‫میدانهای نفت و گاز قشقری و بلخ‬

‫میدانهای نفت و گاز‬

‫قشقری و بلخ‬

‫صالحمحمد خلیق‬

‫سال تألیف‪ 1355 :‬هجری خورشیدی‬

‫‪1‬‬
 ‫صالح ّ‬
‫محمد خلیق‬

‫شمارۀ پیهم‪16 :‬‬

‫بسم اهلل الرّحمن الرّحيم‬

‫شناسنامۀ کتاب‪:‬‬
‫‪ ‬میدانهای نفت و گاز قشقری و بلخ‬
‫‪ ‬نويسنده‪ :‬صالحمحم د خلي ق‬
‫‪ ‬ر‬
‫ناش‪ :‬حوزۀ انتشارات شمال افغانستان (حاشا)‬
‫‪ ‬برگآرا‪ :‬کتایون مهرگان‬
‫‪ ‬طرح روی جلد از‪ :‬حامد عالیم‬
‫‪ ‬نوبت چاپ‪ :‬يکم‬
‫‪ ‬سال چاپ‪ 1400 :‬ه‪ .‬خورشیدی‪ 5700 /‬ی‬
‫آریای جمشیدی‬
‫‪ ‬شمارهگان‪ 500 :‬نسخه‬
‫‪ ‬جای چاپ‪ :‬بلخ‬

‫حق چاپ برای نويسنده محفوظ است‬

‫‪2‬‬
‫میدانهای نفت و گاز قشقری و بلخ‬

‫آنچه در اين کتاب یمخوانيد‪:‬‬

‫پیشگفتار ‪5 ........................................ ................................ ................................‬‬
‫مقدمه‪:‬سازماندیه و برنامهریزی کارهای جست وجوی نفت و گاز ‪11................‬‬
‫ساختمان زمیشناخت شمال افغانستان ‪15........................ ................................‬‬
‫ر‬
‫استاتیگراف شمال افغانستان ‪15..........................................................‬‬
‫تکتونیک شمال افغانستان ‪20.............................................................‬‬
‫شناخت و ژیوفتییک شمال افغانستان ‪23.............................‬‬ ‫ر‬ ‫تاری خ مطالعۀ زمی‬
‫ژیوفییک صنعت ‪26............................ ................................ ................................‬‬
‫ابزارهای مطالعۀ چاه ‪26...................................................................‬‬
‫انواع کاراتاژ ‪28.............................................................................‬‬
‫پرفوراسیون چاهها ‪31..................................... ................................‬‬
‫ساختار اداری و کاری مؤسسۀ تفحص نفت و گاز حوزۀ شمال افغانستان و‬
‫میان و نتایج کاوشها در این حوزه ‪35................................. ................................‬‬
‫مؤسسۀ تفحص نفت و گاز حوزۀ شمال افغانستان ‪35............‬‬ ‫ساختار اداری و کاری ّ‬
‫ّ‬
‫معیارهای تکنییک و اقتصادی کارهای مؤسسه ‪36.........................................‬‬
‫حقوق و وظایف آمران تکنیک بخطر ‪38................................................‬‬
‫معاش کارکنان و مستندسازی تکنییک ‪39..................................................‬‬
‫متان کاوشها در شمال افغانستان ‪40....................................................‬‬
‫نتایج کارهای تفحیص و اکتشاف نفت و گاز در شمال افغانستان ‪42......................‬‬
‫کارهای تفحیص و اکتشاف نفت و گاز در می دان قشقری شهر ش پل ‪45..............‬‬
‫آماجهای تفحص و اکتشاف نفت و گاز در میدان قشقری ‪47...........................‬‬
‫اصول گزینش و جابهجاکردن وسایل اکتشاف در میدان قشقری ‪48.....................‬‬
‫ر‬
‫صنعت در قشقری ‪49..................‬‬ ‫روش اجرای کارهای برمه و مجموعۀ ژیوفتیک‬
‫شناخت چاههای برمه برای تفحص و نفت گاز در قشقری ‪50.......‬‬ ‫ر‬ ‫مستندسازی زمی‬
‫برمهکاری در میدان بلخ ‪55.................................................. ................................‬‬
‫شناخت و تکنییک در میدان بلخ ‪58.....................................‬‬‫ر‬ ‫مستندسازی زمی‬
‫امتهای محلول ِگل ‪59..........................................................‬‬ ‫برریس پار ر‬
‫گرفی‪ ،‬نگهداری و مستندسازی نمونهها در جریان برمهکاری ‪63.........................‬‬ ‫ر‬
‫ر‬
‫ساخی محلول ِگل ‪63............................... ................................‬‬ ‫شیوۀ‬
‫برریس و اندازهگتی وزن ابزارهای برمهکاری ‪64...........................................‬‬
‫‪3‬‬
 ‫صالح ّ‬
‫محمد خلیق‬

‫فرودآوردن لولههای کیسینگ و سیمانکاری چاه در میدان بلخ ‪65 ......................‬‬

‫کارهای ژیوفتییک در چاه میدان بلخ ‪67 ..................................................‬‬
‫نخستی مستندسازی در برمهکاری ‪68 ...................................................‬‬
‫پیوستها ‪69 ...................................... ................................ ................................‬‬
‫نقشۀ استانهاب که برمهکاری در آنها جریان دارد ‪69 ..................................‬‬
‫جدول ساختار اداری ریاست نفت و گاز شمال و آمر ّیت عمویم شتغان ‪70 ............‬‬
‫نقشۀ عمویم منطقۀ کارآموزی در شمال افغانستان ‪71 ..................................‬‬
‫مقطع جامع ر‬
‫استاتیگراف شمال افغانستان ‪72 ...........................................‬‬
‫ر‬
‫نقشۀ ساختمان معدن قشقری به بام لیۀ گتیف ‪73 ....................................‬‬
‫نقشۀ ساختمان میدانهای آقدریا‪ ،‬قشقری و رلت به دامنۀ سویت غوری ‪76 ...........‬‬
‫پروفیل طرحشدۀ زمینشناختی میدان قشقری ‪77 .........................................‬‬
‫شناخت چاه اکتشاف شمارۀ سوم میدان قشقری ‪78 ........................‬‬ ‫ر‬ ‫دستور زمی‬
‫ر‬
‫جدول برنامۀ پیشبیتشدۀ کارهای برمهکاری ریاست تفحص پتول در سال ‪80 1355‬‬
‫دفت (ژونال) فعال ّیت دستگاه برمه از چاه شمارۀ دوم میدان بلخ ‪81 ............‬‬‫نمونۀ ر‬
‫نمایه ‪82 .............................................. ................................ ................................‬‬
‫تصویرها یی از دوران دانشجو یی و کارآموزی نویسنده ‪85 .....................................‬‬

‫‪4‬‬
‫میدانهای نفت و گاز قشقری و بلخ‬

‫پیشگفتار‬
‫زمیشنایس ییک از رشتههای بسیار مهم و همزمان بسیار دلچسپ دانشهای‬
‫طبییع است‪ .‬در زمیشنایس‪ ،‬روی تاری خ تکامل زمی از زمان پیداب آن تا ام روز‬
‫بحث یمشود‪ .‬زمیشناسان تاری خ تکامل زمی را به دورانهای گوناگون بخشبندی‬
‫کرده اند و هر دوره به نوبۀ خود به دورها و هر دور به عصها تقسیم شده اند‪.‬‬
‫این بخشبندی از پایی به بال به سیستم اروپاب چنی است ‪:‬‬
‫دوران پیشازکامتین با دوام ‪ 4‬میلیارد سال (دربرگتندۀ دورههای پروتروزوئیک و‬
‫آرکیوزوئیک) ؛‬
‫دوران یکم یا پالیوزوئیک (کهنزیست) با دوام ‪ 355‬میلیون سال (دربرگتندۀ دورۀ‬
‫کامتین با دورهای پاییت‪ ،‬میاب و بالب‪ ،‬دورۀ سیلورین با دورهای گوبالترین و‬
‫اردویسی‪ ،‬دورۀ ِد ُونی با دورهای پاییت‪ ،‬میاب و بالب‪ ،‬دورۀ کربونیفر با دورهای‬
‫پاییت و بالب‪ ،‬دورۀ پرمی با دورهای پاییت‪ ،‬میاب و بالب)؛‬
‫دوران دوم یا مزوزوئیک (میانزیست) با دوام ‪ 155‬میلیون سال (دربرگتندۀ دورۀ‬
‫تریاس با دورهای پاییت‪ ،‬میاب و بالب ‪ ،‬دورۀ ژوراسیک با دورهای لیاس‪ ،‬دوگر و‬
‫مالم‪ ،‬دورۀ کرتاسه یا تباشت با دورهای پاییت و بالب)؛‬
‫دوران سوم یا سنوزئیک (نوزیست) با دوام ‪ 70‬میلیون سال (دربرگتندۀ دورههای‬
‫پالیوژن و نیوژن (ترشتی ) با دورها ی پالیوسن‪ ،‬ایوسن ‪ ،‬الیگوسن‪ ،‬میوسن پلیوسن و‬
‫دورۀ چهارمی یا کواترنری با دور پلئستوسن شامل عصهای یخبندان نخست‪ ،‬بی‬
‫یخبندان‪ ،‬یخبندان دوم و پس از یخبندا ن و دور هولوسن)‪.‬‬
‫نامهای این دورانها‪ ،‬دورهها‪ ،‬دورها و عصها بیشترینه از واژههای یوناب ساخته‬
‫شده اند و یا برگرفته از نام های شهرها و مناطق‪ ،‬قبایل قدییم و لیههای رسوب‬
‫زمی اند‪ .‬به گونۀ نمونه‪« :‬پالیوزوئیک» از واژههای «پالیوی‪ /‬قدییم» و « زیون ‪/‬‬
‫جانور»‪« ،‬مزوزوئیک » از واژههای «مزوس‪ /‬میانه » و «زیون ‪ /‬جانور » و‬
‫«سنوزوئیک » از واژۀ «‪ / Kainos‬نو » ساخته شده اند؛ «تریاسیک یا تریاس» به‬
‫معنای سهتاب ‪« ،‬پالیوژن » به معنای قدییم‪« ،‬نیوژن» به معنای نو‪ « ،‬دونی » به‬
‫معنای رسوبات دریاب‪« ،‬کربونیفر» به معنای لیۀ زغال‪« ،‬کرتاسه» به معنای ِگل‬
‫سفید یا تباشت و به همیگونه «کامتین» برگرفته از «کامتیا»‪ ،‬نام ییک از شهرهای‬
‫انگلستان‪ « ،‬ژوراسیک» از نام کوههای « ژورا » در فرانسه‪« ،‬پرمی» از «پرمیا»‪ ،‬نام‬

‫‪5‬‬
 ‫صالح ّ‬
‫محمد خلیق‬

‫منطقهب میان ارال و ولگا در روسیه‪« ،‬اردوویسی » از نام قبیلۀ «اردوشیا» که در‬
‫ناحیۀ گال یمزیستند و سیلورین از نام قبیلۀ «سیلور » اند‪.‬‬
‫شناخت از نگاه رویدادهای مهم و برجسته ب که در آنها‬ ‫ر‬ ‫زماب زمی‬ ‫این برهههای ِ‬
‫در زمی به وقوع پیوسته اند از هم تفکیک یمشوند‪ .‬به گونۀ نمونه در دوران‬
‫پیشازکامتین‪ ،‬برای نخستی بار گیاهان و جانوا ران ّاو ّلیه در دریاها پدیدار شدند‪ ،‬در‬
‫گستش یافت و دوزیستان و‬ ‫دوران یکم‪ ،‬به تدری ج زنده یگ از دریا به روی خشکه ر‬
‫نت خزنده گان پدید آمدند‪ ،‬در دوران دوم خزندهگان بزرگ آب و خشکهب مانند‬
‫د ایناسورها به وجود آمدند و در اواخر این دوران دایناسورها منقرض شدند وگیاهان‬
‫دانهدار و درختان برگریز و پستان داران پدیدار شدند و در دوان سوم به تدری ج‬
‫گیاهان و جانواران کنوب به وجود آمدند و در اواخر همی دوران‪ ،‬در دورۀ‬
‫پلئستوسن ‪ ،‬انسان آفریده شد و زمی دو عص یخبندان را پشت رس گذاشت ‪1 .‬‬
‫ّ‬
‫زماب زمیشناخ رت با لیههای مشخ ص سنگها و‬ ‫ِ‬ ‫هر کدام از این برهههای‬
‫شناخت هر‬‫ر‬ ‫رسوبات در ارتباط است و زمیشناسان با ترتیبدادن نقشههای زمی‬
‫عبارب دیگر‬ ‫ر‬ ‫منطقه از روی لیههای سنگهای رسوب تاری خ پیدایش آن لیهها و به‬
‫ّ‬ ‫ّ‬ ‫ر‬
‫شناخت تشکل آن لیهها را مشخ ص‬ ‫دورانها‪ ،‬دورهها‪ ،‬دورها و عصهای زمی‬
‫ّ‬
‫یمسازند‪ .‬برخ از لیههای رسوب در ساختمانهاب ویژه در ژرفاهای زمیخاصیت‬
‫نگه داری نفت و گاز را دارند‪ .‬نفت وگاز به باور بسیاری از دانشمندان از بقایای‬
‫جانوران و گیاهان با گذشت هزاران سال به وجود آمده اند‪ .‬زمیشناسان در اثر‬
‫عملیۀ برمهکاری بر‬ ‫ّ‬ ‫شناخت و بهویژه کاوش لیههای زمی با راهاندازی‬‫ر‬ ‫مطالعات زمی‬
‫فراز چنی ساختمانها به جستوجو و بهره برداری این ذخایر طبییع هیدروکربنها‬
‫اهمیت بالب برخوردار اند‪.‬‬ ‫بشی از ّ‬ ‫دست یمیازند‪ .‬نفت و گاز برای پیشرفت تم ّد ن ر‬
‫موجودیت بیش‬ ‫ّ‬ ‫در ژرفاهای کشورهای رسمایهداری و کشورهای در حال توسعه ‪،‬‬
‫متمکعب گاز تثبیت شده است و از نگاه نفت‪ ،‬عربستان سعودی و‬ ‫از ‪ 46‬تریلیون ر‬
‫ّ‬
‫به دنبال آن کویت‪ ،‬ایران‪ ،‬عراق و امارات متحدۀ عرب غتترین کشورها استند‪.‬‬
‫کارشناسان‪ ،‬نفت موجود در اعماق آمریکای شمایل را‪ 42،10‬میلیارد تن یمدانند که‬
‫ً‬
‫تقریبا ‪ 60‬درصد این ذخایر در مکزیک قرار دارد‪ .‬در آمریکای جنوب و منطقۀ دریای‬
‫ً‬
‫کارائیب ‪ 90،3‬میلیارد تن نفت کشف شده است که از آنجمله تقریبا ‪ 73‬درصد آن‬

‫جیولوج افغانستان‪ ،‬ترجمۀ ر‬

‫دکت‬ ‫ی‬ ‫جیولوج عمویم با اساسات‬
‫ی‬ ‫‪ _ 1‬سالوین‪ ،‬و‪.‬ا‪،)1984( ،.‬‬
‫ر‬
‫شقیق‪،‬‬ ‫نجیبهللا صفدری‪ ،‬چاپ یکم‪ ،‬مسکو‪ ،‬انتشارات مت‪ ،‬صص ‪37 _ 36‬؛ مدب‪ ،‬حسن و‬
‫ر‬
‫صنعت امت‬ ‫ستوس‪ ،)1388( ،‬زمیشنایس عمویم‪ ،‬چاپ بیستوهشتم‪ ،‬تهران‪ :‬انتشارات دانشگاه‬
‫کبت (پیلتکنیک تهران)‪ ،‬صص ‪. 240 _ 227‬‬
‫‪6‬‬
‫میدانهای نفت و گاز قشقری و بلخ‬

‫در ونزوئال موجود است و در قارۀ آفریقا ‪ 34،7‬میلیارد تن نفت وجود دارد و ذخایر‬
‫نفت اروپای غرب ‪ 22،2‬میلیارد تن است که بیش از ‪ 50‬درصد آن در انگلستان و‬
‫بیش از ‪ 32‬درصد آن در نروژ واقع است و به همیگونه‪ ،‬کشورهای جنوب ررسق‬
‫استالیا دا رای ‪ 39،3‬میلیارد تن نفت اند و در اینجا جایگاه‬ ‫آسیا‪ ،‬ررسق دور و ر‬
‫نخست را اندونتی دارد‪ .‬نخستی کاوشها برای جست وجوی نفت و گاز در‬
‫افغانستان در سال ‪ 1956 /1335‬صورت گرفت‪2.‬اکنون مجموع ذخایر کشفشدۀ‬
‫هیدروکربنهای حوزۀ شمال کشور را ‪ 1،8‬بیلیون بوشکه نفت خام‪ ،‬در حدود ‪444‬‬
‫متمکعب گاز مایع برآورد کرده اند‪ .‬حوزه‬ ‫متمکعب گاز طبییع و ‪ 562‬بیلیون ر‬
‫بیلیون ر‬
‫مهم رسوب است از نگاه حجم ذخایر خود در‬ ‫نفت وگاز رود آمو که یک حوزۀ ّ‬
‫میان ‪ ۱۵۲‬حوزۀ نفت و گاز کشفشدۀ جهان در ردۀ پانزدهم قرار یمگتد‪3 .‬‬

‫من در زمان دانشجوب در دانش رسای نفت و گاز مزار ررسیف‪ ،‬مطالعات دورۀ‬
‫ر‬
‫صنعت و‬ ‫کارآموزی خود را در همی حوزه روی موضوعهای کارهای ژیوفتیک‬
‫شناخت و برمهکاری اکتشاف میدان قشقری در نزدییک مرکز استان‬ ‫ر‬ ‫ساختمان زمی‬
‫کنوب رس پل و برمه کاری تفحیص در میدان بلخ در روستای خواجه روشناب در‬
‫حومۀ مرکز شهرستان کنوب چهاربولک استان بلخ انجام دادم‪ .‬دوران دانشجوب در‬
‫ی‬
‫آن دانشرسا‪ ،‬ییک از خاطرهانگتترین دورههای زندهگام است‪ .‬من از سال ‪ 1351‬تا‬
‫‪ 1972 /1355‬تا ‪1977‬دانشجوی دورۀ دوم دانش رسای نفت و گاز مزار ررسیف در‬
‫رشتۀ زمیشنایس و تفحص و اکتشاف نفت و گاز و مواد معدب دیگر بودم‪ .‬استادان‬
‫ّ‬
‫ما همه از کشور اتحاد جماهت شوروی بودند و تمام مضمونهای دریس ما به زبان‬
‫رویس تدریس یمشدند و این در حایل بود که در هر روز تا چهار ساعت دریس زبان‬
‫رویس را هم به عنوان یک مضمون جداگانه یمآموختیم‪ .‬دانش آموزی برای من در‬
‫ی‬
‫این دانش رسا بسیار خوشایند بود‪ ،‬زیرا از یک سو به رشتۀ زمیشنایس دلبسته گ‬
‫فراواب داشتم و از سوب دیگر کارهای تجرب در مضمونهای گوناگون دریس در‬
‫آزمایشگاههای ّ‬
‫مجهز این دانشرسا‪ ،‬برایم بسیار جالب و رسگرمکننده بودند‪ .‬درکنار‬
‫ّ‬
‫اینها‪ ،‬دورههای کارآموزی میداب برایم جذابیت بیشتری داشتند‪.‬‬
‫نخستی دورۀ کارآموزی را در رشتۀ زمیشنایس در پایت سال ‪1974 /1353‬زیر‬
‫نظر استاد خارخ آذربایجاب مان‪ ،‬رفیق قربانوف‪ ،‬برای یک هفته و دورۀ دوم را در‬
‫ثور‪ /‬اردیبهشت ‪1975 / 1354‬زیر نظر استاد خارخ دیگر مان‪ ،‬نامزد دانشهای‬

‫محمد‪ ،)1394( ،‬ناشناختههای دانش (مجموعۀ مقالههای برگردانشده از‬ ‫‪ _ 2‬خلیق‪ ،‬صالح ّ‬
‫منابع رویس)‪ ،‬چاپ یکم‪ ،‬پیشاور‪ :‬حوزۀ انتشارات شمال افغانستان (حاشا)‪ ،‬صص ‪. 100 _ 99‬‬
‫‪ _ 3‬پوپل‪ ،‬کریم‪ ،‬ذخایر نفت و گاز افغانستان‪ ،‬برگ ر‬
‫اینت رنت‪.‬‬
‫‪7‬‬
 ‫صالح ّ‬
‫محمد خلیق‬

‫شناخت‪ ،‬یوری الکسوی چ لومتف‪ ،‬برای دوهفته در کوههای شادیان‪ ،‬واقع در‬ ‫ر‬ ‫زمی‬
‫ر‬
‫پانزدهکیلومتی جنوب شهر مزار رسیف‪ ،‬گذ راندم‪ .‬در این هر دو دوره‪ ،‬همه روزه در‬ ‫ر‬
‫ر‬
‫شناخت را در‬ ‫حایل که لباس ویژۀ کوهنوردی به تن و چکشهای ویژۀ دستهدراز زمی‬
‫دست داشتیم با پای پیاده درهها‪ ،‬تپهها‪ ،‬صخرهها و کوهها را در یمنوردیدیم و‬
‫نمونههای سنگها‪ ،‬از جمله سنگهای رسوب‪ ،‬را که بیشترینه سنگوارههای‬
‫جانوران دریاب را داشتند با چکش یم کندیم و برای مطالعه به دانشرسا یم بردیم‪ .‬در‬
‫شناخت معلومات‬ ‫ر‬ ‫جریان کارآموزی‪ ،‬استادان ما دربارۀ دورههای گوناگون زمی‬
‫یمدادند‪ .‬در هر دو دورۀ کارآموزی در بهار و پایت که آب وهوا بسیار گوارا و طبیعت‬
‫آب لی » که در بتون دهانۀ شمایل تنگۀ شادیان‬ ‫نت بسیار زیبا بود‪ ،‬از روستای « ِ‬
‫قرار دارد تا روستاهای « ِتر لی»‪« ،‬قتغه»‪ « ،‬ریژن»‪« ،‬شادیان»‪« ،‬خواجهقفتال »‬
‫ّ‬
‫و «چهار محله» در ژرفای آنسوی جنوب کوه سار پیش رفتیم و در پایان هر دو دوره‬
‫از برآیندهای به دست آمده گزارش نوشتیم‪.‬‬
‫سومی دورۀ کارآموزیام‪ ،‬در سنبله و متان‪ /‬شهریور و مهر ‪ /1354‬سپتامت و‬
‫ستی شد‪ .‬برای این‬ ‫اکتت ‪1975‬برای پانزده روز در مناطق زیر برمهکاری جوزجان ر‬
‫منظور یکجا با دانشجویان دیگر در هم رایه با چند تن از استادان شوروی‪ ،‬برای‬
‫دیدن روند برمهکاری چاههای نفت و گاز و بخش های گوناگون ادارۀ نفت جوزجان‬
‫به استان جوزجان سفر کردیم‪ .‬آسایشگاه ما در داخل ساختمان ادارۀ نفت جوزجان‬
‫کیلومت دورتر از شهر شتغان به‬ ‫ر‬ ‫در شهر شتغان قرار داشت و روزانه تا دهها‬
‫نقطههای برمهکاری یمرفتیم‪ .‬در این دوره با میدانهای نفت و گاز‬
‫«خواجهگوگردک»‪« ،‬جمعه» ‪« ،‬جرقدوق» و «غورتاماش» آشنا شدم‪.‬‬
‫«غورتاماش» که در نزدییک «خواجهدوکوه» در راه شتغان _ اندخوی در دشت‬
‫موقعیت دارد‪ ،‬دورترین نقطه ب بود که در این سفر به‬ ‫ّ‬ ‫ریگستاب و بزرگ «لییل »‬
‫آنجا رفتم‪.‬‬
‫ّ‬
‫چهارمی‪ ،‬واپسی و درازترین دورۀ کارآموزی خود را برای مدت حدود سه ماه از‬
‫‪ 22‬سنبله ( شهریور ) تا ‪ 8‬قوس (آذر) ‪ 13 / 1355‬سپتامت تا ‪ 29‬نوامت ‪1976‬باز هم‬
‫ر‬
‫شناخت‬ ‫ر‬
‫آموخی کارهای ژیوفتییک و ساختمان زمی‬ ‫در استان جوزجان و این بار برای‬
‫و برمهکاری اکتشاف میدان قشقری و برمهکاری تفحیص میدان بلخ گذراندم‪ .‬در این‬
‫ر‬
‫صنعت‪ ،‬بهویژه کاراتاژ‬ ‫دوره در مرحلۀ نخست‪ ،‬تمرکز بیشتری روی کارهای ژیوفتیک‬
‫و پرفوراسیون چاههای نفت و گاز و به همیگونه برمهکاری میدان قشقری داشتیم‪.‬‬
‫در جریان همی مرحله‪ ،‬در ‪ 29‬سنبله (شهریور) ‪ 20 /1355‬سپتامت ‪1976‬برای‬
‫ر‬
‫طبیعت بسیار زیبا غنوده‬ ‫نخستی بار راه سفر به شهر زیبای رس پل را که در آغوش‬

‫‪8‬‬
‫میدانهای نفت و گاز قشقری و بلخ‬

‫است‪ ،‬در پیش گرفتیم و از آنجا با گذر از راههای پرپیچوخم و پرفرازونشیب به‬
‫میدان قشقری رفتیم‪ .‬به همی سلسله از شتغان برای انجامدادن کاراتاژ در ‪31‬‬
‫سنبله (شهریور)‪ 21 /‬سپتامت به میدان خواجهگوگردک‪ ،‬در ‪ 6‬متان (مهر)‪28 /‬‬
‫سپتامت به چاه شمارۀ دوم میدان بلخ‪ ،،‬در ‪ 7‬متان (مهر)‪ 29 /‬سپتامت به چاه شمارۀ‬
‫یکم میدان «بازارکیم» و در ‪ 17‬متان (مهر)‪ 9 /‬اکتت به چاۀ شمارۀ ششم میدان‬
‫«جمعه» سفر کردیم‪ .‬این مرحلۀ کارآموزی در ‪ 25‬متان (مهر)‪ 17 /‬اکتت به پایان‬
‫رسید‪ .‬مرحلۀ دوم این دورۀ کارآموزی از ‪ 28‬متان (مهر ) تا ‪ 6‬قوس (آذر) ‪ 20 /‬اکتت‬
‫تا ‪ 27‬نوامت در میدان بلخ در برمهکاری تفحیص چاه شمارۀ دوم آن که در شمال‬
‫ّ‬
‫موقعیت دارد‬ ‫مرکز شهرستان کنوب چهاربولک در نزدییک دهکدۀ خواجه روشناب‬
‫ستی شد‪ .‬اقامت گاه ما در این مرحله‪ ،‬در آسایشگاه کارگران برمه در ساختماب در‬ ‫ر‬
‫بندر کلفت شهر باستاب بلخ بود‪ .‬در پایان این مرحله برای امضای گزارشنامۀ خود‬
‫به شتغان رفتیم و در ‪ 8‬قوس (آذر)‪ 29 /‬نوامت به شهر مزار ررسیف برگشتیم و‬
‫دولت دوران آموزش خود را در دانشرسای نفت و گاز پتوزمندانه‬ ‫ر‬ ‫آخرین آزمون‬
‫ستی کردم‪.‬‬ ‫ر‬
‫این کتاب‪ ،‬در واقع همان گزارشنامۀ چهارمی و واپسی دورۀ کارآموزیام در زمینۀ‬
‫شناخت و برمهکاری اکتشاف میدان قشقری و‬ ‫ر‬ ‫ر‬
‫صنعت‪ ،‬ساختمان زمی‬ ‫ژیوفتیک‬
‫برمهکاری تفحیص میدان بلخ است که آن را به رهنماب استاد ورجاوند مان‪ ،‬شادروان‬
‫محمدامی کوهنورد‪ ،‬در سال ‪1976 /1355‬یعت ‪ 45‬سال پیش از امروز‬ ‫ّ‬ ‫مهندس‬
‫نگاشته بودم‪.‬‬
‫این کتاب در پنج بخش نگاشته شده است ‪ :‬بخش یکم به موضوع ساختمان‬
‫استاتیگراف‬ ‫شناخت شمال افغانستان اختصاص یافته است و در آن روی ر‬ ‫ر‬ ‫زمی‬
‫ر‬
‫شناخت و ژیوفتییک‬ ‫(چینهشنایس)‪ ،‬تکتونیک (زمیساخت) و تا ری خ مطالعۀ زمی‬
‫این حوزۀ کشور بحث شده است‪ ،‬در بخش دوم به مسایل مربوط به ژیوفتیک‬
‫ر‬
‫صنعت و کاربرد کاراتاژ و پرفوراسیون در چاه های برمه پرداخته شده است‪ ،‬در بخش‬
‫ّ‬
‫سوم دربارۀ ساختار اداری و کاری مؤسسۀ تفحص نفت و گاز حوزۀ شمال افغانستان‬
‫و روی متان و نتایج کاوشها در ای ن حوزه معلومات داده شده است و رسانجام در‬
‫بخشهای چهارم و پنجم به ترتیب دربارۀ برمهکاری تفحیص و اکتشاف در میدانهای‬
‫قشقری و بلخ روشت انداخته شده است‪ .‬این کتاب با پیوستهاب در برگتندۀ‬
‫نقشهها و جدولهای مرتبط به موضوعهای آن و نمایۀ نامهای کسان و جایها به‬
‫می اصیل کتاب و آمارهای یادشده در آن ‪،‬‬ ‫فرجام یمرسد‪ .‬درخور یادکرد است که در ر‬
‫ایش انجام نداده ام و همچنی از‬‫به خاطر حفظ ارزشمندی تاریخ آنها کدام ویر ر‬

‫‪9‬‬
 ‫صالح ّ‬
‫محمد خلیق‬

‫این که ترسیم رایانهب پیوست های گرافییک این اثر برایم مقدور نبود‪ ،‬تنها به آوردن‬
‫تصویرهای نسخههای دستنگار آن بسنده کردم‪.‬‬
‫تا سال ‪1976 /1355‬که سال نگارش این اثر است‪ ،‬بسیاری از معدنهای نفت‬
‫و گاز شمال کشور‪ ،‬به استثای معدن گاز میدانهای خواجهگوگردک ‪ ،‬جرقدوق و‬
‫یتیمتاق‪ ،‬هنوز در مرحلۀ تفحص و اکتشاف قرار داشتند‪ .‬از اینرو معلومات و‬
‫آمارهاب که در این کتاب آمده اند یمتوانند برای دانشجویان و دانشپژوهان‬
‫رشتههای زمیشنایس و نت فناوری استخراج نفت و گاز و رشتههای مربوط دیگر‪،‬‬
‫به عنوان نخستی آگایهها در این زمینه‪ ،‬سودمند و راهگشا باشند‪ .‬بهویژه این‬
‫ّ‬
‫اهمیت‬ ‫معلومات و آمارها امروز ‪ ،‬پس از نزدیک به نیم سده‪ ،‬از جنبۀ تا ریخ نت‬
‫خاص و فراواب را پیدا کرده است‪ .‬خوانندهگان با مطالعۀ این اثر‪ ،‬به سطح بلند‬
‫آموزش و نصاب دریس و نت نستویه استادان و دانشجویان در آن دورۀ تا ریخ‬
‫دوست و آرزومندیهای‬ ‫ر‬ ‫ّ‬
‫حس بلند میهن‬ ‫بیشتر رب خواهند برد و به همیگونه با‬
‫بزرگ کارشناسان‪ ،‬کارمندان و کارگران بخشهای گوناگون ادارۀ تفحص نفت و گاز در‬
‫آن روزگار که در راستای پیشرفت کشور و آسایش هممیهنان رسگرم پیچیدهترین‬
‫صنعت و تولیدی و شاقهترین کارهای جسماب بودند بهتر آشنا خواهند‬ ‫ر‬ ‫بخشهای‬
‫شد‪.‬‬
‫صالح محم د خلیق‬
‫شهر مزار رشیف‪ ،‬مرکز بلخ‬
‫‪ 21‬مهر‪ 1400‬هجری خورشیدی‪ 5700 /‬ی‬
‫آریای جمشیدی‬

‫‪10‬‬
‫میدانهای نفت و گاز قشقری و بلخ‬

‫مقدمه‪:‬سازماندیه و برنامهریزی کارهای‬

‫جستوجوی نفت و گاز‬
‫گستده ب در کشورهای نفتدار و‬ ‫ر‬ ‫نتوهای اقتصادی جهان‪ ،‬ام روز به پیمانۀ‬
‫ّ‬
‫صادرکنندۀ نفت متمرکز اند‪ .‬نتوی مایل و توان پرداخت و تهیه‪ ،‬یگانه عامل توسعۀ‬
‫ّ‬
‫اهمیت آن را در‬ ‫گستههای گوناگون و مورد نیاز است که ما‬ ‫هرگونه پیشرفت در ر‬
‫ر‬
‫حیاب ‪،‬‬ ‫جهان کنوب دریمیابیم‪ .‬منابع بزرگ جهان و بسیاری از نیازمندیهای‬
‫چرخهای اقتصادی و ا رتباط بی الملیل و مواصالت د ریا و خاک‪ ،‬هوا و صدها مشکل‬
‫و جریان دیگر بدین طالی سیاه منحص است‪ .‬نفت و گاز و منابع آن را باید بر‬
‫حسب نظر تازۀ اقتصادی‪ ،‬مادة المواد توسعه و ّ‬
‫مدنیت دانست‪.‬‬ ‫ِ‬
‫امور تفحص‪ ،‬اکتشاف ‪ ،‬استخراج‪ ،‬پالیش و بهره برداری نفت و گاز‪ ،‬صنایع‬
‫فت دیگر مرتبط به نفت و گاز برای شمار‬ ‫رپتوشییم و مصوفیتهای اقتصادی و ّ‬
‫زیادی از هممیهنان زمینههای کار‪ ،‬پیشه و مأموریت را فراهم یم آورند و به همیگونه‬
‫ی‬ ‫سبب آباداب بیشتر و ر‬
‫گستدهتر میهن یمشوند‪ .‬مدرنیتیستم زندهگ با تمام مظاهر‬
‫آن در سطح شهرهای نمونه‪ ،‬در مجاورت منابع نفت و گاز به ظهور یمرسد و آموزش‬
‫و پرورش پرسنل تکنییک و اختصایص‪ ،‬باعث افزایش چشمگت شمار دانشمندان و‬
‫کارشناسان یمشود‪.‬‬
‫ارچند انسانها از روزگاران پیشی از وجود نفت و گاز آگاه بودند‪ ،‬اما تاری خ‬
‫استخراج نفت و گاز از سال ‪ 1859 / 1238‬آغاز یمشود‪ .‬استخراج نفت در عراق در‬
‫سال ‪ ،1927‬در ایران و عربستان سعودی در سال ‪ 1936‬و در کویت در سال ‪1946‬‬
‫آغاز شده است‪.‬‬
‫ر‬ ‫ر‬ ‫ّ‬
‫انسانها در روزگاران باستان نفت را برای ضد آب ساخی لوازم و افروخی‬
‫مشعلها و به عنوان مادۀ سوزنده به کار یمبردند‪ .‬زردشتیان در آریانای بزرگ در‬
‫سوخی گاز طبییع بر روی زمی بهوجود آمده بودند خدای‬ ‫ر‬ ‫پیشگاه شعلههاب که از‬
‫ر‬
‫یگانه را نیایش یمکردند‪ .‬مردم قدیم مدیتانه در اطراف چشمههای نفت حفرههاب‬
‫ّ‬
‫را یم کندند تا نفت در آنها تجمع کند و پس از آن که مواد و مرکبات سبک آن فرار‬
‫کشتها و بههمچسپاندن خشتهای‬ ‫ر‬ ‫بسی درزهای‬‫یم کردند قت آن را گرفته برای ر‬
‫ساختمانهای شکوهمند بهکار یمبردند‪ .‬یک تن از فرمان روایان قدیم روم سطح‬
‫ّ‬
‫خیابانهای شهر روم و صفههای باغ خود را از مرکبات قت پوشش داده بود‪.‬‬
‫‪11‬‬
 ‫صالح ّ‬
‫محمد خلیق‬

‫مصیها‪ ،‬چینابها و رسخپوستان آمریکاب از مواد رقیق نفت به حیث دارو کار‬
‫یمگرفتند و با آن زخمها را التیام یم بخشیدند‪ .‬از این که نفت در آن روزگاران در تمام‬
‫نقاط جهان دستیاب نیمشد و استحصال آن دشوار بود‪ ،‬مادۀ کمیاب و گرانبهاب‬
‫به شمار یمرفت‪.‬‬
‫ام روز‪ ،‬نفت و گاز اساس پیشرفتهای علیم و تکنییک در جهان شمرده یمشوند‪.‬‬
‫ّ‬ ‫ً‬
‫فعالیت خود‬ ‫تقریبا هیچ بنگاه تولیدی ب بدون استفاده از نفت یا گاز نیم تواند به‬
‫اهمیت فراواب داشته شالوده و زیربنای بلندبردن‬ ‫ادامه بدهد و از همیرو نفت و گاز ّ‬
‫نتوی اقتصادی یک کشور دانسته یمشوند‪.‬‬
‫اهمیت نفت و گاز‪ ،‬وزارت معادن افغانستان از سالهاب متمادی بدین‬ ‫ّ‬ ‫با توجه به‬
‫سو‪ ،‬با تأسیس ادارۀ تفصحص و اکتشاف نفت و گاز‪ ،‬به یک سلسله عملیات‬
‫جست وجو دست زده و در نتیجه در ولیتهای شمایل کشور پنج میدان گازدار و‬
‫سه میدان نفتدار را کشف کرده است‪ .‬فعال ّیتها برای پیداکردن ساختمانهای‬
‫ّ‬
‫نفت و گاز در بخشهای جنوب و غر ب افغانستان نت به شدت ادامه دارند‪.‬‬
‫ّ‬ ‫سازمان دیه کارهای تفحص و اکتشاف نفت و گاز از سوی ّ‬
‫مؤسسۀ میل نفت‬
‫مؤسسه دارای یک ریاست تفحص نفت و گاز حوزۀ‬ ‫افغانستان صورت یم گتد‪ .‬این ّ‬
‫آمری ت عمویم آن در شهر شتغان‪ ،‬مرکز استان‬ ‫شمال کشور در استان بلخ است که ّ‬
‫آمریت مذکور باز هم در برخ از استانهای دیگر شمایل‬ ‫موقعیت دارد‪ّ .‬‬‫ّ‬ ‫جوزجان‪،‬‬
‫ی‬ ‫ّ‬ ‫ّ‬ ‫ی‬
‫افغانستان دارای نمایندهگهاب است‪ ،‬اما تمام فعالیتهای این نمایندهگها از شهر‬
‫شتغان ره بری یمشوند‪.‬‬
‫ی‬ ‫ّ‬ ‫ّ‬
‫بر بنیاد اساسنامۀ مؤسسۀ میل نفت افغانستان که به تازه گ به تصویب رسیده‬
‫حقوف بوده مرکز آن در شهر کابل واقع است‪.‬‬ ‫ر‬ ‫ّ‬
‫شخصی رت‬ ‫مؤسسه دارای‬ ‫است‪ ،‬این ّ‬
‫مؤسسه افزون بر برنامههای‬ ‫ّ‬ ‫تهیه و ترتیب بودجۀ پیش برد برنامههای سالنۀ‬ ‫ّ‬
‫ّ‬
‫درازمدت‪ ،‬ترتیب و تدوین قانونهای مشخ ص برای کارمندان و کارگران ّ‬ ‫ّ‬
‫مؤسسه و‬
‫مؤسسه اند که پس از‬ ‫صالحیتهای خود ّ‬ ‫ّ‬ ‫مؤسسه از‬ ‫تغیت ساختار و سازمان داخیل ّ‬
‫تصویب مجلس عایل وزیران یمتواند در عمل پیاده کند‪.‬‬
‫ّ‬ ‫ّ‬ ‫تمام رسمایه و درآمد این ّ‬
‫مؤسسه متعلق به دولت است‪ .‬مؤسسه بر اساس‬
‫منظوری مجلس عایل وزیران بودجۀ عادی و توسعهب خود را طرح یمکند و درآمد‬
‫متباف خود را به جانب دولت تحویل یمدهد‪.‬‬ ‫ر‬
‫مؤسسه درآمد خود را از منابع زیر به دست یم َآو َرد‪:‬‬ ‫این ّ‬
‫ر‬
‫الف‪ :‬فروش نفت و گاز طبییع و یا فراوردههای مربوط به آن و خدماب که در‬
‫برابر اجرت انجام یمدهد؛‬

‫‪12‬‬
‫میدانهای نفت و گاز قشقری و بلخ‬

‫نفت با ررسکتهای خارخ ‪ ،‬جوایز تولیدی‪ ،‬حقالجاره ‪ ،‬حق‬ ‫ب‪ :‬ر‬

‫بسی پیمان ر‬
‫تعهدات قانوب پیمان‪.‬‬‫مالکیت و جریمۀ عدم اجرای ّ‬
‫ّ‬
‫ّ‬ ‫ّ‬
‫به منظور مشورۀ طرح برنامهریزی کارهای تفحیص و اکتشاف مؤسسۀ میل نفت‬
‫مؤسسه‬‫افغانستان‪ ،‬از سوی حکومت سهولتهای لزم و پرسنل مورد نیاز در اختیار ّ‬
‫ی‬ ‫گذاشته یمشوند‪ .‬این ّ‬
‫مؤسسه در صورت لزوم یمتواند نمایندهگهای خود را در‬
‫ولیتهای کشور و بتون از کشور رب ریزی کند‪.‬‬
‫ّ‬ ‫داراب و ابزارها و تجهتات این ّ‬
‫مؤسسه به استثای مالیات محیل ‪ ،‬از تمام مالیات‬
‫دولت و عوارض گمرگ معاف اند‪.‬‬ ‫ر‬
‫فعالیت های تفحص و اکتشاف نفت و گاز‪ ،‬ما‬ ‫ّ‬ ‫برای آشناب کامل با شیوۀ‬
‫دانشجویان سال پنجم دانشرسای نفت و گاز مزار ررسیف در رشتۀ زمیشنایس‬
‫تفحص و اکتشاف نفت و گاز و دیگر مواد مفید معدب ‪ ،‬برای یک دورۀ سه ماهۀ‬
‫کارآموزی به شهر شتغان رفتیم‪ .‬دورۀ کا رآموزی ما از روز دوشنبه ‪ 22‬سنبله‬
‫(شهریور) تا ‪ 8‬قوس (آذر) سال ‪ 13 /1355‬سپتامت تا ‪ 29‬نوامت ‪1976‬ادامه‬
‫داشت‪.‬‬
‫هدف از این کارآموزی‪ ،‬بهدست آوردن معلومات تازۀ تولیدی در هنگام تفحص و‬
‫اکتشاف نفت و گاز و استفاده از درسهای نظری در محل بود‪ .‬برای این مقصد‪،‬‬
‫دانشجویان به گروههای زمی شنایس تفحص و اکتشاف نفت و گاز به حیث‬
‫ّ‬
‫مکلفیتهای‬ ‫ر‬
‫کولکت فرستاده شدند‪ .‬در دو هفتۀ اخت باید با‬ ‫آزمایشگر‪ /‬لبتانت و‬
‫معاون مهندس در هنگام تفحص و اکتشاف نفت و گاز آشنا یمشدیم و همچنی‬
‫شناخت منطقۀ کارآموزی و معدن‪ ،‬روش اجرای کارهای تفحص‬ ‫ر‬ ‫دربارۀ ساختمان زمی‬
‫و اکتشاف و سازماندیه طرحریزی این کارها معلومات به دست یم آوردیم‪.‬‬
‫مؤسسۀ‬ ‫در جریان کارآموزی‪ ،‬در آغاز بهوسیلۀ راه نمای کارآموزی با ساختار ّ‬
‫اکتشاف نفت و گاز و نت با شعبههای مربویط که باید در آنها به کار یم پرداختیم‬
‫آشنا شدیم و سپس قانونهای تکنیک ب خطر را در هنگام اجرای کارهای تفحیص و‬
‫اکتشاف نفت و گاز‪ ،‬مطالعه کردیم‪.‬‬
‫تمام دانشجویان از سوی راهنمای کارآموزی‪ ،‬در نقایط که برمهکاری برای تفحص‬
‫و اکتشاف جریان داشت در چند گروه دستهبندی شدند‪ .‬نقاط مذکور عبارت بودند‬
‫از خواجه گوگردک‪ ،‬جمعه‪ ،‬قشقری‪ ،‬بازارکیم‪ ،‬بلخ‪ ،‬فیضآباد و صندوق یل‪ .‬شماری‬
‫صنعت‪ ،‬آزمایش‬ ‫ر‬ ‫از دانش جویان در مرحلۀ نخست کارآموزی در شعبههای ژیوفتیک‬
‫چاه و همچنی در آزمایشگاههای شیمیاب و محلول گل گروه ‪ /‬دیپارتمنت نفت‬
‫شتغان به کار پرداختند‪ .‬این مرحله تا ‪ 25‬متان (مهر ) ‪ 17 /1355‬اکتت ‪ 1976‬ادامه‬

‫‪13‬‬
 ‫صالح ّ‬
‫محمد خلیق‬

‫داشت و پس از آن رس از نو همۀ دانشجویان به میدانهای دیگر و یا هم به کارهای‬

‫دیگر تفحیص و اکتشاف گماشته شدند‪.‬‬
‫ّ‬
‫در آوان کارآموزی برای هر دانشجو دستور داده شد تا دربارۀ معادن معی ت‬
‫تحقیق علیم کند و همۀ معلومات خویش را در قالب گزارشنامه ب ترتیب دهد‪ .‬این‬
‫معادن عبارت بودند از خواجهگوگردک‪ ،‬یتیمتاق‪ ،‬جرقدوق‪ ،‬جمعه‪ ،‬اسک‪ ،‬ا نگوت‪،‬‬
‫قشقری‪ ،‬آقدریا و ‪ ....‬معادب که من باید دربارۀ آن معلومات فراهم یمآوردم‪ ،‬عبارت‬
‫ی‬
‫اند از معدن نفت قشقری است که به تازهگ در تابستان امسال (‪) 1976 /1355‬‬
‫نفت بلخ که کار تفحص در آن‬ ‫در نزدییک شهر رس پل کشف شده است و میدان ر‬
‫ستد ه شد تا معلومات‬ ‫ادامه دارد‪ .‬برای ما برنامۀ گزارشنامه با فهرست عناوین آن ر‬
‫فراهم آوردۀ خود را به گونۀ منسجم درج کنیم‪.‬‬
‫آوان کارآموزی من در دو مرحله انجام پذیرفته است؛ مرحلۀ نخست را در شعبۀ‬
‫صنعت دیپارتمنت نفت شتغان و امور برمهکاری اکتشاف نفت در میدان‬ ‫ر‬ ‫ژیوفتیک‬
‫ستی کردم و مرحلۀ دوم را با سهمگتی در امور برمهکاری برای تفحص‬ ‫قشقری ر‬
‫نفت و گاز در میدان بلخ به انجام رسانیدم‪.‬‬
‫صالحمحم د خلیق‬
‫شیغان‪ 1355 ،‬هجری خورشیدی‪ 1976 /‬میالدی‬ ‫شهر ی‬

‫‪14‬‬
‫میدانهای نفت و گاز قشقری و بلخ‬

‫ساختمان زمیشناخت شمال افغانستان‬

‫اسیاتیگراف شمال افغانستان‬
‫شناخت استان های شمایل افغانستان سنگهای گروه‬ ‫ر‬ ‫در ساختمان زمی‬
‫پیشازپالیوزوئیک‪ ،‬پالیوزوئیک‪ ،‬مزوزوئیک و سینوزوئیک سهم داشته دولیۀ‬
‫استاکچر فارمیسیو ب‬ ‫استاکچر فارمیسیوب را تشکیل یمدهند‪ .‬لیۀ نخست‪ ،‬ر‬ ‫ر‬
‫متوسط که‬‫ّ‬ ‫اینتوزی تتاب و‬‫کسینگهای پیش از پالیوزوئیک و پالیوزوئیک را با ر‬
‫ً‬
‫شدیدا تخریب شده اند و همچنی سنگهای تریاسیک که به درجههاب گوناگون‬
‫ی‬
‫استحاله پذیرفته اند و تهداب چیخورده گ را یمسازند در بر یمگتد؛ و لیۀ دوم‬
‫استاکچر فارمیسیوب از سنگهای سیستمهای ژوراسیک‪ ،‬تباشت‪ ،‬پالیوژن و نیوژن‬ ‫ر‬
‫ّ‬
‫موقعیت دارند‬ ‫استاتیگراف بالی سنگهای تهداب‬ ‫که به گونۀ غت موافق زاویه ب و ر‬
‫ساخته شده است‪.‬‬
‫ّ‬
‫لیتولوژی رسوبات متو‪-‬سینوزوئیک که توس ط چاههای برمه عریان شده اند‬
‫رسوباب دارد که در نواخ مجاور آسیای مرکزی‪،‬‬ ‫ر‬ ‫شباهت فراواب با لیتولوژی عی‬
‫ّ‬
‫مانند بخارا‪ ،‬خیوه و غته‪ ،‬به گونۀ دقیق مطالعه شده است و تا اندازهب تجزیه و‬
‫ارتباط میدانها را با یکدیگر آسانتر یمسازد‪ .‬در مقطع رسوب پردۀ پالتفوریم‬
‫میدانهای اکتشاف شمال افغانستان‪ ،‬شماری از افقهای رپری که به فاصلههای‬
‫زیادی یمتوانند پیوند بیابند‪ ،‬جدا یمشوند‪:‬‬
‫الف _ افق سطح بالب پوستۀ نازک لیههای سوزاک؛‬
‫ب _ افق اینورسام مانند (بخش پاییت لیۀ تورون)؛‬
‫ج _ افق ‪( IX‬سطح بالب سینومان)؛‬
‫د _ افق ‪( X‬در سطح پاییت سینومان)؛‬
‫ه _ افق ‪( Xl‬آلپ وسیط)؛‬
‫ی‬
‫و _ افق ‪( Xll‬سنگهای رییک ‪ ،‬آهیک و انگیدریتهای لیۀ ایت)؛‬
‫ز _ افق ‪( Xlll‬سنگهای آهیک‪ ،‬مرگل و انگیدریتها در باریم پاییت)؛‬
‫ر‬ ‫ی‬
‫ح _ افق ‪( XlV‬پوستۀ سنگهای رییک‪ ،‬الیورولیتها و گلهای لیۀ گتیف)‪.‬‬

‫‪15‬‬
 ‫صالح ّ‬
‫محمد خلیق‬

‫تمام افق های استنادی یادشده در بسیاری از مقاطع چاههای برمه به گونۀ‬
‫روشت از هم جدا یم شوند و در دیاگرامهای کاراتاژ به خوب قابل تشخیص اند‪.‬‬
‫ر‬
‫اساخی رسوبات مزوزوئیک‪،‬‬ ‫ر‬
‫معلوماب که در بال ارائه شد‪ ،‬برای مجز‬ ‫نظر به‬
‫ر‬
‫نقشۀ شیماتیک استاتیگرافب را اساس قرار داده اند که برای نواخ مجاور آسیای‬
‫مرکزی در سال ‪ 1969 /1348‬ترتیب یافته است ‪4 .‬‬

‫سیستم ژوراسیک‬
‫لیههای ضخیم رسوبات ژوراسیک که در سطح شستهشدۀ رسوبات تریاسیک‬
‫ّ‬
‫موقعیت دارند عبارت اند از مجموعۀ رسوبات قارهب ‪ ،‬مرداب و دریاب‬ ‫و پالیوزوئیک‬
‫ر‬
‫توسط چاههای برمه در بخش پالتفریم استاکچرهای اسک‪ ،‬جمعه‪ ،‬جرقدوق‪،‬‬ ‫که ّ‬
‫رس پل‪ ،‬خواجهگوگردک‪ ،‬یتیمتاق و غته عریان شده اند‪.‬‬
‫فصلهای پاییت و میای سیستم ژوراسیک‬
‫فصلهای پاییت و میاب سیستم ژوراسیک را ِبهتر است که با هم یکجا مطالعه‬
‫کنیم؛ زیرا آن ها از ناسیاهای قارهب ترکیب یافته اند و به سه سویت دستهبندی‬
‫یمشوند‪ :‬رگبولک (ژوراسیک پاییت)‪ ،‬دهانۀ توره و آش پشته (ژوراسیک میاب)‪.‬‬
‫ی‬ ‫ر‬ ‫ی‬
‫الیورولیت‪ ،‬سنگ رییک ‪ِ ،‬گیل و‬ ‫سویت رگبوالک‪ :‬عبارت است از رسوبات رییک و‬
‫ر‬
‫الیورولیت زغالدار و الیورولیت زغالدار‪.‬‬
‫ی‬ ‫ّ‬
‫سویت دهانۀ توره‪ :‬عبارت است از تسلسل نامنظ م سنگهای رییک‪ ،‬گراولیتها‬
‫ُ‬
‫نگلومراتها‪(5‬سنگجوشها) و ِگلها با ضخامت ‪_ 990‬‬ ‫ِ‬ ‫(سنگریزههای بزرگ)‪ ،‬ک‬
‫‪ 1250‬ر‬
‫مت‪.‬‬
‫سویت آشپشته‪ :‬از لیههای ِگل های گوناگون رنگارنگ‪ ،‬الیورول یتها و‬
‫مت یمرسد‪.‬‬ ‫ُکنگلومراتها ساخته شده ا ست و ضخامت مجمویع آن به ‪ 800‬ر‬
‫ِ‬
‫باالی ژوراسیک‬
‫فصل ی‬

‫‪ _ 4‬در زمیشنایس‪ ،‬سنگها را به سه دسته بخشبندی یمکنند‪ :‬سنگهای آذرین که از رسدشدن‬

‫و انجماد ماگما در ژرفای زمی و یا از رسدشدن ماگمای آتشفشانها در سطح زمی به وجود یمآیند‪،‬‬
‫مانند گرانیت‪ ،‬دیوریت‪ ،‬بازالت و غته؛ سنگهای رسوب که از تهنشیشدن و سختشدن شدن‬
‫مواد پدید یمآیند‪ ،‬مانند کنگلومرات‪ ،‬ماسهسنگ‪ ،‬سنگ رس‪ ،‬آهک‪ ،‬دولومیت و غته؛ و سنگهای‬
‫دگرگوب که در اثر تغیتات در شکل‪ ،‬ساخت و ترکیب کاب شنایس سنگ و یا تبلور دوبارۀ سنگها‬
‫بهوجود یمآیند‪ ،‬م انند کوارتزیت‪ ،‬مرمر‪ ،‬اسلیت‪ ،‬فیلیت و غته‪.‬‬
‫‪ _ 5‬کنگلومراتها یا کنگلومراها را آقای عزیز آریانفر‪ ،‬همجوش و بشکل ترجمه کرده است‪.‬‬
‫‪16‬‬
‫میدانهای نفت و گاز قشقری و بلخ‬

‫در حال حاض در بخش مرکزی شمال افغانستان‪ ،‬رسوبات ژوراسیک بالب‬
‫توسط شمار زیادی از چاههای برمه عریان شده اند‪.‬‬ ‫ّ‬
‫ّ‬
‫الیههای کلوویسک و آکسفورد‪ :‬رسوبات این لیهها متشکل از دو بخش اند ‪:‬‬
‫ر‬ ‫ی‬
‫خاکستی و‬ ‫بخش پاییت آن از سنگهای تریگت یعت سنگهای رییک با رنگهای‬
‫خاکستی مایل به ست با پوستههای نازک الیورولیتها‪ِ ،‬گلها‪ ،‬مرگلها و سنگهای‬ ‫ر‬
‫مت یمرسد و بخش بالب آن‬ ‫آهیک ترکیب یافته است که ضخامت آن از ‪ 92‬تا ‪ 115‬ر‬
‫ر‬
‫خاکستی تته تا سیاه ترکیب یافته است‬ ‫ر‬
‫خاکستی و‬ ‫از سنگهای آهیک با رنگهای‬
‫که ضخامت آن تا ‪ 700‬ر‬
‫مت یمرسد‪.‬‬
‫الیههای کیمرچ و تیتون‪ :‬رسوبات کیمرچ و تیتون از دو سویت ساخته شده اند‬
‫ّ‬
‫که ییک از آنها به نام گاورداگ مرکب از سنگهای انگیدر ریت با ضخامت از ‪ 240‬تا‬
‫ی‬ ‫ّ‬ ‫‪ 551‬ر‬
‫مت و دیگری به نام کارابیل مرکب از سنگهای رییک و ِگلدار با ضخامت از‬
‫مت است‪.‬‬ ‫صفر تا ‪ 119‬ر‬
‫سیستم تباشی‬
‫رسوبات تباشت با تمام لیههای خود از ر‬
‫ولتین تا دات در حوزۀ مورد تحقیق به‬
‫اندازۀ زیادی ر‬
‫گستش یافته است که در زیر به تفصیل به آنها پرداخته یمشود‪:‬‬
‫فصل پاییت تباشی‬
‫ی‬ ‫ّ‬ ‫ولیین‪ :‬رسوبات لیۀ ر‬‫الیۀ ر‬
‫ولتین مرکب اند از سنگهای رییک با رنگهای رسخ‬
‫ُ‬ ‫ر‬
‫ومرات با ضخامت از ‪ 45‬تا‬‫آلوبالوب و رسخ خشت ‪ ،‬الیورولیتها‪ِ ،‬گلها و اندگ کنگل ِ‬
‫ر‬
‫مت در میدان بویانگور؛ از ‪ 90‬تا ‪ 111‬مت در میدان انگوت‪ .‬خواص این سنگها‪:‬‬ ‫‪ 52‬ر‬
‫وفیت باز تا ‪ 2‬اعشاریه ‪ 59‬در میدان جرقدوق‪ ،‬تا ‪ 22‬اعشاریه ‪ 24‬در انگوت؛‬ ‫َج ّ‬
‫ّ‬
‫قابلیت نفوذ گاز‪ :‬تا ‪ 424‬اعشاریه ‪ 9‬مییل داریس در چاه شمارۀ ‪ 9‬انگوت تا غت قابل‬
‫نفوذ در میدان خواجهبرهان‪.‬‬
‫گتیف از لیههای اسایس گازدار و نفتدار در شمال‬ ‫الیۀ گییف‪ :‬رسوبات ر‬
‫ّ‬
‫موقعیت دارند‪ .‬رسوبات‬ ‫افغانستان اند که به گونۀ موافق بالی رسوبات ر‬
‫ولتین‬
‫ی‬ ‫ً‬ ‫ر‬
‫گتیف اساسا عبات اند از سنگهای رییک‪ِ ،‬گلها و الیورولیتها با ضخامت‬
‫مجمویع از ‪ 109‬تا ‪ 187‬ر‬
‫مت‪.‬‬
‫الیۀ باریم‪ :‬بخش بالب لیۀ باریم از ِگلهای انگید ریتدار با پوستههای نازک‬
‫ر‬
‫خاکستیرنگ ِگل دار و کریستایل ترکیب یافته است‬ ‫الیورولیتها و سنگهای آهیک‬
‫ر‬
‫و بخش پاییت آن از سنگهای آهیک با رنگهای خاکستی و سفید مایل به گالب ‪،‬‬
‫‪17‬‬
 ‫صالح ّ‬
‫محمد خلیق‬

‫محکم و درزدار با پوستههای نازک ِگل و عدسیههای انگیدریت (افق ‪ )Xlll‬ساخته‬

‫مت در «آبدان» و از ‪ 31‬تا‬ ‫شده است‪ .‬ضخامت عمویم لیۀ باریم از ‪ 44‬تا ‪ 120‬ر‬
‫مت در ر‬
‫استاکچر « علیمگل » یمرسد‪.‬‬ ‫‪ 68‬ر‬
‫الیۀ اپت‪ :‬ترکیب لیتولوژیک رسوبات اپت مانند افق ‪ Xll‬در رسارس حوزۀ مورد‬
‫تحقیق یک نوع است‪ ،‬به گونهب که بخش پاییت از انگیدریتها‪ ،‬مر ِگل و آهک؛ و‬
‫ر‬ ‫ر‬ ‫ی‬
‫خاکستی روشن و ابرکدار‬ ‫خاکستی و‬ ‫بخش بالب از سنگهای رییک با رنگهای‬
‫ر‬
‫خاکستیرنگ و درزدار ترکیب‬ ‫با پوستههای نازک ِگلها‪ ،‬الیورولیتها و سنگهای‬
‫ر‬
‫یافته اند‪ .‬ضخامت مجمویع این لیه از ‪ 110‬تا ‪ 165‬مت یمرسد‪.‬‬
‫ی‬
‫الیۀ آلپ‪ :‬رسوبات لیۀ آلپ نظر به ترکیب لیتولوژیک‪ ،‬ویژهگهای سنگواره ب‬
‫صنعت به سه بخش دستهبندی یمشوند‪ :‬بخش بالب این‬ ‫ر‬ ‫و معلومات ژیوفتیک‬
‫ّ‬ ‫ر‬
‫لیه ِگلدار‪ ،‬بخش میاب آن کربوناب و ِگلدار و بخش بالب آن نت متشکل از ِگلها‬
‫مت تغیت یمیابد‪.‬‬‫است‪ .‬ضخامت مجمویع لیۀ آلپ از ‪ 142‬تا ‪ 578‬ر‬
‫باالی تباشی‬
‫فصل ی‬
‫الیۀ سینمان‪ :‬رسوبات لیۀ سینمان در بیشترین بخش شمال افغانستان بدون‬
‫ّ‬
‫موقعیت دارند و عبارت اند از ِگلهای مایل به‬ ‫وقفه بالی سنگهای تباشت پاییت‬
‫ست و آهکدار و اندگ با پوستههای نازک الیورولیتها‪ .‬ضخامت لیۀ سینمان از‬
‫‪ 50‬تا ‪ 290‬ر‬
‫مت یم رسد‪.‬‬
‫الیۀ تورون و سینون‪ :‬رسوبات لیۀ تورون و سینون در بیشترین بخش شمال‬
‫ّ‬
‫موقعیت دا رند و عبارت اند‬ ‫افغانستان به گونۀ موافق بالی سنگهای لیۀ سینمان‬
‫از سنگهای تریگیت با پوستههای نازک مرگلها‪ ،‬و آهکها‪ .‬ضخامت عمویم این‬
‫مت در یتیمتاق‪،‬‬ ‫لیه در بخش مرکزی شمال افغانستان از ‪ 505‬تا ‪ 790‬ر‬
‫خواجهگوگردک‪ ،‬خواجه بولن و جرقدوق یم رسد و به سمت شمال بسیار افزایش‬
‫محمدجاندگر تا ‪ 1361‬ر‬
‫مت یمرسد‪.‬‬ ‫ّ‬ ‫یمیابد و در ّ‬
‫ناحیۀ‬
‫باالی و پالیوسی‪ :‬در بخش جنوب کوههای‬ ‫رسوبات غی قابل تجزیۀ تباشی ی‬
‫ّ‬ ‫ر‬
‫شمال افغانستان و دامنههای آنها‪ ،‬سنگهای ضخیم کربونابب که متعلق به‬
‫گستش‬‫رسوبات تباشت بالب و پالیوسی اند و به نام سویت غوری یاد یمشوند ر‬
‫بیشتری یافته اند‪ .‬عمر این سنگها را سینمان بالب و پالیوسی تعیی یم کنند‪ .‬در‬
‫ّ‬
‫تجزیۀ تباشت بالب و پالیوسی یم توان دو لیه را از هم جدا‬ ‫ترکیب رسوبات غت قابل‬
‫ی‬
‫کرد‪ :‬لیۀ پاییت که از تسلسل سنگهای رییک‪ِ ،‬گلها‪ ،‬الیورولیتها‪ ،‬مرگلها و‬
‫‪18‬‬
‫میدانهای نفت و گاز قشقری و بلخ‬

‫آهکها ترکیب یافته و ضخامت آن از ‪ 57‬تا ‪ 39‬ر‬

‫مت در میدان جرقدوق و از ‪ 173‬تا‬
‫ر‬
‫ربوناب مانند‬‫مت در میدان جنگل کالن یمرسد‪ ،‬و لیۀ بالب که از سنگهای ک‬ ‫‪ 189‬ر‬
‫خاکستی روشن و با پوستههای نازک‬ ‫ر‬ ‫سنگهای آهیک با رنگهای سفید و‬
‫سنگهای آهیک ِگلدار و ِگلهای آهیک ساخته شده است‪.‬‬
‫ر‬
‫گنبد بسیاری از ساختمانهای آنتکالیت (انگوت‪،‬‬ ‫رسوبات یادشده در قسمت ِ‬
‫ّ‬
‫شتم‪ ،‬یتیمتاق‪ ،‬جگ دلک و غته) موقعیت دارند و ضخامت آنها از ‪ 153‬تا ‪168‬‬
‫مت در اسک و تا ‪ 420‬ر‬
‫مت در میدان کاریز افزایش یمیابد‪.‬‬ ‫ر‬
‫سیستم پالیوژن‬
‫در ترکیب رسوبات پالیوژب افزون بر سنگهای آهیک ب که در بال از آنها یاد‬
‫ر‬ ‫ّ‬
‫باخت‪،‬‬ ‫شد‪ ،‬سنگهای آهیک ایوسی نت مشخ ص اند که لیههای سوزاک‪ ،‬الدی‪،‬‬
‫ّ‬
‫خانآباد و غته به آنها تعل ق دارند‪.‬‬
‫الیههای سوزاک ِ(ایوسی پاییت)‪ :‬در مقطع چاههای برمه نظر به ترکیب‬
‫ّ‬
‫لیتولوژییک دو پوسته را مجزا یم کنند که بخش پاییت آن مرگیل و بخش بالب آن‬
‫مت یم رسد‪ .‬بخش بالب لیههای سوزاک‬ ‫گلدار است‪ .‬ضخامت ایوسی پاییت تا ‪ 57‬ر‬
‫ِ‬
‫ر‬ ‫ر‬
‫از ِگلهای خاکستیرنگ و سترنگ ابرکدار و آهکدار ساخته شده و تا ‪ 137‬مت‬
‫ضخامت دارد‪.‬‬
‫ر‬
‫الیههای الدی (ایوسی میای)‪ :‬از ِگلهای خاکستیرنگ با پوستههای نازک‬
‫مت ضخامت‬ ‫الیورولیتها‪ ،‬سنگهای ر یییک و آهکها ساخته شده و از ‪ 50‬تا ‪ 94‬ر‬
‫دارد‪.‬‬
‫باالی)‪ :‬از سنگهای ِگ یل سترنگ با پوستههای نازک‬‫الیههای یباخی (ایوسی ی‬
‫ر‬
‫سنگهای رییک‪ ،‬الیورولیتها و مرگل ها ساخته شده و ضخامت آنها تا ‪ 54‬مت‬
‫یمرسد‪.‬‬
‫سیستمهای پالیوژن و نیوژن‬
‫فصلهای اولیگوسی و میوسی‬
‫ر‬
‫خاکستیرنگ که‬ ‫رسوبات این فصلها عبارت اند از مولدسهای رسخرنگ و‬
‫ر‬ ‫ّ‬
‫فرورفی پوستۀ زمی و بهوجودآمدن کوهها رخ داده‬ ‫پیداب آنها در ررسایط حاد‬
‫ّ‬ ‫ی‬ ‫ُ‬
‫است‪ .‬در شمال افغانستان دو سویت‪ ،‬ییک شفا و دیگر کشتنیک را متعلق به این‬
‫فصلها یمدانند‪.‬‬

‫‪19‬‬
 ‫صالح ّ‬
‫محمد خلیق‬

‫خشت‪ ،‬ایورولیتها و سنگهای آهیک است‬‫ر‬ ‫سویت شفا عبارت از ِگلهای رسخ‬
‫ی‬
‫که در آنها پوستههای نازک سنگهای رییک نت به ندرت به مشاهده یمرسند‪.‬‬
‫مت تغیت یمیابد و ضخامت اعظیم آن در‬ ‫ضخامت سویت شفا از ‪ 143‬تا ‪ 342‬ر‬
‫استاکچر انبار بیشتر از ‪ 600‬ر‬
‫مت است‪.‬‬ ‫ر‬
‫سیستم نیوژن‬
‫فصل میوسی‬
‫ی‬ ‫ُ‬
‫سویت کشتنیک نظر به رنگ تت و مقدار بیش تر ریگ از سویت شفا متفاوت‬
‫ی‬ ‫ُ‬
‫است‪ ،‬بهویژه در بخش بالب مقطع‪ .‬رسوبات سویت کشتنیک عبارت اند از ِگلهای‬
‫ُ‬ ‫ی‬ ‫ریگدار با ر‬
‫نگلومراتها‪ .‬ضخامت‬ ‫ِ‬ ‫قشهای نازک الیورولیت ِگیل‪ ،‬سنگهای رییک و ک‬
‫مت در رس پل تا ‪ 676‬ر‬
‫مت در جنگل کالن تغیت یمیابد‪.‬‬ ‫این سویت از ‪ 165‬ر‬
‫سیستم چهارمی‬
‫در ترکیب رسوبات این سیستم‪ ،‬در چاهها برمۀ جداگانه‪ ،‬سویتهای مزار ررسیف‬
‫ّ‬
‫و شوردره را مشخص ساخته اند‪.‬‬
‫سویت مزار رشیف‪ :‬عبارت است از سنگهای ِگ یل نهآنقدر سخت‪،‬‬
‫الیورولیتها‪ ،‬ریگهای ابرگ و سنگریزههای بزرگ که ضخامت آن بیشتر از ‪700‬‬
‫مت است‪.‬‬ ‫ر‬
‫مت یمرسد‪ ،‬از پوستههای‬ ‫سویت شوردره‪ :‬که ضخامت آن از ‪ 1000‬تا ‪ 1200‬ر‬
‫ُ‬ ‫ر‬ ‫ّ‬
‫نگلومراتها و بریکچیاهای‬
‫ِ‬ ‫الیورولیت با ک‬ ‫نازک و نامنظم سنگهای ِگیل و‬
‫سنگریزههای گوناگون و والوب ساخته شده است‪ .‬در بخش پاییت این سویت‬
‫سنگهای آهیک بریکچیاشکل کتلهب نت به ندرت دیده یمشوند که ضخامت آنها‬
‫مت و در برخ از جاها تا ‪ 507‬ر‬
‫مت است‪.‬‬ ‫از ‪ 40‬تا ‪ 60‬ر‬

‫تکتونیک شمال افغانستان‬

‫توس ط رشتهکوههای‬ ‫حوزۀ شمال افغانستان از سمتهای جنوب و ررسق ّ‬
‫توسط مرز ر‬
‫دولت میان افغانستان‬ ‫پاروپامتاد‪ ،‬هندوکش و بدخشان و از طرف غرب ّ‬
‫و ایران محدود است و از نگاه تکتونیک بسیار پیچیده بوده از اجزای گوناگوب‬
‫ساخته شده است که یمتوان از نواخ تکتونییک زیرین نام ُبرد‪:‬‬
‫ُ‬
‫‪ _ 1‬پالتفرم اپیگرست و تورون؛‬
‫‪20‬‬
‫میدانهای نفت و گاز قشقری و بلخ‬

‫ی‬
‫‪ _ 2‬رشتهکوههای تیانشان جنوب (سیستم حصار و زرافشان) و فرورفته گ‬
‫ی‬ ‫ُ‬
‫افغانستان _ تاجیکستان که دربرگتندۀ ناحیۀ «اروگت اپیالتفریم » ا ست و برآمده گ‬
‫تهداب در شمال افغانستان و سیستم ر‬
‫باخت را نت یمتوان به آن پیوند داد؛‬
‫ی‬ ‫‪ّ _3‬‬
‫ناحیۀ چیخوردهگ آلپ بالب (سیستم پاروپامتاد)؛‬
‫ی‬ ‫‪ّ _4‬‬
‫ناحیۀ چیخوردهگ آلپ پاییت (فراهرود و هتمند)؛‬
‫‪ _ 5‬رشتهکوههای اپیگرست پامت و بدخشان‪.‬‬
‫ّ‬
‫در محدودۀ شمال افغانستان‪ ،‬از نگاه پیدایش گوناگون تکتونیک‪ ،‬چندین ناحیۀ‬
‫ر‬ ‫ّ‬
‫شناختب که‬ ‫تکتونییک مشخ ص یم شوند و بر بنیاد پژوهشهای ژیوفتییک و زمی‬
‫عمق حوزۀ مورد تحقیق به ویژه‬ ‫انجام داده شده اند معلوم یمشود که ساختمان ر‬
‫نواخ پالتفریم و اروگت آن را مطالعه کرده اند‪.‬‬
‫ّ‬ ‫ً‬
‫پالتفرم اپیگرست تورون اصال در خاک اتحاد شوروی واقع است و دامنۀ آن در‬
‫گستش یافته است که در اینجا به نام «پایان جنوب ررس رف پالتفرم‬ ‫افغانستان نت ر‬
‫ّ‬
‫اپیگرست تورون » یاد یم شود و خط مرزی آن از ّ‬
‫ناحیۀ ِک ِلفت و اپتک و سپس در‬
‫َ‬ ‫ی‬
‫غرب برجستهگ تهداب شمال افغانستان دور خورده‬ ‫غرب و جنوب ِ‬ ‫جنوب از سمت‬
‫ی‬ ‫ی‬
‫به سمت شکسته گ سانچارک‪ ،‬متزاولنگ و کوهستان تا شکستهگ کشان کشیده‬
‫یمشود‪.‬‬
‫نواخ پالتفریم‪ ،‬دربرگتندۀ مناطق زیر اند‪:‬‬
‫ی‬
‫‪ _ 1‬خمیدهگ کال رین که در غرب‪ ،‬سینکالینهای قرهباغ و گلرنگ به آن‬
‫یمپیوندند؛‬
‫ی‬
‫‪ _ 2‬خمیدهگ قیصار؛‬
‫ی‬
‫‪ _ 3‬خمیدهگ سانچارک و دولتآباد؛‬
‫ی‬
‫‪ _ 4‬برجستهگ تهداب میمنه؛‬
‫‪ _ 5‬وال اندخوی؛‬
‫ر‬
‫ناحیۀ ِک ِل فت و اپتک‪ ،‬استاکچر بخیهب ؛‬ ‫‪ّ _6‬‬
‫ی‬
‫‪ _ 7‬خمیدهگ اوبروچف‪.‬‬
‫ی‬
‫با درنظرداشت این که ما کارآموزی خود را به تفحص و اکتشاف در خمیده گ‬
‫ی‬
‫سانچارک و دولت آباد و وال اندخوی یم گذرانیم‪ ،‬در اینجا تنها ویژهگهای تکتونییک‬
‫این مناطق را ررسح یمدهم‪.‬‬
‫ی‬
‫خمیده گ سانچارک و دولتآباد‬
‫‪21‬‬
 ‫صالح ّ‬
‫محمد خلیق‬

‫استاکچر بزرگ منق است و در نقشه به‬ ‫خمیده یگ سانچارک و دولتآباد یک ر‬

‫گونه ب آشکارا نشان داده شده است که در شمال با وال اندخوی یمپیوندد‪ .‬امپلیتود‬
‫مت‬‫متصور این اتصال بخیه ب به سطح رسوبات تریاسیک از ‪ 300‬تا ‪ 2500‬ر‬ ‫ّ‬ ‫لغزش‬
‫ی‬ ‫ی‬
‫است‪ .‬این خمیدهگ در خاک شوروی ادامه دارد و به نام خمیدهگ شمال کارابیل یاد‬
‫یمشود‪.‬‬
‫ی‬
‫بر بنیاد خطهای افق نیوژن و پالیوژن معلوم کرده اند که خمیدهگ دولتآباد‬
‫ی‬ ‫ی‬
‫واحد خمیده گ را یمسازند‪.‬‬ ‫ِ‬ ‫یکجا با فرورفتهگ سانچارک یک ناحیۀ‬
‫ی‬
‫رسوبات پالیوژن و نیوژن دولتآباد و فرورفته گ سانچارک ییک اند و برای رسوبات‬
‫ی‬
‫تباشت بالب افزایش مقدار سنگهای پاره ب را در سمت ررسق در عبور از خمیده گ‬
‫ی‬ ‫ی‬
‫دولتآباد‪ ،‬به فرورفتهگ سانچارک ثبت کرده اند‪ .‬ساختمان خمیدهگ دولتآباد و‬
‫ی‬ ‫سانچارک غت متناظر است و جناح جنوب آن ّ‬
‫توسط بالرفتهگهای رسوبات‬
‫مزوزوئیک به قسمت بلوک میمنه و نواخ اروگت رشته کوهای کوهستان و به‬
‫همیگونه کاهش شدید ضخامت رسوبات ژوراسیک به دلیل نبود سنگهای برخ‬
‫ی‬ ‫ّ‬
‫از لیهها در مقطع‪ ،‬مشخ ص یم شود‪ .‬بخش دولت آباد از خمیده گ به سطح بالب‬
‫توس ط‬ ‫مت‪ ،‬به رسوبات اپت ّ‬ ‫توس ط ایزوگیپس منق ‪ 3000‬ر‬ ‫رسوبات ژوراسیک بالب ّ‬
‫ّ‬
‫مت و ّام ا به سنگهای آهیک سویت غوری توسط ایزوگیپس‬ ‫ایزوگیپس منق ‪ 2500‬ر‬
‫مت محدود یمشود‪.‬‬ ‫منق ‪ 1000‬ر‬
‫ی‬ ‫ّ‬ ‫ی‬
‫بزرگ ترین شکستهگ با خط ر‬
‫گستش موازی با عرضالبلد‪ ،‬شکستهگب است که‬
‫ی‬ ‫ی‬
‫بخش جنوب خمیدهگ را پیچیده یمسازد‪ .‬امپلیتود این شکستهگ در غرب‬
‫مت کاهش یمیابد‪ .‬در‬ ‫مت یمرسد و در ررسق تا ‪ 400‬ر‬ ‫فرورفته یگ دولتآباد به ‪ 2000‬ر‬
‫ر‬
‫الجهت‬ ‫استاکچرهای مختلف‬ ‫حال حاض در حدود خمیده یگ دولت آباد و سانچارک ر‬
‫معی کرده اند‪ .‬بالک تکتونییک‬ ‫را مانند جرقدوق‪ ،‬ده ملک‪ ،‬عرببای‪ ،‬گذر و غته ّ‬
‫ِ‬
‫استاکچر َمرتبۀ سوم را‬ ‫شتم که در خمیده یگ دولتآباد و سانچارک قرار دارد ر‬
‫ی‬ ‫یمسازد‪ .‬گروه ر‬
‫استاکچر شتم (بلوک بالشده‪ ،‬برجسته گ تهداب) با آنکه از شماری‬
‫ی‬
‫از برآمدهگهاب با جهتهای مختلف مانند انگوت‪ ،‬شتم‪ ،‬کاریز‪ ،‬آبدان و غته‬
‫ّ‬
‫خط تکتونییک را دنبال یمکند‪.‬‬ ‫ساخته شده است‪ّ ،‬اما در مجموع جهت اسایس‬
‫وال اندخوی‬
‫ی‬ ‫ّ‬
‫بخش مرکزی وال اندخوی توسط شکستهگهاب که امپلیتود شان از ‪ 200‬تا‬
‫مت تغیت یمیابد و از روی قانونمندی باید به سمت ررسق کاهش پیدا کند‪،‬‬ ‫‪ 1000‬ر‬

‫‪22‬‬
‫میدانهای نفت و گاز قشقری و بلخ‬

‫استاکچرهای جمعه و‬ ‫پیچیده شده است‪ .‬این شکسته یگها به گونۀ روشن در میان ر‬
‫توسط ایزوگیپس منق ‪3000‬‬ ‫اسک ثبت شده اند و وال به سطح ژوراسیک بالب ّ‬
‫مت و به سطح‬ ‫توس ط ایزوگیپس منق ‪ 2000‬ر‬ ‫مت‪ ،‬ب ه رسوبات تباشت پاییت ّ‬ ‫ر‬
‫مت محاط یمشود‪.‬‬ ‫توسط ایزوگیپس منق ‪ 500‬ر‬ ‫سنگهای آهیک سویت غوری ّ‬
‫مت یمرسد‪.‬‬‫قعیت تهداب وال اندخوی از ‪ 4500‬تا ‪ 12000‬ر‬ ‫ژرفای مو ّ‬
‫ی‬ ‫ّ‬
‫ناحیۀ شکستهگهای التز و مارمل ارتباط دارد و ادامۀ‬ ‫پیداب وال اندخوی با‬
‫شمالغرب رشتهکوههای التز است‪ .‬در عوارض وال یک سطح هموار تپهها مشهود‬
‫توس ط ریگهای ِالووی پوشیده شده است و از زیر آن در‬ ‫است که از سطح زمی ّ‬
‫ُ‬
‫نگلومراتهای سویت شوردره نمایان یمشود‪.‬‬
‫ِ‬ ‫برخ از جاها ک‬
‫معی کرده اند که‬‫در حدود وایل که ررسح داده شد‪ ،‬برآمده یگ اسک و جمعه را ّ‬
‫ّ‬ ‫ّ‬
‫توسط ساختمان بسیار بسییط مشخص یمشود و زاویۀ میالن بالی آن از ‪ 50‬تا ‪9‬‬
‫ی‬ ‫ی‬
‫درجه یمرسد‪ .‬افزون از برآمدهگهای یادشده ‪ ،‬در حدود اندخوی برآمدهگهای‬
‫دیگری چون رسگمود و غته نت پیشبیت یمشوند‪.‬‬

‫تاری خ مطالعۀ زمیشناخت و ژیوفیییک شمال‬

‫افغانستان‬
‫شناخت شمال افغانستان از سالهای ‪ 40‬ستدهم‪60 /‬‬ ‫ر‬ ‫مطالعۀ ساختمان زمی‬
‫نوزدهم آغاز شده است‪ .‬تا سال ‪ 1936 /1315‬تمام پژوهشها زیر کدام برنامۀ‬
‫معیت صورت نگرفته اند و برآیند آنها بیشتر جنبۀ تاریخ داشت‪ ،‬نه کاربردی‪.‬‬ ‫ّ‬
‫مطالعۀ همه جانبۀ شمال افغانستان از سال ‪ 1936 /1315‬به بعد ّ‬
‫توس ط‬
‫زمیشناسان ررسکت «انگلند اکسپلورشن» به ره بری « کالپ » آغاز شده است‪ .‬این‬
‫ی‬ ‫زمیشناسان یازده برآمده یگ ر‬
‫آنتکالیت را که برآمده گ یتیمتاق در شتغان نت از آن‬
‫جمله است پیدا کردند‪ .‬در سال ‪« 1938 / 1317‬زیورس» پژوهش میداب ب را در‬
‫بخش شمال غرب شمال افغانستان انجام داد که در نتیجۀ آن در محدودۀ این ّ‬
‫ناحیه‬
‫ناحیه را یک ّ‬
‫ناحیۀ نفتوگازخت‬ ‫آنتکالیت را نمایان ساخت و این ّ‬ ‫شماری از چیهای ر‬
‫خواند‪.‬‬

‫‪23‬‬
 ‫صالح ّ‬
‫محمد خلیق‬

‫دکت پوپل‪ ،‬مشاور سازمان ملل در بخش زمیشنایس‪ ،‬اثر‬ ‫در سال‪ 1953 /1332‬ر‬
‫نش کرد که‬ ‫خصوصیات اسایس ژیولوژی افغانستان» را ر‬ ‫ّ‬ ‫خویش‪ « ،‬ر‬
‫استاتیگراف و‬
‫افغانستان آن زمان‪ ،‬بود‪.‬‬
‫ِ‬ ‫دربرگتندۀ معلومات جامیع دربارۀ زمیشنایس شمال‬
‫ر‬ ‫ر‬
‫در سال ‪ 1954 /1333‬غالمعیلخان‪ ،‬نقشۀ زمیشناخت بخش گنبد آنتکالین‬
‫اندخوی را به مقیاس ‪ 1:10000‬بر بنیاد عکس برداری توپوگرافب که ّ‬
‫توس ط‬
‫تهیه شده بود ترتیب داد‪.‬‬ ‫محمدخان ّ‬ ‫محمدخان‪ ،‬حبیبگلخان و غالم ّ‬ ‫امت ّ‬
‫در سال ‪ 1956 /1335‬بر بنیاد کارهای انجامیافتۀ پیشی‪ ،‬ررسکت سوئدی‬
‫استاکچر اندخوی آغاز کرد که‬ ‫«سول‪ -‬کار – دیامانت» برمهکاری چاه اکتشاف را در ر‬
‫در نتیجۀ آن‪ ،‬نشانههای نفتداربودن رسوبات تباشتی پدیدار شدند‪ .‬و در همان‬
‫سال یک تن از زمی شناسان شوری که دو بار به شمال افغانستان سفر کرده بود‪،‬‬
‫پتامون زمیشنایس و ژیوفتیک شمال افغانستان معلومات جامیع ابراز داشت‪.‬‬
‫از سال ‪ 1958 /1337‬به اساس پیماب که میان دولتهای افغانستان و شوروی‬
‫بسته شد‪ ،‬مطالعۀ کامل بخش مرکزی شمال افغانستان آغاز شد و در جریان همان‬
‫سال و نیمۀ سال ‪ 1959 /1338‬کارهای زیر به منصۀ اجرا درآمدند‪:‬‬
‫اخت رسارس میدان مورد مطالعۀ «توآیف » که دربرگتندۀ‬ ‫تهیۀ نقشۀ زمیشن ر‬ ‫‪ّ _1‬‬
‫شناخت شمال افغانستان بود؛‬‫ر‬ ‫معلومات عمویم دربارۀ ساختمان زمی‬
‫شناخت مناطق جنوب شمال افغانستان ب ه مقیاس‬ ‫ر‬ ‫‪ _ 2‬عکس برداری زمی‬
‫توسط شتوکوف چپوف؛‬ ‫‪ّ 1:200000‬‬
‫استاکچر یتیمتاق به مقیاس ‪ 1:25000‬و بر بنیاد‬ ‫شناخت ر‬
‫ر‬ ‫‪ _ 3‬عکس برداری زمی‬
‫ر‬
‫آن طرحریزی چاه عمیق اکتشاف در آن استاکچر؛‬
‫ّ‬
‫‪ _ 4‬عکس برداری مقناطیش فضاب در رسارس حوزۀ افغانستان توس ط‬
‫ّ‬ ‫ی‬
‫«آرمانوف» ؛ از روی نقشۀ انومال مقناطیش یم توان ویژهگهای کیل ساختمان‬
‫ناحیه را با انومالهای منق یمتوان‬ ‫تکتونییک تهداب را حدس زد‪ .‬در این نقشه دو ّ‬
‫ی‬ ‫بزرگ یمپیوندند که ّ‬ ‫ی‬ ‫ی‬
‫ناحیۀ برآمده گ‬ ‫مشاهده کرد‪ .‬این انومالهای منق با خمیدهگ‬
‫مرکزی را از جنوب و شمال احاطه کرده است‪.‬‬
‫اویمتی در سال ‪ 1959 /1338‬که بر بنیاد آن شماری از‬ ‫‪ _ 5‬عکس برداری گر ر‬
‫انومالهای مثبت نتوی ثقل و از جمله بزرگتری ن آنها یعت وال اندخوی را پیدا‬
‫کردند‪.‬‬
‫در سالهای ‪ 1338‬تا ‪ 1959 /1341‬تا ‪ 1962‬در نواخ مورد تحقیق و نواخ‬
‫همجوار آن پژوهشهای زمیلرزهب را انجام دادند که در نتیجۀ این پژوهشها سه‬
‫استاکچر را پیدا و احاطه کردند که عبارت اند از جرقدوق‪ ،‬اسک و جنگل کالن‪.‬‬ ‫ر‬

‫‪24‬‬
‫میدانهای نفت و گاز قشقری و بلخ‬

‫تجسش را در میدان جنگل کالن برمه‬ ‫ّ‬ ‫در سال ‪ 1959 /1338‬یک چاه عمیق‬
‫کردند و در حال حاض سه چاه عمیق شمارۀ ‪ ، 1‬شمارۀ ‪ 2‬و شمارۀ ‪ 3‬را برمه کرده‬
‫ر‬
‫شناخت سنگها را تا تباشت پاییت‬ ‫اند که در نتیجۀ برمهکاری این چاهها‪ ،‬مقطع زمی‬
‫مطالعه کرده اند‪.‬‬

‫‪25‬‬
 ‫صالح ّ‬
‫محمد خلیق‬

‫ژیوفییک صنعت‬
‫صنعت عبارت است از تحقیق ژیوفتییک در چاهها که به منظور‬ ‫ر‬ ‫ژیوفتیک‬
‫ّ‬
‫مطالعۀ مشخ صههای لیههای چاهها و برریس حالتهای تکنییک چاهها به کار‬
‫شناخت ترتیب داده شود‪ .‬همچنی‬ ‫ر‬ ‫یمرود‪ .‬برای هر چاه برمهشده باید مقطع زمی‬
‫موقعیت سنگها و گازداری‪ ،‬نفتداری و‬ ‫ّ‬ ‫باید تسلسل لیههای سنگهای‪ ،‬عمق‬
‫ر‬
‫آبداری آنها را تعیی کرد‪ .‬برای ترتیبدادن مقطع زمیشناخت چاهها از نمونههای‬
‫سنگهاب که در هنگام برمهکاری به دست یم آیند استفاده یمکنند‪.‬‬
‫برف‪ .‬بیشترینه کاراتاژ برفر‬‫نفت‪ ،‬گازی و ر‬
‫کاراتاژ انواع گوناگوب دارد‪ :‬رادیوآکتیوی‪ ،‬ر‬
‫را به کار یمبرند‪ .‬برریس وضع تکنییک چاه یعت اندازهگتی گرما در چاه‪ ،‬تعیی قطر‬
‫ر‬
‫صنعت را‬ ‫مهم ژیوفتیک‬ ‫چاه‪ ،‬تعیی عوارض و تخریبات در ستون و غته بخش ّ‬
‫ر‬
‫صنعت ارتباط دارد‪.‬‬ ‫یمسازند‪ .‬همچنی تعیی میالن چاه نت با ژیوفتیک‬

‫ابزارهای مطالعۀ چاه‬

‫اینکالینومی (دست گاه انحرافسنج)‪ :‬برمهکاری چاههای عمودی و بهویژه‬
‫ً‬
‫میالب را حتما بهوسیلۀ آلههاب برریس یم کنند که انحراف محور چاه را از حالت‬
‫(السمت) را نشان یمدهند‪ .‬معلومات دربارۀ میالن‬ ‫عمودی و جهت این انحراف ّ‬
‫ر‬
‫شناخت و همچنی‬ ‫موقعیت کف چاه در حی َم رتبههای زمی‬
‫ّ‬ ‫ستون چاه‪ ،‬برای تعیی‬
‫ّ‬
‫برای پیش گتی از انحراف زیاد محور چاه از حالت عمودی یک نیاز جدی است‪.‬‬
‫این انحراف یم تواند در هنگام برمهکاری و همچنی در اثنای بهره برداری پدیدار شود‪.‬‬
‫عمق که یمخواهیم ّ‬
‫توس ط دو زاویه اندازه یمشود‪ :‬زاویۀ‬ ‫جهت محور چاه در هر ر‬
‫ر‬ ‫ر‬
‫میالن از حالت عمودی و زاویۀ دیرکسیوب متسم افق محور چاه که در سمت‬
‫ازدیاد عمق نمایان یمشود‪ .‬به جای زاویۀ دیرکسیوب در بسیاری از اوقات‪ ،‬نتیجۀ‬
‫السمت مقناطیش را به کار یم برند‪ ،‬یعت از روی گردش عقربۀ ساعت‬ ‫اندازهگتی ّ‬
‫ر‬
‫زاویۀ بی جهت شمال مقناطیش و مرتسم افق محور چاه را‪.‬‬
‫ّ‬ ‫ً‬ ‫ر‬
‫حقیق چاه بعضا از قطر پل برمهب که توس ط آن چاه کنده‬ ‫قطرسنج ‪ :‬قطر‬
‫یم شود تفاوت بسیار زیادی دارد‪ .‬برای بسیاری از مقاصد‪ ،‬تعیی قطر چاه حتیم‬
‫‪26‬‬
‫میدانهای نفت و گاز قشقری و بلخ‬

‫است‪ .‬برای تعیی قطر چاه قطرسنج (پروفیلوگراف) را به کار یم برند‪ّ .‬‬
‫توس ط‬
‫قطرسنج یم توان میال ن تغیت چاه را با کویرنوگرام ر‬
‫عمق به دست آورد‪.‬‬
‫سی عناض‬ ‫ابزار سنجش افتیده یگ الیهها‪ :‬در مطالعۀ ساختمان معدن‪ ،‬دان ر‬
‫ی‬
‫وقوع لیهها به ویژه در موقع تخریبات بزرگ تکتونییک‪ ،‬زاویههای بزرگ افتیده گ‬
‫لیهها و تغیتات کم آنها بسیار مهم است‪ .‬آگایه دربارۀ عناض و قوع لیهها در‬
‫ی‬ ‫ّ‬
‫میالن بسیار زیاد محور چاه از‬‫ِ‬ ‫موجودیت زاویههای بزرگ افتیده گ لیهها یا‬ ‫صورت‬
‫ر‬
‫حالت عمودی و به همی گونه برای اینتپرفوراسیون مواد تحقیقات ژیوفتیک‬
‫اهمیت دارد‪ .‬برای تعیی عناض وقوع لیههای چاه از قطرسنج لیهب که از‬ ‫ّ‬ ‫ر‬
‫صنعت‬
‫ابزارهای بسیار مثمر این کار است‪ ،‬استفاده یمکنند‪ .‬قطرسنج نوع تحلییل در سال‬
‫ّ‬
‫‪ 1950 /1329‬در اتحاد شوروی ساخته شده است‪ .‬قطرسنج لیهب همان دستگاه‬
‫الکتودی‪ .‬تفاوت دستگاه انحرافسنخ که‬ ‫انحرافسنج است با افزودۀ دستگاه ر‬
‫در قطرسنج لیه ب به کار یمرود در آن است که با این دستگاه یمتوان وضع آله را‬
‫ّ‬ ‫در فضا تعیی کرد‪ .‬دستگاه ر‬
‫الکتودی قطرسنج لیه ِب نوع معمویل متشکل از سه‬
‫الکتود است‪.‬‬‫ر‬
‫لکتودها‪ ،‬وزنه یا بار‪ ،‬گوتکها‪،‬‬ ‫ابزارهای کاراتاژ‪ :‬عبارت اند از کابل‪ ،‬زوند‪ ،‬ا ر‬
‫کوروبکای (‪ ،)БKЗ‬مقاومتسنج وگرماسنج‪.‬‬
‫ّ‬ ‫ر‬
‫کابل کاراتاژ‪ :‬تمام تحقیقات ژیوفتیک صنعت را در چاه توسط کابل کاراتاژ انجام‬
‫یمدهند‪ .‬به وسیلۀ این ابزار‪ ،‬زوندهای کاراتاژ را همراه با وزنهها‪ ،‬ابزارهای گوناگون‬
‫ژیوفتییک و ابزارهای انفجاردهنده به چاه فرود یم آورند‪ .‬رشتههای کابل را به حیث‬
‫الکتودهای زوند و ابزارهای ژیوفتییکب که در عمق قرار‬ ‫خطها (مجراها)ی ارتباط ر‬
‫عمق را‬‫توسط کابل کاراتاژ‪ ،‬ر‬ ‫دارند با نقشۀ اندازهگتی در سطح زمی ‪ ،‬به کار یمبرند‪ّ .‬‬
‫که در آن کارهای ژیوفتییک اجرا یمشوند به گونۀ دقیق تثبیت یمکنند‪.‬‬
‫رسب پیوسته با آن‪،‬‬ ‫بخش از کابل کاراتاژ را با رشتههای ر‬
‫الکتودهای‬ ‫زوند کاراتاژ‪ :‬ر‬
‫ِ‬
‫به نام زوند کاراتاژ یاد یمکنند‪ .‬برای تحقیقات مقطعهای چاهها با استفاده از روش‬
‫الکتودی و زوندهای مخصویص را به کار‬ ‫الکتودی‪ ،‬زوند چهار ر‬
‫برف‪ ،‬زوند سه ر‬ ‫کاراتاژ ر‬
‫یمبرند‪.‬‬
‫ر‬ ‫ر‬
‫الکیودها‪ :‬الکتودها برای ان تقال جریان برق در مواد خام تحقی ق (الکتودهای‬
‫برف پدیدار یمشوند‬ ‫جریاب) و تعیی پوتانسیلهاب که در این مواد از میدان ر‬
‫متغت) خدمت یمکنند‪.‬‬ ‫ّ‬ ‫ر‬
‫(الکتودهای‬

‫‪27‬‬
 ‫صالح ّ‬
‫محمد خلیق‬

‫عمق زوند‬ ‫وزنه یا بار‪ :‬به منظور فرودآوردن کابل کاراتاژ در چاه‪ ،‬به ابزارهای ر‬
‫ً‬
‫کاراتاژ وزنه یا بار را یمآویزند‪ .‬معموال وزنههای رسب و چدب را به کار یمبرند و‬
‫کرهب استفاده یمکنند‪.‬‬ ‫فعالیت برخ از چاهها از وزنهها ّ‬ ‫ّ‬ ‫همچنی برای‬
‫گوتکهای کاراتاژ‪ :‬فرودآوردن کابل کاراتاژ در چاه و بالآوردن آن به کمک‬
‫گوتکهای کاراتاژ صورت یمگتد‪ .‬نوع و اندازۀ گوتک نظر به عمق چاه و مارک ِ‬
‫کابل‬
‫صنعت از همه بیشتر از‬ ‫ر‬ ‫مورد نیاز گزینش یمشود‪ .‬برای اجرای کارهای ژیوفتیک‬
‫گوتکهاب با مارک ‪ ЛKM ، ЛK‬و ‪ ЛПM‬استفاده یم کنند که در کارخانۀ ابزارسازی‬
‫میتیشی ساخته شده اند‪.‬‬
‫ر‬
‫دست گاههای کاراتاژ‪ :‬تحقیقات ژیوفتیک صنعت مقطعهای چاه‪ ،‬برریس وضع‬
‫تکنییک چاه و همچنی کارهای انفجاری در آن‪ ،‬به کمک دستگاههای کاراتاژ صورت‬
‫ّ‬
‫یمگتند‪ .‬این دستگاهها متشکل از آزمایشگاه و بالکننده اند‪.‬‬
‫بسی رشتههای کابل کاراتاژ به‬ ‫کوروبکای ( ‪ :)БKЗ‬ابزاری کمیک است که برای ر‬
‫الکتودهای زوند‪ ،‬بدون بالآوردن کابل از چاه به سطح زمی ‪ ،‬به کار یم رود‪.‬‬ ‫ر‬
‫مقاومتسنج (رزیستیویمی)‪ :‬ابزاری است که برای اندا زهگتی مقاومت‬
‫متشکل است از سیستم ر‬ ‫ّ‬
‫الکتودهاب که در بدنۀ‬ ‫مخصوص مایع به کار یم رود و‬
‫الکتودها از زوندهای م عمویل کاراتاژ نظر به کوچیک‬ ‫مخصویص قرار دارد‪ .‬سیستم ر‬
‫مت) تفاوت دارد‪.‬‬ ‫سانت ر‬
‫ر‬ ‫فاصلۀ میان ر‬
‫الکتودها (چند‬
‫گرماسنج (ترمومی)‪ :‬اندازهگتی گرما در چاه‪ ،‬در زمان حاض‪ ،‬در کار تفحص و‬
‫حل مسایل آیندۀ‬ ‫اکتشاف معادن نفت و گاز و مواد مفید معدب دیگر‪ ،‬برای ّ‬
‫گستدهب دارد‪ .‬در صنعت نفت برای اندازهگتی گرما‬ ‫شناخت و تکنییک کاربرد ر‬
‫ر‬ ‫زمی‬
‫ر‬ ‫ً‬
‫عمال از گرماسنجهای سیماب‪ ،‬گرماسنجهای تصویرگتنده (فوتوترمومت ) و گرماسنج‬
‫برف مقاومت استفاده یمکنند‪.‬‬ ‫ر‬

‫انواع کاراتاژ‬
‫کاراتاژهای رادیواکتیوی‬
‫ر‬
‫شناخت چاه‬ ‫کاراتاژ رادیواکتیوی عبارت است از شیوۀ مستندسازی مقطع زمی‬
‫برمه و بر بنیاد تحقیقات فتیک هسته ب استوار است‪.‬‬
‫کاراتاژ گاما‪ :‬در این نوع کاراتاژ‪ ،‬ابزاری را با ایندیکاتور اشعۀ گاما در چاه فرود‬
‫ّ‬ ‫یم آورند‪ .‬به کمک این ابزار ر‬
‫عمق ‪ ،‬شدت اشعۀ گاما را در چاه تعیی یمکنند‪ .‬نتیجۀ‬ ‫ِ‬
‫ّ‬
‫کاراتاژ گاما به شکل منحنت است که شدت تششع گاما را نظر به عمق نشان یمدهد‪.‬‬

‫‪28‬‬
‫میدانهای نفت و گاز قشقری و بلخ‬

‫ً‬
‫معموال منحت به گونهب رسم یمشود که میالن منحت به طرف راست (منحت‬
‫ّ‬
‫اعظیم) مطابقت به شدت تششع گاما در چاه‪ ،‬یمکند‪.‬‬
‫ّ‬
‫تششع گامای اندازهگتیشده در هنگام کاراتاژ گاما متشکل از بخشهای زیر است ‪:‬‬
‫‪ _ 1‬تششع طبییع گاما‪ :‬عبارت است از تششع سنگهای کویه و محییط که‬
‫چاه را ساخته است؛‬
‫‪ _ 2‬تششع فوب (یا تششع فون)‪ :‬عبارت از تششیع است که در اثر کثیفشدن‬
‫عمق ساخته شده است) و در اثر تششع‬ ‫مواد رادیوآکتیوی (موادی که از آنها ابزار ر‬
‫ّ‬ ‫ّ‬
‫فضاب پدید آمده است‪ .‬شدت تششع فضاب در اثنای پاییشدن‪ ،‬به شدت کاهش‬
‫حتا در اعماق بسیار کم‪ .‬در عمق بلندتر از چند ده ر‬ ‫ّ‬
‫مت‪ ،‬تأثت تششع فضاب‬ ‫یمیابد‪،‬‬
‫فضاب به نتایج اندازهگتی حس نیمشود‪.‬‬
‫متشکل است از ابزار ر‬ ‫ّ‬
‫عمق فرودآوردهشده در‬ ‫دستگاه برای اجرای کاراتاژ گاما‪،‬‬
‫ّ‬ ‫ر‬ ‫چاه ّ‬
‫توسط کابل کاراتاژ و نقشۀ اندازهگتی در سطح زمی‪ .‬ابراز عمق متشکل است‬
‫الکتوبب که در پوشۀ‬ ‫از ایندیکاتور تششع گاما‪ ،‬منبع ولتاژ برای تغذیۀ آن و نقشۀ ر‬
‫ً‬ ‫ِ‬
‫ّ‬
‫اتصالیۀ موازی‬ ‫یومتی جا داده شده اند‪ .‬به حیث ایندیکاتور‪ ،‬معموال‬ ‫فولدی ژ ر‬
‫سنجشگرهای شارژی را به کار یمبرند‪.‬‬
‫کاراتاژ نیوتروی گاما‪ :‬تفاوت دستگاه کاراتاژ نیوتروب گاما از دستگاه کاراتاژ‬
‫عمق‪ ،‬منبع نیوترونها افزوده یمشود‪ .‬منبع‬ ‫گاما آن است که در این دستگاه به ابزار ر‬
‫یومتی جا داده یم شود و پردهب میان منبع‬ ‫نیوترونها در درون پوشۀ فولدی ژ ر‬
‫ً‬
‫نیوترونها و اندیکاتور گذاشته یمشود‪ .‬به حیث منبع نیوتروب معموال مخلوط‬
‫همنوع مادۀ رادیواکتیوی را به کار یمبرند که آلفا و پودر بسیار ریزۀ بریلیوم را تششع‬
‫ذرههای آلفا ‪ HE64‬بر هستۀ بریلیوم‬ ‫یمکند و در آمپول شیشهب جا داده شده است‪ّ .‬‬
‫ّ‬
‫‪ Be49‬عمل و آن را به هستۀ کا ربن ‪ C612‬مبدل یمکند و در اثر آن نیوترون ‪ n01‬فرود‬
‫یمآید‪Be49+He64=C612+n01 .‬‬
‫انواع دیگر کاراتاژ رادیواکتیوی قرار زیر اند‪:‬‬
‫توسط کا راتاژ نیوتروب _ نیوتروب کثافت‬ ‫کاراتاژ نیوترون _ نیوتروی‪ّ :‬‬
‫ارب در مسافهب چند از منبع نیوتروب اندازهگتی‬ ‫ارب یا فوق حر ر‬ ‫نیوترونهای حر ر‬
‫یمشود‪.‬‬
‫گامای‪ :‬در کاراتاژ گاما _ گاماب ایندیکاتور تششع گاما که در نزدیک‬ ‫ی‬ ‫کاراتاژ گاما _‬
‫منبع تششع گاما قرار گرفته است‪ ،‬افزون بر تششع مستقیم منبع‪ ،‬تششع گامای‬
‫محیط اطراف غت متمرکز را نت تعیی یمکند‪.‬‬

‫‪29‬‬
 ‫صالح ّ‬
‫محمد خلیق‬

‫کاراتاژ به شیوۀ فعالیت آگایه‪ :‬این نوع کاراتاژ عبارت است از دیگرگوبب که‬
‫ر‬
‫گستده به کار یمرود‪.‬‬ ‫در تکنیک تحلیل اکتیواسیوب به پیمانۀ‬
‫انواع دیگر کاراتاژ‬
‫برف سنگهای کویه مقطع چاه‬ ‫توسط این نوع کاراتاژ خواص ر‬ ‫کاراتاژ برف‪ّ :‬‬
‫برف به دو گروه بخشبندی یمشود‪ :‬اندازهگتی مقاومت‬ ‫اندازهگتی یمشود‪ .‬کاراتاژ ر‬
‫برف و اندازهگتی پوتانسیلهای طبییع در چاه‪.‬‬ ‫مخصوص ر‬
‫ر‬ ‫ّ‬ ‫ر‬
‫دستگاه اندازهگتی مقاومت مخصوص برف (‪ )KC‬متشکل از سه الکتود است‪.‬‬
‫الکتود‪ ،‬جریان برق را از زمی انتقال یمدهند که این جریان برق بی ر‬
‫الکتود‬ ‫توسط دو ر‬‫ّ‬
‫دیگر تفاضل پوتانسیلهاب را به وجود یمآورد‪ .‬این تفاضل پوتانسیلها در جریان‬
‫فرودآوردن زوند در چاه‪ ،‬در سطح زمی ثبت یمشوند و نظر به قیمتهای ‪ ∆µ‬و‬
‫جریان برق 𝐽 مقاومت مخصوص ر‬
‫برف سنگهای 𝑃 را یمتوان قرار فرمل زیر محاسبه‬
‫𝐾‬ ‫‪4П .AM . AN‬‬
‫؛ ‪P = . ∆µ‬‬ ‫=𝐾‬ ‫کرد‪:‬‬
‫𝐽‬ ‫‪MN‬‬
‫ّ‬ ‫ر‬
‫در این فرمل «‪ »K‬ضیت است که به فاصلۀ بی الکتودها و تغیت موقعیت آنها‬
‫وابسته است‪ .‬در هنگام اندازهگتی‪ ،‬دستگاه اندازهگتی (زوند) را ذ ریعۀ سیم برق‬
‫(کیبل کاراتاژ) به درون چاه فرود یمآورند‪.‬‬
‫اندازهگتی پوتانسیلهای طبییع را در چاه تفحیص برای آن انجام یمدهند تا‬
‫معلوم شود که لیههاب با مقاومت بیشتر دا رای نفت یا گاز استند‪ ،‬یا نه؟ در جریان‬
‫این کار‪ ،‬پولیاریزیسیون طبییع رخ یمدهد‪ .‬پوتانسیلهای طبییع در چاه برمه در اثر‬
‫نفوذ آیونهای نمک هنگام تماس آب محلول گل با سنگهای جوفدار پدیدار‬
‫یمشوند‪.‬‬
‫کاراتاژ مکانییک‪ :‬به کمک این نوع کاراتاژ‪ ،‬سنگهای نتومند و نرم از هم متمایز‬
‫یمشوند‪ .‬این نوع کاراتاژ یکجا با روشهای دیگر‪ ،‬تعیی مقطعهای چاه را درستتر‬
‫و دقیقتر یمسازد‪.‬‬
‫ر‬
‫کاراتاژ صوی‪ :‬کاراتاژ صوب برای آموزش ژرف ترکیب لیتولوژیک سنگها‪،‬‬
‫ر‬
‫کولکتها با مایع‪ ،‬به کار یمرود‪.‬‬ ‫ّ‬
‫مشبوعیت‬ ‫ّ‬
‫جوفیت و نت‬
‫کاراتاژ گازی‪ :‬این نوع کاراتاژ برای تعیی افقهای مشبوع از نفت در مقطعهای‬
‫صنعتبودن لیههای نفتدار‬ ‫ر‬ ‫موقعیت و ضخامت لیهها و تشخیص‬ ‫ّ‬ ‫چاهها‪ ،‬تعیی‬
‫به کار برده یم شود‪.‬‬
‫کاراتاژ حراری‪ :‬این نوع کاراتاژ برای جداکردن بسیار دقیق لیههای گازدار به کار‬
‫یمرود‪.‬‬

‫‪30‬‬
‫میدانهای نفت و گاز قشقری و بلخ‬

‫کاراتاژ تصویری‪ :‬به کمک این نوع کاراتاژ در حدودی که یمخواهیم‪ ،‬از‬
‫دیوارههای چاه عکسبرداری و به دنبال آن ترکیب لیتولوژیک سنگها تعیی یمشود‪.‬‬
‫ّ‬
‫جانت‪ :‬دستگاه اندازهگتی این نوع کاراتاژ متشکل از سه‬ ‫ی‬ ‫کاراتاژ زوندیری‬
‫ر‬ ‫ّ‬
‫بخش استوانهبمانند دراز فلزی است‪ .‬بخش مرکزی زوند‪ ،‬الکتود اسایس است و‬
‫الکتود پردهب وجود دارد‪ .‬روش کاراتاژ جانت‬ ‫در دو جانب آن به گونۀ متناظر‪ ،‬دو ر‬
‫ی‬
‫ییک از انواع اندازهگتی مقاومت است‪ .‬مرز لیه نظر به برآمدهگ خطهای منحت‬
‫‪ KC‬جدا یمشود‪.‬‬
‫ّ‬
‫روش میکروزوندها‪ :‬این روش برای تجزیۀ دقیق لیتولوژیک مقطعهای چاهها یا‬
‫جداسازی پوستههای باریک و گوناگون و نت برای تعیی ترکیب دقیق سنگها به کار‬
‫برده یمشود‪ .‬در این روش‪ ،‬همزمان دو دستگاه میکروزوند‪ ،‬یعت میکروگرادیی نت‬
‫توسط دو دستگاه‬ ‫زوند و میکروپوتانسیل زوند را به کار یمبرند‪ .‬ثبت همزمان ّ‬
‫صورت یمگتد و نتایج آن را به منظور مقایسه در یک دیاگرام نقل یمدهند‪.‬‬
‫ر‬
‫در برمهکاری چاههای نفت و گاز در ررسایط افغانستان از روشهای کاراتاژ برف ‪،‬‬
‫ارب‪ ،‬روشهای‬ ‫کاراتاژ زوندیری جانت‪ ،‬میکروکاراتاژ‪ ،‬قطرسنخ‪ ،‬کاراتاژ حر ر‬
‫رادیواکتیوی کاراتاژ‪ ،‬انحرافسنخ‪ ،‬کاراتاژ گازی و غته استفاده یمشود‪ .‬کاراتاژ صوبر‬
‫در افغانستان تا سالهای پسی کاربرد نداشت‪ّ ،‬اما در این اواخر از این نوع نت‬
‫ساخی ارتفاع بالشدن سیمان در پشت‬ ‫ر‬ ‫ر‬
‫صوب را برای روشن‬ ‫استفاده یمشود‪ .‬کاراتاژ‬
‫ر‬
‫نل و همچنی تعیی درست مرز حقیق میان نفت و گاز به کار یمبرند‪.‬‬

‫پرفوراسیون چاهها‬
‫در جریان برمه کاری‪ ،‬تحقیقات‪ ،‬آزمایش و بهره برداری چاههای اکتشاف و‬
‫استخراخ معادن مواد مفید (نفت‪ ،‬گاز‪ ،‬زغال‪ ،‬آب و غته) از کارهای انفجاری به‬
‫گستده ب استفاده یمشود‪ .‬با اجرای این کاره ا دست به تکمیل یک سلسله‬ ‫پیمانۀ ر‬
‫ّ‬ ‫ّ‬
‫عملیههای مهیم یم زنند که با روش های دیگر‪ ،‬به گونۀ نمونه با روش مکانییک‪ ،‬دشوار‬
‫و گران تمام یم شود و گایه هم بهویژه در اعماق زیاد ناممکن است‪.‬‬
‫ّ‬ ‫ی‬
‫عملیهها و ابزارها ی تکنییک‪ ،‬به انواع زیر‬ ‫کارهای انفجاری‪ ،‬نظر به چهگونه گ‬
‫دستهبندی یمشوند‪:‬‬
‫‪ _ 1‬پرفوراسیون دیواره های چاه با ابزارهای انفجاردهنده‪ ،‬مانند پرفوراتورهای‬
‫کومولتیو‪ ،‬پولیوی و تورپیدی‪ ،‬برای بازکردن و بالبردن دهش لیهها؛‬

‫‪31‬‬
 ‫صالح ّ‬
‫محمد خلیق‬

‫ر‬
‫باروب فشار به منظور‬ ‫‪ _ 2‬درزدادن لیهها به کمک ابزار چایه‪ ،‬مانند جتاتورهای‬
‫بالبردن دهش لیهها؛‬
‫‪ _ 3‬نمونهگتی سنگها با خاکگت جانت انفجاری برای مطالعۀ مقطع‬
‫ر‬
‫شناخت چاه؛‬ ‫زمی‬
‫ّ‬
‫‪ _ 4‬نمونهگتی مایع و گاز توسط نمونهگتندۀ کاراتاژی لیهها با کانال انفجاری‬
‫ساخی جریان نفت و گاز در هنگام آزمایش یا نمونهگتی؛‬ ‫ر‬ ‫برای نمایان‬
‫‪ _ 5‬تورپیدیکردن سامانهای برمهکاری و بهره برداری‪ ،‬به کمک تورپیدی که به‬
‫یک جهت عمل یمکند‪ ،‬در هنگام انحالل عوارض گوناگون و انحالل چاه؛‬
‫کمتیسوری با پرفوراتورها برای‬‫پمت ر‬ ‫‪ _ 6‬شلیککردن کالون برمهکاری یا نلهای ر‬
‫پیدایش دوران (رسکلوسیون)؛‬
‫‪ _ 7‬کا ربرد دستگاه َپل ها در چاه برای تامپوناژ جداکننده به کمک پاکرهای‬
‫انفجاری؛‬
‫کارهای انفجاری در چاه (تورپیدیکردن) برای نخستی بار در سدۀ ‪ 19 /13‬در‬
‫صنعت نفت روسیه برای افزایش نفتدیه لیهها و شلیک کردن (پرفوراسیون‬
‫ّ‬
‫پولیوی) در چاه‪ ،‬برای نخسی بار در اتحاد شوروی و آمریکا به کار رفته است‪.‬‬
‫ساخی و شتاببخشیدن انحالل‬ ‫ر‬ ‫از شیوههای انفجار بیشترینه برای ارزان‬
‫عوارض در چاه و گایه هم برای محافظت چاه کار گرفته یم شود‪.‬‬
‫برای پرفوراسیون چاه از پرفوراتورهای شلیککننده ب استفاده یمکنند که نظر به‬
‫شیوۀ کار شان به کومولتیوی‪ ،‬پولیوی و تورپیدی دستهبندی یم شوند‪ .‬در سالهای‬
‫توسط فشار ریگ و آب‪،‬‬ ‫پسی‪ ،‬استفاده از نوع جدید پرفوراسیون‪ ،‬یعت پرفراسیون ّ‬
‫را آغاز کرده اند‪.‬‬
‫گستش پرفوراسیون کومولتیوی‪ ،‬از کاربرد پرفوراتورهای پولیوی و تورپیدی‬ ‫با ر‬
‫کاسته شده است‪ .‬در سالهای پسی پرفوراتورهای نتومند پولیوی با میلههای‬
‫عمودی منحت الخط پدید آمده اند که خاص ّیت سوراخکاری بسیار بلندی نسبت به‬
‫ّ‬
‫مولدیت پرفوراتورهاب با میلههای‬ ‫پرفوراتورهای کومولتیوی با عی قطر‪ ،‬دا رند‪ّ ،‬اما‬
‫عمودی منحت الخط بسیار پایی است‪.‬‬
‫ً‬
‫بازکردن لیهها اساسا در دو مرحله اجرا یمشود‪:‬‬
‫مرحلۀ نخست _ بازکردن در جریان برمهکاری با گذراندن میلۀ چاه از لیه؛‬
‫توس ط پرفوراسیون پس از فرودآوردن و سیمانکاری‬ ‫مرحلۀ دوم _ بازکردن لیه ّ‬
‫لولۀ کیسینگ‪.‬‬

‫‪32‬‬
‫میدانهای نفت و گاز قشقری و بلخ‬

‫در هنگام آزمایش و یا نمونهگتی چاه اکتشاف بیشترینه از مرحلۀ دوم بازکردن‬
‫لیهها استفاده یمکنند‪ .‬آزمایش یا نمونهگتی چاه اکتشاف پس از بازکردن لیه‬
‫صورت یمگتد‪.‬‬
‫در پرفوراتورهای کومولتیوی مکملتخریبکننده‪ ،‬شارژهای بستهشده در‬
‫مهم این پرفوراتور این است که در هنگام انفجار‬ ‫شیشهها را به کار یمبرند‪ .‬ویژه یگ ّ‬
‫شارژهای محکم شده در آن‪ ،‬رپتۀ فولدی تخریب نیمشود‪ .‬آن را همراه با و َزنه از‬
‫چاه بتون یمکشند‪ .‬پارههای شارژهاب که در اثر انفجار تخریب شده ا ند به گرد یا‬
‫ّ‬ ‫ّ‬
‫ذرههای ریزهب مبدل یم شوند که یم توان آنها را از چاه شستوشو کرد‪ .‬پس از‬
‫انفجار‪ ،‬سوراخهای رپته به قطر ‪ 5‬تا ‪ 10‬درصد بزرگتر یمشوند‪ .‬رپته را دوباره‬
‫استفاده نیمکنند‪ .‬کارکاس نت در اثر انفجار تغیت شکل یمدهد‪ّ ،‬اما یم توان آن را پس‬
‫از اصالح‪ ،‬دوباره به کار ُبرد‪.‬‬
‫پرفوراتورهای رپته ب نوع ‪ ПKC‬نظر به اندازۀ شان چهار نوع اند‪ПKC160, :‬‬
‫‪ ПKC105, ПKC80, ПKC65‬که برای کاربرد در ستوب با قطر (بتوب) ررسیط ‪89‬‬
‫ً‬ ‫مت ّ‬ ‫تا ‪ 219‬مییل ر‬
‫اهمیت دارند‪ .‬ساختمان پرفراتور نوع ‪ ПKC‬اساسا همنواخت است‪،‬‬
‫ّ‬
‫به استثنای پرفوراتور ‪ ПKC65‬که در آن نقشه (شیما)ی مخصوص اتصال ‪ ДШ‬به‬
‫الکتودها را محکم‬ ‫کار رفته است‪ .‬این پرفرراتورها دارای گالووکای فولدی ب اند که ر‬
‫ّ‬
‫نگاه یمدارند و نت دا رای تسمه ب برای اتصال به انجام کابل اند‪ .‬رپتهها از فولد نرم و‬
‫ّ‬ ‫ّ‬
‫وزنه از چدن ساخته شده است‪ .‬اتصال رپتهها با همدیگر شان و اتصال آنها با‬
‫توس ط پیچکهای فولدی صورت یمگتد‪.‬‬ ‫گالووکا و وزنه ّ‬
‫شارژها نظر به اندازۀ پرفوراتور ‪ ، ПKC‬مقاومت در برابر گرما و مقاومت در برابر‬
‫فشار بتوب دا رای نشانههای زیر اند‪:‬‬
‫‪ ЗПKC65-150/800 ,ЗПKC105-100/500‬و غته‪ .‬در حرارت ‪ 100‬درجۀ‬
‫متمرب ع پارههاب از شیشه ب و در‬ ‫سانت ر‬‫ر‬ ‫قوه در‬ ‫سانتگراد و فشار تا ‪ 500‬کیلوگرام ّ‬ ‫ر‬
‫سانتگراد و فشار ‪ 800‬اتمسفت از سیتال یا شیشۀ مخصوص‬ ‫ر‬ ‫حرارت ‪ 150‬درجۀ‬
‫استفاده یمکنند‪.‬‬
‫کتلۀ مواد منفجره در شارژها (همراه با ‪ )ДЛ‬مساوی به ‪ 19‬اعشاریه ‪ 5‬گرام‪12 ،‬‬
‫اعشاریه ‪ 5‬گرام ‪ 50،‬گرام و ‪ 250‬گرام است‪.‬‬
‫عملیۀ پرفوراسیون را در مرحلۀ نخست کارآموزی‪ ،‬در چاه شمارۀ ‪ 12‬میدان‬ ‫ّ‬ ‫من‪،‬‬
‫خواجهگوگردک مشاهده کردم‪ .‬چاه مذکور را به مقصد بهره برداری پرفوراسیون‬
‫عملیه صورت یم گرفت در میان اعماق‬ ‫ّ‬ ‫(اینتوال)ی که در آن‪ ،‬این‬ ‫یم کردند‪ .‬حدود ر‬
‫مت آن چاه پرفورسیون یمشد‪ .‬برای‬ ‫مت قرار داشت‪ ،‬یعت باید ‪ 110‬ر‬ ‫‪ 1530‬تا ‪ 1670‬ر‬

‫‪33‬‬
 ‫صالح ّ‬
‫محمد خلیق‬

‫پرفوراسیون این چاه از شارژهای کومولتیو استفاده کردند‪ .‬در یک انجام رپتۀ فلزی ب‬
‫که در چاه فرود آورده یم شد یک وزنه را نصب کردند و در انجام دیگر آن گالووکا را‬
‫(باروب) که در درون شیشهها بسته شده‬ ‫ر‬ ‫قرار دادند‪ .‬در سوراخهای رپته‪ ،‬شارژهاب‬
‫پتافها قرار داشتند‪ .‬شنورهاب که پوش رسخ داشتند از‬ ‫بودند و در انجام باروتها ر‬
‫توسط کابل‬ ‫مت یمرسید‪ .‬رپته ّ‬ ‫مست ر‬
‫پتافها گذرانده شدند‪ .‬درازای رپتهها تا ‪ 100‬ر‬
‫کاراتاژ به درون چاه فرود آورده شد‪ .‬یک انجام دتاناتور به گالووکا و انجام دیگر آن‬
‫به شنور پیوست داده شد‪ .‬هر رپته متشکل بود از ‪ 7‬لینتا که هر کدام آن ‪ 1‬اعشاریه‬
‫مت بود و در هر کدام آن ‪ 10‬شارژ وجود داشتند‪.‬‬ ‫‪ 5‬ر‬
‫ّ‬ ‫ّ‬
‫(اینتوال) معی‪ ،‬توسط جتاتوری که با بطری‬ ‫پس از رسیدن شارژها در حدود ر‬
‫کار یم کرد و در داخل کامیون قرار داشت‪ ،‬برق از طریق کابل به شارژها یمرسید و‬
‫ّ‬
‫شارژها در عی زمان منفجر یمشدند‪ .‬بر فراز این چاه به منظور اجرای عملۀ‬
‫پرفوراسیون‪ ،‬برج ّ‬
‫سیاری را نصب کرده بودند‪.‬‬
‫عملیۀ پرفوراسیون برای سوراخکردن لیههای مثمر و برای بهرهبرداری مواد مفید‬ ‫ّ‬
‫عملیه از پرفوراتورهای‬‫ّ‬ ‫معدب انجام داده یمشود‪ .‬در صنعت نفت و گاز برای این‬
‫ی‬
‫پمت و جریانهای رییک و آب‬ ‫تتدار‪ ،‬کومولتیو (دارای شارژ تجمیع گازهای داغ)‪ ،‬ر‬
‫استفاده یمکنند‪ .‬در حال حاض‪ ،‬معمولترین پرفوراتور‪ ،‬پرفوراتور کومولتیو (‪) ПK‬‬
‫است‪ .‬برای پرفوراسیون چاه های برمه در افغانستان بیشترینه از مادۀ منفجرۀ‬
‫‪ПK103, ПK105, ПK80‬استفاده یمشود‪.‬‬
‫ر‬
‫کاراتاژ گازی ییک از شاخههای مهم ژیوفتیک صنعت است و برای تعیی مقدار‬
‫ّ‬
‫نوعیت گاز و ترکیب گاز به کار یم رود‪ .‬دستگاه کاراتاژ گازی را از‬ ‫گاز در محلول ِگل‪،‬‬
‫یک جا به جاب دیگر با ماشی ‪ ГA3-31‬انتقال یمدهند‪.‬‬

‫‪34‬‬
‫میدانهای نفت و گاز قشقری و بلخ‬

‫ساختار اداری و کاری مؤسسۀ تفحص‬

‫نفت و گاز حوزۀ شمال افغانستان و میان و‬
‫نتایج کاوشها در این حوزه‬
‫ساختار اداری و کاری مؤسسۀ تفحص نفت و گاز‬
‫حوزۀ شمال افغانستان‬
‫ّ‬
‫وزارت معادن و صنایع افغانستان که در رأس آن آقای مهندس عبدالتواب آصق‬
‫ّ‬ ‫ایفای وظیفه یمکند‪ ،‬دا رای یک ریاست ّ‬
‫مؤسسۀ میل نفت است که رئیس آن آقای‬
‫محمدزمان خان است‪ .‬این ریاست به نوبۀ خود دارای یک ریاست تفحص و اکتشاف‬
‫نفت و گاز در حوزۀ شمال کشور است و در این اواخر در نظر است تا یک ریاست‬
‫تفحص نفت و گاز در حوزۀ جنوب کشور نت تأسیس شود‪ .‬رئیس ادارۀ تفحص و‬
‫ّ‬
‫موقعیت دارد _ آقای‬ ‫اکتشاف نفت و گاز حوزۀ شمال _ که در شهر مزار ررسیف‬
‫آمریتهای عمویم زیر ردهبندی‬ ‫خداینور مندرخیل است‪ .‬این ریاست باز هم به ّ‬
‫یمشود‪:‬‬
‫آمریت عمویم پایپ لی ن (لولۀ بزرگ گاز) ؛‬ ‫ّ‬
‫ّ‬
‫آمریت عمویم استخراج و انتقال گاز به رهبری سید عارفآقا؛‬ ‫ّ‬
‫آمریت عمویم تفحص و اکتشاف نفت و گاز حوزۀ شمال به ره بری مهندس‬ ‫ّ‬
‫فهییم؛‬
‫_‬
‫و آمریت تفحص و اکتشاف نفت و گاز حوزۀ شمال واقع در شهر شتغان‪ ،‬مرکز‬ ‫ّ‬
‫مدیریتهای عمویم زیر دستهبندی یمشود‪:‬‬ ‫ّ‬ ‫جوزجان _ که به‬
‫ّ‬ ‫ّ‬
‫مدیریت عمویم مهندیس به ره بری مهندس محمدابراهیم یعقوبزاده در سم ت‬ ‫ّ‬
‫سوم؛‬
‫سمت ششم؛‬ ‫حمدظاهر در ّ‬ ‫مدیریت عمویم برمهکاری به رهبری م ّ‬‫ّ‬
‫سمت پنجم؛‬‫سید آقا در ّ‬ ‫مدیریت عمویم زمیشنایس به رهبری ّ‬ ‫ّ‬
‫مدیریت محاسبه؛‬ ‫ّ‬
‫مدیریت کارکنان؛‬‫ّ‬
‫مدیریت ساختماب؛‬ ‫ّ‬
‫‪35‬‬
 ‫صالح ّ‬
‫محمد خلیق‬

‫ّ‬
‫مدیریت حمل و نقل‪.‬‬
‫مدیریت عمویم برمهکاری به بخشهای زیر دستهبندی یم شود‪:‬‬ ‫ّ‬ ‫از این میان‪،‬‬
‫کاراتاژ‪ ،‬سمنتاژ (سیمانکاری)‪ ،‬منتاژ‪ ،‬آزمایش چاه‪ ،‬مرمت تراکتور‪ ،‬مرمت‬
‫ماشیهای دیزیل‪ ،‬برق‪ ،‬کارگاه‪ ،‬مرمت ابزارهای برمهکاری‪.‬‬
‫ّ‬
‫مدیریت دیپارتمنت (گروه ) نفت شتغان‪ ،‬مدیریت عمویم‬ ‫ّ‬ ‫افزون بر اینها‪ ،‬در‬
‫ر‬ ‫ّ‬
‫زمیشنایس دارای آزمایشگاه مجهزی برای ساخی محلول ِگل و معلومکردن‬
‫امتهای آن و یک آزمایشگاه شیمیاب برای تحلیل نفت و گاز و آب مناطق‬ ‫پار ر‬
‫گوناگون زیر برمهکاری است‪.‬‬
‫ِ‬
‫ّ‬
‫بخش کاراتاژ متشکل از چهار دسته است و هر دسته ساختاری هفتنفری و دو‬
‫ماشی آپاراتور و بالکننده دارد‪ .‬اکنون یک دستۀ آن در استان هرات و سه دستۀ‬
‫دیگر یکجا با یک دستۀ پرفوراسیون در مرکز استان جوزجان رسگرم فع ّ‬
‫الیت اند‪.‬‬
‫ّ‬
‫فعالیت دارد‪.‬‬ ‫افزون بر آن در جنب این بخش‪ ،‬شعبۀ دیگری به نام کاراتاژ گاز نت‬
‫در حوزۀ شمال افغانستان سه گروه زمیلرزه ب نت وجود دارند که ییک از آنها در‬
‫هرات‪ ،‬دیگری در استان سمنگان در دشت حتتان و سویم در استان جوزجان در‬
‫فعالیت دارد‪.‬‬‫ّ‬ ‫میدان جرقدوق‬

‫معیارهای تکنییک و اقتصادی کارهای مؤسسه‬

‫مؤسسۀ تفحص رپتول (بتین) به اساس‬ ‫معیارهای تکنییک و اقتصادی کارهای ّ‬
‫برنامۀ هفتسالۀ کشور که از سوی وزارت برنامهریزی تدوین یمشود تعیی یم شوند‪.‬‬
‫ّ‬ ‫دولت از سوی وزارت برنامهریزی به ّ‬
‫برنامۀ عمویم ر‬
‫مؤسسه اطالع داده یم شود‪ .‬وقت‬
‫ّ‬ ‫ّ‬
‫صنعت تنظیم یمشود‪ ،‬ام ا فعالیتهای تولیدی‬ ‫ر‬ ‫ّ‬
‫کار اداری همانند مؤسسههای غت‬
‫و کارهای تفحیص و اکتشاف به گونۀ متداوم و بوفقه جریان دارند‪ ،‬یعت این‬
‫فعالیتها به گونۀ ر‬
‫نوبت انجام داده یمشوند‪.‬‬ ‫ّ‬
‫هر نقطۀ برمه دارای چهار گروه کارگر است که به نوبت به گونۀ شبانه روزی‬
‫ّ‬ ‫ّ‬
‫فعالیت یمکنند‪ .‬هر گروه از کارگران برمهکاری متشکل از هشت نفر است‪ :‬یک‬
‫برمهکار‪ ،‬یک معاون برمهکار‪ ،‬دو دیزلکار‪ ،‬دو روترکار و دو بالکار‪ .‬افزون بر این هر‬
‫نقطۀ برمه دا رای یک آمر و چند آزمایشگر نت است و همزمان در حدود چهار تن‬
‫کارگر روزمزد برای اجرای کارهای غت تکنییک نت استخدام یمشوند و یک نفر‬
‫تحویلدار برای نگهداری ابزارهای مورد نیاز در انبار‪ ،‬نت ایفای وظیفه یمکند‪.‬‬

‫‪36‬‬
‫میدانهای نفت و گاز قشقری و بلخ‬

‫به همی گونه‪ ،‬تمام شعبههای دیپارتمنت (گروه) نفت شتغان که پیشتر از‬
‫آن ها نام برده شد‪ ،‬دارای یک تعداد کارکنان تکنییک اند که هر کدام آنها در امور‬
‫فعالیت اند‪.‬‬ ‫ّ‬ ‫مربوط خویش رسگرم‬
‫ر‬
‫صنعت دیگر‪ ،‬دا رای معیارهاب اقتصادی و‬ ‫ّ‬
‫مؤسسه نت مانند تمام مؤسسهها‬ ‫این ّ‬
‫تکنییک است‪ .‬کمترین وجه پویل وسایل دوراب که در برنامه تصدیق شده و برای روند‬
‫مؤسسه نیاز است به نام نرماتیف‪ /‬معیار یاد یمشود‪ .‬بهرهبرداری از نفت و‬ ‫تولیدی ّ‬
‫ّ‬ ‫ر‬ ‫ّ‬ ‫ر‬
‫صنعت است‪ .‬برای مبدلساخی فعالیتها به فراوردۀ کار‪،‬‬ ‫گاز ییک از انواع تولید‬
‫ی‬ ‫ی‬ ‫ّ‬ ‫ّ‬
‫عملیههای ویژه ب انجام یمیابند‪ .‬این عملیهها بسته گ به ویژهگهای استخراج نفت‬
‫شناخت و طبییع دارند‪ .‬برمهکاری در امر توسعۀ صنعت نفت و‬ ‫ر‬ ‫و گاز و ررسایط زمی‬
‫مهیم را بازی یمکند‪ .‬اکنون از میان ذخایر نفت و گاز کشفشده در شمال‬ ‫گاز نقش ّ‬
‫افغانستان‪ ،‬تنها از معدن گاز خواجه گوگردک استفاد یمشود‪ .‬استخراج گاز این‬
‫گتیف در سال ‪ 1967 /1346‬آغاز یافت و در سال ‪1975 /1354‬‬ ‫معدن از لیۀ ر‬
‫ر‬
‫مقدار استخراج سالنۀ گاز این معدن ‪ 2‬اعشاریه ‪ 6‬میلیارد متمکعب بوده است‪ .‬از‬
‫ارب مزار ررسیف‬‫این گاز افزون بر این که در کارخانههای کود شیمیاب و برق حر ر‬
‫ّ‬
‫استفاده یمشود‪ ،‬به کشور اتحاد شوری نت صادر یمشود‪ .‬گاز این معدن یک قلم‬
‫مهم صادرات افغانستان را تشکیل یمدهد‪ .‬استفاده از تمام معادن شمال افغانستان‬ ‫ّ‬
‫ّ‬
‫نقش ارزنده ب در اقتصاد میل کشور خواهد داشت‪.‬‬
‫معیار تکنییک کار عبارت از مصارف کار برای کارکنان به رشتههای گوناگون‬
‫(مصارف وقت برای واحد کار یا واحد فرآوردهها‪ ،‬معیارهای تولید فراوردهها و‬
‫خدمات و تعداد کارکنان) است‪ .‬در حال حاض بخش ّ‬
‫مهیم از ثروت افغانستان برای‬
‫مؤسسه تخصیص یافته است و البته‬ ‫فعالیتهای تفحیص و اکتشاف این ّ‬ ‫ّ‬ ‫پیش برد‬
‫تنها استفاده از گاز معدن خواجهگوگردک نیمتواند این مصارف گزاف را تکافو کند‪.‬‬
‫ّاما در آینده در نتیجۀ استفادۀ مطلوب و درست از ثروتهای زیرزمیت کشور و‬
‫مؤسسه یمتواند برای بلندبردن سطح اقتصاد کشور‬ ‫کشف معادن نو نفت و گاز‪ ،‬این ّ‬
‫سهم بارزی داشته باشد‪ .‬اکنون آنگونه که دیده یمشودمعیارهای تکنییک و‬
‫وضعیت چندان ستایندهب ندارد و شاید در آینده این‬ ‫ّ‬ ‫اقتصادی کار این ّ‬
‫مؤسسه‬
‫ر ی‬ ‫ر‬ ‫ّ‬
‫درست بتواند گام ستگ در راستای پیشرفت اقتصاد کشور‬ ‫مؤسسه با معیارگذاری‬
‫بگذارد‪.‬‬

‫‪37‬‬
 ‫صالح ّ‬
‫محمد خلیق‬

‫حقوق و وظایف آمران تکنیک ییخطر‬

‫با پیش رفت صنعت در افغانستان‪ ،‬به ویژه در صنایع نفت و گاز‪ ،‬پیشگتی از‬
‫مؤسسۀ اکتشاف نفت و‬ ‫اهمیت زیادی را به دست آورده است‪ .‬از همیرو ّ‬ ‫ّ‬ ‫خطر‪،‬‬
‫ّ‬ ‫ً‬
‫گاز شمال کشور کامال با لوازم تکنیک ب خطر مجهز است‪ .‬ماشیهای آتشنشاب‬
‫همواره آماده اند و همچنی در ادارۀ نفت شتغان اتاقهای ویژۀ دریس وجود دارند‬
‫که در آنه ا آموزگار موظف‪ ،‬برای کارگران و کارکنان تکنییک قانونهای پیشگتی از‬
‫خطر را تدریس یمکند‪ .‬وظیفۀ برریس و مسؤولیت تکنیک پیشگتی از خطر در‬
‫مؤسسۀ تولیدی نفت شتغان به دوش رسمهندس و یا مقامهای ویژۀ اداری است‪.‬‬ ‫ّ‬
‫مؤسسه به شمار‬‫کساب که این وظیفه را به دوش دارند از کادرهای تکنییک این ّ‬
‫یمروند‪ .‬اینان وظیفه دارند تا برای پیشگتی از رویدادهای ناگهاب‪ ،‬کارگران و‬
‫کارکنان تکنییک را به گونۀ متداوم از مسایل تکنیک بخطر آگاه بسازند‪ .‬هر کارگری‬
‫که یم خواهد تازه به کار آغاز کند باید در گام نخست بهوسیلۀ آمران تکنیک بخطر‬
‫از خطرهای احتمایل معلومات کامل و جامیع به دست آورده با امضاکردن در ر‬
‫دفت‬
‫ی‬
‫مخصوص ‪ ،‬آماده گ خویش را به کارکردن اعالم بدارد‪.‬‬
‫وظیفۀ آمران تکنیک ب خطر است تا به کارگران دستگاه برمه مسایل زیر را‬
‫بیاموزانند‪:‬‬
‫در برج برمه برای تسخی و یا تنویر آتش افروخته نشود‪ ،‬تمدید سیم برق در‬
‫متحرک صورت نگتد و برج برمه با مواد زودافروز پوشانده نشود؛‬ ‫ّ‬ ‫نزدییک پرزههای‬
‫ّ‬
‫زیرا در تمام این حالتها خطر آتشسوزی متصور است‪.‬‬
‫‪.‬‬
‫آمران تکینک ب خطر باید تنها اشخاص موظف را مأمور برمهکاری بسازند پس‬
‫فعالیت‪ ،‬باید تمام ماشیها و میکانیسمهای برمهکاری برریس‬ ‫ّ‬ ‫از هر دو شبانهروز‬
‫شوند‪.‬‬
‫کارگران‪ ،‬در هنگام پاییوبالکردن نلهای برمه‪ ،‬باید دست کش به دست داشته‬
‫باشند و همچنی باید کالۀ مخصوص برمه کاری را به رس بگذارند تا از خطر افتادن‬
‫متأسفانه در نقطههای برمۀ افغانستان از‬ ‫ّ‬ ‫چتهاب از بال محفوظ بمانند _‬
‫_‬
‫موجودیت چنی کالیه ختی نیست و نت در هنگام اجرای کارهای ژیوفتیک‬ ‫ّ‬
‫صنعت‪ ،‬مانند کاراتاژ و پرفوراسیون‪ ،‬باید تدابت پیشگتی از خطر برق را مراعات‬ ‫ر‬
‫کنند‪ .‬به همیترتیب‪ ،‬کارگران باید تمام نکتههای مورد نیاز تکنیک بخطر را در‬
‫هنگام اجرای کارهای دیگر‪ ،‬مانند تحکیم چاههای برمه بهوسیلۀ کیسینگها‪،‬‬
‫آزمایش و بهرهبرداری نمونهها از چاههای برمه‪ ،‬بیاموزند‪.‬‬

‫‪38‬‬
‫میدانهای نفت و گاز قشقری و بلخ‬

‫مهم آمران تکنیک ب خطر‬‫یاددادن کمکهای ّاو ّلیه برای کارگران نت از وظایف ّ‬
‫است تا کارگران بتوانند در صورت وقوع روی دادهای ناگوار‪ ،‬شخص آسیبدیده را‬
‫پیش از رساندن به بیمارستان‪ ،‬از خطرهای بیشتر محفوظ نگهدارند‪.‬‬
‫وظیفۀ گواهان و بینندهگان روی دادهای ناگوار است تا به زودترین فرصت‪،‬‬
‫ادارههای مربوط را باخت ساخته به گونۀ عاجل داخل اقدام شوند و همچنی در‬
‫ر‬
‫ساخی‬ ‫صورت وقوع آتشسوزی با بخش آتشنشاب تماس گرفته برای خاموش‬
‫آتشسوزی دست به کار شوند‪.‬‬

‫معاش کارکنان و مستندسازی تکنییک‬

‫آمریت تفحص رپتول‬ ‫برای تمام مهندسان‪ ،‬کارمندان‪ ،‬کارکنان تکنییک و کارگران ّ‬
‫دولت معاش‬ ‫ر‬ ‫معی و گوناگون تولیدی و اداری‬ ‫فعالیتهای ّ‬
‫ّ‬ ‫شتغان در برابر اجرای‬
‫داده یمشود‪ .‬معاش کارمندان به اساس رتب ه از رتبۀ د هم تا یکم مطابق به قانون‬
‫معاش های کارکنان افغانستان و معاش پرسنل تکنییک و کارگران به اساس درجۀ هر‬
‫ر‬
‫دولت‬ ‫کدام شان پرداخت یمشود‪ .‬هزینۀ معاش کارکنان این آمریت از بودجۀ‬
‫مؤسسه تخصیص داده یم شود‪ .‬معاش به‬ ‫افغانستان‪ ،‬در مطابقت با برنامهریزی کار ّ‬
‫صورب که کارکنان بیشتر از وقت ّ‬
‫معی ‪ ،‬کار‬ ‫ر‬ ‫گونۀ ماهیانه پرداخت یمشود‪ .‬در‬
‫ّ‬
‫کنند‪ ،‬افزون بر معاش ماهانه‪ ،‬نظر به ساعتهای کار اضاف مستحق معاش‬
‫ً‬
‫اضافهکاری نت یمشوند‪ .‬از معاش اضافهکاری معموال پرسنل تکنییک ب هرهمند‬
‫یمشوند‪.‬‬
‫معاشها به اساس دسته های گوناگون‪ ،‬افزایش یافته اند‪ :‬در معاش کارگر درجۀ‬
‫یازدهم در حدود یس وهفت درصد‪ ،‬در معاش کارمند رتبۀ دهم در حدود یسوپنج‬
‫در صد و در معاش کارمند رتبۀ یکم در حدود پنج درصد افزایش آمده است‪.‬‬
‫مستندسازی تکنییک کارهای تفحیص و اکتشاف در دستگاهها برمهکاریب که به‬
‫فعالیتهای‬ ‫ّ‬ ‫آمریت در استانهای گوناگون شمال افغانستان رسگرم‬ ‫ّ‬ ‫دستور این‬
‫تفحیص اند در هر شبانهروز از سوی آمر دستگاه صورت یمگتد‪ .‬گزارش‬
‫فعالیت روزمرۀ دستگاه درج‬ ‫ّ‬ ‫برمهکاری ‪ ،‬نخستی سندی است که در آن جریان‬
‫ّ‬
‫یم شود‪ .‬این سند مهم پس از پرشدن همۀ اوراق آن‪ ،‬به مدیریت عمویم برمهکاری‬
‫ادارۀ نفت شتغان فرستاده یمشود و در آنجا نگهداری یمشود‪ .‬افزون بر اسناد‬
‫چاه حفرشده‪ ،‬اسنادی نگهداری یمشوند که‬ ‫تکنییک‪ ،‬در شعبۀ زمیشنایس برای هر ِ‬
‫ر‬ ‫_‬ ‫ر‬
‫پیوستهای گرافییک و معلومات زمیشناخت و تحلیل نفت و گاز‪ ،‬در صورب که‬
‫کشف شده باشند _ دارند‪.‬‬
‫‪39‬‬
 ‫صالح ّ‬
‫محمد خلیق‬

‫میان کاوشها در شمال افغانستان‬

‫میدانهاب که در این روزها در شمال افغانستان زیر برمهکاری قراردارند عبارت‬
‫اند از‪:‬‬
‫مربوط شهر شپل‬
‫میدان قشقری‪ :‬در این میدان نقطۀ یکم آن تا عمق طرحشده برمه شده و‬
‫موجودیت نفت در آن تثبیت شده است‪ ،‬نقطۀ دوم آن را تعیی کرده اند و نقطۀ‬ ‫ّ‬
‫س وم آن هم برمه شده است و چندی پیش به حفر نقطۀ پنجم آن نت آغاز کرده‬
‫اند‪ .‬در نقطۀ پنجم این میدان برج را از نقطۀ یکم آن انتقال داده اند‪.‬‬
‫میدان بازارکیم‪ :‬در این میدان تنها نقطۀ یکم در حال برمهکاری است‪ .‬برمهکاری‬
‫این نقطه‪ ،‬تفحیص است ‪6 .‬‬

‫میدان یمیدان‪ :‬در این میدان تا کنون چهار نقطه برمه شده اند و اکنون‬
‫برمهکاری نقطۀ پنجم آن جریان دارد‪ .‬برمهکاری این نقطه‪ ،‬ساختماب است‪.‬‬
‫شیغان‬
‫مربوط شهر ی‬
‫میدان جگدلک‪ :‬در این میدان نقطۀ یکم آن برمه شده و اکنون برمهکاری نقطۀ‬
‫دوم آن جریان دارد‪.‬‬
‫میدان خواجه گوگردک‪ :‬در این میدان برمهکاری نقطۀ ‪ 58‬آن ادامه دارد‪.‬‬
‫برمهکاری این چاه‪ ،‬استخراخ است‪.‬‬

‫ّ‬
‫موقعیت دارد یک سال پس از دورۀ‬ ‫ر‬
‫کیلومتی غرب رس پل‬ ‫‪ _ 6‬در میدان بازارکیم که در ‪200‬‬
‫کارآموزی ما در سال ‪ ۱۹۷۷ /1356‬نفت کشف شد این ذخته در لیۀ تباشت پاییت در فراخای ‪18‬‬
‫‪.‬‬
‫متی واقع است و‬ ‫افق از ‪ 1668‬تا ‪ 1680‬ر‬ ‫موقعیت ر‬
‫ّ‬ ‫مت و‬‫کیلومت با امپلیتود ‪ 30‬ر‬
‫ر‬ ‫در ‪1،4‬‬
‫ّ‬ ‫ّ‬
‫مشخصههای تخصیص ذختههای نفت در این میدان که در سالهای پسی اندازهگتی شده اند‬
‫متمکعب‪ ،‬میانگی مقدار مواد‬ ‫سانت ر‬
‫ر‬ ‫ازاین قرار اند‪ :‬کثافت نفت ‪ ۰٫۸۵۶‬گرام در‬
‫فرارکننده ‪ ۵۰٫۶‬درصد‪ ،‬مقدار سلفر ‪ ۱٫۸‬درصد‪ ،‬مقدار پارافی ‪ ۲٫۱۷‬درصد‪ ،‬اسفلتی ‪ ۶٫۲‬درصد‪،‬‬
‫مت مکعب‪ .‬فراخای اصیل‬‫سانت پوآز و گاز کاندینسات از ‪ ۲‬ایل ‪ ۱۰‬گرام در ر‬
‫ر‬ ‫غلظت سینماتییک ‪۱۶٫۲‬‬
‫ر‬ ‫ر‬
‫نفتدار این میدان ‪ ۲۴۰۰‬هزار متمرب ع به بلندای ‪ ۵٫۶‬مت‪ ،‬ضیب قابلیت نفوذ آن ‪ ۰٫۲۰‬و ضیب‬
‫نفت آن ‪ ۰٫۵۹‬و ضیب نفتدیه آن ‪ ۰٫۳۷‬است‪ .‬مقدار نفت در همی یک طبقه ‪ ۷۵۰‬هزار تن و‬ ‫ر‬
‫مقدار قابل استخراج آن ‪ ۲۷۷‬هزار تن برآورد شده است‪.‬‬

‫‪40‬‬
‫میدانهای نفت و گاز قشقری و بلخ‬

‫میدان جمعه‪ :‬در این میدان اکنون برمه کاری در نقطۀ ششم آن به فرجام رسیده‬
‫است و در نظر است تا برمهکاری نقطۀ هفتم آن آغاز شود‪ .‬در این میدان‪ ،‬گاز کشف‬
‫شده است‪.‬‬
‫میدان جنگل کالن‪ :‬در این میدان برمهکاری در نقطۀ دوم آن جریان دارد‪.‬‬
‫مربوط شهر آقچه‬
‫میدان صندوقیل‪ :‬در این میدان نقطۀ دوم آن در حال برمهکاری است‪.‬‬
‫مربوط بندر کلفت‬
‫میدان کلفت‪ :‬در این میدان نقطۀ یکم آن در حال برمهکاری است‪.‬‬
‫مربوط شهر بلخ‬
‫میدان بلخ‪ :‬در این میدان نقطۀ دوم آن در حال برمهکاری است‪ .‬برمه ِ‬
‫کاری نقطۀ‬
‫یکم آن به نسبت بندماندن نلها ادامه داده نشد‪ .‬برمهکاری این میدان ‪ ،‬تفحیص‬
‫است‪.‬‬
‫مربوط شیینتگاب والیت فاریاب‪:‬‬
‫میدان فیضآباد‪ :‬در این میدان نقطۀ یکم آن زیر برمهکاری است‪.‬‬
‫مربوط بخشداری غورماچ والیت بادغیس‬
‫میدان غورماچ‪ :‬در این میدان نت نقطۀ یکم آن در حال برمهکاری است‪.‬‬
‫مربوط والیت هرات‪:‬‬
‫میدان گوهرشادبیگم‪ :‬در این میدان که در بخشداری کوهسان ولیت هرات‬
‫ّ‬
‫موقعیت دارد‪ ،‬برمه کاری نقطۀ یکم ب رای تفحص نفت و گاز جریان دارد‪7 .‬‬

‫ر‬
‫کیومتمرب ع در غرب افغانستان در نزدییک مرز میان‬ ‫‪ _ 7‬حوزۀ نفت و گاز هرات با فراخای ‪14‬هزار‬
‫ر‬
‫کیلومت با ایران هممرز است‪.‬‬ ‫ایران و افغانستان م ّ‬
‫وقعیت دارد و ‪95‬‬
‫ر‬
‫در این حوزه در سالهای پسی پژوهشهای زمیشناخت بیشتری انجام داده شده و شماری از‬
‫اخت برای برمهکاری تفحیص آماده شده اند‪ .‬در دورۀ کارآموزی ما در سال‬ ‫ساختمانهای زمیشن ر‬
‫‪ 1976 /1355‬برمهکاری تنها در نقطۀ یکم میدان گوهرشادبیگم در این حوزه جریان داشت و پسانها‬
‫ّ‬
‫مثمریت‬ ‫برمهکاری تفحیص بر ساختمانهای احمدآباد‪ ،‬تتپل نت انجام داده شد و درنتیجه‬
‫نفتوگازختی آن درنقطۀ یکم تفحیص احمدآباد تثبیت و میدان تتپل نت از نگاه ررسایط پیداب‬
‫هیدروکربنها مساعد دانسته شد‪ .‬کارهای اکتشاف نفت و گاز در حوزۀ هرات هنوز هم جریان دارد‬
‫و تا کنون چندین ررسکت داخیل و خارخ خواستان استخراج نفت این حوزه شده اند‪.‬‬

‫‪41‬‬
 ‫صالح ّ‬
‫محمد خلیق‬

‫نتایج کارهای تفحیص و اکتشاف نفت و گاز در‬

‫شمال افغانستان‬
‫فعالیتهای تفحیص و اکتشاف نفت و گاز در شمال‬ ‫ّ‬ ‫از همان آغاز برریس و‬
‫‪/‬‬
‫افغانستان‪ ،‬یعت از سال ‪ ،1931 1310‬تا کنون پنج میدان گازدار و سه میدان‬
‫نفت دار کشف شده اند که هر کدام آن به گونۀ ر‬
‫فشده در زیر معرف یمشود‪:‬‬
‫کیلومتی شهر‬ ‫ر‬ ‫معدن نفت انگوت‪ :‬این معدن در سال ‪ 1967 / 1346‬در شش‬
‫ی‬
‫رس پل کشف شده است‪ .‬میدان نفت انگوت در بخش بالب یک چیخوردهگ به‬
‫لزوجیت آن بسیار زیاد‬ ‫ّ‬ ‫نوعی ت نفت آن سنگی و‬‫ّ‬ ‫مت واقع است‪.‬‬‫بلندای ‪ 1002‬ر‬
‫است و نظر به ترکیب گرویه هیدروکربن نفت‪ ،‬از جملۀ هیدورکربنهای پارافیت و‬
‫ی‬ ‫ر‬
‫الیفاب است‪ .‬ای ن معدن با سنگهای رییک لیۀ آلپ ارتباط دارد‪ .‬ذختۀ قابل‬
‫استخراج آن دو میلیون و سه صدهزار تن است‪ .‬کثافت نفت این معدن صفر‪،‬‬
‫متمکعب است‪ .‬رژیم کار لیه در معدن انگوت‪ ،‬فشار‬ ‫سانت ر‬
‫ر‬ ‫اعشاریه ‪ 84‬گرام بر‬
‫ارتجایع آب است و ضیب نفت دیه آن صفر اعشاریه ‪ 3‬پذیرفته شده است ‪8 .‬‬
‫ر‬
‫کیلومتی‬ ‫معدن نفت قشقری‪ :‬این معدن در سال ‪ 1976 /1355‬در ‪28‬‬
‫جنوبغرب شهر رس پل کشف شده است‪ .‬ذختۀ آن تا کنون تثبیت نشده است و‬
‫گتیف اند‪ .‬رژیم کار لیه‪ ،‬فشار گاز منحل در نفت‬ ‫لیه های مثمر آن آلپ‪ ،‬اپت و ر‬
‫است ‪ .‬نفت معدن قشقری از نوع رقیق است و فرکسیونهای بتیت آن زیاد است ‪9 .‬‬

‫کیلومتی ررسق شهر‬ ‫ر‬ ‫معدن نفت آقدریا‪ :‬این معدن در سال ‪ 1974 /1353‬در ‪4‬‬
‫کیلومتی شمال ررسق معدن نفت انگوت کشف و نخستی چاه اکتشاف‬ ‫ر‬ ‫رس پل در ‪10‬‬
‫آن در ‪ 31‬ثور (اردیبهشت ) ‪ 21 /1353‬مه ‪ 1974‬حفر شده است‪ .‬ساختمان این‬
‫توسط ‪ 6‬چاه عریان شده است و ذختۀ قابل استخراج آن یک میلیون و‬ ‫معدن ّ‬
‫هشت صدوپنجاه هزار تن است ‪10 .‬‬

‫ّ‬
‫‪ _ 8‬تا کنون در این حوزه ‪ 14‬چاه اکتشاف حفر شده و در این اواخر ذختۀ کیل آن در حدود‬
‫ظرفیت ‪ 800‬بوشکه نفت در یک شبانهروز‬‫ّ‬ ‫‪11،21‬میلیون تن تثبیت شده و روند بهرهبرداری آن با‬
‫آغاز شده است‪.‬‬
‫‪ _ 9‬در سالهای آینده در میدان نفت قشقری در مجموع ده چاه تفحیص و اکتشاف حفر شده‬
‫اند که از میان آنها چاههای شمارۀ ‪ 9 ،8 ،4 ،3 ،2 ،1‬و ‪ 10‬نفتخت است‪ .‬این معدن در حدود ‪80‬‬
‫میلیون بوشکه نفت دارد‪.‬‬
‫ّ‬
‫‪ _ 10‬در این اواخر ذختۀ کیل معدن نفت آقدریا در حدود ‪ 22‬میلیون تن برآورد شده است‪.‬‬
‫‪42‬‬
‫میدانهای نفت و گاز قشقری و بلخ‬

‫کیلومتی جنوب ررسق‬‫ر‬ ‫معدن گاز خواجه گوگردک‪ :‬این معدن در حدود ‪ 17‬تا ‪22‬‬
‫موقعیت دارد‪ .‬استخراج گاز این معدن از ‪ 29‬متان (مهر) ‪21 / 1346‬‬ ‫ّ‬ ‫شهر شتغان‬
‫اکتت ‪ 1967‬آغاز یافته است‪ .‬در این میدان در سال ‪ 1973 /1352‬به تعداد ‪ 28‬چاه‬
‫برای استخراج و بهرهبرداری حفر شده بودند و این تعداد تا سال ‪ 1975 /1354‬به‬
‫ّ‬
‫‪ 32‬چاه افزایش یافت‪ .‬یک مقدار گاز آن به اتحاد شوروی صادر یمشود و یک بخش‬
‫ارب مزار ررسیف انتقال یمیابد‪ .‬این معدن‬ ‫آن در کارخانههای کود شیمیاب و برق حر ر‬
‫با سنگهای تباشت پاییت ارتباط دارد‪ .‬فشار لیه ب آن تا ‪ 250‬اتمسفت یمرسد و‬
‫متمکعب است‪.‬‬ ‫سانت ر‬
‫کثافت گاز آن از صفر اعشاریه ‪ 6‬تا صفر اعشاریه ‪ 64‬گرام در ر‬
‫ترکیب گاز آن متاب و بدون سلفر است‪ .‬این معدن در عمق ‪ 1800‬ر‬
‫مت قرار دارد‪11 .‬‬
‫ّ‬
‫کیلومتی ررسق شهر شتغان موقعیت دارد‪.‬‬ ‫ر‬ ‫معدن گاز یتیمتاق‪ :‬این معدن در ‪16‬‬
‫گاز این معدن نت با سنگهای تباشت پاییت ارتباط دارد‪ .‬ذختۀ مجمویع هر دو‬
‫متمکعب یمرسد که بیشتر از ‪ 90‬درصد آن با‬ ‫معدن یادشده به یک صدمیلیارد ر‬
‫گتیف مربوط است‪ .‬در سال ‪ 1970 /1349‬در جریان حفر چاه‬ ‫سنگهای ر یییک ر‬
‫شمارۀ ‪ 44‬آن‪ ،‬این چاه منفجر شد و آتش گرفت که آتشسوزی آن را پس از گذشت‬
‫یک سال مهار ساختند‪.‬‬
‫نفت نت است و با ژوراسیک بالب‬ ‫معدن گاز جرقدوق‪ :‬این معدن دا رای حاشیۀ ر‬
‫ارتباط دارد‪ .‬معدن گاز جرقدوق در نزدییک شهر شتغان واقع است‪ .‬گاز جرقدوق‬
‫گتیف به ‪ 30‬اعشاریه ‪9‬‬ ‫سلفردار است‪ .‬مقدار گاز ترش جرقدوق را در لیههای ر‬
‫ر‬
‫متمکعب تخمی زده اند‪12.‬اکنون استخراج دومیلیارد متمکعب گاز ترش از‬ ‫میلیارد ر‬
‫ساختمان جرقدوق روی دست گرفته شده است‪.‬‬
‫معدن گاز جمعه و اسک‪ :‬این معدن در شمالغرب شتغان قرار دارد‪ .‬در این‬
‫متمکعب گاز سلفردار تثبیت شده است که این‬ ‫ّ‬
‫موجودی ت ‪115‬میلیارد ر‬ ‫ساختمان‪،‬‬
‫َ‬ ‫َ‬
‫رقم‪ ،‬مقدار گاز سلفردار را تا ‪ 12‬درصد بلند یمبرد‪.‬‬
‫ر‬ ‫ر‬
‫معدن گاز خواجهبرهان‪ :‬این معدن در ‪35‬کیلومتی جنوبرسق شهر شتغان‬
‫در جنوب معدن گاز خواجه گوگردک واقع است و افزون بر گاز ‪ ،‬نفت ه م دارد‪13 .‬‬

‫‪ _ 11‬ذختۀ گاز ترش معدن خواجهگوگردک در حدود ‪ 18،4‬میلیارد ر‬

‫متمکعب و گاز شتین آن در‬
‫متمکعب برآورده شده است‪.‬‬ ‫حدود ‪ 37‬تا ‪ 38‬میلیارد ر‬
‫ر‬
‫‪ _ 12‬در سالهای بعد‪ ،‬ذختۀ گاز معدن گاز جرقدوق تا ‪ 41‬میلیارد متمکعب تخمی زده شده است‪.‬‬

‫_ ذختۀ ّکیل گاز معدن خواجهبرهان در حدود ‪ 4‬تا ‪ 5‬میلیارد ر‬

‫متمکعب تخمی زده شده است‪.‬‬ ‫‪13‬‬

‫‪43‬‬
 ‫صالح ّ‬
‫محمد خلیق‬

‫مت برمهکاری استخراخ در ساختمان‬ ‫در سال ‪1974 /1353‬در حدود ‪ 3416‬ر‬
‫خواجهگوگردک برای تنظیم مقدار گاز مورد نیاز برای صدور به بتون از کشور و‬
‫مت برمهکاری تفحیص و اکتشاف در ساختمانهای گوناگون‬ ‫نیازهای داخیل و ‪ 31925‬ر‬
‫شمال افغانستان‪ ،‬مانند جمعه‪ ،‬اسک‪ ،‬جرقدوق‪ ،‬آقدریا‪ ،‬غورتاماش‪ ،‬عرب بای‪،‬‬
‫قزلشتم‪ ،‬آبدان‪ ،‬بلخ‪ ،‬آقسای‪ ،‬شوراب‪ ،‬ترک چی و شکرک صورت گرفته است‪.‬‬
‫اکنون _ در آوان گذراندن کارآموزی ما _ در میدان قشقری برمهکاری اکتشاف‪ ،‬در‬
‫میدان بازارکیم برمهکاری تفحیص‪ ،‬در میدان بمیدان برمهکاری ساختماب‪ ،‬در میدان‬
‫جگدلک برمهکاری برای تعیی مرز نفت و گاز شمال افغانستان‪ ،‬در میدان‬
‫خواجهگوگردک برمهکاری استخراخ‪ ،‬در میدان جمعه برمهکاری استخراخ ‪ ،‬در‬
‫میدانهای جنگل کالن‪ ،‬صندوقیل‪ ،‬کلفت‪ ،‬بلخ‪ ،‬شتین تگاب میمنه (میدان‬
‫فیضآباد)‪ ،‬غورماچ و گوهرشادبیگم هرات برمهکاری تفحیص برای پیداکردن نفت و‬
‫گاز جریان دارد‪ .‬ساختمان گوهرشا دبیگم در هرات در اواخر سال ‪/ 1354‬‬
‫ر‬
‫شناخت و ژیوفتییک تثیبت و برمهکاری آن در حمل‬ ‫توسط مطالعات زمی‬ ‫‪ّ 1975‬‬
‫(فروردین ) ‪ /1355‬مارس‪-‬آوریل ‪ 1976‬آغاز شد‪.‬‬
‫فعالیتهای ریاست تفحص رپتول‪ ،‬در سال ‪1976 /1355‬نقشهبرداری‬ ‫ّ‬ ‫در نتیجۀ‬
‫ر‬
‫شناخت به مقیاسهای ‪ 1:50000‬و ‪ 1:10000‬در فراخای ‪ 600‬کیلومتمرب ع‬ ‫ر‬ ‫زمی‬
‫ر‬
‫صورت گرفته است‪ .‬تحقیق زمیلرزهب در مقطیع به درا زای ‪600‬کیلومت نت انجام‬
‫داده شده است‪ .‬در نتیجۀ تحقیق زمیلرزهب‪ ،‬در نواخ شهر مزار ررسیف و شهر بلخ‬
‫یک سلسله ساختمانها که از نگاه تجمع نفت دلچسپ اند تثبیت شدند‪ .‬از آن‬
‫ر‬
‫کیلومت درازا و ‪15‬‬‫میان‪ ،‬بزرگ ترین ساختمان در منطقۀ شهر بلخ واقع است که ‪30‬‬
‫ر‬
‫کیلومت پهنا دارد‪.‬‬

‫‪44‬‬
‫میدانهای نفت و گاز قشقری و بلخ‬

‫کارهای تفحیص و اکتشاف نفت و گاز در‬

‫میدان قشقری شهر ش پل‬
‫ّ‬
‫موقعی ت‬ ‫ر‬
‫کیلومتی جنوب غرب شهر رس پل استان جوزجان‬ ‫میدان قشقری در ‪28‬‬
‫دارد‪ .‬قشقری که آن را بعیص از مردم «قاشقاری» نت یمگویند روستاب است که در‬
‫آنتکالیت ب‬ ‫میان تپههای پست وبلند جنوب غرب رس پل قرار دارد و چون ساختمان ر‬
‫را که به منظور تفحص نفت برمه یمکنند در نزدییک آن واقع شده است‪ ،‬آن را نت‬
‫ر‬ ‫ی‬ ‫قشقری نامیده اند‪ .‬این ساختمان از ساختمان رلت ّ‬
‫عمیق جدا‬ ‫توسط شکستهگ‬
‫شده است‪.‬‬
‫دورۀ کارآموزی خود را در میدان های نفت و گاز شمال افغانستان در دو مرحلۀ‬
‫ستی کردم‪ .‬در مرحلۀ نخست از تاری خ ‪ 27‬سنبله (شهریور) تا ‪ 25‬متان‬ ‫جداگانه ر‬
‫ر‬
‫(مهر) ‪ 18 1355‬سپتامت تا ‪ 17‬اکتوبر ‪1976‬در شعبۀ ژیوفتیک صنعت رسگرم در‬ ‫‪/‬‬
‫ّ‬
‫فعالیت بودم و هم راه با کارشناسان و کارگران به میدانهاب که‬ ‫شهر شتغان رسگرم‬
‫عملیه های کاراتاژ و پرفوراسیون صورت یمگرفتند یمرفتم‪ .‬همچنی در این‬ ‫ّ‬ ‫در آنها‬
‫مرحله ‪ ،‬کارهای تفحیص و اکتشاف نفت و گاز را در میدان قشقری واقع در حومۀ‬
‫شهر رس پل دنبال یم کردم‪.‬‬
‫ر‬
‫در این مرحله اسناد علیم و معلومات ارزندهب را دربارۀ ژیوفتیک صنعت و نت‬
‫فشدۀ فعالیتهایم در‬ ‫برمهکاری تفحیص و اکتشاف میدان قشقری به دست آوردم‪ .‬ر‬
‫این مرحله از این قرار است ‪:‬‬
‫ر‬
‫_ در ‪ 27‬سنبله (شهریور)‪ 18 /‬سپتامت‪ ،‬باشعبۀ ژیوفتیک صنعت دپارتمنت‬
‫نفت شتغان آشنا شدم؛‬
‫ر‬
‫صنعت‬ ‫_ در ‪ 28‬سنبله (شهریور) ‪ 19 /‬سپتامت‪ ،‬درباۀ ابزارهای ژیوفتیک‬
‫معلومات به دست آوردم؛‬
‫_ در ‪ 29‬سنبله (شهریور) ‪ 20‬سپتامت‪ ،‬برای انجامدادن کاراتاژ به میدا ن قشقری‬
‫‪/‬‬
‫رفتم؛‬
‫_ در ‪ 30‬سنبله (شهریور)‪ 21 /‬سپتامت‪ ،‬با شعبۀ پرفریسیون کونتور ژیوفتیک‬
‫ر‬
‫صنعت آشنا شدم؛‬
‫_ در ‪ 31‬سنبله (شهریور)‪ 22 /‬سپتامت‪ ،‬برای انجام دادن پرفریسیون در چاه‬
‫شمارۀ دوازدهم میدان خواجهگوگرک رفتم؛‬
‫‪45‬‬
 ‫صالح ّ‬
‫محمد خلیق‬

‫_ در ‪ 1‬متان (مهر)‪ 23 /‬سپتامت‪ ،‬در شعبۀ زمیشنایس‪ ،‬نقشهها و گرافهای‬

‫مورد نیاز را رسم کردم؛‬
‫_ در ‪ 5‬متان (مهر)‪ 27 /‬سپتامت‪ ،‬دربارۀ ساختمان معدن قشقری که میدان‬
‫پژوهش و کارآموزی ام بود معلومات به دست آوردم؛‬
‫ّ‬
‫_ در ‪ 6‬متان (مهر)‪ 28 /‬سپتامت‪ ،‬برای اجرای عملیۀ کاراتاژ به چاه شمارۀ یکم‬
‫میدان بلخ رفتم؛‬
‫ّ‬
‫_ در ‪ 7‬متان (مهر) ‪ 29 /‬سپتامت‪ ،‬برای اجرای عملۀ کاراتاژ به چاه شمارۀ یکم‬
‫میدان بازارکیم رفتم؛‬
‫_ در ‪ 8‬متان (مهر) ‪ 30‬سپتامت‪ ،‬از مرمت زوندها دیدن و در ضمن برخ از‬
‫ابزارهای ژیوفتییک را مطالعه کردم؛‬
‫ّ‬
‫_ در ‪ 10‬متان (مهر) ‪ 2 /‬اکتت‪ ،‬دربارۀ عملیۀ پرفریسیون چاهها معلومات به دست‬
‫آوردم؛‬
‫_ در ‪ 11‬متان (مهر) ‪ 3 /‬اکتت‪ ،‬برای اجرای کارتاژ گاز به میدان بازارکیم رفتم و ه م‬
‫مؤسسه معلومات به دست آوردم؛‬ ‫دربارۀ ساختار ّ‬
‫_ در ‪ 12‬متان (مهر)‪ 4 /‬اکتت‪ ،‬دربارۀ معدن نفت قشقری معلومات حاصل‬
‫کردم؛‬
‫_ در ‪ 13‬متان (مهر)‪ 5 /‬اکتت‪ ،‬دربارۀ برخ از انواع کاراتاژ رادیوآکتیوی معلوما ت‬
‫به دست آوردم؛‬
‫ر‬
‫_ در ‪ 14‬متان (مهر) ‪ 6‬اکتت‪ ،‬در اتاق نسخه برداری شعبۀ ژیوفتیک صنعت‬
‫‪/‬‬
‫چند دیاگرام کاراتاژی قشقری را روبرداری کردم؛‬
‫_ در ‪ 15‬متان (مهر) ‪ 7‬اکتت‪ ،‬معلومات دربارۀ میدان قشقری را فراهمآوری و‬
‫ّ‬
‫مرتب کردم؛‬
‫عملیۀ کاراتاژ در چاه شمارۀ ‪ 6‬میدان‬ ‫ّ‬ ‫_ در ‪ 17‬متان (مهر)‪ 9 /‬اکتت‪ ،‬برای اجرای‬
‫ی‬
‫جمعه به آن میدان یمرفتم‪ّ ،‬اما به نسبت عدم آماده گ میدان به این کار‪ ،‬از راه‬
‫برگشتم؛‬
‫ر‬
‫_ در ‪ 18‬متان (مهر)‪ 10 /‬اکتت‪ ،‬نقشۀ ساختمان قشقری و مقطع زمیشناخت‬
‫آن را رسم کردم؛‬
‫عملیۀ کاراتاژ به چاه شمارۀ ‪ 6‬میدان‬‫ّ‬ ‫_ در ‪ 19‬متان (مهر)‪ 11 /‬اکتت‪ ،‬برای اجرای‬
‫جمعه رفتیم؛‬
‫ر‬
‫_ در ‪ 20‬متان (مهر) ‪ 12‬اکتت‪ ،‬دستور زمیشناخت و تکنییک چاه شمارۀ ‪3‬‬
‫‪/‬‬
‫قشقری را رسم کردم و چند مبحث این گزارشنامه (اثر کنوب) را نوشتم؛‬

‫‪46‬‬
‫میدانهای نفت و گاز قشقری و بلخ‬

‫ی‬
‫_ در ‪ 21‬متان (مهر)‪ 13 /‬اکتت‪ ،‬دربارۀ ویژهگهای فتییک و شیمیاب نفت و گاز‬
‫معدن قشقری معلومات به دست آوردم؛‬
‫_ در ‪ 22‬متان (مهر)‪ 14 /‬اکتت‪ ،‬برای انجامدادن کاراتاژ به میدا ن کلفت و از آنجا‬
‫به میدان صندوقیل رفتم؛‬
‫_ در ‪ 25‬متان (مهر) ‪ 17 /‬اکتت‪ ،‬که فرجامی روز مرحلۀ یکم دورۀ کارآموزیام‬
‫فعالیتها و حضور خود را در وظیفه به دست‬ ‫ّ‬ ‫بود از آمر کاراتاژ گوایهنامۀ جریان‬
‫آوردم‪.‬‬

‫آماجهای تفحص و اکتشاف نفت و گاز در میدان‬

‫قشقری‬
‫چاه شمارۀ ‪ 1‬میدان قشقری در گنبد ررس رف ساختمان قشقری به روی بام سویت‬
‫غوری به منظور تفحص دفینههای نفت در رسوبات تباشت پاییت تعیی شده است‪.‬‬
‫در نزدییک این معدن در گذشته دو معدن نفتدار «انگوت » و «آقدریا» را کشف‬
‫کرده بودند که ذختۀ قابل استخراج معدن نخستی دو میلیون و سه صدهزار تن و‬
‫کیلومتی انگوت قرار دارد یک میلیون و‬ ‫ر‬ ‫از معدن دویم که در ده‬
‫هشت صدوپنجاه هزار تن ّ‬
‫معی شده است‪.‬‬
‫چون بر بنیاد نتایج بهدستآمده از کشف نفت در انگوت و آقدریا‪ ،‬نفتداری‬
‫میدانهای رس پل و بخشهای جنوب آن تثبیت یم شد‪ ،‬به منظور تعیی مرز میان‬
‫ذخایر نفت و گاز در میدان جگدلک که بی رس پل و شتغان واقع است‪ ،‬برمهکاری‬
‫جریان دارد‪.‬‬
‫به مقصد تفحص نفت‪ ،‬در جوار میدان قشقری برمهکاری نقطۀ ‪ 1‬و سپس نقطۀ‬
‫مت از ‪ 19‬جدی (دی) ‪ 9 /1354‬ژانویۀ ‪ 1976‬آغاز یافت‪ّ ،‬ام ا‬ ‫‪ 2‬رلت به عمق ‪ 1500‬ر‬
‫در آن میدان کدام معدن نفت کشف نشد و به ادامۀ همی کارهای تفحیص بود که‬
‫مت از ‪ 24‬جدی (دی) ‪14 / 1354‬‬ ‫برمهکاری در نقطۀ ‪ 1‬قشقری به عمق ‪ 1500‬ر‬
‫ژانویۀ ‪ 1976‬آغاز شد و در ‪ 17‬جوزا (خرداد) ‪ 7 /1355‬ژوئن ‪ 1976‬به فرجام‬
‫وضعیۀ این چاه عبارت اند از ‪ x= 4000378 ، 9‬و ‪، 8‬‬ ‫ّ‬ ‫رسید‪ .‬محورهای ّ‬
‫کمیتهای‬
‫مت و لیهب که باید حفر یم شد‬ ‫‪ ،y=11768212‬التیتودای مت روتر ‪ 1160 ، 2‬ر‬
‫گتیف است‪.‬‬ ‫ر‬
‫ر‬
‫برمۀ شمارۀ ‪ 1‬قشقری به عمق ‪ 1502‬مت به لیههای ن فتدار اصابت کرد و در‬
‫گتیف به فشار خود جریان یمیابد‪.‬‬ ‫نفت آن از لیۀ ر‬
‫اثر آزمایش معلوم شد که مواد ر‬
‫‪47‬‬
 ‫صالح ّ‬
‫محمد خلیق‬

‫آزمایش نفت لیۀ پاییت ساختمان مذکور در بیست وچهار ساعت به ‪12‬‬ ‫ر‬ ‫جریان‬
‫ر‬
‫اعشاریه ‪ 8‬مت مکعب یمرسد‪.‬‬
‫ر‬
‫مطالعات و حفر یک تعداد چاههای اکتشاف به مق صد تعیی ذختۀ مواد نفت‬
‫ساختمان قشقری تا سال آینده ادامه خواهند یافت‪ .‬در نظر است تا در میدان‬
‫قشقری ‪ 5‬نقطه برمه شوند‪ .‬این چاهها را یمتوان به حیث چاههای تفحیص و‬
‫اکتشاف و نت برای بهرهبرداری به کار ُبرد‪.‬‬
‫برمهکاری نقطۀ ‪ 3‬این میدان که از تاری خ ‪ 10‬رسطان (تت ) ‪ 1 / 1355‬ژوئیۀ ‪1976‬‬
‫حت برج برمۀ‬‫آغاز شده و اکنون به پایان رسیده است‪ ،‬بر فراز تپه ب بلند قرار دارد و رّ‬
‫رفی به آنجا تا‬‫آن به گونۀ بسیار آشکار از شهر رس پل نت قابل دید است؛ ّاما راه ر‬
‫ً‬ ‫ر‬
‫مسافت چند همان راه سانچارک است که بعدا از آن جدا شده از درههای پرپیچوخم‬
‫میان تپهها و کوهها یم گذرد و با پیمودن این خموپیچهای فراوان فاصلۀ آن از رس‬
‫ّ‬
‫وضعیۀ نقطۀ ‪ 3‬دارای‬ ‫کمیتهای‬ ‫ر‬
‫کیلومت یمشود‪ .‬محورهای ّ‬ ‫پل بیشتر از ‪40‬‬
‫اندازههای ‪ x=3999673 ،9‬و ‪ y=11767316 ، 2‬استند‪ .‬جای حفر نقطۀ ‪ 2‬نت‬
‫تعیی شده و در این اواخر برمهکاری نقطۀ ‪ 5‬نت آغاز یافته است‪.‬‬
‫به این گونه‪ ،‬در نتیجۀ کارهای تفحیص‪ ،‬یک معدن دیگر نفت نت به معادن نفت‬
‫افغانستان ا فزوده شد که ارچند از نگاه ساختمان‪ ،‬بسیار کوچک است‪ّ ،‬اما باز هم‬
‫ّ‬
‫برای اقتصاد میل کشور از ارزش فراواب برخوردار است‪.‬‬

‫اصول گزینش و جابهجاکردن وسایل اکتشاف در‬

‫میدان قشقری‬
‫از اینکه هدف کارهای تفحیص و اکتشاف در میدان قشقری‪ ،‬پیداکردن دفینههای‬
‫ّ‬
‫عملیۀ برمهکاری به اصول نوین برگزیده شد‪.‬‬ ‫نفت بود‪ ،‬برای انجامدادن این کارها‪،‬‬
‫اقتصادی گزینش وسایل اکتشاف را‬ ‫ایط‬
‫رس‬ ‫برای اجرای برمهکاری در گام نخست ر‬
‫ِ‬
‫آماده کردند‪ .‬چون این منطقه از شهر شتغان به فاصلۀ بسیار دور واقع است‪،‬‬
‫آسایشگاه کارگران در شهر رس پل که در نزدیک آن میدان قرار دارد گزیده شد‪.‬‬
‫بیشترین بخش راه از رس پل تا میدان قشقری از میان درهها یمگذرد و پس از‬
‫پیمودن پیچوخمهاب زیاد بر فراز تپههاب بلند یمآید‪ .‬در هر نقطۀ برمهکاری در جوار‬
‫تهیۀ انرژی برق‪ ،‬یک ماشی مؤلد برق نصب شده اند؛‬ ‫دستگاه برمهکاری به منظور ّ‬
‫پمپ آب از آق دریا کشیده و از طریق نلها به میدان‬ ‫ّ‬
‫اما آب مورد نیاز بهوسیلۀ ِ‬
‫برمهکاری منتقل یم شود‪.‬‬
‫‪48‬‬
‫میدانهای نفت و گاز قشقری و بلخ‬

‫چون میدان قشقری در عوارض کویه قرار دارد‪ ،‬دارای اقلیم کوهستاب است ‪.‬‬
‫تابستان آنجا چندان گرم نیست‪ّ ،‬اما در زمستان برفباری و یخبندان شدید رخ‬
‫ً‬ ‫ّ‬
‫یمدهد‪ ،‬به پیمانهب که حتا رفتوآمد به آنجا کامال قطع یمشود‪.‬از همیرو استقرار‬
‫و جابهجاب وسایل اکتشاف به آنجا تا اندازه ب مشکلآفرین است و به همی دلیل‬
‫بود که نقطۀ ‪ 3‬قشقری را پیش از از نقطۀ ‪ 2‬برمهکاری کردند؛ زیرا این نقطه در‬
‫نزدییک میدان رلت قرار دارد و دستگاه و وسایل اکتشاف را از نقطۀ ‪ 2‬رلت به اینجا‬
‫توسط تراکتورها صورت گرفته و سپس نصب آن‬ ‫انتقال داده اند‪ .‬انتقال برج برمه ّ‬
‫به روش از پایی به بال انجام داده شده است‪ .‬وسایل اکتشافب که در معدن قشقری‬
‫برگزیده شده اند در نقطۀ سوم آن عبارت اند از‪ :‬دستگاه برمهکاری ‪، БУ- 75 Бр‬‬
‫مت‬‫پمپ ‪ ،У8 -4‬دو پایه انجن ‪ ،1 Д-12Б‬ابزارهای برمهکاری با قطرهای از‪ 140‬مییل ر‬
‫مت‪ ،‬نل ثقیل با قطرهای از ‪ 203‬مییل ر‬
‫مت تا‬ ‫مت تا ‪ 1500‬ر‬ ‫مت و ‪ 114‬مییل ر‬ ‫تا ‪ 1000‬ر‬
‫مت‪ .‬منتاژ برج برمۀ نقطۀ ‪ 3‬قشقری در‬‫مت تا ‪ 125‬ایل ‪ 170‬ر‬‫مت و از ‪ 146‬مییل ر‬‫‪ 100‬ر‬
‫‪ 5‬ثور (اردیبهشت ) ‪ 25 /1355‬آوریل ‪1976‬صورت گرفته است‪.‬‬

‫روش اجرای کارهای برمه و مجموعۀ ژیوفییک‬

‫صنعت در قشقری‬
‫برمهکاری تمام چاههای میدان قشقری به روش روتری انجام داده یمشود‪ .‬حالت‬
‫دوراب بهوسیلۀ روتر به لولۀ برمهکاری یا پل برمه انتقال یمیابد و نت تمام لولۀ‬
‫برمهکاری را یمتوان در هنگام نیاز‪ ،‬به گونۀ آویخته نگاه داشت‪.‬‬
‫ساختمان طرحریزیشدۀ چاه شمارۀ سوم میدان قشقری به ترتیب زیر است‪:‬‬
‫متی‪ ،‬لولۀ با قطر ‪ 16‬فرو برده شده و رستارس سیمانکاری شده‬ ‫تا ژرفای ‪ 50‬ر‬
‫متی لولۀ با قطر ‪ )11(3/4‬فرو برده شده و از پایی به بال‬ ‫است و تا ژرفای ‪ 520‬ر‬
‫سیمان کاری شده است‪ .‬تا این عمق ‪ ،‬امکان کاهش محلول ِگل به درون چاه به آخرین‬
‫مت فرو برده شده و پشت آن‬ ‫حد خود یمرسد‪ .‬لولۀ با قطر ‪ )8(5/8‬تا ژرفای ‪ 1050‬ر‬
‫مت ممکن است جدار‬ ‫یک رسه سیمانکاری شده است‪ .‬در میان عمق ‪ 520‬تا ‪ 1050‬ر‬
‫چاه بیفتد و سالنیک بهوجود بیاید‪ .‬لولۀ چهاریم یا لولۀ بهرهبرداری تا عمق‬
‫متی پایی شده است‪ .‬قطر این لوله ‪ ) 5(3/4‬است‪ .‬این لوله از زیر چاه تا‬ ‫‪ 1600‬ر‬
‫متی سیمان کاری شده است؛ زیرا سیمانکاری پشت لولههای کیسینگ‬ ‫عمق ‪ 940‬ر‬
‫ّ‬
‫در چاههای نفت تا ارتفاع معیت صورت یمگتد و از عمق ‪ 1050‬به بعد امکان ظهور‬

‫‪49‬‬
 ‫صالح ّ‬
‫محمد خلیق‬

‫امتهای محلول ِگل (وزن مخصوص‪،‬‬ ‫نفت موجود است‪ .‬از همیرو در هر حد‪ ،‬پار ر‬
‫غلظت‪ ،‬ف ی رلتاسیون‪ ،‬کیک و غته) را تنظیم یمکنند‪.‬‬
‫برای تفحص نفت‪ ،‬در چاههاب که در میدان قشقری برمه یم شوند‪ ،‬یک سلسله‬
‫عملیهها کاراتاژی را نت انجام یمدهند‪ .‬در چاه شمارۀ سوم قشقری‪ ،‬تا عمق‬
‫ر‬
‫اینگلونومت با نقاط‬ ‫متی کاراتاژ استاندارد‪ ،‬پوشهسنخ به مقیاس ‪،1:500‬‬ ‫‪ 520‬ر‬
‫مت صورت یمگتند‪ ،‬تا عمق‬ ‫مت و ‪ OЦK‬از صفر تا ‪ 500‬ر‬ ‫اندازهگتی بعد از هر ‪ 25‬ر‬
‫متی باز هم کاراتاژ استاندارد‪ ،‬پوشهسنخ و ‪ OЦK‬صورت یمگتند و از این‬ ‫‪ 1050‬ر‬
‫مت باشد‬ ‫عمق به بعد‪ ،‬در مواقیع که کف چاه به عمق ‪ 1370 ، 1120‬و ‪ 1600‬ر‬
‫کاراتاژ استاندارد و پوشهسنخ به مقیاس ‪ 1:500‬صورت یمگتند و در فاصلههای‬
‫متی ‪ ، MБK ، БK‬میکروزوندها‪ PK ،‬به مقیاس‬ ‫عمقهای ‪ 1420 ،1050‬و ‪ 1600‬ر‬
‫‪ 1:200‬و به همیگونه ‪ OЦK‬انجام داده یمشوند‪ .‬برای معلومات بیشتر در این‬
‫ّ‬
‫باره به دیاگرامهای کاراتاژی نقط یکم قشقری در این کتاب مراجعه شود و همچنی‬
‫برای بهدست آوردن معلومات بیشتر دربارۀ برمهکاری قشقری به دستور‬
‫شناخت و تکنییک چاه شمارۀ سوم قشقری در این کتاب مراجعه شود‪.‬‬‫ر‬ ‫زمی‬
‫ر‬
‫لولۀ بهره برداری چاه شمارۀ یکم قشقری با قطر ‪ 146‬مییلمت تا ژرفای ‪1491‬‬
‫مت‬‫حقیق این چاه در ژرفای ‪ 1487‬ر‬‫ر‬ ‫مت فرود آورده شده است‪ .‬کف‬ ‫اعشاریه ‪ 84‬ر‬
‫توسط ‪ ПKC-80‬صورت گرفت و برای ظاهرکردن جریان‬ ‫واقع است‪ .‬بازکردن لیه ّ‬
‫نفت‪ ،‬محلول ِگل را به آب تعویض کردند حدود پرفوراسیون این چاه از ‪ 1435‬تا‬
‫مت‪ ،‬نوع پرفوراسیون ‪ ПK-89‬و تعداد سوراخها ‪ 228‬بود‪.‬‬ ‫‪ 1473‬ر‬

‫مستندسازی زمیشناخت چاههای برمه برای‬

‫تفحص و نفت گاز در قشقری‬
‫شناخت چاههای برمۀ میدان قشقری و آموزش مقاطع‬ ‫ر‬ ‫برای مستندسازی زمی‬
‫چاهها از سنگها نمونهگتی یمکنند‪ .‬این نمونهگتی برای تشخیص مقطع‬
‫کولکتی لیههای ثمربخش و‬ ‫ر‬ ‫ر‬
‫استاتیگراف و لیتولوژییک و برای مطالعۀ خواص‬
‫موجودیت نفت و گاز به کار یم رود‪ .‬حدود طرحشدۀ نمونهگتی در کارشیوۀ‬ ‫ّ‬
‫ر‬
‫شناخت تکنییک چاه شمارۀ سوم قشقری از این قرار اند‪ :‬بار یکم از ‪ 1070‬تا‬ ‫زمی‬
‫ر‬ ‫ر‬ ‫ر‬
‫‪ 1105‬مت‪ ،‬بار دوم از ‪ 1105‬تا ‪ 1200‬مت و بار سوم از ‪ 1440‬تا ‪ 1500‬مت‪.‬‬

‫‪50‬‬
‫میدانهای نفت و گاز قشقری و بلخ‬

‫ّ‬
‫عملیات کاراتاژی و‬ ‫همچنی برای تعیی نفتداری این میدان ‪ ،‬در هر چاه‪،‬‬
‫ّ‬
‫صنعت نت اجرا شده اند که در نتیجه در چاه یکم‪ ،‬موجودیت‬ ‫ر‬ ‫مجموعۀ ژیوفتیک‬
‫ر‬
‫نفت در لیههای آلپ‪ ،‬اپت و گتیف به اثبات رسید‪ .‬مداومت ایستاب چاه شمارۀ‬
‫یکم قشقری برای ظهور فشار لیهب ‪ 96‬ساعت پس از ظهور جریان؛ و مداومت‬
‫مت بود‪ .‬نتایج بهدستآمده از‬ ‫پاککاری چاه ‪ 10‬ساعت به اشتورس با قطر ‪ 10‬مییل ر‬
‫ِ‬
‫این چاه از این قرار اند‪:‬‬
‫‪ _ 1‬فشار استاتییک در دهانۀ چاه در زمان اندازهگتی لیهب ‪ 32‬اعشاریه ‪ 28‬؛‬
‫عمق اندازهگتی‬‫متی که بهوسیلۀ دو فشارسنج ر‬ ‫‪ _ 2‬فشار لیه ب در عمق ‪ 1454‬ر‬
‫ِ‬
‫شده است ‪:‬‬
‫‪MГП-3m-250kg/cm2 N 462‬‬
‫‪MГП-2m-250kg/cm2 N 797‬‬
‫‪Pпп.1454m=160ama‬‬
‫مثمریت به روش نمونهگتی انجام یافت‪ .‬چاه از طری ق فضای نل‬ ‫ّ‬ ‫‪ _ 3‬تحقیق‬
‫ر‬
‫استاسیون به تراپ با قطر ‪ 400‬مییلمت صورت گرفت‪ .‬دبت نفت بهوسیلۀ‬ ‫کارکرد‪ ،‬ر‬
‫ر‬
‫ظرف اندازهگتی تثبیت شد و دبت گاز بهوسیلۀ نل پنومومتی در هنگام جریان گاز‬
‫ّ‬ ‫ِ‬
‫ّ‬
‫مثمریت برای‬ ‫مت مشخص شد‪ .‬ضیب‬ ‫از طریق نل با قطر ‪ 24‬اعشاریه ‪ 5‬مییل ر‬
‫ّ ِ‬
‫متمکعب در‬ ‫خط مستقیم منحت ایندیکاتوری مساوی به ‪ 3‬اعشاریه صفر ُنه ر‬ ‫بخش‬
‫ِ‬
‫ر‬
‫یک شبانه روز‪ ama /‬بود‪ .‬در زمان تحقیق به مقدار ‪ 765‬متمکعب نفت از چاه‬
‫بتون شد؛‬
‫مشبوعیت که به کمک پالتکا تثبیت شده است مساوی به ‪ama 24‬‬ ‫ّ‬ ‫‪ _ 4‬فشار‬
‫است؛‬
‫امتهای نفوذپذیری لیه به روش تمایس سنجش شده است‪:‬‬ ‫‪ _ 5‬پار ر‬
‫مت بر ‪ cпз‬است؛‬ ‫سانت ر‬
‫ر‬ ‫قابلیت نفوذ آب ‪ 31‬اعشاریه ‪ 9‬داریس‬ ‫ّ‬ ‫الف‪:‬‬
‫ّ‬
‫ب‪ :‬ضیب وسیط جوفیت لیه ‪ 5‬مییل داریس است؛‬
‫متمکعب در یک شبانه روز است‪.‬‬ ‫دبت آ زاد ‪ 120‬ر‬
‫استاتیگراف چ اه شمارۀ‬‫بر بنیاد تحق یق کاراتاژی و نمونهگتی سنگها‪ ،‬مقطع ر‬
‫یکم قشقری بدین تفصیل است ‪:‬‬
‫مت‪ ،‬رسوبات چهارمی‪ :‬لیوس‪ ،‬سوگلنیکهای لیوسمانند‪،‬‬ ‫_ از صفر تا ‪ 20‬ر‬
‫ریگهای بور مایل به زرد؛‬

‫‪51‬‬
 ‫صالح ّ‬
‫محمد خلیق‬

‫مت‪ ،‬پلیوگی ‪ ،‬پالسی‪ ،‬سویت غوری ‪ :‬سنگهای آهک سفید‪،‬‬ ‫_ از ‪ 20‬تا ‪ 496‬ر‬
‫خاکستی‪ ،‬کثیف‪ ،‬ریزۀ بلورین‪ ،‬محکم‪ ،‬کتله ب با ریزهلیههای‬ ‫ر‬ ‫خاکستی روشن‪،‬‬ ‫ر‬
‫ُ‬
‫سنگ آهک ِگلدار و کمضخامت‪ ،‬لیههای خرد ِگل آهکدار؛‬
‫خاکستی‬‫ر‬ ‫مت‪ ،‬تباشت بالب‪ :‬لیۀ سینون _ تورون‪ِ :‬گلهای‬ ‫_ از ‪ 496‬تا ‪ 766‬ر‬
‫متاکم‪،‬‬ ‫خاکستی تتۀ به درجههای گوناگون آهکدار‪ ،‬ر‬ ‫ر‬ ‫خاکستی و‬ ‫ر‬ ‫مایل به زرد‪،‬‬
‫ی‬ ‫ر‬
‫کومکوواب و لیه ب با لیههای الیورولیت‪ ،‬سنگ رییک ‪ِ ،‬گل و مرگل آهکدار‪ .‬در‬
‫ر‬ ‫ر‬
‫متی دامنه‪ ،‬لکههای مرگلهای خاکستی روشن‪ ،‬متاکم‪ ،‬لیهب‪ ،‬با سنگوارههای‬ ‫‪ 35‬ر‬
‫اینورسامها قرار دارند؛‬
‫ر‬ ‫ً‬ ‫ر‬
‫_ از ‪ 766‬تا ‪ 868‬مت‪ ،‬تباشت بالب‪ :‬لیۀ سینون‪ :‬اساسا از ِگلهای خاکستی مایل‬
‫متاکم‪ ،‬آهکدار با ریزهلیه های کم الیورولیت تشکیل شده است‪ .‬در دامنۀ‬ ‫به زرد‪ ،‬ر‬
‫ّ‬ ‫ر‬ ‫ی‬
‫متوسطدانه‪ ،‬محکم‪،‬‬ ‫خاکستی مایل به زرد‪ ،‬کوچک و‬ ‫بام افق‪ ،‬لیههای سنگ رییک‪،‬‬
‫متاکم و آهکدار قرار دارند‪ .‬در ردیف این میدان نشانههای آب با آن یمپیوندند‪.‬‬ ‫ر‬
‫ر‬ ‫ر‬
‫_ از ‪ 868‬تا ‪1128‬مت‪ ،‬تباشت پاییت‪ :‬لیۀ آلپ‪ :‬گل خاکستی مایل به زرد‪ ،‬متاکم‪،‬‬ ‫ر‬
‫کومکوواب ‪ ،‬با ریزهلیههای کم الیورولیت‪ .‬در بخش پاییت ریزهلیههای‬ ‫ر‬ ‫ابرکدار‪،‬‬
‫ر‬ ‫ی‬
‫سنگ رییک‪ ،‬خاکستی‪ ،‬ریزهدانه‪ِ ،‬گلدار‪ ،‬آهکدار‪ ،‬نرم‪ .‬در بخش وسیط‪ ،‬سنگ‬
‫خاکستی‪،‬‬ ‫ر‬ ‫متاکم‪ ،‬محکم‪ ،‬با ریزهلیههای ِگل‬ ‫خاکستی مایل به زرد‪ ،‬پارهب‪ ،‬ر‬ ‫ر‬ ‫آهک‬
‫ر‬ ‫ی‬ ‫ر‬
‫متاکم‪ ،‬غلیظ و سنگ رییک خاکستی‪ ،‬ریزهدانه‪ ،‬آهکدار‪ .‬در بخش بالب‪ِ ،‬گل‬
‫متاکم‪ ،‬غلیظ‪ ،‬ابرکدار؛‬ ‫خاکستی مایل به زرد‪ ،‬ر‬ ‫ر‬ ‫خاکستی‪،‬‬ ‫ر‬
‫ی‬ ‫ر‬
‫_ از ‪ 1128‬تا ‪ 1328‬مت‪ ،‬تباشت پاییت‪ ،‬لیۀ اپت‪ :‬لیههای سنگهای رییک ‪،‬‬
‫خاکستی‪ ،‬محکم با کتلههای‬ ‫ر‬ ‫خاکستی‪ ،‬کوا رتزدار‪ ،‬مختلفدانه با ِگل و آهک‬ ‫ر‬
‫متاکم و‬ ‫خاکستی روشن‪ ،‬درزدار‪ ،‬ر‬ ‫ر‬ ‫انگید ریت‪ ،‬در پایی ‪ ،‬وقفههاب در انگیدریت‬
‫محکم؛‬
‫ر‬
‫_ از ‪ 1328‬تا ‪ 1422‬م ت‪ ،‬تباشت پاییت‪ ،‬لیۀ باریم‪ِ :‬گل رنگارنگ‪ ،‬متاکم‪،‬‬ ‫ر‬
‫کم سنگ آهک و انگیدریت‬ ‫آرژیلت مانند‪ ،‬ابرکدار‪ ،‬آهکدار‪ ،‬با ریزهلیههای ِ‬
‫متاکم‪ ،‬محکم؛‬ ‫خاکستی‪ ،‬رسخ‪ ،‬ر‬ ‫ر‬
‫ر‬ ‫ی‬ ‫مت‪ ،‬تباشت پاییت‪ ،‬ر‬ ‫_ از ‪ 1422‬تا ‪ 1500‬ر‬
‫خاکستی‪،‬‬ ‫گتیف‪ :‬سنگهای رییک‬
‫خاکستی‬ ‫ر‬ ‫محکم‪ ،‬ریزهدانه‪ ،‬ضعیف ابرکدار‪ ،‬با ریزهلیههای کم و اندک ضخامت ِگل‬
‫ّ‬ ‫خاکستی تته‪ ،‬ر‬ ‫ر‬
‫متاکم‪ ،‬الیورولیتدار‪ ،‬وقفههای محیل در الیورولیت‪ ،‬بازشدنهای‬ ‫و‬
‫فراوان ستیت‪.‬‬
‫ّ‬
‫مشخصههای فتییک و شیمیاب نفت و گاز معدن قشقری از این قرار اند‪:‬‬

‫‪52‬‬
‫میدانهای نفت و گاز قشقری و بلخ‬

‫گتیف‪،‬‬ ‫مت‪ ،‬لیۀ ر‬ ‫اینتوال (حدود) آزمایش لیهها از ‪ 143‬تا ‪ 1435‬ر‬ ‫تحلیل نفت‪ :‬ر‬
‫متمکعب در یک شبانهروز در اشتورس ‪ 8‬مییل ر‬
‫متی‪ ،‬تاری خ‬ ‫دبت ‪ 82‬اعشاریه ‪ 8‬ر‬
‫گرفی نمونه‪ 10 :‬اسد (مرداد) ‪1 /1355‬اوت‪ .1976‬تاری خ تحلیل نمونه‪ :‬اسد‬ ‫ر‬
‫(مرداد)‪ /‬اوت ‪.1976‬‬
‫ّ‬
‫برخ از مشخ صههای فتییک و شیمیاب نفت قشقری از این قرار است‪:‬‬
‫_ کثافت‪ ،‬صفر اعشا ریه ‪ 885‬؛‬
‫سانتگراد ‪ 32‬؛‬ ‫ر‬ ‫_ غلظت سینماتییک در ‪ 20‬درجۀ‬
‫_ سلفر در درصدی وزب‪ 1 ،‬اعشاریه ‪ 72‬؛‬
‫_ پارافی در درصدی وزب‪ ،‬ندارد؛‬
‫_ اسمولها سیلیکاگلوی‪ 10 ،‬اعشاریه ‪87‬؛‬
‫_ اسفلتیها‪ 4 ،‬اعشا ریه ‪ 07‬؛‬
‫_ مقدار تتاب صفر اعشاریه صفر هفت مییلگرام در یک گرام؛‬
‫لیت؛‬ ‫_ نمکها‪ 46 ،‬اعشاریه ‪ 8‬مییلگرام در ر‬
‫_ مقدار آب صفر اعشاریه ‪ 045‬درصد‪.‬‬
‫ر‬
‫استیشن‪ .‬اینتوال تحقیق از‬ ‫تحلیل گاز‪ :‬ررسایط نمونهگتی‪ :‬در دهانۀ چاه پس از ر‬
‫متمکعب در یک شبانهروز‪ ،‬دبت نفت‬ ‫گتیف‪ .‬دبت ‪ 970‬ر‬ ‫مت‪ .‬لیۀ ر‬‫‪ 1435‬تا ‪ 1473‬ر‬
‫متی‪ .‬تاری خ‬‫متمکعب در یک شبانه روز در اشتورس ‪ 4‬مییل ر‬ ‫‪ 34‬اعشاریه ‪ 5‬ر‬
‫نمونهگتی‪ 5 :‬اسد (مرداد) ‪ 2 /1355‬ژوئیۀ ‪ .1976‬تاری خ تحلیل نمونه‪ :‬اوت ‪.1976‬‬
‫مقدار حجیم در درصدی‬ ‫شماره کومپننت‬
‫‪ _ 1‬متان ‪ 3 ،‬اعشاریه ‪06‬؛‬
‫‪ _ 2‬اتان‪ 1 ،‬اعشاریه ‪ 21‬؛‬
‫‪ _ 3‬پروپان‪ 11 ،‬اعشاریه ‪ 87‬؛‬
‫‪ _ 4‬ایزوبوتان و ن‪ .‬بوتان‪ 10 ،‬اعشاریه ‪ 03‬؛‬
‫‪ _ 5‬ایزوپنتان و ن‪ .‬پنتان‪ 2 ،‬اعشاریه ‪ 30‬؛‬
‫‪ _ 6‬ایزوهکزان و ن‪ .‬هکزان‪ ،‬صفر اعشاریه ‪59‬؛‬
‫‪ _ 7‬گاز هیدروکربت ‪ +‬هیدروسلفر‪ 68 ،‬اعشاریه ‪ 8‬؛‬
‫‪ _8‬ر‬
‫نیتوژن‪ 2 ،‬اعشاریه ‪ 14‬؛‬
‫‪ _ 9‬هیدروسلفر‪ ،‬صفر اعشاریه ‪ 000279‬یا صفر اعشاریه ‪ 00423‬گرام در یک‬
‫متمکعب‪.‬‬ ‫ر‬
‫ر‬
‫سانتگراد و فشار ‪ 760‬مییلمت ستون سیماب‪:‬‬ ‫ر‬ ‫وزن مخصوس گاز در صفر درجۀ‬
‫متمکعب است‪.‬‬ ‫‪ 2‬اعشاریه صفر کیلوگرام در یک ر‬

‫‪53‬‬
 ‫صالح ّ‬
‫محمد خلیق‬

‫سانتگراد و حرارت درون چاه ‪60‬‬ ‫ر‬ ‫حرارت لیۀ مثمر معدن قشقری ‪ 58‬درجۀ‬
‫ر‬
‫سانتگراد است‪ .‬فشار لیۀ مثمر تا عمق ‪1454‬متی به ‪ 157‬اتمسفت یم رسد‪.‬‬ ‫ر‬ ‫درجۀ‬
‫ر‬ ‫ر‬ ‫ر‬
‫ضخامت لیۀ مثمر در بی اینتوال (حدود) ‪ 1435‬تا ‪1473‬متی ‪ 38‬مت است‪ .‬در‬
‫متی‪ ،‬فشارسنج‪ ،‬فشار درون نل را ‪ 120‬اتمسفت‪ ،‬فشار درون‬ ‫اشتورس چهارمییل ر‬
‫کیسینگ را ‪ 22‬اعشاریه ‪ 4‬اتمسفت و دبت را در یک شبانه روز ‪ 35‬اعشاریه ‪5‬‬
‫متی‪ ،‬فشار در درون نل ‪10‬‬ ‫متمکعب نشان داده است‪ ،‬در اشتورس ششمییل ر‬ ‫ر‬
‫اتمسفت و در درون کیسینگ ‪ 12‬اتمسفت و دبت در ‪ 24‬ساعت ‪ 67‬اعشاریه ‪2‬‬
‫متمکعب و در اشتورس هشتمییل‪ ،‬فشار درون نل ‪ 8‬اعشاریه ‪ 2‬اتمسفت و فشار‬ ‫ر‬
‫متمکعب در یک شبانه روز‬ ‫درون کیسینگ ‪ 6‬اعشاریه ‪ 3‬اتمسفت و دبت ‪ 80‬ر‬
‫اندازهگتی شده است‪.‬‬
‫نفت معدن قشقری زیر رژیم فشار گاز منحل در نفت‪ ،‬استخراج خواهد شد‪ .‬در‬
‫استاتور را به غرض جداکردن گاز منحل در‬ ‫متی دهانۀ چاه یکم یک ر‬ ‫فاصلۀ‪ 200‬ر‬
‫استاتور دارای دو مجرا بود‪ :‬از مجرای بالب آن گاز و از‬‫نفت‪ ،‬نصب کرده اند‪ .‬این ر‬
‫مجرای پاییت آن نفت جریان داشت‪ .‬جریان نفت مذکور در یک حوض بزرگ رسازیر‬
‫استاتور نصب شده بود‪ ،‬فشار را صفر اعشاریه ‪16‬‬ ‫یمشد‪ .‬فشارسنخ که در ر‬
‫اتمسفت نشان یمداد‪.‬‬
‫نفت معدن قشقری از نوع رقیق است و از اینروی فرکسیونهای بتیت آن بیشتر‬
‫متمکعب در یک شبانه روز است‪ .‬عمق چاه یکم‬ ‫است‪ .‬دبت عمویم چاه یکم ‪ 127‬ر‬
‫ر‬
‫مت است و لیههای مثمر آن آلپ‪ ،‬اپت و گتیف اند‪.‬‬ ‫‪ 1600‬ر‬

‫‪54‬‬
‫میدانهای نفت و گاز قشقری و بلخ‬

‫برمهکاری در میدان بلخ‬

‫ستی شد‪ .‬این مرحله‬ ‫مرحلۀ دوم کارآموزی من در برمهکاری نقطۀ دوم میدان بلخ ر‬
‫تا ‪ 25‬قوس )آذر( ‪ 16 /1355‬دسامت ‪1976‬ادامه داشت‪.‬‬
‫کیلومت پهنا دارد و در اثر تحقیقات‬ ‫ر‬ ‫ر‬
‫کیلومت درا زا و ‪15‬‬ ‫ساختمان بلخ ‪30‬‬
‫زمیلرزهب تثبیت شده است و بزرگترین ساختمان در نواخ بلخ و مزار ررسیف‬
‫کیلومتی شمالغرب مرکز چهاربولک ولیت بلخ‬ ‫ر‬ ‫است‪ .‬این میدان در فاصلۀ ‪30‬‬
‫موقعیت دارد‪ .‬برمهکاری در نقطۀ یکم این میدان به نسبت بندماندن نلها ادامه‬ ‫ّ‬
‫داده نشد و اکنون برمهکاری در نقطۀ دوم این میدان که بر فراز گنبد ساختمان واقع‬
‫است جریان دارد‪.‬‬
‫محل بودوباش کارگران را در شهر بلخ در بندر کلفت تعیی کرده اند‪.‬‬
‫در جریان مرحلۀ دوم کارآموزی‪ ،‬همه روزه هم راه با برمهکاران و کارکنان تکنییک به‬
‫فعالیتهای گوناگون برمهکاری سهم یمگرفتم و‬ ‫ّ‬ ‫میدان برمهکاری بلخ یم رفتم و در‬
‫هم زمان معلومات سودمندی را دربارۀ برمهکاری و دستگاهها و ابزارهای آن به‬
‫فشدۀ کارهای روزمرۀ خود را یمنگارم ‪:‬‬‫دست یمآوردم‪ .‬در زیر گزارش ر‬
‫_ در ‪ 28‬متان (مهر) ‪ 20 /‬اکتت‪ ،‬با وسایل سفر از شتغان به شهر بلخ آمدم؛‬
‫_ در ‪ 29‬متان (مهر)‪ 21 /‬اکتت‪ ،‬برای من در آسایشگاه عمویم کارگران میدان‬
‫بلخ‪ ،‬اتاق نشیمن دادند؛‬
‫_ در ‪ 1‬عقرب (آبان) ‪ 23 /‬اکتت‪ ،‬به نقطۀ دوم برمهکاری میدان بلخ رفتم و با‬
‫شناخت و تکنییک آن میدان آشنا شدم‪ .‬در این روز تبدیل کابل انجام‬ ‫ر‬ ‫دستور زمی‬
‫داده شد‪.‬‬
‫ر‬
‫_ در ‪ 3‬عقرب (آبان) ‪ 25 /‬اکتت‪ ،‬تا عمق ‪ 2665‬مت برمه شد‪ .‬با جداشدن شالم‬
‫از محلول ِگل که بهوسیلۀ ایلکهای لرزنده صورت یمگرفت و با دوران محلول ِگل‬
‫آشنا شدم‪.‬‬
‫_ در ‪ 4‬عقرب (آبان) ‪ 26 /‬اکتت‪ ،‬پستون پمپ یکم و کالین مبدل شدند و ِگ ِل زیر‬
‫دایریک و تابه پاککاری شد‪.‬‬
‫ّ‬
‫_ در ‪ 5‬عقرب (آبان) ‪ 27 /‬اکتت‪ ،‬رسکولسیون (دوران) و تهیۀ محلول ِگل انجام‬
‫داده شد‪.‬‬

‫‪55‬‬
 ‫صالح ّ‬
‫محمد خلیق‬

‫_ در ‪ 6‬عقرب (آبان) ‪ 28 /‬اکتت‪ ،‬محلول ِگل از تانک یکم و دوم و به مقدار چهار‬
‫ملکسور ِگ ِل َمت به تانک بالب پمپ شد و برمهکاری به نسبت خراببودن محلول‬
‫ّ‬
‫ِگل متوقف بود‪.‬‬
‫ستی شد و با برخ‬ ‫ساخی محلول ِگل ر‬ ‫ر‬ ‫در ‪ 8‬عقرب (آبان)‪ 30 /‬اکتت‪ ،‬تمام روز در‬
‫ساخی محلول ِگل به کار یمروند آشنا شدم و نت روش تعیی‬ ‫ر‬ ‫از موادی که در‬
‫امتهای محلول ِگل را آموختم‪.‬‬ ‫پار ر‬
‫در ‪ 9‬عقرب (آبان) ‪ 31 /‬اکتت‪ ،‬رادها تا قسمت پشمک فرود آورده شدند و‬
‫ساخی ِگل َمت و مواد شیمیاب دیگر جریان داشت‪.‬‬ ‫ر‬ ‫آماده‬
‫ّ‬
‫در ‪ 10‬عقرب (آبان)‪ 1 /‬نوامت‪ ،‬محلول ِگل درون چاه با محلول ِگیل که تازه تهی ه‬
‫سالنیک کف چاه‪ ،‬ادامه داده شد‪.‬‬
‫ِ‬ ‫شده بود تعویض شد و برمه کاری برای ازبیبردن‬
‫در ‪ 11‬عقرب (آبان)‪ 2 /‬نوامت‪ ،‬برمه کاری ادامه داده شد و سپس برای تعویض‬
‫مت برمه شد و عمق عمویم چاه‬ ‫ادکش آغاز شد‪ .‬در این روز به مقدار ‪ 7‬ر‬ ‫پل برمه‪ ،‬ر ر‬
‫مت رسید‪.‬‬ ‫به ‪ 2750‬ر‬
‫عملیۀ فرودآوردن راد‬ ‫ّ‬ ‫در ‪ 12‬عقرب (آبان)‪ 3 /‬نوامت‪ ،‬کابل رینج مرمت و سپس‬
‫آغاز شد و واشل رابری در نلهای برمه انداخته شد‪.‬‬
‫ر‬
‫در ‪ 13‬عقرب (آبان)‪ 4 /‬نوامت‪ ،‬برمهکاری ادامه داشت و سپس رادکش آغاز شد‪.‬‬
‫مت رسید‪.‬‬ ‫مت به عمق قبیل افزوده شد و ژرفای عمویم چاه به ‪ 2760‬ر‬ ‫در این روز ‪ 10‬ر‬
‫در ‪ 15‬عقرب (آبان)‪ 6 /‬نوامت‪ ،‬تمام رادها به چاه فرود آورده شدند و سپس‬
‫مت‬‫مت بود با برمه شدن شش ر‬ ‫برمهکاری صورت گرفت و عمق گذشتۀ چاه که ‪ 2800‬ر‬
‫مت رسید‪ .‬زمان کار پل برمه‬ ‫توسط پل برمۀ الشه ب عمق عمویم چاه به ‪ 2806‬ر‬ ‫دیگر ّ‬
‫سه ساعت را در بر گرفت‪.‬‬
‫ادکش صورت گرفت و‬ ‫در ‪ 16‬عقرب (آبان) ‪ 7 /‬نوامت‪ ،‬برای تعویض پل برمه ر ر‬
‫پس از تعویض پل برمه دوباره رادها فرود آورده شدند‪.‬‬
‫ر‬
‫مت برمه شد و عمق چاه به ‪ 2838‬مت رسید‬ ‫_ در ‪ 17‬عقرب (آبان)‪ 8 /‬نوامت‪ ،‬دو ر‬
‫ادکش و فرودآوردن رادها برای تعویض پل برمه صورت گرفت‪.‬‬ ‫و پس از آن ر ر‬
‫_ در ‪ 18‬عقرب (آبان) ‪ 9 /‬نوامت‪ ،‬باز هم برمهکاری ادامه داده شد و عمق چاه‬
‫ادکش و فرودآوردن رادها پل برمه‬ ‫مت رسید و دوباره با ر ر‬ ‫به ‪ 2854‬اعشاریه ‪ 60‬ر‬
‫تعویض شد‪.‬‬

‫‪56‬‬
‫میدانهای نفت و گاز قشقری و بلخ‬

‫مت برمه شد و عمق چاه به ‪2879‬‬ ‫_ در ‪ 19‬عقرب (آبان)‪ 10 /‬نوامت‪ ،‬پانزده ر‬

‫مت رسید و سپس ر ر‬
‫ادکش شد‪.‬‬ ‫اعشاریۀ ‪ 60‬ر‬
‫_ در ‪ 20‬عقرب (آبان)‪ 11 /‬نوامت‪ ،‬موفتای ‪ 1070‬و موفتای ‪ 500‬تعوی ض شدند‪.‬‬
‫مت برمه‬ ‫_ در ‪ 22‬عقرب (آبان) ‪ 13 /‬نوامت‪ ،‬رادها فرود آورده شدند و چهارده ر‬
‫شد و عمق عمویم چاه به ‪ 2902‬اعشاریه ‪ 90‬ر‬
‫مت رسید‪.‬‬
‫ادکش برای تعویض پل برمه جریان داشت ‪.‬‬ ‫_ در‪ 23‬عقرب (آبان)‪ 14 /‬نوامت‪ ،‬ر ر‬
‫ر‬ ‫ر‬
‫_ در ‪ 24‬عقرب (آبان) ‪ 15 /‬نوامت‪ ،‬پنج مت برمه شد و عمق چاه به ‪ 2913‬مت‬
‫رسید و سپس ر ر‬
‫ادکش شد‪.‬‬
‫_ در ‪ 25‬عقرب (آبان)‪ 16 /‬نوامت‪ ،‬رادها به چاه فرود آورده شدند و برمهکاری‬
‫تا عمق ‪ 2915‬ر‬
‫مت ادامه یافت‪.‬‬
‫ادکش و فرودآوردن رادها صورت گرفت‪.‬‬ ‫_ در ‪ 26‬عقرب (آبان)‪ 17 ،‬نوامت‪ ،‬ر ر‬
‫ادکش و فرودآوردن رادها صورت گرفت و‬ ‫_ در ‪ 27‬عقرب (آبان) ‪ 18 /‬نوامت‪ ،‬ر ر‬
‫تا عمق ‪ 2922‬برمه شد‪.‬‬
‫ر‬ ‫ر‬
‫_ در ‪ 29‬عقرب (آبان)‪ 20 /‬نوامت‪ ،‬تا عمق ‪ 2973‬مت برمه شد و سپس رادکش‬
‫شد‪.‬‬
‫_ در ‪ 30‬عقرب (آبان) ‪ 21 /‬نوامت‪ ،‬رادها فرود آورده شدند و تا عمق ‪2938‬‬
‫مت برمه شد‪.‬‬ ‫اعشاریه ‪ 74‬ر‬
‫ادکش‬ ‫_ در ‪ 1‬قوس (آذر) ‪ 22 /‬نوامت‪ ،‬تمرکز و برریس لیههای برج برمه و سپس ر ر‬
‫صورت گرفت‪.‬‬
‫_ در ‪ 2‬قوس (آذر)‪ 23 /‬نوامت‪ ،‬تمرکز برج صورت گرفت و سپس تا عمق ‪2955‬‬
‫ً‬
‫بعدا ر ر‬ ‫ر‬
‫ادکش شد‪.‬‬ ‫مت برمه و‬
‫_ در ‪ 3‬قوس (آذر)‪ 24 /‬نوامت‪ ،‬رادها فرود آورده شدند و سپس تا عمق ‪2958‬‬
‫مت برمه شد‪.‬‬ ‫ر‬
‫بسی پل برمه‬ ‫_ در ‪ 4‬قوس (آذر)‪ 25 /‬نوامت‪ ،‬رادها بتون آورده شدند و پس از ر‬
‫دوباره فرود آورده شدند‪.‬‬
‫ّ‬
‫_ در ‪ 6‬قوس (آذر)‪ 27 /‬نوامت‪ ،‬گوایه نامۀ فعالیت مرحلۀ دوم کارآموزی خود را‬
‫از آمر برمهکاری میدان بلخ به دست آوردم‪.‬‬
‫در جریان کار در دستگاه برمۀ نقطۀ دوم میدان بلخ‪ ،‬معلومات زی ر را به دست‬
‫آوردم ‪:‬‬

‫‪57‬‬
 ‫صالح ّ‬
‫محمد خلیق‬

‫مستندسازی زمیشناخت و تکنییک در میدان بلخ‬

‫برمهکاری معادن نفت و گاز بر بنیاد طرح استخراخ یا اکتشاف صورت یمگتد‪.‬‬
‫شعبۀ زمیشنایس به رهنماب طرح یادشده نقطۀ برمهکاری چاه را تعیی یمکند‪.‬‬
‫ّ‬ ‫ّ‬
‫درمحل توپوگرافهاب قرار یمدهند که کووردیناتهای چاه آینده را مشخ ص‬ ‫نقطۀ را‬
‫یمسازند‪.‬‬
‫ّ‬
‫در هنگام برمهکاری چاه‪ ،‬به ویژه چاه اکتشاف‪ ،‬باید تا حد ممکن معلومات بیشتری‬
‫شناخت محل و آبداری و گازداری و نفتداری لیهها به دست‬ ‫ر‬ ‫دربارۀ ساختمان زمی‬
‫ّ‬ ‫ر‬
‫آورد و این مأمول با گرفی منظ م شالم سنگهای برمهشده از ناوهها‪ ،‬نمونهگتی‬
‫آب و برمهکاری کولونکوب برآورده یمشود‪ .‬نمونههای سنگها‪ ،‬آب و نفت را آمران‬
‫ّ‬ ‫ّ ً‬
‫برمهکاری یا برمهکا ران یمگتند‪ .‬نمونهها را موقتا در محیل مخصوص (صندوق‬
‫عمق که از آنجا‬ ‫مخصوص چندخانهب) نگهداری یمکنند و زمان نمونهگتی و ر‬
‫نمونهها گرفته شده اند یادداشت یمشود‪.‬‬
‫ّ‬ ‫ّ‬
‫زمیشناس مؤظف‪ ،‬بر بنیاد نمونهگتی سنگها‪ ،‬آب و نفت در عملی ۀ‬
‫شناخت و تکنییک را ترتیب و معلومات مربوط به مقطع‬ ‫ر‬ ‫برمهکاری‪ ،‬دستور زمی‬
‫حقیق چاه را به آن نقل یمدهد‪.‬‬ ‫ر‬
‫مشخصههای‬ ‫ّ‬ ‫ر‬
‫معلوماب را که در نتیجۀ برمهکاری دربارۀ‬ ‫شعبۀ زمیشنایس تمام‬
‫(رسح خاکها‪ ،‬ضخامت لیهها‪ ،‬خواص آب لیۀ افقهای نفتدار و‬ ‫شناخت ر‬
‫ر‬ ‫زمی‬
‫غته) به دست آمده اند و نت معلومات بخش تکنییک (معلومات دربارۀ لولۀ‬
‫دفت (ژورنال)‬‫کیسینگ‪ ،‬سیمانکاری‪ ،‬آزمایش و غته) را به گونۀ کرون ولوژی در ر‬
‫دفت برمهکاری در واقع تاری خچۀ بسیار‬ ‫برمهکاری گردآوری و درج یمکند‪ .‬به اینگونه ر‬
‫کامل برمهکاری چاه است‪.‬‬
‫شناخت دستور‪ ،‬عمر لیههای برمهشونده‪ ،‬مقطع لیتولوژیک‪،‬‬ ‫ر‬ ‫در بخش زمی‬
‫ر‬ ‫ر‬
‫ضخامت لیهها‪ ،‬امور الکتومتی‪ ،‬ساختمان چاه و دشواریهاب که در اثنای‬
‫امتهای‬ ‫برمهکاری به آن بریمخورند نشان داده یمشوند و در بخش تکنییک آن‪ ،‬پار ر‬
‫سخت سنگها‪ ،‬نوع و اندازۀ َپل و‬ ‫ر‬ ‫محلول ِگل‪ ،‬اصالح محلول ِگل با مواد شیمیاب‪،‬‬
‫مثمریت پمپ‪ ،‬سیستم نل‪ ،‬رژیم برمهکاری و‬ ‫ّ‬ ‫وزن‪ ،‬تورببورد و نوع برمهکاری‪،‬‬
‫نکتههای مورد نیاز دیگر درج یمشوند‪.‬‬
‫مت تا ژوراسیک بالب‬ ‫برمهکاری نقطۀ دوم میدان بلخ باید به عمق ‪ 5000‬ر‬
‫بهوسیلۀ دستگاه اورالماش ‪ ، ЗД‬دو پایه پمیپ ‪ Y8_6‬و انجن دیزیل ‪B2-450‬‬
‫صورت بگتد‪ .‬لیههاب که برمهکاری از آن ها خواهند گذشت به ترتیب از بال به‬
‫پایی از این قرار است ‪:‬‬
‫‪58‬‬
‫میدانهای نفت و گاز قشقری و بلخ‬

‫مت؛‬‫کواترنری (چهارمی)‪ :‬گل لش‪ ،‬الیورلیت‪ ،‬با ضخامت ‪ 400‬ر‬

‫ی‬ ‫ی‬ ‫ُ‬
‫ترشیی (سومی) _ نیوژن ‪ +‬پالیوژن ‪ :‬کشتنیک‪ِ :‬گل‪ ،‬الیورولیت‪ ،‬سنگ رییک ‪ِ ،‬گل‪،‬‬
‫ی‬ ‫مارل‪ ،‬با ضخامت ‪ 1700‬ر‬
‫مت؛ شفا‪ :‬سنگ آهک‪ِ ،‬گل‪ ،‬سنگ آهک‪ ،‬سنگ رییک‪ِ ،‬گل‪،‬‬
‫ر‬
‫مت؛ پالیوژن ‪ :‬سوزاک ‪ِ :‬گل با ضخامت ‪ 220‬مت؛ بخارا‪ :‬انگیدریت‪،‬‬ ‫با ضخامت ‪ 286‬ر‬
‫مت؛‬‫سنگ آهک‪ ،‬با ضخامت ‪ 300‬ر‬
‫باالی‪ :‬تورون ‪ +‬سینون ‪ :‬ریگ‪ِ ،‬گل‪ ،‬آهک‪ ،‬مارل با سنگ واره‪ ،‬با ضخامت‬
‫تباشی ی‬
‫مت؛ سینومان‪ :‬سنگ آهک‪ ،‬گل‪ ،‬سنگ ر یییک ‪ ،‬با ضخامت ‪ 250‬ر‬
‫مت؛‬ ‫‪ 730‬ر‬
‫ِ‬
‫مت؛ اپت‪ :‬آهک‪ِ ،‬گل‪،‬‬‫تباشی پاییت‪ :‬آلپ‪ :‬گل‪ ،‬آهک‪ ،‬با ضخامت ‪ 400‬ر‬
‫ِ‬
‫مت؛ باریم‪ :‬گل‪،‬انگیدریت‪ ،‬با ضخامت ‪ 120‬ر‬
‫مت؛‬ ‫انگید ریت‪ ،‬با ضخامت ‪ 150‬ر‬
‫ِ‬
‫مت‪،‬‬‫مت؛ ولنجن‪ :‬گل با ضخامت ‪ 100‬ر‬ ‫گتیف‪ :‬گل‪ ،‬سنگ ر یییک ‪ ،‬با ضخامت ‪ 150‬ر‬ ‫ر‬
‫ِ‬ ‫ی‬ ‫ِ‬
‫مت‪.‬‬‫کارابیل‪ :‬گل‪ ،‬سنگ رییک ‪ ،‬با ضخامت ‪ 80‬ر‬
‫ِ‬

‫برریس پارامیهای محلول ِگل‬

‫ی‬
‫شستوشوی چاه در جریان برمهکاری‪ ،‬از ویژهگهای برمهکاری به روش دوراب ‪،‬‬
‫است‪ .‬در نقطۀ دوم میدان بلخ‪ ،‬برای این کار از محلول ِگل استفاده یمشود‪ .‬برریس‬
‫پار ر‬
‫امتهای محلول ِگل به ررسح زیر صورت یمگتد‪:‬‬
‫ر‬
‫پیکنومت و در‬ ‫وزن مخصوص یا کثافت‪:‬کثافت محلول گل در آزمایشگاه ّ‬
‫توس ط‬
‫یومتهای مخصوص ( ‪AГ_1‬‬ ‫میدان برمهکاری ّ‬
‫توس ط آ ر ر‬
‫ّ‬ ‫و ‪ )AГ_2‬تعیی یمشود‪ .‬این آری ر‬
‫ومتها متشکل است از‬
‫مدرج (‪ ،)5‬گیالس (‪ ،)2‬وزنه (‪ ) 1‬و‬‫پوپالوکا (‪ ، )4‬صفحۀ ّ‬
‫ظرف با دسته‪.‬‬
‫ّ‬ ‫ّ‬ ‫آر ر‬
‫یومت ‪ AГ_1‬دارای دو صفحۀ مدرج به دو حد‬
‫ّ‬ ‫ّ‬
‫اندازهگتی کثافت است‪ .‬حد اندازهگتی صفحۀ ّ‬
‫مدرج اول‬
‫متمکعب و از صفحۀ دوم‬‫از ‪ 1000‬تا ‪ 1800‬کیلوگرام در ر‬
‫متمکعب است‪ .‬درجهبندی‬ ‫از ‪ 1700‬تا ‪ 2600‬کیلوگرام در ر‬
‫متمکعب است‪ .‬هرگاه کثافت‬‫بعد از هر ‪ 20‬کیلوگرام در ر‬
‫ر‬
‫محلول ِگل پاییتر از ‪ 1800‬کیلوگرام در متمکعب باشد‪،‬‬
‫باید وزنه آویخته باشد و اندازهگتی از روی صفحۀ ّاول‬
‫گرفته شود و هرگاه کثافت بلندتر از آن مقدار باشد‪ ،‬باید‬
‫ر‬ ‫‪.‬‬
‫وزنه برداشته شود و اندازه گتی از روی صفحۀ دوم گرفته شود آ ریومت ‪ AГ_2‬عی‬
‫‪59‬‬
 ‫صالح ّ‬
‫محمد خلیق‬

‫ّ‬ ‫صفات را دارد‪ّ ،‬اما حدود اندازهگتی آن ‪ 900‬تا ‪ 2400‬کیلوگرام در ر‬ ‫ّ‬

‫متمکعب و دقت‬
‫متمکعب است‪.‬‬ ‫مجاز آن مثبت منق ‪10‬کیلوگرام در ر‬
‫یومت نوع ‪ AГ‬به ررسح زیر صورت یمگتد‪ :‬نخست از همه آ ر ر‬
‫یومت‬ ‫اندازهگتی با آر ر‬
‫ً‬
‫را یم شویند‪ ،‬بعدا با چرخاندن پاپالوکا میلۀ (‪ ) 3‬را گشوده و گیالس پوپالوکا را جدا‬
‫ی‬
‫یمکنند و پس از حصول اطمینان از پاکته گ گیالس و پوپالوکا‪ ،‬محلول ِگل را تا سطح‬
‫ریخی محلول‪ ،‬گیالس را در حالت عمودی نگ اه‬ ‫ر‬ ‫سوراخ در گیالس یمریزند‪ .‬در هنگام‬
‫ّ‬
‫یمدارند‪ .‬پس از آن گیالس را با پاپالوکا متصل یمکنند و میلهها را در مخروط پاپالوکا‬
‫در سوراخ کلون به مخروط گیالس یمگذا رند و آنها را با چرخاندن وصل یمکنند‪.‬‬
‫در این هنگام مازاد محلول از گیالس فشار داده یم شود‪ .‬گیالس را که با پوپالوکا‬
‫آریومت یمشویند و هم زمان آر ر‬ ‫ر‬ ‫ّ‬
‫یومت را در حالت عمودی‬ ‫اتصال یافته است ب ا سطح‬
‫ر‬
‫آریومت را‬ ‫نگاه یم دارند تا مایع آزمایششده از طریق کلون جریان نیابد‪ .‬به دنبال آن‬
‫که پر از مایع است در سطیل پر از آب پاک و شفاف فرود یم آورند و آن را آرامش‬
‫مدرج‬‫یومت به تعادل درآمد‪ ،‬محاسبه را از روی صفحۀ ّ‬ ‫یمبخشند‪ .‬پس از این که آر ر‬
‫یومت را یمشویند‪ .‬کثافت محلولها نظر به فرمل‬ ‫یمگتند و در پایان اندازهگتی‪ ،‬آر ر‬
‫𝟐‪𝟏𝟎.‬‬
‫=‪ Y‬تعیی یمشود‪.‬‬ ‫‪(Pnn+Дp) g.m3‬‬
‫𝐇‬
‫خاصی رت است که مربوط به‬ ‫ّ‬ ‫چسپش یا غلظت‪ :‬چسپش یا غلظت عبارت از‬
‫اصطکاک درو ب مایع یمشود‪ .‬برای تعیی‬
‫چسپش یا غلظت‪ ،‬آلۀ مخصوص‬
‫مت» را به کار یم برند‪ّ .‬اما این آله‬ ‫«ویسکوزی ر‬
‫ی‬
‫به سبب پیچیدهگ ساختمان خود‪ ،‬در‬
‫ررسایط شستوشوب کاربرد ندارد‪ .‬چسپش یا‬
‫معموال با ویسکوزی ر‬ ‫ً‬
‫مت‬ ‫غلظت محلول ِگل‬
‫‪.‬‬
‫سیار ‪ СПВ‬تعیی یمشود زمان‬ ‫استاندارد ّ‬
‫معی محلول ِگل از ‪، СПВ‬‬ ‫جریان حجم ّ‬
‫غلظت محلول را نشان یمدهد‪ .‬به هر‬
‫اندازه ب که محلول غلیظ باشد‪ ،‬به همان‬
‫اندازه زمان بیشتری برای جریان آن به‬
‫مصف یمرسد‪.‬‬
‫ّ‬
‫‪ СПВ‬متشکل است از قیف (‪ ) 1‬و نل‬
‫مت‬ ‫مت‪ .‬در بدنۀ ویسکوزی ر‬ ‫مت و درا زای ‪ 100‬ر‬ ‫انجایم (‪ ) 2‬با قطر دروب نل ‪ 5‬مییل ر‬
‫لیوان اندازهگتی (‪ ) 3‬و جایل (‪ ) 4‬قرار دارند‪ .‬لیوان یا ظرف به دو بخش با حجمهای‬
‫‪60‬‬
‫میدانهای نفت و گاز قشقری و بلخ‬

‫متمکعب آب از‬ ‫متمکعب تقسیم شده است‪ .‬زمان جریان ‪ 500‬ر‬ ‫‪ 200‬و ‪ 500‬ر‬
‫مت یاد یمشود‪.‬‬ ‫مت به ‪ 15‬مطابقت یمکند و به نام رقم آب ویسکوزی ر‬ ‫ویسکوزی ر‬
‫‪c‬‬
‫اندازهگتی به ررسح زیر صورت یمگتد‪:‬‬
‫ّ‬ ‫ر‬
‫قیف و لیوان را با آب یمشویند و برای نگاهداشی ذرههای بزرگ ریگ و پارههای‬
‫ِگل‪ ،‬جایل را به لیوان یم گذارند‪ .‬سپس سوراخ پاییت نل را با انگشتان یمبندند و در‬
‫بعدا ‪ 500‬ر‬‫ً‬ ‫آغاز ‪ 200‬ر‬
‫متمکعب محلول ِگل را به قیف یمریزند و لیوان را‬ ‫متمکعب و‬
‫در زیر قیف یمگذارند‪ .‬به دنبال آن انگشتان را از سوراخ پاییت نل دور یمکنند و از‬
‫روی ثانیهسنج‪ ،‬زمان را یمسنجند‪ .‬زمان جریان محلول ِگل در ظرف (لیوان) که به‬
‫ثانیه محاسبه یمشود‪ ،‬غلظت محلول را نشان یمدهد‪.‬‬
‫آبدیه محلول ِگل‪ :‬آبدیه محلول ِگل را با آلۀ ‪ ВМ-6‬به روش اندازهگتی‬
‫فیلتاسیون‪،‬‬‫عملیۀ ر‬
‫کاهش حجم نمونۀ محلول در ّ‬
‫فیلتاسیوب‬‫اندازه یمگتند‪ .‬محلول را در گیالس ر‬
‫فیلت به قیف (‪ )6‬که بارسپوش بسته شده‬ ‫(‪ )5‬با ر‬
‫فیلتاسیون آغاز‬‫است یمریزند‪ .‬تا بازشدن قیف ر‬
‫فیلتاسیوب استوانۀ (‪) 3‬‬ ‫ر‬ ‫نیمشود‪ .‬به گیالس‬
‫گذاشته شده است‪ .‬در استوانۀ (‪ ) 3‬پلونژر (‪ )1‬با‬
‫مدرج قرار دارد‪ .‬برای قراردادن‬ ‫وزنه به صفحۀ ّ‬
‫صفحۀ آله به صفر و پایی آوردن روغن از‬
‫استوانه‪ ،‬پس از تعیی آبدیه‪ ،‬در قسمت پاییت‬
‫استوانه سوراخ است که با سوزن (‪ ) 4‬بسته شده‬
‫است‪ .‬پس از فشاردادن‪ ،‬رسپوش (‪ )8‬باز و‬
‫فیلتاسیون آغاز یمشود‪ .‬حجم نمونۀ محلول در‬ ‫ر‬
‫فیلتاسیون کاهش‬ ‫ر‬ ‫فیلتاسیوب نظر به‬ ‫ر‬ ‫گیالس‬
‫یمیابد و پلونژر زیر تأثت وزنه پایی یمشود‪ .‬مقدار‬
‫قطرههای آزادشده را نظربه تغیت مکان پلونژر از‬
‫متمرب ع درجهبندی‬ ‫سانت ر‬
‫ر‬ ‫روی صفحهب که در‬
‫شده است تعیی یمکنند‪.‬‬
‫آب دیه را باید در حرارت کمتر از ‪ 10‬درجۀ‬
‫سانتگراد اندازه گرفت‪ ،‬زیرا آبدیه محلول در‬ ‫ر‬
‫حرارت بسیار پایی‪ ،‬کاهش یمیابد‪ .‬در آله از‬
‫بسته های کاغذ لوگاریتیم استفاده یمکنند‪ ،‬زیرا‬

‫‪61‬‬
 ‫صالح ّ‬
‫محمد خلیق‬

‫ّ‬
‫ارتباط آب دیه با زمان در کاغذ لوگاریتیم به شکل خط مستقیم است‪ .‬اندازهگتی‬
‫کمیت آبدیه پس از ‪ 3‬تا ‪ 5‬دقیقه و پس از ‪ 10‬تا ‪ 15‬دقیقه کاف است‪ .‬در کاغذ‬ ‫ّ‬
‫لوگاریتیم دو نقطهب را که با فاصلههای زماب یادشده مطابقت دارند نشاب یمکنند‪.‬‬
‫ّ‬
‫هر دو نقطه را با خط مستقییم وصل یم کنند و تقاطع این خط با خیط که به ‪30‬‬
‫کمیت آب دیه را در این زمان به دست یمدهد‪.‬‬ ‫دقیقه مطابقت دارد ّ‬
‫عمق برمهکاری لزم است تا اندازهگتی آبدیه محلول ِگل را در‬ ‫نظر به افزایش ِ‬
‫ح رارت بلند انجام داد‪ .‬آب دیه را در حرارت ‪ 200‬درج ۀ سان رتگراد و ف شار ت ا‬
‫وسط دستگاههاب مخصوص در آزمایشگاه تعیی یمکنند‪.‬‬ ‫‪ 5мн /м2‬ت ّ‬
‫ضخامت پوسته‪ :‬برای اندازهگتی ضخامت پوسته دو روش وجود دارد‪ .‬در‬
‫پوشش شیشه ب یم گذارند و ضخامت‬ ‫ر‬ ‫فیلت را با پوستۀ ِگ یل به‬‫روش نخستی‪ ،‬ر‬
‫پوسته را بهوسیلۀ خطکش اندازه یمگتند‪ .‬از این روش در ررسایط میداب استفاده‬
‫ّ‬
‫گاه محلول‬‫یمشود‪ .‬اما در آزمایش ِ‬
‫ِگل‪ ،‬برای تعیی ضخامت پوسته‪،‬‬
‫آلۀ «ویکا » را به کار یمبرند‪.‬‬
‫ساختمان این آله از این قرار است ‪:‬‬
‫استژن یا میلۀ استوانه ب (‪ )1‬که‬ ‫ر‬
‫توب چرخ (‪ ) 5‬حرکت‬ ‫آزادانه در ر‬
‫یمکند و به قسمت اصیل و غت‬
‫متحرک آله محکم شده است و‬ ‫ّ‬
‫محور آن به گونۀ عمودی به روی‬
‫تختۀ (‪ ) 9‬قسمت اصیل و غت‬
‫متحرک (‪ ) 8‬قرار دارد‪ .‬برای‬ ‫ّ‬
‫بسی میله به یک ارتفاع‪،‬‬ ‫محکم ر‬
‫محکمکنندۀ فتی (‪ )6‬خدمت‬
‫مدرج (‪ ) 4‬با‬ ‫ّ‬ ‫یمکند‪ .‬صفحۀ‬
‫ر‬
‫درجهبندی از صفر تا ‪ 40‬مییلمت‬
‫به میلۀ نشاندهندۀ (‪ )3‬و به‬
‫متحرک محکم‬‫ّ‬ ‫قسمت اصیل و غت‬
‫شده است‪ .‬پیش از اندازهگتی‪ ،‬نشان دهندۀ آله را روی درجۀ صفر قرار یمدهند و‬
‫سپس ضخامت پوسته را در شش نقطه در سمتهای گوناگون عمود به یکدیگر‪،‬‬
‫مت به دست یمآورند‪.‬‬ ‫اندازه یمگتند و از آن‪ ،‬میانگی ضخامت پوسته را در مییل ر‬

‫‪62‬‬
‫میدانهای نفت و گاز قشقری و بلخ‬

‫گرفی‪ ،‬نگهداری و مستندسازی نمونهها در جریان‬

‫برمهکاری‬
‫توسط پل برمۀ کولونکوب انجام داده یمشود‪.‬‬ ‫گرفی نمونه ّ‬ ‫در برمهکاری روتری‪ ،‬ر‬
‫این پل قسمت کف چاه را به گونۀ حلقهب برمه یمکند‪ .‬پس از ختم وقت کار پل‬
‫ندوف مخصوص‬ ‫برمه‪ ،‬پل را با نمونۀ سنگها بتون یمکشند و نمونه (کرن) را در ص ر‬
‫یمگذارند و تاری خ بتونکشیدن‪ ،‬عمق‪ ،‬نام میدان‪ ،‬شمارۀ نمونه و ترکیب لیتولوژیک‬
‫ً‬
‫آن را یمنویسند‪ .‬زمیشناس در میدان برمهکاری مستقیما نقشۀ شیماتیک ررسح‬
‫توجه بیشتر را به نشانههای نفت و گاز معطوف یمدارد‪.‬‬ ‫سنگها را ترتیب یمدهد و ّ‬
‫هرگاه نشانه های نفت و گاز موجود بود‪ ،‬پارچهب از آن را با پا رافی یمآلیند و به‬
‫گرفی نمونه در‬‫آزمایشگاه یم فرستند‪ .‬زمی شناس وظیفه دارد تا از درستقرار ر‬
‫دستگاه برمه و درصدی مقداری که بتون کشیده شده است نظارت و برریس کند‪.‬‬
‫نمونههای سنگها به شعبۀ برمهکاری فرستاده یمشوند و پس از تدقیق همهجانبه‬
‫بخش از آنها را به برای تحلیلهای گوناگون به آزمایشگاه یم فرستند و‬ ‫در آنجا‪ ،‬ر‬
‫ر‬
‫بخش را در انبار نمونهها نگاه یمدارند‪.‬‬
‫از چاه شمارۀ دوم میدان بلخ تا کنون از حدود زیر نمونههای سنگها گرفته شده‬
‫اند‪:‬‬
‫ر‬ ‫ر‬
‫از حدود ‪ 2656‬تا ‪ 2663‬مت‪ ،‬به درازای صفر اعشا ریه ‪ 25‬مت بالب و صفر‬
‫اعشاریه ‪ 25‬ر‬
‫مت پاییت؛‬
‫ر‬ ‫ر‬
‫از حدود ‪ 2563‬تا ‪ 2569‬مت‪ ،‬به درا زای ‪ 3‬اعشاریه ‪ 5‬مت بالب و صفر اعشاریه‬
‫‪ 5‬پاییت‪.‬‬

‫شیوۀ ساخی محلول ِگل‬

‫ساخی محلول ِگل‪ِ ،‬گل را به پارچههای کوچک دریم آورند و سپس با آب‬ ‫ر‬ ‫برای‬
‫ّ‬
‫یمآمتند این کار توس ط دست گاه مخصوص میکانیک یا هیدرولییک انجام داده‬ ‫‪.‬‬
‫یمشود‪ .‬آلۀ آمتنده را فشار یمدهند و پس از ‪ 40‬تا ‪ 50‬دقیقه پا ر ر‬
‫امتهای ِگل را اندازه‬
‫یمگتند‪.‬‬
‫ر‬ ‫َ‬
‫در برمهکاری چاه شمارۀ دوم میدان بلخ‪ِ ،‬گل مت را که دا رای رنگ خاکستی‬
‫روشن است با آب یمآمتند‪ .‬درگذشته در نقاط برمهکاری شمال افغانستان به جای‬
‫ر‬
‫ساخی‬ ‫ِگل َمت از مادۀ دیگری به نام «بنتونیت » استفاده یمشد‪ّ .‬اما اکنون برای‬
‫‪63‬‬
 ‫صالح ّ‬
‫محمد خلیق‬

‫محلول ِگل‪ِ ،‬گل َمت را ا ز خود افغانستان‪ ،‬از ناحیۀ «یتیمتاق»‪ ،‬واقع در‬ ‫ِ‬
‫کیلومتی ررسق شتغان‪ ،‬به دست یمآورند‪.‬‬‫ر‬ ‫‪15‬‬
‫ر‬
‫مواد دیگری که در ساخی محلول ِگل در نقطۀ دوم میدان بلخ به کار یم روند‬
‫عبارت اند از‪ :‬کاستکسودا که یک تتاب سفید رنگ جامد است و به زودی یم تواند‬
‫انساج جسم یا لباس را خراشید ه بسازد و از این رو در اثنای کاربرد آن باید بسیار‬
‫محتاطانه رفتار کرد‪ .‬این ماده را هنگایم به کار یمبرند که لیه از سنگهای بسیار‬
‫کاسی آبدیه محلول ِگل؛ ‪КМЦ‬‬ ‫ر‬ ‫سخت و محکم ساخته شده باشد؛ متیس برای‬
‫سودا برای جذبکردن آب لیهها؛ س ولفات سل ولوز‬ ‫ُ‬ ‫ر‬
‫کاسی آبدیه محلول ِگل‪َ ،‬‬ ‫ر‬
‫برای‬
‫رد گرافیت برای لشمکردن لیهها؛ و بتایت که‬ ‫محلول ِگل؛ گ ِ‬
‫َ‬ ‫برای کاسی غلظت‬
‫رد آن برای افزودن وزن مخصوص ِگل‪ .‬بتایت مورد نیاز‬ ‫ِ‬ ‫گ‬ ‫و‬ ‫است‬ ‫دارای رنگ رسخ‬
‫ّ‬
‫نقاط برمهکاری شمال افغانستان نت از خود افغانستان از هرات و پل خمری تهیه‬
‫یمشود‪.‬‬

‫وزن ابزارهای برمهکاری‬

‫برریس و اندازهگیی ِ‬
‫وزن ابزارهای برمهکاری‬
‫ّ‬ ‫ایندیکاتور هیدرولییک وزن‪ :‬برای برریس و اندازهگتی ِ‬
‫بیش ترینه از ایندیکاتور هیدرولییک وزن استفاده یمکنند‪ .‬این آله متشکل است از‬
‫ثبت‬ ‫ر‬
‫مونومت ر‬ ‫ر‬
‫مونومت ر‬
‫ثبت‪.‬‬ ‫ر‬
‫مونومت و‬ ‫ر‬
‫مونومت نشاندهنده‪ ،‬ورنت_‬ ‫ترانسفارمر فشار‬
‫ر‬
‫به نوبۀ خود از پمپ دست کوچک‪ ،‬مخزن مایعهای مخصوص و سیستم نلهای‬
‫ّ‬ ‫کوچک ّ‬
‫مش ساخته شده است‪ .‬هنگایم که انجام ساکن کابل کشیده یمشود‪ ،‬شدت‬
‫توسط ترانسفارمر فشار به پردۀ ایندیکاتور یمرسد و در اثر آن متناسب به‬ ‫کشش ّ‬
‫کششدن کابل‪ ،‬در حجرۀ ترانسفارمر‪ ،‬فشار تولید یمشود‪ .‬وزن ابزاری که در چنگک‬
‫ّ‬
‫آویخته است مساوی است به حاصل ضب شدت کشش انجام کابل تال و تعداد‬
‫کابل بلوک تال‪.‬‬
‫شاخۀ ِ‬
‫تمام اندیکاتور وزن را با آب و در فصل رسما با مخلوط آب و اسپتت یا گلشین‬
‫پر یمکنند‪ .‬ماییع که برای پرکردن سیستم به کار یم رود باید نسبت به تتاب یا‬
‫القیلداری نیوترایل و نت دا رای ضیب کم انتشار باشد‪ .‬ایندیکاتور وزن باید پس از هر‬
‫تباط نشاندادن‬ ‫شش ماه بجا‪ ،‬برریس و مرمت شود‪ .‬نقص عمدۀ این ایندیکاتور‪ ،‬ار ِ‬
‫آن با قطر کابل‪ ،‬حرارت محیط و جریان مایع است‪.‬‬
‫ایندیکاتور برف وزن‪ :‬این ایندیکاتور مانند ایندیکاتور هیدرولییک‪ ،‬وزن ابزارهای‬
‫ر‬
‫نداشی‬ ‫ّ‬
‫متحرک کابل تایل تعیی یمکند‪ .‬ارتباط‬ ‫برمهکاری را از روی ّ‬
‫تقویه در انجام غت‬

‫‪64‬‬
‫میدانهای نفت و گاز قشقری و بلخ‬

‫این ایندیکاتور با قطر کابل‪ ،‬امکان ظهور ارسال دیستانسیوب‪ ،‬سهولت اندازهگتی‬
‫ّ‬ ‫حس ّ‬‫ّ‬
‫اسیت آله و دقت بزرگ آن از مزایای عمدۀ آن است‪.‬‬
‫دیاگرام ایندیکاتور که برای نشاندادن وقت برمهکاری و ر ر‬
‫ادکش و فرودآوردن راد‬
‫به کار یم رود‪ ،‬یک پارچه کاغذ دایرهب شکل است که روی آن به خاطر نشاندادن‬
‫منظ م درجهبندی شده است‪ .‬هنگایم که برمهکاری یا ر ر‬ ‫ّ‬
‫ادکش و‬ ‫ساعات‪ ،‬به گونۀ‬
‫فرودآوردن راد جریان داشته باشد عقربۀ این آله _ که از نوک آن رنگ تراوش یمکند‬
‫اهتازهاب خفیف به حرکت یمآید و به روی صفحۀ مذکور گردش و‬ ‫_ با ر‬
‫نشانهگذاری یمکند‪ .‬هر صفحۀ دیاگرام ایندیکاتور فقط برای بیستوچهار ساعت‬
‫اختصاص یافته است‪.‬‬

‫فرودآوردن لولههای کیسینگ و سیمانکاری چاه‬

‫در میدان بلخ‬
‫محافظت آن از عوامل اسایس برای ترتیبدادن طرح‬ ‫ر‬ ‫حفر چاه و ساختمانهای‬
‫ر‬ ‫ر‬
‫تکنییک به شمار یم روند‪ .‬دانسی مقطع زمیشناخت و خصوصیت برمهکاری منطقۀ‬
‫مورد نظر‪ ،‬از نیازمندیهای حفر چاه است‪ .‬بر بنیاد این معلومات‪ ،‬نکتههای زیرین‬
‫تعیی یمشوند‪:‬‬
‫ر‬
‫‪ _ 1‬شیوۀ برمهکاری چاه و ساده ترین ساختمان محافظت آن؛‬
‫ر‬
‫محافظت ز ِیر لولۀ استخراخ ؛‬ ‫‪ _ 2‬ساختمان‬
‫‪ _ 3‬شیوۀ بازکردن لیۀ مثمر؛‬
‫ّ‬
‫‪ _ 4‬راه بازگشت به افقهای مثمری که در بال موقعیت دارند؛‬
‫‪ _ 5‬فشار لیهب ‪ ،‬فشار ممکن ب تون نل و پایی شدن اعظیم سطح در لولۀ‬
‫استخراخ‪.‬‬
‫محافظت دربرگتندۀ انواع لولههای کیسینگ‪ ،‬مانند لولههای‬ ‫ر‬ ‫هر ساختمان‬
‫سمت دهنده‪ ،‬کندوکتور‪ ،‬لولۀ فاصله ب و لولۀ استخراخ ‪ ،‬است‪.‬‬
‫لولۀ (سمت دهنده) برای محافظت دهانۀ چاه از شاراندان مایع برمه و برای‬
‫ً‬
‫معموال آن را تا عمق ‪ 2‬ایل ‪ 40‬ر‬
‫مت فرود‬ ‫سمتدادن جریان در ناوه خدمت یمکند و‬
‫یمآورند‪.‬‬
‫نقش لولۀ دوم (کندوکتور) نت مانند لولۀ نخستی‪ ،‬محافظت چاه در حدود‬
‫مت فرود آورده یمشود‪.‬‬ ‫اکت تا عمق ‪ 500‬ایل ‪ 600‬ر‬ ‫بالب است و حد ر‬

‫‪65‬‬
 ‫صالح ّ‬
‫محمد خلیق‬

‫لولۀ سوم (فاصلهب ) را برای عایقکاری لیههای آبدار بالب‪ ،‬افقهای نفتدار‬
‫ناحی ۀ فروریزی سنگها و برای محافظت هدایت چاه تا‬ ‫ّ‬ ‫ّ‬
‫ناحیۀ تخریبات‪،‬‬ ‫و گازدار‪،‬‬
‫حجم استخراخ طرحشده به کار یم برند‪.‬‬
‫و لولۀ چهارم (استخراخ ) برای استخراج نفت یا گاز و گایه هم برای پمپ کردن‬
‫ر‬
‫قسمت که‬ ‫آب به لیۀ مثمر به کار یم رود‪ .‬این ستون از دهانۀ چاه تا کف چاه و یا تا‬
‫فیلت یمگویند فرود آورده یمشود‪.‬‬ ‫ام روز به آن دنباله یا ر‬
‫ر‬
‫در میدان بلخ تا کنون تنها لولۀ سمتدهنده تا عمق ‪ 210‬مت و لولۀ کندوکتور تا‬
‫مت فرود آورده شده اند و لولههای فاصلهب و استخراخ تا اعماق‬ ‫عمق ‪ 2656‬ر‬
‫مت فرود آورده خواهند شد‪.‬‬ ‫‪ 4800 ،3670‬و ‪ 5000‬ر‬
‫برای این که ستون چاه تحکیمکاری شود‪ ،‬پشت لولههای کیسینگ را سیمانکاری‬
‫یمکنند‪.‬‬
‫سیمانکاری یک مرحله یی (عادی)‪ :‬پیش از سیمانکاری یکمرحلهب (عادی)‪،‬‬
‫چاه را یم شویند و رساپای آرماتور را آزمایش یمکنند و سپس برای پمپکردن محلول‬
‫ی‬
‫سیمان به چاه آمادهگ یم گتند‪ .‬در آغاز‪ ،‬مایع بوفری (آب یا نفت) را که حجم آن‬
‫ایط کاهش فشار مجاز در لیۀ مثمر محاسبه یمشود‪ ،‬در ستون پمپ‬
‫ً‬ ‫آن نظر به ررس ِ‬
‫یمکنند‪ .‬به دنبال آن کارک نخست را فرود یمآورند‪ .‬بعدا بهوسیلۀ آمتندههای‬
‫توسط دستگاهها در چاه‬ ‫سیمان و دستگاهها‪ ،‬محلول سیمان را آماده یمسازند و ّ‬
‫کردن محلول سیمان از گالووکای سیمان کارک بالب را‬ ‫ِ‬ ‫پمپ یمکنند‪ .‬پس از پمپ‬
‫یمفشارند و محلول س یمان در میان دو کارک به سوی دنبالۀ لوله به حرکت یمآید ‪.‬‬
‫فشدن محلول سیمان به سوی پایی یمپردازند‪ .‬محلول گل را ّ‬
‫توس ط‬ ‫سپس به ر‬
‫ِ‬
‫پمپهای برمهکاری پمپ یمکنند‪ .‬هرگاه فشار هیدرواستاتییک تواناب محافظت‬
‫جذب مایع برمه را نداشته باشد‪ ،‬رسعت بالشدن محلول سیمان در فضای بتون‬
‫لوله‪ ،‬برای کندوکتور و لولۀ فاصله ب باید کمتر از ‪ 1м ̷ с‬و برای لولۀ استخراخ‬
‫کمتر از ‪1.5м ̷ с‬نباشد‪.‬‬
‫سیمانکاری دومرحله یی‪ :‬هرگاه وقت سیمان کاری کم و یا ارتفایع که باید‬
‫سیمان کاری شود زیاد باشد از سیمانکاری دومرحلهب استفاده یمکنند‪ .‬در این نوع‬
‫سیمان کاری‪ ،‬لولۀ کیسینگ را در چاه فرود یم آورند و آن را در هنگام شستوشوی‬
‫معمویل آمادۀ سیمانکاری یمسازند‪ .‬موفت ریزاننده‪ ،‬پیش از فرودآوردن به چاه‪،‬‬
‫باید در سطح زمی برریس شود‪ .‬پس از این که چاه به سیمانکاری آماده شد‪ ،‬بخش‬
‫نخست محلول ِگل سیمان را پمپ یم کنند و سپس بدون درنگ مقدار محاسبهشدۀ‬ ‫ِ‬
‫محلول ِگل را پمپ یمکنند و کارک پاییت سیمان را فرود یم آورند‪ .‬به دنبال آن بخش‬

‫‪66‬‬
‫میدانهای نفت و گاز قشقری و بلخ‬

‫توس ط مقدار محاسبهشدۀ‬ ‫دوم محلول گل را پمپ یمکنند و کارک دویم سیمان را که ّ‬
‫ِ‬
‫بخش دوم محلول ِگل به پایی ر‬
‫فشده یمشود فرود یم آورند‪ .‬در اثر فشار‪ ،‬اشپیلکاها‬
‫ّ‬
‫قطع شده با حلقۀ اتکاب پاییت به پایی یملغزند و سوراخ را باز یم کنند و به این‬
‫ترتیب‪ ،‬دومی بخش محلول سیمان به فضای بتون لوله یمرود‪.‬‬
‫دبت چاههای نفت و گاز‪ ،‬در‬
‫ُ‬ ‫سیمانکاری مانژی‪ :‬در برمهکاری لیههای مثمر کم ِ‬
‫صورت استفاده از سیمانک اری معمویل میلۀ چاه‪ ،‬خطر سیمانکارینشدن و نت ا فت‬
‫متصور است‪ .‬در این صورت‪ ،‬بخش پاییت لولۀ استخراخ در‬ ‫ّ‬ ‫ر‬
‫ثمربخش چاه‬ ‫شدید‬
‫ر‬
‫حدود لیۀ نفت دار یا گازدار‪ ،‬از نل پرفوراتته _ فیلت _ ساخته یم شود و از‬
‫سیمانکاری مانژی استفاده یمشود‪ .‬در این نوع سیمانکاری‪ ،‬محلول سیمان از طریق‬
‫سوراخهای جانت لولۀ کیسینگ که در بالی ر‬
‫فیلت قرار دارند‪ ،‬از لولۀ کیسینگ چاه‬
‫به فضای بتون لوله راه یمیابد‪.‬‬
‫ر‬
‫در چاه شمارۀ دوم میدان بلخ‪ ،‬نخستی لولۀ کیسینگ ‪426‬مییلمتی تا عمق‬
‫مت فرود آورده شده و رستارس پشت‬ ‫انخ تا عمق ‪ 2656‬ر‬
‫مت و دومی لولۀ سه ر‬ ‫‪ 210‬ر‬
‫هر دو لوله سیمانکاری شده است و اکنون برمه کاری جریان دارد و پس از این فقط‬
‫دو لولۀ دیگر را فرود آورده پشت آنها را نت یک رسه سیمانکاری یمکنند‪ .‬در‬
‫کیسینگ چاه شماۀ دوم میدان بلخ از سیمانکاری یکمرحله ب‬‫ِ‬ ‫سیمانکاری لولههای‬
‫استفاده کرده اند‪.‬‬

‫کارهای ژیوفیییک در چاه میدان بلخ‬

‫ّ‬
‫قابلی ت‬ ‫ّ‬
‫قابلیت انتقال برق‪،‬‬ ‫برخ از خواص فتییک و مکانییک سنگها‪ ،‬مانند‬
‫سخت و غته‪ ،‬را در چاه یمتوان به کمک‬ ‫ر‬ ‫انتقال حرارت‪ ،‬رادیواکتیویته‪ ،‬درجۀ‬
‫تحقیقات فتییک مقطع چاه تعیی کرد‪ .‬این تحقیقات فتییک را به نام کاراتاژ یاد‬
‫یمکنند که پیش تر در همی کتاب دربارۀ آن معلومات داده شده است‪ .‬در عص‬
‫برف‪ ،‬نوع اسایس تحقیقات ژیوفتییک چاه به شمار یم رود‪ .‬به کمک‬ ‫حاض‪ ،‬کاراتاژ ر‬
‫گستش پوتانسیل پدیدآمده از برق طبییع در امتداد‬‫این کاراتاژ‪ ،‬مقاومت سنگها و ر‬
‫میلۀ چاه اندازه گرفته یمشوند‪.‬‬
‫ّ‬ ‫ر‬ ‫ر‬
‫در تحقیقات ژیوفتیک صنعت‪ ،‬افزون بر مطالعۀ زمیشناخت مقطع چاه توس ط‬
‫کاراتاژ‪ ،‬حالت تکنییک چاه نت برریس یمشود‪ .‬برای این منظور‪ ،‬حرارت‪ ،‬مقاومت‬
‫مخصوص مایع به میلۀ چاه‪ ،‬انحراف میلۀ چاه و تغیتات قطر میلۀ چاه را اندازهگتی‬
‫یمکنند‪ .‬پرفوراسیون لولۀ کیسینگ در پایان برمهکاری نت از جملۀ کارهای ژیوفتییک‬
‫در چاه است‪.‬‬
‫‪67‬‬
 ‫صالح ّ‬
‫محمد خلیق‬

‫کارهای ژیوفتییک طرحریزی شده برای چاه شمارۀ دوم میدان بلخ از این قرار اند‪:‬‬
‫مت‪ :‬کاراتاژ استاندارد‪ ،‬سنجش قطر چاه به مقیاس‪،1:500‬‬ ‫_ تا عمق ‪ 300‬ر‬
‫مت؛‬‫سنجش انحراف میلۀ چاه و سنجش سیمانکاری از صفر تا ‪ 300‬ر‬
‫مت‪ :‬کاراتاژ استاندارد‪ ،‬سنجش قطر چاه به مقیاس ‪، 1:500‬‬ ‫_ تا عمق ‪ 2676‬ر‬
‫مت‪ РК ،‬در‬ ‫سنجش انحراف میلۀ چاه در اعماق ‪ 2000 ،1500 ،1000‬و ‪ 2600‬ر‬
‫مت‪ ،‬سنجش سیمانکاری (‪ )ОЦК‬در حدود از صفر تا ‪2670‬‬ ‫حدود از صفر تا ‪ 2670‬ر‬
‫ر‬
‫مت؛‬
‫مت‪ :‬کاراتاژ استاندارد‪ ،‬سنجش قطر چاه‪ ،‬سنجش انحراف میلۀ‬ ‫_ تا عمق ‪ 3680‬ر‬
‫مت‪ бК ،‬در حدود از ‪ 300‬تا ‪2600‬‬ ‫چاه در اعماق ‪ 3500 ،3200 ،2900‬و ‪ 3670‬ر‬
‫مت‪ ОЦК ،‬در حدود از صفر تا ‪ 3670‬ر‬
‫مت؛‬ ‫ر‬
‫_ تا عمق آخر‪ :‬کاراتاژ استاندارد‪ ،‬سنجش قطر چاه‪ ،‬سنجش انحراف میلۀ چاه‬
‫مت‪ РК ،МК، БКЗ ،‬به مقیاس‬ ‫در اعماق ‪ 4600 ،4400 ،4200 ،3960‬و ‪ 4800‬ر‬
‫مت‪ ،‬سنجش سیمانکاری در حدود ‪ 3570‬تا‬ ‫‪ 1:200‬در حدود از ‪ 4600‬تا ‪ 4800‬ر‬
‫‪ 4800‬ر‬
‫مت‪.‬‬

‫نخستی مستندسازی در برمهکاری‬

‫گزارش شبانه روزی برمهکاری‪ ،‬دیاگرام اندیکاتور وزن و ر‬
‫دفت (ژورنال) برمهکاری‪،‬‬
‫ّ‬
‫عملیۀ تکنالوژیک برمهکاری چاه اند‪.‬‬ ‫از نخستی اسناد دربرگتندۀ مجموع‬
‫توس ط برمهکاران تکمیل یمشود و در آن به ترتیب‪ ،‬ررسح تمام‬ ‫دف رت برمهکاری ّ‬
‫دوره های کار حفر چاه از آغاز تا انجام آن به گونۀ روزشمار نگاشته یمشود‪ .‬در این‬
‫شناخت و تکنییک پدیدآمده در جریان برمهکاری چاه و نت‬ ‫ر‬ ‫دفت مشکلهای زمی‬ ‫ر‬
‫روشهای کا ربرد برمهکاری و مصف مواد ( ِگل‪ ،‬سیمان و غته) درج یمشوند‪ .‬آمر‬
‫دفت برمه کاری و دیاگرام ایندیکاتور وزن‪ ،‬در هر‬ ‫برمهکاری بر بنیاد نوشتههای ر‬
‫ِ‬
‫فشدۀ ررسح تمام‬ ‫شبانهروز‪ ،‬گزارش برمهکاری را تکمیل یمکند‪ .‬در گزارش برمهکاری‪ ،‬ر‬
‫عملیههای تولیدی شبانه روزی اجراشده با ذکر زمان اجرای آنها نگاشته یمشود‪.‬‬‫ّ‬

‫‪68‬‬
‫میدانهای نفت و گاز قشقری و بلخ‬

‫پیوستها‬
‫های که برمهکاری در آنها جریان دارد‬
‫نقشۀ استان ی‬

‫‪69‬‬
 ‫صالح ّ‬
‫محمد خلیق‬

‫جدول ساختار اداری ریاست نفت و گاز شمال و‬

‫شیغان‬
‫آمریت عمویم ی‬

‫رسجمع نفر و معاش‬

‫‪ 11081862‬افغاب‬ ‫‪ 626‬نفر‬ ‫کارمندان‬
‫‪ 1147268522‬افغاب‬ ‫‪ 2381‬نفر‬ ‫کارگران‬
‫‪ 1158350384‬افغاب‬ ‫‪ 3007‬نفر‬ ‫متان‬
‫ّ‬ ‫ّ‬
‫در جدول بال تمام مدیریتها و آمریتها و تعداد افرادی که در آنها کار یمکنند و‬
‫معاش آنان درج شده است‪.‬‬

‫‪70‬‬
‫میدانهای نفت و گاز قشقری و بلخ‬

‫نقشۀ عمویم منطقۀ کارآموزی در شمال افغانستان‬

‫‪71‬‬
 ‫صالح ّ‬
‫محمد خلیق‬

‫مقطع جامع اسیاتیگراف شمال افغانستان‬

‫‪72‬‬
‫میدانهای نفت و گاز قشقری و بلخ‬

‫‪73‬‬
 ‫صالح ّ‬
‫محمد خلیق‬

‫‪74‬‬
‫میدانهای نفت و گاز قشقری و بلخ‬

‫نقشۀ ساختمان معدن قشقری به بام الیۀ گییف‬

‫‪75‬‬
 ‫صالح ّ‬
‫محمد خلیق‬

‫نقشۀ ساختمان میدانهای آقدریا‪ ،‬قشقری و لت به‬

‫دامنۀ سویت غوری‬

‫‪76‬‬
‫میدانهای نفت و گاز قشقری و بلخ‬

‫پروفیل طرحشدۀ زمینشناختی میدان قشقری‬

‫‪77‬‬
 ‫صالح ّ‬
‫محمد خلیق‬

‫دستور زمیشناخت چاه اکتشاف شمارۀ سوم میدان‬

‫قشقری‬

‫‪78‬‬
‫میدانهای نفت و گاز قشقری و بلخ‬

‫‪79‬‬
 ‫صالح ّ‬
‫محمد خلیق‬

‫جدول برنامۀ پیشبیتشدۀ کارهای برمهکاری ریاست‬

‫تفحص پیول در سال ‪1355‬‬

‫‪80‬‬
‫میدانهای نفت و گاز قشقری و بلخ‬

‫نمونۀ دفی (ژورنال) فعالیت دستگاه برمه از چاه‬

‫شمارۀ دوم میدان بلخ‬

‫‪81‬‬
 ‫صالح ّ‬
‫محمد خلیق‬

‫نمایه‬
‫امت کبت‪.6 :‬‬ ‫آب لی‪.81 ،8 :‬‬ ‫ِ‬
‫محمدخان‪.24 :‬‬ ‫امت ّ‬ ‫آبدان‪.43 ،22 ،18 :‬‬
‫انبار‪.20 :‬‬ ‫آریانا‪.11 :‬‬
‫اندخوی‪.24 _ 21 ،8 :‬‬ ‫آسیا‪.7 :‬‬
‫اندونتی‪.7 :‬‬ ‫آسیای مرکزی‪.16 ،15 :‬‬
‫انگلستان‪،41 ،22 ،19 ،17 ،14 ،7 ،5 :‬‬ ‫آشپشته‪.16 :‬‬
‫‪.47 ،42‬‬ ‫ّ‬
‫عبدالتواب‪.35 :‬‬ ‫آصق‪،‬‬
‫انگوت‪،42 ،41 ،22 ،19 ،17 ،14 :‬‬ ‫آفریقا‪.7 :‬‬
‫‪.47‬‬ ‫آقچه‪.40 :‬‬
‫اوبروچف‪.21 :‬‬ ‫آقدریا‪.76 ،48 ،47 ،43 ،42 ،14 :‬‬
‫ایران‪.41 ،20 ،11 ،6 :‬‬ ‫آقسای‪.43 :‬‬
‫باخت‪.21 ،19 :‬‬ ‫ر‬ ‫آکسفورد‪.17 :‬‬
‫بادغیس‪.41 :‬‬ ‫آلپ‪،54 ،52 ،51 ،42 ،21 ،18 ،15 :‬‬
‫بازارکیم‪.46 ،43 ،40 ،13 ،9 :‬‬ ‫‪.59‬‬
‫بخارا‪.59 ،15 :‬‬ ‫اپت‪.59 ،54 ،52 ،51 ،42 ،22 ،18 :‬‬
‫بدخشان‪.21 ،20 :‬‬ ‫اپتک‪.21 :‬‬
‫بلخ‪،43 ،41 ،40 ،14 _ 12 ،10 _ 7 :‬‬ ‫احمدآباد‪.41 :‬‬
‫‪.81 ،67 _ 63 ،59 _ 57 ،55 ،46 ،44‬‬ ‫ارال‪.27 ،6 :‬‬
‫بویانگور‪.17 :‬‬ ‫اروپا‪.7 :‬‬
‫پاروپامتاد‪.21 ،20 :‬‬ ‫استالیا‪.7 :‬‬‫ر‬
‫پامت‪.21 :‬‬ ‫اسک‪.43 ،24 ،23 ،19 ،16 ،14 :‬‬
‫پرمیا‪.5 :‬‬ ‫افغانستان‪_ 17 ،15 _12 ،9 ،7 ،6 :‬‬
‫پل خمری‪.64 :‬‬ ‫‪،43 ،41 ،39 _ 34 ،31 ،24 ،23 ،21‬‬
‫دکت‪.24 :‬‬ ‫پوپل‪ ،‬ر‬ ‫‪.72 ، 71 ،64 ،63 ،48 ،45‬‬
‫پوپل‪ ،‬کریم‪.7 :‬‬ ‫التز ‪.23 :‬‬
‫پیشاور‪.7 :‬‬ ‫الدی‪.19 :‬‬
‫ِتر لی‪.8 :‬‬ ‫متحدۀ عرب‪.61 :‬‬ ‫ّ‬
‫امارات‬
‫ترکچی‪.43 :‬‬ ‫آمریکا‪.32 ،6 :‬‬

‫‪82‬‬
‫میدانهای نفت و گاز قشقری و بلخ‬
‫ژورا‪.91 :‬‬
‫سانچارک‪.48 ،22 ،21 :‬‬
‫رس پل‪،42 ،41 ،20 ،16 ،14 ،8 ،7 :‬‬
‫‪.48 ،47 ،45‬‬
‫رسگمود‪.23 :‬‬ ‫جرقدوق‪،22 ،19 16 ،14 ،10 ،8 :‬‬
‫سالوین‪ ،‬و‪.‬ا‪.6 :.‬‬
‫سمنگان‪.36 :‬‬
‫سوزاک‪.59 ،19 ،15 :‬‬ ‫جمعه‪،40 ،23 ،16 ،14 ،13 ،9 ،8 :‬‬
‫سید آقا‪.35 :‬‬ ‫ّ‬
‫سید عارفآقا‪.35 :‬‬ ‫ّ‬
‫شادیان‪.8 :‬‬
‫شتغان‪_ 35 ،23 ،14 _ 12 ،9 ،8 :‬‬
‫‪،64 ،55 ،48 ،47 ،45 ،43 ،42 ،40‬‬
‫‪.70‬‬
‫ررسق دور‪.7 :‬‬
‫شفا‪.58 ،20 ،19 :‬‬
‫شقیق‪ ،‬ستوس‪.6 :‬‬ ‫ر‬
‫شکرک‪.43 :‬‬
‫شوراب‪.43 :‬‬
‫شوردره‪.23 ،20 :‬‬
‫شتم‪.22 ،19 :‬‬
‫شتوکوف چپوف‪.24 :‬‬
‫شتینتگاب‪.43 ،41 :‬‬
‫دکت نجیبهللا‪.9 :‬‬ ‫صفدری‪ ،‬ر‬
‫خواجهگوگردک‪،16 ،14 ،13 ،10 8 :‬‬
‫صندوقیل‪.47 ،43 ،40 ،13 :‬‬
‫عراق‪.11 ،6 :‬‬
‫عرببای‪.43 ،22 :‬‬
‫عربستان سعودی‪.11 ،6 :‬‬
‫علیمگل‪.18 :‬‬
‫غالمعیلخان‪.24 :‬‬
‫محمدخان‪.24 :‬‬ ‫غالم ّ‬
‫غورتاماش‪.43 ،8 :‬‬
‫غورماچ‪.43 ،41 :‬‬
‫غوری‪.76 ،52 ،47 ،23 ،22 ،18 :‬‬
‫‪83‬‬
‫توآیف‪.24 :‬‬
‫‪:‬‬
‫توره (جای) ‪16‬‬
‫تیانشان‪.21 :‬‬
‫تتپل‪.41 :‬‬
‫_‬
‫‪.43 ،36 ،24‬‬
‫جگدلک‪.47 ،43 ،40 ،19 :‬‬
‫‪.46 ،43‬‬
‫جنگل کالن‪.43 ،40 ،25 ،24 ،20 ،19 :‬‬
‫جوزجان‪.45 ،36 ،35 ،12 ،8 :‬‬
‫ّ‬
‫چهار محله‪.8 :‬‬
‫چهاربولک‪.55 ،9 ،7 :‬‬
‫حبیبگلخان‪.24 :‬‬
‫حصار‪.21 :‬‬
‫حتتان‪.36 :‬‬
‫خانآباد‪.19 :‬‬
‫خلیق‪ ،‬صالح ّ‬
‫محمد‪.14 ،10 ،7 :‬‬
‫خواجهبرهان (جای)‪.17 ،43 :‬‬
‫خواجهبولن‪.18 :‬‬
‫خواجهدوکوه‪.8 :‬‬
‫خواجهروشناب‪.9 ،7 :‬‬
‫خواجهقفتال‪.8 :‬‬
‫_‬
‫‪.43 ،42 ،40 ،37 ،33 ،18‬‬
‫خیوه‪.15 :‬‬
‫دولتآباد‪.22 ،21 :‬‬
‫رگبولک‪.16 :‬‬
‫روسیه‪.32 ،6 :‬‬
‫روم‪.11 :‬‬
‫ریژن‪.91 :‬‬
‫زرافشان‪.21 :‬‬
‫زیورس (نام شخص)‪.23 :‬‬
 ‫صالح ّ‬
‫محمد خلیق‬

‫رلت‪.76 ،49 ،47 ،45 :‬‬ ‫فاریاب‪.41 :‬‬

‫لومتف‪ ،‬یوری الکسوی چ‪.8 :‬‬
‫لییل‬
‫(دشت)‪8 :‬‬
‫مارمل‪.23 :‬‬
‫محمدجاندگر‪.18 :‬‬ ‫ّ‬
‫محمدزمانخان‪.35 :‬‬ ‫ّ‬
‫محمدظاهر‪.35 :‬‬ ‫ّ‬
‫مدب‪ ،‬حسن‪.6 :‬‬
‫مدیتانه‪.11 :‬‬ ‫ر‬
‫مزار رسیف‪،37 ،35 ،20 ،13 ،10 _ 7 :‬‬‫ر‬
‫‪.55 ،44 ،42‬‬
‫مسکو‪.6 :‬‬
‫مکزیک‪.6 :‬‬
‫مندرخیل‪ ،‬خداینور‪.35 :‬‬
‫متزاولنگ‪.21 :‬‬
‫نروژ‪.7 :‬‬
‫بمیدان‪.43 ،40 :‬‬
‫هرات‪.46 ،43 ،41 ،36 :‬‬
‫هندوکش‪.20 :‬‬
‫ولگا‪.6 :‬‬
‫ونزوئال‪.7 :‬‬
‫یتیمتاق‪،23 ،19 ،18 ،16 ،14 ،10 :‬‬
‫‪.46 ،43 ،24‬‬
‫ّ‬
‫یعقوبزاده‪ ،‬محمدابراهیم‪.35 :‬‬
‫فرانسه‪.5 :‬‬
‫فهییم‪.35 :‬‬
‫فیضآباد‪.43 ،41 ،13 :‬‬
‫قتغه‪.8 :‬‬
‫قربانوف‪ ،‬رفیق‪.7 :‬‬
‫قرهباغ‪.21 :‬‬
‫قزلشتم‪.43 :‬‬
‫قشقری‪،43 ،42 ،39 ،14 ،13 ،9 _ 7 :‬‬
‫‪.78 _ 75 ،54 _ 45‬‬
‫قیصار‪.21 :‬‬
‫کارائیب‪.6 :‬‬
‫کاریز‪.22 ،19 :‬‬
‫کامتیا‪.5 :‬‬
‫کشان‪.21 :‬‬
‫ی‬ ‫ُ‬
‫کشتنیک‪.58 ،20 ،19 :‬‬
‫کالپ(نام شخص)‪.23 :‬‬
‫کلفت‪.55 ،47 ،43 ،40 ،21 ،9 :‬‬
‫کوهسان‪.41 :‬‬
‫کوهستان‪.22 ،21 :‬‬
‫محمدامی‪.9 :‬‬ ‫ّ‬ ‫کوهنورد‪،‬‬
‫کویت‪.11 ،6 :‬‬
‫گال‪.6 :‬‬
‫گتیف‪51 ،47 ،43 ،42 ،37 ،17 ،15 :‬‬ ‫ر‬
‫_ ‪.75 ،59 ،54‬‬
‫گلرنگ (جای)‪.21 :‬‬
‫گوهرشادبیگم‪.43 ،41 :‬‬

‫‪84‬‬
‫میدانهای نفت و گاز قشقری و بلخ‬

‫تصویرهاب از دوران دانشجوب و کارآموزی‬

‫نویسنده‬

‫کارآموزی در کوههای شادیان بلخ در سال ‪1353‬‬

‫کارآموزی در معدن گاز خواجهگوگردک در شتغان در سال ‪1355‬‬

‫از راست به چپ‪ ،‬نفر دوم‪ :‬صالح ّ‬
‫محمد خلیق‬
‫‪85‬‬
 ‫صالح ّ‬
‫محمد خلیق‬

‫در برمهکاری ییک از چاههای گاز شتغان در سال ‪1355‬‬

‫از راست به چپ‪ ،‬نفرنشسته‪ :‬صالح ّ‬
‫محمد خلیق‬

‫در دورۀ دانشجوب با استاد شییم‪ ،‬بانو سوفیت رپتو در سال ‪1354‬‬
‫ّ‬
‫محمد خلیق‬ ‫از راست به چپ‪ ،‬نفر ایستاده‪ :‬صالح‬

‫‪86‬‬
‫میدانهای نفت و گاز قشقری و بلخ‬

‫دانشجویان رشتۀ زمیشنایس در دانشرسای نفت و گاز مزار ررسیف‬

‫محمد فایز‪ ،‬صالح ّ‬
‫محمد خلیق‪ ،‬گلجان و‪....‬‬ ‫از راست به چپ‪ :‬غالم ّ‬

‫در دانشرسای نفت و گاز مزار ررسیف‪ ،‬سال ‪1354‬‬

‫ّ‬
‫محمد خلیق‬ ‫از چپ‪ ،‬نفر ششم ایستاده در صف نخست‪ :‬صالح‬

‫‪87‬‬
 ‫صالح ّ‬
‫محمد خلیق‬

‫در اتاق دریس دانشرسای نفت و گاز مزار ررسیف در سال ‪1354‬‬
‫از چپ‪ ،‬نفر یکم نشسته‪ :‬صالح ّ‬
‫محمد خلیق‪ ،‬نفر ایستاده‪ :‬استاد کوهنورد‬

‫در اتاق دریس در سال ‪ ،1354‬از راست در قطار دوم‪ ،‬نفر چهارم‪ :‬خلیق‬
‫‪88‬‬
‫میدانهای نفت و گاز قشقری و بلخ‬

‫ّ‬ ‫از راست به چپ‪ :‬صالح ّ‬

‫محمد خلیق‪ ،‬جوادالدین اسفندیار و عصمتهللا پویا‬
‫سال ‪1353‬‬

‫ّ ّ‬ ‫محمد فایز‪ ،‬صالح ّ‬

‫از راست به چپ‪ :‬غالم ّ‬
‫جوادالدین اسفندیار‬ ‫محمد خلیق و‬
‫سال ‪1353‬‬
‫‪89‬‬
 ‫صالح ّ‬
‫محمد خلیق‬

‫ّ ّ‬ ‫از راست به چپ‪ :‬عصمتهللا پویا‪ ،‬صالح ّ‬

‫جوادالدین اسفندیار‬ ‫محمد خلیق و‬
‫سال ‪1353‬‬

‫‪90‬‬
‫میدانهای نفت و گاز قشقری و بلخ‬

‫ی‬
‫زندهگ و آثار صالحمحمد خلیق‬
‫متجم کشور‪ ،‬در ‪ 12‬آبان‬ ‫محمد خلیق‪ ،‬شاعر‪ ،‬پژوهشگر‪ ،‬روزنامه نگار و ر‬ ‫صالح ّ‬
‫‪ 1334‬هجری خورشیدی در شهر مزار ررسیف‪ ،‬مرکز استان بلخ‪ ،‬زاده شد‪ .‬دورۀ‬
‫دانشآموزی را در سالهای ‪ 1351 _ 1343‬در دبستان میانۀ «نادرشایه» مزار‬
‫فت را در رشتۀ زمی شنایس نفت و گاز در سالهای ‪_ 1351‬‬ ‫ررسیف‪ ،‬آموزشهای ّ‬
‫‪ 1355‬در دانشرسای نفت و گاز مزار ررسیف‪،‬‬
‫آموزشهای عایل را در رشتۀ ّ‬
‫ادبیات و زبان‬
‫فاریس دری تا درجۀ کارشنایس در سالهای‬
‫‪ 1375 _ 1373‬در دانشکدۀ ّ‬
‫ادبیات و علوم‬
‫انساب دانشگاه بلخ و مقطع کارشنایس ارشد را‬
‫در همان رشته در سالهای ‪ 1394 _ 1393‬در‬
‫ستی کرد‪.‬‬ ‫دانشگاه پیام نور ر‬
‫خلیق از سال ‪ 1355‬تا ‪ 1369‬در بخش‬
‫تولید امونیای کارخانۀ کود شیمیاب بلخ کارمند‬
‫بود‪ ،‬در سال ‪ 1369‬به حیث رئیس انجمن‬
‫نویسنده گان بلخ برگزیده شد و سپس همزمان‬
‫در سالهای ‪ 1372 _ 1371‬مدیر مسؤول‬
‫ّ‬
‫مجلۀ «جنبش» ‪ ،‬در سال ‪ 1376‬معاون ادارۀ‬
‫ی‬ ‫ّ‬
‫کل امور فرهنیک و اجتمایع ولیتهای شمایل‪ ،‬از سال ‪ 1376‬تا ‪ 1377‬مدیر مسؤول‬
‫ّ‬
‫و رسدبت ماهنامۀ «امالبالد » بود و به دنبال آن از سال ‪ 1378‬تا ‪ 1380‬مدیر مسؤول‬
‫ّ‬ ‫ادبیات روزنامۀ «بیدار» ‪ ،‬ر ّ‬ ‫و تا ‪ 1383‬مدیر هت و ّ‬
‫نشیۀ ادارۀ اط العات و فرهنگ‬
‫مؤسسۀ صندوق‬ ‫استان بلخ‪ ،‬از سال ‪ 1379‬تا ‪ 1380‬آموزگار پیمان حقوق کودکان در ّ‬
‫حمایۀ کودک سازمان ملل (یونسف ‪ ) unicef‬در استانهای شمایل کشور‪ ،‬در سال‬
‫بش سازمان ملل (هبیتات‬ ‫دفت اسکان ر‬ ‫‪ 1381‬مسؤول بخش ایجاد کتابخانهها در ر‬
‫ی‬
‫‪ )Habitat‬در بلخ و از سال ‪ 1381‬تا ‪ 1382‬مدیر مسؤول و رسدبت ماهنامۀ فرهنیک‬
‫ی‬ ‫«کیان»‪ ،‬ر ّ‬
‫نشیۀ کانون فرهنیک حکیم ناض خشو بلخ‪ ،‬و از بهمن سال ‪ 1383‬تا‬
‫ی‬
‫هنگام بازنشسته گ یعت اردیبهشت ‪ 1399‬رئیس ادارۀ اطالعات و فرهنگ استان‬
‫بلخ بود‪.‬‬
‫ّ‬
‫خلیق‪ ،‬عضو اتحادیههای روشن فکران ایجادگر و انجمن نویسندهگان افغانستان‬
‫ّ‬
‫اتحادیههای روشن فکران‬ ‫و ییک از اعضای هیأت رئیسه در دومی کنگرههای‬
‫‪91‬‬
 ‫صالح ّ‬
‫محمد خلیق‬

‫ایجادگر و انجمن نویسندهگان افغانستان منعقدۀ ‪ 25‬اسفند ‪ 1365‬و نت از‬

‫بنیادگذاران و عضو گروه دبتان انجمن نویسنده گان بلخ‪ ،‬عضو انجمن پیوند‬
‫ّ‬ ‫ی‬
‫جمهوری تاجیکستان‪ ،‬عضو هیأت رهتی کانونهای فرهنیک مولنا جاللالدین‬
‫محمد بلخ‪ ،‬حکیم ناض خشو بلخ و امت عیلشت نواب‪ ،‬بنیادگذار ماهنامۀ ادب‬ ‫ّ‬
‫نشیههای « ّامالبالد» ‪،‬‬
‫نشیۀ انجمن نویسندهگان بلخ‪ ،‬عضو هیأت تحریر ر ّ‬ ‫«راه» ‪ ،‬ر ّ‬
‫ّ‬
‫«بیدار» ‪« ،‬به سوی آینده» ‪« ،‬جنبش» ‪« ،‬حجت» ‪« ،‬دیالوگ» ‪« ،‬راه» ‪« ،‬راه‬
‫ابریشم» ‪« ،‬رنا» ‪« ،‬شهرداری » و «کیان» بوده است‪.‬‬
‫ی‬ ‫صالح ّ‬
‫محمد خلیق‪ ،‬سفرهای متعددی به مقاصد گوناگون فرهنیک و کاری در‬
‫داخل کشور به استان های کابل‪ ،‬جوزجان‪ ،‬فاریاب‪ ،‬رس پل‪ ،‬سمنگان‪ ،‬بغالن‪ ،‬کندز‪،‬‬
‫تخار‪ ،‬بدخشان‪ ،‬پروان‪ ،‬پنجشت‪ ،‬لوگر‪ ،‬ننگرهار‪ ،‬بامیان‪ ،‬هرات‪ ،‬لغمان و کتها داشته‬
‫و همچن ی سفرهاب بتوب به کشورهای ایران‪ ،‬تاجیکستان‪ ،‬اوزب یکستان‪،‬‬
‫ّ‬
‫ترکمنستان‪ ،‬پاکستان‪ ،‬هندوستان‪ ،‬عربستان سعودی‪ ،‬امارات متحدۀ عرب ‪ ،‬فرانسه‪،‬‬
‫ّ‬
‫لهستان‪ ،‬ترکیه و ایالت متحدۀ آمریکا انجام داده و تا اکنون در ‪ 15‬همایش جهاب‬
‫در داخل و خارج کشور ررسکت کرده است‪.‬‬
‫ی‬
‫به خاطر کارنامههای درخشان علیم‪ ،‬فرهنیک و ادباش‪ ،‬در نوروز سال ‪1394‬‬
‫استان داری بلخ برای او لقب «پژوهشگر بلخ» را داد‪ ،‬در ‪ 2‬دی ‪ 1395‬نهاد‬
‫دانشآموختهگان افغانستان از جایگاه او به عنوان « نویسندۀ پیشکسوت بلخ »‬
‫بزرگداشت کرد‪ ،‬در بهار سال ‪ 1396‬مقام ریاست جمهوری اسالیم افغانستان برای‬
‫دولت غازی مت مسجدیخان را تفویض کرد‪،‬‬ ‫ر‬ ‫او به عنوان یک شاعر و ادیب مدال‬
‫ر‬ ‫ر‬
‫در ‪ 7‬مرداد ‪ 1399‬انستیتوت مطالعات استاتتیک افغانستان لقب «نخبۀ بلخ» را‬
‫همایش به نام «سالم‬‫ر‬ ‫برایش داد و در ‪ 3‬مهر ‪ 1399‬انجمن قلم افغانستان با برگزاری‬
‫به آفتاب» در کابل کارکردهای ادباش را گرایم داشت‪.‬‬
‫نشیههای پای تخت و ولیتهای‬ ‫رسودهها و نوشته های خلیق در بسیاری از ر ّ‬
‫کشور و نت در بتون از کشور به چاپ رسیده اند و افزون بر این‪ ،‬از نام‪ ،‬احوال و‬
‫آثار خلیق در نزدیک به ‪ 160‬کتاب از آثار دیگران در داخل و خارج کشور یاد شده‬
‫است‪.‬‬
‫ر‬ ‫ر‬
‫شمار آثار چاپشدۀ آفرینش و پژوهش خلیق به شمول برگردانهای وی از زبان‬
‫رویس به فاریس دری به ‪ 36‬اثر یمرسد‪.‬‬
‫دفیهای شعرش عبارت اند از‪:‬‬
‫سی» (بلخ‪« ،)1366 ،‬بر پای راه‬ ‫«سالم به آفتاب» (بلخ‪« ،)1363 ،‬کاج بلند ی‬
‫ابریشم» (بلخ‪« ،)1372 ،‬یک آسمان ستاره» (بلخ‪« ،)1382 ،‬از اوجهای یآی‪» ...‬‬

‫‪92‬‬
‫میدانهای نفت و گاز قشقری و بلخ‬

‫ی‬
‫قلب مت» (کابل‪،‬‬‫بامیان ِ‬
‫ِ‬ ‫(کابل‪« ،)1386 ،‬شود مّل عشاق» (کابل‪« ،)1391 ،‬در‬
‫‪« ،)1392‬مراد از بلخ‪ ،‬تو بودی‪( »...‬کابل‪ « ،)1393،‬نقطه و نقطه‪ ،‬باز ُهم‬
‫نقطه» (کابل‪« ،)1393 ،‬اینک فقط تو ماندهای » (کابل‪« ،)1393 ،‬سوگنامۀ گل‬
‫شخ» (کابل‪« ،)1394 ،‬آخرین مرز ییکرای» (کابل‪« ،)1394 ،‬شنوشت دیگر »‪،‬‬
‫هیجان جان» (کابل‪« ،)1395 ،‬سخن عشق» (کابل‪،)1395 ،‬‬ ‫ِ‬ ‫(کابل‪« ،)1395 ،‬‬
‫ی‬
‫«کوالک یمگرید» (برگردان شعرهای رسگ یسینی) (کابل‪« ،)1396 ،‬زمزمۀ نام‬
‫خراسان » (کابل‪« ،)1397 ،‬به ره گذار غچها» (کابل‪« ،)1398 ،‬از زخمهای‬
‫تازه» (کابل‪« ، )1399 ،‬از برگهای ریختۀ یادنامهها» (پیشاور‪« ،)1399 ،‬در‬
‫قحطسال عاطفه» (کابل‪.)1399 ،‬‬
‫پژوهش و منثورش از این قرار اند‪:‬‬‫ر‬ ‫و آثار‬
‫ی‬ ‫ُ‬
‫آریای» (بلخ‪« ،)1370 ،‬عقاب در فرهنگ مّل و جهای و شودهها »‬ ‫«جشنهای ی‬
‫گذشت روزنامۀ بیدار» (پیشاور‪« ،)1380 ،‬فریاد آزادی »‬ ‫(تهر ران‪« ،)1375 ،‬ش ّ‬
‫سید اسماعیل بلخ» (بلخ‪« ،)1383 ،‬تاری خ ادبیات‬ ‫عّلمه ّ‬ ‫(نگریس بر رسودههای‬
‫بلخ از کهن ترین روزگاران تا اوایل سدۀ بیست و یکم میالدی» (کابل‪،)1387 ،‬‬
‫«تاری خ روزنامهنگاری بلخ» (تهران‪« ،)1389 ،‬آهنگ کیای» (گزینۀ شعر دربارۀ‬
‫درۀ کیان با معرف رسایشگران آنها) (کابل‪« ،)1392 ،‬ساحههای باستای و بناهای‬
‫تاریچ بلخ» (تهران‪« ،)1394 ،‬آیینه در آیینه» (نقد و نظر) (کابل‪« ،)1394 ،‬تأثی‬
‫شاه نامه بر شعر مقاومت افغانستان» (تهران‪« ،)1395 ،‬ناشناختههای دانش »‬
‫(مجموعۀ مقالههای برگردان شده از منابع رویس)‪( ،‬پیشاور‪« ،)1396 ،‬نشانههای‬
‫شکوه گذشتۀ بخدی » (بلخ‪ ) 1397 ،‬و «والیان بلخ در نخستی سدۀ پس از‬
‫بازستای استقالل افغانستان» (کابل‪« ، )1398 ،‬جاذبههای گردش گری بلخ »‬
‫(کابل‪ « ،)1399 ،‬میدانهای نفت و گاز قشقری و بلخ » (بلخ‪.)1400 ،‬‬

‫‪93‬‬
 ‫صالح ّ‬
‫محمد خلیق‬

‫‪94‬‬
‫میدانهای نفت و گاز قشقری و بلخ‬

‫‪95‬‬
 ّ ‫صالح‬
‫محمد خلیق‬

Нефтегазовые плошади
Кашкари и Балх

Салех Мухммад Халик

1978 г.

96