‫عالئم و نشانه‌های ساختار بالغی‪:‬‬

‫متون علمی و ادبی انواع و ساختارهای متفاوتی دارند‪ .‬رابط‌های انسجامی نقش عمده‌ای در شناسایی و‬
‫سازماندهی ساختار بالغی متون مختلف دارند به عنوان نمونه در ستون راست جدول زیر نمونه هایی از‬
‫متون علمی معرفی شده‌اند و در ستون چپ جدول رابط‌های انسجامی که در این متن‌ها موجب شناسایی‬
‫ساختار متنی می‌شوند ارائه شده‌اند‪.‬‬

‫پژوهش‌ها حاکی از آن است که افزایش تعداد نشانه‌های انسجام در متن موجب درک خوانداری قوی‌تر‬
‫می‌شود‪ .‬بنابراین آموزش این نشانه‌ها به دانش‌آموزان موجب ارتقای مهارت درک خوانداری آنها می‌شود‬

‫آموزش درک خوانداری بر اساس مدل سازنده گرایی‪ :‬انسجام متن‬

‫در این مرحله ابزارهای زبان شناختی انسجام متن به دانش آموزان آموزش داده می‌شود‪ .‬این ابزارها‬
‫عبارتند از‪ :‬ضمایر (شخصی‪ ،‬زمان و مکان)‪ ،‬حروف ربط (عطفی‪ ،‬سببی‪ ،‬تباینی و زمان)‪ ،‬عالئم و‬
‫نشانه‌های ساختار بالغی (فهرست‌ها و ترتیب رخدادها و روش‌ها)‪ ،‬نشانه‌های اطالعات کهنه و نو‪ ،‬نقطه‬
‫گذاری‪ ،‬حذف‪ ،‬عناوین و نکات برجسته و جمالت موضوعی‪.‬‬
‫موضوعاتی که در راستای محور انسجام آموزش داده می‌شوند عبارتند از‪:‬‬
‫ضمایر شخصی‪ ،‬مانند من‪ ،‬تو‪ ،‬او‪ ،‬ما‪ ،‬شما و آنها‪.‬‬
‫ضمایر مکان‪ ،‬مانند‪ :‬اینجا‪ ،‬آنجا‪.‬‬
‫ضمایر اشاره و جمع‌بندی‪ ،‬مانند این‪ ،‬آن‪.‬‬
 ‫عالئم و نشانه‌های ساختار بالغی‪ ،‬مانند اول‪ ،‬دوم‪ ،‬سوم… سپس‪ ،‬بعد‪.‬‬
‫حروف ربط عطفی‪ ،‬مانند و‪ ،‬هم‪ ،‬نیز‪.‬‬
‫حروف ربط تباینی‪ ،‬مانند اما‪ ،‬ولی ‪،‬اگرچه‪ ،‬با وجود این ‪.‬‬
‫حروف ربط سببی‪ ،‬مانند زیرا‪ ،‬چون‪ ،‬بنابراین ‪،‬در نتیجه‪.‬‬
‫حذف‪.‬‬
‫نقطه گذاری و مفاهیم آن‪.‬‬
‫عناوین و نکات برجسته و جمالت موضوعی‪.‬‬
‫سرنخ‌ها و نشانه‌های اطالعات کهنه‪.‬‬
‫نخ‌ها و نشانه‌های اطالعات نو‪.‬‬

‫آموزش ضمایر به عنوان ابزار انسجام‪:‬‬

‫برای آموزش ضمایر شخصی به عنوان ابزار سوری زبانشناختی انسجام میان گزاره‌های متن بعد از‬
‫گروه‌بندی دانش آموزان معلم دو ستون از جمالت را به شکل جدول زیر روی تخته می‌نویسد و از دانش‬
‫آموزان می‌خواهد در مورد آنها با هم مشورت کنند و بگویند آیا جمله‌های ستون اول با جمله‌های ستون‬
‫دوم ارتباط دارند‪.‬‬
‫از دانش آموزان خواسته می‌شود از اجزای حاضر در جمله دلیلی بیاورند که این رابطه را تایید کنند‪.‬‬

‫در اینجا دانش آموزان به وجود ضمیر به عنوان عامل ارتباط جمالت اشاره خواهند کرد سپس معلم با‬
‫استفاده از شیوه پرسش و پاسخ مبحث ضمایر شخصی را یادآوری و تدریس می‌کند‪.‬‬
 ‫روش فوق مربوط به آموزش ضمایر شخصی است‪ .‬آموزش ضمایر مکان‪ ،‬ضمایر اشاره ‪،‬عالئم و‬
‫نشانه‌های ساختار بالغی ‪،‬حرف ربط عطفی‪،‬حرف ربط تباینی‪ ،‬حرف ربط سببی و حذف نیز با همین‬
‫روش امکان‌پذیر است با این تفاوت که مثال‌های مربوط به هر مبحث تغییر می‌کنند‪.‬‬
 ‫آموزش نقطه گذاری‪:‬‬
‫برای آموزش نقطه گذاری بعد از گروه‌بندی دانش آموزان معلم متنی را به گروه‌ها می‌دهد در این متن از‬
‫عالئم نقطه گذاری استفاده شده و زیر عالئم خط کشیده شده است در اینجا از دانش آموزان می‌خواهیم در‬
‫مورد بخش‌هایی که زیر آنها خط کشیده شده است با هم گفتگو کنند و بکوشند به دو سوال پاسخ دهند‪:‬‬
‫نام هر عالمت چیست؟‬
‫به لحاظ کاربردی چه تفاوتی با هم دارند؟‬
‫پس از اینکه دانش آموزان در این مورد بحث و نظرات خود را بیان کردند معلم در تکمیل صحبت‌های‬
‫آنها عالئم نقطه گذاری را روی تخته کالس می‌نویسد و توضیح می‌دهد سپس معلم متن دیگری به‬
‫دانش‌آموزان می‌دهد که تمامی عالئم نقطه گذاری آن حذف شده‌اند سپس از آنها می‌خواهد با هم گفتگو‬
‫کنند و به دو سوال پاسخ دهند‪:‬‬
‫این متن چه تفاوتی با متن قبلی دارد؟‬
‫آیا عالئم نقطه گذاری در درک متن موثرند؟‬
‫در اینجا خود دانش آموزان به اهمیت عالئم نقطه گذاری به عنوان عامل موثر بر درک متن اشاره‬
‫خواهند کرد‪.‬‬
 ‫آموزش عناوین و جمالت موضوعی‪:‬‬
‫برای آموزش عناوین و جمالت موضوعی بعد از گروهبندی دانش آموزان معلم متنی را به گروه‌ها‬
‫می‌دهد این متن عنوان نداردو زیر جمله اول هر پاراگراف آن خط کشیده شده است معلم از دانش‌آموزان‬
‫می‌خواهد با هم مشورت کنند و عنوانی برای متن بنویسند ضمنًا در مورد جمالتی که زیر آنها خط کشیده‬
‫شده است گفتگو کنند و در پایان نظر خود را بگویند‪.‬‬
‫پس از اینکه دانش آموزان در مورد عنوان و اولین جمله هر پاراگراف صحبت کردند و ذهن آنها آماده‬
‫شد معلم مبحث عناوین‪ ،‬نکات برجسته و جمالت موضوعی را تدریس می‌کند‪.‬‬

‫آموزش سرنخ‌ها و نشانه‌های اطالعات کهنه و نو‪:‬‬

‫برای آموزش سرنخ‌ها و نشانه‌های اطالعات نو بعد از گروه‌بندی دانش آموزان معلم متنی رو به گروه‌ها‬
‫می‌دهد در این متن زیر اطالعات کهنه جمله خط کشیده شده است معلم از دانش آموزان می‌خواهد با هم‬
‫مشورت کنند و در مورد بخش‌هایی که زیر آنها خط کشیده شده است گفتگو کنند و در پایان نظر خود را‬
‫بگویند‪.‬‬
‫پس از اینکه دانش آموزان در مورد اطالعات کهنه جمالت صحبت کردند و ذهن آنها آماده شد معلم‬
‫مبحث سرنخ‌ها و نشانه‌های اطالعات کهنه را تدریس می‌کند‪.‬‬
‫هر متن حاوی جمالتی است که آن جمالت دارای اطالعات کهنه و نو هستند اطالعات کهنه در جمالت و‬
‫متون قبلی معرفی و بیان شده‌اند و اطالعات نو با محتوای جدید موجب سیر کالم به سمت جلو می‌شوند‬
‫معموًال اطالعات کهنه در اسامی و معرف‌های اسامی ارائه می‌شوند در حالی که اطالعات نو از طریق‬
‫فعل اصلی و معرف‌های آن بیان می‌گردند‪.‬‬