pusulanın Çin’in dışına çıkması
✎ İslâm dünyasında Mevali politikasına karşı bir tepki olarak Şuûbiye Akımı ortaya II. Bu savaşla birlikte Türklerin İslâmiyet’e
çıkmış ve Emevîler’den sonra yönetimi ele geçiren Abbasîlerin Mevali politikasını girmeye başlaması
terk etmesiyle Türkler için yeni bir dönem başlamıştır. III. Türklerin Emevîlerle sürekli mücadele
etmesi
✎ İslâmiyet’in Türkler arasında yayılması Abbasîler döneminde başlamış, Abbasî Dev-
yargılarından hangilerini buna gerekçe
leti ile Çinliler arasındaki Orta Asya’ya hâkim olma mücadelesi Türk-Arap ilişkilerin-
olarak gösterebilir?
de bir dönüm noktası olmuştur.
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
✎ Türklerin İslâmiyet’i kabul etmelerinde en önemli olay ise 751 Talas Savaşı’dır.
D) I ve III E) II ve III
A. Talas Savaşı (751)

✎ Çinliler ile Abbasîler arasında gerçekleşen bu savaşın en önemli sebebi, her iki dev-
letin de Orta Asya’ya ve İpek Yolu ticaretine egemen olmak istemesidir.
✎ Savaş, Türk ordularının (Karlukların) da desteğini alan Abbasîlerin zaferiyle sonuç-
2. Türklerin İslâmiyet'i kabul etmelerinde;
lanmıştır.
I. ülkenin hanedanın ortak malı sayılması,
II. tek tanrıya inanılması,
☸ Sonuçları: III. gaza anlayışının cihat anlayışıyla
örtüşmesi
➠ Orta Asya’ya yönelik Çin tehlikesi önlenmiştir. (Siyasî) özelliklerinden hangilerinin etkili olduğu
➠ Türk-İslâm Tarihi başlamış ve Türk-İslâm devletleri kurulmuştur. (Siyasî) savunulabilir?
➠ İslâm dini Türkler arasında hızla yayılmaya başlamıştır. (Sosyal) A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
➠ Kâğıt, matbaa, pusula vb. Çin dışına çıkmıştır. (Kültürel) D) II ve III E) I, II ve III
B. Türklerin İslâmiyet’e Geçişini Kolaylaştıran Unsurlar

✎ İslâm öncesi Türk kültürü ile İslâm kültürü arasındaki ortak özellikler Türklerin İslâ-
miyet’i kabul etmesini kolaylaştırmıştır. Bunlardan bazıları şunlardır: 3. İslâm dünyasında, izlemiş oldukları ırkçı
politika (Mevali politikası) nedeniyle tepki-
 Türklerdeki Gök Tanrı inancı ile İslâmiyet’teki Tek Tanrı inancının benzerliği lere yol açan ve Türklerin İslâmiyet’le ta-
 Türklerdeki cihan hâkimiyeti mefkûresi (gaza fikri) ile İslâmiyet’teki cihat anla- nışmasını da geciktiren devlet aşağıdaki-
lerden hangisidir?
yışının benzerliği
 Her iki kültürde de kurban kesme geleneğinin olması A) Memlûklar B) Abbasîler C) Emevîler
D) İhşidîler E) Eyyubîler
 Her iki kültürde de ahret ve cennet-cehennem inançlarının olması
 Her iki kültürde de temizlik unsurunun önemli olması
 Her iki kültürde de ruhban sınıfının (ayrıcalıklı din adamları) olmaması
 Her iki kültürün ahlâk kurallarının benzerliği
 Türklerdeki töre ile İslâmiyet’teki şer’i hukukun birbiriyle çelişmemesi
4.
 Türklerdeki “ozanlık” ve “kamlık” anlayışları ile İslâm kültüründeki “evliyalık” I. Semerkant
ve “dervişlik” anlayışlarının benzerliği
II. Avâsım
 Abbasîlerin Türklere ve Türk kültürüne karşı gösterdiği hoşgörü
III. Samerrâ
Yukarıdakilerden hangileri Abbasîlerin
Türklerin askerî gücünden yararlanmak
C. Türklerin İslâmiyet’e ve İslâm Kültürüne Katkıları için kurduğu şehirler arasında yer alır?
✎ Türkler İslâmiyet’i kabul ettikten sonra İslâm dinine, İslâm kültürüne ve Abbasî Ha-
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
lifeliği’ne pek çok katkı sağlamıştır.
D) I ve II E) II ve III
 Abbasîler, Türklerin askerî gücünden yararlanmak için onları Samerrâ Ordugâhı ile
Bizans sınırındaki tampon bölgeye kurdukları "Avâsım" eyâletine yerleştirmiştir.
1-B 2-D 3-C 4-E
~ 25 ~
“İlk Türk-İslâm Devletleri ve Beylikleri” KPSS / Tarihin Pusulası
✎ Türklerin bu hizmetleri, onların zamanla İslâm dünyasının siyasî ve dinî liderliğini

yapmasına kadar ilerlemiştir. Bu hizmetlerin bazıları şunlardır:
 İslâmiyet’in geniş alanlara (Anadolu, Avrupa, Hindistan vb.) yayılmasını sağla- 1. Türklerin İslâm dinini benimsemesi ile;
mışlardır. I. sosyal,
 Abbasî Halifeliği’ni Şiî Büveyhoğullarının baskısından kurtarmışlardır. II. ekonomik,
 Haçlı Seferleri ile ortaya çıkan tehlikeye karşı İslâm dünyasını korumuşlardır. III. siyasî
alanların hangilerinde bir değişim yaşan-
 Türk-İslâm bilginleri İslâm kültürünün gelişmesine katkıda bulunmuştur. dığı söylenebilir?
 Müslümanlar arasında birlik ve beraberliğin güçlenmesine destek vermişlerdir.
A) Yalnız II B) I ve II C) I ve III
D) II ve III E) I, II ve III
II. TÜRK-İSLÂM DEVLETLERİ

A. Karahanlı Devleti (840-1212)
2. Orta Asya’da kurulan ilk Türk-İslâm dev-
✎ Batı Türkistan’da kurulan devletin bilinen ilk hükümdarı Bilge Kül Kadir Han’dır. leti aşağıdakilerden hangisidir?
✎ Satuk Buğra döneminde, 920 yılında İslâmiyet resmî din olarak kabul edilmiştir. A) Gazneliler B) İhşidîler
✎ Satuk Buğra Han, İslâmiyet’i kabul ettikten sonra Abdülkerim adını almıştır. C) Tolunoğulları D) Karahanlılar
✎ Ebû Nasr Ahmet döneminde 999 yılında Samanoğulları Devleti’ne son verilmiştir. E) Büyük Selçuklu Devleti
 Abbasî Halifesi, Ebû Nasr Ahmet’i ilk kez “İslâm Hükümdarı” olarak tanımıştır.
✎ Karahanlılar’da en parlak dönem Yusuf Kadir Han dönemidir. 3. Abbasî halifesinin ilk kez “İslâm hüküm-
darı” olarak tanıdığı Karahanlı hükümda-
✎ Yusuf Kadir Han’ın ölümünden sonra kardeş kavgaları başlamış ve ülke doğu-batı rı aşağıdakilerden hangisidir?
olarak ikiye ayrılmıştır. Doğu’da Tabgaç (Uluğ Kara) Buğra Han’ın, Batı’da Ahmet A) Yusuf Kadir Han
Aslan Han’ın bulunduğu bu devletlerden, Karahitaylar Doğu’ya, Harzemşahlar ise
B) Ebû Nasr Ahmet
Batı’ya son vermiştir.
C) Tabgaç Buğra Han
D) Satuk Buğra Han
 Doğu Karahanlı Devleti’nin ilk hükümdarı sayılan Tabgaç (Uluğ Kara) Buğra Han, E) Bilge Kül Kadir Han
âdil bir yönetim uygulamıştır. Yusuf Has Hacip, “Kutadgu Bilig” adlı eserini Tabgaç
(Uluğ Kara) Buğra Han’a takdim etmiştir.
4. Türk tarihinde ilk posta teşkilâtı aşağıda-

☸ Karahanlıların Önemli Özellikleri ki devletlerden hangisi döneminde kurul-
✎ Orta Asya’da kurulan ilk Türk-İslâm devletidir. muştur?
✎ İslâmiyet’i benimseyen ilk Türk devletidir. A) Karahanlılar B) Akşitler

C) Gazneliler D) Tolunoğulları
✎ Uygur alfabesini kullanan Karahanlılar, Türkçeyi de “resmî dil” olarak kabul etmiş-
lerdir. E) Büyük Selçuklu Devleti
✎ Yönetimde vezirlere Türkçe bir ad olan Yuğruş unvanını vermişlerdir.

✎ Türk-İslâm edebiyatının ilk örneklerini vermişlerdir.
✎ Türk tarihinde ilk posta teşkilâtını kurmuşlardır.
5. Karahanlı Devleti ile ilgili olarak aşağıda
✎ Türk-İslâm mimarîsinin temelleri ilk kez bu dönemde atılmıştır. verilen bilgilerden hangisi yanlıştır?
✎ Bimarhane adı verilen şifahaneler (hastane) kurmuşlardır. A) Kurucusu Satuk Buğra Han’dır.
B) En parlak dönemlerini Yusuf Kadir Han
✎ Ribat adı verilen Türk tarihinin ilk kervansaraylarını inşa etmişlerdir. zamanında yaşamıştır.
✎ Türk-İslâm sentezi ilk kez Karahanlılarla başlamıştır. C) Türk-İslâm mimarîsinin temelleri ilk kez
bu dönemde atılmıştır.
✎ Semerkant, Buhara ve Kaşgar önemli bilim ve kültür merkezleridir. D) İslâmiyet’i kabul eden ilk Türk devletidir.
E) Türkçeyi resmî dil olarak kabul etmiştir.
 Semerkant şehri bu dönemde “Şehirlerin Şahı” unvanına sahipti.
✎ Tabgaç (Uluğ Kara) Buğra Han tarafından Semerkant’ta açılan medreselerde, ilk
kez burslu eğitim sistemini uygulamışlardır. 1-E 2-D 3-B 4-A 5-A
~ 26 ~
 Karahanlıların;
 İkili yönetim anlayışını sürdürmeleri,
1. Karahanlıların;
 Uygur alfabesini kullanmaları,
I. Türkçeyi resmî dil olarak kabul etmeleri
 Boylar birliği federasyonu şeklinde örgütlenmeleri,
II. İkili yönetim anlayışını sürdürmeleri
 Türkçeyi resmî dil olarak seçmeleri
III. Uygur alfabesini kullanmaları
onların Türk geleneklerine ve millî kimliklerine bağlı kaldığını göstermektedir.
özelliklerinden hangileri onların Türk ge-
leneklerine ve millî kimliklerine bağlı kal-
dıklarını kanıtlar niteliktedir?
B. Gazneli Devleti (963-1187) A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve III

✎ Devletin kurucusu Horasan Emiri Alp Tigin’dir.
✎ Devlet, adını kurulduğu yer olan Doğu Afganistan’daki Gazne şehrinden almıştır.
✎ Sebüg Tigin dönemine kadar Samanoğulları Devleti’ne bağlı olarak yaşayan dev-
let, bu dönemde bağımsızlığını elde etmiş ve sınırlarını Kuzey Hindistan’a kadar ge-
nişletmiştir. 2. Türk-İslâm kültürünü Hindistan’a kadar
taşıyan ve İslâmiyet’in yayılmasında et-
✎ Gazneli Devleti’nde en parlak dönem Gazneli Mahmut dönemidir. kili olan ilk Türk devleti aşağıdakilerden
hangisidir?
✎ Gazneli Mahmut Abbasîleri Şiî Büveyhoğullarının baskısından kurtarmış ve halife
tarafından kendisine “Sultan” unvanı verilmiştir. A) Karahanlılar B) Memlûklar
C) Gazneliler D) Tolunoğulları
E) Harzemşahlar
 Türk tarihinde "Sultan" unvanını kullanan ilk hükümdar Gazneli Mahmut’tur.
 DİKKAT!
“Sultan” unvanını ilk kez Gazneliler kullandığı için Karahanlı hükümdarları bu unvanı 3. Gazne hükümdarı Sultan Mahmut’un İs-
kullanmamışlardır. ÖSYM bu konuda yanıltıcı soru sorabilir. lâm dini ve kültürüne yapmış olduğu en
önemli hizmet aşağıdakilerden hangisi-
dir?
✎ Sultan Mahmut, Hindistan’a toplam on yedi sefer düzenlemiş ve o coğrafyanın İs- A) Selçuklulara karşı mücadele etmesi
lâmlaşmasını sağlamıştır. Bu anlamda “Hindistan Fatihi” unvanı da vardır. B) Şiî Büveyhoğullarını mağlup etmesi
C) Hindistan’a on yedi sefer düzenlemesi
✎ Bu nedenle Gazneliler, İslâm kültürünü Hindistan’a yayan ilk devlettir. Bunun bir
D) Gazne şehrini her açıdan geliştirmesi
sonucu olarak da bugünkü Pakistan ve Bangladeş devletlerinin kurulmasına zemin
E) Samanoğulları Devleti’ne karşı üstünlük
hazırlamışlardır. sağlaması
✎ Birden fazla etnik grubu içine aldığı için imparatorluk karakterine sahip olan Gaz-
nelilerin bu özelliği, devletin kısa zamanda yıkılmasında etkili olmuştur.
✎ 1040 Dandanakan Savaşı’nda Selçuklulara mağlup olan Gazneliler, I. Mesut’un
ölümüyle zayıflamış ve 1187’de Afgan kökenli Gurlular tarafından yıkılmıştır.
4. Türk tarihinde “Sultan” unvanını ilk kez
kullanan devlet aşağıdakilerden hangisi-
dir?
 Gazneliler, Türk-İslâm tarihinde “devşirme” sistemini ilk uygulayan devlettir. Gulam
adı verilen bu sistemde küçük yaştaki gayr-i müslim çocuklar Gulamhâne’de dinî, as- A) Babürler B) Karahanlılar
kerî ve siyasî konularda eğitilmişlerdir. C) Eyyubîler D) Gazneliler
E) Tolunoğulları
C. Büyük Selçuklu Devleti (1038-1157) 5. “Gulam” adı verilen devşirme sistemini

uygulayan ilk Türk-İslâm devleti aşağı-
✎ Devletin bilinen ilk atası Dukak Bey’dir. dakilerden hangisidir?
✎ Devletin ismi Dukak’ın oğlu Selçuk Bey’den gelir. A) Gazneliler B) Harzemşahlar
✎ Selçuk Bey, Oğuzların Üçoklar kolunun Kınık boyundandır. C) Karahanlılar D) İhşidîler
✎ Selçuk Bey’den sonra yerine geçen Arslan Yabgu’nun Gaznelilere esir düşmesi üze- E) Büyük Selçuklu Devleti
rine, tahta 1038’de Selçuk Bey’in torunları olan Tuğrul ve Çağrı Beyler geçmiştir.
✎ Tuğrul Bey devletin gerçek kurucusu kabul edilmektedir. Nitekim ilk teşkilâtlanma
çalışmaları ile Anadolu’ya ilk akınlar bu dönemde başlamıştır. 1-E 2-C 3-C 4-D 5-A
~ 27 ~
“İlk Türk-İslâm Devletleri ve Beylikleri KPSS / Tarihin Pusulası
1. Tuğrul ve Çağrı Beyler Dönemi (1038-1063)

✎ 1038’de Nesa ve Serahs savaşları ile Gaznelileri mağlup ederek Horasan’a egemen
1. 1038 yılında Nesa ve Serahs savaşlarıyla
olan Tuğrul Bey, Nişabur’da tahta çıkıp kendi adına hutbe okutmuş ve Selçuklu Gaznelileri mağlup ederek Horasan böl-
Devleti’nin bağımsızlığını ilan etmiştir. gesine egemen olan, Nişabur’da da tahta
çıkıp kendi adına hutbe okutarak devle-
tin bağımsızlığını ilan eden Selçuklu hü-
 Büyük Selçukluların Gaznelilere karşı elde ettikleri ilk zafer Nesa Savaşı’dır. kümdarı aşağıdakilerden hangisidir?
A) Alp Arslan B) Melikşah

C) Çağrı Bey D) Selçuk Bey
☸ 1040 Dandanakan Savaşı (Büyük Selçuklu Devleti & Gazneliler)
E) Tuğrul Bey
✎ Dönemin en önemli gelişmelerinden birisi 1040 Dandanakan Savaşı’dır.
✎ Temel sebebi Selçukluların Horasan bölgesine hâkim olmak istemesi olan bu sa-
vaşta, Selçuklular Gaznelilere karşı önemli bir zafer elde etmiştir.
✎ Selçukluların bu savaşta zafer kazanmasında etkili olan en önemli faktör; ordunun
yönetim, sevk ve idaresi ile uygulanan taktiktir.
2. Hindistan’da İslam kültürünün yayılma-
✎ Dandanakan Savaşı’nın sonrasında Gazneli Devleti yıkılma sürecine girmiş, Büyük sında etkili olan ve Büyük Selçuklu Dev-
Selçuklu Devleti ise resmen kurulmuştur. leti ile 1040’ta yaptıkları Dandanakan Sa-
vaşı ile yıkılma sürecine giren Türk dev-
leti aşağıdakilerden hangisidir?
☸ 1048 Pasinler Savaşı (Büyük Selçuklu Devleti & Bizans/Gürcü İttifakı) A) Gazneliler B) İhşidîler
✎ Bu savaş Türklerle Bizanslılar arasındaki ilk savaş olup, aynı zamanda Türklerin C) Harzemşahlar D) Babürler
Bizans’a ve Gürcülere karşı kazandıkları ilk büyük zaferdir. E) Tolunoğulları
✎ Tuğrul Bey’in zaferiyle sonuçlanan bu savaş sonrasında, Bizans yıllık vergiye bağ-
lanmış ve Gürcü kralı esir alınmıştır.
✎ Yapılan antlaşmaya göre; Bizans İstanbul’daki caminin onarılmasını ve bu camide
hutbenin Abbasî halifesi ile Tuğrul Bey adına okunmasını kabul etmiştir.
✎ Pasinler Savaşı ile ayrıca Anadolu topraklarının fethi de başlamıştır.
3. 1055 Bağdat Seferi ile Şiî Büveyhoğulla-
rını yıkarak Abbasî halifeliğini baskıdan
kurtaran ve bu yüzden Abbasî halifesi
☸ 1055 Bağdat Seferi (Büyük Selçuklu Devleti & Büveyhoğulları) Kaim bin Emrillah tarafından kendisine
“Doğu’nun ve Batı’nın Sultanı” unvanı veri-
✎ Tuğrul Bey, 1055’te çıktığı Bağdat Seferi ile Şiî Büveyhoğullarını yıkmış ve Abbasî len Selçuklu hükümdarı aşağıdakilerden
halifesini baskıdan kurtarmıştır. hangisidir?
✎ Bu gelişme üzerine Abbasî halifesi Kaim bin Emrillah, Tuğrul Bey’i “Doğu’nun ve A) Selçuk Bey B) Melikşah C) Sencer
Batı’nın Sultanı” ilân etmiştir. D) Tuğrul Bey E) Alp Arslan
 Halifenin Tuğrul Bey’i Sultan ilân etmesi ile birlikte, halife dünyevî (siyasî) yetkilerini
Tuğrul Bey’e devretmiş ve ilk kez din ve devlet işleri birbirinden ayrılmıştır.
✎ Bu gelişmeyle birlikte halifelik sadece dinî bir makam hâline gelmiş ve Selçuklu
Devleti İslâm dünyasının liderliğini ve koruyuculuğunu üstlenmiştir. 4.
 Bizans’ın İstanbul’da Tuğrul Bey adına
hutbe okutmayı kabul etmesi
2. Sultan Alp Arslan Dönemi (1063-1072)  Bizans ve Gürcü kuvvetlerine karşı ilk
mücadelenin yaşanması
✎ Sultan Alp Arslan döneminde Anadolu’nun fethine hız verilmiş; Azerbaycan, Irak ve
Suriye Türk yurdu haline gelmiştir.  Savaş sonrasında Bizans’ın Doğu Ana-
dolu’daki askerî gücünün azalması
✎ Asıl adı “Ebû Ali Hasan” olan Nizamü’l-mülk, Sultan Alp Arslan tarafından vezirlik Yukarıdaki gelişmeler, aşağıda verilen
makamına getirilmiştir. savaşlardan hangisinin sonuçları arasın-
da yer almaktadır?
✎ Alp Arslan, Kars ve Ani kalelerini almış; bu yüzden de halife tarafından kendisine
Ebû’l-Feth (Fetheden) unvanı verilmiştir. A) Malazgirt B) Pasinler C) Katvan
D) Kösedağ E) Dandanakan
☸ Malazgirt Savaşı (26 Ağustos 1071) (Selçuklu Devleti & Bizans)
✎ Büyük Selçuklu Devleti ile Bizans İmparatorluğu arasında gerçekleşen bu savaşın
temel sebebi, Anadolu’ya hâkim olma isteğidir. 1-E 2-A 3-D 4-B
~ 28 ~
✎ Bizans ordusundaki Peçeneklerin Selçuklu ordusuna geçmesi ile Bizans ağır bir ye-
nilgi almış, Bizans İmparatoru Romen Diogenes esir alınmıştır.
1. Aşağıdakilerden hangisi 1071’de gerçek-
leşen Malazgirt Savaşı’nın sonuçları ara-
☸ Malazgirt Savaşı’nın Sonuçları: sında gösterilemez?
 Anadolu’nun kapıları Türklere açılmıştır. A) Anadolu’nun Türk yurdu olduğu kesin-
 Anadolu’ya Türk göçü yoğunlaşmıştır. leşmiştir.
B) Anadolu’da ilk Türk beyliklerinin kurul-
 Bizans’ın İslâm dünyası üzerindeki baskısı azalmıştır. masına zemin hazırlanmıştır.
 Türkiye Tarihi başlamıştır. C) Bizans’ın İslam dünyası üzerindeki bas-
kısı azalmıştır.
 Türklere karşı Haçlı Seferlerinin başlamasına neden olmuştur.
D) Türklere karşı Haçlı seferlerinin başla-
 Alp Arslan’ın komutanları tarafından Anadolu’da ilk Türk beylikleri kurulmuştur. masında etkili olmuştur.
E) Türkiye tarihi başlamıştır.
 Sultan Alp Arslan komutanlarına fethedecekleri toprakları vaat etmiştir. Bu düşünce-
de güdülen temel amaç, Anadolu’nun fethini ve Türkleşmesini hızlandırmaktır.
2. Büyük Selçuklu Devleti;

3. Sultan Melikşah Dönemi (1072-1092) I. Katvan
✎ Büyük Selçuklu Devleti’nin en parlak dönemidir. II. Malazgirt
III. Pasinler
✎ Bu dönemde devlet en geniş sınırlara ulaşmış, Sultan Melikşah devleti bir “Cihan
Devleti” haline getirmiştir. savaşlarından hangilerinde Bizans Dev-
leti’ne karşı askerî üstünlük elde etmiş-
✎ Dönemin en önemli iç olayı Batınîlik Mezhebi’nin faaliyetleridir. Hasan Sabbah li- tir?
derliğindeki Bâtınîler devleti parçalamak ve yönetimi ele geçirmek için pek çok
devlet adamına suikast düzenlemişlerdir.
✎ Bunlardan birisi ünlü Selçuklu Veziri Nizâmü’l-Mülk’tür. Bu gelişmeler devleti ol-
dukça kötü etkilemiş, Sultan Melikşah’ın ölümüyle taht kavgaları başlamış ve bu
durum yıkılma sürecini hızlandırmıştır.
✎ Selçuklu hükümdarı Sultan Sencer’in 1141 Katvan Savaşı’nda Karahitaylar’a yenil-
mesi ile devlet dağılma sürecine girmiş ve 1157’de Sultan Sencer’in ölümüyle dev- 3. Büyük Selçuklu Devleti’nde;
let yıkılmıştır.  Veraset sisteminin belirsizliği
 İranlıların yönetime getirilmesiyle Türk-
menlerin küstürülmesi
☸ Büyük Selçuklu Devleti’nin Yıkılma Nedenleri  Atabeylerin bağımsızlıklarını ilan etmesi

durumlarının aşağıdakilerden hangisine
 Merkezi otoritenin zayıflaması ortam hazırladığı savunulamaz?
 “Ülke hanedanın ortak malıdır” anlayışının yol açtığı taht kavgaları A) Feodal beyliklerin ortaya çıkmasına
 Atabeylerin bağımsız hareket etmesi B) Merkezi otoritenin zayıflamasına
 Abbasî halifelerinin siyasî güçlerini kazanmak için yürüttüğü birtakım çalışmalar C) Taht kavgalarının artmasına
 Batınîlik hareketleriyle devlet adamlarına suikastlar düzenlenmesi D) Devlet ile tebaa arasındaki bağların za-
yıflamasına
 Fatımîler ve Şiîlerin yıpratmaları
E) Teokratik devlet anlayışının terk edil-
 Katvan mağlubiyeti ve Karahitayların istilası mesine
☸ Büyük Selçuklu Devleti’nin Yıkılmasından Sonra Kurulan Devletler ve

Atabeylikler
4. Aşağıdakilerden hangisi, Büyük Selçuk-
 Kirman Selçukluları (1048-1187) lu Devleti’nin 1157’de yıkılmasından son-
 Suriye Selçukluları (1069-1118) ra ortaya çıkan devlet ve beyliklerden bi-
ri değildir?
 Anadolu (Türkiye) Selçukluları (1077-1308)
A) Salgurlular
 Irak ve Horasan Selçukluları (1119-1194) B) Dilmaçoğulları
 Zengiler (Musul-Halep Atabeyliği) (1127-1259) C) Beg Teginoğulları
 Börililer (Şam Atabeyliği) (1128-1154) D) İldenizoğulları
 İldenizoğulları (Azerbaycan Atabeyliği) (1146-1225) E) Anadolu Selçukluları
 Beg Teginoğulları (Erbil Atabeyliği) (1146-1232)
 Salgurlular (Fars Atabeyliği) (1147-1284) 1-A 2-D 3-E 4-B
~ 29 ~
D. Harzemşahlar (Harezmşahlar) Devleti (1097-1231)

✎ Merkezi Harezm şehri olan ve ismini kurulduğu yerden alan devletin bilinen ilk
1.
hükümdarı Anuş Tigin’dir.
 Devletin ilk hükümdarı Anuş Tigin’dir.
✎ Kendilerini Büyük Selçuklu Devleti’nin mirasçısı olarak kabul eden Harzemşahlar
 1218’de Otrar Faciası olarak bilinen
Harezm Bölgesi’nde Moğollarla sürekli mücadele etmişlerdir. savaşta Moğollarla mücadele etmişlerdir.
✎ 1218’de meydana gelen ve tarihte Otrar Faciası olarak bilinen savaş Moğollar ile  1230’da Anadolu Selçuklu Devleti ile yap-
Harzemşahlar arasında olmuştur. tıkları Yassıçemen Savaşı sonrasında
dağılma sürecine girmiştir.
✎ Celâleddin Harzemşah döneminde Anadolu Selçuklu Devleti ile yapılan 1230 Yassı-
Yukarıda özellikleri verilen Türk-İslâm
çemen Savaşı’nı kaybeden ve dağılma sürecine giren Harzemşahlar 1231’de kesin
devleti aşağıdakilerden hangisidir?
olarak yıkılmıştır.
A) Memlûklar B) Karahitaylar
 Harzemşahlar, Moğol Devleti ile Anadolu Selçuklu Devleti arasında tampon bölge C) Harzemşahlar D) Gazneliler
görevi görüyordu. Bu devletin yıkılması ile Anadolu saldırılara açık hale gelmiştir. E) Eyyubîler
E. Babür Devleti (1526-1858)

✎ Hindistan’da Timur’un torunu Muhammed Babür Şah tarafından kurulmuştur.
2. Hindistan’da siyasî birliği sağlayan ilk
Türk-İslâm devleti aşağıdakilerden han-
 Babür Şah, Ali Şîr Nevâi’den sonra Çağatayca’nın en büyük şairi olarak kabul edil- gisidir?
mektedir. “Vekâyi” adlı Türkçe eserinde kendi hayatını anlatmıştır.
A) Babürler B) Karahanlılar
✎ Hindistan’da siyasî birliği ilk kez sağlayan devlettir. C) Gazneliler D) Eyyubîler
✎ Babür Devleti aynı zamanda Hindistan’da kurulan son Türk devletidir. E) Büyük Selçuklular
✎ 1723’te Haydarabat ve Delhi olmak üzere ikiye ayrılan devlet, İslâmiyet’in Hindis-
tan’da yerleşmesini sağlamıştır.
✎ Sömürgeci politikalar sonucunda bu devlete 1858’de İngilizler son vermiştir.
✎ Dünyanın yedi harikasından biri olan Tac Mahâl bu dönemde inşa edilmiştir. 3. Eşi Mümtaz Mahal’in (Ercümend Begüm
Banu Hatun) anısına Hindistan’daki “Tac
✎ Mahal”i yaptıran Şah Cihan, aşağıdaki
 Tac Mahâl, Babür Hükümdarı Şah Cihan tarafından genç yaşta ölen eşi Mümtaz Türk devletlerinden hangisinin hüküm-
Mahâl (Ercümend Begüm Banu Hatun) adına yaptırılmıştır. Anıt mezar niteliğindeki darıdır?
bu eserin yapımında, davet üzerine İstanbul’dan gelen Osmanlı mimarları Mehmet
A) Memlûklar B) İhşîdiler
İsa Efendi, İsmail Efendi ve Hattat Settar Efendi çalışmıştır.
C) Tolunoğulları D) Babürler
E) Eyyubîler
III. MISIR’DA KURULAN TÜRK-İSLÂM DEVLETLERİ
MISIR’I YÖNETEN TÜRK DEVLETLERİ 4. Aşağıdakilerden hangisi, Mısır’da ege-

menlik kuran Türk-İslâm devletleri ara-
sında yer almaz?
Tolunoğulları İhşidîler Eyyubîler Memlûklar Osmanlılar
A) Eyyubîler B) Memlûklar
(868-905) (935-969) (1174-1250) (1250-1517) (1517-1881)
C) İhşidîler D) Tolunoğulları
E) Samanoğulları
A. Tolunoğulları (868-905)
✎ Kurucusu Tolunoğlu Ahmet’tir.
✎ Mısır’da kurulan ilk Türk-İslâm devletidir. 5. Mısır’da kurulan ilk Türk-İslâm devleti
✎ Başkent Fustat (Kahire) şehridir. aşağıdakilerden hangisidir?
✎ Güçlü bir ordu ve donanma kurmuşlardır. A) İhşidîler B) Tolunoğulları
✎ Halkın tamamı Arap, ordu ve yöneticiler ise Türk’tür. Toplum ile yöneticiler ve or- C) Eyyubîler D) Memlûklar
du arasındaki bu farklılık devletin kısa sürede yıkılmasında etkili olmuştur. E) Gazneliler
✎ Mısır Tolunoğulları döneminde mimarîde adeta altın çağını yaşamıştır. Nitekim bu
dönemde yapılan Tolunoğlu Ahmet Camii ve Ulu Cami Kahire’deki önemli mimarî
eserlerdir. 1-C
1-E 2-C
2-A 3-A
3-D 4-D
4-E 5-B
5-E
~ 30 ~
✎ Ayrıca Tolunoğlu Ahmet’in “maristan” adıyla kurmuş olduğu hastane ve eczanede

ise tüm halka ücretsiz sağlık hizmeti verilmiştir.
✎ Devlet taht kavgalarının da etkisiyle 905’te Abbasîler tarafından yıkılmıştır. 1. Müslümanların kutsal toprakları sayılan
ve Kâbe'nin de içinde yer aldığı “Hicaz”
bölgesine ilk kez hakim olan Türk-İslâm
devleti aşağıdakilerden hangisidir?
B. İhşidîler (Akşitler) (935-969)
A) Tolunoğulları B) İhşidîler
✎ Mısır’da kurulan ikinci Türk devletidir.
C) Osmanlılar D) Memlûklar
✎ Kurucusu Mısır valisi Ebû Bekir Muhammed’dir. E) Eyyubîler
✎ Başkent Fustat (Kahire) şehridir.
✎ Mısır’da adaletli bir yönetim uygulanmıştır. Bu yüzden Ebû Bekir Muhammed’e
Abbasî halifesi El-Razi Billâh tarafından Ak-Şit (Beyaz Güneş) unvanı verilmiştir.
✎ Kutsal topraklar olan Hicaz bölgesi (Mekke ve Medine) bu dönemde Türklerin eli-
2. Aşağıdakilerden hangisi İhşidîlerin özel-
ne geçmiştir. liklerinden biri değildir?
A) Mekke ve Medine gibi kutsal bölgelere
 Tarihte ilk kez Kâbe'nin de içinde yer aldığı kutsal topraklar (Hicaz bölgesi) İhşidîler egemen olmuşlardır.
(Akşitler) döneminde Türk egemenliğine girmiştir. B) Kurucusu Ebû Bekir Muhammed’dir.
C) Mısır’da egemenlik kurmuşlardır.
✎ Halkın tamamı Arap, ordu ve yöneticiler Türk’tür. Toplum ile yöneticiler arasındaki D) Resmî dil olarak Arapça kullanmışlardır.
bu farklılık, Tolunoğulları gibi devletin kısa sürede yıkılmasında etkili olmuştur. E) Tolunoğulları tarafından yıkılmışlardır.
✎ Devlet, yaşanan iç karışıklılar ve Fatımîlerin saldırıları sonucu 969’da yıkılmıştır.
C. Eyyubîler (1174-1250)
3. Selahaddin Eyyubî’nin 1187’de Kudüs’ü
✎ Mısır’da kurulan üçüncü devlet olup, kurucusu Selahaddin Eyyubî’dir. Haçlılardan geri alması üzerine, Papa’nın
çağrısı ile düzenlenen III. Haçlı Seferi’ne
katılan İngiltere kralı aşağıdakilerden
 Batılı kaynaklarda "Türk Selahaddin” olarak geçen Selahaddin Eyyubî’nin biyogra- hangisidir?
fisini yazan al-Wahrani, O’nun öklid geometrisi, astronomi, matematik ve aritmetik A) II. William B) Yurtsuz John
gibi konularda uzman olduğunu belirtir. Nitekim O; mantık, felsefe, sosyoloji, fıkıh,
C) III. Henry D) I. Edward
tarih eğitimi
Bu sayfadan almış,
nasıl soruŞam'daki
gelir? Dar'ül-Hadis'ten (Hadis Üniversitesi) mezun olmuştur.
E) Arslan Yürekli Richard
✎ Selahaddin Eyyubî, 1187’de Hıttin (Hattin) Savaşı ile Kudüs’ü Haçlılardan geri almış
fetihten sonra gayr-i müslimlere gösterdiği hoşgörü ve insanî tavırları nedeniyle
büyük takdir kazanmıştır.
✎ Kudüs’ün fethedilmesi 1189’da III. Haçlı seferinin başlamasına yol açmıştır. Ancak
I. Richard (Aslan Yürekli Richard) hiç bir sonuca ulaşamamıştır. 4. 1187’de Hıttin Savaşı ile Kudüs’ü Haçlı-
✎ Selahaddin Eyyubî, ölmeden önce ülkeyi hanedan üyeleri arasında paylaştırmış, bu lar’dan geri alan ve bu yüzden III. Haçlı
seferinin başlamasına yol açan Türk-İs-
da devletin kısa zamanda dağılmasına yol açmıştır. lâm devleti aşağıdakilerden hangisidir?
✎ Devlet, 1250 yılında Memlûk komutanı Aybeg tarafından yıkılmıştır. A) Akşitler B) Harzemşahlar
C) Eyyubîler D) Memlûklar
E) Tolunoğulları
D. Memlûklar (Kölemenler) (1250-1517)
✎ Kurucusu Memlûk komutanı İzzeddin Aybeg’dir.
✎ Moğolları tarihte ilk kez 1260 Ayn Calud Savaşı’nda yenerek Avrupa’nın Moğol is-
tilâsı altına girmesini önlemişlerdir.
✎ Abbasî halifeliğini Mısır’da sürdürme politikası izlemişler, Türkçeyi resmî dil olarak 5. Memlûklarla ilgili olarak aşağıdakilerden
kabul etmişlerdir. hangisi doğru bir bilgi değildir?
A) Mısır’da ilk Türk devletini kurmuşlardır.
✎ Memlûklar, Yavuz Sultan Selim’in 1516-1517’deki Mısır Seferi ile son bulmuştur.
Bu gelişme ile birlikte halifelik Osmanlılara geçmiştir. B) Her emirin sultan olabilme hakkı vardır.
C) Resmî dilleri Türkçedir.
D) Kutsal yerlere de egemen olmuşlardır.
 Memlûklar, diğer devletlerden farklı olarak “kut” inancını benimsememiştir. Buna
E) Halifeliği koruma altına almışlardır.
bağlı olarak "devlet hükümdar ailesinin ortak malı" kabul edilmemiş ve her emire
sultan olabilme hakkı verilmiştir. Bu durum yönetimde sık sık taht kavgalarına yol
açmış, saltanat ve hanedanlık kültürü oluşmamıştır.
1-B
1- 2-E
2- 3-E
3- 4-C
4- 5-A
5-
~ 31 ~
IV. YAKIN DOĞU VE ASYA’DA KURULAN DİĞER DEVLETLER

A. Moğol İmparatorluğu (1196-1227) 1. Moğolları, tarihte ilk kez 1260 Ayn Calud
Savaşı’nda yenerek Avrupa’nın Moğol is-
✎ Timuçin (Cengiz Han) tarafından kurulmuştur. tilası altına girmesini önleyen Türk-İslâm
✎ Başkent Moğolistan bölgesindeki Karakurum (Harhorin)’dur. devleti aşağıdakilerden hangisidir?
A) Memlûklar B) Akşitler
✎ Cengiz Han döneminde yayılmacı bir politika izleyen Moğol İmparatorluğu’nun sı-
C) Harzemşahlar D) Eyyubîler
nırları, Baltık Denizi’ne ve Macaristan’a kadar ulaşmıştır.
E) Tolunoğulları
✎ Cengiz Han’ın ölümünden sonra imparatorluk parçalanmıştır.
✎ Moğol İmparatorluğu’nda;
 Kut anlayışı benimsenmiştir.
 Ülke sorunları Kurultay adı verilen danışma meclisinde görüşülmüştür.
 Töreler yazılı hale getirilerek “Cengiz Yasası” oluşturulmuştur.
 Orduda “Onlu Sistem” uygulanmıştır. 2. Cengiz Han’ın ölümünden sonra Çin’de
hüküm süren, ünlü İtalyan gezgin Marco
 Ülke toprakları hanedanın ortak malı sayılmıştır. Polo’nun da yaklaşık 20 yıl hizmet ettiği
ve “Seyahatnâme” adlı eserinde, buradaki
✎ Cengiz Han’ın ölümünden sonra devlet parçalanmış ve yeni devletler kurulmuştur. gözlemlerini anlattığı devlet aşağıdaki-
lerden hangisidir?
B) İlhanlı Devleti
B. Moğol İmparatorluğu’nun Parçalanmasıyla Kurulan Devletler A) Çağatay Hanlığı
C) Kubilay Hanlığı D) Altın Orda Devleti
1. Altın Orda Devleti (1227-1502) E) Timur İmparatorluğu
✎ Cengiz Han’ın torunu, Cuci’nin de oğlu olan Batu Han tarafından Deşt-i Kıpçak
(Kıpçak Bozkırı) ve Karadeniz’in kuzeyinde kurulmuştur.
✎ Özbek Han döneminde İslâmiyet devletin resmî dini olarak kabul edilmiştir.
 İslâmiyet’i kabul eden ilk Türk-Moğol Devleti Altın Orda Devleti’dir.
✎ Kuruldukları bölgede Rusların güçlenmesini engelleyen Altın Orda Devleti, Timur

3. 1227’de Cengiz Han’ın torunu Batu Han
İmparatorluğu tarafından yıkılmıştır. Bu durum Rusya’nın birliğini kurmasına ve tarafından Deşt-i Kıpçak (Kıpçak Bozkırı)
güçlenmesine olanak sağlamış; ayrıca Kazan, Küçüm, Nogay, Ejderhan, Kasım ve ve Karadeniz’in kuzeyinde kurulan, aynı
Kırım hanlıkları kurulmuştur. zamanda İslâmiyet’i kabul eden ilk Türk-
Moğol devleti olarak bilinen devlet aşağı-
dakilerden hangisidir?
2. İlhanlı Devleti (1256-1336) A) Özbek Hanlığı
B) Altın Orda Devleti
✎ Cengiz Han’ın torunu Hülâgu Han tarafından İran’da kurulmuştur.
C) İlhanlı Devleti
✎ Başkent Tebriz’dir. D) Kubilay Hanlığı
✎ Hülâgu Han, Batınîlik faaliyetlerine karşı mücadele etmiş ve 1256 yılında Alamut E) Karahitay Devleti
Kalesi’ni yıkarak tüm Batınîleri ortadan kaldırmıştır.
✎ İlhanlılar 1258’de ise Bağdat’ı alarak Abbasî Devleti’ne son vermişlerdir.
✎ 1243’te Kösedağ Savaşı’nda Anadolu Selçuklu Devleti’ni mağlup ederek, 1336 yılı-
na kadar Anadolu’ya hakim olmuşlardır.
3. Çağatay Hanlığı (1227-1369)

4. Moğol İmparatorluğu’nun yıkılmasından
✎ Cengiz Han’ın oğlu Çağatay Han tarafından Doğu Türkistan’da kurulmuştur. sonra 1280-1368 yılları arasında Çin’de
✎ İslâmiyet’i kabul etmişler, Türklerin yoğun olarak yaşadığı bölgede kuruldukları için hakimiyet süren, aynı zamanda Türkleş-
meyen ve İslâmiyet’i kabul etmeyen tek
zamanla Türkleşmişlerdir. Moğol devleti aşağıdakilerden hangisi-
dir?
4. Kubilay Hanlığı (1280-1368) A) Altın Orda Devleti

B) İlhanlı Devleti
✎ Cengiz Han’ın torunu Kubilay Han tarafından Pekin’de kurulmuştur.
C) Karahitay Devleti
✎ Türkleşmemiş ve İslâmlaşmamıştır. D) Çağatay Hanlığı
E) Kubilay Hanlığı
 Kubilay Hanlığı Çin’de kurulduğu için, Türkleşmeyen ve İslâmiyet’i kabul etmeyen
tek Moğol devletidir. Ünlü gezgin Marco Polo, yaklaşık 20 yıl kadar Kubilay Han’ın
hizmetinde çalışmış, “Seyahatnâme”sinde bu dönemden bahsetmiştir. 1-A 2-C 3-B 4-E
~ 32 ~
C. Timur İmparatorluğu (1369-1507)

✎ Timur tarafından Çağatay Devleti’nin topraklarında kurulmuştur.
1. 1402 Ankara Savaşı’nda Osmanlı Devle-
✎ Başkent Semerkant’tır. ti’ni mağlup ederek Osmanlı’da 11 yıl sü-
recek olan “Fetret Devri”nin başlamasına
✎ Timur, hükümdar ailesine üye olmadığı için “Han” olmamış, Çağatay ailesinden bir yol açan devlet aşağıdakilerden hangisi-
kişiyi göstermelik olarak tahta çıkarmıştır. Kendisi “Emir” unvanı kullanmıştır. dir?
✎ Timur İmparatorluğu, Altın Orda Devleti’ne son vererek bu bölgede Rusların güç- A) Moğol İmparatorluğu
lenmesine ortam hazırlamış, ayrıca 1402 Ankara Savaşı’nda Osmanlı Devleti’ni B) Karahitay Devleti
mağlup ederek Osmanlı’da Fetret Devri’nin yaşanmasına neden olmuştur. C) Timur Devleti
✎ Timur İmparatorluğu’nda; D) Çağatay Hanlığı
E) İlhanlı Devleti
 Ülke toprakları hanedanın ortak malı sayılmıştır.
 Savaşlarda yararlılık gösteren kişilere “Suyurgal” denilen topraklar verilmiştir.
 İkta Sistemi uygulanmıştır.
 Hüseyin Baykara, Ali Şîr Nevaî, Ali Kuşçu gibi bilim adamları bu dönemde yaşa- 2.
mış, ayrıca Timur’un da torunu olan Uluğ Bey kendi adına Semerkant’ta kurdu-
I. tarkan,
ğu rasathanede Ali Kuşçu ile birlikte önemli çalışmalar yapmıştır.
II. sultan,
III. padişah
V. İLK TÜRK-İSLÂM DEVLETLERİNDE KÜLTÜR VE UYGARLIK Yukarıdakilerden hangileri Türk-İslâm

devletlerinde hükümdarlık unvanı olarak
kullanılmamıştır?
A. Devlet Yönetimi A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
✎ İslâmiyet öncesi Türk devletlerinde görülen hâkimiyet anlayışı Türk-İslâm devletle- D) I ve III E) I, II ve III
rinde de devam etmiştir.
✎ Türk-İslâm devletlerinde Kut anlayışı, hükümdarın Allah adına ülkeyi yönetmesi
şeklinde bir uygulamaya dönüşmüş, öte yandan bu anlayıştaki “kan bağı” esası ay-
nen devam etmiştir.
3. Türk-İslâm devletlerinde;
✎ Türk-İslâm devletlerinde veraset sistemi de aynen devam etmiştir. Bu sisteme gö-
I. hutbe okutmak,
re ülke, hükümdar ve ailesinin ortak malı sayılmıştır. Ancak bu sistem, ülkede siyasî
II. hil’at (giysi),
otoriteyi sarsmış, taht kavgalarını tetiklemiş ve devlet yapısının bozulmasıyla kısa
III. çetr (şemsiye)
sürede yıkılmaları beraberinde getirmiştir.
unsurlarından hangileri hükümdarlık alâ-
meti olarak kullanılmıştır?
1. Hükümdar A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
✎ Türk-İslâm devletlerinde hükümdarlar geniş yetkilere sahiptir. Ancak hükümdarın
yetkileri örfî hukuk (Türk gelenek ve görenekleri) ile şer’i hukuk kuralları tarafın-
dan sınırlandırılmıştır.
✎ Devletin idaresi, orduya komuta etmek, halkın ihtiyaçlarını karşılamak ve ülkeyi dış
tehlikelerden korumak hükümdarın başlıca görevleriydi. Ayrıca hükümdar, vezir ve 4. Türk-İslâm devletlerinde hükümdar, halife
memur ataması yapar, Divân-ı Mezâlim (Yüksek Mahkeme)’e başkanlık ederdi. tarafından gönderilen bir belgeyle onaylanır
ve hükümdar bu belgeyle kendi adına hutbe
✎ Hükümdarın çocuk yaşta olması durumunda, devletin idaresi naiplere verilmiştir. okuturdu.
✎ Türk-İslâm devletlerinde İslâm öncesi Türk devletlerinden farklı olarak hükümdar- Türk-İslâm devletlerinde halife tarafın-
lar halife tarafından onaylanır ve adına hutbe okuturdu. Halifenin gönderdiği onay dan hükümdara gönderilen bu onay bel-
belgesine “menşur” adı verilirdi. gesine ne ad verilmiştir?
A) Tuğra B) Menşur C) Çetr
✎ Türk-İslâm devletlerinde hükümdarlar çeşitli unvan ve semboller kullanmışlardır.
D) Kut E) Nevbet
Hükümdarlık Unvanları Hükümdarlık Sembolleri (Alâmetleri)
* Han * Kara * Otağ-ı Hümâyun * Taht (Süslü Koltuk)

5. Aşağıdakilerden hangisi, Türk-İslâm dev-
* Hakan * Kadir * Unvan alma * Nevbet (Davul)
letlerinde görülen hükümdarlık alâmetle-
* Bey * Melik * Tuğ * Sancak (Alem) rinden biri değildir?
* Hünkâr * Sultan * Asa * Kılıç kuşanmak A) Taht B) Hil’ât C) Sancak
* Gazi * Padişah * Hil’at (Giysi) * Hutbe okutmak D) Ok E) Hutbe
* Çetr (Şemsiye) * Tuğra (Mühür)
* Şah * Şehinşah
* Para Bastırmak 1-C 2-A 3-E 4-B 5-D
~ 33 ~
 Türk tarihinde “Sultan” unvanını ilk kez Gazneli Mahmut kullanmıştır.

1. Türk-İslâm devletlerinde, törenlerde ve
seyahatlerde yol düzenini sağlayan sa-
2. Saray Teşkilâtı ray görevlisi aşağıdakilerden hangisidir?
A) Câmedar B) Emir-i Candar
✎ Türk-İslâm devletlerinde saray, hükümdarın ve ailesinin yaşadığı, aynı zamanda C) Serhenk D) Taştdar
devletin yönetildiği merkezdi. E) Hâcibü’l-Hüccab
✎ Saray teşkilâtında, hükümdarın gerek resmî gerekse özel işlerini yürüten birtakım
görevliler bulunmaktaydı. Başlıca saray görevlileri şunlardır:
Saray Görevlileri
UNVANI GÖREVİ 2. Türk-İslâm devletlerinde, hükümdarın ve

sarayın güvenliğinden sorumlu olan gö-
revli aşağıdakilerden hangisidir?
Câmedar  Hükümdarın elbiseleriyle ilgilenen görevlidir.
A) Emir-i Alem B) Kapucubaşı
Devaddar  Hükümdarın yazı takımlarını taşıyan ve koruyan görevlidir. C) Emir-i Silah D) Kıssadar
E) Emir-i Candar
Emir-i Âhur  Atların bakımından sorumluydu.
Emir-i Alem  Savaşlarda bayrağı ve sancağı muhafaza eden görevlidir.
Emir-i Candar  Hükümdarın ve sarayın güvenliğinden sorumluydu.
Emir-i Çeşnigir  Hükümdarın yiyeceklerini ilk tadan görevlidir. 3. Büyük Selçuklu Devleti’nde, hükümdar
ile devlet protokolü ve elçiler arasında
görüşmeleri ayarlayan devlet görevlisi
Emir-i Hares  Hükümdara karşı suç işleyenleri cezalandırırdı. aşağıdakilerden hangisidir?
A) Ulu Hacib B) Çaşnigir
Emir-i Silah  Silah üretim ve deposundan sorumluydu.
C) Kapucubaşı D) Câmedar
Emir-i Şikâr  Hükümdarın av işlerini düzenleyen görevlidir. E) Devaddar
 Hükümdar ve vezirden sonraki en büyük görevlidir.

Hâcibü’l-Hüccab
 Hükümdar ve halk ile hükümdar ve divan üyeleri arasında
(Ulu Hacib)
görüşme ve buluşmaları ayarlardı.
Kapucubaşı  Sarayın günlük hizmetlerinden sorumlu görevlidir.

4.
Kıssadar  Dilekçeleri kabul eden ve hükümdara sunan görevlidir. I. hâcibü’l-hüccab,
II. emir-i âhur,
Serhenk  Törenlerde ve seyahatlerde yol düzenini sağlayan görevlidir.
III. iğdişbaşı
Şerabdâr-ı Has  Hükümdarın içkilerini hazırlayıp sunan, ziyafetlerde içkilerle Yukarıdakilerden hangileri, Türk-İslâm
(İğdişbaşı) ilgilenen görevlidir. devletlerinde saray teşkilâtındaki görev-
liler arasında yer alır?
Taştdar (Abdâr)  Hükümdarın temizlik işlerinden sorumlu görevlidir. A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
3. Merkezî Yönetim
✎ Türk-İslâm devletlerinde merkezî yönetim teşkilâtında hükümdardan sonra gelen
en yetkili kişi vezirdir.
5. Karahanlı Devleti’nde vezire verilen
Türkçe ad aşağıdakilerden hangisidir?
 Karahanlılar’da vezire verilen Türkçe ad yuğruştur. Büyük Selçuklu Devleti’nde en
A) Serhenk B) Yuğruş
ünlü vezir ise Nizâmü’l-Mülk’tür.
C) Abdâr D) Çaşnigir
E) Devaddar
✎ Devlet işleri, başkanlığını hükümdarın yaptığı Divân-ı Saltanat (Büyük Divan)’ta
görüşülürdü. Divân-ı Saltanat bir bakıma Bakanlar Kurulu’na benzerdi.
✎ Hükümdarın olmadığı zamanlarda divana vezir başkanlık etmiştir.
✎ Büyük Divan’a bağlı bazı alt divanlar da bulunurdu. Bunlar; 1-C 2-E 3-A 4-E 5-B
~ 34 ~
Büyük Selçuklu Devleti’nde Büyük Divan’a Bağlı Alt Divanlar
Divanlar Görevleri Başkanı 1. Büyük Selçuklu Devleti’nde, ordunun yi-

yecek, giyecek, teçhizat gibi ihtiyaçları
Tuğraî ve asker maaşları ile ilgilenen divan türü
Divân-ı İnşâ (Tuğra) Devletin iç ve dış yazışmalarını yapan divandır.
(Münşî) aşağıdakilerden hangisidir?
A) Divân-ı İnşâ
Divân-ı İstifa Devletin tüm malî işlerine bakardı. Müstevfî
B) Divân-ı İstifa
Teftiş kuruludur. Devletin idarî ve malî işlerinin C) Divân-ı İşraf
Divân-ı İşraf Müşrif
yolunda gidip gitmediğini teftiş (kontrol) ederdi. D) Divân-ı Arzü’l-Ceyş
Ordunun yiyecek, giyecek, teçhizat vb. tüm ihti- Emir-i Arz E) Divân-ı Mezâlim
Divân-ı Arz
yaçları ve asker maaşları ile ilgilenirdi. (Arzü’l-Ceyş)
Hükümdarın başkanlık ettiği ve büyük davaların
Divân-ı Mezâlim Sultan
bakıldığı yüksek mahkemedir.
2. Büyük Selçuklu Devleti’nde, devletin iç

 Büyük Selçuklu Devleti’nde devlet yönetiminde olmayan divan türü Divân-ı Berîd’dir. ve dış yazışmalarını yapan divan aşağı-
Divân-ı Berîd, posta ve haberleşme (istihbarat) işlerine bakardı.
A) Divân-ı Berîd
B) Divân-ı Mezâlim
C) Divân-ı İnşâ
4. Taşra Yönetimi
D) Divân-ı İstifa
✎ Türk-İslâm devletlerinde taşra teşkilâtı; eyâlet, vilâyet, kaza ve köylerden meydana E) Divân-ı Arzü’l-Ceyş
geliyordu.
✎ Bu bölgelerde askerî valiler ya da hanedan üyeleri görevlendirilmiş, taşrada görev
yapacak olan yöneticiler atabeyler tarafından yetiştirilmiştir.
3. Büyük Selçuklu Devleti’nde, devlet yöne-

Taşra Yönetimindeki Devlet Görevlileri timinde olmayıp, posta ve haberleşme
(istihbarat) işlerine bakan divan aşağıda-
kilerden hangisidir?
A) Divân-ı İşraf
ADI GÖREVİ
B) Divân-ı Arzü’l-Ceyş
C) Divân-ı İstifa
Büyük Selçuklu Devleti’nde bir bölgenin yönetimi ile ilgili görevlendiri- D) Divân-ı İnşâ
len hanedan üyelerine Melik denir. Melikler, iç işlerinde serbest dış işle- E) Divân-ı Berîd
Melik
rinde merkeze bağlı hareket etmişlerdir. Bu durum Selçukluların yöne-
timde merkezî otoriteye önem verdiklerini göstermektedir.
Devlet idaresini öğrenmeleri ve iyi bir yönetici olabilmeleri için eyâlet-

4. Türk-İslâm devletlerinde, devlet idaresini
lere gönderilen erkek çocuklarını, devlet yönetimi konusunda eğiten
Atabey öğrenmesi ve iyi bir yönetici olabilmesi
kişilerdir. Atabeyler, bu süreçte bilgi ve tecrübelerini hükümdarın erkek için eyâletlere gönderilen erkek çocukla-
çocuklarına öğretirdi. (Osmanlı’daki karşılığı “Lalalık” kurumudur.) rını, devlet yönetimi konusunda eğiten
kişilere ne ad veriliyordu?
A) Melik B) Atabey C) Lala
Şıhne Eyâlet ve vilâyetlerin başında bulunan askerî ve idarî yöneticidir.
D) Âmil E) Şıhne
Âmil
Vilâyetlerde vergilerin toplanmasından sorumlu olan görevlidir.
(Ummal)
Vilâyetlerde ticarî hayatın düzenlenmesi (pazarlarda fiyatların, tartı ve

Muhtesip ölçü aletlerinin ve üretilip satılan malların kalitesinin denetlenmesi) 5. Türk-İslâm devletlerinde, pazarlarda fi-
ve belediye çalışmalarının yürütülmesinden sorumlu görevlidir. yatları, tartı-ölçü aletlerini ve üretilip sa-
tılan malların kalitesini denetleyen, aynı
zamanda belediye çalışmalarının yürü-
Amid Vilâyetlerde yönetimden sorumlu sivil görevlidir. tülmesinden de sorumlu olan görevli
aşağıdakilerden hangisidir?
A) Muhtesip B) Amid C) Ulak
Ulak Saray ve taşra yönetimi arasında haberleşmeyi sağlayan kişilerdir.
D) İğdişbaşı E) Ummal
Subaşı Taşrada şehirlerin güvenliğinden sorumlu kişidir.

1-D 2-C 3-E 4-B 5-A
~ 35 ~
B. ORDU
✎ İlk Türk-İslâm devletlerinde ordunun önemli kısmını Türkler oluşturuyordu. Güçlü
1. Türk-İslâm devletlerinde, özel askerî bir-
bir ordu, devletin temeli olarak kabul edilmiştir. (Ordu-Millet Anlayışı) İslâmi- likler olan “Hassa Askerleri”ne verilen 3
yet’in kabul edilmesiyle birlikte benimsenen cihat anlayışı, Türklerin bir anlamda aylık maaşa ne ad veriliyordu?
savaşçı özelliğini daha da pekiştirmiştir. A) Gulam B) Ulûfe C) Cebelü
✎ Büyük Selçuklu Devleti’nde en güçlü ordu Sultan Melikşah döneminde kurulmuş, D) Bisteganî E) Sipah
bu ordu 10’lu sisteme göre teşkilâtlandırılmıştır. Türk İslâm devletlerinde pek çok
yeniliğin olduğu ordu, genel olarak şu kısımlardan oluşmaktadır:
BİRİMİ ÖZELLİKLERİ 2.
I. hassa ordusu,
✎ Sultana bağlı ve onun güvenliğini sağlayan özel birlikler
II. tımar ordusu,
Hassa Askerleri olup maaşlı askerlerdir.
III. gulam ordusu
✎ 3 aylık olarak verilen maaşa “Bisteganî” denir.
Yukarıdaki askerî birliklerden hangileri
Büyük Selçuklu ordusunun içersinde yer
✎ Gulam “Köle” demektir. almaz?
✎ Farklı milletlerden seçilip, Gulamhane’de özel olarak A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
yetiştirilen ücretli askerlerdir.
Gulamân-ı Saray D) I ve III E) II ve III
✎ Doğrudan sultana bağlı muhafız birlikleri olup, sultanın
sarayını korurlardı. (Osmanlı’daki karşılığı Devşirmedir.)
✎ İlk kez Gazneliler tarafından oluşturulmuştur.
✎ İkta sahibi olanların ikta gelirleri karşılığı beslemek

zorunda oldukları atlı askerlerdir. (cebelü) 3. İkta sistemi ilk kez hangi devlet tarafın-
dan oluşturulmuştur?
✎ Bu ordu birimi devletten maaş almazdı.
✎ Tamamı Türk ve Müslümanlardan oluşur. A) Karahanlılar B) Gazneliler
İkta Ordusu (Sipahiler) D) İhşidîler
✎ İlk kez Büyük Selçuklu Devleti tarafından oluşturul- C) Memlûklar
muştur. E) Büyük Selçuklular
✎ Bu ordu Osmanlı’da Tımarlı Sipahi Ordusuna örnek
olmuştur.
Eyâlet Askerleri ✎ Melik ve eyâlet valilerinin askerî birlikleridir.

4. Selçuklularda ve Karahanlı Devleti’nde has-
sa orduları, savaş esirleri (köle) arasından
✎ Türkmenlerden savaş zamanı orduya katılan birliklerdir. toplanan ya da satın alınan küçük yaştaki
Türkmenler ✎ Türkmenler genellikle uçlara yerleştirilir ve sınır güvenliği çocukların yeteneklerine göre yetiştirildiği
sağlanırdı. askerî birliklerdi.
Selçuklular ve Karahanlılarda uygulanan
bu sistemin, Osmanlı Devleti’ndeki karşı-
✎ Bağlı devlet ve beyliklerin savaş zamanı gönderdiği lığı aşağıdakilerden hangisidir?
Yardımcı Kuvvetler
ücretli askerlerdir. A) Devşirme B) Müsadere C) Gedik
D) Tımar E) İltizam
 Gazneliler orduda ayrıca fil ve ücretli asker kullanmıştır. Özellikle ağır yüklerin taşın-
ması ve düşman ordularının dağıtılmasında önemli fonksiyon üstlenmiştir.
5.
I. Selçuklular
C. SOSYAL YAPI II. Harzemşahlar
✎ Türk-İslâm devletlerinde toplum içerisinde sınıfsal ayrım yoktu. Egemenlik altında III. Uygurlar
yaşayan herkese hoşgörü politikası izlenmiştir. Yukarıdaki devletlerden hangilerinde ikta
✎ İslâm kültürünün de etkisiyle yerleşik yaşam kültürü gelişmiş, bu da beraberinde sistemi uygulanmamıştır?
ticarî hayatın canlanmasına yol açmıştır. A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
✎ Karahanlı Devleti dışındaki Tük-İslâm devletleri çok uluslu devlet (imparatorluk)
özelliği taşımaktadır.
✎ Din ve inancın da etkisiyle toplum içerisinde sosyal dayanışma güçlü olmuştur. 1-D 2-B 3-E 4-A 5-C
~ 36 ~
D. HUKUK SİSTEMİ
✎ Türk-İslâm devletlerinde hukuk, Şer’i ve Örfî olmak üzere ikiye ayrılırdı. Ayrıca fet-
1. Türk-İslâm devletlerinde;
hedilen yerlerdeki eski uygulamalar ve divan kararları da hukuk sisteminde etkili
olmuştur. I. din,
II. örf ve adetler,
III. divan kararları
1. Şer’i Hukuk
gibi faktörlerden hangileri hukuk siste-
✎ Şer’i hukuk temelini İslâm hukukundan alırdı. minin şekillenmesinde etkili olmuştur?
✎ Miras, boşanma, evlenme, velâyet, vakıf ve ticaret ile ilgili konular şer’i hukuk kap-
samında yer alıyordu.
✎ Şer’i davalara kadılar bakardı.
✎ Kadıların başındaki sorumluya ise Kadı’ül-kudat (Baş Kadı) denirdi.
✎ Kadı, divan üyeleri ve hatta veziri yargılama yetkisine sahipti.
✎ Kadılar, siyasî otorite tarafından baskı altına alınmazdı. Bu durum kısmen de olsa 2.
hukukun bağımsız olduğunu göstermektedir. I. kadı’ül-kudat
II. emir-i dâd
2. Örfî Hukuk III. niyâbet-i saltanat
Yukarıdakilerden hangileri Türk-İslâm
✎ Örfî hukuk ise temelini eski Türk geleneklerinden (töre) alırdı. devletlerinde hukuk sistemi ile ilgilidir?
✎ Ülke güvenliğinin sağlanması, kanunların uygulanması ve bu konularda ortaya çı- A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
kan uygunsuzluklar örfî hukukun kapsamında yer alıyordu. D) I ve II E) II ve III
✎ Örfî davalara Emir-i Dâd’ın başkanlığındaki mahkemeler bakardı.
 Türk-İslâm devletlerinde askerî davalara ise Kadı-leşker adı verilen görevli bakmıştır.
✎ Ayrıca hükümdarın başkanlık ettiği ve büyük davaların bakıldığı yüksek mahkeme 3. Selçuklu Devleti’nde örfî davalara bakan
olan Divân-ı Mezâlim de hukuk sisteminde önemli bir yere sahiptir. görevli aşağıdakilerden hangisidir?
A) Müstevfî B) Arzü’l-ceyş
C) Emir-i Dâd D) Kadı’ül-kudat
E. TOPRAK YÖNETİMİ VE EKONOMİ E) Melikü’s-Sevâhil
1. Toprak Sistemi
✎ Türk İslâm Devletleri’nde toprak “Mirî” ve “Mülk” toprak olarak ikiye ayrılmıştır.
Toprak Teşkilâtı
4. Türk-İslâm devletlerinde, ikta sisteminin
uygulandığı topraklar aşağıdakilerden
hangisinin kapsamında yer alır?
Mirî Topraklar Mülk Topraklar
A) Mirî B) Vakıf C) Mülk
D) Haracî E) Öşrî
Has İkta Vakıf Öşrî Haracî
a) Mirî Topraklar
✎ Mülkiyeti devlete ait olan topraklara Mirî toprak adı verilmiştir. Mirî arazi 3 ana 5.
gruba ayrılır. Bunlar; I. has,
II. vakıf,
1. Has Arazi III. mülk
 Geliri hükümdara ve ailesine ayrılan bağ, bahçe, tarla gibi topraklardır. Yukarıdakilerden hangileri mirî arazinin
kapsamındaki topraklar arasındadır?
 Bu topraklardan alınan vergiler doğrudan hükümdarın hazinesine aktarılırdı.
 Has arazinin gelirleriyle hükümdar ve ailesinin masrafları karşılanırdı. D) II ve III E) I, II ve III
2. İkta Arazi
 Ülke topraklarının vergi gelirlerine göre bölümlere ayrılmasına ikta denir. 1-E 2-D 3-C 4-A 5-C
~ 37 ~
 İkta Sistemi, Türk tarihinde ilk kez vezir Nizamü’l-mülk’ün önerisiyle Büyük Selçuklu
Devleti’nde uygulamaya konulmuştur.
1. Türk-İslâm devletlerinde ikta sisteminin
uygulanma amaçları arasında;
 İkta sisteminde; hizmeti geçen bazı devlet görevlilerine (vali, komutan, asker gibi)
I. büyük ve güçlü bir orduya sahip olma,
maaşlarına karşılık belirli bir miktar toprak verilir, topraktan elde edilen gelirin bir
II. üretimin sürekliliğini sağlama,
kısmıyla kendi maaşlarını karşılarlar, bir kısmıyla da atlı asker beslerlerdi.
III. merkezî otoriteyi güçlendirme
 Bu sistemde; toprağın mülkiyeti devlete, vergileri toplama hakkı ikta sahibine,
gibi unsurlardan hangileri yer alır?
toprağı işleme hakkı ise köylülere aitti.
☸ İkta Sistemi’nin Yararları
✎ Devlet para ödemeden büyük bir orduya sahip olmuştur. (ekonomik-askerî)
✎ Hazinenin yükü hafifletilmiştir. (ekonomik)
✎ Ülkede asayiş ve düzen sağlanmıştır. (sosyal)
✎ Merkezî otorite güçlenmiştir. (siyasî) 2. İlk kez Büyük Selçuklu Devleti dönemin-
de uygulanan ikta sistemi, en çok aşağı-
✎ Üretimde süreklilik sağlanmıştır. (ekonomik) daki alanların hangisinde devlete fayda
sağlamıştır?
(Bu sistem, Osmanlı’da Tımar (Dirlik) Sistemi’ne örnek olmuştur.)
A) Tarım-Askerlik
B) Eğitim-Öğretim
3. Vakıf Arazi C) Ticaret-Askerlik
D) Yönetim-Hukuk
✎ Medrese, darüşşifa, imarethane, cami, hamam, çeşme gibi sosyal amaçlı (hayır iş-
E) Tarım-Yönetim
leri için) kurulan kurumların giderleri için ayrılan topraklardır.
✎ Doğrudan topluma hizmet amaçlı kullanılan vakıf topraklar; satılamaz, kiraya veri-
lemez, devredilemez ve miras bırakılamazdı.
b) Mülk Topraklar 3. Türk-İslâm devletlerinde, geliri hayır ku-

ruluşlarına ve sosyal hizmetlere ayrılan
✎ Mülkiyeti şahıslara ait olan topraklara ise Mülk arazi adı verilmiştir. Bu topraklar topraklara ne ad veriliyordu?
şahsî olup; genellikle ev, bağ, bahçe gibi taşınmaz mallardır. A) İkta B) Vakıf C) Mukataa
✎ Mülk arazi de 2 gruba ayrılır. Bunlar; öşrî ve haracî topraklardır. Müslümanlara ait D) Metruk E) Ocaklık
topraklara öşrî, gayr-i müslimlere ait topraklara ise haracî toprak denmiştir.
✎ Mülk topraklar, hizmeti geçen kişilere devlet tarafından ödül olarak verilebildiği
gibi, atadan miras olarak da kalabilmiştir.
4. Türk-İslâm devletlerinde,
2. Ekonomik Hayat I. öşür,
II. haraç,
✎ Türk-İslâm devletlerinde toprak dışında ekonomi; hayvancılık, ticaret, dokumacılık,
III. cizye
madencilik ve el sanatlarına dayalıdır.
vergilerinden hangileri sadece gayr-i
✎ Baharat Yolu ve İpek Yolu ticarî hayatın canlanmasında önemli rol oynamıştır. müslim vatandaşlardan alınmıştır?
✎ Ticarî hayatta, Abbasîlere ait olan ve aynı işi yapan esnafların oluşturduğu meslek A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
örgütlenmesi anlamına gelen fütüvvet teşkilâtı da önemli bir fonksiyona sahipti. D) II ve III E) I, II ve III
Bu meslek örgütlenmelerine gayr-i müslimler üye olamazdı.
 Fütüvvet teşkilâtı, Anadolu Selçuklu döneminde Ahilik Teşkilâtı, Osmanlı döneminde

ise Lonca Teşkilâtı adı ile varlığını sürdürmüştür. 5. Türk-İslâm devletlerinde,
I. cizye,
☸ Selçukluların başlıca gelir kaynakları II. ikta,
III. gulam
✎ Öşür: Müslümanlardan alınan 1/10 oranındaki ürün vergisidir.
✎ Haraç: Gayr-i müslimlerden alınan ürün vergisidir. uygulamalarından hangileri toplumun
belli bir kesiminin ordu teşkilâtı içinde
✎ Cizye: Gayr-i müslim erkeklerden askere gitmemeleri karşılığında alınan vergidir. yer almadığını göstermektedir?
✎ Bâc-ı Bazar: Pazar vergisidir. A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
✎ Ganimet: Savaş gelirlerinin 1/5’idir. D) I ve II E) II ve III
✎ Komşu devletlerin hediyeleri

✎ Maden, orman ve tuzla gelirleri 1-E 2-A 3-B 4-D 5-A
~ 38 ~
F. YAZI, DİL VE EDEBİYAT

✎ İlk Türk-İslâm devletlerinde genellikle konuşma dili Türkçe, edebiyat dili Farsça ve
1. Karahanlı Devleti döneminde Yusuf Has
bilim dili ise Arapça olmuştur. Hacib tarafından yazılan “Kutadgu Bilig”
✎ Karahanlılarda devletin resmî dili de Türkçeydi. adlı eser hangi alfabe ile yazılmıştır?
✎ Gaznelilerde saray ve ordu Türkçe konuşurken, bilim dili Arapça, edebiyat dilinde A) Uygur B) Göktürk C) Arap
ise Farsça kullanılırdı. D) Soğd E) Kiril
✎ Büyük Selçuklularda ise resmî dil Farsçaydı. Bilim dili Arapça, edebiyat dili ise yine
Farsçaydı. Bu durum Türkçenin gelişmesini engellemiştir.
YAZILI EDEBİYAT ÖRNEKLERİ 2. Utbî, kaleme aldığı “Tarih-i Yemin” adlı

eserini hangi Türk devleti döneminde, ki-
ESER ADI YAZARI DÖNEMİ ÖZELLİKLERİ me takdim etmiştir?
A) Karahanlı-Tabgaç Buğra Han
 Türk-İslâm Edebiyatı’nın yazarı bilinen ilk B) Gazneli-Sultan Mahmut
yazılı örneği olarak kabul edilmektedir.
C) Büyük Selçuklu-Alp Arslan
 “Mutluluk Veren Bilgi” anlamına gelir.
Kutadgu Bilig Yusuf Has  İdeal devlet yönetiminden bahseden eser D) Karahanlı-Yusuf Kadir Han
Karahanlı
(6645 beyit) Hacib hükümdara öğütler verir. Bu yüzden bir E) Moğol-Cengiz Han
anlamda siyasetnâme özelliği gösterir.
 Uygur alfabesi ile yazılan eser, Tabgaç (Uluğ
Kara) Buğra Han’a sunulmuştur.
 İlk Türkçe ansiklopedik sözlüktür.

 Türkçenin Arapça kadar zengin bir dil 3. Edip Ahmet Yüknekî tarafından kaleme
alınan “Atabetü’l-Hakâ-yık” adlı eser hangi
olduğunu göstermek ve Türkçeyi Araplara
Divân-ı Kaşgarlı Türk hükümdarına takdim edilmiştir?
Karahanlı öğretmek için yazılmıştır.
Lûgati’t Türk Mahmut A) Uluğ Kara Buğra Han
 Sonunda ilk Türk dünyası haritası vardır.
 Eser, Abbasî halifesi El-Muktedî Bi-Emrillah’ın B) Kadir Buğra Han
oğlu Ebu’l-Kasım Abdullah’a sunulmuştur. C) Sultan Mahmut
 Eser Türk Tasavvuf Edebiyatı’nın ilk eseri, D) Muhammed Devlet Şah
Hoca yazarı da ilk Türk mutasavvıfı olarak bilinir. E) Muhammed Dâd İspehsalar Bey
Divân-ı
Ahmet Karahanlı  Dinî ve ahlakî öğütler içermektedir.
Hikmet
Yesevî  Türkçenin Tarikat Dili olarak kabul edilmesi
ve yayılmasını sağlamıştır.
 Uygur alfabesi ile yazılmıştır.
 “Gerçeklerin Eşiği” anlamına gelir.
Edip 4. Aşağıda verilen edebî eserlerden hangisi
Atabetü’l-  Ahlakî değerleri anlatan eğitici ve öğretici bir Karahanlılar dönemine ait değildir?
Ahmet Karahanlı
Hakâyık eserdir.
Yüknekî A) Divân-ı Hikmet
 Eser, Karahanlı hükümdarlarından Muham-
med Dâd İspehsalar Bey’e sunulmuştur. B) Atabetü’l- Hakâyık
C) Siyasetnâme
 Eserde İran-Turan Savaşları anlatılır.
 Gazneli Sultan Mahmut’a sunulmuştur. D) Kutadgu Bilig
 Firdevsî bu eserinde İran’ı övgülerle anlat- E) Divân-ı Lûgati’t Türk
Şehnâme Firdevsî Gazneli mış, bu yüzden Sultan Mahmut’un kendisine
vaat ettiği parayı alamamıştır. Bunun üzerine
Firdevsî, Gazneli Mahmut için meşhur Hicvi-
ye adlı eserini kaleme almıştır.
 Eserde Gaznelilerin tarihi anlatılmaktadır. 5. Çağatay Türkçesi’nin en büyük şairi ola-
Tarih-i Yemin Utbî Gazneli rak kabul edilen Ali Şîr Nevâî’nin, Türk-
 Gazneli Sultan Mahmut’a sunulmuştur.
çenin Farsça kadar zengin bir dil oldu-
 Eserde devlet yönetimi ile ilgili öğütler vardır. ğunu göstermek için kaleme aldığı eser
Nizâmü’l- Büyük
Siyasetnâme  Büyük Selçuklu Sultanı Melikşah’a takdim aşağıdakilerden hangisidir?
Mülk Selçuklu
edilmiştir. A) Şehnâme
Ömer Büyük  Devrin en ünlü şairlerindendir. B) Divân-ı Lûgati’t Türk
Rubâîler
Hayyam Selçuklu  Rubâilerde İran Saray Gecelerini anlatmıştır. C) Atabetü’l- Hakâyık
Divân-ı Enverî Büyük  Büyük Selçuklu döneminde kasideleriyle D) Muhakemetü’l Lûgateyn
Enverî
(Kasideler) Selçuklu tanınan en ünlü şair Enverî’dir. E) Divân-ı Hikmet
 Türkçenin Farsça kadar zengin bir dil
Muhakemetü’l Ali Şîr Timur
olduğunu göstermek için yazılmıştır.
Lûgateyn Nevâî Devleti
 Çağatay Türkçesi’nin en büyük şairidir. 1-A 2-B 3-E 4-C 5-D
~ 39 ~
G. BİLİM
✎ Türk-İslâm devletlerinde en önemli bilimsel kurumlar medreselerdir.
1. Türk-İslâm tarihinde burslu eğitim siste-
✎ Karahanlılar döneminde Semerkant, Buhara ve Kaşgar önemli bilim ve kültür mer- mi ilk kez hangi devlet döneminde uygu-
kezleridir. Tabgaç Buğra Han tarafından Semerkant’ta açılan medreselerde, ilk kez lanmıştır?
burslu eğitim sistemi uygulanmıştır. A) Büyük Selçuklular B) Gazneliler
✎ Gazneliler döneminde de Sultan Mahmut zamanında Nişabur’da önemli medrese- C) Karahanlılar D) Memlûklar
ler kurulmuş, bilim ve bilim adamları her dönem desteklenmiştir. E) Anadolu Selçukluları
✎ Büyük Selçuklu Sultanı Tuğrul Bey döneminde, Nişabur’da ilk Selçuklu medresesi
açılmıştır. Alp Arslan döneminde ise “dünyanın ilk üniversitesi” olarak kabul edi-
len ve vezir Nizâmü’l-Mülk tarafından yaptırılan Bağdat’taki Nizâmiye Medresesi
dönemin en ünlü eğitim kurumudur.
2. Büyük Selçuklu Devleti’nde Tuğrul Bey
döneminde inşa edilen ilk Selçuklu med-
resesi nerede açılmıştır?
TÜRK-İSLÂM BİLGİNLERİ
A) Semerkant B) Buhara C) Kaşgar
 IX. yüzyılda yaşamış ünlü matematikçi ve filozoflardan birisidir. D) İsfahan E) Nişabur
Harezmî  Matematikte sıfır (0) rakamını ilk kez kullanmıştır.
(780-850)  Bağdat’ta kurulan Beytü’l Hikme’de yöneticilik ve hocalık yapmıştır.
 Ünlü eserlerinden biri “Kitabü’l-Cebir Ve’l-Mukabele”dir.
 Avrupa’da Al-Phorobius adıyla tanınmıştır.
 İhsaü’l-Ulûm adlı eseriyle pozitif bilimleri ilk kez sınıflandırmıştır.
 El- Medinetü’l Fâzıla en önemli eseridir. 3. Avrupa’da “Al-Phorobius” adıyla tanınan,
Farabî
 Hava titreşimlerinden ibaret ses olayının ilk mantıklı izahını yapmıştır. felsefede ‘Muallim-i Sâni (İkinci Öğretmen)’
(874-950)  Tarihte ilk kez “Birleşmiş Milletler” fikrini ortaya atan bilim adamıdır.
olarak adlandırılan ve Türk-İslâm dünya-
sında pozitif bilimleri ilk kez sınıflandıran
 Aristo’nun eserlerine yeni anlayış getirdiği için kendisine Muallim-i Sâni bilim adamı aşağıdakilerden hangisidir?
(İkinci Öğretmen) denmiştir.
A) Harezmî B) Farabî C) Birûni
 Avrupa’da Avicenna adıyla tanınmıştır.
D) İbn-i Sina E) Gazalî
 Tıp alanında İslâm dünyasına en büyük katkıyı sağlamıştır.
İbn-i Sina
 En önemli eseri El-Kanun Fî’t-Tıbb (Tıp Kanunu) olup, uzun yıllar Avrupa’da
(980-1037) ders kitabı olarak okutulmuştur.
 Tıbbın Hükümdarı olarak anılmıştır.
 Gazneli Mahmut döneminde yaşamış ünlü bilginlerden biridir.
 Sultan Mahmut, Birunî için “Sarayımın En Değerli Hazinesi” demiştir.
Birûnî
 Ekvatorun uzunluğunu çok az bir yanılmayla hesaplayabilmiştir. 4. Avrupa’da “Avicenna” adıyla tanınan ve
(973-1051)  El Asâri’l Bakiye adlı eseri olup, bu eserinde Asyalı milletler hakkında bilgi yazmış olduğu “El-Kanun fît Tıp” adlı ese-
riyle Türk-İslâm dünyasına tıp alanında
vermiş ve astronomiden bahsetmiştir.
en büyük katkıyı yapan ünlü bilim adamı
 Büyük Selçuklu döneminde yaşamış, Nizâmiye Medresesi’nde baş müder- aşağıdakilerden hangisidir?
ris olarak görev yapmıştır. A) Zemahşerî B) İbn-i Rüşd
Gazalî
 Siyasî din anlayışlarıyla mücadele etmiştir. C) Gazalî D) İbn-i Sina
(1058-1111)  Yaşamı boyunca 500’e yakın kitap yazdığı söylenen Gazâli’nin önemli
E) Ömer Hayyam
eserleri arasında İhyaü’l-Ulûmiddin ve Tehâfütû’l Felâsife sayılabilir.
 Sultan Melikşah adına Celâli Takvimi’ni hazırlayan kurulun başkanıdır.
Ömer
 Güneş Yılı esasına göre hazırlanan bu takvim, astronomi ve matematik
Hayyam
biliminin çok geliştiğini göstermektedir.
(1048-1131)  Ayrıca “Türk Üçgeni” de denilen Hayyam Üçgeni’ni bulmuştur.
 Harzemşahlar döneminde yaşamış olup, asıl adı Mahmud Zemahşerî’dir.
 Gramer, belâgat (düzgün konuşma sanatı), fıkıh, kelâm, tefsir vb. pek çok
5. Timur Devleti Döneminde bilim adamlarına
Zemahşerî alanda derin bilgiye sahiptir.
önem verilmiş, hükümdarlar bilim ve edebi-
(1074-1144)  Mekke ve Medine’de çok uzun süre kaldığı için, kendisine "Allah'ın yat çalışmalarını bizzat desteklemişlerdir.
komşusu" anlamına gelen "Cârûllah" denmiştir.
Bu dönemde yaşamış, Semerkant’ta ken-
 Keşşâf Tefsiri ve Mukaddimetü’l-Edeb adlı eserleri çok önemlidir. di adına yaptırdığı rasathanesi ve “Yıldız-
 İspanya’da yetişmiş ünlü bir filozoftur. lar Cetveli” adlı eseriyle ünlü astronomi
İbn-i Rüşd  Endülüs Emevîleri döneminde yaşamış ve Aristo’yu Avrupa’ya tanıtmıştır. bilgini ve devlet adamı aşağıdakilerden
hangisidir?
(1126-1198)  Ortaçağ filozofu Thomas Aquinas ona "Şârih" (Yorumcu) adını vermiştir.
 Tehâfütû't Tehafût ve Makelâ fi'l-Mizâc iki önemli felsefî eseridir. A) Uluğ Bey B) Ömer Hayyam
C) Ali Kuşçu D) Birûnî
 Timur’un torunu olan Uluğ Bey, hem devlet adamı hem de bilim adamıdır.
Uluğ Bey  Semerkant’ta kendi adına rasathane yaptırmıştır. E) Hüseyin Baykara
(1394-1449)  En önemli eseri Uluğ Bey Zeyci (Yıldızlar Cetveli)’dir.

 Devrin bilginlerinden Ali Kuşçu Uluğ Bey’in öğrencisi olmuştur. 1-C 2-E 3-B 4-D 5-A
~ 40 ~
H. MİMARÎ VE SANAT
Değerli adaylar; ÖSYM hemen hemen her sınavda mimarî ve sanat konusuyla ilgili soru 1. Türk-İslâm mimarîsinin ilk örnekleri aşa-
sormaktadır. ÖSYM’nin özellikle üzerinde durduğu temel konu başlıkları; eserlerin hangi ğıdaki devletlerden hangisi tarafından
döneme ait olduğu, mimarî eserlerin hangi amaca hizmet ettiği ve süsleme sanatlarının verilmiştir?
ne gibi özellikleri olduğuyla ilgilidir. Bu yüzden siz değerli adayların bu konu başlıklarına A) Karahanlılar B) Gazneliler
özellikle dikkat etmesi gerekmektedir. C) Babürler D) Harzemşahlar
E) Büyük Selçuklular
✎ Türk-İslâm mimarîsinin ilk örneklerine Karahanlılar’da rastlanmaktadır.

✎ Nitekim Türk-İslâm mimarîsinin temelleri Karahanlılar döneminde atılmış, ilk kez
“Ribat” adı verilen küçük kervansaraylar inşa etmişlerdir.
✎ Ayrıca Karahanlılar ilk kez Bimarhâne (Darü’ş-şifa) kurarak hastaların tedavisinde 2. İslâm dininin resim ve heykel sanatlarına
de önemli gelişme sağlamışlardır. sıcak bakmaması Türk-İslâm devletlerin-
de,
✎ Resim ve heykel sanatlarının İslâm dinine aykırı görülmesi nedeniyle bu sanat dal-
I. nakkaşlık,
ları pek gelişmemişse de, paralar üzerinde figürler, halılar üzerinde bitki ve hayvan
II. hattatlık,
motifleri kullanılmıştır. Ancak bu sanatlar çok gelişmemiştir.
III. kakmacılık
sanatlarından hangilerinin gelişmesine
SÜSLEME SANATLARI ortam hazırlamıştır?
 Arap harfleriyle İslâmî güzel yazı yazma sanatıdır. İslamiyet’e geçişle D) II ve III E) I, II ve III
Hat
birlikte önem kazanmış ve bir sanat dalı haline gelmiştir.
 Kitaplara suluboya kullanılarak çizilen küçük resimlerdir. Minyatür sanatçı-
Minyatür
larına “nakkaş” ya da “musavver” denilmiştir.
 Kitap süsleme sanatıdır. Altınlamak, yaldızlamak anlamına gelir. Yaldız ve 3.
Tezhip
boya kullanılarak özellikle Kur’an-ı Kerim’in sayfaları süslenmiştir. I. minyatür,
 Fırınlanmış toprak üzerine yapılan renkli ve çeşitli motiflerden oluşan II. tezhip,
Çini
seramiklerdir. III. resim ve heykel
 Ahşap işlemeciliğine dayanan el sanatıdır. Bu sanatlarla uğraşanlara
Kündekâri Türk devletlerinde, yukarıdaki sanat dal-
Neccar adı verilmiştir. (Neccar = Marangoz) larından hangilerinde İslâmiyet’in kabu-
lünden sonra gelişmenin durduğu savu-
Fresk  Yaş alçı (sıva) üzerine yapılan renkli duvar resmidir. nulabilir?
Vitray  Renkli cam süsleme sanatıdır.
Mozaik  Küçük cam ve taş parçalarının harç içerisinde yerleştirilmesi sanatıdır.
Telkâri  Altın, gümüş gibi maden işlemeciliğine dayanan sanat dalıdır.

4. Türk-İslâm sanatı, aşağıdaki sanatlardan
Malakâri  Duvar kabartma sanatıdır. hangisinde diğerlerinden daha fazla ge-
lişme göstererek diğer toplumları da et-
Kakmacılık  Ahşap ve madenlerin içine renkli malzemelerin yerleştirilmesi sanatıdır. kilemiştir?
A) Mimarî B) Çinicilik
Oymacılık  Ahşap, alçı vb. zeminlerin oyulmasına dayanan süsleme sanatıdır. C) Minyatür D) Hat
E) Oymacılık
 Türklerin İslâm mimarîsine en önemli katkıları kemer, kubbe, Türk üçgeni ve sütun-
dur. Bunun dışında Büyük Selçuklu Devleti mimarîye; üst üste çift kubbe, silindirik ve
yivli minare, köşeli çatı ve beş köşeli mihrap gibi unsurları kazandırmıştır.
5. Selçuklularda mimarî yapıların süsleme-
lerinde,
SÜSLEME SANATLARININ KULLANIM ALANLARI I. hat,

II. çini,
Duvar Süslemede  Fresk, çini, mozaik, taş bezeme, malakâri, hat, oymacılık, kakmacılık.
III. tezhip
Ahşap Süslemede  Kündekâri, oymacılık, kakmacılık. sanatlarından hangileri kullanılmıştır?
Kitap Süslemede  Hat, tezhip, minyatür, ciltçilik. A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
D) I ve III E) I, II ve III
Maden Süslemede  Telkâri, kakmacılık, oymacılık.
Cam Süslemede  Vitray, taş bezeme, tuğla bezeme, alçı bezeme. 1-A 2-E 3-C 4-D 5-C
~ 41 ~
KULLANIM AMAÇLARINA GÖRE MİMARÎ YAPILAR
1.
Dinî Mimarî Askerî Mimarî Ticarî Mimarî
I. zâviye,
 Cami  Kale  Ribat II. ribat,
 Mescit  Sur  Kervansaray III. kervansaray
 Türbe  Burç  Han
Yukarıdaki mimarî yapılardan hangileri-
 Kümbet  Tersane  Bedesten nin Selçuklularda ticaretin gelişmesine
 Medrese  Kule  Arasta katkı sağladığı savunulamaz?
 Külliye  Hisar  Kapan A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
 Tekke  Kışla  Çarşı D) I ve III E) II ve III
 Zâviye  Ordugâh
Sağlık Mimarîsi Sosyal/Sivil Mimarî

2. Türk-İslâm mimarîsinde görülen,
 Dârü’ş-şifa  Saray
I. medrese,
 Dârü’l-afiye  Köşk
II. bimarhâne,
 Bimarhâne  Ev
III. imârethâne
 Bimaristan  Köprü
 Maristan  Çeşme yapılarından hangileri Türk devletlerinde
sosyal devlet anlayışının varlığını kanıt-
 Dârü’s-sıhha  Hamam
lar niteliktedir?
 Şifahâne  İmârethâne
 Tabhâne
ÖNEMLİ BAZI YAPILAR
3. Türk-İslâm devletlerinde, “Ribat” adı veri-

Üzeri piramit çatı ile örtülü anıt mezardır. Türbe mimarîsi ise ilk len kervansarayların ilk örneği aşağıdaki
Kümbet
kez Büyük Selçuklular tarafından uygulanmıştır. devletlerden hangisi tarafından verilmiş-
tir?
A) Harzemşahlar B) Gazneliler
Külliye Ana yapısı (merkezi) cami olan kompleks yapılar topluluğudur. C) Karahanlılar D) Memlûklar
E) Büyük Selçuklular
İmârethâne Yolculara ve yoksullara ücretsiz yemek dağıtılan yer. (Aşevi)
Ticarî amaçlı yapılardır. Ticaret yolları güzergâhında konaklama 4. Türk-İslâm devletlerinde tek bir cins tica-
Kervansaray
ve güvenlik hizmetlerini sağlamıştır. ret maddesinin toptan satışının ya da da-
ğıtımının yapıldığı kapalı pazar yerine ne
ad veriliyordu?
Ticarî amaçlı yapılar olup, kervansaraylardan küçüktür. İlk kez
Ribat A) Arasta B) Ribat
Karahanlılar’da görülmüştür. C) Bedesten D) Kapan hanı
E) Kervansaray
Bedesten Kumaş ticaretinin yapıldığı kapalı çarşıdır. Kubbelerle örtülüdür.
Tek bir cins ticaret maddesinin toptan satışının ya da dağıtımı-

Kapan Hanı 5. Türk-İslâm mimarîsinde,
nın yapıldığı kapalı pazar yeridir.
I. külliye,
Üstü açık ya da kapalı, dükkânların sırayla dizildiği ticarî yapıdır. II. kümbet,
Arasta
Bir diğer adı Ahi Çarşısı’dır. III. medrese
türü yapılardan hangileri “anıt mezar” ni-
teliği taşımaktadır?
Akıl ve sinir hastalıklarının tedavi edildiği kurumlardır. İlk kez
Bimarhâne A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
Karahanlılar’da görülmüştür.
Tabhâne Misafirhâne. Fakirlerin barındıkları sosyal yapılardır.

1-A 2-E 3-C 4-D 5-B
~ 42 ~
BAZI TÜRK-İSLÂM DEVLETLERİNDE ÖNEMLİ MİMARÎ ESERLER
1. Türk-İslâm mimarîsinde İsfahan’da inşa

DÖNEMİ ESER ADI edilen ve ilk medrese-cami birleşimi ol-
ması bakımından önemli bir yere sahip
 Ribât-ı Melik (Kervansaray) *** olan “Mescit-i Cuma”, aşağıdaki devlet-
lerden hangisi döneminde yapılmıştır?
 Ayşe Bibi Türbesi *** (Eski Türk çadır sanatı örneğidir.) A) Karahanlılar B) Gazneliler
C) Büyük Selçuklular D) Babürler
 Registan Medresesi
E) Anadolu Selçukluları
Karahanlılar  Dehistan Kervansarayı
 Tirmiz Sarayı
 Balâci Hatun Türbesi
2. Babür hükümdarı Şah Cihan’ın eşi Müm-
taz Mahal’in anısına Hindistan’da yaptır-
 Arap Ata Türbesi dığı ünlü mimarî eser, aşağıdakilerden
hangisidir?
 Leşker-i Bazar Sarayı (Afganistan) ***
A) Agra Kalesi
 Leşker-i Bazar Ulu Camii (Afganistan) *** B) Leşker-i Bazar Sarayı
C) Gülpayegân Camii
 Zafer Kuleleri D) Tac Mahal
Gazneliler  Mahmut Bendi E) Arâsü’l-Felek Camii
 Ribât-ı Mahi
 Sultan III. Mesut Sarayı
 Arâsü’l-Felek Camii 3. Aşağıdaki eserlerden hangisi Büyük Sel-
çuklu Devleti dönemine ait değildir?
 Nizâmiye Medresesi (Bağdat) *** A) Nizâmiye Medresesi
B) Bursa Ulu Camii
 Diyarbakır Ulu Camii ***
C) Diyarbakır Ulu Camii
 Nişabur Medresesi (ilk Selçuklu medresesidir.) D) Sultan Sencer Türbesi
E) Gülpayegân Camii
 Sultan Sencer Türbesi (Merv)
 Tuğrul Bey Türbesi (Rey)
Büyük Selçuklu  Rey Medresesi

Devleti  Kazvin Mescit-i Cuma 4. Türk-İslâm sanatının ünlü mimarî eserle-
rinden biri olan Afganistan’daki “Leşker-i
Bazar Sarayı” hangi Türk devleti dönemi-
 İsfahan Melikşah Camii ne aittir?
 Kümbet-i Surkh A) Gazneliler B) Harzemşahlar

C) Büyük Selçuklular D) Karahanlılar
 Ribât-ı Zafaranî E) Anadolu Selçukluları
 Gülpayegân Camii
 Mescit-i Cuma (İsfahan) (ilk medrese-cami birleşimidir.)
 Tolunoğlu Ahmet Camii (Mısır) ***
5. Aşağıdaki eserlerden hangisi sivil mima-
Tolunoğuları  Ulu Camii rîye örnek olarak gösterilemez?
 Tolunoğlu Ahmet Maristanı (Eczane ve Hastane) A) Tolunoğlu Ahmet Maristanı
B) Lahor Kalesi
 Tac Mahâl (Hindistan) *** C) Zafer Kuleleri
 Agra Kalesi D) Sultan III. Mesut Sarayı
Babürlüler E) Ayşe Bibi Türbesi
 Lahor Kalesi
 Motî Mescidi 1-C 2-D 3-B 4-A 5-E
~ 43 ~
“İlk Tü
ürk-İslâm Deevletleri ve Beylikleri
B KPSS / Tarihin Pusulassı
VI. TÜRKİYE
T TTARİHİ (XI.-XIV. YÜZZYIL)
✎ Büyyük Selçuklu D
Devleti’nin Bizzans’a karşı eld
de ettiği Malaazgirt Zaferi so
onrasında, 1. Aşağıdakileerden hangisi, Anadolu’da ku u-
Anaadolu’nun kap
pıları Türklere açılmış
a ve bu coğrafyada
c “Tüürkiye Tarihi” adı
a verilen rulan ilk Tü
ürk beyliklerinin özelliklerin-
dön
nem başlamışttır. den biri deeğildir?
A) Anadoluu'nun Türkleşmesinde rol oyna-
✎ Türrkiye Tarihi başşlıca şu bölümlerden oluşma
aktadır: mışlard ır.
 İlk Türk Beylikkleri Dönemi B) Bizans Devleti tarafından yıkılmışlardır.
 Anadolu Selçu
uklu Devleti Dö
önemi C) Egemenn oldukları bölgelerde İslamiyet’i
yaymayya çalışmışlardır.
 II. Beylikler Dö
önemi
D) Anadoluu’nun bayındır hale
h getirilmesin
n-
 Osmanlı Devleti Dönemi de etkilii olmuşlardır.
 Türkiye Cumh
huriyeti Dönem
mi E) Kurulduukları yerlere Tü
ürkçe isimler verr-
mişler vve Anadolu’yu Türkleştirmeye
T
çalışmışşlardır.
A. An
nadolu’ya İlk Türk Akın
nları
✎ Ana dan yapılmışsaa da, bu akınlarda fetih
adolu’ya ilk Türk akınları Hunlar tarafınd
am
macı güdülmem
miş, sadece keşif amaçlı düzen
nlenmiştir.
✎ Ana
adolu’yu yurt edinmek amaacıyla yapılan ilk akınlar ise Selçuklular döneminde
(Tu
uğrul ve Çağrı B
Beyler dönemi) başlamıştır. 2 Aşağıdakileerden hangisi, 1071 Malazgirt
2.
✎ Ma
alazgirt Savaşı’’ndan sonra isse Alparslan, bazı mutanlarını Anadolu’nun
b Türk kom Savaşı’ndaan sonra Anadolu’da kurula an
ilk Türk beyyliklerinden biri değildir?
fethiyle görevlenndirmiş, bu kom mutanlar da öncelikle
ö Doğu , Güneydoğu ve v İç Ana-
dollu bölgelerini eele geçirerek Selçuklu Devletti’ne bağlı beyl ikler kurmuşlaardır. A) Saltukluular
B) Mengüccekliler
✎ İlk Türk Beylikleri olarak bilinen bu beylikle
er, Büyük Selççuklu Devleti’n
nin zayıfla-
C) Danişm
mentliler
maası üzerine bağımsızlıklarını ilân etmişlerdir.
D) Artuklullar
E) Karamaanoğulları
B. İlkk Türk Beylikkleri Dönem

mi
3.
3 Büyük Selççuklu Devleti’n nin zayıflaması
ile Anadolu u’da ortaya çık
kan ilk Türk Bey
y-
likleri arasıında,
I. Çaka B
Beyliği
II. Karamaanoğulları
III. Germiyaanoğulları
beyliklerind
den hangileri yoktur?
y
D) II vve III E) I,, II ve III
4.
4 1072’de Errzurum ve Kars s çevresinde ku-
k
rulan ve Errzurum Ulu Cami, Mama Hatu un
Kümbeti giibi önemli mimmarî eserler me
ey-
dana getireen Anadolu’daki ilk Türk bey
yli-
ği aşağıdakkilerden hangis
sidir?
1. Saltuklular (10072-1202)
A) Saltukluular
✎ Ebû
û’l-Kâsım Saltu
uk Bey tarafınd
dan Erzurum-K
Kars çevresind e kurulmuşturr. B) Mengüccekliler
C) Danişm
mentliler
✎ Anadolu’da kuru
ulan ilk Türk be
eyliğidir.
D) Artuklullar
✎ Haççlı ve Gürcü saaldırılarına karşşı Anadolu topraklarını korum
muşlardır. E) Karamaanoğulları
✎ 120
02’de Anadolu
u Selçuklu Sultanı Rükneddin
n Süleyman Şaah tarafından bu
b beyliğe
son
n verilmiştir.
✎ Erzzurum Ulu Cam
mii ve Mama Hatun
H Kümbetii önemli mimaarî eserleridir. 1-B 2-E 3-D 4-A
~ 444 ~
KPSS
K / Tarihin Pusulası “İlk Türk-İsslâm Devletleri ve Beylikkleri”
2.
2 Mengücekkliler (1080-1228)
✎ Mengücek G
Gazi tarafından Erzincan, Ke
emah, Divriği ççevresinde kurulmuştur. 1. Sivass civarında bulunan ve Anado olu’da-
ki ilk külliye yapısı olarak
o bilinen Divriği
D
✎ Rumlara ve Gürcülere karrşı mücadele ettmişlerdir. Külliyyesi hangi Türk k beyliği dönemminde
✎ I. Alâeddin Keykubat döne
eminde Anado
olu Selçuklu hââkimiyeti altınaa girmiştir. inşa eedilmiştir?
A) Saaltuklular B) Artuklu
ular
✎ Divriği Ulu C
Camii ve Darü esi) en önemli mimarî eserleridir.
üşşifası (Külliye
C) Meengücekliler D) Danişm
mentliler
S
3.
3 Danişmen
ntliler (1080--1178)
✎ Danişment Ahmet Gazi ta
arafından Sivas merkezde kuurulmuştur.
✎ Beylik egem
menlik alanını zamanla genişşleterek Tokatt, Çankırı, Kaysseri ve Malaty
ya
çevresinde de etkili olmuşştur.
2. Anaddolu’da para baastıran ilk Türk
k beyliği
✎ Anadolu’da kurulan Türk beylikleri içerrisinde en güçllüsüdür. Bu ne
edenle Anadolu aşağııdakilerden hangisidir?
Selçuklu Deevleti’ni en çokk uğraştıran be
eylik olmuştur..
A) Daanişmentliler B) Mengücekliler
✎ Haçlılar, Bizzans ve Ermeniilere karşı müccadele etmişlerrdir. C) Kaaramanoğulları D) Artuklu
ular
✎ Anadolu’da ilk medreseyii açmışlardır. (Y
Yağıbasan Meedresesi-Niksar/Tokat) E) Germiyan
noğulları
✎ Anadolu’da ilk para basttıran beylik olup, Danişmen t Ahmet Gazi de Anadolu’d
da
kendi adınaa para bastıran ilk hükümdar olmuştur.
✎ 1178’de Anadolu Selçuklu
u Sultanı II. Kılıç Arslan tarafınndan beyliğe son
s verilmiştir.
✎ Tokat-Niksa
ar’daki Yağıbasan Medresessi (Anadolu’dakki ilk medrese)) ile Kayseri Ullu
Camii önem
mli mimarî eserrleridir. 3. Anad dolu’daki ilk medrese
m olarak bilinen
Tokatt-Niksar’daki “Yağıbasan
“ Meddresesi”
hang i Türk beyliği döneminde ya apılmış-
tır?
4.
4 Çaka Beyliği (1081-1093) A) Meengücekliler B) Çaka Beyliği
B
C) Kaaresioğulları D) Saltuklular
✎ Oğuzların Ç
Çavuldur koluna bağlı olan ve
e ilk Türk deni zcisi olarak kabul edilen Çak
ka
Bey tarafınd
dan İzmir ve çeevresinde kuru
ulmuştur. E) Danişmentliler
✎ Çaka Beyliği, Anadolu’da kurulan

k ilk den
nizci beyliktir.
✎ Çaka Bey gü
üçlü bir donanma oluşturmuş ve Bizans’a kkarşı üstünlük sağlamıştır.
s
 İlk Türk doonanması 1081'de Çaka Bey taarafından kurulm

lmuş ve bu tarih
h Deniz Kuv-
vetleri’nin kuruluş tarihi olarak
o kabul ediilmiştir. 4. Anad
dolu’daki ilk Tü
ürk beyliklerind
den,
✎ Anadolu Se
elçuklu Sultanı I. Kılıç Arslan
n tarafından bbu beyliğe son
n verilmiştir. Bu
B I. M
Mengücekliler
beyliğin yıkıılmasıyla Batı Anadolu’daki
A Türk
T egemenliğği sona ermiştiir. II. Ç
Çaka Beyliği
III. S
Saltuklular
hang ilerinin denizcilikle uğraştığı savu-
nulam
maz?
5.
5 Artuklularr (1202-1409
9)
A) Yaalnız I B) Ya
alnız II C) Yalnız
Y III
✎ Selçuklu ko
omutanı Artuk Bey’in oğullarrı Sökmen ve İl Gâzi tarafından kurulan bu
b D) I ve III E) II ve III
beyliğin yön
netimi 3 kol haalinde yürütülm
müştür. Bu kolllar;
 Hısn-ı K
Keyfâ (Hasanke
eyf) → 123
32’de Eyyubîlerr yıkmıştır.
 Harput → 123
34’te Anadolu SSelçuklu Devle
eti yıkmıştır.
 Mardin → 140
09’da Akkoyun lu Devleti yıkm
mıştır. 5. Batm
man yakınlarınd daki Hasankeyff (Hısn-ı
Keyfââ)’te aşağıdaki Türk beyliklerrinden
✎ Artuklular d
döneminin en tanınmış bilim
m adamlarındaan birisi El-Cezzerî’dir. Kontro
ol,
hang isine ait eserle
er bulunmaktad dır?
denge kurm
ma, haberleşmee ve ayarlama bilimi olan sibbernetiğin ilk kurucusudur.
k
A) Ç
Çaka Beyliği
✎ Batman yakkınlarındaki Ha
asankeyf’te Artuklulara ait peek çok eser bu
ulunmaktadır. B) A
Artuklular
✎ Hasankeyf, Malabadi, Ha
aburman, Deve
egeçidi, Dunayysır, Ambar Ça
ayı Köprüleri ile C) S
Saltuklular
Mardin Hattuniye Medressesi Artuklular dönemine aitttir. D) M
Mengücekliler
E) D
Danişmentliler
 Bu Türk beeyliklerinin dışınnda Anadolu’da;; İnaloğulları, İİnançoğulları, Dilmaçoğulları,

D
Çubukoğullları, Tanrıverm
mişoğulları ve Sökmenoğullarıı beylikleri de yeer almaktaydı.
1-C
C 2-A 3-E
E 4-D 5-B
~ 45 ~
☸ Anadolu’da Kurulan İlk Türk Beyliklerinin Özellikleri

 Anadolu’nun fethedilmesinde ve Türkleşmesinde önemli rol oynamışlardır.
1. Aşağıdakilerden hangisi, Anadolu’da ku-
 Bulundukları bölgeleri Haçlı, Bizans, Ermeni ve Gürcülere karşı savunmuşlardır. rulan ilk Türk beyliklerinin özelliklerin-
 Anadolu’da birçok yerleşim merkezi kurarak, Türkçe isimler vermişlerdir. den biri değildir?
A) Büyük Selçuklu Devleti tarafından orta-
 İslâmiyet’in Anadolu’da yayılmasında etkili olmuşlardır.
dan kaldırılmışlardır.
 Anadolu’yu bayındır hale getirmişlerdir. B) Bulundukları bölgeleri Ermeni, Gürcü,
 Kurucularının isimlerini almışlardır. Haçlı ve Bizans’a karşı savunmuşlardır.
C) Kurucularının isimlerini almışlardır.
D) Anadolu'nun fethinde ve Türkleşmesin-
C. Anadolu (Türkiye) Selçuklu Devleti (1077-1308) de rol oynamışlardır.
E) İslâmiyet’in Anadolu’da yayılmasında
✎ Kutalmışoğlu Süleyman Şah tarafından İznik merkez olmak üzere 1077 yılında ku- etkili olmuşlardır.
rulmuştur.
✎ Süleyman Şah’ın fetihleri Anadolu’nun Türkleşme sürecini hızlandırmış ve ülkenin
sınırları Adana, Tarsus ve Hatay’a kadar genişlemiştir.
✎ Süleyman Şah’ın ölümü üzerine yerine I. Kılıç Arslan hükümdar olmuştur.
2.
 Anadolu Selçuklu hükümdarı Süleyman Şah’ın mezarı hâlen Suriye sınırları içerisinde
yer alan Caber Kalesi’ndedir. Caber Kalesi Türk toprağı olarak kabul edilmiştir. I. İznik
II. Bursa
III. Konya
1. I. Kılıç Arslan Dönemi
Yukarıdakilerden hangileri Anadolu Sel-
çuklu Devleti’ne başkentlik yapmıştır?
✎ Haçlıların baskısı nedeniyle merkez İznik’ten Konya’ya taşınmıştır.
 Konya, Anadolu Selçuklu Devleti ile Karamanoğullarına başkentlik yapmıştır. D) I ve III E) I, II ve III
✎ Çaka Beyliği’ne son verilmiştir.

✎ Bu dönemde Haçlı ordusuyla mücadele etmek ve Anadolu Türk Birliğini sağlamak
devletin iki temel politikası olmuştur.
3. Günümüzde mezarı Suriye sınırları için-
deki Caber Kalesi’nde bulunan Anadolu
2. I. Mesut Dönemi Selçuklu Devleti’nin kurucusu aşağıda-
kilerden hangisidir?
✎ Haçlılara karşı yürütülen mücadeleler hızla devam etmiş ve başarı sağlanmıştır.
A) I. Mesut
✎ Sivas ve Malatya’yı Danişmentlilerden alan Sultan I. Mesut kendi adına ilk madenî B) I. Kılıç Arslan
(bakır) parayı (sikke) bastırmıştır. C) İzzeddin Keykâvus
✎ Bu dönemde ilk kez Batı kaynaklarında Anadolu “Türkiye” adıyla geçmiştir. D) Alâeddin Keykubat
E) Kutalmışoğlu Süleyman Şah
✎ Bu dönemde ayrıca ilk imar ve şehirleşme faaliyetleri başlamıştır.
HAÇLI SEFERLERİ
SEBEPLERİ SONUÇLARI
 Kudüs’ün ele geçirilmek istenmesi  Kudüs Müslümanların elinde kalmıştır. 4. Aşağıdakilerden hangisi, Haçlı Seferleri-
nin sonuçlarından biri değildir?
 Kâğıt, matbaa, barut, pusula  gibi
 Klunî Tarikatı’nın kışkırtmaları A) Kudüs Müslümanların elinde kalmıştır.
malzemeler Avrupa’ya taşındı.
B) Akdeniz’de ticaret gelişmiştir.
 Avrupa’da derebeylik (feodalite) zayıf-
 Papanın nüfuzunu arttırmak istemesi C) Avrupa’da derebeylik (feodalite) güç ka-
lamıştır. zanmıştır.
 Türklerin batıya doğru ilerleyişi bir süre
 Bizans’ın Avrupa’dan yardım istemesi D) Kâğıt, matbaa, barut, pusula gibi malze-
durmuştur. meler Avrupa’ya taşınmıştır.
 Selçukluları Anadolu’dan uzaklaştırma E) Avrupa’da ticaretle uğraşan burjuva sı-
 Akdeniz’de ticaret gelişmiştir.
isteği nıfı ortaya çıkmıştır.
 Ticaret yollarına egemen olmak isteme-  Avrupa’da ticaretle uğraşan burjuva
leri sınıfı ortaya çıktı.
 Doğu’nun zenginliklerini ele geçirme
 Türk-İslâm toprakları tahrip edilmiştir.
isteği 1-A 2-D 3-E 4-C
~ 46 ~
3. II. Kılıç Arslan Dönemi

✎ Bu dönemde ilk gümüş ve altın para basılmıştır.
1. Anadolu’daki ilk kervansaray olarak ka-
✎ Kayseri-Aksaray’da bulunan ve Anadolu’daki ilk kervansaray olarak kabul edilen bul edilen Kayseri’deki “Alay Han” hangi
Türk devleti dönemine aittir?
Alay Han bu dönemde yapılmıştır.
A) Büyük Selçuklular B) Çaka Beyliği
✎ Danişmetlilere son verilmiştir.
C) Danişmentoğulları D) Saltuklular
✎ Dönemin en önemli gelişmesi Bizans ile yapılan Miryokefalon Savaşı’dır. (1176) E) Anadolu Selçuklu Devleti
✎ Miryokefalon Savaşı Anadolu Selçuklu Devleti’nin zaferiyle sonuçlanmıştır.
✎ Savaşın sonucunda;
 Bizans yenilmiş ve vergiye bağlanmıştır. 2. Sultan II. Kılıç Arslan Döneminde, Anadolu
 Anadolu kesin ve ebedî olarak Türk Yurdu haline gelmiştir. Selçukluları’nda ekonomik durum yüksek
düzeye ulaşmıştır.
 Bizans Türkleri Anadolu’dan atamayacağını anlamış ve savunmaya çekilmiştir.
Bu dönemde görülen;
 II. Kılıç Arslan ölmeden önce “ülke hanedanın ortak malıdır.” anlayışı doğrultusunda I. imar çalışmalarının fazla olması,
ülkeyi 11 oğlu arasında paylaştırmıştır. II. surlar içinde birer kaleden ibaret olan
kasabaların büyümesi,
III. kervansaray mimarîsine önem verilmesi
durumlarından hangileri ekonomideki bu
4. I. Gıyaseddin Keyhüsrev Dönemi başarının kanıtları arasındadır?
✎ Trabzon Rum İmparatorluğu’nu yenerek Samsun ve çevresini ele geçirmiş, böylece A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
Karadeniz ticaret yollarını güvence altına almıştır. D) I ve II E) I, II ve III
✎ Aynı amaç doğrultusunda Antalya fethedilmiştir.
✎ Anadolu Selçuklu dönemine ait ilk medrese olan Kayseri’deki Koca Hasan Medre-
sesi bu dönemde yapılmıştır.
3. Anadolu’nun kesin olarak bir Türk yurdu
✎ Anadolu’daki ilk hastane olarak bilinen Kayseri Gevher Nesibe Dârü’ş-şifâsı bu dö- haline gelmesi, aşağıdaki gelişmelerden
nemde yapılmıştır. hangisiyle gerçekleşmiştir?
A) Miryokefalon B) Kösedağ
C) Malazgirt D) Yassıçemen
5. I. İzzeddin Keykâvus Dönemi E) Dandanakan
✎ Bu dönemde Kıbrıs Krallığı ile ticarî antlaşmalar imzalanmıştır.

✎ Karadeniz ticaret yollarını güvence altına almak amacıyla Sinop ele geçirilmiştir.
✎ Donanmaya ve ticarete önem verilmiş, bu doğrultuda Sinop’ta Anadolu Selçuklu 4. Anadolu Selçuklu Devleti’nde,
Devleti’nin ilk tersanesi kurulmuştur. I. hükümdarlığın babadan oğula geçmesi,
II. ülkenin hanedanın ortak malı sayılması,
III. divan örgütünün kurulması
6. I. Alâeddin Keykubat Dönemi
durumlarından hangilerinin taht kavgala-
✎ Anadolu Selçuklu Devleti’nin en parlak dönemidir. rına yol açtığı savunulabilir?
✎ Devletin merkezi olan Konya, kültür ve sanat merkezi haline gelmiştir. A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
✎ Mengüceklilere ve Harput Artuklularına son verilmiştir.
✎ Bu dönemde özellikle Alanya (Alaiye) ve Karadeniz’in kuzeyindeki Suğdak ticaret
merkezi alınarak denizcilik ve ticarette önemli gelişmeler sağlanmıştır.
5.
✎ Ticaretin gelişmesi için Anadolu’da çok sayıda han ve kervansaray yapılmıştır.
I. Antalya
✎ Yabancılara bazı ticarî ayrıcalıklar verilerek mallarına ilk kez “devlet sigortası” uy- II. Bursa
gulanmıştır. III. Sinop
✎ Ayrıca bu dönemde 1230’da Harzemşahlar ile Yassıçemen Savaşı yapılmış, savaş Yukarıdaki şehirlerden hangisi, Anadolu
sonucunda Harzemşahlara son verilmiştir. Bu durum Anadolu Selçuklu devleti ile Selçuklu dönemine ait önemli ticaret
Moğollar arasındaki tampon bölgede otorite boşluğuna neden olmuştur. merkezleri arasında yer almaz?
✎ Yassıçemen Savaşı sonrasında devlet dağılma sürecine girmiştir.
 Anadolu Selçuklu Devleti’nin ticareti geliştirmek amacıyla tersane inşa ettiği başlıca
şehirler; Antalya, Alanya, Sinop ve Suğdak ticaret merkezidir. 1-E 2-E 3-A 4-C 5-B
~ 47 ~
7. II. Gıyaseddin Keyhüsrev Dönemi

✎ Bu dönemde devletin dağılma süreci hızlanmıştır. Bunda ortaya çıkan gelişmeler
1. Anadolu Selçuklu Devleti’nin yıkılma sü-
etkili olmuştur. recine girmesinde;
I. Babaîler İsyanı
☸ Baba İshak (Babaîler) İsyanı (1240) II. Kösedağ Savaşı
III. Yassıçemen Savaşı
✎ Bu isyanın ortaya çıkmasında otorite boşluğu ve ekonomik sıkıntılar önemli rol
oynamıştır. Özellikle Moğol baskısından kaçarak Anadolu’ya göç eden, ancak yer gelişmelerinden hangilerinin etkili oldu-
ğu savunulabilir?
ve otlak sıkıntısı çeken Türkmenler ekonomik sıkıntı içine girmişlerdir.
✎ Böyle karışık bir ortamda, bir Türkmen Şeyhi olan Baba İshak Adıyaman’da isyan
çıkarmıştır. Ancak isyan güçlükle de olsa bastırılabilmiştir. (1240)
✎ Babaîler Ayaklanması olarak da bilinen bu isyan, devletin güçsüzleşmesine yol
açmış ve dağılma sürecini daha da hızlandırmıştır.
☸ Kösedağ Savaşı (1243) (Anadolu Selçuklu Devleti & Moğollar [İlhanlı])

2. Aşağıdakilerden hangisi, 1243 Kösedağ
✎ Anadolu’daki karışıklıklardan yararlanmak isteyen Moğollar ile yapılmıştır. Savaşı’nın sonuçlarından biri değildir?
✎ Anadolu Selçuklu Devleti savaşta ağır bir yenilgi almıştır. A) Anadolu toprakları Bizans’ın kontrolüne
geçmiştir.
✎ Savaşın sonucunda;
B) Anadolu beylikleri bağımsız olmuşlardır.
 Anadolu Selçuklu Devleti’nin yıkılış süreci hızlanmıştır. C) Anadolu Selçuklu Devleti’nin yıkılış sü-
reci hızlanmıştır.
 Anadolu’da siyasî birlik bozulmuş ve Anadolu beylikleri bağımsız olmuşlardır.
D) Devletin merkezî otoritesi sarsılmıştır.
 Anadolu’daki şehirler harabeye dönmüştür.
E) Ekonomik yapı bozulmuş ve sıkıntılar
 Anadolu Selçuklu Devleti’nin merkezî otoritesi bozulmuştur. artmıştır.
 Anadolu toprakları İlhanlı Devleti’nin kontrolüne geçmiştir.
 Moğollar ağır vergiler koyarak uzun süre Anadolu halkını yoksul bırakmıştır.
 Ekonomik yapı bozulmuş ve sıkıntılar artmıştır.
✎ 1249-1254 yılları arasında Anadolu Selçukluları’nda Vezir Celâleddin Karatay’ın
fikriyle ortaya çıkan “Ortak Saltanat” yönetiminde; II. Gıyaseddin Keyhüsrev’in
3. 1249-1254 yılları arasında Anadolu Sel-
oğulları olan; II. İzzeddin Keykâvus, IV. Rükneddin Kılıç Arslan ve II. Alâeddin Key- çuklularında Vezir Celâleddin Karatay’ın
kûbad’ın birlikte hükümdarlık yapmaları düşünülmüştür. fikriyle ortaya çıkan “Ortak Saltanat” yö-
netiminde, II. Gıyaseddin Keyhüsrev’in
✎ Moğolların etkisiyle kardeşler arasında ortaya çıkan taht mücadeleleri yıkılma sü- oğullarından;
recini hızlandırmış, özellikle Kösedağ Savaşı sonrası otoritesi sarsılan Anadolu Sel-
I. II. İzzeddin Keykâvus
çuklu Devleti, 1308’de Sultan II. Mesut’un ölümüyle yıkılmıştır.
II. II. Alâeddin Keykûbad
III. IV. Rükneddin Kılıç Arslan
 Anadolu Selçuklu Sultanı II. Gıyaseddin Keyhüsrev’in büyük oğlu Sultan II. İzzeddin
hangilerinin birlikte hükümdarlık yapma-
Keykâvus’un mezarı Türkiye sınırları dışındadır. (Kırım-Ukrayna’da).
ları düşünülmüştür?
D. Anadolu’da Kurulan Diğer Devletler
1. Eretna Devleti (1335-1381)
✎ Sivas-Erzincan-Kayseri çevresinde Alâeddin Eretna Bey tarafından kurulmuştur.
✎ Bir dönem Memlûklara bağlı yaşamış, ancak yeniden bağımsızlığını ilân etmiştir.
4. Aşağıdaki Anadolu Selçuklu hükümdar-
✎ Vezir Kadı Burhaneddin Ahmet, çocuk yaşta tahta geçen Mehmet Bey’i tahttan larından hangisinin mezarı diğerlerinden
uzaklaştırıp devlete son vermiştir. farklı olarak Türkiye sınırları dışındadır?
A) I. Kılıç Arslan
B) II. İzzeddin Keykâvus
2. Kadı Burhaneddin Devleti (1381-1398) C) II. Alâeddin Keykûbad
D) IV. Rükneddin Kılıç Arslan
✎ Oğuzların Salur boyundan olan vezir Kadı Burhaneddin Ahmet tarafından, Sivas
E) II. Gıyaseddin Keyhüsrev
merkezde kurulmuştur.
✎ Kısa zamanda Orta Anadolu’ya hakim olan devletin, yayılmacı politikaları nedeniy-
le Osmanlı, Karakoyunlu ve Akkoyunlu devletleriyle ilişkileri bozulmuştur. 1-C 2-A 3-E 4-B
~ 48 ~
KPSS
K / Tarihin Pusulası “İlk Türk-İsslâm Devletleri ve Beylikkleri”
✎ Kadı Burhan
neddin Ahmett, Akkoyunlula
arla yapılan müücadele sırasın
nda Kara Yülü
ük
Osman taraafından öldürü ülmüş, ölümünden sonra taahta geçen oğğlu Alaeddin Ali A
Bey, Timur ttehlikesi karşıssında Osmanlı Devleti’nin haakimiyetini kab
bul etmiştir. 1.
 Bilinnen ilk hükümda
arı Bayram Hocca’dır.
 Azeerbaycan’ın Türrk kültürü ile ze
3.
3 Karakoyunlu Devleti (1365-1469)
( messinde önemli rol oynamıştır.
enginleş-
✎ Bilinen ilk h
hükümdarı Bayyram Hoca’dır. Yukaarıda özelliklerri verilen Türrk-İslâm
devleeti aşağıdakilerrden hangisidirr?
✎ Doğu Anado
olu’da egemen
nlik süren Kara
akoyunlu Devleeti, Doğu ve Güneydoğu
G Ana
a- A) E
Eretna Devleti
dolu ile Azeerbaycan’ın Türrk kültürü ile zenginleşmesinnde önemli rol oynamıştır. B) A
Akkoyunlu Devle
eti
✎ Akkoyunlu h
hükümdarı Uzu
un Hasan tarafından bu devllete son verilm
miştir. C) K
Karakoyunlu Dev
vleti
D) K
Kadı Burhaneddin Devleti
E) A
Anadolu Selçuklu
u Devleti
4.
4 Akkoyunlu
u Devleti (13
398-1501)
✎ Kara Yülük Osman devlettin gerçek kuru
ucusu olarak kaabul edilmekte
edir.
✎ Diyarbakır vve çevresinde egemenlik sürrmüşlerdir.
✎ En önemli d
dönem Uzun Hasan
H dönemid
dir.
✎ Bu dönemd
de Kur’an-ı Kerrim ilk kez Türkçeye çevrilmiiş, Dede Korku
ut Hikâyeleri de
d
yazılı hale ggetirilmiştir. 2. Kur’aan-ı Kerim’in ilk
k kez Türkçeye
e tercü-
mesin ni yaptıran Türrk-İslâm hüküm
mdarı
✎ Uzun Hasan
n döneminde Osmanlı
O Devle
eti’ne karşı müücadele etmişler, Fatih Sulta
an aşağııdakilerden hangisidir?
Mehmet’le yaptıkları 1473 Otlukbeli Savaşı’nda mağl up olmuşlardırr. A) T
Tuğrul Bey
✎ Uzun Hasan
n’ın ölümünden sonra güç ka
aybeden devlette Safevîler so
on vermiştir. B) A
Akkoyunlu Uzun Hasan
C) S
Selâhaddin Eyyû
ûbî
D) K
Kara Yülük Osman
E) K
Karakoyunlu Bay
yram Hoca
E.
E İkinci Türrk Beyliklerri Dönemi
3. Aşağ ğıdakilerden ha angisi, İkinci Be

eylikler
Döneemi’nde Anadolu’da kurulan beylik-
b
lerdeen biri değildir?
?
A) C
Candaroğulları
B) K
Karamanoğulları
C) D
Dulkadiroğulları
D) K
Karesioğulları
E) M
Mengücekoğulları
4. 1277’’de yayınladığı bir fermanla “Bu

“ gün-
1.
1 Karamano
oğulları (125
56-1487) den ssonra divanda, dergâhta, meccliste ve
meyddanda Türkçede en başka bir dil kullanıl-
✎ Karaman Be
ey tarafından Konya
K ve Kara
aman çevresindde kurulmuştu
ur. mayaacaktır.” diyerek
k Türkçeyi ilk kez
k res-
mî diil ilan eden hüükümdar aşağııdakiler-
✎ Kendisini An
nadolu Selçukklu Devleti’nin mirasçısı olarrak gören beylik, Selçukluların den h
hangisidir?
başkenti olaan Konya’yı keendisine başkent yapmıştır. A) K
Karesi Bey
B) G
Gâzi Mehmet Be
ey
 Konya, Ana
adolu Selçuklu Devleti
D ile Kara
amanoğullarınaa başkentlik yap
pmıştır. C) A
Akkoyunlu Uzun Hasan
D) K
Karamanoğlu Me
ehmet Bey
✎ Osmanlı De
evleti’ni en çokk uğraştıran beyyliktir. E) Ş
Şemseddin Cand
dar
✎ Karamanoğğlu Mehmet Bey, 1277’de ya ayınladığı bir ffermanla “Bu günden
g sonra di-
d
vanda, derg mayacaktır.” di-
gâhta, mecliste ve meydanda Türkçeden başşka dil kullanılm d
yerek Türkççeyi ilk kez resm
mî dil ilan etm
miştir. 1-C 2-B 3-E 4-D
~ 49 ~
“İlk Tü
ürk-İslâm Deevletleri ve Beylikleri
B KPSS / Tarihin Pusulassı
2. Ge
ermiyanoğulları (1299-14
429)
✎ Yak
kup Bey tarafın
ndan Kütahya ve Denizli çevvresinde kurulm
muştur.
1. XIV. yüzyılıın başlarında Dündar
D Bey tarra-
✎ Ana
adolu’daki güççlü beyliklerden birisidir. fından Ispaarta, Eğirdir ve
e Antalya çevrre-
sinde kuru ularak bu bölgeede yaklaşık yü üz
yıl egemen nlik süren, ancak daha son nra
topraklarınnın bir kısmını 80 bin altın ka
ar-
3. Du
ulkadiroğullaarı (1337-151
15) şılığında OOsmanlı Devletti’ne satan Tü ürk
beyliği aşaağıdakilerden hangisidir?
h
✎ Karraca Bey tarafıından Maraş/E
Elbistan çevressinde kurulmu ştur.
A) Hamitoğğulları
✎ Osm
manlı Devleti’nin (Yavuz Sultan Selim’in) 1515 Turnadaağ Savaşı ile bu beyliği B) Candaro
roğulları
yıkmasıyla Anado
olu Türk Birliği kesin ve son olarak
o sağlanm
mıştır. C) Karesiooğulları
D) Tâcedddinoğulları
E) İnançoğğulları (Lâdik Be
eyliği)
4. Karesioğulları (1304-1360))
✎ Karresi Bey tarafın
ndan Balıkesirr ve Çanakkale çevresinde kuurulmuştur.
✎ Osm
manlı Devleti’n
ne katılan ilk beyliktir.
b
2.
2 Aşağıdaki T Türk beyliklerinden hangisinnin
✎ Denizci bir beylikk olup, Osmanlı Devleti donanmayı bu beyllikten almıştır. Osmanlı DDevleti tarafınddan yıkılmasıyyla
“Anadolu T
Türk Birliği” kes
sin ve son olara
ak
sağlanmışttır?
5. Candaroğullarıı (İsfendiyaro
oğulları) (1292-1461) A) Ramazaanoğulları
✎ Şem
mseddin Candar tarafından Kastamonu
K ve
e Sinop çevresiinde kurulmuştur. B) Saruhannoğulları
C) Karesiooğulları
✎ Denizci bir beylikktir.
D) Germiyaanoğulları
E) Dulkadiiroğulları
6. Me
enteşeoğullaarı (1261-146
64)
✎ Me
enteşe Bey tarafından Muğlaa çevresinde ku
urulmuş denizcci bir beyliktir..
3.
3 Aşağıdaki T Türk beyliklerinden hangisin
nin
denizciliklee uğraştığı söy
ylenemez?
7. Ayydınoğulları ((1308-1426)
A) Menteşşeoğulları
✎ Ayd
dınoğlu Gâzi M
Mehmet Bey taarafından Aydın ve Birgi çevrresinde kurulm
muştur. B) Saruhannoğulları
✎ Denizcilik alanınd
da en ileri gide
en beyliktir. Do
onanmaya öne m vermişlerdirr. C) Karamaanoğulları
D) Aydınoğğulları
E) Karesiooğulları
8. Saruhanoğullaarı (1313-141
10)
✎ Sarruhan Bey taraafından Manisa
a çevresinde kurulmuş
k denizzci bir beyliktir.
4.
4 Osmanlı D Devleti’nin den
nizcilik alanınd
da
9. Tâceddinoğullaarı (1378-1428) en fazla faaydalandığı Türk beyliği aşağğı-
✎ Tâcceddin Bey tarrafından Ordu çevresinde kurulmuş denizc i bir beyliktir. A) Aydınoğğulları
B) Karesiooğulları
C) Menteşşeoğulları
10.İna
ançoğulları (Lâdik Beyliğği) (1261-136
68) D) Candaro
roğulları
✎ Me
ehmet Bey taraafından Denizlli çevresinde kurulmuş denizzci bir beyliktir.. E) Saruhannoğulları
11.Ha
amitoğulları (1301-1423))
5.
5 Aşağıdaki T Türk beyliklerinden hangisin
nin
✎ Dündar Bey taraffından Isparta,, Eğirdir ve Antalya çevresin de kurulmuştu
ur. denizciliklee uğraştığı söy
ylenemez?
✎ Denizci bir beylikktir. Topraklarının bir bölümü
ünü “80 bin alttın” karşılığında Osmanlı A) Hamitoğğulları
Devvleti’ne satmışştır. B) Saruhannoğulları
C) Candaro
roğulları
D) Tâcedddinoğulları
12.Ramazanoğullaarı (1353-1608) E) Ramazaanoğulları
✎ Ram
mazan Bey tarrafından Adanaa çevresinde kurulmuştur.
k
✎ Ada
ana’nın Osman
nlı eyâleti olmaasıyla Osmanlı’ya katılan sonn beylik olmuşttur. 1-A 22-E 3-C 4-B
4 5-E
~ 500 ~
VII. ANADOLU SELÇUKLU DEVLETİ’NDE KÜLTÜR VE UYGARLIK

A. Devlet Yönetimi 1. İlk Türk-İslâm devletlerinde, hükümdarın
çocuk yaşta olması durumunda devleti
✎ Anadolu Selçuklu Devleti, devlet yönetimi konusunda kendisine Büyük Selçuklu yönetme yetkisi verilen görevli aşağıda-
Devleti’ni örnek almış ve hemen her konuda benzer şekilde örgütlenmiştir. kilerden hangisidir?
✎ Ancak kendinden öncekileri örnek alan Anadolu Selçuklu Devleti’nde, merkezî oto- A) Şıhne B) Melik C) Ulak
ritenin daha güçlü olduğunu görüyoruz. Nitekim kendisinden sonra gelen tüm Türk D) Naip E) Atabey
beylikleri Anadolu Selçuklu devlet teşkilâtını aynen uygulamışlardır.
✎ Anadolu Selçuklu Devleti’nde de Kut Anlayışı (hükümdarın “Allah” adına ülkeyi yö-
netmesi) ve veraset sistemi (ülkenin hükümdar ve ailesinin ortak malı sayılması) 2.
aynen devam etmiştir. Bu sistemin uygulanması taht kavgalarına neden olmuş ve
I. Keykûbat
merkezî otorite zayıflamıştır.
II. Rûkneddin
III. Sultanü’l-a’zim
1. Hükümdar Yukarıdakilerden hangisi, Anadolu Sel-
çuklu hükümdarlarının kullandıkları un-
✎ Anadolu Selçuklu Devleti’nde de hükümdarlar ülkeyi örfî (töreler) ve şer’i hukuk vanlardandır?
kurallarına göre yönetmişlerdir. A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
✎ Sultan-ı A’zâm da denilen hükümdarın; devletin idaresi, halkın ihtiyaçlarının karşı- D) II ve III E) I, II ve III
lanması ve ülkenin dış tehlikelerden korunması gibi başlıca görevleri vardı. Ayrıca
hükümdar Divân-ı Mezâlim (Yüksek Mahkeme)’e başkanlık ederdi.
✎ Hükümdarın çocuk yaşta olması durumunda, devletin idaresi naiplere verilmiştir. 3. Büyük Selçuklu Devleti’nde olduğu gibi,
✎ Büyük Selçuklu Devleti’nde olduğu gibi, Anadolu Selçuklularında da hükümdarlar Anadolu Selçukluları’nda da hükümdarlar
halife tarafından onaylanır, hükümdar olan
halife tarafından onaylanır ve adına hutbe okutulurdu. Halifenin gönderdiği onay kişi halifenin gönderdiği onay belgesi ile de
belgesine “menşur” adı verilirdi. meşruiyet kazanırdı.
✎ Hükümdarlık sembolleri, Büyük Selçuklu Devleti’ndeki hükümdarlık sembolleriyle Aşağıdakilerden hangisi, halifenin gön-
aynıdır. Ancak kullanılan unvanlarda farklılıklar söz konusudur. Nitekim Anadolu derdiği bu onay belgesine verilen addır?
Selçuklu hükümdarları; A) Hutbe B) Çetr C) Hil’at
D) Menşur E) Berîd
☸ Sultan ☸ Keykûbat ☸ Keyhüsrev
☸ Keykâvus ☸ Gıyâseddin ☸ Rûkneddin
☸ Sultanü’l- A’zim ☸ İzzeddin ☸ İmâmeddin 4. Anadolu Selçuklu hükümdarlarının Key-
hüsrev, Keykâvus, Keykûbat gibi unvan-
gibi unvanlar kullanmışlardır. lar kullanması, aşağıdakilerden hangisi-
nin en açık göstergesidir?
 Hükümdarların bu tarz unvanlar kullanması, Anadolu Selçuklu Devleti’nin İran (Fars) A) Farsçanın bilim dili haline geldiğinin
kültürünün etkisi altında kaldığını kanıtlamaktadır. B) Yöneticilerin Fars kültürünün etkisinde
kaldıklarının
C) Arapça unvanlara önem verdiklerinin
2. Saray Teşkilâtı D) Türklerin yazılı edebiyat alanında geri
kaldığının
✎ Anadolu Selçukluları’nda saray teşkilâtı, diğer Türk-İslâm devletleri ve özellikle de E) İranlıların yönetime egemen olduğunun
Büyük Selçuklu Devleti’ndeki saray teşkilâtı ile çok benzerlik göstermektedir. (Bkz.
Büyük Selçuklu Devleti – Saray Teşkilâtı) Bu yüzden bilgi tekrarını önlemek adına
bu teşkilâttaki görevlilere bu bölümde yer vermiyoruz.
5. Anadolu Selçuklu Devleti’nde I. Alâeddin
Keykûbat ve II. Gıyaseddin Keyhüsrev
dönemlerinde bir “vezir” olarak devlet
3. Merkezî Yönetim (Hükûmet) yönetiminde son derece etkili olmuş, ay-
nı zamanda bir mimar da olan ünlü Sel-
✎ Anadolu Selçukluları’nda ve beylikler döneminde ülkenin sosyal, siyasal, ekonomik çuklu devlet adamı aşağıdakilerden han-
ve kültürel vb. meseleleri Divân-ı Saltanat (Büyük Divan)’da görüşülürdü. gisidir?
✎ Divân-ı Saltanat’ın başkanı sultandı. Sultanın olmadığı zamanlarda ise divana vezir A) Hüseyin Baykara
başkanlık etmiştir. B) Kemaleddin Kamyar
C) Saadeddin Köpek
✎ Merkezî yönetim teşkilâtında hükümdardan sonra gelen en yetkili kişi vezirdir.
D) Seyfeddin Ayaba
E) Mühezzibeddin Ali
 Anadolu Selçuklu Devleti’nin en ünlü veziri Saadeddin Köpek’tir. Aynı zamanda ünlü
bir mimar olan Saadeddin Köpek, I. Alâeddin Keykûbat ve II. Gıyaseddin Keyhüsrev
dönemlerinde devlet yönetiminde son derece etkili olmuştur. 1-D 2-E 3-D 4-B 5-C
~ 51 ~
✎ Büyük Selçuklu Devleti’nde olduğu gibi Büyük Divan’a bağlı bazı alt divanlar da
bulunuyordu. Ancak Anadolu Selçuklu Devleti döneminde bu alt divanlara, farklı iki
divan daha eklenmiştir. Bunu aşağıda verdiğimiz tabloda görmek mümkündür. 1. Anadolu Selçuklu Devleti’nde;
I. tuğraî,
Anadolu Selçuklu Devleti’nde Büyük Divan’a Bağlı Alt Divanlar II. muhtesip,
III. müstevfî
Divanlar Görevleri Başkanı devlet adamlarından hangileri, Divan gö-
revlileri arasında yer almamaktadır?
Devletin tüm iç ve dış yazışmalarını yapan Tuğraî
Divân-ı İnşâ (Tuğra) A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
divandır. (Münşî)
Divân-ı İstifa Devletin tüm malî işlerine bakardı. Müstevfî
Teftiş kuruludur. Devletin idarî ve malî işlerinin

Divân-ı İşraf Müşrif
yolunda gidip gitmediğini teftiş (kontrol) ederdi.
2. Anadolu Selçuklu Devleti’nde;
Ordunun yiyecek, giyecek, teçhizat vb. tüm ihti- Emir-i Arz
Divân-ı Arz I. ikta kayıtlarının tutulması,
yaçları ve asker maaşları ile ilgilenirdi. (Arzü’l-Ceyş)
II. devletin malî işlerinin düzenlenmesi,
Hükümdarın başkanlık ettiği ve büyük davaların
Divân-ı Mezâlim Sultan III. ordunun ihtiyaçlarının temin edilmesi
bakıldığı yüksek mahkemedir.
görevlerini yerine getiren devlet görevli-
Sonradan Dâhil Edilen Alt Divanlar leri aşağıdaki seçeneklerden hangisinde
doğru olarak verilmiştir?
Niyâbet-i Saltanat Sultanın başkentte olmadığı zamanlarda devlet Nâib-i I II III I
Divanı işlerini vekâleten yürütmekle görevli divandır. Sultan A) Pervaneci Müstevfî Arzü’l-Ceyş
Has ve dirliklerle ilgili kararları düzenleyen, B) Münşî Müstevfî Müşrif
Divân-ı Pervane toprak kayıtlarını tutan divandır. İkta sistemini Pervaneci C) Nâib Arzü’l-Ceyş Muhtesip
yürüten divan da denilebilir. D) Arzü’l-Ceyş Pervaneci Müstevfî
E) Pervaneci Müşrif Arzü’l-Ceyş
 Anadolu Selçukluları’nda, posta ve haberleşme (istihbarat) işleriyle uğraşan Divân-ı

Berîd de Büyük Divan’a bağlı değildir.
3. Anadolu Selçuklu Devleti’nde, sultanın

 Anadolu Selçukluları’nda Divân-ı Saltanat dışında “Meşveret Meclisi” adı verilen bir başkentte olmadığı zamanlarda devlet iş-
meclis daha bulunuyordu. İslâmiyet öncesi dönemdeki Kurultay geleneğinin devamı lerini vekâleten yürütmekle görevli olan
divan aşağıdakilerden hangisidir?
sayılabilecek Meşveret Meclisi’nde, hükümdar olacak kişilerin belirlenmesi, devletin
iç ve dış meseleleri gibi pek çok konu görüşülürdü. A) Divân-ı Mezâlim
B) Divân-ı Pervane
C) Divân-ı İstifa
D) Niyâbet-i Saltanat Divanı
4. Taşra Yönetimi E) Divân-ı İnşâ
✎ Anadolu Selçuklu Devleti’nde ülke, yönetimde kolaylık olması amacıyla birtakım

idarî birimlere ayrılmıştır. Bunlar;
☸ Meliklerin Yönettiği Vilâyetler 4. Anadolu Selçuklu Devleti’nde şehzâdele-

rin atabeylerin yanında taşrada yönetici
✎ Bu bölgelerde yönetim hanedan üyesi valiler (melikler) tarafından yürütülmüştür. olarak görevlendirilmesinin;
✎ Taşrada görev yapacak olan melikler atabeyler tarafından yetiştirilmiştir. I. halkın yönetime katılımını sağlamak,
II. yabancı devletlerin iç işlerine karışma-
 Atabeyler, melikleri devlet yönetimi konusunda eğiten kişilerdir. (Osmanlı’da bu sis- sını önlemek,
temin adı “lalalık” kurumudur.) III. şehzâdelere devlet yönetimi konusunda
tecrübe kazandırmak
amaçlarından hangilerini gerçekleştirme-
☸ Merkeze Bağlı Vilâyetler ye yönelik olduğu savunulabilir?
✎ Bu vilâyetlerin yönetiminden “naib”ler sorumluydu.
✎ Önemli şehir merkezlerinde “şıhne” adı verilen askerî valiler bulunuyordu.
✎ Belediye işlerinden muhtesip, adalet işlerinden kadı, güvenlik ve asayişten ise “su-
başı” sorumluydu. 1-B 2-A 3-D 4-C
~ 52 ~
☸ Sınırlarda Bulunan Vilâyetler (Uç Eyâletler)

✎ Genellikle sınırlarda bulunan bu vilâyetlerin başında “uç beyi” bulunuyordu.
1. Anadolu Selçuklu Devleti’nde, eyâletlere
✎ Başlıca görevleri sınırları tehlikelere karşı korumaktı. görevli olarak gönderilen ve sonraki sü-
✎ Uç beylerinin boy ve oymaklarıyla zamanla bölgelerine yerleşmesi, o yerlerde nü- reçte Osmanlı Devleti’nde “Beylerbeyi”
olarak adlandırılacak olan devlet görevli-
fusun ve sınır güvenliğinin artmasına, ayrıca bunlara bağlı olarak da Anadolu’nun si aşağıdakilerden hangisidir?
Türkleşmesine olanak sağlamıştır. A) Şıhne B) Melik C) Mir-liva
✎ Beyliklerde ise taşrada hükümdarın temsilcisi sayılan iki yetkili bulunuyordu. “Mir- D) Naip E) Lala
liva” adı verilen bu kişiler siyasî otoriteyi sağlamakla yükümlüydü.
✎ Yargı işlerine de yine “kadılar” bakıyordu.
☸ Anadolu Selçuklu Devleti İçin Bazı Önemli Şehirler 2.

✎ Anadolu Selçukluları, hakimiyet sağladıkları topraklarda şehirleşmeye son derece I. Edirne
önem vermiştir. Bazılarını merkez (başkent) olarak kullanan ve genellikle çoğu İç II. İznik
Anadolu’da yer alan önemli başlıca şehirler şunlardır; III. Konya
Yukarıdakilerden hangileri, Anadolu Sel-
 İznik  Konya  Ahlat (Van)  Kayseri  Aksaray çuklu Devleti’ne merkezlik yapmamıştır?
 Sivas  Antalya  Alanya  Amasya  Niğde A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
 Anadolu Selçuklu Devleti’nde Ahlat şehri “Kubbetü’l- İslâm” unvanına sahiptir.
3. Anadolu Selçuklu Devleti’nde “Kubbetü’l-

İslâm” unvanıyla adlandırılan şehir aşa-
B. ORDU ğıdakilerden hangisidir?
✎ Anadolu Selçuklu Devleti’nde askerî teşkilâtlanma Büyük Selçuklu Devleti’nin ordu A) Konya B) Bursa C) Kayseri
teşkilâtına benzerlik göstermektedir. Temel farklılık Anadolu Selçukluları’nın askerî D) Aksaray E) Ahlat
teşkilâtında ayrıca donanmanın da yer almasıdır. Bu farklılığın olmasında devletle-
rin hakim oldukları coğrafyanın etkisi söz konusudur.
✎ Anadolu Selçuklu Devleti’nde askerî teşkilât şu şekildeydi:
4. Anadolu Selçuklu Devleti’nde donanma

komutanlarına,
BİRİMİ ÖZELLİKLERİ
I. reisü’l-bahr,
✎ Sultana bağlı ve onun güvenliğini sağlayan özel birlikler II. kaptan-ı derya,
Hassa Askerleri
olup maaşlı askerlerdir. III. melikü’s-sevâhil
unvanlarından hangileri verilmiştir?
✎ Gulamhânede özel olarak yetiştirilen ücretli askerlerdir.
Gulamân-ı Saray ✎ Doğrudan sultana bağlı muhafız birlikleri olup, sultanın A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
sarayını korurlardı. D) I ve III E) I, II ve III
✎ İkta sahibi olanların ikta gelirleri karşılığı beslemek zo-

İkta Ordusu (Sipahiler) runda oldukları atlı askerlerdir.
✎ Bu ordu birimi devletten maaş almazdı.
5.
Ücretli Askerler ✎ Rum, Frank ve Ruslardan oluşan kuvvetlerdir. I. müstevfî,
II. muhtesip,
✎ Türkmenler genellikle uçlara yerleştirilir ve sınır güvenli-
Türkmenler III. melikü’s-sevâhil
ği sağlanırdı.
çuklu Devleti’nde askerî görevliler içinde
Yardımcı Kuvvetler ✎ Bağlı devlet ve beyliklerin gönderdiği askerlerdir. yer almaz?
✎ Anadolu Selçuklu Devleti, Büyük Selçuklu Devleti’nden D) I ve III E) II ve III
farklı olarak donanmaya çok önem vermiştir.
Donanma
✎ Donanma komutanına Reisü’l-Bahr (Deniz Komutanı) ya
da Melikü’s-Sevâhil (Sahillerin Meliki) denirdi.
1-C 2-A 3-E 4-D 5-C
~ 53 ~
✎ Anadolu Selçuklu Devleti’nde ordu komutanına emirü’l-ûmera adı verilmiştir.

✎ Anadolu Selçukluları’nda “şurta” adı verilen ve başında “sahibü’ş-şurta” denilen
(emniyet müdürü) memurun olduğu jandarma (polis) teşkilâtı da vardı. 1. Anadolu Selçuklu Devleti’nde “Jandarma
Teşkilâtı” olarak görev yapan örgütlen-
✎ Şurta teşkilâtı şehirlerde güvenliği sağlamıştır. Ayrıca bu teşkilât; suç ve cinayetleri meye ne ad veriliyordu?
takip ederek suçluları yakalayıp cezalandırmakla da görevliydi. A) Gulam B) Ahilik
✎ Anadolu Selçukluları’nda “askerî bando” olarak kurulan kurum tabılhânedir. Daha C) Şurta D) Arzü’l-Ceyş
önceki dönemlerde nevbetin yerini alan bu kurum, eğitim disiplini çerçevesinde E) Emirü’l-Ûmera
daha da geliştirilmiştir. (Osmanlılarda bu kurumun yerini mehter alacaktır.)
C. SOSYAL YAPI 2. Anadolu Selçuklu Devleti’nde,
✎ Anadolu Selçuklu Devleti’nde de toplum içerisinde sınıf ayrımı yoktu. I. tabılhâne,

II. sahibü’ş-şurta,
✎ Halk yaşam şekillerine göre konar-göçerler, şehirliler ve köylüler olarak çeşitli bö-
III. melikü’s-sevâhil
lümlere ayrılmıştır.
kavramlarından hangileri ordu teşkilâtıy-
✎ Konar-göçerler daha çok sınır bölgelerinde hayvancılıkla uğraşırlardı. la ilgilidir?
✎ Memurlar, esnaf, tüccar ve zanaatkârlar şehir halkını oluşturuyordu. A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
D. HUKUK SİSTEMİ
✎ Anadolu Selçuklu Devleti’nde hukuk sistemi Şer’i ve Örfî olmak üzere ikiye ayrılırdı. 3. Anadolu Selçuklu Devleti’nde de hukuk sis-
Fethedilen bölgelerdeki eski uygulamalar da hukuk sisteminde etkili olmuştur. temi, diğer Türk-İslâm devletlerinde olduğu
gibi şer’i ve örfî olmak üzere ikiye ayrılırdı.
1. Şer’i Hukuk şer’i ve örfî mahkemelere de ayrı ayrı kişi-
ler bakıyordu.
✎ Şer’i hukuk temelini İslâm hukukundan alırdı. Anadolu Selçuklularında şer’i hukuk da-
valarına bakan ve aynı zamanda ülke ge-
✎ Miras, boşanma, evlenme, velâyet vb. konular şer’i hukukun kapsamındaydı. nelindeki bütün kadıları da kontrol eden
✎ Şer’i davalara kadılar bakardı. kişilere ne ad veriliyordu?
A) Kadı B) Kadıü’l-Kudat
✎ Kadıü’l-Kudat (Baş Kadı) denilen kadıların başındaki sorumlu, başkent Konya’da
C) Emir-i dâd D) Kadı-leşker
oturur ve kadıları denetlerdi.
E) Şeyhül’islâm
2. Örfî Hukuk (Dârü’l-Adl)
✎ Örfî hukuk ise temelini eski Türk geleneklerinden (töre) alırdı.
✎ Örfî davalara Emir-i Dâd’ın başkanlığındaki mahkemeler bakardı. 4. Anadolu Selçuklularında halkın şikâyet-
lerinin dinlendiği ve bizzat sultanın baş-
 Anadolu Selçukluların’da da askerî davalara Kadı-leşker adı verilen görevli bakmıştır. kanlığında toplanan divan aşağıdakiler-
den hangisidir?
✎ Ayrıca hükümdarın başkanlık ettiği ve büyük davaların bakıldığı yüksek mahkeme A) Divân-ı İstifâ B) Divân-ı İşraf
olan Divân-ı Mezâlim de hukuk sisteminde önemli bir yere sahiptir. C) Divân-ı Pervane D) Divân-ı Arz
E) Divân-ı Mezâlim
E. TOPRAK YÖNETİMİ VE EKONOMİ

5.
1. Toprak Sistemi
I. mülk,
✎ Anadolu Selçuklu Devleti’nde toprak sistemi, Büyük Selçuklulardaki uygulamanın II. has,
devamı niteliğindedir. Buna göre ülke toprakları şu şekilde sınıflandırılmıştır; III. vakıf
çuklu Devleti’nde mirî topraklar içinde
Toprak Teşkilâtı yer almaz?
Mirî Topraklar Mülk Topraklar
Has İkta Vakıf Öşrî Haracî 1-C 2-E 3-B 4-E 5-A
~ 54 ~
a) Mirî Topraklar
✎ Mülkiyeti devlete ait olan topraklardır. 3 kısma ayrılır. Bunlar;
1. Anadolu Selçuklu Devleti’nde, gelirleri il-
 Has Arazi: Geliri hükümdara ve ailesine ayrılan topraklardır. mî ve sosyal kuruluşların masraflarına
ayrılan topraklar aşağıdakilerden hangi-
 İkta Arazi: Devlet görevlilerine (vali, komutan, asker vb.) hizmet ve maaşlarına kar- sidir?
şılık verilen topraklardır. Toprağın mülkiyeti devlete, vergileri toplama hakkı ikta A) İkta B) Mülk C) Tımar
sahibine, toprağı işleme hakkı ise köylülere aitti. D) Vakıf E) Has
 Vakıf Arazi: Medrese, Darüşşifa, imarethâne, cami, han, hamam, çeşme gibi sosyal
amaçlı (hayır için kurulan) kurumların giderleri için ayrılan topraklardır. Doğrudan
topluma hizmet amaçlı kullanılan vakıf topraklar; satılamaz, kiraya verilemez, dev-
redilemez ve miras bırakılamazdı.
2. Türk-İslâm devletlerinde,
Vakıf Sistemi İle İlgili Bazı Kavramlar I. mütevellî,

II. şıhne,
 Vâkıf : Vakıf sahibi.
III. mevkûf
 Vakfiyye : Vakıf senedi. Vakıf sahibinin şartnâmesi.
kavramlarından hangileri vakıf sistemi
 Mütevellî : Vakıf yöneticisi. ile ilgilidir?
 Mevkûf : Vakfedilen mal, mülk.
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve III
b) Mülk Topraklar
✎ Mülkiyeti şahıslara ait olan topraklardır. Bu topraklar şahsî olup; genellikle ev, bağ,
bahçe gibi taşınmaz mallardır. Müslümanlara ait topraklara Öşrî, gayr-i müslimlere 3. Ticareti geliştirmek amacıyla tüccarlarla
sözleşme yapıp zararlarını karşılama ga-
ait topraklara ise Haracî toprak denmiştir. rantisi vererek ilk kez “devlet sigortası”
✎ Toprak sahipleri; topraklarını satma, devretme, kiralama, vakfetme ve miras yolu uygulamasını başlatan Türk devleti aşa-
ğıdakilerden hangisidir?
ile çocuklarına bırakma hakkına sahipti.
A) Karahanlılar B) Gazneliler
C) Büyük Selçuklular D) Memlûklar
2. Ekonomik Hayat
✎ Anadolu Selçuklu Devleti’nde ekonomi; tarım, hayvancılık, sanayi, dokumacılık, el
sanatları, madencilik ve ticarete dayanıyordu.
4. Anadolu Selçuklu hükümdarları pek çok şe-
hirde bedestenler ve hanlar yaptırmıştır.
a) Tarım ve Hayvancılık
Bu durumun,
✎ Köylerde yaşan halkın temel geçim kaynağı tarım ve hayvancılıktı. I. ticaret,
✎ Halkın ihtiyacının karşılanmasının yanı sıra ekonomiye katkısı oldukça fazlaydı. II. ordu,
III. eğitim
alanlarının hangilerinde görülen gereksi-
b) Sanayi (Dokuma-Deri-Maden) nimin bir sonucu olduğu savunulabilir?
✎ Anadolu Selçukluları’nda demircilik, bakırcılık, dokumacılık ve dericilik oldukça ge- A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
lişmiştir. Ayrıca kâğıt imalâtı ve çinicilik sanatları ileri bir düzeye ulaşmıştır. D) I ve III E) I, II ve III
✎ Dericilikle uğraşanlara “debbağ” adı verilmiştir.

✎ Konya, Ankara, Kayseri ve Denizli dokuma sanayinde merkez konumuna gelmiştir.
5. Anadolu Selçuklu Devleti ticareti geliştir-
mek amacıyla,
c) Ticaret
I. han,
✎ Anadolu Selçuklu Devleti’nde ticareti geliştirmek ve ticaret yollarının güvenliğini II. kervansaray,
sağlamak devletin ana politikası olmuştur. Bu nedenle kervansaray ve hanların ya- III. medrese
pımına önem vermişler, izlenen bu politikanın bir sonucu olarak Sivas, Konya ve
yapılarından hangilerine ağırlık vermiş-
Kayseri birer ticaret merkezi haline gelmiştir. tir?
✎ Devlet, kervanların soyulması ve tüccarların zarar görmesi durumunda kayıpları A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
karşılamış ve böylece ilk kez “devlet sigortası” başlatılmıştır. D) II ve III E) I, II ve III
✎ Anadolu Selçukluları ticareti geliştirmek için ayrıca Sinop, Alanya ve Antalya gibi
önemli şehirleri fethetmiş, yabancı tüccarlara düşük gümrük vergisi uygulamıştır. 1-D 2-C 3-E 4-A 5-C
~ 55 ~
☸ Ahilik Teşkilâtı
✎ Ahilik, XIII. yüzyılda Ahi Evran tarafından Konya, Kayseri ve Kırşehir bölgelerinde
1. Anadolu Selçuklu Devleti’nde yeni bir iş
esnaf birlikleri olarak örgütlenmiş sosyo-ekonomik bir teşkilâttır.
yeri açmayı, usta-kalfa-çırak yetiştirmeyi
✎ Anadolu Selçuklu Devleti’nde de şehirlerdeki ticarî hayat, aynı işi yapan esnafların belli bir sisteme bağlayan sosyo-ekono-
mik kuruluşa ne ad veriliyordu?
oluşturduğu meslek örgütlenmesi olan Ahilik Teşkilâtı çerçevesinde gelişmiştir.
A) Gedik B) Fütüvvet C) Lonca
✎ Büyük Selçuklu Devleti’ndeki fütüvvet teşkilâtının devamı niteliğinde olan Ahilik, D) Tımar E) Ahi
aynı işi yapan esnafların oluşturduğu meslek örgütlenmesidir.
✎ Sadece Müslüman esnaf ve zanaatkârların kabul edildiği Ahilik, yardımlaşma ve
dayanışma esasına dayanıyordu
✎ Her mesleğin bir “Lonca”sı ve bunların başında da “Ahi” denilen liderler vardı.
✎ Bu teşkilâtta usta-kalfa-çırak ilişkisi içerisinde “Meslekî Eğitim” de verilmiştir. 2. Anadolu Selçuklu Devleti döneminde Ahi
teşkilâtı şehirlerde,
✎ Ahilerin görevleri arasında; I. ticaret,

II. eğitim,
 Üretici ve tüketiciyi korumak
III. tarım
 Üretimi ihtiyaca göre ayarlamak
alanlarından hangilerinde söz sahibi ol-
 Malların kalitesini kontrol etmek muştur?
 Bozuk mal üretilmesini önlemek A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
 Piyasaya çıkan malların fiyatlarını belirlemek (Narh kesmek) D) II ve III E) I, II ve III
 İş yeri açma izni (ruhsatı) vermek (Gedik Usûlü)

sayılabilir.
 Anadolu Selçuklu dönemindeki Ahilik Teşkilâtı, Osmanlı Devleti’nde Lonca Teşkilâtı

adı ile varlığını sürdürmüştür. 3. Aşağıdakilerden hangisi, Ahilik teşkilâtı-
nın görevlerinden biri değildir?
A) Esnafların örgütlenmesini sağlamak
B) Malların kalite denetimini yapmak
☸ Malî Teşkilât ve Para C) Üretici ve tüketiciyi korumak
✎ Anadolu Selçuklu Devleti’nde Hazine-i Âmire ve Hazine-i Hassa olmak üzere iki tür D) Esnaflar arasında davalara bakmak
hazine vardı. E) Piyasaya sürülen ürünlerin fiyatlarını
belirlemek
 Hazine-i Âmire: Devletin tüm gelirlerinin aktarıldığı devlet hazinesidir.
 Hazine-i Hassa: Hükümdarın kendisine (şahsına) ait olan iç hazinedir.
✎ Devletin diğer gelir kaynakları arasında ise şunlar yer almaktadır;

 Öşür: Müslümanlardan alınan 1/10 oranındaki ürün vergisidir.
 Haraç: Gayr-i müslimlerden alınan ürün vergisidir. 4. Anadolu Selçuklu Devleti’nde pazar es-
nafından alınan vergi türü aşağıdakiler-
 Cizye: Gayr-i müslim erkeklerden askere gitmeme karşılığında alınan vergidir. den hangisidir ?
 Bâc-ı Bazar: Pazar vergisidir. A) Öşür B) Bâc C) Haraç
 Ganimet: Savaş gelirlerinin 1/5’idir.
D) Ağnam E) Küvvâre
 Gümrük vergileri
 Liman gelirleri
 Komşu devletlerin hediyeleri
 Maden, orman ve tuzla gelirleri
 Anadolu Selçuklu Devleti’nde ilk bakır parayı Sultan I. Mesut, ilk gümüş ve altın pa-
5. Anadolu Selçuklularında kendi adına pa-
rayı da Sultan II. Kılıç Arslan bastırmıştır.
ra bastıran ilk hükümdar aşağıdakilerden
hangisidir?
A) I. Mesut
B) I. Kılıç Arslan
F. YAZI, DİL VE EDEBİYAT C) II. İzzeddin Keykâvus
D) II. Kılıç Arslan
✎ Anadolu Selçuklularında resmî yazışma dili ve edebiyat dili Farsça, bilim dili ve eği-
E) I. Alâeddin Keykubat
tim dili Arapça, halkın konuşma dili ise Türkçedir.
✎ Beylikler döneminde ise Türkçenin önemi oldukça artmıştır. Nitekim 1277 yılında
Karamanoğlu Mehmet Bey Türkçeyi ilk kez resmî dil ilan etmiştir. 1-E 2-C 3-D 4-B 5-A
~ 56 ~
✎ Akkoyunlu Uzun Hasan ise Ku’an-ı Kerim’i ilk kez Türkçeye çevirten kişidir.
✎ Anadolu Selçuklu ve Beylikler döneminde edebiyat üç alanda gelişme göstermiştir.
1. Aşağıdakilerden hangisi Türkiye Selçuk-
luları döneminde yetişen Tekke Edebiya-
tı (Tasavvuf Edebiyatı) temsilcilerinden
ANADOLU SELÇUKLU VE BEYLİKLER DÖNEMİ EDEBİYAT ALANLARI biri değildir?
A) Pir Sultan Abdal
ALANI TEMSİLCİSİ – ESERLERİ – ÖZELLİKLERİ B) Yunus Emre
C) Muhyiddin Arabî
 Nasreddin Hoca Fıkraları D) Sadreddin Konevî
E) Mevlâna Celâleddin Rûmî
 Dede Korkut Hikâyeleri
Halk Edebiyatı
 Battal Gâzi Destanı
 Danişmentnâme 2.
 Mevlâna Celâleddin Rûmî  Türk edebiyatının ilk divan şairidir.

 Anadolu Selçuklu Devleti döneminde yetişen en ünlü  Türk edebiyatında gazel ve kasidelerin ilk
mutasavvıflardan biridir. örneklerini vermiştir.
 I. Alâeddin Keykûbat döneminde Konya’ya yerleşmiştir.  Farsça kaleme aldığı ve yirmi bin beyitlik
Selçuklu Şehnâmesi en önemli eseridir.
 En ünlü eserleri; Mesnevî, Divân-ı Kebîr, Fih-i Ma’fih ve
Mektubât’tır. Yukarıda özellikleri verilen ünlü edebî
kişilik aşağıdakilerden hangisidir?
 Yunus Emre
A) Yunus Emre B) Âşık Paşa
 En ünlü mutasavvıflardan biridir.
C) Hoca Dehhâni D) Ahmet Fakîh
 Eserleri; Risâletü’n-Nushiyye ve Divan’dır.
E) Şeyh Ahmet Gülşehrî
 Hacı Bektaş-ı Velî
 Horasan’dan Anadolu’ya gelen ünlü mutasavvıflardan biri olup,
Anadolu’nun Türkleşmesinde önemli rol oynayan Bektaşîliğin de
kurucusudur. 3. Anadolu Selçuklu hükümdarı I. Alâeddin
 En önemli eseri Bektaşîliğin temel kitabı sayılan Makalât’tır. Keykûbat döneminde yetişen, Mesnevî,
Divân-ı Kebîr gibi eserlerin yazarı olan
 Âşık Paşa
Türk-İslâm mutasavvıfı aşağıdakilerden
 En ünlü eseri Garipnâme’dir. hangisidir?
 Garipnâme adlı eseriyle Türklere hak yolunu ve tasavvufun
A) Hacı Bektaş-ı Velî B) Hoca Dehhâni
Tasavvuf (Tekke) inceliklerini göstermeyi amaçlamıştır.
C) Yunus Emre D) Âşık Paşa
Edebiyatı  Şeyh Ahmet Gülşehrî E) Mevlâna Celâleddin Rûmî
 Kırşehirli olan Ahmet Gülşehrî Ahilik geleneğinden gelmektedir.
 Mantıkü’t- Tayr Tercümesi, Kerâmet-i Ahi Evran ve Feleknâme
önemli eserleridir.
 Ahmet Fakîh
 Mevlâna’nın müritlerinden olup, fıkıh ilminde derin bilgiye sahip
olduğu için “Fakîh” unvanı almıştır. 4. Anadolu Selçuklu döneminde yetişen ve
“Garipnâme” adlı eseriyle ünlü Türk-İslâm
 Çarh-nâme ve Kitab-ı Evsâf-ı Mesâcidi’ş-Şerîfe önemli eserleridir.
mutasavvıfı aşağıdakilerden hangisidir?
 Muhyiddin Arabî A) Muhyiddin Arabî B) Âşık Paşa
 Ekberîlik tarikatının kurucusu olarak kabul edilmektedir. C) Sadreddin Konevî D) Yunus Emre
 Vahdet-i Vücûd görüşünü savunmuştur. Bu görüşe göre, evren-
E) Germiyanlı Ahmedî
deki her şey Allah’ın yansımasıdır. Yaratan ile yaratılanın tek kay-
naktan geldiğini ve “bir” olduğunu savunmuşlardır.
 Sadreddin Konevî
 Ünlü mutasavvıflardan biridir. Konya’ya yerleşip, burada ünlendiği
için “Konevî” unvanını almıştır.
 Muhyiddin Arabî’nin hem öğrencisi hem de manevî oğlu olan 5. Ekberîlik tarikatının kurucusu olarak ka-
Sadreddin Konevî Ekberîlik tarikatının önde gelen isimlerindendir. bul edilen ve yazdığı pek çok eserle İs-
lâm dünyasında ‘Şeyh-i Ekber’ (en büyük
 Hoca Dehhâni şeyh) unvanını alan ünlü Türk-İslâm mu-
 Hoca Dehhâni ilk divan şairidir. tasavvıfı aşağıdakilerden hangisidir?
 Türk edebiyatında gazel ve kasidelerin ilk örneklerini vermiştir. A) Hoca Dehhâni B) Ahmet Fakîh
 Farsça kaleme aldığı ve yirmi bin beyitlik Selçuklu Şehnâmesi en
Divan Edebiyatı önemli eseridir.
C) Muhyiddin Arabî D) Âşık Paşa
E) Şeyh Ahmet Gülşehrî
 Germiyanlı Ahmedî
 Divan edebiyatının önemli temsilcilerindendir.
 Cemşid-ü Hurşid ve İskendernâme önemli eserleridir. 1-A 2-C 3-E 4-B 5-C
~ 57 ~
G. BİLİM
✎ Anadolu Selçuklu Devleti ve beylikler döneminde bilime ve bilim adamlarına önem
1. Anadolu Selçuklu hükümdarı I. İzzeddin
verilmiş, pek çok bilim adamı farklı alanlarda çalışmalar yapmıştır. Keykâvus’a ithaf ettiği ‘Enisü’l- Kulûb’ adlı
eseriyle ünlü bilim adamı aşağıdakiler-
den hangisidir?
ANADOLU SELÇUKLU VE BEYLİKLER DÖNEMİNDE BİLİM A) Kadı Burhaneddin Anevî
B) İbn-i Bibi
Kadı  Anadolu Selçuklu döneminin ünlü tarihçilerinden birisidir.
C) Kerîmuddin Aksarayî
Burhaneddin  En önemli eseri Enisü’l- Kulûb’dür.
D) Mehmed Ravendî
Anevî  Eserini Sultan I. İzzeddin Keykâvus’a ithaf etmiştir.
E) Kadı Sirâceddin
 Anadolu Selçuklu döneminin ünlü tarihçilerinden birisidir.
İbn-i Bibi  İran kültürünün etkisiyle eserlerini Farsça yazmıştır.
 En önemli eseri El-Evâmirü’l Alâiye’dir.
Kerîmuddin  Anadolu Selçuklu döneminin ünlü tarihçilerinden birisidir.

2. Artuklular döneminde yaşamış; kontrol,
Aksarayî  En önemli eseri Müsâmeretü’l-Ahbâr’dır. denge kurma, haberleşme ve ayarlama
bilimi olan “Sibernetik”in kurucusu olarak
 Anadolu Selçuklu döneminde yaşamış ünlü gökbilimcidir. bilinen ünlü bilim adamı aşağıdakilerden
 Kırşehir’de kendi adıyla anılan ve Anadolu’daki ilk gözlemevi (rasathane) hangisidir?
Caca Bey
olarak kabul edilen Caca Bey Medresesi’ni yaptırmıştır. A) Fezârî B) Caca Bey
 Matematik ve astronomi alanlarında çalışmaları vardır. C) Er-Râzi D) El-Cezerî
E) Câbir bin Hayyan
Mehmed  Anadolu Selçuklu döneminin ünlü tarihçilerinden birisidir.
Ravendî  Rahatü’s-südûr adlı eseri vardır.
Kadı  Anadolu Selçuklu döneminde yaşamış ünlü bilginlerden birisidir.

Sirâceddin  Mantık, kelâm gibi ilim dallarında pek çok eseri vardır. 3. Selçuklular döneminde Nurettin Cibril ta-
rafından inşa edilen ve döneminde astro-
 Artuklular döneminin en tanınmış bilim adamlarından birisidir. nomi yüksek okulu olarak kullanılan,
 Kontrol, denge kurma, haberleşme ve ayarlama bilimi olan sibernetiğin ilk ayrıca Anadolu’daki ilk gözlemevi (rasat-
hâne) olarak da kabul edilen Caca Bey
kurucusudur.
El-Cezerî Medresesi, aşağıdaki illerden hangisinde
 Cezerî bunun yanında; su saatleri, kendiliğinden kesilip akan fıskiye, yer almaktadır?
mekanik olarak çalışan müzik aletleri, tulumbalar ve şifreli kilitler yapmayı
A) Kayseri B) Kırşehir C) İznik
da başarmıştır.
D) Konya E) Antalya
H. MİMARLIK VE SANAT
✎ Anadolu Selçuklularında da en fazla gelişme gösteren sanat dalı mimarîdir. 4. Anadolu Selçuklu Devleti, mimarî yapıla-
✎ Dış cephe ve iç mekân süslemelerinde malzeme olarak taş, tuğla, ahşap, kerpiç, rın iç ve dış süslemelerinde,
alçı ve mermer kullanılmıştır. I. taş,
II. ahşap,
 Anadolu Selçuklu Devleti’nin mimarî yapılarında kullanılan ve bu yapıların günümüze III. mermer
kadar ulaşmasında önemli pay sahibi olan malzeme taştır.
unsurlarından hangilerini kullanmıştır?
✎ Mimarî eserlerde süsleme sanatı olarak; geometrik şekiller, yazılar, bitki motifleri, A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
hayvan figürleri vb. kullanılmıştır. D) II ve III E) I, II ve III
✎ Anadolu Selçuklu Devleti çok sayıda cami, mescit, medrese, kümbet (türbe), kale,
Darüşşifa (hastane), imârethane (aşevi) ve kervansaray inşa etmiştir. Ayrıca bu dö-
nemde halıcılık, minyatür, çinicilik, hat, tezhip ve ciltçilik son derece gelişmiştir.
5. Aşağıdaki yerleşim merkezlerinden han-

 Anadolu Selçuklu dönemine ait mimarî eserlere Trabzon, Bursa, İstanbul, Edirne, gisinde Anadolu Selçuklu dönemi mima-
Çanakkale gibi şehirlerde rastlamak mümkün değildir. Bu şehirlerde daha çok Os- rî eserlere rastlamak mümkün değildir?
manlı Devleti dönemine ait mimarî eserler bulunmaktadır. A) Konya B) Trabzon C) Antalya
D) Amasya E) Nevşehir
 Osmanlı Devleti’ne ait Bursa Ulu Camii dışında Anadolu’daki “ulu camiler” Anadolu
Selçuklu ve Beylikler dönemine aittir. 1-A 2-D 3-B 4-E 5-B
~ 58 ~
 DEĞERLİ ADAYLAR;
ÖSYM’nin bugüne kadar yapmış olduğu sınavlarda bu konu ile ilgili çıkan sorularda
1. Anadolu coğrafyasında Türk-İslâm kültü-
mimarî eserler genellikle bulunduğu yer ile birlikte verilmiştir. Bu bakımdan eser- rüne ait mimarî eserleri incelemek iste-
lerin ismi kadar bulunduğu yerlere de dikkat edilmesi gerekmektedir. yen bir araştırmacının, Divriği, Erzincan
Üzerinde durulması gereken bir diğer konu da eserlerin ismidir. Bazı mimarî eserler ve Kemah bölgesinde genellikle aşağıda-
o döneme ait hükümdarların ismiyle özdeşleşmiştir. Bu nedenle bir mimarî eserin kilerden hangisine ait eserlere rastlama-
hangi döneme ait olduğunu bu ipucundan tespit etmek de mümkün olabilmektedir. sı mümkündür?
A) Saltuklular B) Artuklular
C) Mengücekliler D) Danişmentliler
Devlet/Beylik Adı Mimarî Eserlerin Yaygın Olarak Bulunduğu Yerler E) Anadolu Selçukluları
Anadolu Selçuklu Devleti  Konya, Kayseri, Sivas, Aksaray, Antalya
Danişmentliler  Sivas, Tokat, Niksar, Kayseri, Malatya 2. Görkemli dekorasyonu ve mimarî stiliyle
UNESCO tarafından 1985 yılında “Dünya
Mengücekliler  Divriği, Erzincan, Kemah Kültür Mirası Listesi”ne alınan Mengü-
cekliler dönemine ait ünlü mimarî eser
Saltuklular  Erzurum aşağıdakilerden hangisidir?
A) Divriği Ulu Camii
Artuklular  Diyarbakır, Mardin, Batman, Hasankeyf, Harput (Elazığ) B) Mardin Ulu Camii
C) Hunad Hatun Külliyesi
D) Diyarbakır Ulu Camii
ANADOLU SELÇUKLU VE BEYLİKLER DÖNEMİNE AİT BAZI MİMARÎ ESERLER E) Karatay Medresesi
Camiler
Saltuklular  Erzurum Ulu Camii
3. Anadolu Selçuklu döneminde inşa edilen
Mengücekliler  Divriği Ulu Camii
 Kayseri’deki Hunad Hatun,
Danişmentliler  Kayseri Ulu Camii  Konya’daki Sahip Ata,
 Kayseri’deki Hacı Kılıç
Artuklular  Mardin Ulu Camii
yapılarının tür bakımından ortak özelliği
 Diyarbakır Ulu Camii (ilk cami) aşağıdakilerden hangisidir?
 Konya Alâeddin Camii A) Medrese B) Dârüşşifa C) Cami
 Niğde Alâeddin Camii D) Külliye E) Kümbet
 Konya Sahip Ata Camii
Anadolu Selçuklu Devleti
 Amasya Burmalı Minare Camii
 Malatya Ulu Camii
 Ankara Arslanhane Camii 4. Ankara’da en önemli Anadolu Selçuklu
 Ankara Ahi Şerafeddin Camii mimarîsi olarak orijinal kündekâri minbe-
ri, alçı ve çini mozaik mihrabıyla ön pla-
na çıkan 1290 tarihli mimarî eser aşağı-
Mescitler dakilerden hangisidir?
A) Arslanhâne Camii
 Konya Taş Mescit B) Ahi Şerafeddin Camii
Anadolu Selçuklu Devleti  Konya Sırçalı Mescit
C) Alâeddin Camii
 Konya Karatay Mescidi
D) Burmalı Minâre Camii
E) Taş Mecidi
Külliyeler (Cami Merkezli Kompleks Yapılar)
Mengücekliler  Divriği Külliyesi (ilk külliye)
5. Anadolu Selçuklu Dönemi’ne ait mimarî
 Kayseri Hunad Hatun Külliyesi eserler arasında aşağıdakilerden hangisi
Anadolu Selçuklu Devleti  Kayseri Hacı Kılıç Külliyesi gösterilemez?
 Konya Sahip Ata Külliyesi A) Konya Alâeddin Camii
B) Amasya Burmalı Minare Camii
C) Kayseri Hunad Hatun Külliyesi
 Ahi Şerafeddin Camii, Ankara’da en önemli Anadolu Selçuklu mimarîsi olarak orijinal
kündekâri minberi, alçı ve çini mozaik mihrabıyla 1290 tarihli ünlü bir mimarî eserdir. D) Diyarbakır Ulu Camii
E) Bursa Muradiye Medresesi
 Mengücekliler dönemine ait Divriği Ulu Camii, görkemli dekorasyonu ve mimarlık

stiliyle UNESCO tarafından 1985 yılında Dünya Kültür Mirası Listesi’ne alınmıştır. 1-C 2-A 3-D 4-B 5-E
~ 59 ~
Medreseler
Danişmentliler  Tokat Yağıbasan Medresesi (ilk) 1. Anadolu Selçuklu dönemine ait,

 Sivas’taki Gök,
 Diyarbakır Mesudiye Medresesi
Artuklular  Konya’daki Karatay,
 Mardin Hatuniye Medresesi  Kayseri’deki Koca Hasan
 Konya Karatay Medresesi
yapılarının tür bakımından ortak özelliği
 Konya Sırçalı Medrese aşağıdakilerden hangisidir?
 Konya İnce Minareli Medrese A) Şifahâne B) Türbe C) Medrese
 Konya Çifte Minareli Medrese D) İmârethâne E) Külliye
 Kayseri Hunad Hatun Medresesi
 Kayseri Çifte Medrese
 Kayseri Koca Hasan Medresesi
 Sivas Gök Medrese
 Sivas Buruciye Medresesi 2. Anadolu Selçuklu döneminde Kayseri’de
 Sivas Çifte Minareli Medrese inşa edilen ve dünyanın ilk tıp okulu ol-
 Kırşehir Cacabey Medresesi ma özelliği taşıyan ünlü dârüşşifa aşağı-
 Erzurum Çifte Minareli Medrese
A) Turan Melek B) Torumtay
C) Muineddin Pervane D) Gıyasiye
 Konya Karatay Medresesi, Anadolu Selçuklu Sultanı II. Keykâvus döneminde, hadis E) Gevher Nesibe
ve tefsir ilimleri okutulmak amacıyla kapalı medrese tipinde 1251 yılında inşa edilmiş
olup 1955 yılında Çini Eserler Müzesi olarak ziyarete açılmıştır.
 Danişmentliler dönemine ait Tokat/Niksar’daki Yağıbasan Medresesi Anadolu’daki

ilk medrese olarak kabul edilmektedir. 3. Anadolu Selçuklu dönemine ait ilk med-
rese aşağıdakilerden hangisidir?
A) Tokat Yağıbasan Medresesi
 Kayseri Koca Hasan Medresesi Anadolu Selçuklu dönemine ait ilk medresedir. B) Kayseri Koca Hasan Medresesi
C) Konya Karatay Medresesi
 Kırşehir Caca Bey Medresesi Anadolu’daki ilk gözlem evi olarak kabul edilmektedir. D) Sivas Gök Medrese
E) Kırşehir Caca Bey Medresesi
Dârüşşifalar/Bimarhâneler (Hastaneler)
Mengücekliler  Turan Melek Şifahânesi

 Kayseri Gevher Nesibe Dârüşşifası*** 4.
 Kayseri Gıyasiye Dârüşşifası I. İnce Minareli Medrese,
 Konya I. Keykâvus Şifahânesi II. Yağıbasan Medresesi,
 Tokat Muineddin Pervâne Dârüşşifası III. Süleymaniye Medresesi
 Aksaray Alâeddin Keykûbat Dârüşşifası
Yukarıdakilerden hangileri Anadolu Sel-
 Amasya Torumtay Bimarhânesi çuklu dönemine ait eserler arasındadır?
 Anadolu Selçuklu döneminde inşa edilen Gevher Nesibe Dârüşşifası, Anadolu’daki ve D) I ve II E) II ve III
dünyadaki ilk Tıp Okulu özelliği taşıması bakımından son derece önemlidir.
Anıt Mezarlar (Kümbet ve Türbeler)

5. Anadolu Selçuklu Devleti’nde,
 Erzurum Mama Hatun Türbesi
Saltuklular
 Erzurum Emir Saltuk Türbesi I. imâret,
II. bimarhâne,
 Kemah Sultan Melik Türbesi
Mengücekliler III. medrese
 Kırşehir Melik Gazi Türbesi
kurumlarından hangileri sosyal devlet
 Kayseri Döner Kümbet anlayışının varlığını kanıtlar niteliktedir?
Anadolu Selçuklu Devleti  Konya II. Kılıç Arslan Türbesi A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
 Konya Gömeç Hatun Türbesi D) II ve III E) I, II ve III
 Erzurum Emir Saltuk Türbesi Anadolu’daki en eski anıt mezar yapısıdır. 1-C 2-E 3-B 4-A 5-E
~ 60 ~
Kervansaraylar (Hanlar)
 Kayseri-Aksaray Alay Han
1. Anadolu’daki ilk kervansaray yapısı ola-
 Kayseri Sultan Han rak bilinen Kayseri-Aksaray yolu üzerin-
 Antalya Evdir Han deki “Alay Han” Türk-İslâm mimarîsinin
 Antalya Kırk Göz Han hangi dönemine aittir?
 Konya Altınapa Han A) Saltuklular B) Artuklular
 Konya Sultan Han C) Mengücekliler D) Danişmentliler
 Afyon Çay Han E) Anadolu Selçukluları
 Amasya Ezine Pazar Han
 II. Kılıç Arslan döneminde Kayseri-Aksaray yolunda yapılan Alay Han, Anadolu’daki
ilk kervansaray olarak kabul edilmektedir. 2.
 Hasankeyf Köprüsü
 Malabadi Köprüsü
Köprüler Yukarıdaki mimarî eserler aşağıdakiler-
den hangisine aittir?
 Hasankeyf Köprüsü A) Mengücekliler B) Çaka Beyliği
 Malabadi Köprüsü C) Saltuklular D) Artuklular
 Haburman Köprüsü
Artuklular E) Danişmentliler
 Devegeçidi Köprüsü
 Dunaysır Köprüsü
 Ambar Çayı Köprüsü
3. Anadolu Selçuklu hükümdarı I. Alaeddin

 Dikkat! Keykûbat'ın emriyle Saadeddin Köpek
tarafından inşa edilen ve günümüze ula-
ÖSYM son yıllarda mimarî eser konusunda genellikle Artuklular üzerinde durmaktadır. şabilen tek Anadolu Selçuklu saray yapı-
sı aşağıdakilerden hangisidir?
A) Beyşehir Kubadâbâd Sarayı
B) Kayseri Kubâdiye Köşkü
Saray ve Köşkler C) Alanya Alaiye Sarayı
D) Konya Alâeddin Sarayı
 Beyşehir Kubadâbâd Sarayı
E) Kayseri Hızır İlyas Köşkü
 Kayseri Kubâdiye Köşkü
 Kayseri Haydar Bey Köşkü
 Kayseri Hızır İlyas Köşkü
 Alanya Alaiye Sarayı
 Konya Alâeddin Sarayı 4.
I. Mardin Ulu Camii
II. Malabadi Köprüsü
 Beyşehir’deki Kubadâbâd Sarayı, I. Alaeddin Keykûbat'ın emriyle Saadeddin Köpek
tarafından yapılmış olup, günümüze ulaşabilen tek Anadolu Selçuklu saray yapısıdır. III. Erzurum Mama Hatun Türbesi
IV. Mardin Marufiye Medresesi
Yukarıdaki mimarî eserlerden hangileri
Artuklular dönemine aittir?
A) Yalnız I B) I, II ve III C) II ve III
Not Alınız.............................................................................................................................. D) I ve IV E) I, II ve IV
........................................................................................................................................................................
........................................................................................................................................................................
........................................................................................................................................................................ 5.
I. Kırşehir Cacabey Medresesi,
........................................................................................................................................................................
II. Beyşehir Kubadâbâd Sarayı,
........................................................................................................................................................................ III. Malabadi Köprüsü
........................................................................................................................................................................ Yukarıdakilerden hangileri sivil mimarî
örnekleri arasında gösterilebilir?
........................................................................................................................................................................
........................................................................................................................................................................ D) II ve III E) I, II ve III
........................................................................................................................................................................
........................................................................................................................................................................ 1-E 2-D 3-A 4-E 5-D
~ 61 ~

Ii. Bölüm İlk Türk-İslâm Devletleri Ve Beylikleri: Kpss (Lisans)

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

You might also like

Ii. Bölüm İlk Türk-İslâm Devletleri Ve Beylikleri: Kpss (Lisans)

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Ii. Bölüm İlk Türk-İslâm Devletleri Ve Beylikleri: Kpss (Lisans)

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

[Metni yazın]

KPSS’DE ÇIKMIŞ PERİYODİK SORU ANALİZİ

(ORTAÖĞRETİM) (ÖN LİSANS)

2006 2008 2010 2012 2006 2008 2010 2012

A. Talas Savaşı (751)

B. Türklerin İslâmiyet’e Geçişini Kolaylaştıran Unsurlar

✎ Türklerin bu hizmetleri, onların zamanla İslâm dünyasının siyasî ve dinî liderliğini

II. TÜRK-İSLÂM DEVLETLERİ

4. Türk tarihinde ilk posta teşkilâtı aşağıda-

✎ İslâmiyet’i benimseyen ilk Türk devletidir. A) Karahanlılar B) Akşitler

✎ Yönetimde vezirlere Türkçe bir ad olan Yuğruş unvanını vermişlerdir.

B. Gazneli Devleti (963-1187) A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve III

C. Büyük Selçuklu Devleti (1038-1157) 5. “Gulam” adı verilen devşirme sistemini

1. Tuğrul ve Çağrı Beyler Dönemi (1038-1063)

A) Alp Arslan B) Melikşah

2. Büyük Selçuklu Devleti;

☸ Büyük Selçuklu Devleti’nin Yıkılma Nedenleri  Atabeylerin bağımsızlıklarını ilan etmesi

☸ Büyük Selçuklu Devleti’nin Yıkılmasından Sonra Kurulan Devletler ve

D. Harzemşahlar (Harezmşahlar) Devleti (1097-1231)

E. Babür Devleti (1526-1858)

III. MISIR’DA KURULAN TÜRK-İSLÂM DEVLETLERİ

MISIR’I YÖNETEN TÜRK DEVLETLERİ 4. Aşağıdakilerden hangisi, Mısır’da ege-

✎ Güçlü bir ordu ve donanma kurmuşlardır. A) İhşidîler B) Tolunoğulları

✎ Ayrıca Tolunoğlu Ahmet’in “maristan” adıyla kurmuş olduğu hastane ve eczanede

IV. YAKIN DOĞU VE ASYA’DA KURULAN DİĞER DEVLETLER

 İslâmiyet’i kabul eden ilk Türk-Moğol Devleti Altın Orda Devleti’dir.

✎ Kuruldukları bölgede Rusların güçlenmesini engelleyen Altın Orda Devleti, Timur

3. Çağatay Hanlığı (1227-1369)

4. Kubilay Hanlığı (1280-1368) A) Altın Orda Devleti

C. Timur İmparatorluğu (1369-1507)

V. İLK TÜRK-İSLÂM DEVLETLERİNDE KÜLTÜR VE UYGARLIK Yukarıdakilerden hangileri Türk-İslâm

Hükümdarlık Unvanları Hükümdarlık Sembolleri (Alâmetleri)

* Han * Kara * Otağ-ı Hümâyun * Taht (Süslü Koltuk)

 Türk tarihinde “Sultan” unvanını ilk kez Gazneli Mahmut kullanmıştır.

UNVANI GÖREVİ 2. Türk-İslâm devletlerinde, hükümdarın ve

Emir-i Alem  Savaşlarda bayrağı ve sancağı muhafaza eden görevlidir.

Emir-i Candar  Hükümdarın ve sarayın güvenliğinden sorumluydu.

 Hükümdar ve vezirden sonraki en büyük görevlidir.

Kapucubaşı  Sarayın günlük hizmetlerinden sorumlu görevlidir.

Büyük Selçuklu Devleti’nde Büyük Divan’a Bağlı Alt Divanlar

Divanlar Görevleri Başkanı 1. Büyük Selçuklu Devleti’nde, ordunun yi-

2. Büyük Selçuklu Devleti’nde, devletin iç

3. Büyük Selçuklu Devleti’nde, devlet yöne-

Devlet idaresini öğrenmeleri ve iyi bir yönetici olabilmeleri için eyâlet-

Vilâyetlerde ticarî hayatın düzenlenmesi (pazarlarda fiyatların, tartı ve

Subaşı Taşrada şehirlerin güvenliğinden sorumlu kişidir.

✎ İkta sahibi olanların ikta gelirleri karşılığı beslemek

Eyâlet Askerleri ✎ Melik ve eyâlet valilerinin askerî birlikleridir.

b) Mülk Topraklar 3. Türk-İslâm devletlerinde, geliri hayır ku-

 Fütüvvet teşkilâtı, Anadolu Selçuklu döneminde Ahilik Teşkilâtı, Osmanlı döneminde

✎ Komşu devletlerin hediyeleri

F. YAZI, DİL VE EDEBİYAT

YAZILI EDEBİYAT ÖRNEKLERİ 2. Utbî, kaleme aldığı “Tarih-i Yemin” adlı

 İlk Türkçe ansiklopedik sözlüktür.

(1394-1449)  En önemli eseri Uluğ Bey Zeyci (Yıldızlar Cetveli)’dir.

✎ Türk-İslâm mimarîsinin ilk örneklerine Karahanlılar’da rastlanmaktadır.

Telkâri  Altın, gümüş gibi maden işlemeciliğine dayanan sanat dalıdır.

SÜSLEME SANATLARININ KULLANIM ALANLARI I. hat,