Anatomia prawidłowa

z elementami anatomii
topograficznej
Wykład 16. Mięśnie wyrazowe
i mięśnie narządu żucia. Jama ustna
i ślinianki. Gardło
Mięśnie głowy
• Mięśnie wyrazowe twarzy
• Mięśnie żwaczowe
Mięśnie wyrazowe twarzy
• Szpary ustnej
• Szpary powiekowej
• Naczaszne
• Małżowiny usznej
• Nozdrzy zewnętrznych

Mięśnie szpary ustnej

• mięsień okrężny ust
• mięsień szeroki szyi
• mięsień obniżacz wargi
dolnej/czworokątny wargi dolnej
• mięsień obniżacz kąta ust mięsień
trójkątny
• mięsień bródkowy
• mięsień jarzmowy większy
• mięsień jarzmowy mniejszy
• mięsień śmiechowy
• dźwigacz wargi górnej i skrzydła
nosa/czworokątny wargi górnej,
• mięsień dźwigacz wargi górnej
• mięsień dźwigacz kąta ust
• mięsień policzkowy

Mięsień policzkowy
• wyrostek zębodołowy szczęk
• guz szczęki
• szew skrzydłowo-żuchwowy
• Podstawa części zębodołowej
żuchwy
• Błona śluzowa policzka i węzeł
mięśniowy kąta ust

Mięśnie szpary powiekowej

• Mięsień okrężny oka
• Mięsień marszczący brwi
• Mięsień podłużny
Mięsień okrężny oka
• Część powiekowa, oczodołowa,
łzowa
• Grzebień łzowy przedni, tylny,
tarczki powiekowe, więzadło
powiekowe przyśrodkowe i boczne
Mięśnie małżowiny usznej
• Mięsień uszny przedni, górny, tylny
Mięśnie nozdrzy zewnętrznych
• Mięsień dźwigacz wargi górnej
• Mięsień dźwigacz wargi górnej i
skrzydła nosa
Mięśnie żwaczowe/
narządu żucia
• Skroniowy
• Żwacz
• Skrzydłowy boczny
• Skrzydłowy przyśrodkowy
Mięsień skroniowy
• Kresa skroniowa górna/dolna
• Wyrostek dziobiasty żuchwy
Mięsień żwacz
• Trzon i wyrostek skroniowy kości
jarzmowej
• Guzowatość żwaczowa żuchwy
Mięsień skrzydłowy
przyśrodkowy
• Dół skrzydłowy
• Guzowatość skrzydłowa żuchwy
Mięsień skrzydłowy boczny
• Kresa skroniowa górna, blaszka
boczna wyrostka skrzydłowatego,
powierzchnia podskroniowa
skrzydła większego, guz szczęki
• Dół skrzydłowy żuchwy
Staw skroniowo-żuchwowy
• Powierzchnie stawowe
• Więzadła
• Krążek śródstawowy
• Mięśnie (ruchy)

Jama ustna

• Stanowi początkowy odcinek

przewodu pokarmowego
• Dla celów opisowych wyróżnia się
w jej obrębie sześć ścian: górną
(podniebienie twarde i miękkie),
dolną (język i okolica
podjęzykowa), tylną (cieśń gardła),
oraz przednią i boczne, utworzone
przez łuki zębowe
• Przedsionek jamy ustnej jest
ograniczony z jednej strony zębami
i dziąsłami, a z drugiej wargami i
policzkami
• Dno jamy ustnej stanowi w części
przedniej okolica podjęzykowa, a w
części tylnej język. W okolicy
podjęzykowej znajdują się ujścia
ślinianki podżuchwowej i
podjęzykowej

Mięśnie podniebienia miękkiego

 Cieśń gardzieli

Morfologia podniebienia i języka

według Mallampatiego
Uwagi kliniczne – bezdech
senny i chrapanie
• Specyficzne cechy morfologiczne
• Mikrognacja, retrognacja
• Makroglosja
• Podniebienie miękkie wydłużone
 • Krótka gruba szyja

• Otyłość

Zęby
• Difiodontyczne: mleczne
(doczesnowe) i stałe
(permanentne)
• Heterodontyczne: sieczne, kły,
przedtrzonowe, trzonowe
• Korona, szyjka, korzeń, zębodół,
wklinowanie
• Pochodzenie ektodermalne
(szkliwo) i mezodermalne

Przyzębie – tkanki otaczające ząb

Przyzębie
• dziąsło
• kość
• ozębna
• cement
 Morfologia korony zęba
• Sieczne: powierzchnia przednia,
tylna, krawędź sieczna
• Kieł: powierzchnia przednia, tylne,
wierzchołek
• Przedtrzonowe i trzonowe:
powierzchnia przednia, tylna,
boczna, przyśrodkowa,
powierzchnia żucia
Cechy Mühlreitera
• Cecha wypukłości korony –
powierzchnie licowe koron zębów
w porównaniu do innych
powierzchni są bardziej wypukłe w
częściach przyśrodkowych na
zębach przednich, a na zębach
bocznych większe wypukłości są w
częściach przednich. Cecha ta
występuje na wszystkich zębach.
• Cecha kąta – kąt utworzony przez
brzeg sieczny i powierzchnię
przyśrodkową jest ostrzejszy niż
kąt zawarty między brzegiem
siecznym a powierzchnią boczną.
Wierzchołek kąta bocznego jest
zaokrąglony. Cecha odnosi się do
siekaczy i kłów.
• Cecha korzenia – korzeń jest
odchylony względem korony w
stronę boczną w zębach przednich,
a w stronę tylną w zębach
bocznych. Cecha ta odnosi się w
mniejszym lub większym stopniu
do wszystkich zębów.

System Zsigmondy’ego/Palmera
System Haderupa
System Viohla
Ślinianki
• Duże
• Przyuszna
• Podjęzykowa
 • Podżuchwowa

• Małe
• Podniebienne
• Wargowe
• Policzkowe
• Językowe

Unerwienie ślinianek
Gardło

• Twór o długości 13-16 cm

• Rozciąga się od podstawy czaszki
do krtani
• Błona mięśniowa, włóknista,
śluzowa
• Mięśnie zwieracze gardła (górny,
środkowy, dolny) i dźwigacze
gardła (gardłowo-podniebienny i
trąbkowo-gardłowy)
• Nosogardło (gardło górne), część
ustna (gardło środkowe), część
krtaniowa (gardło dolne)
• Otwory naturalne (nozdrza tylne,
cieśń gardzieli, wejście do krtani,
ujście gardłowe trąbki słuchowej)
• Unerwienie: nerw IX i X
 Układ chłonny gardła
Pierścień chłonny Waldeyera
• migdałek gardłowy
• migdałek trąbkowy
• migdałek podniebienny
• migdałek językowy
• pasmo boczne
Przerost migdałka gardłowego
i podniebiennego
Tonsillotomia / tonsillektomia
Adenotonsillotomia
Anatomia prawidłowa z elementami
anatomii topograficznej
Wykład 17. Przestrzenie topograficzne
twarzoczaszki

Przestrzenie topograficzne głowy

• Przestrzeń podskórna
• Dół skroniowy, podskroniowy,
zażuchwowy, skrzydłowo-
podniebienny
• Przestrzeń przygardłowa
• Oczodół
• Jama nosowa
• Jama ustna
• Jama czaszki: dół przedni, środkowy,
tylny

Przestrzeń podskórna

Dół podskroniowy
Ograniczenia
• Góra: powierzchnia podskroniowa
skrzydła większego kości klinowej
• Dół: otwarty
• Przód: powierzchnia
podskroniowa szczęki
• Bok: łuk jarzmowy, gałąź żuchwy
• Ściana przyśrodkowa: blaszka boczna
wyrostka skrzydłowatego kości
klinowej
• Tył: otwarty

Zawartość

Zawartość
• Mięśnie skrzydłowe
• Nerw żuchwowy
• Tętnica szczękowa
• Splot żylny skrzydłowy
• Struna bębenkowa
• Nerw skalisty mniejszy

Komunikacja
• Dół skroniowy
• Przestrzeń przygardłowa
• Dół zażuchwowy
• Dół skrzydłowo-podniebienny
• Dół środkowy czaszki
• Oczodół
• Jama bębenkowa

Droga
• Szczelina skrzydłowo-szczękowa,
• Otwór owalny i otwór kolcowy
• Szczelina oczodołowa dolna
• Szczelina skalisto-bębenkowa

Nerw trójdzielny
V1 – nerw oczny
• Nerw wyłącznie czuciowy (narząd
wzroku, czoło, powieki, skroń)
• Związany ze zwojem rzęskowym
• Wchodzi do oczodołu podzielony na
trzy główne gałęzie: nerw czołowy,
łzowy, nosowo-rzęskowy
• Przebiega przez zatokę jamistą i
szczelinę oczodołową górną
Gałęzie
• Nerw czołowy
• Nerw nadoczodołowy (gałąź
przyśrodkowa, boczna)
• Nerw nadbloczkowy

• Nerw łzowy
• Gałąź górna
• Gałąź dolna – zespolenie z nerwem
jarzmnowym
• Nerw nosowo-rzęskowy
• Część rzęskowa (nerwy rzęskowe długie,
gałąź łączącą ze splotem rzęskowym)
• Część nosowa
• nerw sitowy tylny

• nerw sitowy przedni

• nerw podbloczkowy

Nerw trójdzielny
V2 Nerw szczękowy
• Wyłącznie czuciowy (oczodół,
podniebienie i szczęka, jama nosowa,
skóra policzka)
• Związany ze zwojem skrzydłowo-
podniebiennym
• Z otworu okrągłego przechodzi do
dołu skrzydłowo-podniebiennego
• Z dołu skrzydłowo-podniebiennego
przez szczelinę oczodołową dolną do
oczodołu
Gałęzie
• Nerw jarzmowy (zespolenie z dolną
gałęzią nerwu łzowego), wychodzi
przez kanały kości jarzmowej
• Nerw podoczodołowy (splot zębowy
górny, gęsia stopka mniejsza)
• Nerwy skrzydłowo-podniebienne

Nerw trójdzielny
V3 nerw żuchwowy
• Czuciowo-ruchowy (żuchwa, dolne
piętro twarzy, jama ustna, skroń,
policzek)
• Związany ze zwojem usznym i
podżuchwowym układu
przywspółczulnego
• Z otworu owalnego wchodzi do dołu
podskroniowego, a gałęzie do jamy
ustnej i dołu zażuchwowego
Gałęzie
• Nerw kolcowy (opona twarda)
• Grupa przednia (włókna ruchowe,
poza n. policzkowym)
• nerw policzkowy – nerw czuciowy,
unerwia skórę i śluzówkę policzka
• nerw żwaczowy
• nerwy skroniowe głębokie
• nerw skrzydłowy boczny
• nerw skrzydłowy przyśrodkowy

• Grupa tylna (włókna czuciowe, poza n.

żuchwowo-gnykowym)
• nerw językowy (2/3 przednie języka,
włókna zazwojowe przywspółczulne do
ślinianki podżuchwowej i podjęzykowej)
 • nerw zębodołowy dolny
• nerw żuchowowo-gnykowy

• nerw bródkowy

• splot zębowy dolny

• nerw uszno-skroniowy (staw skroniowo-

żuchwowy, skóra skroni i małżowina
uszna prowadzi włókna zazwojowe
przywspółczulne do ślinianki przyusznej)

Nerw twarzowy
Cechy
• Włókna czuciowe (smak), ruchowe
(mięśnie mimiczne), przywspółczulne
(ślinianki)
• Związany ze zwojem skrzydłowo-
podniebiennym i podżuchwowym
• Związany z narządem słuchu
• Przebieg w długim kanale kostnym. Z
kanału wychodzi do dołu
zażuchwowego
• Zespolenia z nerwem językowym i
szczękowym

Gałęzie
• Wewnątrzskroniowe
• Nerw skalisty powierzchowny większy –
do zwoju skrzydłowo-podniebiennego
• Nerw strzemiączkowy
 • Struna bębenkowa

• Zewnątrzskroniowe
• Nerw uszny tylny
• Gałąź dwubrzuścowa
• Splot przyuszniczy (gęsia stopka większa)

Dół skrzydłowo-podniebienny
Ograniczenia
• góra: trzon kości klinowej
• przód: trzon szczęki i wyrostek
oczodołowy kości podniebiennej
• tył: wyrostek skrzydłowaty kości
klinowej i skrzydło większe kości
klinowej
• bok: szczelina skrzydłowo-
podniebienna
• przyśrodkowo: blaszka pionowa kości
podniebiennej
• dół: otwarty, przechodzi w kanał
podniebienny większy

Zawartość
• zwój skrzydłowo-podniebienny
• nerw szczękowy
• tętnica szczękowa

Komunikacja
• otwór klinowo-podniebienny tętnica
klinowo-podniebienna gałązki nosowe
tylne górne - do jamy nosowej
• szczelina oczodołowa dolna żyła oczna
dolna - do oczodołu
• otwór okrągły: nerw szczękowy – do
środkowego dołu czaszki
• kanał skrzydłowy: nerw Widiusza i
naczynia skrzydłowe - na zewnętrzną i
wewnętrzną powierzchnię podstawy
czaszki
• kanał podniebienny większy: nerw
podniebienny większy, naczynia
podniebienne większe: do jamy ustnej
• szczelina skrzydłowo-podniebienna:
tętnica szczękową - do dołu
podskroniowego

Komunikacja
• jama nosowa (otwór klinowo-
podniebienny)
• oczodół (szczelina oczodołowa dolna)
• środkowy dół czaszki (otwór okrągły)
• zewnętrzna i wewnętrzna
powierzchnia podstawy czaszki (kanał
skrzydłowy)
• jama ustna (kanał podniebienny
większy, mniejszy)
• dół podskroniowy (szczelina
skrzydłowo-podniebienna)
Zawartość
• tętnica klinowo-podniebienna gałązki
nosowe tylne górne - do jamy nosowej
• żyła oczna dolna
• nerw szczękowy
• nerw Widiusza i naczynia skrzydłowe
• nerw podniebienny większy, mniejszy,
naczynia podniebienne większe,
mniejsze
• tętnica szczękowa

Dół zażuchwowy - ograniczenia

• Przód: gałąź żuchwy
• Tył: wyrostek sutkowy kości
skroniowej
• Góra: część bębenkowa kości
skroniowej,
• Przyśrodkowo: wyrostek rylcowaty
kości skroniowej, więzadło rylcowo-
gnykowe, więzadło rylcowo-
żuchwowe, mięśnie przyczepiające się
do wyrostka rylcowatego
• Bocznie: otwarty
• Dół: otwarty

Zawartość
• Płat głęboki ślinianki przyusznej
• Nerw twarzowy i jego gałęzie końcowe
• Nerw uszno-skroniowy
• Końcowy odcinek tętnicy szyjnej
zewnętrznej i jej podział
• Żyła zażuchwowa

Komunikacja
• Dół podskroniowy
• Kanał nerwu twarzowego
• Dół skroniowy
• Przestrzeń środkowa szyi
• Przestrzeń przygardłowa
• Nerw uszno-skroniowy
• Tętnica szczękowa
• Tętnica skroniowa powierzchowna
• Żyła zażuchwowa
• Nerw twarzowy

Przestrzeń przygardłowa
• Ograniczenie tylne: kręgosłup i
mięśnie przedkręgowe
• Ograniczenie przyśrodkowe: gardło,
przestrzeń zagardłowa
• Ograniczenie boczne: mięśnie
skrzydłowe, wyrostek rylcowaty
• Ograniczenie górne: podstawa czaszki
• Ograniczenie dolne: brak – przestrzeń
środkowa szyi,
• Ograniczenie przednie: szew
skrzydłowo-żuchwowy, rozciągający się
od haczyka skrzydłowego kości
klinowej do grzebienia policzkowego
żuchwy
• Kształt piramidy odwróconej podstawą
ku górze. Rozciąga się od podstawy
czaszki, szczytem dochodzi do kości
gnykowej

Podział
• Dwa przedziały: przedni –
przedrylcowy i tylny – zarylcowy
• Przedział przedni: przyśrodkowy
odcinek tętnicy szczękowej, górne
odcinki nerwu językowego,
zębodołowego dolnego i
policzkowego, nerw uszno-skroniowy
• Przedział tylny: tętnica szyjna
wewnętrzna, żyła szyjna wewnętrzna,
węzły chłonne szyjne głębokie (grupa
górna) i nerwy czaszkowe IX - XII
 Zawartość
Komunikacja
• Dół podskroniowy
• Dół zażuchwowy
• Przestrzeń środkowa szyi

Przebieg tętnicy szyjnej i jej gałęzi

Uwagi kliniczne – znieczulenia
przewodowe stomatologii, chirurgii
stomatologicznej i szczękowo-
twarzowej
Gałęzie zębodołowe tylne górne

Nerwy podniebienne
Nerw podoczodołowy

Nerw żuchwowy

Nerw zębodołowy dolny

Nerw bródkowy
Uwagi kliniczne - tonsillektomia
 Anatomia człowieka
Wykład 18. Nos, jama nosowa
i zatoki przynosowe. Przestrzenie
topograficzne mózgoczaszki
Nos zewnętrzny i jama nosowa
Jama nosowa - ograniczenia
§ Ściana górna: kość nosowa.
Blaszka sitowa kości sitowej, trzon
kości klinowej
§ Ściana dolna: wyrostek
podniebienny szczeki, blaszka
pozioma kości podniebiennej
§ Ściana przyśrodkowa: lemiesz,
blaszka pionowa kości sitowej
§ Ściana boczna: wyrostek czołowy
szczęki, kość łzowa, małżowina
nosowa dolna, trzon szczęki,
blaszka pionowa kości
podniebiennej, blaszka
przyśrodkowa wyrostka
skrzydłowatego kości klinowej

Komunikacja
§ Oczodół (otwory sitowe)
§ Zatoka szczękowa, czołowa,
komórki sitowe przednie (przewód
nosowy środkowy)
§ Komórki sitowe tylne (przewód
nosowy górny)
§ Zatoka klinowa (zachyłek klinowo-
sitowy)
§ Dół skrzydłowo-podniebienny
(otwór klinowo-podniebienny)
§ Dół przedni czaszki (otwory sitowe)

Zawartość
§ Łzy (kanał nosowo-łzowy)
§ Śluz (ujścia zatok)
§ Naczynia klinowo-podniebienne,
gałęzie nosowe tylne górne ze
zwoju skrzydłowo-podniebiennego
§ Nerwy węchowe
§ Naczynia sitowe przednie, tylne

§ O prawidłowej, fizjologicznej
czynności nosa i zatok
przynosowych decydują dwa
czynniki:
§ drenaż (usuwanie śluzu z zatok)
§ wentylacja (swobodny przepływ
powietrza)
§ Zaburzenie tych czynników ułatwia
powstanie infekcji
Fizjologiczne główne funkcje
jam nosa
§ Ogrzewanie: sploty żylne.
Temperatura w granicach 32-34
st. C
§ Oczyszczanie: włosy, śluz,
transport śluzowo-rzęskowy
§ Nawilżanie: gruczoły śluzowe
Transport śluzowo-rzęskowy

Transport śluzowo-rzęskowy w
normie i patologii
Podział jamy nosowej
Zatoki przynosowe
Topografia

Anomalie anatomiczne
Komórka Hallera
Concha bullosa
Komórka Onodiego
 Unaczynienie jamy nosowej
Krwawienia z nosa
Tamponada przednia i tylna

Jama czaszki

Dół przedni czaszki

§ Dno
§ blaszka sitowa (pozioma) kości
sitowej
§ części oczodołowe kości czołowej
 § skrzydła mniejsze kości klinowej
§ trzon kości klinowej

§ Zawartość
§ płaty czołowe
§ opuszki węchowe, pasma węchowe
§ naczynia oponowe przednie (od
naczyń sitowych przednich)

§ Komunikacja
§ z jamą nosową przez otwory sitowe
(nici węchowe, naczynia i nerwy
sitowe przednie)
§ z jamą nosową przez otwór ślepy

Dół środkowy czaszki -

ograniczenia
§ Składa się z części środkowej i
dwóch części bocznych
§ Część środkowa jest utworzona
przez trzon kości klinowej
§ Części boczne są utworzone
przez :
§ skrzydła większe kości klinowej
§ części łuskowe kości skroniowych
§ powierzchnie przednie piramid kości
skroniowych

§ Granicę z dołem przednim czaszki

stanowią :
§ brzegi tylne skrzydeł mniejszych kości
klinowej.
§ rąbek klinowy (limbus sphenoidalis)
§ Granicę z dołem tylnym czaszki
stanowią :
§ górne brzegi piramid kości
skroniowych
§ grzbiet siodła

Zawartość
§ Część pośrodkowa
§ międzymózgowie
§ zatoki międzyjamiste

§ Części boczne
§ płaty skroniowe półkul mózgowych
§ zatoki jamiste i ich dopływy
§ nerwy czaszkowe II - VI
§ tętnice szyjne wewnętrzne
 § naczynia oponowe środkowe i ich
naczynia
§ nerwy skaliste większe i mniejsze

Komunikacja
§ przez szczelinę oczodołową górną
z oczodołem
§ nerw okoruchowy, bloczkowy, oczny,
odwodzący
§ włókna współczulne ze splotu
jamistego
§ żyła oczna górna
§ gałąź tętnicy oponowej środkowej

§ przez kanał wzrokowy z

oczodołem
§ nerw wzrokowy
 § tętnica oczna

§ przez otwór okrągły z dołem

skrzydłowo-podniebiennym
§ nerw szczękowy

§ przez otwór owalny z dołem

podskroniowym
§ nerw żuchwowy
§ splot żylny otworu owalnego

§ przez otwór poszarpany z

zewnętrzną powierzchnią podstawy
czaszki
§ nerw skalisty większy
§ nerw skalisty głęboki
§ gałąź kanału skrzydłowego tętnicy
szyjnej wewnętrznej
 § żyła wypustowa otworu poszarpanego

§ przez szczelinę klinowo-skalistą z

powierzchnią zewnętrzną podstawy
czaszki
§ nerw skalisty mniejszy

§ przez otwór kolcowy z dołem

podskroniowym
§ naczynia oponowe środkowe
§ nerw kolcowy

§ przez rozwór kanału nerwu

skalistego większego z kolankiem
kanału nerwu twarzowego
§ nerw skalisty większy
 § gałąź skalista tętnicy oponowej
środkowej (ramus petrosus arteriae
meningeae mediae)

§ przez rozwór kanału nerwu

skalistego mniejszego z jamą
bębenkową
§ nerw skalisty mniejszy
§ tętnica bębenkowa górna od tętnicy
oponowej środkowej

§ przez otwór wewnętrzny kanału

tętnicy szyjnej (z kanałem tętnicy
szyjnej
§ tętnica szyjna wewnętrzna
§ splot żylny szyjno-tętniczy
§ splot współczulny szyjno-tętniczy
wewnętrzny
 Dół tylny czaszki
§ Ograniczenia
§ grzbiet siodła
§ stok kości potylicznej
§ wszystkie części kości potylicznej
§ części skaliste i sutkowe kości
skroniowych
§ tylno-górne ograniczenie stanowią
bruzdy zatok poprzecznych

Zawartość
§ rdzeń przedłużony
§ most
§ móżdżek
§ nerwy czaszkowe VII – XII
§ tętnica podstawna
§ splot żylny postawny
§ zatoki żylne opony twardej :
potyliczne, brzeżne, poprzeczne,
esowate i skaliste dolne

Komunikacja
1. przez otwór wielki z kanałem
kręgowym
a). rdzeń przedłużony przechodzi w
rdzeń kręgowy wraz z oponami
b). tętnice kręgowe
c). splot żylny podstawny przechodzi w
splot żylny kręgowy wewnętrzny
d). tętnice rdzeniowe tylne
 e). tętnica rdzeniowa przednia
f). gałęzie oponowe tętnic kręgowych
g). części rdzeniowe nerwów
dodatkowych (XI)

2. przez otwór szyjny z przestrzenią

przygardłową
przez część przednio-przyśrodkową
a) zatoka skalista dolna
b) nerw językowo-gardłowy

przez część tylno-boczną

a). zatoka esowata
b). tętnica oponowa tylna od tętnicy
gardłowej wstępującej
c). nerw błędny
d). nerw dodatkowy
 e). gałąź oponowa nerwu błędnego

3. przez otwór słuchowy wewnętrzny

(porus acusticus internus) z
przewodem słuchowym
wewnętrznym (meatus acusticus
internus).
a). tętnica i żyły błędnika (arteria et
venae labyrinthi)
b). nerw twarzowy (nervus facialis,
VII)
c). nerw pośredni (nervus
intermedius)
d). nerw przedsionkowo-ślimakowy
(nervus vestibulocochlearis, VIII)
4. przez otwór sutkowy (foramen
mastoideum) z powierzchnią
zewnętrzną podstawy czaszki.
a). gałąź sutkowa tętnicy potylicznej
(ramus mastoideus arteriae
occipitalis)
b). żyła wypustowa sutkowa (vena
emissaria mastoidea)
5. przez kanał kłykciowy (canalis
condylaris) z powierzchnią
zewnętrzną podstawy czaszki.
a). żyła wypustowa kłykciowa (vena
emissaria condylaris)
6. przez otwór zewnętrzny wodociągu
przedsionka (apertura externa
aquaeductus vestibuli) z
wodociągiem przedsionka; a ten z
przedsionkiem błędnika kostnego
ucha wewnętrznego.
a). przewód śródchłonkowy (ductus
endolymphaticusw
Żyły mózgowia
Układ powierzchowny
§ Żyła środkowa mózgu
powierzchowna
§ Żyła środkowa mózgu głeboka
§ Żyła łącząca przednia
§ Żyła łącząca tylna
§ Żyła podstawna
§ Żyły mostkowe
Układ głęboki
§ Żyła wzgórzowo-prążkowiowa
§ Żyła mózgu wewnętrzna
§ Żyła głęboka mózgu
§ Żyła przegrody przeźroczystej
Zatoki żylne opony twardej

Zatoka esowata
 Topografia otworu szyjnego

Zatoka jamista
Drogi odpływu żylnego
§ Otwór szyjny
§ Otwór zastawowy
§ Otwory wypustowe
§ Sploty żylne towarzyszące nerwom
czaszkowym
§ Sploty żylne tętnic
§ Żyły oczne
Urazy czzaszki
Uwagi kliniczne

Uwagi kliniczne
Złamania kości skroniowej
Zespolenia naczyniowe
Zespolenia tętnicze pomiędzy
krążeniem wewnątrz-
i zewnątrzczaszkowym
Zespolenia między krążeniem
wewnątrz- i
zewnątrzczaszkowym

§ żż. oczne, które z jednej strony

kończą się w zatoce jamistej i
splocie skrzydłowym z drugiej
zespalają się z ż. twarzową
§ żż .kręgosłupa. Zatoka potyliczna
oraz splot podstawny zespalają się
ze splotami kręgowymi wewn.,
droga ta wystarcza do
odprowadzenia krwi z jamy czaszki
po podwiązaniu t szyjnej
wewnętrznej
§ żż. śródkościa: czołowa, skroniowa
przednia, skroniowa tylna, oraz
potyliczna które łączą zatoki
opony twardej z żż.
zewnątrzczaszkowymi
§ żż. wypustowe: ciemieniowa,
sutkowa, kłykciowa, potyliczna,
otworu poszarpanego, łączą z żż.
zewnątrzczaszkowymi
§ sploty żylne kanałów kostnych:
otworu owalnego, kanału t szyjnej,
kanału n. podjęzykowego

Venae emissariae
Sploty żylne kanałów nerwowych
§ Otwór owalny
§ Otwór okrągły
§ Kanał nerwu podjęzykowego

Inne sploty żylne

Wyniki badań doświadczalnych
§ Hipotermia obniża stopień
uszkodzenia mózgu wywołany
asfiksją i wiele małych zwierząt
stosuje ten zabieg w sytuacji
niedoboru tlenu
§ Organizmy większe stosują
selektywne chłodzenie mózgu
(ptaki, ssaki nurkujące)
Wyniki badań doświadczalnych
§ U kaczki pekińskiej wymuszone
nurkowanie w wodzie w temp. 10
stopni skutkowało obniżeniem
temp. podwzgórza o 3,1 stopnia,
przy niezmienionej temperaturze
ciała (w jamie brzusznej).
§ Chłodzenie głowy lodem przez 5
minut bez nurkowania nie
powodowało żadnych zmian
temperatury podwzgórza
Wyniki badań doświadczalnych
§ Uniemożliwienie wymiany ciepła
przez przestrzeń policzkową i
oczodół podczas nurkowania nie
dawało efektu obniżenia temp.
podwzgórza
§ Nurkowanie w wodzie o temp. 35
stopni podobnie nie nie dawało
efektu obniżenia temp. podwzgórza
Midtgard U.: Scaling of the brain and
the eye cooling system in birds: a
morphometric analysis of the rete
ophtalmicum. J. Exp. Zool. 1983,
225, 197-207).

Wyniki badań doświadczalnych

Obniżenie temperatury mózgu
wywołuje efekt polegający na:
· zmniejszeniu uwalniania amin
biogennych
· obniżeniu uwalnianie Ca w
neuronach
· uszczelnieniu bariery krew – mózg
· obniżeniu produkcji wolnych
rodników
Caputa M.: Rapid brain cooling in
diving ducks. Am. J. Physiol. 275,
1998

Istotna rola systemu chłodzenia

OUN w ewolucji
§ Masa mózgowia – r3
§ Powierzchnia czaszki – r2
 Anatomiczne i czynnościowe
podłoże mechanizmów
regulacyjnych u człowieka
§ Pionizacja ciała
§ Centralizacja odpływu z układu
żylnego czaszki
§ Asymetria struktur układu żylnego
głowy
§ Uwolnienie zatok z ram kostnych
§ Specyficzne struktury we wnętrzu
zatok (zwieracze, zastawki)
Morfologia spływu zatok u
człowieka
Badania własne
§ Człowiek
§ Makak
§ Pies
§ Lis
§ Żubr
§ Zając
§ Szczur
§ Ptaki
§ Ponad 600 czaszek
§ Skany i pomiar komputerowy
§ Analiza statystyczna
Asymetria otworu szyjnego
§ 19,6% L=P
§ 27,8% L>P
§ 52,6% P>L
§ J/j = 1,63

Symetria otworów szyjnych

u zwierząt
Rozdrobnienie a centralizacja
odpływu
Otwór szyjny u ssaków i ptaków
Asymetria w wielkości otworów
żylnych
Otwory żylne a pojemność
czaszki
 Otwory żylne a pojemność
czaszki
Wnioski
§ Stosunek powierzchni otworów
żylnych czaszki do pojemności
jamy czaszki jest u człowieka
istotnie mniejszy niż u wszystkich
badanych gatunków zwierząt, co
wskazuje na sprawniejsze
mechanizmy regulacji odpływu krwi
u ludzi
 Wnioski
§ U człowieka w porównaniu z
badanymi gatunkami zwierząt
występuje większa koncentracja
otworów żylnych czaszki,
wyrażająca się znaczącą
dominacją jednego z nich, tj.
otworu szyjnego
§ Zatoki żylne u zwierząt mają
charakter żył śródkościa, co
zmniejsza możliwości regulacyjne
przepływu krwi
§ U człowieka dysproporcja w
wielkości otworów pomiędzy
stronami czaszki jest istotnie
większa
Wnioski
§ Wielkość dysproporcji stron w
przypadku otworu szyjnego waha
się u ludzi od 1 do 3,34, a u około
8% ludzi przekracza 200% i może
stanowić przeciwwskazanie do
operacji podwiązania żyły szyjnej
wewnętrznej u tych pacjentów
Uwagi kliniczne – zamknięcie
odpływu po jednej lub obu
stronach
§ operacje onkologiczne głowy i szyi
§ zakrzepowe zapalenie opuszki i
żyły szyjnej wewnętrznej
§ pourazowe uszkodzenia ściany
żyły
§ uporczywe, obiektywne szumy
uszne, związane z anomaliami
położenia czy wielkości opuszki
górnej żyły szyjnej wewnętrznej w
jamie bębenkowej
Uwagi kliniczne – operacje żył
szyjnych
§ zejście śmiertelne spowodowane
obrzękiem mózgu i depresją
oddechowo-krążeniową,
§ drgawki,
§ ślepota,
§ trwałe deficyty neurologiczne,
§ przejściowy lub przewlekły obrzęk i
zasinienie twarzy
§ uporczywe bóle głowy
Śmiertelność po
jednostronnym podwiązaniu
żyły szyjnej wewnętrznej wg
dużych statystyk wynosi 1,5%-
2,5%, zaś po obustronnym
jednoczasowym
- 12%-15%
Uwagi kliniczne
§ Każda operacja podwiązania żyły
szyjnej wewnętrznej winna być
poprzedzona badaniem
radiologicznym, mającym na celu
określenie stopnia lateralizacji
otworów szyjnych czaszki
§ U ludzi, u których asymetria
otworów szyjnych jest znaczna,
wskazane jest etapowe
podwiązywanie żyły lub stosowanie
chirurgicznych technik
oszczędzających.
Anatomia prawidłowa z elementami
anatomii topograficznej
Wykład 19. Mięśnie. Krtań i tchawica.
Podział topograficzny szyi

Mięśnie szyi
• Mięśnie szyi
• mięśnie powierzchowne
• Mięsień szeroki szyi

• Mięsień mostkowo-obojczykjowo-sutkowy

• mięśnie środkowe szyi

• mięśnie nadgnykowe

• mięśnie podgnykowe

• mięśnie głębokie
• mięśnie pochyłe
 • mięśnie przedkręgowe

Mięśnie powierzchowne
• Mięsień szeroki szyi
• Należy do mięśni wyrazowych twarzy
• Przyczepy: węzeł mięśniowy kąta ust,
powięź przyuszniczo-twarzowa, skóra
klatki piersiowej (żebra I-III)
• Nerw twarzowy (poprzez zespolenie ze
splotem szyjnym)

• Mięsień mostkowo-obojczykowo-
sutkowy
• Kluczowy w topografii szyi
• Połączony z blaszką powierzchowną
powięzi szyi
• Nerw XI i splot szyjny (gałęzie krótkie)
 Mięsień mostkowo-obojczykowo-
sutkowy
• Przyczep początkowy: przednia
powierzchnia rękojeści mostka, górna
powierzchnia mostkowego końca
obojczyka
• Przyczep końcowy: wyrostek sutkowy,
kresa karkowa górna.
• Czynność
• uniesienie i skręt głowy w stronę
przeciwną
• przy ustalonej głowie unosi mostek -
pomocniczy mięsień wdechowy
• Unerwienie: gałąź zewnętrzna nerwu
dodatkowego i splot szyjny

Mięśnie środkowe szyi

Nadgnykowe
• Tworzą dno jamy ustnej
• Unoszą i umocowują krtań z kością
gnykową
• Unerwienie przez nerwy czaszkowe (V
i VII) oraz splot szyjny (zespolenie z
nerwem XII)
Podgnykowe
• Związane z blaszka przedtchawiczą
powięzi szyi
• Obniżają i umocowują krtań
• Unerwione przez splot szyjny

Mięśnie nadgnykowe
Mięsień żuchwowo-gnykowy
• Kresa żuchwowo-gnykowa
• Trzon kości gnykowej
• Szew pośrodkowy
• Nerw żuchwowo-gnykowy
Mięsień dwubrzuścowy
• Wcięcie dwubrzuścowe kości
skroniowej
• Trzon kości gnykowej
• Dół dwubrzuścowy żuchwy
• Nerw żuchwowo-gnykowy i nerw
uszny tylny

Mięśnie nadgnykowe
Mięsień bródkowo-gnykowy
• Kolec bródkowy żuchwy
• Trzon kości gnykowej
• Pętla szyjna
Mięsień rylcowo-gnykowy
• Wyrostek rylcowaty
• Trzon kości gnykowej
• Nerw uszny tylny
 Mięśnie pochyłe
• Wyrostki poprzeczne C1-C7
• Żebro I i II, osklepek opłucnej
• Gałęzie splotu szyjnego
• Szczeliny mięśni pochyłych
• Pomocnicze mięśnie wdechowe

Mięśnie przedkręgowe
• Mięsień długi głowy, długi szyi, prosty
przedni głowy
• Podstawa czaszki, trzony i wyrostki
poprzeczne kręgów C1-Th3
• Pokryte blaszką przedkręgową powięzi
szyi, sąsiadują z tylną ścianą gardła

Główne naczynia szyi

• Tętnica szyjna wspólna
• Żyła szyjna wewnętrzna
• Żyła szyjna zewnętrzna
 Splot szyjny
• Gałęzie brzuszne C1-C4
• Położenie w trójkącie bocznym szyi
• Gałęzie skórne (czuciowe):
• Nerw potyliczny mniejszy
• Nerw uszny wielki
• Nerw poprzeczny szyi
• Nerwy nadobojczykowe

• Gałęzie mięśniowe (ruchowe):

• Gałąź do mięśnia mostkowo-
obojczykowo-sutkowego,
• Gałąź do mięśnia czworobocznego,
 • Nerw przeponowy
• Pętla szyjna

Podział topograficzny szyi

Tójkąty szyi
• Trójkąt szyi przedni - trzon żuchwy
i dwa mięśnie M-O-S
• Dwa trójkąty boczne szyi – M-O-S,
mięsień czworoboczny, obojczyk

Powięź szyi
• Blaszka powierzchowna powięzi szyi
• Blaszka przedtchawicza powięzi szyi
• Blaszka przedkręgowa powięzi szyi
• Przestrzeń powierzchowna szyi
• Przestrzeń środkowa szyi
• Przestrzeń przedkręgowa
• Przestrzeń przygardłowa
 Trójkąty szyi
• Obszary wyznaczone przez naturalny
przebieg mięśni
• Każdy ma granice, dno, zawartość i
komunikację
• Przedstawiają istotne podziały dla
orientacji praktycznej

Trójkąt łopatkowo-obojczykowy
• Ograniczenia:
• od dołu obojczyk
• od góry dolny brzusiec mięśnia
łopatkowo-gnykowego
 • od strony przyśrodkowej tylny brzeg M-O-
S

• Dno: mięśnie pochyłe

• Zawartość:
• tętnica i żyła podobojczykowa i
odchodząca od niej tętnica poprzeczna
szyi i nadłopatkowa
• końcowy odcinek żyły szyjnej
wewnętrznej z dopływami
• węzły chłonne nadobojczykowe
• nerwy nadobojczykowe
• część nadobojczykowa splotu ramiennego
• w lewym trójkącie ujście przewodu
piersiowego
 Trójkąt łopatkowo-czworoboczny
• Ograniczenia:
• od strony przyśrodkowej-tylny brzeg m.
SCM.
• od strony tylno-bocznej przedni brzeg m.
trapezius
• od dołu brzusiec dolny m. omohyoideus

• Dno
• mięśnie pochyłe
• mięsień dźwigacz łopatki

• Zawartość:
• naczynia powierzchowne szyi
• naczynia wstępujące szyi
 • naczynia poprzeczne szyi
• v. jugularis externa z dopływami
• naczynia chłonne i węzły chłonne szyjne
powierzchowne
• ramus externus n. accessorii
• gałęzie skórne splotu szyjnego
• część nadobojczykowa splotu ramiennego

Trójkąt podbródkowy
• Ograniczenia
• od boków - brzuśce przednie mm.
dwubrzuścowych
• od tyłu i dołu - kość gnykowa
 • od przodu i góry - żuchwa

• Dno: mięsień żuchwowo-gnykowy

• Zawartość
• początkowe odcinki żył szyjnych przednich
• węzły chłonne podbródkowe

Trójkąt podżuchwowy
• Ograniczenia
• przyśrodkowo - brzusiec przedni m.
dwubrzuścowego
• od tyłu - brzusiec tylny m.
dwubrzuścowego
• bocznie i od góry- trzon żuchwy

• Dno
• m. mylohyoideus i m. hyoglossus
• Zawartość:
• ślinianka podżuchwowa- leży w loży
ślinianki
• t. i ż. twarzowa, językowa
• naczynia chłonne i węzły chłonne
podżuchwowe
• zwój podżuchwowy
• n. językowy, podjęzykowy, żuchwowo-
gnykowy
• gałąź szyi, gałąź brzeżna żuchwy od n. VII

Trójkąt tętnicy językowej (Pirogowa)

• Ograniczenia
 • od przodu - tylny brzeg m. mylohyoideus,
• od dołu - ścięgno pośrednie m.
dwubrzuścowego
• od góry i tyłu - n. podjęzykowy,

• Dno
• m. hyoglossus

• Zawartość: tętnica i żyła językowa

Trójkąt Beclarda
• Ograniczenia:
• od tyłu tylny brzeg m. gnykowo-
językowego
• od przodu tylny brzeg tylnego brzuśca m.
dwubrzuścowego
 • od dołu kość gnykowa

• Dno: m. gnykowo-językowy
• Zawartość: t językowa

Trójkąt Lessera
• Ograniczenia:
• od tyłu przedni brzeg tylnego brzuśca m.
dwubrzuścowego
• od dołu górny brzeg przedniego brzuśca
m. dwubrzuścowego
• od góry n. podjęzykowy

• Dno:
• m. gnykowo-językowy,
• żuchwowo-gnykowy

• Zawartość: t językowa
 Trójkąt tętnicy szyjnej
• Ograniczenia
• od tyłu - przedni brzeg m. SCM
• od góry i przyśrodkowo - tylny brzusiec m.
dwubrzuścowego
• od dołu i przyśrodkowo - górny brzusiec
m. łopatkowo-gnykowego

• Dno: blaszka powierzchowna powięzi

szyi
• Zawartość powierzchownie na powięzi
• n. poprzeczny szyi
• pętla szyjna powierzchowna
• ż. szyjna przednia
 Trójkąt tarczowy
• Ograniczenia
• od strony górno-bocznej - brzusiec górny
m. omohyoideus
• od strony dolno-bocznej - przedni brzeg
m. SCM
• przyśrodkowo - m. sternohyoideus

• Zawartość
• płat boczny tarczycy, przytarczyce
• żż szyjne przednie i ich poprzeczne
zespolenie-łuk żylny szyi
 Szczeliny mięśni pochyłych

Topografia mięśnia pochyłego

przedniego

Przestrzenie szyi
 Powrózek naczyniowo-nerwowy
szyi
Krtań
• Funkcja oddechowa
• Funkcja fonacyjna
• Funkcja obronna
• Szkielet
• Połączenia
• Mięśnie
• Błona śluzowa

Położenie
krtani
 Krtań - szkielet

Zmiany w ontogenezie,
dymorfizm płciowy
• Noworodek – poziom C3

• Poziom C6 po 5 rż.

• Poziom C7 w 15-20 rż.

• Noworodek – długość fałdu 3

mm, dorosły: 12-16 mm

• Szybkość wzrostu
0,4 mm/r u dziewcząt

0,7 mm/r u chłopców

 Podział jamy krtani
Połączenia krtani

Stożek sprężysty
• ma kształt stożka, w którym wycięto
trójkątny fragment ściany
• podstawa stożka przyczepia się do
górnego brzegu chrząstki
pierścieniowatej i dochodzi do
wyrostków głosowych chrząstek
nalewkowatych
• szczyt stożka przyczepia się do dolnej
połowy powierzchni wewnętrznej
kąta chrząstki tarczowatej
• górne zgrubiałe brzegi stożka noszą
nazwę więzadeł głosowych

Mięśnie krtani

Czynność oddechowa i fonacyjna

Jama krtani - głośnia
• Warga głosowa
• więzadło głosowe
 • mięsień głosowy
• błona śluzowa

• Fałd głosowy - struna głosowa – jest

to wolny, śluzówkowy brzeg wargi
głosowej

Szpara głośni (rima glottidis) stanowi

granicę górnych i dolnych dróg
oddechowych. Jest ograniczona fałdami
głosowymi i powierzchnią przyśrodkową
chrząstek nalewkowatych. Odróżniamy w
niej dwie części:
• przednią – część międzybłoniastą, czyli
głosową – położona pomiędzy fałdami
głosowymi
 • tylną – część między- chrząstkowa czyli
oddechową– zawarta pomiędzy wyrostkami
głosowymi chrząstek nalewkowatych

• Właściwości biochemiczne blaszki

właściwej błony śluzowej fałdu
głosowego determinują:
• włókna elastyczne, kolagenowe,
fibroblasty, makrofagi
• bogatobiałkowa substancja, tzw. macierz
pozakomórkowa

Białka macierzy

• Białka włókniste
 • elastyna
• kolagen

• Białka śródmiąższowe
• proteoglikany
• glikoproteiny

Czym jest głos?

• Wibracja fałdu głosowego wytwarza
ton podstawowy
• Fałdy głosowe w położeniu
przywiedzionym
• Słup powietrza pod wzmożonym
ciśnieniem wydostaje się z pogłośni w
mechanizmie „wybuchu”
• Modyfikacja głosu przez aparat
rezonacyjny i artykulacyjny –
tworzenie wymowy
• Podstawowe cechy głosu:
częstotliwość, intensywność, jakość

Częstotliwość
• Częstotliwość bazowa (F0)
• Dzieci szkolne 250 Hz
• Dorosłe kobiety180 – 220 Hz
• Dorośli mężczyźni 120 – 140 Hz

• F0 zależy od:
• Długości
• Masy
• Napięcia struny głosowej
 Zaburzenia głosu
• Struktura fałdu głosowego
• Masa fałdu głosowego
• Ruchomość fałdu głosowego
• Sprężystość fałdu glosowego

Unerwienie i unaczynienie
krtani
 Anatomia prawidłowa z
elementami anatomii
topograficznej
Wykład 20. Naczynia i nerwy
głowy i szyi

Tętnica szyjna wspólna

• Przebieg w powrózku
naczyniowo-nerwowym szyi
(przestrzeń środkowa szyi)
• Tętnica szyjna wewnętrzna -
przebieg w przestrzeni
przygardłowej
• Tętnica szyjna zewnętrzna –
przebieg w dole zażuchwowym
 Gałęzie
• Obwód przedni
– t. tarczowa górna
– t. językowa
– t. twarzowa
• Obwód tylny
– t. potyliczna
– t. uszna tylna
• Obwód przyśrodkowy – t.
gardłowa wstępująca
• Gałęzie końcowe
– T. skroniowa powierzchowna
– T. szczękowa
 Zmienność gałęzi tętnic
szyjnych
• Klasyczny schemat podziału: 76,6% - 81%,
• 16% - wspólne pnie lub nietypowe miejsce
odejścia
• Pień językowo-twarzowy - 20%
• Pień tarczowo-językowy – 2,5%
• Pień tarczowo-językowo-twarzowy – 2,5%
• Pień potyliczno-uszny – 12,5%
• Odejście tętnicy tarczowej górnej od tętniczy
szyjnej wspólnej – 10%
• Odejście tętnicy gardłowej wstępującej od
tętnicy szyjnej wewnętrznej – 2,5%

Zespolenia pomiędzy krążeniem

wewnątrz-
i zewnątrzczaszkowym
• Tętnica oczna-tętnica twarzowa
• Tętnice oponowe (t. kręgowa, szyjna
wewnętrzna, łzowa – t. oponowa
przednia, środkowa, tylna)

Uwagi praktyczne
Zabiegi endowaskularne – radiologia
interwencyjna
Tętnica podobojczykowa
• T. piersiowa wewnętrzna
• T. kręgowa
• Pień tarczowo-szyjny
– t. tarczowa dolna
– t. poprzeczna szyi
– t. nadłopatkowa
• Pień żebrowo-szyjny
– t. szyjna głęboka
– t. międzyżebrowa najwyższa

Zatoki żylne opony

twardej

Zatoka esowata

Topografia otworu
szyjnego
 Powrózek
naczyniowo-nerwowy szyi

Drogi odpływu żylnego

• Otwór szyjny
• Otwór zastawowy
• Otwory wypustowe
• Sploty żylne towarzyszące nerwom
czaszkowym
• Sploty żylne tętnic
• Żyły oczne

Żyła szyjna wewnętrzna i

zewnętrzna
Zespolenia nerwowe w obrębie
 głowy i szyi
• Nerw skalisty większy i zwój
skrzydłowo-podniebienny
• Struna bębenkowa i zwój
podżuchwowy
• Nerw skalisty mniejszy i zwój uszny
• Nerw okoruchowy i zwój rzęskowy
• Pętla szyjna
• Petla szyjna powierzchowna

Odcinek szyjny pnia

 współczulnego
Pętla podobojczykowa pnia
współczulnego

Topografia nerwu
błędnego
i nerwów krtaniowych

Układ chłonny szyi

I-węzły podbródkowe i podżuchwowe
II-węzły szyjne górne
III-wezły szyjne środkowe
IV- wezły szyjne dolne
V-węzły trójkąta bocznego
VI-węzły przedkrtaniowe, przytchawicze i
okołotchawicze

Topografia mięśnia
pochyłego przedniego
Uwagi praktyczne
Zespół mięśnia pochyłego
przedniego
PUNKT ERBA
Wkłucie centralne
Blokada przez szczelinę mięśni
pochyłych
Blokada nadobojczykowa
Blokada podobojczykowa
Blokada pachowa
Zakresy blokady

Porażenie Klumpke
 (C8-Th1)
Porażenie Erb-Duchenne’a
(C5-C6)
 Anatomia prawidłowa
z elementami anatomii
topograficznej
Wykład 21. Grzbiet i obręcz ramienna

Podział mięśni grzbietu

• Powierzchowne – somity brzuszne –
gałęzie przednie nerwów rdzeniowych
• Głębokie (właściwe) – somity
grzbietowe, gałęzie tylne nerwów
rdzeniowych

Warstwy mięśni grzbietu

• Warstwa mięśni powierzchownych
• 1 ab. mięśnie kolcowo-ramienne
• 1a (m. czworoboczny, najszerszy grzbietu,)

• 1b (mm. równoległoboczne, dźwigacz łopatki)

• 1c mięśnie kolcowo-żebrowe (mm. zębate

tylne)

• Warstwa mięśni głębokich (właściwe

mięśnie grzbietu)
• układ kolcowo-poprzeczny
• mięsień płatowaty 1c głowy 1d szyi

• mięsień prostownik grzbietu – krzyżowo-

grzbietowy (2 - m. najdłuższy, m. biodrowo-
żebrowy)

• mięsień kolcowy (2)

• 3 układ poprzeczno-kolcowy
 • 3a. m. semispinalis capitis, cervicis, 3b
multifidus, 3c rotatores breves, longi

• 4 mięśnie krótkie (segmentalne

kręgosłupa + dźwigacze żeber)
• mm. intertransversarii cervicis (ant., post.)
lumborum (lat., med.), interspinales

• mm. suboccipitales

• mm. levatores costarum

• Mięśnie powierzchowne
• Kolcowo-ramienne
• czworoboczny (1a)

• najszerszy grzbietu (1a)

• równoległoboczny (1b)

• dźwigacz łopatki (1b)

 • Kolcowo-żebrowe
• zębaty tylny górny, dolny (1c)

Warstwa 1b mm.
Równoległoboczne, dźwigacz
łopatki i płatowaty głowy

Mięśnie równoległoboczne
i dźwigacz łopatki
• Równoległoboczny mniejszy, większy:
C6-Th4 – brzeg przyśrodkowy łopatki
• Dźwigacz łopatki: wyrostki poprzeczne
C1-C4 – brzeg przyśrodkowy łpatki

Mięśnie zębate tylne

• górny: wyrostki kolczyste C6-Th1 –
żebra II-V
• Dolny: powięź piersiowo-lędźwiowa
Th10-L2– żebra IX-XII

Mięsień najszerszy grzbietu

• Przyczep początkowy: wyrostki
kolczyste Th 7-L5, grzebień kości
biodrowej, żebra IX-XII
• Przyczep końcowy: grzebień guzka
mniejszego kości ramiennej
• Czynność:
• przy ustalonym kręgosłupie: w stawie
ramiennym przywodzenie, prostowanie,
obrót do wewnątrz
 • przy ustalonych odwiedzionych
ramionach: dźwigacz żeber
• przy ustalonych przywiedzionych
ramionach: uciska na żebra

• Unerwienie: n. piersiowo-grzbietowy

Mięsień czworoboczny
• Przyczep początkowy: 1.kresa karkowa
górna i guzowatość potyliczna
zewnętrzna kości potylicznej, 2.
więzadło karkowe ,3. wyrostki
kolczyste C7-Th12,
• Przyczep końcowy:1.Boczny koniec
obojczyka, 2.Wyrostek barkowy
łopatki, 3. Grzebień łopatki.
• Czynność:
 • część górna dźwiga obręcz ramienną
• część środkowa zbliża łopatkę do
kręgosłupa
• część dolna opuszcza obręcz ramienną
• cały mięsień cofa i przywodzi łopatki

• Unerwienie: przez gałąź zewnętrzną n.

dodatkowego (XI), oraz przez gałązki
splotu szyjnego (C2-4)

Mm. Kolcowo-ramienne (1a)

1b
Mięśnie kolcowo-żebrowe (1c)
Mm. płatowate (1c, 1d)
• Głowy: C3-Th2 – wyrostek sutkowy,
kresa karkowa górna/środkowa
• Szyi: Th3-5 – wyrostki poprzeczne C1-3

M. errector spinae – sacrospinalis

(2), spinalis
• Krzyżowo-grzbietowy (kość krzyżowa,
kość biodrowa, wyrostki kolczyste L1-
Th10 –żebra i wyrostki poprzeczne)
• Biodrowo-żebrowy
• (lędźwi, klatki piersiowej, szyi)

• Najdłuższy
• (klatki piersiowej, szyi, głowy – wyrostek
sutkowy)

• Kolcowy (wyrostki kolczyste)

• (klatki piersiowej, szyi, głowy- niestale –
guzowatość potyliczna zewnętrzna)
 Mięśnie poprzeczno-kolcowe 3a
• Mięsień półkolcowy
• Klatki piersiowej i szyi: wyrostki
poprzeczne Th1-12 – kolczyste C2-Th1-5
• Głowy: wyrostki poprzeczne C4-Th6 –
kresa karkowa górna/dolna

M. multifidus, mm. rotatores

- 3 b, c
Mięśnie podpotyliczne - 4
• Skośny górny głowy: wyrostek
poprzeczny C1 - kresa karkowa dolna
• Prosty tylny mniejszy głowy: wyrostek
kolczysty C1 – kresa karkowa dolna
• Prosty tylny większy głowy: wyrostek
kolczysty C2 – kresa karkowa dolna
• Skośny dolny głowy: wyrostek
kolczysty C2 – wyrostek poprzeczny C1
• Prosty boczny głowy: wyrostek
poprzeczny C1 – wyrostek szyjny kości
potylicznej

Trójkąt podpotyliczny

• Ograniczenia
• przyśrodkowo - m. rectus capitis post.
major
 • od góry i boku - m. obliquus capitis
superior
• od dołu i boku - m. obliquus capitis
inferior

• Zawartość:
• a. vertebralis
• n. occipitalis minor
• n. suboccipitalis - g. tylna C1
• n. occipitalis major - g. C2
• n. occipitalis tertius - g. C3

Kanał kręgowy
Przestrzenie kanału kręgowego
 Przestrzeń nadtwardówkowa
(Spatium epidurale)
• Pomiędzy ścianą kanału kręgowego a
oponą twardą
• Nie ma odpowiednika w jamie czaszki
• Wiotka tkanka łączna i tkanka
tłuszczowa
• Miejsce iniekcji znieczulających (ZZO)

Pozostałe przestrzenie
• Spatium subdurale: pomiędzy oponą
twardą a pajęczą – potencjalna
• Spatium subarachnoidale: pomiędzy
oponą pajęczą a miękką – płyn
mózgowo-rdzeniowy
• Przestrzeń podpajęczynówkowa – po
bokach symetryczna, mierzy średnio
2,5 mm głębokości
• W płaszczyźnie pośrodkowej głębokość
zróżnicowana (1 - 5 mm)
• Zmienność głębokości przestrzeni
podpajęczynówkowej 40%, podczas
gdy dla wymiarów rdzenia kręgowego
wynosi 10-15%
• Trabeculae arachnoidales –
łącznotkankowe metameryczne
połączenia opony miękkiej z pajęczą –
ok. 21 struktur trójkątnych – lig.
denticulatum
 Płyn mózgowo-rdzeniowy
• 150 ml = 75+75 ml
• Ciśnienie i przemieszczenia zależnie
od:
• pulsowania tętnic
• ciśnienia w żyłach szyjnych wewnętrznych
• wysiłku fizycznego
• pozycji ciała

• Wchłanianie – sploty żylne opony

twardej okolicy otworów
międzykręgowych

Schemat nerwu rdzeniowego

 Rdzeń kręgowy i nerw rdzeniowy
somatic sensory (SS), visceral sensory
(VS), visceral motor (VM), and somatic
motor (SM)

Unerwienie
Unerwienie
Unerwienie
Unerwienie
Gałęzie grzbietowe nerwów
rdzeniowych
• Słabsze od gałęzi przednich
• Gałąź przyśrodkowa, boczna,
pośrednia
• Nie tworzą splotów (wyjątek splot
krzyżowy tylny S1-S3)
• Istotne w mechanice kręgosłupa i
złącza szczytowo-potylicznego

Znaczenie unerwienia
proprioceptywnego grzbietu dla
układu równowagi
 Sploty żylne kanału kręgowego
• Wokół krawędzi trzonu kręgu i na
trzonie kręgu w przestrzeni
nadtwardówkowej (plexus venosus
vertebralis internus ant., post.)
• Wokół krawędzi trzonu kręgu pod
więzadłem podłużnym przednim
kręgosłupa (plexus venosus vertebralis
ant. externus) i wokół łuku i wyrostka
kolczystego (plexus venosus
vertebralis post. ext.)

Sploty żylne kanału kręgowego

• Mają stałe połączenia z zatokami
żylnymi opony twardej jamy czaszki
• W okolicy otworu wielkiego bardzo
liczne:
 • z zatoką brzeżną
• z podstawnym splotem żylnym
• z kanałem nerwu podjęzykowego

Alternatywna droga
odpływu/napływu
• Z jamy czaszki
• Z jamy kanału kręgowego
• Układ bezzastawkowy,
niskociśnieniowy
• Rozsiew nowotworów złośliwych
 Nakłucie lędźwiowe
Obręcz ramienna
Mięśnie obręczy kończyny górnej
• Naramienny
• Nadgrzebieniowy
• Podgrzebieniowy
• Obły mniejszy
• Obły większy
• Podłopatkowy

Mięsień naramienny
• Przyczep początkowy: obojczyk,
wyrostek barkowy, grzebień łopatki
• Przyczep końcowy: guzowatość
naramienna kości ramiennej.
• Czynność: staw ramienny –
zgina/prostuje, odwodzi
• Unerwienie: n. pachowy

Mięśnie ramienia

Mięśnie ramienia
 Mięsień dwugłowy ramienia
• Przyczepy początkowe:
• głowa długa guzek nadpanewkowy łopatki
• głowa krótka wyrostek kruczy łopatki

• Przyczep końcowy: guzowatość kości

promieniowej, rozcięgno
• Czynność: staw ramienny – zginanie,
głowa długa obraca na zewnątrz,
krótka do wewnątrz. W stawie
łokciowym odwraca i zgina
• Unerwienie: nerw mięśniowo-skórny

Mięsień trójgłowy ramienia

• Przyczepy początkowe
 • głowa długa guzek podpanewkowy
łopatki
• głowa boczna i przyśrodkowa
powierzchnia tylna kości ramiennej

• Przyczep końcowy: wyrostek łokciowy

kości łokciowej
• Czynność: staw łokciowy –
prostowanie, głowa długa prostuje
staw ramienny i przywodzi ramię
• Unerwienie: n. promieniowy
 Naczynia i nerwy ramienia
Naczynia krwionośne kończyny
górnej

• T. głęboka ramienia
• T. poboczna łokciowa górna
• T. poboczna łokciowa dolna
• T. łokciowa, promieniowa

Tętnice przedramienia
T. promieniowa
• T. wsteczna promieniowa
• Gałąź dłoniowa powierzchowna
• T. kciuka główna
T. łokciowa
• T. wsteczna łokciowa
• T. międzykostna wspólna (przednia,
tylna)
• Gałąź dłoniowa głęboka

Tętnicze łuki dłoniowe

Drenaż żylny i limfatyczny
Nerw mięśniowo-skórny
Nerw promieniowy
Nerw łokciowy
Nerw pośrodkowy
 Anatomia prawidłowa z
elementami anatomii
topograficznej
Wykład 22. Topografia ramienia.
Przedramię i ręka.
Topografia ramienia
• Canalis radialis: w bruździe nerwu
promieniowego, przykryty głową boczną
mięśnia trójgłowego. Otwiera się do dołu
łokciowego pomiędzy m. brachialis a m.
brachioradialis. N. radialis i a. profunda
brachii
• Sulcus medialis m. bicipitis brachii pomiędzy
m. biceps a m. brachialis. Wchodzi do dołu
łokciowego pomiędzy m. brachialis a
pronator teres. Powrózek
naczyniowo-nerwowy ramienia.
• Sulcus lateralis m. bicipitis brachii pomiędzy
 m. biceps a m. brachialis. V. cephalica
• Septum intermusculare brachii mediale,
laterale

Jama pachowa

Zawartość jamy pachowej

Ściana tylna jamy
pachowej
 Otwór czworoboczny i
trójboczny

Zespól stożka rotatorów

• Ból zlokalizowany w przednio-bocznej części
barku, obejmujący okolicę mięśnia
naramiennego
• Ból może promieniować wzdłuż bocznej
powierzchni kości ramiennej, czasem aż do
przedramienia i/lub palców
• Nasila się w trakcie odwodzenia ramienia, w
szczególności pomiędzy 60° a 120°
• Bolesna najczęściej jest również rotacja
wewnętrzna i ruchy złożone, zwłaszcza jeśli
zawierają w sobie elementy rotacji.
• Pacjenci często skarżą się na narastanie
dolegliwości w trakcie snu na chorej stronie
oraz na niemożność wykonywania czynności
 wiążących się z uniesieniem rąk nad głowę
Czynniki anatomiczne
• haczykowaty wyrostek barkowy
• ostroga wyrostka barkowego
• os acromiale
• abberacje więzadła
kruczo-barkowego
Os acromiale
• wyrostek barkowy posiada trzy jądra
kostnienia (pre- acromion, meso-
acromion, meta- acromion), których
całkowite zarośnięcie, skostnienie
następuje dopiero między 22 a 25
rokiem życia. Jeśli nie dojdzie do
całkowitego zrośnięcia między
którymkolwiek z jąder kostnienia
powstaje tak zwana os acromiale.
 Najczęściej dochodzi do
niezrośnięcia pomiędzy meso- i
meta-acromion.
Haczykowaty wyrostek
barkowy
• Haczykowaty wyrostek barkowy może
bezpośrednio uszkadzać w sposób
mechaniczny ścięgno mięśnia
nadgrzebieniowego, doprowadzając
nawet do jego całkowitego
przerwania. W trakcie odwodzenia
ramienia kość ramienna przybliża się
do wyrostka barkowego, kaletka
podbarkowa fałduje się w trakcie
ślizgu, w związku z tym zajmuje więcej
miejsca niż w spoczynku
Mechanika stawu
 ramiennego

Ochrona stawu

Mięśnie przedramienia
• 3 grupy
• 19 mięśni
• Grupa przednia 4 warstwy, grupa
tylna 2 warstwy, grupa boczna 2
warstwy
• Nerw łokciowy, promieniowy,
 pośrodkowy
Grupa przednia mięśni przedramienia
Warstwa 1
• Wspólny przyczep na nadkłykciu
przyśrodkowym, dodatkowo
wyrostek łokciowy i dziobiasty
kości łokciowej
• Końcowy przyczep na kości
promieniowej, drugiej kości
śródręcza, rozcięgnie dłoniowym,
kości grochowatej
• N. pośrodkowy/łokciowy
 Warstwa 2
• Mięsień zginacz powierzchowny
palców
• Głowa promieniowa +
ramienno-łokciowa – paliczki
bliższe
• N. pośrodkowy

Warstwa 3
• Zginacz głęboki palców, zginacz
długi kciuka
• Kość promieniowa, kość łokciowa
(trzon, błona międzykostna)
• Paliczki dalsze
• Nerw pośrodkowy/łokciowy
 Warstwa 4
• Mięsień nawrotny czworoboczny
• Dolna ‫ݙ‬ości promieniowej i
łokciowej
• Nerw pośrodkowy

Grupa boczna
Warstwa powierzchowna
• Trzon, nadkłykieć boczny kości
ramiennej, powięź
ramienia/przedramienia –
wyrostek rylcowaty kości
promieniowej, podstawa kości
śródręcza II, III
• Nerw promieniowy
 Grupa tylna
Przyczepy
• Nadkłykieć boczny, kość
promieniowa, łokciowa, błona
międzykostna, powięź
przedramienia – paliczki
bliższe/dalsze, kość śródręcza V
• N. promieniowy
 Czynność mięśni w ruchach
pronacji/supinacji
Dół łokciowy -
ograniczenia
• od góry i przyśrodkowo -
przegroda międzymięśniowa
ramienia przyśrodkowa
• od góry i bocznie - mięsień
dwugłowy ramienia
• od dołu i przyśrodkowo - mięsień
nawrotny obły
• od dołu i bocznie - mięsień
ramienno-promieniowy i mięśnie
 prostowniki promieniowe
nadgarstka
• Od przodu powięź łokciowa,
wzmocniona przez rozcięgno
mięśnia dwugłowego ramienia
• Dno - mięsień ramienny, mięsień
odwracacz
Dół łokciowy
• Ograniczenia:
– M. brachioradialis
– M. pronator teres
– M. brachialis
• Dno:
– M. brachialis,
– M. supinator
• Podział (tendo m. bicipitis brachii):
– Część boczna
– Część przyśrodkowa

Dół łokciowy
Wchodzi
• N. radialis (z bruzdy bocznej ramienia
• A. brachialis, n. medianus (z bruzdy
przyśrodkowej ramienia)
Wychodzi
• Ramus superficialis n. radialis, n. medianus –
do przedziału zginaczy
• Ramus profundus n. radialis – do przedziału
prostowników
• A. ulnaris, a. radialis – do przedziału zginaczy

Topografia przedramienia
• Bruzda łokciowa pomiędzy flexor
carpi ulnaris a flexor digitorum
superficialis. Nerw i naczynia
łokciowe
• Bruzda pośrodkowa pomiędzy
flexor carpi radialis a flexor
digitorum superficialis. Nerw
pośrodkowy
• Bruzda promieniowa pomiędzy
flexor carpi radialis a
brachioradialis. Gałąź
powierzchowna nerwu
promieniowego, naczynia
promieniowe

Mięśnie ręki
• 19 mięśni
• Mięśnie kłębu, kłębiku, mięśnie
środkowe ręki (międzykostne,
glistowate)
• Nerw pośrodkowy/łokciowy
Mięśnie ręki
Mięśnie kłębu
• Wartwa 1 – abductor brevis
• Warstwa 2 – opponens, flexor
brevis
• Warstwa 3 – adductor
• Troczek zginaczy, więzadło
promieniste nadgarstka, kość
łódeczkowata, czworoboczna
większa, kość śródręcza III – I kość
śródręcza, paliczek bliższy kciuka
 Mięśnie kłębiku
• Warstwa 1 dłoniowy krótki
• Warstwa 2 odwodziciel zginacz
krótki
• Warstwa 3 przeciwstawiacz
• Rozcięgno dłoniowe, kość
grochowata, haczykowata,
troczek zginaczy – skóra, I kość
śródręcza, paliczek bliższy
• Nerw łokciowy
 Mięśnie międzykostne
• 4 grzbietowe, 3 dłoniowe
• Przyległe pola kości śródręcza –
paliczki bliższe
• Gałąź głęboka nerwu łokciowego

Mięśnie glistowate
• Ścięgna zginacza głębokiego –
paliczki bliższe
• Nerw pośrodkowy/łokciowy
 Kanał nadgarstka
• Od tyłu - bruzda nadgarstka
• Z boku - wyniosłość promieniowa
nadgarstka (eminentia carpi radialis,
guzek kości łódeczkowatej i guzek
kości czworobocznej większej)
• Łokciowo - wyniosłość łokciowa
nadgarstka (eminentia carpi ulnaris,
haczyk kości haczykowatej i kość
grochowata)
• Z przodu – (troczek zginaczy)
 Zawartość
• N. pośrodkowy
• Gałąź głęboka n. łokciowego
• T. łokciowa
• Ścięgna: zginacz palców powierzchowny, głęboki,
zginacz długi kciuka, zginacz promieniowy nadgarstka

Ograniczenia i zawartość dołka

promieniowego

Przedziały troczka
 prostowników
• I - m. abductor pollicis longus i m. extensor pollicis
brevis
• II - m.m. extensor carpi radialis longus and brevis
• III - m. extensor pollicis longus;
• IV - m. extensor digitorum i m. extensor indicis;
• V - m. extensor digiti minimi;
• VI - m. extensor carpi ulnaris.

N. Musculocutaneus -
zakres
• Biceps brachii, brachalis,
 coracobrachialis;
przednio-boczna
powierzchnia
przedramienia

N. medianus - zakres
• Grupa przednia przedramienia z
wyjątkiem flexor carpi ulnaris i
łokciowej części flexor digitorum
profundus, mięśnie kłębu z
wyjątkiem adductor pollicis, dwa
pierwsze mm. lumbricales, skóra kłębu,
dłoni, 31/2 dłoniowej i dystalnej
grzbietowej powierzchni palców
• Uszkodzenie: ręka błogosławiąca
 Mechanizm ręki
błogosławiącej
• Całkowite wyłączenie zginaczy
palców 1-3
• Częściowo możliwość zginania
palców 4 i 5 przez łokciową część
mięśnia zginacza palców
głębokiego
• Przymusowe przywiedzenie
kciuka (przewaga adductor
pollicis wobec wyłączenia
abductor brevis)
• Brak możliwości zginania kciuka,
przewaga prostownika długiego

• Flexor carpi ulnaris, łokciowa część

 flexor digitorum profundus, kłebik,
mm. 3 i 4 m. lumbricalis, adductor
pollicis, skóra kłebiku i łokciowej
strony dłoni, 11/2 palca od strony
łokciowej wraz z dystalnymi odcinkami
grzbietowymi
• Uszkodzenie: ręka szponiasta

Mechanizm ręki
szponiastej
Mięśnie odnerwione
• M. zginacz głęboki palców
• M. zginacz łokciowy nadgarstka
• Mm. kłębiku
• Mm. międzykostne
• 3- 4 m. glistowaty
Efekt ruchowy
• Zniesiony ruch zgięcia w stawach
śródręczno-paliczkowych i wyprost w
stawach międzypaliczkowych
• Zachowana ta czynność przez mm. glistowate
1i2
N. radialis - zakres
• Grupa tylna ramienia i przedramienia,
skóra tylnej powierzchni ramienia i
przedramienia , grzbietowa
powierzchnia ręki 21/2 palca od
strony promieniowej
• Uraz: ręka opadająca

Mechanizm ręki
opadającej
• Całkowite wyłączenie
prostowników nadgarstka
 N. Axillaris - zakres
• M. deltoideus i teres minor,
skóra nad mięśniem
naramiennym i górnej części
tylnej powierzchni ramienia
• Uszkodzenie: bardzo znaczne
osłabienie odwodzenia i rotacji
zewnętrznej w stawie ramiennym

Warstwy struktur powierzchni

dłoniowej ręki
• Skóra, tkanka podskórna
• Rozcięgno dłoniowe

• Skóra, tkanka podskórna

• Rozcięgno dłoniowe
• Łuk dłoniowy powierzchowny
• Ścięgna zginaczy placów i mm. glistowate, naczynia i
nerwy dłoniowe wspólne palców

• Skóra, tkanka podskórna

• Rozcięgno dłoniowe
• Łuk dłoniowy powierzchowny
• Ścięgna zginaczy placów i mm. glistowate, naczynia i
nerwy dłoniowe wspólne palców
• Łuk dłoniowy głęboki, adductor pollicis, głowa głęboka
flexor brevis
• Mięśnie międzykostne dłoniowe
• Mięśnie międzykostne grzbietowe

• Skóra, tkanka podskórna

• Rozcięgno dłoniowe
• Łuk dłoniowy powierzchowny
• Ścięgna zginaczy placów i mm. glistowate, naczynia i
nerwy dłoniowe wspólne palców
• Łuk dłoniowy głęboki, adductor pollicis, głowa głęboka
flexor brevis
• Mięśnie międzykostne dłoniowe
• Mięśnie międzykostne grzbietowe
Anatomia prawidłowa
z elementami
anatomii
topograficznej
Wykład 25. Ogólna i szczegółowa
organizacja układu nerwowego.
Budowa zewnętrzna mózgu. Pola
czynnościowe kory mózgowej. Opony
mózgowe. Płyn mózgowo-rdzeniowy.

Podział układu nerwowego

 Topograficzny
 Ośrodkowy
 mózg
 kresomózgowie
 międzymózgowie
 pień mózgu
 śródmózgowie
 m os t
  rdzeń przedłużony
 móżdżek
 rdzeń kręgowy
 Obwodowy
 nerwy czaszkowe
 nerwy rdzeniowe
 zwoje i sploty autonomiczne
 Czynnościowy
 somatyczny
 autonomiczny
 współczulny
 przywspółczulny

Ewolucja układu
nerwowego
Rozwój embrionalny
mózgowia
Mechanizm tworzenia
przestrzeni płynowych
 Multiplikacja układów czynnościowych
 Multiplikacja dróg nerwowych
 Wieloneuronalność dróg (kręgi sprzężeń
zwrotnych)
 Bocznice dróg nerwowych

Położenie mózgowia
Opony mózgowia
Wytwory opony twardej
Unerwienie i
unaczynienie
 Nadnamiotowo: gałęzie oponowe
V1, V2, V3
 Podnamiotowo: nerw X i XII
(gałęzie od C1-C2)
 Tętnica oponowa przednia (t.
sitowa przednia), środkowa (t.
szczękowa), tylna (t. gardłowa
 wstępująca)
 Gałęzie oponowe t. potylicznej i
kręgowej
Budowa zewnętrzna
mózgowia

Budowa wewnętrzna
mózgowia
 Istota szara
 k o ra
 j ą d ra
 ogoniaste
 soczewkowate
 migdałowate
 przedmurze
 istota czarna
 Istota biała
 t o re b k i
 pasma
  s z n u ry
 s poi dł a

Neuron i tkanka nerwowa

 Ciało komórkowe - Perykarion
(4-150 mikrometrów)
 jądro komórkowe (duże, kuliste,
ubogie w chromatynę, z wydatnym
jąderkiem)
 cytoplazma (mikrotubule,
neurofilamenty)
 Wypustka osiowa – neuryt, akson
 krótki (Golgiego), długi (Deitersa)
 kolaterale (paraakson)
 telodendria aksonu
 Wypustki protoplazmatyczne –
dendryty
 Neurofibryle i mikrotubule
(cytoszkielet)
 150/100 mld, komórki postmitotyczne
Osłonka mielinowa
Powstawanie osłonki
mielinowej
Histologia włókien
nerwowych
Zmienność morfologii
neuronów

Tkanka glejowa,
glej
 Obwodowy (komórka Schwanna,
lemmocyt)
 Ośrodkowy (makroglej,
oligodendroglej, mikroglej, glej
wyściółkowy - ependymocyty)
Cechy i funkcje gleju
 10-krotnie liczniejszy niż
neurony
 Funkcja podporowa
 Stabilizacja otoczenia neuronu
 Produkcja czynników
wzrostowych
 Tworzenie bariery krew-mózg
 Tworzenie własnych sieci
czynnościowych
 Czynności obronne i żerne
 Tworzenie mieliny
Zróżnicowanie gleju
  Makroglej
 astrocyty
 oligodendrocyty
 Mikroglej (mezoglej)
 Glej wyściółkowy

Astrocyt włóknisty
 Istota biała
 Znaczna liczba ziarnistości
glikogenowych przesłaniających jądro
 Cienkie wypustki
 Bliskość naczyń krwionośnych (nóżki
przynaczyniowe)

Astrocyt
protoplazmatyczny
 Istota szara
 Grube wypustki
 Pojedyncze elementy włókniste w
cytoplazmie
i wypustkach
 Duże jasne jądro
 Bliskość naczyń krwionośnych (nóżki
przynaczyniowe)

Bariera krew-mózg
Oligodendrocyt
 Komórka mała o małym jądrze
 Prawie całe ciało komórkowe wypełnione
przez jądro
 Lokalizuje się wokół neurytów
 Wytwarza osłonki mielinowe
 Mikroglej (komórki
Hortegi)

 Drobne, małe komórki, oddające

nieliczne, poskręcane wypustki
 Na wypustkach kolcowate wyrostki
 Zdolność przemieszczania się i
fagocytozy

Struktura a
funkcja
Układ czynnościowy
 Ośrodki
 Drogi
 Reprezentacja na wielu
piętrach
 Połączenia z innymi układami
Organizacja
czynnościowa OUN
 Układ czucia
 Układ ruchu
 Układ limbiczny
 Układ autonomiczny
 Układ siatkowaty
 Układ równowagi i postawy ciała

Rzeźba kory mózgowej

i płaty mózgu
 Droga nerwowa
Drogi nerwowe
 Włókna rzutowe
• włókna aferentne
• włókna eferentne
 Włókna spoidłowe
 Włókna kojarzeniowe
 Skrzyżowanie
 Włókna ipsi- kontralateralne
 Drogi dwu- i wieloneuronalne

Droga czucia
powierzchownego
Droga czucia
głębokiego
Drogi czuciowe z zakresu
 nerwów czaszkowych

Droga ruchowa piramidowa

Rola wzgórza w
układzie czucia
Reprezentacja korowa czucia i
ruchu
Torebka wewnętrzna
Integracja
wielozmysłowa
Komory mózgowe i płyn
mózgowo-rdzeniowy
 Płyn
mózgowo-rdzeniowy
 150 ml = 75+75 ml
 Produkcja dobowa ok. 500 ml
 Wchłanianie – ziarnistości
pajęczynówki i sploty żylne
otworów międzykręgowych
 Skład zbliżony do surowicy,
jednak minimalna ilość białka,
obniżona zawartość glukozy,
bardziej kwaśne pH

Płyn
mózgowo-rdzeniowy
 Ciśnienie 8-15 mm Hg w
pozycji leżącej, 16-24 mm Hg
w pozycji siedzącej
 Ciśnienie i przemieszczenia
zależnie od:
 pulsowania tętnic
 ciśnienia w żyłach szyjnych
wewnętrznych
 wysiłku fizycznego
 pozycji ciała

Płyn
mózgowo-rdzeniowy
 Wyporność i ochrona przed
uciskiem (prawo Archimedesa
i prawo Pascala)
 Rola układu limfatycznego
 Komunikacja chemiczna
pomiędzy wybranymi
obszarami mózgowia
 Eliminacja metabolitów

Krążenie płynu
mózgowo-rdzeniowego

Komora boczna
 4 odcinki w 4 płatach
 Struktura parzysta
 Połączenie z komorą III poprzez
otwór międzykomorowy
 Rzeźba odpowiadająca bruzdom i
zakrętom kory mózgu oraz drogom
nerwowym
Róg przedni
 Ściana górna: obicie
 Ściana dolno-boczna: głowa
jądra ogoniastego
 Ściana przyśrodkowa:
przegroda przeźroczysta
Część środkowa
 Ściana górna: obicie
 Ściana dolna: ogon jądra
ogoniastego, prążek
krańcowy, blaszka
przytwierdzona, splot
naczyniówkowy k. bocznej,
sklepienie
Róg tylny
 Ściana boczna: obicie
 Ściana przyśrodkowa: wyniosłość
 poboczna, ostroga ptasia, opuszka
rogu tylnego
Róg dolny
 Ściana górno-boczna: obicie,
prążek krańcowy, ogon jądra
ogoniastego
 Ściana dolno-przyśrodkowa:
wyniosłość poboczna, strzępek
hipokampa, stopa hipokampa, splot
naczyniówkowy, sklepienie

Komora III
 Położenie w obrębie kresomózgowia
(ściana przednia) i międzymózgowia
(pozostałe ściany)
 Zrost międzywzgórzowy w świetle
komory
 Z komór bocznych prowadzą otwory
międzykomorowe, do komory IV –
 wodociąg mózgu
 Komunikacja neurochemiczna pomiędzy
wybranymi obszarami komory

Komora IV
 Położona w obrębie mostu, rdzenia
przedłużonego i móżdżku
 Połączenie z wodociągiem mózgu, kanałem
środkowym rdzenia kręgowego, zbiornikiem
wielkim (otwór środkowy Magendiego, otwory
boczne Luschki)
 Dno – dół równoległoboczny – szereg życiowo
ważnych ośrodków
 Strop: zasłona rdzenna przednia, wierzch,
podwójna zasłona rdzenna tylna

Zbiorniki płynu
mózgowo-rdzeniowego
Nakłucie podpotyliczne
 Anatomia prawidłowa z
elementami anatomii
topograficznej
Wykład 27. Budowa wewnętrzna
mózgu. Unaczynienie mózgu
Budowa wewnętrzna mózgu
Istota biała półkul
• Spoidła (przednie, wielkie, sklepienia)
• Torebki (wewnętrzna, zewnętrzna, ostatnia)
• Środek półowalny
• Pęczki włókien kojarzeniowych
• Sklepienie
• Blaszka krańcowa
Jądra podstawne
• Prążkowie
• Ciało migdałowate
• Przedmurze
• Jądro półleżące przegrody
• Gałka blada
• Jądro niskowzgórzowe
• Istota czarna
• Jądro czerwienne

Jądro ogoniaste
• Głowa, trzon, ogon
• Sąsiedztwo z rogiem przednim, częścią
środkową i rogiem dolnym komory bocznej
• Projekcja z kory mózgowej (wszystkie płaty),
do skorupy i gałki bladej

Skorupa
• Sąsiedztwo z torebką zewnętrzną, zrost z
głową jądra ogoniastego
• Projekcja z kory mózgu, do gałki bladej

Gałka blada
• Część boczna i przyśrodkowa (blaszka
 rdzenna przyśrodkowa)
• Sąsiedztwo z torebką wewnętrzną i skorupą
(blaszka rdzenna boczna)
• Projekcja z prążkowia, do wzgórza,
niskowzgórza i istoty czarnej

Przedmurze
• Duże jądro podkorowe
występujące u wszystkich ssaków
(stare jądro podkorowe)
• Leży pomiędzy torebką
zewnętrzną a torebką ostatnią
• Górna część – przedmurze
wyspowe sąsiaduje z wyspą
• Dolna część – przedmurze
przedgruszkowe sąsiaduje z
 płatem gruszkowatym i ciałem
migdałowatym
• Dwukierunkowe połączenia z
prawie wszystkimi polami kory
mózgu (pętla neuronalna)
• Połączenia z korą starą i ciałem
migdałowatym
• Połączenia z istotą czarną
• Kompleksowa rola integracyjna w
złożonych funkcjach
motorycznych i poznawczych
 Międzymózgowie
• Wzgórze
• Podwzgórze
• Nadwzgórze (szyszynka, uzdeczki,
spidło uzdeczek)
• Niskowzgórze (warstwa niepewna,
jądro niskowzgórzowe, pole Forela)
• Zawzgórze (ciała kolankowate)

Wzgórze
• Stacja pośrednia dla dróg czuciowych do kory
mózgowej
• Ważny element układu ruchu
• Składnik układu limbicznego i siatkowatego
• Istota biała: blaszki rdzenne
• Jądra:
– przednie
– boczne i brzuszne
– przyśrodkowe
– poduszki
– Inne
• śródblaszkowe
• siatkowate
• ciał kolankowatych

Podział i połączenia jąder

wzgórza
Połączenia jąder wzgórza
• Konar przedni – jądra przednie i jądro
przyśrodkowe
• Konar górny – jądra boczne
grzbietowe
• Konar tylny – jądra boczne brzuszne
• Konar dolny – jądra boczne brzuszne
tylne

Niskowzgórze
• Leży w przedłużeniu nakrywki
śródmózgowia, bocznie i do tyłu
od podwzgórza, poniżej wzgórza,
sąsiadując od dołu i boku z
włóknami torebki wewnętrznej.
• Istota biała:
– Pole Forela H
– Pole Forela H1(pęczek wzgórzowy)
– Pole Forela H2 (pęczek
soczewkowy)
• Istota szara:
– jądro niskowzgórzowe
– warstwa niepewna
 – Jądro pola Forela
• Komunikuje obie części gałki
bladej oraz gałkę bladą z istotą
czarną
Podwzgórze
• Pole przedwzrokowe
• Skrzyżowanie wzrokowe
• Pasmo wzrokowe
• Guz popielaty
• Przysadka mózgowa
• Ciało suteczkowate
• Bruzda podwzgórzowa

Jądra podwzgórza
• Przednie (nadwzrokowe)
– nadwzrokowe
 – przykomorowe
– nadskrzyżowaniowe
• Środkowe (guzowe)
– brzuszno-przyśrodkowe
– grzbietowo-przyśrodkowe
– guzowo-suteczkowe
– łukowate
– boczne
• Tylne (suteczkowate)
– suteczkowe przyśrodkowe
– suteczkowe boczne
– przedsuteczkowe
– tylne

• Napęd pokarmowy
• Rytm dobowy
• Regulacja hormonalna
• Metabolizm
• Cykle rozrodcze
• Pamięć
 Kontrola spożywania
pokarmu
Układy neuronalne
zaangażowane w przyjmowanie
pokarmu
• Zespół jąder podwzgórza
• Układ oreksygeniczny
• Układ kannabinoidowy
• Układ neuronalny sen/czuwanie
Kontrola spożywania
pokarmu
• Ośrodki pokarmowe w podwzgórzu:
– Pole podwzgórzowe boczne - ośrodek głodu oreksynogenny –
anaboliczny - stale aktywny, hamuje ośrodek sytości, jest
hamowany przez leptynę – stymuluje poszukiwanie,
zdobywanie i przyjmowanie pokarmów
 – Jądro brzuszno-przyśrodkowe - anoreksygenny – kataboliczny -
ośrodek sytości – pobudzany przez glukozę i leptynę - hamuje
apetyt
– Jądro grzbietowo-przyśrodkowe – regulacja rytmów
dobowych, w tym pobierania pokarmu
– Jądro łukowate – koordynuje pracę ośrodków oraz reaguje na
zmiany stężenia hormonów, WKT i glukozy
– Jądro przykomorowe – uczucie sytości
• Jądra ciał migdałowatych: uszkodzenie powoduje
niepohamowany apetyt

Podwzgórze i przysadka
mózgowa
Przekrój rostralny (A), pośredni (B), kaudalny (C)
podwzgórza

Ox skrzyżowanie wzrokowe
NBM nucleus basalis Meynerta
hDBB pozioma odnoga pęczka skośnego Broca
SDN jądro pola przedwzrokowego wykazujące dymorfizm płciowy
SCN jądro nadskrzyżowaniowe
BST jądro łożyskowe prążka krańcowego (c, centralis; m, medialis; l,
lateralis; p, posterior)
PV, PVN jądro przykomorowe
SON jądro nadwzrokowe
DPe jądro przykomorowe strefy grzbietowej
VPe jądro przykomorowe strefy brzusznej
fx fornix
3V III komora
AC spoidło przednie
VMN jądro brzuszno-przyśrodkowe
DMN jądro grzbietowo-przyśrodkowe
INF jądro lejka
ot pasmo wzrokowe
MB ciało suteczkowate
MMN jądro przyśrodkowe i LMN boczne ciała suteczkowatego
cp konar mózgu
CAL wyspy Calley’a
cdm jądro ogoniaste przyśrodkowe
EGP zewnętrzna gałka blada
IC torebka wewnętrzna

ithp konar dolny wzgórza

LS boczna przegroda
LV komora boczna
MPO pole przezdwzrokowe przyśrodkowe
PT jądro przytaśmowe wzgórza
ST prążek krańcowy
STh jądro niskowzgórzoweeus
ZI warstwa niepewna
LHA pole podwzgórzowe boczne
PF pole okołosklepieniowe
ARC – jądro łukowate

Neuroprzekaźniki
 zaangażowane w regulację
napędu pokarmowego
• Agouti related peptide (AgRP; produkt genu
AgRP) i kannabinoidy pobudzają napęd
• POMC (proopiomelanokortyna), hormon
α-melanotropowy (α-MSH) oraz transkrypt
regulowany przez kokainę i amfetaminę
(CART, cocaine and amphetamine regulated
transcript) hamują przyjmowanie pokarmu
• Oreksyny (hipokretyny) pobudzają apetyt i
układ współczulny, jednocześnie zwiększają
tempo metabolizmu

• Podwzgórzowe neurony POMC i

AGRP (Agouti Related Protein
Homolog) odpowiadają na sygnały o
stanie energetycznym organizmu
• Pozbawienie lub ograniczenie
 pokarmu powoduje zmniejszenie
poziomu ekspresji POMC oraz wzrost
AGRP w jądrze łukowatym
• Odpowiedź na przejadanie się u
zdrowych organizmów polega na
zwiększeniu ekspresji POMC w
podwzgórzu
Hormony oddziałujące na
neurony podwzgórzowe
• Leptyna
• Grelina
• Neuropeptyd Y
• Cholecystokinina
• Neurotensyna
• Glukagonopodobny peptyd1
• Wazopresyna
 • Oksytocyna

• Leptyna produkowana przez tkankę tłuszczową dociera do jądra łukowatego

(ARC)
• Pobudza tu neurony I rzędu, w których albo produkowane są anoreksygeniczne
peptydy proopiomelanokortyna (POMC) i kokaino-amfetaminozależny
transkrypt (CART) albo oreksygeniczne neuropeptyd-Y (NPY) i białko
agouti-pokrewne (AGRP)
• Neurony POMC–CART i NPY–AGRP wysyłają bodźce do jądra
brzuszno-przyśrodkowego i grzbietowo-przyśrodkowego (VMH i DMH),
wykazujące ekspresję NPY, jądra przykomorowego (PVN) i pola podwzgórzowego
bocznego (LHA), wykazujących ekspresję oreksyn (ORX) i hormonu
melanotropowego (MCH)
• LHA wysyła projekcję do kory mózgowej, regulując napęd pokarmowy
• Podczas i po posiłku występują liczne sygnały (poprzez jądro pasma samotnego –
NTS):
• smak, rozciągnięcie ścian żołądka, jelit – pasmo samotne, jądro pasma samotnego (NTS)
• Enterohormony
• Leptyna
• Glukoza

Pęczek skośny Broca(DB) - (A)

Jądro zaskrzyżowaniowe (B),
Jądro nadskrzyżowaniowe (SCh) i jądro przedwzrokowe przyśrodkowe
(MPO) (C)
Jądro grzbietowo-przyśrodkowe (DMH), sklepienie (fx) i pole
podwzgórzowe boczne (LHA) (C,D),
Jądro brzuszno-przyśrodkowe (VMH) (E)
Jądro główne pęczka suteczkowego (pm) i suteczkowo-wzgórzowego
(mt) (F)
Podziałka = 10 mm.

Hipokretyny/Oreksyny
Oreksyny (Ox) = hipokretyny (Hcrt),
peptydy podwzgórza produkowane
głównie w:
• w LHA (lateral hypothalamic area)
• PH (posterior hypothalamus)
• w rdzeniowych neuronach
wstępujących, nerwie błędnym oraz
niecholinergicznych neuronach
wegetatywnych układu pokarmowego

• Peptydy odkryte w 1998 r przez dwie niezależne grupy

badawcze
• Grupa kierowana przez J.G. Sutcliffe’a – badania białek
syntetyzowanych w podwzgórzu szczura - dwa białka:
39 aa i 29 aa
• Ze względu na występowanie w bocznej części
podwzgórza (hypothalamus) oraz ich podobieństwo
strukturalne do hormonu jelitowego sekretyny
(secretin) nadano im nazwę hipokretyny
• W tym samym czasie grupa kierowana przez M.
Yanagisawę wyizolowała z wyciągu podwzgórza
szczura dwa peptydy pobudzające receptor oznaczony
symbolem HFGAN72 – silnie działający peptyd 33 aa
oraz peptyd 28 aa o znacznie słabszym działaniu.
• Nowo odkrytym peptydom nadano nazwę oreksyny
(oreksyna A i oreksyna B), od greckiego słowa orexis
oznaczającego apetyt, gdyż ich wstrzyknięcie do
komór bocznych mózgu szczura stymulowało
pobieranie pokarmu u zwierząt
• Po ustaleniu struktury pierwszorzędowej hipokretyn i
oreksyn okazało się, że oreksyna A jest identyczna z
hipokretyną 1, a oreksyna B z hipokretyną 2

• Od tego czasu w piśmiennictwie

równoważnie używane są obie nazwy
peptydów
• Odkrycie hipokretyn - istotny przełom
w zrozumieniu mechanizmu regulacji
 snu i czuwania
Układ oreksygeniczny
• Mimo stosunkowo małej liczby w podwzgórzu ich
aksony tworzą szeroką sieć obejmującą rozległe
obszary ośrodkowego układu nerwowego
• W podwzgórzu docierają niemal do wszystkich jego
elementów strukturalnych
• Ponadto do kory zakrętu obręczy, hipokampa, opuszki
węchowej, wzgórza, szyszynki, przegrody, ciała
migdałowatego, istoty czarnej, pnia mózgu oraz rogów
bocznych i tylnych rdzenia kręgowego
• Szczególnie gęste unerwienie hipokretynowe mają
miejsce sinawe, jądra szwu, twór siatkowaty rdzenia
przedłużonego, jądra przykomorowe wzgórza i jądra
przegrody przeźroczystej

Główne połączenia neuronów hipokretynowych w mózgu. LDT –

boczno-grzbietowe jądro nakrywki, TMN – jądro guzowo-suteczkowe
podwzgórza, LC – miejsce sinawe, DR – jądra szwu, VLPO –
brzuszno-boczne jądro przedwzrokowe, SCN – jądra nadskrzyżowaniowe
podwzgórza, ACh – acetylocholina, GABA – kwas γ-aminomasłowy, GLU
– kwas glutaminowy, HA – histamina, 5-HT – serotonina, NA –
noradrenalina
• LC – locus coeruleus
(miejsce sinawe, NA)
• TMN – tuberomamillary
nucleus (j. guzkowosuteczkowate,
His)
• Raphe – jądra szwu
(5-HT)
• LDT – laterodorsal
tegmental nuclei (ACh)
• VTA – ventral tegmental
area (DA)
• PPT – pedunclopontine
tegmental nuclei (ACh)

Regulacja aktywności
neuronów Ox
stymulujące
• Glu, ACh
• Grelina
• Cholecystokinina
• neurotensyna
• Glucagon-like peptide1
• Wazopresyna,
• Oksytocyna
• CRF
• ATP
hamujące
• GABA, ACh (6%),
• 5-HT,
• DA, NA
• NPY
• Glukoza
• Leptyna
• Adenozyna

Funkcje oreksyn
• Nasilają napęd pokarmowy
• Zapobiegają zasypianiu,
podtrzymują czuwanie
• Udział w regulacji emocji, układu
nagrody
• Mają wpływ na uzależnianie się
Regulacja zachowań
 pokarmowych
• Aktywność Ox wzrasta w dzień i pod
wpływem głodzenia (uwalniana
grelina, spadek stężenia glukozy,
hamowana przez czuciowy szlak
nerwu błędnego)
• Oreksyny z LHA stymulują jądro
łukowate do wydzielania NPY, a
hamują produkcję POMC
• Neuropeptyd Y (NPY) - bardzo silny
sygnał stymulujący zachowania
pokarmowe
• Neurony NPY-ergiczne są regulowane
przez OxA, grelinę i leptynę

Oreksyny a stres
• OxA pobudza wydzielanie CRF
(corticotropin releasing factor) w:
– PVN (jądro przykomorowe)
– CeA (jądrze środkowym ciała
migdałowatego)
Układ limbiczny
• Wpływ Ox i NPY na jądro półleżące
(nucleus accumbens, Nac)
• Regulacja reakcji ruchowych,
• Czynności popędowo-emocjonalnych,
• Odczuwania przyjemności (układ
nagrody)
• Wpływ na pobieranie pokarmu
Oreksyny pobudzają neurony dopaminergiczne
pola
brzusznego nakrywki (VTA), co aktywuje jądro
półleżące

Układ limbiczny
 Elementy układu
limbicznego
• Kora
– zakręty oczodołowe
– zakręt gruszkowaty i śródwęchowy
– hipokamp
• Ośrodki podkorowe
– przegroda przeźroczysta
– jądro półleżące
– ciało migdałowate
– ciała suteczkowate
– jądra przednie i przyśrodkowe
wzgórza
• Połączenia
– sklepienie
– pęczek suteczkowo-wzgórzowy
– Prążek krańcowy
 Hipokamp

Drogi układu limbicznego

• Drogi wewnętrzne
– Krąg Papeza
• Drogi zewnętrzne
– do kory przedczołowej
– do jąder śródblaszkowych wzgórza
– do jąder uzdeczki
– do tworu siatkowatego pnia mózgu

Ciało migdałowate
• Kompleks skupisk istoty szarej kresomózgowia
• Położenie w przednio-przyśrodkowej części płata
skroniowego, ku przodowi od rogu dolnego komory IV
• Włókna wszystkich dróg czuciowych bezpośrednio i
pośrednio , przez wyspę, przez wzgórze i z I-rzędowej
 kory czuciowej
• Projekcja dwustronna do kory przedczołowej,
hipokampa, podzgórza i przegrody przeźroczystej

Neuropsychologia emocji
• drogi aferentne:
– ciało migdałowate otrzymuje bocznice
wszystkich dróg czuciowych bezpośrednio
ze wzgórza (drogi szybkie ale mało
pojemne) oraz z kory kojarzeniowej dla
czucia (drogi wolniejsze ale więcej
danych)
– inne połączenia to: hipokamp, przegroda,
podwzgórze, twór siatkowaty
• drogi eferentne: jądra podstawy, pole
sinawe, obszar brzuszny nakrywki,
podwzgórze
Krąg Papeza
Torebka wewnętrzna
• Drogi wzgórzowo-korowe
• Drogi siatkowato-korowe
• Drogi korowo-podkorowe
– korowo-rdzeniowe
– korowo-jądrowe
– korowo-mostowe
– korowo-prążkowiowe
– korowo-czarne

Drogi ruchowe
Droga piramidowa
 Anatomia prawidłowa z
elementami anatomii
topograficznej
Wykład 28. Kresomózgowie
Kresomózgowie
• Boczne
– płaszcz
– istota biała półkul
– jądra podkorowe
• Środkowe
– blaszka krańcowa
– pole przedwzrokowe
– spoidła
• Przegroda kresomózgowia
– sklepienie
– przegroda przeźroczysta

Kora mózgowa
• Wierzchnia warstwa
 kresomózgowia (tzw. płaszcz –
pallium) grubości 1,5-4,5 mm
•
Powierzchnia 2200-2500 cm2
• Podział na duże obszary zwane
płatami (szczelina środkowa,
szczelina boczna mózgu, bruzda
centralna) oraz mniejsze zwane
zakrętami (bruzdy II-rzędu)
• Zróżnicowanie strukturalne (47
pól cytoarchitektonicznych) i
czynnościowe
• Organizacja warstwowa: 3 – 6
warstw o identycznej budowie
• Organizacja kolumnowa: kolumny
o średnicy 200-300 μm, złożone z
neuronów położonych jeden nad
 drugim, w kilku sąsiednich
warstwach
• Współpraca dzięki drogom
kojarzeniowym i spoidłowym

Fałdowanie kory
mózgowej

Kora mózgowa
• Warstwa brzeżna (drobinowa)
• Warstwa ziarnista zewnętrzna
• Warstwa piramidowa zewnętrzna
• Warstwa ziarnista wewnętrzna
• Warstwa zwojowa (piramidowa wewnętrzna)
• Warstwa komórek różnokształtnych
 Podział funkcji
poszczególnych warstw
• Duża liczba neuronów (9-10 mld)
• Mała różnorodność komórek (piramidalne,
gwiaździste, wrzecionowate)
• Do 6000 synaps na neuron
• Prążki wewnętrzne – tzw. kora prążkowana
• Drogi aferentne, eferentne, własne
• Warstwy: 2, 3 i 4 – recepcja
• Warstwy: 5 i 6 – emisja
• Warstwy: 2, 3, 4, 6 - koordynacja

Rodzaje neuronów kory

mózgowej
• Długoaksonalne neurony piramidalne
– rzutowe drogi ruchowe
• Różnokształtne ziarniste neurony
krótkoaksonalne, z dendrytami
biegnącymi w różnych kierunkach -
działają zazwyczaj w niewielkim
 obszarze kory mózgowej, mają różną
budowę i spełniają różne funkcje,
dominują w polach czuciowych

• Neurony wrzecionowate z biegunowo

ułożonymi dendrytami, występujące
głównie w skrajnie położonych
warstwach korowych – kojarzenie
sąsiednich pól
• Neurony gwiaździste - szczególnie
rozbudowane w pierwszorzędowych
okolicach sensorycznych

• Prążki Baillargera: zewnętrzny —

w warstwie IV, wewnętrzny — w
dolnej części warstwy V; drogi
własne kory mózgowej –
 transgyralne, a także terminale
dróg aferentnych
• Prążek warstwy IV w polu 17 (I
rzędowa kora wzrokowa) to tzw.
prążek Gennariego albo
Vicq-d’Azyra

Bruzdy i zakręty powierzchni

przyśrodkowej
Bruzdy i zakręty powierzchni dolnej

Funkcje kory
mózgowej
• Esthesis
• Gnosis
• Mneme
• Praxis

Pola rzutowe
Organizacja kory
sensorycznej
• Pierwszorzędowe obszary
sensoryczne – bodźce z jednego
rodzaju receptora (najczęściej z
jednego projekcyjnego jądra
wzgórza) o organizacji
 somatotropowej
• Obszary parasensoryczne (II –
rzędowe) – przetworzone bodźce
z jednego rodzaju receptora z
różnych okolic ciała
• Obszary asocjacyjne (III –
rzędowe) – scalanie
przetworzonych bodźców z
różnych receptorów
Organizacja kory
motorycznej
• Pole 4 i 6 – kora piramidowa –
końcowy efektor praksji
• Kora pozapiramidowa (obszary
we wszystkich płatach poza
 wyspą) – strategia ruchowa
• Ścisła współpraca z ciałem
prążkowanym i wzgórzem
Pola kojarzeniowe
• Przednie (przedni i środkowy odcinek
zakrętów czołowych – kora przedczołowa)
• Środkowe (pole wyspowo-skroniowe,
planum temporale)
• Tylne (ciemieniowo-potyliczne)

1, 2, 3 zakręt zaśrodkowy
Czynność
• I – rzędowa kora somatosensoryczna:
– Czucie głębokie (epikrytyczne)
– Czucie pospolite (protopatyczne)
• dotyk
• ból
• temperatura
• dyskryminacja dwupunktowa
Uszkodzenie
• Utrata/osłabienie czucia epikrytycznego:
 – agraphestesia
– astereognozja
– utrata czucia wibracji
– hemineglectia
• Utrata/osłabienie czucia protopatycznego

4 – pierwszorzędowa kora
motoryczna
Czynność
• Ruch dowolny
• Percepcja proprioceptywna (we współpracy z
polami 1-3)
• Antycypacja ruchowa (gotowość do ruchu)
• Pamięć motoryczna wzrokowych punktów
topograficznych
Uszkodzenie
• Porażenie strony przeciwległej o charakterze
spastycznym
6, 8 kora przedruchowa – tylne
obszary zakrętów czołowych:
górnego, środkowego i dolnego
Czynność
• Kinetyczne komponenty śladów
pamięciowych (pamięć wyuczonych wzorców
ruchowych)
• Skojarzone spojrzenie
• Śledzenie ruchu (funkcje lustrzane)
• Sensoryczna kontrola ruchu
• Inicjacja ruchu, także werbalizacji
Uszkodzenie
• Apraksja motoryczna (ruchy niedokładne)
• Specyficzne afazje ruchowe (afazja
dynamiczna)
5 i 7 (część przednia i tylna płacika
ciemieniowego górnego)
somatosensoryczna kora
asocjacyjna
Czynność
• Praksja ideacyjna
• Przetwarzanie wzrokowo-przestrzenne
– Gnozja przestrzenna (mentalna rotacja
przestrzenna, podział odcinka, organizacja chaosu)
 – Gnozja somatyczna
• Funkcje werbalne (rytm, intonacja, analiza
semantyczna, kontekts czasowy wypowiedzi,
kategoryzacja zadań)
Uszkodzenie
• Apraksja ideomotoryczna
• Astereognozja
• Specyficzne afazje semantyczne
9-12, 46-47 grzbietowo-boczna kora
przedczołowa – biegun czołowy,
zakręt czołowy górny i środkowy
Czynność
• Planowanie strategii ruchowych
• Integracja bodźców sensorycznych i pamięci
• Intelekt, pamięć, planowanie
• Kontrola emocji
• Myślenie abstrakcyjne, rozumienie metafor
Uszkodzenie
• Zaburzenie myślenia abstrakcyjnego
• Zaburzenia przypominania
• Niedostosowanie społeczne
 11 pole czołowo oczodołowe –
zakręty oczodołowe
Czynność
• Zachowania społeczne
• Kojarzenie twarzy i nazwisk
• Proces decyzyjny
Uszkodzenie
• Zachowania aspołeczne
17 pierwszorzędowa kora wzrokowa
(V1)
Czynność
• Somatotropowe bodźce wzrokowe
Uszkodzenie
• Ślepota korowa
18 drugorzędowa kora wzrokowa
(V2)
Czynność
• Przestrzeń
• Wielkość
• Kolor
• Kształt
Uszkodzenie
• Agnozja wzrokowa
19 kojarzeniowa kora wzrokowa
(V3)
Czynność
• Scalanie bodźców wzrokowych z innymi
rodzajami czucia
• Złożona orientacja w przestrzeni
• Znaki pisarskie
• Percepcja i dyskryminacja gestów, obrazów,
wzorów, brył, figur
Uszkodzenie
• Specyficzne afazje
• Zaburzona orientacja w przestrzeni
20 zakręt skroniowy dolny
Czynność
• Funkcje werbalne: przetwarzanie
leksykalno-semantyczne, uwaga słuchowa,
rozumienie ze słuchu
• Pamięć
Uszkodzenie
• Specyficzne afazje
• Zaburzenia zapamiętywania
21 zakręt skroniowy środkowy
Czynność
• Złożone przetwarzanie językowe (analiza
semantyczna, prozodyczna, generowanie
dłuższych wypowiedzi)
• Złożone przetwarzanie dźwięków
• Pamięć
Uszkodzenie
• Specyficzne afazje
• Zaburzenia zapamiętywania
22 zakręt skroniowy górny
Czynność
• Rozpoznawanie i przypominanie dźwięków
• Złożone przetwarzanie językowe:
– płynność
– dobór słów
– rozumienie ze słuchu
Uszkodzenie
• Afazja Wernicke’go:
– niepłynność
– parafazje
– zaburzenie rozumienia mowy
37 zakręt wrzecionowaty
Czynność
• Rozpoznawanie twarzy
• Rozpoznawanie słów
• Rozpoznawanie liczb
• Kategoryzacja zadań
Uszkodzenie
• Prozopagnozja (nierozpoznawanie twarzy)
• Zaburzenie realizacji zadań konstrukcyjnych,
geometrycznych
38 biegun skroniowy
Czynność
• Przetwarzanie językowe
• Doświadczanie emocji
• Funkcje wykonawcze
Uszkodzenie
• Zaburzone rozumienie mowy w szumie
• Nierozróżnianie bliskoznacznych pojęć
• Zaburzenia emocjonalne
39 zakręt kątowy
Czynność
• Wzrokowa percepcja informacji werbalnej
(litery i cyfry)
• Przetwarzanie językowe
• Funkcje matematyczne
• Funkcje poznawcze
Uszkodzenie
• Akalkulia
• Agrafia
• Agnozja wzrokowa w przestrzeni (np. stron,
palców)
• Afazja semantyczna
40 zakręt nadbrzeżny
Czynność
• Centralne pole praksji
• Przetwarzanie językowe
• Orientacja w przestrzeni
Uszkodzenie
• Afazja typu Wernicke’go
41, 42 zakręty skroniowe
poprzeczne
Czynność
• Pierwszo- i drugorzędowa kora słuchowa:
– Wysokość
– Głośność
– Dyskryminacja głosek
– Powtarzanie ze słuchu (funkcje lustrzane)
Uszkodzenie
• Głuchota korowa
• Amuzja
• Apercepcja słuchowa
43 zakręt zaśrodkowy – część dolna
Czynność
• Czucie smaku
Uszkodzenie
• Dysgeusia
44, 45 zakręt czołowy dolny pars orbitalis
et triangularis
Czynność
• Znaki pisarskie
• Ekspresja mowy
• Analiza fonologiczna, syntaktyczna,
semantyczna
• Przetwarzanie sekwencji słów
• Powtarzanie (funkcje lustrzane)
Uszkodzenie
• Zaburzenie ekspresji wypowiedzi
• Agrafia, dysgrafia

Specjalizacja płatów i
półkul
• Płat czołowy:
intelekt, logiczne myślenie, abstrahowanie,
porządkowanie czasu
• Płat skroniowy:
słuch, rozumienie mowy, zapamiętywanie
• Płat ciemieniowy: czucie, praksja,
porządkowanie przestrzeni
• Płat potyliczny:
 percepcja i pamięć wzrokowa
LEWA PÓŁKULA:
• racjonalna
• analiza sekwencyjna
• percepcja słów
PRAWA PÓŁKULA
• emocjonalna
• analiza holistyczna
• percepcja muzyki

Płat czołowy
• percepcja, wzmacnianie lub
wygaszanie emocji (kora
oczodołowo-czołowa,
połączenia z układem
limbicznym)
• pośredniczenie w abstrakcyjnym
myśleniu
• organizacja zachowania według
logiki i czasu
• hamowanie spontanicznych
reakcji na bodźce otoczenia
• podtrzymywanie zachowań
poznawczych
Uszkodzenia płatów
czołowych
• objawy ruchowe – zaburzenia
planowania i strategii ruchu (kora
ruchowa i przedruchowa)
• zaburzenia osobowości i emocji
(ubytki w polach
oczodołowo-czołowych)
• zaburzenia poznania i pamięci
 (ubytki w polach
grzbietowo-bocznych)
Objawy poznawcze -
osłabienie
• planowania i tworzenia strategii
• utrzymania uwagi
• sekwencjonowania (tzw.
zaniedbywanie celu mimo pełnego
zrozumienia zadania)
• pamięci (zaburzenie przypominania i
następstwa bez zaburzenia w
rozpoznawaniu)
• funkcji węchowych

Płat ciemieniowy
• Orientacja w przestrzeni
• Orientacja w schemacie własnego
ciała
• Praksja
• Komunikacja werbalna
Płat ciemieniowy -
uszkodzenia
• Apraksja
• Afazja semantyczna
• Dezorientacja w przestrzeni i
schemacie własnego ciała
Płat skroniowy
• Pamięć trwała
• Kora słuchowa i przedsionkowa
• Znaki pisarskie
• Twarze ludzkie
 Płat skroniowy -
uszkodzenia
• Agnozja apercepcyjna
(zaburzenia głównie
identyfikacji obrazów
skomplikowanych,
zniekształconych czy
przetworzonych a także
rozróżniania kształtów)
• Niemożność zapamiętywania

Agnozja słuchowa
• czysta głuchota słów (agnozja
słuchowa mowy) – obustronne
 uszkodzenie w zakręcie
skroniowym górnym
• agnozja dźwięków (amuzja)
Agnozja wzrokowa
• Afazja oczna (brak zdolności nazywania
obserwowanych przedmiotów przy
zachowanej zdolności ich nazywania po
rozpoznaniu dotykiem) – części brzuszne
płatów skroniowych
• Prozopagnozja (niepamięć twarzy przy
zachowaniu zdolności identyfikacji po głosie
oraz rozumienia ekspresji twarzy) – prawa
kora skroniowa i potyliczna: zakręt językowy,
potyliczno-skroniowy przyśrodkowy,
płatowatość ciała modzelowatego, zakręt
hipokampa, ciało migdałowate
Neuropsychologia: metody
badań – orientacja
 przestrzenna
Neuropsychologia: metody
badań – orientacja
przestrzenna
• Lokalizowanie punktów w
przestrzeni
• Odróżnianie tła od postaci
• Rozpoznawanie twarzy i wyrazu
twarzy
• Dopasowywanie krzywej do
części koła pod określonym kątem
Neuropsychologia: metody
badań – testy i zadania
słowne
• Badany musi zdecydować, czy
prezentowane słowa kończą się
na spółgłoskę czy na samogłoskę
• Zadanie kojarzenia słów w grupy
według znaczenia
• Ciche i głośne czytanie
• Prezentacja słów i pseudosłów

Mowa, lateralizacja, płeć

• 96% praworęcznych ma ośrodki mowy
tylko
w lewej półkuli, 60% leworęcznych
obupółkulowo
• Dominacja lewej półkuli dotyczy 95%
mężczyzn i 80% kobiet
• Spośród 9% ludzi leworęcznych tylko
3% ma ośrodek mowy jedynie w
 prawej półkuli
• Prawa półkula odpowiada za
zabarwienie emocjonalne wypowiedzi,
rytm i intonację (prozodia)

Mowa, lateralizacja, płeć

• Lewa półkula
– Płat czołowy: decyzyjne zadania
leksykalne
– Płat skroniowy: słuchanie słów, czytanie,
pamięć werbalna
• Prawa półkula: zautomatyzowane
recytowanie, wyliczanie, rozumienie
metafor, żartów, anegdot
W procesie komunikacji
 werbalnej
Eferentna afazja ruchowa
– zakręt czołowy dolny, zakręt
przedśrodkowy
• mowa telegraficzna, uproszczona,
uboga w przedrostki, przyrostki,
czasowniki
• mowa niezgodna
z regułami gramatycznymi, brak
końcówek fleksyjnych

Afazja transkorowa ruchowa,

afazja dynamiczna
– dodatkowy obszar ruchowy
• zaburzenia dialogu
i narracji
• niechęć do odpowiadania na
pytania

Afazja czuciowa – zakręt

skroniowy górny
• brak rozumienia mowy cudzej i własnej
• mowa ma charakter żargonu
• omówienia, neologizmy, parafazje
słowne i słuchowe

Afazja akustyczno-mnestyczna
(przewodnictwa, insularna)
– pęczek łukowaty, zakręt nadbrzeżny,
 wyspa
• trudność lub niemożność powtarzania
ciągów słów
• trudność nazywania przedmiotów
• rozumienie i spontaniczna mowa
niezaburzone
Afazja transkorowa czuciowa,
afazja semantyczna - zakręt
kątowy
• niezdolność rozumienia mowy
• aleksja, agrafia, akalkulia
• zaburzenie rozumienia struktur
gramatycznych
• zaburzenia orientacji
w przestrzeni

Anatomiczne podłoże
 kojarzenia
Drogi kojarzeniowe
• Wewnątrzkorowe (prążki korowe) – połączenia
sąsiednich pól
• Włókna łukowate krótkie – połączenia sąsiednich
zakrętów
• Włókna łukowate długie – połączenia odleglejszych
zakrętów
• Drogi międzypłatowe
– pęczek podłużny górny
– pęczek łukowaty
– pęczek podłużny dolny
– obręcz
– pęczek haczykowaty
– pęczek podspoidłowy
– pęczek potyliczny pionowy

Spoidła
• Przednie
 – płat skroniowy górny i środkowy
– kora węchowa
• Wielkie
– Półkule
• Sklepienia
• Tylne
– pole przedpokrywowe
– jądra okoruchowe
– pęczek podłużny przyśrodkowy
• Uzdeczek
– jądra uzdeczek

Ciało modzelowate
• 200-800 mln włókien
• łączy homologiczne ale i
niehomologiczne pola kory nowej
• występuje tylko u łożyskowców
• Włókna spoidłowe
• Włókna rzutowe (tractus
olfactohippocampicus, fibrae
 corticothalamicae)
• tylna część ciała modzelowatego
(cieśń) większa u kobiet oraz u
oburęcznych mężczyzn

Sklepienie
Historia komisurotomii
• Erickson 1940, Mc Culloh 1949: drogą
ciała modzelowatego napad
padaczkowy szerzy się z jednej półkuli
na drugą
• Lashley 1951: rola ciała
 modzelowatego polega na
zabezpieczeniu przed uginaniem się
półkul mózgowych
• Myers i Sperry 1958: słynne
doświadczenia na kotach ze
wzrokowym rozróżnianiem
prezentowanego obiektu poddanych
przecięciu skrzyżowania wzrokowego i
ciała modzelowatego
• Vogel i Bogen 1960-1967: operacje u
ludzi

Doświadczenia ze split
brain
Efekty przecięcia ciała
 modzelowatego
• trudności w wykonywaniu poleceń
wielokrotnie złożonych, w tym
wymagających uwagi podzielnej
• trudności w używaniu lewej ręki
(apraksja lewostronna)
• lewostronna agnozja dotykowa,
węchowa, aleksja
• nasilenie się specjalizacji
międzypółkulowej
• rywalizacja rąk – konflikt
intermanualny
• objaw obcej ręki

Wyspa
• Piąty płat kory mózgowej, ukryty
za wieczkami: czołowym,
 ciemieniowym i skroniowym
• Otrzymuje bocznice wielu dróg
czuciowych ekstero- i
interoceptywnych oraz
autonomicznych, przekazuje do
kory pozostałych płatów
• Integracja wielozmysłowa i
prezentacja obszarom kory
somatosensorycznej
• Percepcja, utrzymanie
świadomości, emocje, interakcje
społeczne, procesy poznawcze,
komunikacja werbalna (płynność
mowy)
• Generowanie reakcji
czuciowo-ruchowych na poziomie
podkorowym, w tym w
odpowiedzi na ból

Unaczynienie mózgowia

Tętnica podstawna
Pola naczyniowe wnętrza
mózgu

Żyły mózgowia
• Układ powierzchowny mózgu
– Żyły zespoleniowe kory
– Żyła środkowa mózgu powierzchowna i
głęboka
– Żyła podstawna mózgu
• Układ głęboki mózgu
– Żyła przegrody przeźroczystej
– Żyła wzgórzowo-prążkowiowa
– Żyła głęboka mózgu
– Żyła wielka mózgu
• Żyły móżdżku i pnia mózgu

Układ głęboki

Zatoki żylne opony

twardej
 Anatomia prawidłowa
z elementami anatomii
topograficznej
Wykład 27. Pień mózgu, móżdżek, rdzeń
kręgowy. Przegląd dróg nerwowych
Móżdżek
• Robak
• Półkula
• Dolinka móżdżku
• Migdałek, grudka, kłaczek
• Konary: górny, środkowy, dolny
• Szczelina:
– pierwsza
– pozioma
– zapiramidowa

Konary móżdżku
• Środkowy - pedunculus cerebelli
medius (brachium pontis)
• Górny - pedunculus cerebelli
superior (crus
cerebello-cerebralis)
• Dolny - pedunculus cerebelli
inferior (corpus restiforme)

Budowa wewnętrzna
móżdżku
• Istota biała (konary)
• Jądra
– czopowate
– kulkowate
– zębate
– wierzchu
 Podział
filogenetyczno-funkcjonalny
• Pramóżdżek (móżdżek przedsionkowy ) – płat
grudkowo-kłaczkowy - kontrola postawy ciała
Jądro wierzchu
• Móżdżek stary (móżdżek rdzeniowy) – płat przedni–
napięcie mięśniowe Jądro czopowate i kulkowate
• Móżdżek nowy (móżdżek mostowy albo mózgowy) -
płat tylny - precyzyjne ruchy wyuczone
Jądro zębate

Struktura kory móżdżku

• warstwa drobinowa (komórki
gwiaździste małe, duże, komórki
koszyczkowe)
• warstwa zwojowa (komórki
gruszkowate)
• warstwa ziarnista (komórki ziarniste
małe, duże, horyzontalne, Golgiego)
• 15 mln neuronów, 200 zakrętów i
szczelin, 16 płacików Reil’a
Połączenia móżdżku
• Drogi doprowadzające:
– przedsionkowo-móżdżkowa
– oliwkowo-móżdżkowa (włókna pnące)
– rdzeniowo-móżdżkowa przednia i tylna (włókna kiciaste,
mszyste)
– jądrowo-móżdżkowa
– siatkowato-móżdżkowa
– łukowato-móżdżkowa (mostowo-móżdżkowa)
– włókna łukowate zewnętrzne opuszki

• Drogi odprowadzające:
– móżdżkowo-czerwienna
– móżdżkowo-siatkowata
– móżdżkowo-przedsionkowa

Drogi
rdzeniowo-móżdżkowe

Śródmózgowie
 Budowa zewnętrzna
• Konar mózgu(odnoga mózgu)
• Bruzda boczna, przyśrodkowa śródmózgowia
• Dół międzykonarowy, istota dziurkowana
tylna
• Trójkąt podszyszynkowy
• Zasłona rdzenna przednia, wędzidełko
zasłony
• Trójkąt wstęgi

Podział anatomiczny
śródmózgowia
• Ciało czworacze (= pokrywa -
tectum):
– wzgórki górne, dolne
– blaszka czworacza (=lamina tecti)
• Konar mózgu:
– nakrywka
 – odnoga mózgu
Budowa wewnętrzna
• Pokrywa
• Odnoga mózgu
– droga korowo-rdzeniowa, jądrowa
– droga korowo-mostowa
– droga korowo-siatkowata
• Nakrywka
• wodociąg mózgu
• jądro czerwienne
• istota czarna
• istota szara środkowa
• pęczki istoty białej (wstęga przyśrodkowa, boczna,
pęczek podłużny przyśrodkowy, droga środkowa
nakrywki, konar górny móżdżku)
• twór siatkowaty
• jądro międzykonarowe, pęczek tyłozgięty

Most
Budowa zewnętrzna
• Dół przed- zamostowy
• Wyniosłość piramidowa
• Bruzda pośrodkowa
• Włókna poprzeczne powierzchowne
• Taśma mostu
• Pęczek skośny mostu
• Wzgórek mostu

Budowa wewnętrzna
• Część brzuszna
– pęczki podłużne mostu
– jądra mostu
– włókna poprzeczne mostu
• Część grzbietowa – nakrywka
– ciało czworoboczne
– istota szara środkowa
– twór siatkowaty
– konar środkowy móżdżku
– Pęczki istoty białej (pęczek podłużny
przyśrodkowy, wstęga boczna, przyśrodkowa,
wzgórzowa)

Rdzeń przedłużony =
opuszka
 Budowa zewnętrzna
• Szczelina pośrodkowa przednia
otwór ślepy
• Piramida
• Bruzda brzuszno-boczna, grzbietowo-boczna
• Oliwka
• Włókna łukowate zewnętrzne
• Bruzda pośrodkowa tylna
• Pęczek smukły
• Bruzda pośrednia tylna
• Pęczek klinowaty

Budowa wewnętrzna
• Piramida
• Nakrywka tyłomózgowia
– jądro dolne oliwki
– jądra dodatkowe oliwki
– twór siatkowaty
– istota szara środkowa
– konar dolny móżdżku
– pęczki istoty białej (pęczek podłużny
 przyśrodkowy, wstęga przyśrodkowa, trójdzielna,
wzgórzowa)

Komora IV

Twór siatkowaty pnia

mózgu
Struktura tworu
siatkowatego
• Jądra:
– Boczne (drobnokomórkowe) – czucie
– Przyśrodkowe (wielko i
olbrzymiokomórkowe) – motoryka,
czynności wegetatywne
– Pośrodkowe (szwu i miejsca sinawego):
 czuwanie i świadomość
• Drogi
– korowo-siatkowata
– rdzeniowo-siatkowata
– konar ciała suteczkowatego
– pęczek podłużny grzbietowy
– móżdżkowo-siatkowata

Jądra nerwów
czaszkowych
• Czuciowe w pasie bocznym
• Ruchowe w pasie pośrodkowym
• Wisceromotoryczne i
wiscerosensoryczne
(autonomiczne) w pasie
pośrednim
Jądra nerwów czaszkowych
• Jądra boczne (czuciowe)
• Szereg tylno-przyśrodkowy (XII, VI, IV, III)
• Szereg przednio-boczny (XI, X, IX, VII, V)
• Jądra przywspółczulne

Autonomiczna
i integracyjna czynność
pnia
• Układ ruchu –piramidowy i
pozapiramidowy
• Odruchy i automatyzmy ruchowe w
obrębie nerwów czaszkowych
• Układ równowagi
• Droga słuchowa

Układ piramidowy
 – Kora piramidowa – I neuron
– Droga korowo-rdzeniowa
– Droga korowo-jądrowa
– Jądra nerwów czaszkowych – II
neuron
– Rogi przednie istoty szarej
rdzenia kręgowego – II neuron

Układ pozapiramidowy
• kora pozapiramidowa (zakręt czołowy
górny, środkowy, dolny)
• ciało prążkowane
• istota czarna
• jądro niskowzgórzowe
• Jądro brzuszne przednie wzgórza
Połączenia w układzie
pozapiramidowym
• Drogi korowo-mostowo-móżdżkowe
• Droga móżdżkowo-czerwienno-wzgórzowa
• Drogi korowo-prążkowiowe
• Pętla soczewkowa
• Drogi pozapiramidowe rdzenia
kręgowego
– Przedsionkowo-rdzeniowa przednia,
boczna (nieskrzyżowana)
– Siatkowato-rdzeniowa przednia, tylna
– Czerwienno-rdzeniowa
– Pokrywowo-rdzeniowa

Pozostałe struktury
 układu ruchu
Kompleks
jąder oliwki
• dolne (główne, „ruchowe”) – połączenia z
neocerebellum, rdzeniem kręgowym i tworem
siatkowatym
• górne (jądro mostowe oliwki)
• dodatkowe („równoważne”) – drogi do
paleocerebellum i do ślimaka
• przyśrodkowe
• grzbietowe
Kompleks górnego jądra
oliwki
• Przyśrodkowe
• Boczne
• Jądro przyśrodkowe ciała czworobocznego
• Jądra okołooliwkowe
 Kompleks górnego jądra
oliwki
• Jądro przyśrodkowe – różnica czasowa
dotarcia dźwięku do obu uszu (do 10
mikrosekund); aksony do wzgórka dolnego
• Jądro boczne i jądra ciała czworobocznego –
różnica w natężeniu dźwięku docierającego
do obu uszu; aksony do wzgórka dolnego
• Jądra okołooliwkowe – pęczek
oliwkowo-ślimakowy
• Zmniejszenie czułości komórek słuchowych
wewnętrznych
• Lokalizacja źródła dźwięku

Dolne jądro oliwki

Drogi aferentne
• Wzgórek górny
• Okolica przedpokrywowa
• Jądro czerwienne
• Wzgórze
• Prążkowie
• Rdzeń kręgowy
Drogi eferentne
• Móżdżek nowy
• Rdzeń kręgowy (droga oliwkowo-rdzeniowa)

Droga piramidowa

Uszkodzenia
Pęczek podłużny
przyśrodkowy
• Odruch rogówkowy
• Odruch bródkowy
• Odruch
przedsionkowo-okoruchowy
• Odruchy słuchowe

Pętle sprzężeń zwrotnych

w układzie ruchu
Drogi czucia somatycznego

Droga słuchowa
Droga wzrokowa
Przegląd struktur pnia
mózgu
Rdzeń przedłużony –
skrzyżowanie piramid
 Rdzeń przedłużony –
skrzyżowanie wstęg
Rdzeń przedłużony –
odcinek oliwkowy
Rdzeń przedłużony –
konar dolny móżdżku
Most – poziom konara
środkowego móżdżku
Most – odcinek górny
Śródmózgowie – wzgórek
górny
Drogi i ośrodki dolnej części
 pnia mózgu
• Droga sznura tylnego
• Wstęga przyśrodkowa
• Komora IV
• Jądro oliwki
• Włókna łukowate wstęgi przyśrodkowej
• Skrzyżowanie piramid
• Droga korowo-rdzeniowa przednia
• Droga korowo-rdzeniowa boczna
• Przewód środkowy rdzenia kręgowego

Drogi i ośrodki dolnej części

pnia mózgu
• Wstęga przyśrodkowa
• Droga piramidowa
• Droga oliwkowo-rdzeniowa
• Jadro oliwki
• Pęczek podłużny przyśrodkowy
• Konar środkowy móżdżku
• Jądro ślimaka grzbietowe
• Jądro ślimaka brzuszne
• Drogi rdzeniowo-móżdżkowe
• Droga wzgórzowo oliwkowa
• Pasmo rdzeniowe nerwu trójdzielnego
• Droga rdzeniowo-wzgórzowa
 Rdzeń kręgowy
• Długość ok. 45 cm
• 12x15 mm w przekroju poprzecznym
• Tkanka nerwowa – do L1/L2 (u niemowląt
S4/S5); po 4 rż. rdzeń kręgowy nie wzrasta
• 31 segmentów
• Każda z par nerwów rdzeniowych podąża do
przynależnego mu otworu międzykręgowego
• Conus medullaris
• Cauda equina: poniżej stożka
• Filum terminale: nie zawiera elementów
nerwowych, do os coccygis

Rdzeń kręgowy
• Istota szara
• Istota biała
• Drogi nerwowe
– Czuciowe
• Dotyk
• Ból, temperatura
• Czucie głębokie
– Ruchowe
• Piramidowe
 • Pozapiramidowe
– siatkowato-rdzeniowa
– oliwkowo-rdzeniowa
– przedsionkowo-rdzeniowa
– pokrywowo-rdzeniowa
– czerwienno-rdzeniowe
– Własne (kojarzeniowe)

Odmienne cechy morfologii w zależności

od odcinka

Struktura rdzenia
kręgowego
• Istota szara – róg tylny, przedni,
pośredni, spoidło szare
• Istota biała: sznur przedni, środkowy,
tylny
• drogi
– wstępujące
– zstępujące
 – własne

Unaczynienie rdzenia
kręgowego
Unaczynienie segmentalne (tylko 2-14
tętnic; śr. 6 przetrwa do dorosłości)
• tt. międzyżebrowe tylne, tt. Lędźwiowe, t.
biodrowo-lędźwiowa - gałęzie rdzeniowe
• t. korzeniowa przednia (1 dominująca – t.
Adamkiewicza) – zasilanie a. spinalis ant.
• t. korzeniowa tylna – zasilanie a. spinalis
posterolateralis sin. dx.
Unaczynienie systemowe
• A. spinalis anterior – cornu ant.
• Aa. spinales posteriores – cornu post.,
subst. alba
Odpływ żylny
Autonomia rdzenia
kręgowego

Skrzyżowanie piramid

Odcinek podoliwkowy

Odcinek oliwkowy
 Odcinek oliwkowy
komora IV

Odcinek oliwkowy
komora IV

Dolny odcinek mostu

Środkowy odcinek mostu

Górny odcinek mostu
Wzgórek dolny

Wzgórek górny
Międzymózgowie
 Anatomia prawidłowa z
elementami anatomii
topograficznej
Wykład 29. Narząd wzroku
Narząd wzroku
• Oko
– gałka oczna
– nerw wzrokowy
• Narządy oka dodatkowe
– mięśnie
– naczynia
– nerwy
– gruczoł i drogi łzowe
– tkanka tłuszczowa
– mięsień oczodołowy
– powieki, rzęsy, brwi

Gałka oczna
• Ściana gałki ocznej
– błona włóknista
– błona naczyniowa
– błona nerwowa
• Zawartość gałki ocznej
– ciecz wodnista
– ciało szkliste
– soczewka
Błona włóknista
• Rogówka
– promień 7 mm, grubość 0,5-0,6 mm w
środkowej, 0,8-1,0 mm w części obwodowej
– 6 warstw histologicznych
– bardzo bogate unerwienie (300-600 x więcej
receptorów czuciowych niż w skórze)
– brak naczyń krwionośnych
• Rąbek rogówki – strefa przejściowa
• Twardówka
– promień 12 mm, grubość 0,3-1,3 mm
– tkanka łączna włóknista
– 3 warstwy histologiczne
 – zatoka żylna twardówki (kanał Schlemma),
więzadło grzebieniaste, kanał twardówki, blaszka
sitowa twardówki, otwory żył wirowatych

Błona naczyniowa
(jagodówka, uvea)
• Naczyniówka
• Ciało rzęskowe
• Tęczówka
Naczyniówka (choroidea)
• Tylna , największa część błony
naczyniowej gałki ocznej
• Położona pomiędzy siatkówką a
twardówką
• Gęsta sieć naczyń krwionośnych
odżywiających i dotleniających
 fotoreceptory siatkówki i ciało
szkliste
• 4 warstwy histologiczne
• Ciemna barwa: gęsta sieć
naczyniowa, melanina (jagoda)
Ciało rzęskowe
• Rąbek zębaty na granicy z
naczyniówką
• Mięsień rzęskowy (włókna
południkowe – do twardówki,
okrężne, promieniste)
• Wyrostki rzęskowe (ok. 70) –
wieniec rzęskowy (corona ciliaris)
• Obwódka rzęskowa (zonula
ciliaris, fibrae zonulares) – włókna
średnicy 2-40 mikrometrów,
 każde utrzymuje 100 g

Tęczówka
• Tarczka średnicy 12 mm
• Brzeg zewnętrzny – rzęskowy,
wewnętrzny – źreniczny
• Rozdziela komorę przednią i tylna
oka
• Obwód tętniczy źrenicy mniejszy,
większy
• Liczne naczynia, nerwy
autonomiczne, komórki
barwnikowe
 Soczewka
• Średnica 9 mm, grubość ok. 4 mm
• Torebka, nabłonek sześcienny, istota
właściwa (kora – 1400 współśrodkowo
ułożonych blaszek, jądro), obwódka rzęskowa
• komórki bezjądrowe, skąpa liczba organelli

Ciało szkliste
• Struktura bezkomórkowa; włókna białkowe +
kwas hialuronowy wiążący wodę
• Konsystencja galaretowata – podobna do
białka jaja kurzego
• 4/5 zawartości gałki ocznej
• Wgłębienie dla soczewki (fossa hyaloidea)
• Więzadła szklisto-torebkowe – struktury
łączące z soczewką
• Więzadła szklisto-rzęskowe – struktury
łączące z ciałkiem rzęskowym
• Canalis hyaloideus – pozostałość po tęnicy
ciała szklistego
 Ciecz wodnista
• Wytwarzana jest w tylnej komorze oka w wyrostku
rzęskowym w ilości ok. 2 mm‫܁‬min. Przez źrenicę
dostaje się do komory przedniej oka
• Kąt tęczówkowo-rogówkowy, kąt przesączania –
struktura odpowiedzialna za odpływ cieczy wodnistej
z komory przednie oka. Od brzegu tylnego nabłonka
rogówki rozciąga się pas tkanki łącznej wysłany
nabłonkiem tworząc przestrzenie kąta
tęczówkowo-rogówkowego. Łączą one komorę
przednią oka z zatoką żylną twardówki, co warunkuje
odpływ cieczy wodnistej
• Kanał Schlemma, zatoka żylna twardówki, kanał
przesączania – biegnący okrężnie wzdłuż granicy
rogówkowo-twardówkowej; wysłany śródbłonkiem.
Ograniczony warstwami twardówki; ścianę
przyśrodkową zatoki stanowi więzadło grzebieniaste
kąta tęczówkowo-rogówkowego. Zatoka łączy
przednią komorę oka przez więzadło grzebieniaste z
układem żył rzęskowych i spojówkowych, stanowi
drogę odpływu cieczy wodnistej oka
 Błona wewnętrzna
• Pars optica (do rąbka zębatego), pars caeca – tarcza
nerwu wzrokowego oraz część rzęskowa siatkówki)
• 10 warstw histologicznych
• Struktura zależna od miejsca (część centralna, część
peryferyjna, plamka żółta)
• Recepcja i wstępna obróbka bodźców świetlnych
• Brak morfologicznego umocowania do naczyniówki
• Plamka żółta, dołek środkowy
• Tarcza nerwu wzrokowego

Fotoreceptory
Komórki zwojowe
Nerw wzrokowy
Przebieg
• 0,7 mm – odcinek wewnątrzgałkowy
• ok. 30 mm odcinek wewnątrzoczodołowy
• 5 mm – odcinek kanałowy (t. oczna)
• 10 mm - odcinek wewnątrzczaszkowy
Struktura
• Pochewka: zewnętrzna, środkowa,
wewnętrzna
• Osłonka mielinowa bez osłonki Schwanna
• Przekrój włókien nerwowych ok. 1,5 mm

Różnice warstw drobno-

i wielkokomórkowych
Neurony warstw
drobnokomórkowych przekazują
sygnały dotyczące :
•Koloru,
•Faktury,
•Kształtu,
•Widzenia stereoskopowego,
podczas gdy neurony warstw
wielkokomórkowych specjalizują
się w wykonywaniu ruchu i
błysków.

Ciało kolankowate
boczne

- Przetwarza informacje, które

służą ustaleniu odpowiedzi na
pytanie o rodzaj obiektu
- Wzmacnia informacje o
kontraście
- Porządkuje informacje o
kolorze, ruchu, formie
- Dopasowuje poziom
przetwarzania sygnału
 Wzgórek górny
pokrywy
-lokalizacja obiektu w otoczeniu
-połączony z jądrami nerwów
okoruchowych oraz mięśniami
szyi
Poduszka wzgórza
• Posiada obukierunkowe połączenia
z korą kojarzeniową potyliczną,
ciemieniową i skroniową
• Otrzymuje impulsację z ciał
kolankowatych bocznych,
przyśrodkowych oraz wzgórków
górnych.
• Integracja informacji wzrokowych,
słuchowych i czuciowych
 Kora wzrokowa
Kora wzrokowa
pierwszorzędowa (V1)
organizacja uporządkowana
odwrotna: informacja z warstw
drobnokomórkowych ciała
kolankowatego bocznego trafia w
dolne obszary warstwy V1,
natomiast z warstw
wielkokomórkowych do obszarów
górnych.

Kora wzrokowa
drugorzędowa
składa się z kilku pól: V2 i V3,
mieszczących się w polu 18 wg
Brodmanna, oraz V4 i V5 (MT)
 mieszczących się w polu 19.
Każde z tych pól specjalizuje się w
analizie różnych aspektów
informacji wzrokowej, takich jak
barwa, kształt, ruch czy głębia i
każdy z nich otrzymuje wejścia z
innych obszarów kory V1
Aparat dodatkowy oka
• Mięśnie
• Narząd łzowy
• Powieka
• Spojówka
• Tkanka tłuszczowa
• Mięsień oczodołowy
• Brew
 Mięśnie zewnętrzne oka
• Pochodzą z tkanki łuków
skrzelowych
• Drobne włókna średnicy 16-23
mikrometrów – najmniejsze w
ustroju człowieka
• Włókna pozbawione śródmięsnej
– brak typowych pęczków,
jednostek motorycznych
• Ogromna liczba włókien
nerwowych
• W endomysium duża liczba
włókien sprężystych

Pozostałe mięśnie
• Okrężny oka
– Część powiekowa
– Część oczodołowa
– M. Hornera (napinacz tarczki) –
grzebien łozy – tarczki obu powiek
– M. Riolana (rzęskowy) – brzeg
wolny powiek
• M. tarczkowy Mullera
• M. oczodołowy Mullera
Mięśnie zewnętrzne
narządu wzroku

Pochewka Tenona (fascia

bulbi)
• Cienka włóknista błona
 pokrywająca gałkę od poziomu
rogówki do nerwu wzrokowego
• Rodzaj kaletki maziowej
• Podczas drobnych ruchów gałka
porusza się w pochewce, podczas
ruchów o większej amplitudzie -
razem z torebką
• Ku przodowi przechodzi w
podspojówkową tkankę łączną
Aparat łzowy
• Gruczoł łzowy
• Przewody wyprowadzające
• Punkty łzowe
• Kanaliki łzowe
• Woreczek łzowy
• Przewód nosowo-łzowy
 Gruczoł łzowy
• Część oczodołowa 2/3
• Część powiekowa 1/3
• Dodatkowa (gruczoł Krauzego) – nad tarczką
powiekową
• Płaciki wielkości główki szpilki
• Gruczoł cewkowo-pęcherzykowy
• Pęcherzyki wyścielone nabłonkiem
walcowatym, pokryte warstwą
mioepitelialną
• 10-12 przewodów wyprowadzających

Powieka
• Skóra
• Tkanka podskórna
• Mięsień okrężny oka
• Tarczka powiekowa, gruczoł
tarczkowy Meiboma, mięsień
 tarczkowy Mullera
• Rzęsy
• Spojówka powiekowa

Spojówka
• Błona śluzowa
• Część powiekowa, gałkowa,
załamek górny i dolny
• Worek spojówkowy
• Dobrze unaczyniona i unerwiona
• Śluz (mucyna – komórki kubkowe)
i łzy (dodatkowe drobne gruczoły
łzowe: Krausego, Wolfringa)
 Unaczynienie oka
• Tętnica środkowa siatkówki
• Tętnice rzęskowe
– tylne
• długie w liczbie 2
• krótkie w liczbie 12-15 – zespolenia z a.
centralis retinae
– przednie (od tętniczek mięśniowych) 5-7
• Żyły nie towarzyszą tętnicom
• Żyły wirowate (4-6 żył uchodzących do
żyły ocznej górnej i dolnej)
• Żyły rzęskowe przednie – bezpośrednie
ujście do żył ocznych
• Brak naczyń limfatycznych

Tętnica oczna
 Unerwienie narządu
wzroku

Droga włókien
wydzielniczych
Oczodół
Podział topograficzny
oczodołu
• Piętro górne – powyżej stożka mięśniowego
• Piętro środkowe – stożek mięśniowy i jego
wnętrze
• Piętro dolne – poniżej stożka mięśniowego
 Droga włókien autonomicznych do
tęczówki i gruczołu łzowego

Szczelina oczodołowa
górna
• Przedział górno-boczny: nerw bloczkowy,
czołowy, łzowy, żyła oczna górna
• Przedział dolno-przyśrodkowy (pierścień
ścięgnisty wspólny) Zinna: nerw okoruchowy
(gałąź górna i dolna), nosowo-rzęskowy,
odwodzący, żyła oczna dolna

• nerw łzowy
• nerw czołowy
• nerw bloczkowy
• mięsień dźwigacz powieki górnej
• mięsień prosty górny
• gałąź górna nerwu okoruchowego
• nerw wzrokowy
• gałąź dolna nerwu okoruchowego
• mięsień prosty boczny
• nerw odwodzący
• nerw nosowo-rzęskowy
• żyła oczna górna

Zatoka jamista
Uwagi kliniczne – operacje
zatok
Stan po operacji zatok przynosowych (brodawczak prawej zatoki
szczękowej). W ścianie przyśrodkowej prawego oczodołu, w jej
przednim odcinku ubytek
kostny długości ok. 7x4 mm, na poziomie przedniego odcinka mięśnia
skośnego górnego, Do tyłu od w/w ubytku mięsień skośny górny nie jest
widoczny na długości 12 mmm, z pozostawieniem słabo widocznej
nitkowatej struktury; tylny odcinek mięśnia dyskretnie grubszy niż
mięśnia lewego oczodołu. Obraz TK wskazuje na przerwanie ciągłości
mięśnia skośnego górnego prawego
oczodołu, być może nitkowata struktura odpowiada niewielkiemu
fragmentowi nieprzerwanego mięśnia - małe rozmiary utrudniają
miarodajną ocenę.

Uwagi kliniczne
• Zespół szczytu oczodołu – nerwy: II, III, IV, V1,
VI
• Zespół szczeliny oczodołowej górnej – nerwy:
 III, IV, V1, VI
• Zespół zatoki jamistej - nerwy: III, IV, V1, V2,
VI, splot autonomiczny na tętnicy ocznej

Objawy
• Porażenie ruchomości gałki ocznej
• Ptosis, exophthalmos
• Rozszerzenie i sztywność źrenicy
• Zniesienie czucia skóry powieki górnej i czoła
• Brak odruchu rogówkowego
• Ból w głębi oczodołu

Uwagi kliniczne
Zmysł węchu
Specjalizacja chemiczna komórek mitralnych
opuszki węchowej
Przestrzenne i czasowe kodowanie sygnału:
rozróżnianie kompozycji zapachów
 Zmysł smaku

Rodzaje smaku
– Słodki — cukry proste, alkohol,
większość aminokwasów
– Kwaśny — jony wodorowe
– Słony – jony metali
– Gorzki – alkaloidy (chinina,
nikotyna)
– Umami— kwas glutaminowy, kwas
asparginowy
Taste Transduction
• The stimulus energy of taste
causes gustatory cell
depolarization by:
– Na+ influx in salty tastes (directly
causes depolarization)
– H+ in sour tastes (by opening cation
channels)
– G protein gustducin in sweet, bitter,
and umami tastes (leads to release
of Ca2+ from intracellular stores,
which causes opening of cation
channels in the plasma membrane)
 Anatomia człowieka
Wykład 20. Narząd słuchu
i równowagi
Narząd słuchu i
równowagi
• Ucho zewnętrzne
– małżowina uszna
– przewód słuchowy zewnętrzny
• Ucho środkowe
– jama bębenkowa
– jama sutkowa
– trąbka słuchowa
• Ucho wewnętrzne
– Błędnik kostny
• przedsionek
• ślimak
• kanały półkoliste
– Błędnik błoniasty
• przewód ślimakowy
• łagiewka, woreczek
• przewody półkoliste
Kość skroniowa-
 ucho zewnętrzne, środkowe, wewnętrzne

Pole słuchowe
Pole słuchowe
Obszar dźwięków słyszalnych oraz
obszary muzyki i mowy dla osoby ze
słuchem prawidłowym i
uszkodzonym
Czynniki działające szkodliwie
na słuch
• Skutki oddziaływania hałasu na organ słuchu zależą
przede wszystkim od poziomu ciśnienia akustycznego
hałasu i czasu narażenia.
• Przyjmuje się, że dla hałasów dla których równoważny
poziom dźwięku A wynosi 85 dB i czasu narażenia 40
lat (przy 8-godzinnym dniu pracy) ryzyko utraty słuchu
wynosi 10%.
• Bardzo niebezpieczne są hałasy o charakterze
impulsowym. Negatywny wpływ hałasu działającego
 w sposób ciągły na narząd słuchu może być
ograniczony przez odruch strzemiączkowy.
• W przypadku hałasów impulsowych czas zadziałania
tego odruchu jest zbyt duży i w konsekwencji energia
akustyczna docierająca do ucha wewnętrznego nie
zostaje ograniczona powodując szybsze uszkadzanie
słuchu.
Hałasy o wysokich poziomach szczytowych, powyżej
130 dB, mogą powodować natychmiastowe
uszkodzenie narządu słuchu prowadzące do głuchoty

Metody badania
słuchu subiektywne
• badanie akumetryczne
• audiometria progowa tonalna
• próby nadprogowe
 Audiometria progowa
tonalna
Metody
obiektywne
• audiometria impedancyjna
• audiometria odpowiedzi
elektrycznych (ABR)
• emisja otoakustyczna (EOAE)
Tympanometria
Klasyfikacja niedosłuchu
• przewodzeniowy
• odbiorczy
 – ślimakowy
– pozaślimakowy
– ośrodkowy
Jama bębenkowa
• 6 ścian
• Kształt soczewki dwuwklęsłej
• Powietrze, kosteczko słuchowe,
mięśnie śróduszne
• Epi- meso, hypotympanum
• Połączenia: nosogardło, jama
sutkowa, system komórek
powietrznych

Ściana przyśrodkowa
• Okienko przedsionka, ślimaka
• Dołek okienka przedsionka,
ślimaka
• Wzgórek
• Bruzda bębenkowa
• Wyrostek ślimakowaty
• Półkanał nerwu twarzowego
• Półkanał kanału półkolistego
bocznego
• Zatoka bębenkowa

Błędnik kostny
Błędnik kostny
 Błędnik błoniasty

Ślimak i narząd Cortiego

Transmisja dźwięków

Transformacja 1
Transformacja 2
 Otoskopia
PWZUŚ - drenaż jam bębenkowych
Układ równowagi
• Móżdżek – centralny ośrodek kontrolujący
• Włókna dośrodkowe:
– jądra przedsionkowe
– proprioceptory
– droga wzorkowa
• Efektory:
– jądro czerwienne
– jądra przedsionkowe
– twór siatkowaty
 Narząd równowagi – część
obwodowa

Nabłonek zmysłowy
Narząd otolitowy
• Reaguje na przyśpieszenia
liniowe, m.in. siły grawitacji
• Pełni rolę w utrzymaniu
prawidłowego napięcia mięśni
posturalnych

Droga równowagi
Połączenia przedsionkowo -
 mózgowe

Droga
przedsionkowo-korowa
Kanały półkoliste
• reagują na przyśpieszenia kątowe
• kontrolują stabilizację obrazów otoczenia
przy szybkich ruchach głowy
• pobudzenie którejkolwiek z par kanałów
powoduje pobudzenie z jednej i hamowanie
z drugiej strony

Prawo Ewalda
• dobańkowy przepływ endolimfy
zwiększa potencjał w kanałach
poziomych a odbańkowy zmniejsza
• dobańkowy przepływ endolimfy
 zmniejsza potencjał w kanałach
pionowych a odbańkowy zwiększa

Sprzężenie z narządem wzroku

Droga
przedsionkowo-rdzeniowa
System równowagi i kontroli
postawy ciała
Oczopląs (nystagmus)
• Spontaniczny oczopląs – objaw patologiczny
• Niemożliwy do symulacji
• Specyficzny dla lokalizacji uszkodzenia (błędnik, pień
mózgu, móżdżek)
• Przedsionkowy: obuoczny, symetryczny, poziomy,
dwufazowy, rytmiczny
• Cechy: kierunek (faza szybka), amplituda (grubo-,
średnio-, drobnofalisty). Szybkość (szybki, średni,
wolny)
 Oczopląs wywołany – próba
cieplna
• Faza szybka zgodna z
pobudzanym błędnikiem
• Faza wolna zgodna z hamowanym
błędnikiem
• Mijanie, padanie zgodne z fazą
wolną
Oczopląs wywołany – próba
obrotowa
• Faza szybka zgodna z pobudzanym
błędnikiem
• Faza wolna zgodna z hamowanym
błędnikiem
• Mijanie, padanie zgodne z fazą wolną
 Zawrót głowy - iluzja ruchu,
najczęściej o charakterze wirowym,
otoczenia lub osoby

VERTIGO
Mniej specyficzne dolegliwości:
bujanie, popychanie, ściąganie,
zaburzenia orientacji, wrażenie ruchu
w głowie, niestabilność

DIZZINESS
Niespecyficzne wrażenie kołowatej
głowy, ciężkiej głowy,
napompowanej głowy, lęku przed
upadkiem

LIGHT–HEADNESS
 Zespół obwodowy i
ośrodkowy
• Zespół obwodowy
– ruch wirowy
– początek nagły, napadowy, stopniowo
wygasa
– od kilkunastu minut do paru tygodni,
epizody
– ruchy głowy/ciała nasilają zawroty
– wymioty, szum, niedosłuch,
nierównowaga

• Zespół ośrodkowy
– trudniej sprecyzować dolegliwości
– początek skryty, trudny do ustalenia, nasilenie
raczej stałe
– napady parosekundowe,
z upadkami, miesiące, lata
– ruch głowy bez znaczenia, nasila stres,
hyperwentylacja
– towarzyszą parestezje, omdlenia, bóle głowy
 – dysocjacja i dysproporcja objawów

Uszkodzenia narządu
przedsionkowego
• Zapalenie neuronu
przedsionkowego
• Choroba Meniere’a
• Łagodne napadowe położeniowe
zawroty głowy
• Półpasiec uszny
• Nerwiak nerwu przedsionkowego
Sąsiedztwo przestrzeni
ucha środkowego
Uwagi kliniczne
Złamania kości skroniowej
Potencjalne objawy
i powikłania złamań kości
skroniowej
Nerw twarzowy
Topografia nerwu
twarzowego
Topografia nerwu
twarzowego
Topografia nerwu
twarzowego
 Topografia nerwu
twarzowego
Zakres unerwienia
Zakres unerwienia
Obwodowe i ośrodkowe uszkodzenie nerwu
twarzowego

Niedowład nerwu
twarzowego
Porażenie obwodowe

Przyczyny
• Zapalenie ucha środkowego
• Złamanie kości skroniowej
• Uraz jatrogenny
• Rana twarzy
• Półpasiec uszny
• Idiopatyczny (Bella) – 75%
• Patologie jamy czaszki
Objawy
• Ruchowe
• Smakowe
• Gruczołowe