1.

Podstawowe stany afektywne

radość, zdziwienie, smutek, strach, wstręt, pogarda i złość
2. Emocje podstawowe i złożone
radość, smutek, wstręt, strach, zaskoczenie i złość. Później Ekman rozszerzył listę
podstawowych emocji o dumę, wstyd, zażenowanie i podniecenie
3. Ekspresja emocji, różnice międzykulturowe w wyrażaniu emocji
Badania potwierdzają różnice pomiędzy mężczyznami i kobietami, jeśli chodzi o reakcje
emocjonalne i zdolność rozumienia innych. Kobiety wyraźniej okazują emocje, doświadczają
ich bardziej intensywnie i częściej ujawniają zarówno emocje pozytywne, jak i negatywne, z
wyjątkiem gniewu. W porównaniu z mężczyznami kobiety czują się swobodniejsze w
wyrażaniu emocji. I wreszcie, kobiety lepiej od mężczyzn odczytują sygnały niewerbalne
Jak wyjaśnić te różnice? Nasuwają się trzy możliwe odpowiedzi. Jednym z wyjaśnień jest
różny przebieg procesu uspołecznienia u mężczyzn i kobiet. Mężczyzna uczy się, że powinien
być silny i odważny, a okazywanie emocji jest niezgodne z jego naturą. Kobiety natomiast w
procesie socjalizacji uczą się opiekuńczości. Być może dlatego na ogół są postrzegane jako
bardziej serdeczne i życzliwe niż mężczyźni. Oczekuje się, że kobiety będą w miejscu pracy
okazywać więcej emocji pozytywnych (na przykład uśmiech) i to się potwierdza. Drugie
wyjaśnienie zakłada, że kobiety mają większą niż mężczyźni wrodzoną zdolność rozumienia
innych i okazywania emocji. Sugeruje się wreszcie, że kobiety bardziej potrzebują uznania
społecznego i dlatego mają większą skłonność do ujawniania emocji pozytywnych, jak
szczęście.
Normy kulturowe w Stanach Zjednoczonych nakazują, aby pracownicy instytucji usługowych
uśmiechali się i zachowywali uprzejmie w kontaktach z klientami. Nie jest to jednak norma
uznawana na całym świecie. W Izraelu uśmiech na twarzy kasjera w supermarkecie
odczytywany jest jako oznaka braku doświadczenia, dlatego kasjerom zaleca się poważny
wygląd. W kulturach muzułmańskich uśmiech jest często odbierany jako zachęta seksualna,
więc kobiety uczy się nie uśmiechać do mężczyzn.

Powyższe przykłady ilustrują potrzebę uwzględniania wpływu czynników kulturowych na

ocenę tego, co w emocjach uważa się za właściwe lub niewłaściwe. Coś, co akceptuje się w
jednej kulturze, w innej może wydawać się całkowicie nienaturalne albo nawet szkodliwe.
Kultury różni się też pod względem interpretacji poszczególnych emocji.

4. Mechanizmy wzbudzania emocji – aspekt biologiczny i psychologiczny

Aspekt psychologiczny – aby zrozumieć emocje, trzeba wziąć pod uwagę warunki w jakich się
kształtowały (a więc ewolucyjną przeszłość człowieka).
Tooby i Cosmides – emocje to mechanizm powstały na drodze ewolucji, pojawiły się w życiu
wielu pokoleń jako adekwatna odpowiedź na problemy wymagające rozwiązania. Najpierw
organizm przejawiał najróżniejsze zachowania i reakcje emocjonalne, z których w toku
ewolucji wyselekcjonowane zostały te najbardziej efektywne.
Emocja to zwykle wynik świadomej lub nieświadomej oceny zdarzenia jako istotnie
wpływającego na cele/interesy podmiotu (zgodne z celem; niezgodne z celem).
Istotą emocji jest gotowość do realizacji programu działania. Emocja jest zwykle
doświadczana jako szczególny rodzaj stanu psychicznego (często towarzyszą jej zmiany
somatyczne, ekspresje mimiczne i pantomimiczne, reakcje behawioralne)
1. Podmiot najpierw orientuje się czy zaistniałe zdarzenie ma jakikolwiek związek z jego
celami i interesami. Nie -> brak emocji. Tak -> reakcja emocjonalna
2. Tu powstaje kolejne pytanie czy zdarzenie to zwiększa szanse na realizację przez niego
celów czy też nie. Pozytywne emocje jak sprzyja, negatywne jak nie sprzyja.
3. Na tym etapie podmiot koncentruje się na możliwościach sytuacji (emocje pozytywne) lub
poradzenia sobie z nią (emocje negatywne). Dosłownie zadajemy sobie pytanie: Co można w
tej sytuacji zrobić?
W ten sposób determinowane są emocje, czyli np:
- radość pojawi się gdy jakaś sytuacja w naszej ocenie jest korzystna
- smutek pojawi się kiedy uznamy, że mamy za mało możliwości aby poradzić sobie z
zaistniałym problemem.

Aspekt Biologiczny
W laboratoriach Hessa wykazano, że reakcje złości mają związek raczej z aktywnością
podwzgórza niż wzgórza. Zasadniczo zgodni psychofizjologowie byli co do tego, że kora
mózgowa tonizuje reakcje emocjonalne. Paul MacLean zaprezentował teorię wyjaśniającą
biologiczne uwarunkowania emocji. U jej podstaw mamy do czynienia z 3 stopniową
organizacją mózgu. Badacz założył, że w ludzkim mózgu są 3 systemy zróżnicowane
anatomicznie i funkcjonalnie. Każdy z nich rozwija się w innej fazie ewolucyjnej, nawet
starsze struktury ewoluowały razem z rozwojem młodszych. Sprawia to, że są wzajemnie
powiązane. Mówimy tu o 3 fazach ewolucji:
1. mózg gadzi - najstarszy system, zawiera prążkowie. Istnieje u gadów, ptaków i ssaków. Ta
część mózgu odpowiada za zachowania umożliwiające codzienną egzystencję i adaptacje
(znakowanie terenu, obrona, defekacja). Przykład uszkodzenia mózgu gadziego - pląsawica
Huntingtona.
2. mózg paleossaków - mózg limbiczny, tutaj leży przegroda i ciało migdałowate.
3. mózg neossaków - tutaj mamy korę nową.
Eksperyment z małpami - kiedy usunięto małpą część gadziego mózgu sposób reagowania na
widok innego osobnika własnego gatunku zanika. Czyli nie wykazywały normalnych dla siebie
reakcji w stylu podporządkowanie się albo postawa bojowa. Natomiast przy usunięciu części
z 2 innych sfer te symptomy nie występują.
U ludzi występuje niezwykle silne uzależnienie społeczne (jak generalnie u ssaków), badacze
sugerują, że właśnie ten aspekt sprawił, że ewoluowaliśmy tak szybko dalej. Układ limbiczny
ma bardzo rozbudowane połączenia z podwzgórzem, które kontroluje nie tylko
funkcjonowanie AUN, ale (przez gruczoł przysadkowy) i hormony. Badania wykazały, że
wycięcie części układu limbicznego u małp powoduje zanik emocji tak istotnych jak lęk czy
reakcje agresywne. Co więcej małpy zmieniły też swoje preferencje żywieniowe - zaczęły jeść
ryby. A każdy nowo poznany obiekt wkładały do ust w tym szkło. Część która była wycięta to
ciało migdałowate. LeDoux wykazał, że warunkowanie klasyczne u szczurów było możliwe po
usunięciu kory, ale przy zachowaniu ciał migdałowatych. Warunkowanie polega na tym, że
nadaje bodźcom emocjonalne znacznie. Kolejny etap to mózg neossaków. Kora mózgowa,
która zajmuje ok. 80% powierzchni mózgu ma też znaczenie fundamentalne dla
funkcjonowania człowieka. Płaty czołowe mają połączenie ze strukturami limbicznymi.
Charakterystyczne dla człowieka jest zróżnicowanie funkcjonowanie półkul mózgu. Prawa
półkula jest ściślej związana z rozpoznawaniem emocji. Gazzaniga udowodnił, że pacjenci z
przeciętymi połączeniami nerwowymi między półkulami nie potrafią powiedzieć dokładnie
co widzieli (jak pokazujemy brutalne sceny), ale reagują przestrachem. Strauss i Moscovitch z
kolei pokazywali ludziom siedzącym przed monitorem twarze wyrażające poszczególne
emocje. Robili to tak, że twarze były na chwile wyświetlane w różnych miejscach ekranu.
Trafność rozpoznawania emocji była większa gdy obraz był po prawej stronie ekranu niż
kiedy był po lewej stronie. Na poziomie biologicznym większa rolę przypisuje się prawej
półkuli, bo ma silniejsze połączenia z ciałem migdałowatym. Najnowsze badania jednak
pokazują, że prawa półkula zajmuje się bardziej pozytywnymi emocjami, a lewa
negatywnymi emocjami. Biologiczne mechanizmy emocji nie ograniczają się do działania
poszczególnych części OUN. Emocje nie mogłyby się pojawiać, gdyby nie istniały pewne
specyficzne substancje.
Ważne substancje chemiczne pod względem emocji:
- neuroprzekaźniki
- hormony
- neuromodulatory
5. Związki między emocjami a procesami poznawczymi
Nowe badania wykazały, że istnieje związek między ogólnymi procesami poznawczymi a
reakcjami emocjonalnymi. Osoby z wyższymi zdolnościami poznawczymi wydają się
wykazywać bardziej kontrolowane i łagodniejsze reakcje emocjonalne. Co może wpłynąć na
sposób, w jaki doświadczają emocji.
6. Teorie emocji
Teoria Jamesa-Langego proponuje inną kolejność występowania tych czynników:

1. najpierw zauważony zostaje bodziec (np. niedźwiedź);

2. to spostrzeżenie powoduje zmiany somatyczne (przyspieszone bicie serca) i
behawioralne (ucieczka);
3. zmiany somatyczne i behawioralne są interpretowane przez podmiot jako
emocja (strach).
Oznacza to, że według tej teorii, nie uciekam, bo boję się niedźwiedzia, lecz boję się
niedźwiedzia, ponieważ uciekam.

Teoria Cannona i Barda - w swoich badaniach Cannon i Bard starali się zakwestionować
poglądy Jamesa-Langego, którzy uważali, że pewne zmiany pojawiające się w narządach
wewnętrznych i mięśniach konstytuują emocje. Jeden z argumentów mówił, że zmiany w
narządach wewnętrznych pojawiają się z pewnym opóźnieniem w stosunku
do bodźca generującego emocje. Dopiero po zauważeniu tej zmiany osobnik może zadziałać
w taki sposób, jakiego wymaga sytuacja, np. gniew dyktuje człowiekowi różne zachowania,
jednak nie pojawia się on od razu, gdyż wcześniej muszą wystąpić charakterystyczne dla
gniewu zmiany fizjologiczne. Zanim jednak dojdzie do ich pojawienia, na podjęcie części
działań będzie już po prostu za późno.
Teoria Schachtera - w swojej teorii twierdzi, że aby człowiek poczuł emocje, muszą być
spełnione dwa warunki (właśnie: dwa czynniki powstawania emocji). Po pierwsze musi
uświadomić sobie, że jest pobudzony. Po drugie musi w pewien sposób zinterpretować swoje
pobudzenie. Bardzo często ludzie interpretują swoje pobudzenie zwracając uwagę na to w
jakiej znajdują się sytuacji. Jakość przeżywanej emocji zależna jest więc od interpretacji a nie
pobudzenia fizjologicznego, które jest niespecyficzne i podobne dla każdej emocji.
Teoria Lazarusa - opracował teorię poznawczo-relacyjną, która zakłada, że odczuwanie emocji
ma związek ze złożoną oceną poznawczą bodźca. Wg Lazarusa ocena poznawcza składa się z
dwuetapowej oceny pierwotnej oraz oceny wtórnej. Pierwszy etap oceny pierwotnej to
odpowiedź na pytanie, czy zdarzenie ma związek z moimi celami i interesami. Jeśli nie ma
związku, emocja się nie pojawia. Jeśli dostrzegamy taki związek, ustalamy, czy jego efekt
będzie dla mnie dobry czy zły (to jest drugi etap oceny pierwotnej). Po czym następuje ocena
wtórna z pytaniem: co mogę zrobić w obecnej sytuacji. Chociaż proces ten jest wyraźnie
podzielony na etapy, wg twórcy teorii zachodzi on płynnie.
7. Regulacja emocji

8. Stres i jego wpływ na emocje i motywacje

Pobudzenie emocjonalne związane ze stresem to dla ciała sygnał „walcz albo uciekaj”, który
gwarantował naszym przodkom przetrwanie. Stres ma więc właściwości przystosowawcze
i jest bezpośrednią reakcją na zagrożenie: wyostrza czujność, mobilizuje organizm do
działania. Kiedyś stres aktywował, a nawet zmuszał do podjęcia działania (np. ucieczka przed
drapieżnikiem lub pogoń za wrogiem). Obecnie, chroniczny stres i niemożność jego
rozładowania lub zneutralizowania sprawia, że organizm nie jest w stanie prawidłowo
funkcjonować.
9. Teorie stresu
10. Empatia
Zdolność odczuwania stanów psychicznych innych osób (empatia emocjonalna), umiejętność
przyjęcia ich sposobu myślenia, spojrzenia z ich perspektywy na rzeczywistość (empatia
poznawcza). Sam poznawczy komponent empatii, czyli zdolność do wyobrażenia sobie
perspektywy myślowej należącej do innej osoby (innymi słowy, rozeznania sposobów
rozumowania innej osoby). Osoba nieposiadająca tej umiejętności jest „ślepa” emocjonalnie
i nie potrafi ocenić ani dostrzec stanów emocjonalnych innych ludzi. Silna empatia objawia
się między innymi uczuciem bólu wtedy, gdy przyglądamy się cierpieniu innej osoby,
zdolnością współodczuwania i wczuwania się w perspektywę widzenia świata innych
osobników. Empatia jest jednym z najsilniejszych hamulców zachowań agresywnych.

Teoria Jeana Piageta - Empatia jest pochodną rozwoju poznawczego. Myślenie dzieci w
wieku przedszkolnym i niekiedy we wczesnym wieku szkolnym związane jest z tak zwanym
egocentryzmem myślenia, nieuświadamianiem sobie, że perspektywa widzenia innych ludzi
może być inna od naszej. Dziecko nie potrafi wczuć się w położenie innej osoby, bo wymaga
to złożonego procesu poznawczego, dlatego pozbawione jest empatii.

Teoria Margaret Mahler - Empatia to umiejętność zrozumienia innych ludzi oraz zdolność
współodczuwania z nimi ich uczuć i emocji. Jest to dar wczuwania się w sytuację innych ludzi
i zrozumienia motywów nimi kierujących, jako źródeł ich decyzji i postaw. Empatia jest
podstawową cechą umożliwiającą prawidłowy dialog zarówno na płaszczyźnie
interpersonalnej, jak i ogólnospołecznej. Brak empatii u spierających się oponentów
powoduje polaryzację stanowisk oraz ich zaostrzenie do stopnia uniemożliwiającego
rozwiązanie konfliktu w sposób inny niż siłowy. Zdolność odczuwania empatycznego, jako
podstawa zrozumienia oponentów jest wstępem do wybaczenia. Osoby empatyczne dzięki
znakomitemu wczuciu się w sytuację i psychikę innych stron mają zdolność rozwiązywania
konfliktów, w związku z czym często pełnią rolę mediatorów. Osoby pozbawione zdolności
do empatii są bardzo agresywne, o silnej osobowości, narzucające swą wolę i wizję świata,
nieznoszące sprzeciwu, nieuznające argumentów innych stron, niedopuszczające do swojej
świadomości możliwości własnej pomyłki lub błędu, wysoce konfliktowe, bezkompromisowe.