Professional Documents
Culture Documents
Üni̇te Özet
Üni̇te Özet
1
HUK124U-BİLİŞİM HUKUKU
Ünite 7: Bilişim Ortamında Fikrî ve Sınai Haklar
veren kimsenin serverı meşgul edilmeksizin hakkının ihlali söz konusudur. Frame veya link verilmesi
kullanılmaktadır. Bu tür linkler, bir eserin sahibinin link halinde aslında sadece link ve frame verilen sayfa ile
veren kimse olduğu görünümü verilerek kötüye teknik bir bağlantının yapıldığı, dolayısıyla eserin aslına
kullanılabilmektedir. bir müdahalede bulunulmadığı doktrinde savunulmaktadır.
Ancak eserin kullanıcının ekranına yansıyan halinde şayet
Frame verme hâlinde ise bir web sayfasında birbirinden
esere katkıda bulunulmuş ise ortada bir işlemenin
bağımsız bölümlerde birden çok doküman görülmektedir.
varlığından bahsetmek gerekmektedir.
Burada frame veren ile frame verilen yabancı web sayfası,
internet kullanıcısının ekranında birleşik olarak Çoğaltma hakkı, FSEK 22. maddesinin I. fıkrasına göre,
görülmektedir. Frame tekniği ile web sayfası yapımcısı, bir eserin aslının veya kopyalarının herhangi bir şekil veya
bir başkasına ait web sayfasını kendi sayfası içine monte yöntemle, tamamen veya kısmen, doğrudan veya dolaylı,
etme imkânını elde etmektedir. geçici veya sürekli olarak çoğaltılmasıdır. Bir eserin
aslından veya kopyasından taklidin çıkarılması ise
Bir web sayfasının işleticisinin yani bir anlamda eser
çoğaltma değildir. Çoğaltma, eserin herhangi bir yolla
sahibinin bir web sayfasında sunum yapması hâlinde onun
aynen kopyalanmasıdır. İnternet ve bilgisayar ortamında
en azından kendi web sayfasına başkalarının link
eserlerin sunumunda birden fazla çoğaltma süreci
vermesini zımni olarak kabul ettiği varsayılmalıdır. Eser
bulunmaktadır. Önbelleğe kayıt, eserin görülebilmesi için
sahibi tarafından başkaca bir hakkın ihlali söz konusu
zorunlu olan teknik bir çoğaltma işlemidir. Yine bir
değilse link verme yasaklanamaz.
bilginin internetten kullanıcının bilgisayarına gelene kadar
Eser sahibinin hakları manevi ve mali haklar olarak ikiye değişik duraklarda kaydedilmesi de bir çoğaltma işlemidir
ayrılabilir. Eser sahibinin manevi hakları; eser sahibinin (routing). Dijital hale getirilmiş olan bir eserin internetten
adının belirtilmesi ve eserde değişiklik yapılmasını veya bilgisayarın harddiskinden bir CD veya diskete
yasaklama hakkıdır. kaydedilmesi de fikri hukuk bakımından bir çoğaltma
sayılmaktadır. Link ve frame verilmesinde, bir linkin aktif
Eser sahibinin adının belirtilmesi hakkı, eser sahibinin
hale getirilmesi halinde, çoğaltma bizzat link veren
adının eserde yer almasını kapsadığı gibi eserin kimsenin eylemi olarak gerçekleşmemektedir. Çoğaltma
kullanıldığı her yer ve durumda açıkça belirtilmesini de üçüncü kişinin, yani web sayfası ziyaretçisinin
kapsamaktadır. Bu hak, bir taraftan eseri sahibine bağlar,
bilgisayarında meydana gelmektedir. Bu nedenle link ve
diğer taraftan da eser sahibini eser hırsızlarına karşı
frame veren kimse, doğrudan eser sahibinin çoğaltma
(intihal) korur. Dâhili (inline-intern) link verme halinde,
hakkını ihlal etmemektedir. Frame verme de doğrudan bir
link verilen sayfa (eser) bağımsız bir sayfa olarak
çoğaltma değildir.
açılmamakta, link veren sayfanın içinde görüntülenmekte;
link veren sayfanın adeta bir parçası görünümü Türk hukuku bakımından normal linklerde, yani harici
verilmektedir. Bu durumda eser sahibinin korunmaya linklerde ve hangi sayfanın görüntülendiğinin bilindiği
değer menfaatlerinden bahsetmek gerekmektedir. dâhili link ve framelerde çoğaltma hakkının ihlal
edilmediği sonucuna varılmalıdır.
Fikir ve sanat eserleri, eser sahibinin adı, eserin adı ve
muhteva ile şekil olarak bir bütün teşkil eder. Bu FSEK m. 25’in yeni düzenlemesi ile umuma iletim, bir
bütünlüğün korunmasında eser sahibinin manevi bir eserin veya çoğaltılmış nüshalarının radyo, televizyon
menfaati bulunmaktadır. veya herhangi diğer bir teknik usulle umumun
yararlanmasına sunulmasıdır. Alman Telif Hakları
Eser sahibinin manevi hakları olduğu gibi, mali hakları
Yasasına göre belirli bir çevre ile sınırlı olmayan, birbirine
mevcuttur. Eser sahibinin mali hakları arasında; işleme
karşılıklı ilişkiler içinde bağlı bulunmayan veya bir
hakkı, çoğaltma hakkı ve umuma iletim hakkı sayılabilir.
organizasyonla birbirine bağlanmayan birden fazla kimse,
Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu anlamında bir işlemeden umum kavramını oluşturmaktadır. Umuma iletim hakkının
bahsedilebilmesi için eseri dönüştüren kimsenin de esere ihlal edilip edilmediği sorununda da dikkate alınması
katkısının bulunması gerekmektedir. İşleme eserde iki gereken husus, umuma iletimin nasıl gerçekleştiğidir. Zira
unsurun bulunması gerekir. Birincisi işleme eser, orijinal burada fikri hakka konu teşkil eden eser, yine sahibinin
eserden bağımsız değildir, ikincisi ise onu işleyen kişilerin sunucusunda (serverında) bulunmakta, erişim oradan
de esere bir katkısını taşımaktadır. Eserin kısaltılması veya sağlanmaktadır.
genişletilmesi işlenme sayılmaz. Eserde meydana getirilen Dahili link ve frame veren kimsenin sorumluluğunu
dış değişiklikler, ona bir yaratıcı emeğin katkısı değil de tespit etmek için öncelikle bu kimselerin sorumluluk
sadece bir sunumun, nâkilin sonucu ise yine ortada bir
esaslarının ve link vermenin hukuki niteliğinin
işlenme eserin varlığından bahsetmek mümkün
belirlenmesi gerekmektedir. Türk hukukunda link ve
olmayacaktır. Esere bir başka buut kazandırılması
frame veren kimsenin sorumluluğu genel hükümlere göre
durumlarında da işlenme eser mevcut değildir. Dâhili
belirlenmelidir. Link verilen sayfada eser sahibinin hakları
linklerde eser sahibinin yani link verilen sitenin sadece
ihlal ediliyorsa bu durumda link veren kişi, yardım ve
belirli kısımları ile yeni bir görünümün elde edilebilmesi
teşvik etmekten dolayı sorumlu olacaktır. Harici (ekstern)
de mümkündür. Bu durumda ise eser sahibinin işleme
2
HUK124U-BİLİŞİM HUKUKU
Ünite 7: Bilişim Ortamında Fikrî ve Sınai Haklar
link veren kimsenin yaptığı eylem, aracılık olarak fonksiyonlarının birleştirilmesine dayanmaktadır. Bu
nitelenmelidir. programlarda sadece müzik ya da yazılım değişilmemekte,
her türlü verinin değişimi yapılmaktadır.
İnternet (Web) Sayfalarının Korunması
Web sayfası, multimedya ürün niteliği arz eden ve bir eser Değişim programları fikri hukuk bakımından çözümü
türü olarak nitelenemeyen çoklu eser türleri arasında yer oldukça güç sorunları beraberinde getirmiştir. Öncelikle
almaktadır. Ancak bununla birlikte Kanunda sayılan eser sayısı milyonlara varan web sayfalarında bu tür ihlallerin
tiplerinden herhangi birine girmemektedir. Bu durum, web tespiti nasıl yapılacaktır?
sayfasının fikri hukuka göre hiç korunmayacağı anlamına Bir web sayfasına müzik yükleme (upload), müzik
da gelmez. İnternet web sayfaları, içinde bulundurdukları değişim programı için hazır bulundurma bir çoğaltmadır
münferit unsurlarına ayrılarak pekâlâ korunabilecektir. ve bu eser sahibinin münhasır haklarındandır (FSEK
Web sayfasında ilmi ve edebi eserler, güzel sanat eserleri, m.22). FSEK. m.38 anlamında şahsi kullanım amacıyla bir
musiki eserler ve sinema eserleri kullanılmışsa bunların çoğaltma kabul edilemez. Zira şahsi kullanım amacıyla
FSEK kapsamında korunmasında herhangi bir problem çoğaltma ilişkinin bulunduğu tabii ve dar bir alanı kapsar.
bulunmamaktadır. İnternet web sayfalarında ayrıca HTML Sınırları belli olmayan ve adeta bütün bir dünyaya
kodları dediğimiz kodlar bulunmaktadır. HTML kodları, kopyalama imkânı veren bir çoğaltma FSEK m.38
Hypertext Markup Language, ks. HTML) web sayfalarını anlamında bir çoğaltma sayılamaz. Bu tür eylemler, FSEK
oluşturmak için kullanılan standart metin işaretleme m.25 anlamında bir ‘umuma iletim’ olarak kabul
dilidir. Bunlar aslında FSEK bakımından yazılım olarak edilmelidir.
kabul edilebilir. Özellikle son zamanlarda interaktif
yazılımların gelişmesi ile birlikte web sayfaları, artık Paylaşım Programları
klasik HTML kodlarından daha karmaşık yazılımlara Paylaşım programları, günümüzün en popüler
doğru gidiş seyri izlemektedir. İnternet web sayfaları, programlarındandır. Kişisel paylaşım programları ve genel
‘ASP’ (Active Server Pages-Aktif Sunucu Sayfaları) paylaşım programları olarak kendi içinde tasnif edilebilir.
tekniği kullanılarak da hazırlanabilir. Web sayfalarının Paylaşım programlarında kişiler, kendilerine ait bilgileri,
arkasında bazı zamanlar işleyen bir veri bankası da yazıları ve fotoğrafları paylaşabildiği gibi fikri hukuk
bulunabilir. bakımından korunan eserler de paylaşılabilmektedir. Yine
değişik internet platformlarında da sadece müzik, video,
Widget Programlarının Kullanılması
film ya da fotoğraf paylaşılabilmektedir. Bu platformlarda
Widget programları, internete giren kişinin istediği eserlerin paylaşımı hali, FSEK bakımından umuma iletim
sayfaları onun sayfasına getiren küçük programcıklardır. sayılmalıdır (FSEK.m.25). Bir platforma (Youtube,
Bu programlar, internet sayfalarını, kullanıcının sadece Instagram) bir başkasının eserini izinsiz bir şekilde koyan
kendi özel sayfasında görüntülemesine hizmet etmekte ve kişinin fikri hukuk bakımından eser sahibinin umuma
sadece kullanıcı tarafından görüntülenmektedir. FSEK iletim ve çoğaltma haklarını ihlal ettiğinde şüphe yoktur.
bakımından değerlendirildiğinde kullanıcının bu sayfayı
şahsi kullanım çerçevesinde bu şekilde arzusuna göre Kanunda Eser Sahipleri İçin Getirilen Özel Koruma
kullanabilmesinin önünde bir engelin bulunmadığı Usulü
sonucuna ulaşılmalıdır. Kanun, eser sahiplerinin internet ortamında daha etkin
korunabilmesi için özel bir usul öngörmüştür. FSEK.m.
Değişim Programları
ek-4’de getirilen sistem, dünyada uygulanan uyar-kaldır
Burada eserin internet ortamında daha rahat sisteminin Türk hukukundaki görünümüdür. Eser
nakledilebilmesi için geliştirilen, sıkıştırma, değişim ve sahiplerinin ya da bağlantılı hak sahiplerinin haklarının
paylaşım gibi diğer teknolojilerin incelenmesi dijital ortamda ihlal edilmesi halinde, hak sahiplerinin
gerekmektedir. başvuruları halinde söz konusu eserler içerikten çıkarılır.
Dijitalleşme sonrasında, özellikle büyük hacimli müzik ve Bunun için hak sahiplerinin içerik sağlayıcıya başvurması
sinema eserlerinin internet ortamında nakledilmesi yine de gerekir. Başvurudan itibaren üç gün içinde içerikten
çok zordu ve nakli ve download edilmesi saatler, hatta çıkarma gerçekleştirilmelidir. İhlal devam ederse
günler sürebiliyordu. Fakat geliştirilen sıkıştırma Cumhuriyet başsavcısına başvuru yapılır.
teknolojileriyle (Mp3, DivX vb.) büyük hacimli müzik ve Fikri Hak İhlallerinde Uygulanacak Hukuk
sinema eserleri de internette kolaylıkla nakledilebilmeye
Bilişim sisteminde meydana gelen eser ve bağlantılı hak
başlandı.
sahiplerinin haklarının ihlalinde çoğunlukla yabancılık
İnternet ortamında eser ve bağlantılı hak sahiplerinin unsuru bulunabilir. Bu durumda hâkimin önüne gelen
haklarının ihlalinde en fazla kullanılan ve çözümsüzlük uyuşmazlıkta hangi hukuku uygulayacağı sorunu
arz eden problem ‘peer to peer’ veya ‘filesharing’ olarak karşımıza çıkmaktadır. Milletlerarası Özel Hukuk ve Usul
adlandırılan müzik değişim programlarıdır. Bu Hukuku Hakkında Kanun’un (MÖHUK) 23. maddesinde
programlar, internet ortamında ücretsiz olarak fikrî mülkiyete ilişkin hakların korunmasında, hangi
sunulmaktadır. Bu yazılımların esası, arama motoru, ülkenin hukukuna göre koruma talep ediliyorsa o hukuka
elektronik posta ve Windows’un dosya paylaşım tabi olacağı, ancak tarafların ihlalden sonra mahkemenin
3
HUK124U-BİLİŞİM HUKUKU
Ünite 7: Bilişim Ortamında Fikrî ve Sınai Haklar
hukukunun uygulanmasını da kararlaştırabilecekleri seçilmesi halinde ancak haksız rekabet hükümlerine göre
düzenlenmiştir. korunması mümkündür.
İnternet Ortamında Sınai Hakların Korunması Bir alan adı üzerinde yarışan hak sahipliği uyuşmazlıkların
Bilişim sistemlerinde sınai hak olarak nitelendirilen çözümünde, “İlk gelen ilk alır” prensibinin uygulanması
hakların korunması da özel bir öneme sahiptir. İnternete burada her zaman haklı ve adil çözümlere ulaşılmasını
özgü en tipik kullanımlardan biri, markanın alan adı sağlamamaktadır. Aynı zamanda burada ‘üstün veya
(domain name) olarak kullanılmasıdır. öncelikli hak’tan bahsedilebilir mi? “İlk gelen ilk alır”
prensibinin uygulanması burada her zaman haklı ve adil
Alan Adının Niteliği ve Sorunun Ortaya Konulması çözümlere ulaşılmasını sağlamamaktadır. Aynı zamanda
Bilgisayarların birbirlerini tanıyabilmeleri için burada ‘üstün veya öncelikli hak’tan bahsedilebilir mi?
geliştirilmiş adresler bulunmakta ve bunlara IP (İnternet Alan Adlarına Karşı Açılacak Davalarda Üst Düzey Alan
Protocol) adresi denilmektedir. Bu sistemde kullanılan her Adının Önemi
bir web sayfasının birbirinden farklı isimleri
bulunmaktadır. Bu isimler alan isimleri (Domain Name) Alan adları yönetimi (ICANN) tarafından her ülke resmi
olarak adlandırılmaktadır. Alan adının hukuki niteliği ya da resmi olmayan sözleşmeli kurumlara ‘ülke üst
üzerinde tartışmalar bulunmaktadır. Bu tartışmalardan ilki, düzey’ alan adları altında tahsis yapma imkânı açılmıştır.
alan adının teknik özelliğinden kaynaklanmaktadır. Alan Türkiye’de ilk dönemlerde ODTÜ tarafından yapılan alan
isimlerinin gerçekte birer sayı olması dolayısıyla medeni adı tahsisi daha sonra kurulan başka ‘nic.tr’ isimli
hukuk anlamında birer isim değil de telefon numaraları kuruluşa devredilmiştir. Ülke üst düzey alan adı ile ilgili
gibi kabul edilmelerine neden olmuştur. Mahkeme ihtilaflarda hangi ülke alan adı kullanılıyorsa o ülke alan
kararlarında da alan adının hukuken isim niteliğinde adı yönetim sistemi karar vermeye yetkilidir. Ancak ülke
olduğu kabul edilmektedir. Alan adı da aslında iletişimin uzantısız ise bu durumda alan adının geri alınması ve
ana unsuru olan bilgisayarı ifade etmemekte, bilakis bu ihtilafın çözüme kavuşması oldukça zorlaşmaktadır. Bu
bilgisayar yardımıyla başkalarıyla iletişime geçen bir durumda ihtimaller;Türk mahkemelerinden alınan kararın
gerçek ya da tüzel kişiyi ifade etmektedir. Dolayısıyla tanınması ve tenfizi, doğrudan Virjinya’da dava açılması,
burada hukuki anlamda bir ismin varlığından söz akredite edilen kurumlar nezdinde alan adı uyuşmazlık
edilmelidir. giderim usulüne başvurmaktır. Bunlardan en bilineni
WIPO’dur.
Hukuki bakımdan alan adı etrafında ortaya çıkacak sorun
bir cümle ile ifade edilebilir: “Alan adının aynen veya Ticaret Unvanı ve İşletme Adının Korunması
benzerinin kullanımın haksız olduğu iddiası.” Sorunun Türk Ticaret Kanunu hükümlerine göre tacirler için ticaret
çözümünde uygulanacak hükümler özel hukukun birden unvanını seçmek ve kullanmak zorunludur. Aynı şekilde
fazla dalını ilgilendirmektedir. bir tacirin kullandığı bir işletme adı varsa bunu da sicile
tescil ettirir. Türk Ticaret Kanunu, ticaret unvanı ve
Marka Hakkına Tecavüz işletme adından sadece bir tane bulunabileceğini kabul
Marka hakkına tecavüzün en tipik örneklerinden birini etmiştir.
tescilli markaların alan adı olarak seçilmesi teşkil eder.
Ayrıca, girişimciler, alan adı alırken kendi alanında belirli Alan Adının Korunması
bir müşteri kitlesine ulaşmış olan bir markayı alan adı Herhangi bir marka, ticaret unvanı ya da işletme adına
olarak seçebilmektedirler. Böyle bir alan adı seçmiş olan dayanmaksızın tescil edilmiş, belli bir süre kullanılmış
kimseler, bu markanın tanınmışlığından faydalanarak olan alan adlarının da korunması gerekir. Esasen Türk
kendi mal ve hizmetlerini daha geniş kitlelere hukukunda birçok hukuk sistemine benzer bir şekilde bu
duyurabilmektedirler. Türk hukukunda markalar, 556 yönde bir düzenleme bulunmamaktadır. Bu halde örneğin
sayılı ‘Markaların Korunması Hakkında Kanun marka değeri çok yüksek olan ‘Google’ veya ‘Yahoo’ gibi
Hükmünde Kararname’ hükümleri ile korunmaktadır. bir ismin marka ya da ticaret unvanı olarak alınabilmesi
Tescil edilmiş olan markaların hak sahibinden başka biri mümkün müdür?
tarafından alan ismi olarak kullanılması, KHK.’nin 9’uncu Markanın Adwords Reklamlarda ve Başlıklarda (Meta
maddesi ile engellenebilir. Bu hükümde, ‘işareti kullanan Tag) Kullanılması
kişinin, işaretin kullanımına ilişkin hakkı veya meşru bir
bağlantısı olmaması koşuluyla, işaretin aynı veya Browserların hazırlanan sayfaya yöneltilebilmesi için
benzerinin internet ortamında ticari etki yaratacak arama mekanizmalarının meta-taging denilen bir yöntemle
biçimde, alan adı, yönlendirici kod, anahtar sözcük veya maniple edilmesi gerekmektedir. Bu maniple, web
benzeri biçimlerde kullanılması’ yasaklanmıştır. sayfasının esas başlığında (header) bulunmayan
kelimelerin bir liste halinde arama motorlarına
Tescil edilmemiş olan bir markanın KHK’nin hükümleri verilmesiyle yapılmaktadır. Adwords reklamlar ise Google
ile korunması mümkün değildir. Tescil edilmeyen bir arama motorunun reklam yapmak isteyenlere sunduğu
markanın ve yine diğer ticari isimlerin alan adı olarak kelime bağlantılarıdır. Bu bağlantılar sayesinde arama
motorlarında çok taranan marka, kişi arandıkça ilgili
4
HUK124U-BİLİŞİM HUKUKU
Ünite 7: Bilişim Ortamında Fikrî ve Sınai Haklar