CHÖÔNG 1

CAÙC LINH KIEÄN ÑIEÄN TÖÛ COÂNG SUAÁT

CÔ BAÛN
BAØI MÔÛ ÑAÀU

Ñieän töû coâng suaát laø moät chuyeân ngaønh cuûa kyõ thuaät ñieän töû nghieân cöùu vaø
öùng duïng caùc phaàn töû baùn daãn coâng suaát trong caùc sô ñoà bieán ñoåi, nhaèm bieán ñoåi vaø
khoáng cheá nguoàn naêng löôïng ñieän vôùi caùc thoâng soá khoâng thay ñoåi ñöôïc thaønh
nguoàn naêng löôïng vôùi caùc thoâng soá thay ñoåi ñöôcï, ñeå cung caáp cho caùc phuï taûi ñieän.
Nhö vaäy caùc boä bieán ñoåi baùn daãn coâng suaát laø caùc ñoái töôïng nghieân cöùu cô baûn cuûa
ñieän töû coâng suaát. Trong caùc boä bieán ñoåi caùc phaàn töû baùn daãn coâng suaát ñöôïc söû
duïng nhö nhöõng khoùa baùn daãn, hay coøn goïi laø caùc van baùn daãn.
Khaùc vôùi caùc phaàn töû coù tieáp ñieåm, caùc van baùn daãn thöïc hieän ñoùng caét caùc
doøng ñieän maø khoâng taïo ra tia löûa ñieän, khoâng bò maøi moøn theo thôøi gian, caùc tín
hieäu ñieàu khieån noù coù coâng suaát raát nhoû vaø phuï thuoäc vaøo quy luaät ñieàu khieån caùc
van baùn daãn. Vì vaäy coù toån hao raát nhoû vaø ñaït hieäu suaát cao.
Ngoaøi ra noù coøn coù khaû naêng cung caáp cho phuï taûi nguoàn naêng löôïng vôùi caùc
phuï taûi theo yeâu caàu, ñaùp öùng caùc quaù trình ñieàu chænh, ñieàu khieån trong moät thôøi
gian ngaén nhaát vôùi chaát löôïng phuø hôïp trong caùc heä thoáng töï ñoäng. Ñaây laø ñaëc tröng
cuûa boä bieán ñoåi baùn daãn coâng suaát maø caùc boä bieán ñoåi coù tieáp ñieåm khoâng theå thöïc
hieän ñöôïc.

1
1.1 CAÙC KHAÙI NIEÄM CÔ BAÛN CUÛA CHAÁT BAÙN DAÃN
Baùn daãn: Laø chaát maø trong nhieät ñoä bình thöôøng noù coù ñoä daãn ñieän giöõa chaát
daãn ñieän vaø chaát caùch ñieän. Hieän nay, baùn daãn thöôøng duøng laø Silic, Silic tinh khieát
coù caáu truùc tinh theå raát beàn vöõng. ÔÛ nhieät ñoä thaáp, noù khoâng coù caùc ñieän tích töï do.
Vì theá, Silic tinh khieát hoaït ñoäng nhö chaát caùch ñieän.
Hoãn hôïp Silic vôùi caùc nguyeân toá khaùc coù aûnh höôûng raát lôùn ñeán ñoä daãn ñieän
cuûa Silic. Moät soá hoãn hôïp cuûa Silic chöùa thöøa ñieän tích töï do vaø caùc ñieän tích naøy
trôû thaønh haït daãn ñieän, hoãn hôïp naøy taïo thaønh chaát baùn daãn loaïi N. Moät soá hoãn hôïp
cuûa Silic thieáu ñieän töû, chuùng coù loã hoång. Caùc loã hoång taïo thaønh phaàn daãn ñieän chuû
yeáu. Hoãn hôïp loaïi naøy taïo thaønh baùn daãn loaïi P.
Tieáp giaùp PN: Laø tieáp xuùc giöõa baùn daãn loaïi P vaø N, taïo neân caùc linh kieän 2
lôùp nhö diode chænh löu, dioode oån aùp…
Ñaëc tính V – A: Bieåu dieãn quan heä giöõa doøng ñieän ñi qua hai cöïc cuûa linh kieän
vaø ñieän aùp ñaët giöõa caùc cöïc ñoù. Caùc giaù trò ñieän aùp vaø doøng ñieän naøy ñöôïc hieåu laø
giaù trò ñieän aùp vaø doøng ñieän moät chieàu khoâng ñoåi.

1.2 PHAÂN LOAÏI LINH KIEÄN BAÙN DAÃN THEO KHAÛ NAÊNG ÑIEÀU KHIEÅN
Caùc linh kieän baùn daãn coâng suaát trong lónh vöïc ñieän töû coâng suaát coù hai chöùc
naêng cô baûn: Ñoùng vaø ngaét doøng ñieän ñi qua noù. Traïng thaùi linh kieän daãn ñieän
(ñoùng) laø traïng thaùi linh kieän coù taùc duïng nhö moät ñieän trôû raát beù (gaàn baèng 0). Ñoä
lôùn doøng ñieän qua linh kieän phuï thuoäc traïng thaùi maïch ñieän luùc linh kieän ñoùng vaø
ñoä suït aùp treân linh kieän nhoû khoâng ñaùng keå (toái ña khoaûng vaøi volt).
Traïng thaùi linh kieän khoâng daãn ñieän (ngaét doøng ñieän) laø traïng thaùi linh kieän coù
taùc duïng trong maïch nhö moät ñieän trôû raát lôùn. Doøng ñieän ñi qua linh kieän coù ñoä lôùn
khoâng ñaùng keå, ñoä lôùn ñieän aùp ñaët leân linh kieän phuï thuoäc vaøo traïng thaùi hoaït ñoäng
cuûa maïch ñieän beân ngoaøi.
Do ñoù, linh kieän baùn daãn hoaït ñoäng vôùi hai cheá ñoä laøm vieäc ñoùng vaø ngaét
doøng ñieän, ñöôïc xem laø lyù töôûng neáu ôû traïng thaùi daãn ñieän noù coù ñoä suït aùp baèng 0
vaø ôû traïng thaùi khoâng daãn ñieän, doøng ñi qua noù baèng 0.
Caùc linh kieän baùn daãn coù theå chuyeån ñoåi traïng thaùi laøm vieäc cuûa mình, ví duï
töø traïng thaùi khoâng daãn ñieän (ngaét) sang traïng thaùi daãn ñieän (ñoùng) vaø ngöôïc laïi
thoâng qua taùc duïng kích thích cuûa tín hieäu leân cöïc ñieàu khieån (ngoõ vaøo) cuûa caùc linh
kieän. Ta goïi linh kieän coù tính ñieàu khieån. Tín hieäu ñieàu khieån coù theå toàn taïi döôùi
daïng doøng ñieän, ñieän aùp, aùnh saùng vôùi coâng suaát thöôøng nhoû hôn raát nhieàu so vôùi
coâng suaát cuûa nguoàn vaø taûi.
Trong tröôøg hôïp linh kieän khoâng chöùa cöïc ñieàu khieån vaø quaù trình chuyeån
traïng thaùi laøm vieäc cuûa linh kieän xaûy ra döôùi taùc duïng cuûa nguoàn coâng suaát ôû ngoõ
ra, ta goïi linh kieän thuoäc loaïi khoâng ñieàu khieån. Ví duï: diode, DIAC laø caùc linh kieän
khoâng ñieàu khieån.

2
 Neáu thoâng qua cöïc ñieàu khieån, tín hieäu chæ taùc ñoäng ñeán chöùc naêng ñoùng doøng
ñieän maø khoâng theå taùc ñoäng laøm ngaét doøng ñieän qua noù, ta goïi linh kieän khoâng coù
khaû naêng kích ngaét. Ví duï nhö SCR, TRIAC.
Ngöôïc laïi, caùc linh kieän coù theå thay ñoåi traïng thaùi töø daãn ñieän sang ngaét ñòeân
vaø ngöôïc laïi thoâng qua taùc duïng cuûa tín hieäu ñieàu khieån, ñöôïc goïi laø linh kieän coù
khaû naêng kích ngaét (Self Commutated Device – taïm dòch: Linh kieän töï chuyeån
maïch). Ñaïi dieän cho nhoùm linh kieän naøy laø transistor (BJT, MOSFET, IGBT), GTO
( Gate – Turn – Off Thyristor), IGCT, MCT, MTO.
Treân ñaây, ta chöa ñeà caäp ñeán taùc duïng cuûa ñieän aùp vaø doøng ñieän cuûa maïch
coâng suaát leân quaù trình chuyeån ñoåi traïng thaùi laøm vieäc cuûa linh kieän. Tín hieäu ñieàu
khieån leân maïch cöïc ñieàu khieån chæ coù taùc duïng khi traïng thaùi ñieän aùp ñaët vaøo hai
cöïc chính ôû ngoõ ra cuûa linh kieän coù chieàu phaân cöïc vaø ñoä lôùn phuø hôïp.
Vôùi nhöõng nhaän xeùt ôû treân, caùc linh kieän baùn daãn coâng suaát, theo chöùc naêng
ñoùng vaø ngaét doøng ñieän vaø theo khaû naêng ñieàu khieån caùc chöùc naêng naøy, coù theå
chia laøm ba nhoùm chính:
- Nhoùm 1: Goàm caùc linh kieän khoâng ñieàu khieån nhö diode, DIAC.
- Nhoùm 2: Goàm caùc linh kieän ñieàu khieån kích ñoùng ñöôïc nhö SCR, TRIAC.
- Nhoùm 3: Goàm caùc linh kieän ñieàu khieån kích ngaét ñöôïc nhö (BJT, MOSFET,
IGBT, GTO…).
Ngoaøi ra, daïng maïch phöùc taïp hôn goàm thyristor vaø boä chuyeån maïch coù khaû
naêng ñoùng doøng ñieän cuõng nhö ngaét doøng ñieän qua noù nhôø taùc duïng cuûa caùc tín hieäu
ñieàu khieån leân caùc cöïc ñieàu khieån. Veà khía caïnh ñieàu khieån, maïch phöùc hôïp naøy
cuøng vôùi caùc linh kieän nhoùm ba taïo thaønh nhoùm coâng taéc töï chuyeån maïch.
Caùc linh kieän baùn daãn ñaõ ñöôïc giôùi thieäu trong noäi dung moân hoïc ñieän töû cô
baûn. Vì vaäy trong phaàn döôùi ñaây ta chæ nhaéc laïi nhöõng tính chaát cô baûn nhaát cuûa caùc
linh kieän treân. Ngoaøi ra cuõng giôùi thieäu theâm caùc loaïi linh kieän söû duïng nhieàu trong
caùc thieát bò ñieän töû coâng suaát lôùn maø trong caùc moân hoïc tröôùc chöa giôùi thieäu.
1.3 DIODE
1.3.1 Caáu truùc
Linh kieän diode ñöôïc caáu taïo bôûi tieáp giaùp P-N. Lôùp P thieáu ñieän töû vaø chöùa
phaàn töû mang ñieän daïng loã hoång. Töông töï, lôùp N thöøa ñieän töû. Ñeå taïo quaù trình daãn
ñieän ñi qua tieáp giaùp P-N, caùc haït mang ñieän ñöôïc taïo thaønh vaø tham gia daãn ñieän,
moät ñieän aùp ñöôïc ñaët vaøo sao cho lôùp P maéc vaøo cöïc döông vaø lôùp N maéc vaøo cöïc
aâm (phaân cöïc thuaän). Löïc ñieän tröôøng laøm cho loã hoång töø lôùp P di chuyeån vöôït qua
tieáp giaùp P-N ñeå vaøo lôùp N vaø ñieän töû di chuyeån töø lôùp N vaøo lôùp P laøm cho diode
daãn ñieän.
Tröôøng hôïp phaân cöïc ngöôïc laïi (phaân cöïc nghòch), caùc loã hoång vaø ñieän töû bò
keùo ra xa khoûi tieáp giaùp vaø taïo thaønh söùc ñieän ñoäng beân trong tieáp giaùp.

3
Söùc ñieän ñoäng naøy taùc duïng khoâng cho doøng ñieän tích ñi qua diode laøm cho diode bò
ngaét.
Chieàu thuaän vaø chieàu nghòch: Neáu nhö diode ôû traïng thaùi daãn ñieän thì noù chòu
taùc duïng cuûa ñieän aùp thuaän UD vaø cho doøng ñieän thuaän ID ñi qua. Khi ôû chieàu ngòch,
diode khoâng daãn ñieän vaø chòu ñieän aùp ngöôïc ñaët leân hai ñaàu anode vaø catode, doøng
ñieän ngöôïc raát nhoû vaø ñöôïc goïi laø doøng roø.
1.3.2 Ñaëc tính V-A
a. Pheùp tính gaàn ñuùng thöù 1 (diode lyù töôûng) :
Thöôøng ñöôïc aùp duïng ñoái vôùi caùc ñieän aùp nguoàn cung caáp lôùn so vôùi ñieän aùp
môû V (>> 0,3V - diode Ge; >> 0,7V - diode Si).
Vôùi pheùp tính naøy diode hoaït ñoäng nhö 1 chaát baùn daãn hoaøn haûo (suït aùp rôi
treân diode laø 0V) khi ñöôïc phaân cöïc thuaän. Diode khi daãn töông ñöông vôùi moät
chuyeån maïch (switch) ôû vò trí ñoùng vaø khi khoâng daãn töông ñöông vôùi chuyeån maïch
ôû vò trí môû (maïch hôû)..

Diode daãn
Diode ngaét
A K A K

VD

Hình 1.1. Ñaëc tuyeán V-A vaø maïch töông ñöông cuûa diode lyù töôûng.
b. Pheùp tính gaàn ñuùng thöù 2:
Thöôøng ñöôïc söû duïng khi nguoàn phaân cöïc diode khoâng lôùn laém so vôùi ñieän aùp môû.
ÔÛ pheùp tính naøy diode baét ñaàu hoaït ñoäng khi ñieän aùp ñaët treân diode laø 0,7V
(Si). Duø doøng ñieän thuaän lôùn hay nhoû thì chuùng ta vaãn giaû ñònh ñieän aùp treân diode
khi daãn laø 0,7V. Diode ôû pheùp tính naøy töông ñöông nhö 1 chuyeån maïch maéc noái
tieáp vôùi nguoàn 0,7V.
Neáu nguoàn phaân cöïc cho diode lôùn hôn 0,7 V chuyeån maïch seõ ôû vò trí ñoùng noái
tieáp vôùi nguoàn pin 0,7V (nhö hình 1.2); coøn khi ñieän aùp nguoàn phaân cöïc diode nhoû
hôn 0,7V hoaëc phaân cöïc ngöôïc diode thì chuyeån maïch ôû ngaét.

0,7V VD 0,7V
Hình 1.2. Ñaëc tuyeán V- A vaø maïch töông ñöông cuûa diode.
4
2. Ñaëc tính cuûa diode thöïc teá
i

Ñieän aùp rôi

Ñieän aùp ñaùnh thuûng
u
0
Doøng ñieän
roø
b) Hình 1.3

Diode coù ñaëc tính V-A ñöôïc veõ ôû hình 1.3 goàm 2 nhaùnh.
Nhaùnh thuaän: Töông öùng vôùi traïng thaùi daãn ñieän caùc thoâng soá quan troïng cuûa noù laø
ñieän aùp uTO(turn on ) vaø ñieän trôû rF (differential forward resistance) ñöôïc xaùc ñònh
du F
taïi moät thôøi ñieåm tónh naøo ñoù cuûa ñaëc tính: rF =
di F

Nhaùnh nghòch: Töông öùng vôùi traïng thaùi nghòch, diode khoâng daãn ñieän. Caùc thoâng
soá quan troïng cuûa noù laø ñieän trôû rR (differential reverse resistance) xaùc ñònh taïi moät
duR
thôøi ñieåm naøo ñoù cuûa ñaëc tính V-A: rR = . Ñieän aùp ñaùnh thuûng ôû chieàu
di R
nghòch uBr (breaking).
Diode thöôøng ñöôïc söû duïng nhieàu trong caùc maïch chænh löu döïa vaøo tính daãn
ñieän moät chieàu cuûa noù.

5
1.4 TRANSISTOR BJT COÂNG SUAÁT

1.4.1 Caáu truùc

Transistor laø moät linh kieän baùn daãn 3 lôùp, goàm 2 lôùp loaïi N vaø 1 lôùp loaïi P ñöôïc
goïi laø transistor NPN hoaëc 2 lôùp loaïi P vaø 1 lôùp loaïi N – ñöôïc goïi laø transistor PNP.
Moãi tieáp giaùp coù theå ñöôïc phaân cöïc theo chieàu thuaän hay chieàu nghòch döôùi taùc
duïng cuûa ñieän theá ngoaøi.
Caáu truùc cuûa 2 loaïi transistor ñöôïc trình baøy ôû hình 1.4. Hai lôùp baùn daãn beân
caïnh daøy hôn lôùp baùn daãn chính giöõa, ñoái vôùi transistor ôû hình 1.4 tyû leä veà beà daøy
cuûa caû transistor so vôùi ñoä daøy lôùp giöõa laø 0,150/0,001 = 150:1.

IE IC IE IC

E C E C
IB
IB B
B

(a) (b)
Hình 1.4. Caáu truùc vaø kyù hieäu transistor loaïi PNP vaø NPN.

Caùc cöïc ñöôïc kyù hieäu baèng caùc kyù töï E cho chöõ Emitter (cöïc phaùt), C cho
chöõ Collector (cöïc thu) vaø B cho chöõ Base (cöïc neàn). Treân maïch ñieän töû, BJT coù kyù
hieäu nhö hình phía treân, tuy nhieân cuõng coù theå söû duïng loaïi kyù hieäu khoâng coù voøng
troøn bao quanh caùc cöïc tính.
Söï dòch chuyeån cuûa doøng collector iC khi qua tieáp giaùp bò phaân cöïc nghòch chòu
aûnh höôûng raát lôùn cuûa doøng kích iB daãn qua tieáp giaùp phaân cöïc thuaän. Hieän töôïng
naøy taïo thaønh tính chaát cô baûn ñöôïc söû duïng nhieàu cuûa transistor vaø ñöôïc goïi laø
hieän töôïng ñieàu cheá ñoä giaûm ñieän trôû cuûa tieáp giaùp bò phaân cöïc nghòch.
Trong lónh vöïc ñieän töû coâng suaát, transistor BJT ñöôïc söû duïng nhö coâng taéc
(switch) ñoùng ngaét caùc maïch ñieän vaø phaàn lôùn ñöôïc maéc theo daïng maïch coù chung
emitter (CE).

6
 Treân ñieän cöïc B, E laø ñieän aùp ñieàu khieån uBE. Caùc ñieän cöïc CE ñöôïc söû duïng
laøm coâng taéc ñoùng môû maïch coâng suaát. Ñieän theá ñieàu khieån phaûi taùc duïng taïo ra
doøng iB ñuû lôùn ñeå ñieän aùp giöõa cöïc CE ñaït giaù trò baèng 0 (uCE tieán ñeán 0)
Ñaëc tính V- A trong maïch coù chung emitter.

IC a b
iBS
B
Ñoùng iB3

UCE = UCC - ICRC

iB2

C iB1
iB0
iB0 = 0 uCE
0 uCE(SAT)
Ngaét

Hình 1.5
iC
iC
On

C
RB B RC
Off
uB iB E UCC
uCE iE

0 b)
a)
Hình 1.6

1.4.2 Ñaëc tính ngoõ ra (Output Characteristic hình 1.5)

Bieåu dieãn quan heä cuûa caùc ñaïi löôïng ngoõ ra IC = f(UCE). Thoâng soá bieán thieân
laø doøng kích iB. Caùc ñaëc tính ngoõ ra ñöôïc veõ cho caùc giaù trò khaùc nhau cuûa iB trong
vuøng l cuûa heä toaï ñoä. Trong vuøng toïa ñoä naøy coøn veõ ñöôøng thaúng bieåu dieãn ñaët tính
taûi UCE = UCC - RIC. Giao ñieåm cuûa ñöôøng thaúng naøy vaø ñaët tính ngoõ ra (öùng vôùi giaù
trò thieát laäp iB) seõ xaùc ñònh ñieåm laøm vieäc goàm doøng IC vaø ñieän theá uCE.
Trong vuøng chöùa caùc ñaëc tính ngoõ ra, ta phaân bieät vuøng ngòch (ngaét), vuøng
baõo hoaø vaø vuøng tích cöïc (khueách ñaïi tuyeán tính). Treân hình 1.6.a giôùi thieäu ñaëc
tính ra lyù töôûng cuûa BJT.
1. Vuøng nghòch:
Ñaëc tính ra vôùi thoâng soá iB = 0 naèm trong vuøng naøy. transistor ôû cheá ñoä ngaét.
Doøng collector iC0 coù giaù trò nhoû khoâng ñaùng keå ñi qua transistor vaø taûi. Khi uBE < 0,
khoâng coù doøng ñieän kích, transistor ôû traïng thaùi ngaét vaø ñoä lôùn doøng iC0 giaûm nhoû
hôn nöõa.
7
2. Vuøng baõo hoøa
Naèm giöõa hai ñöôøng thaúng giôùi haïn a vaø giôùi haïn baõo hoøa b. Ñöôøng thaúng
giôùi haïn a xaùc ñònh ñieän theá uCE nhoû nhaát coù theå ñaït ñöôïc öùng vôùi gía trò iC cho
tröôùc. Giôùi haïn baõo hoøa laø ñöôøng thaúng xaùc ñònh ranh giôùi cuûa caùc traïng thaùi uCB =
0 vaø uCB > 0. Neáu nhö ñieåm laøm vieäc naèm trong vuøng baõo hoøa (xem ñieåm ñoùng),
transistor seõ ñoùng, doøng iC daãn vaø ñieän theá uCE ñaït giaù trò uCESAT nhoû khoâng ñaùng keå
(khoaûng 0,1- 0,2V) vaø nhö vaäy, khi thöïc hieän taêng doøng ñieän kích IB>IBSAT, doøng
ñieän qua collector haàu nhö khoâng thay ñoåi. Ñieän theá uCESAT goïi laø ñieän theá baõo hoaø
vaø ta noùi raèng transistor ôû traïng thaùi daãn baõo hoaø.
3. Vuøng tích cöïc:
Laø vuøng maø transistor hoaït ñoäng ôû cheá ñoä khueách ñaïi tín hieäu töông öùng vôùi
giaù trò laøm vieäc uCE > uCESAT vaø doøng IC < ICSAT. Moái quan heä giöõa 2 ñaïi löôïng uCE vaø
IC phuï thuoäc vaøo taûi vaø doøng iB. Khi transistor laøm vieäc nhö 1 coâng taéc ñoùng môû
(switching), ñieåm laøm vieäc cuûa noù khoâng naèm trong vuøng naøy .
1.4.3 Heä soá khueách ñaïi trong maïch coù chung emitter
Heä soá khueách ñaïi tónh cuûa doøng ñieän: Ñöôïc ñònh nghóa taïi moät ñieåm laøm vieäc
( I C , I B ) u CE = const (khi u CE baèng haèngsoá ) bôûi tham soá hFE:
IC
h FE = (1.1)
IB

Heä soá naøy coøn ñöôïc kyù hieäu laø β (hFE). Heä soá hFE xaùc ñònh ñoä doác cuûa ñöôøng
thaúng ñi qua goác toïa ñoä vaø ñieåm laøm vieäc treân ñaëc tính chuyeån ñoåi I C ( I B ).

Heä soá khueách ñaïi tónh tôùi haïn: Laø giaù trò hFE khi ñieåm laøm vieäc treân ranh giôùi
baõo hoaø (saturation) vaø ñöôïc kyù hieäu hFESAT.
Khi tính toaùn doøng ñieän kích ñoùng transistor, ta duøng heä soá hFESAT xaùc ñònh
ñieåm laøm vieäc naèm trong vuøng baõo hoaø. Giaû söû cho vuøng baõo hoaø, ñoùng (hình 1.5)
laø ñieåm laøm vieäc cuûa doøng ñieän qua collector ICS vaø heä soá hFESAT ñöôïc thieát laäp
töông öùng vôùi ñieåm b. Doøng ñieän kích ñoùng transistor ñöôïc xaùc ñònh theo heä thöùc:
I CS
I BS = (1.2)
hFESAT

Doøng ICS xaùc ñònh töø phöông trình ñieän aùp taûi:
U CC  U CESAT
iCS = (1.3)
RC

Maïch kích phaûi taïo doøng IB ñuû lôùn sao cho :

I CS
I B > I BS = (1.4)
hFESAT

Trong thöïc teá, ñoä lôùn doøng kích ñöôïc thieát laäp vôùi heä soá an toaøn kS.

8
 k s I CS
IB = (1.5)
hFESAT

Heä soá kS = 2  5 ñöôïc choïn ñeå laøm vieäc kích ñoùng an toaøn khi xeùt ñeán aûnh
höôûng khaùc nhau laøm thay ñoåi thoâng soá cuûa transistor vaø caùc transistor cuøng loaïi
cuøng coù söï sai bieät veà tham soá do ñieàu kieän cheá taïo thöïc teá. Vieäc ñöa heä soá naøy
ñaûm baûo caùc transistor cuøng loaïi ñeàu ñaït traïng thaùi baõo hoaø .
Toån hao phaùt sinh khi transistor daãn ñieän :
PT = UBEIBE + UCEIC (1.6)
Vieäc taêng heä soá kS quaù lôùn seõ laøm giaûm ñieän aùp UCE khoâng nhieàu nhöng noù coù
theå laøm taêng ñieän aùp UBE vaø coâng suaát toån hao ôû maïch naøy .
Caùc transistor coâng suaát lôùn coù heä soá hFE chæ khoaûng 10 ñeán 20. Do ñoù, ñeå
giaûm bôùt doøng kích IB, töùc taêng hFE coù theå gheùp noái tieáp caùc transistor coù coâng suaát
theo caáu hình darlington. Ñieåm baát lôïi cuûa caáu hình darlington laø ñoä suït aùp UCE ôû
cheá ñoä ñoùng transistor bò taêng leân vaø taàn soá ñoùng ngaét bò giaûm.
Caùc transistor darlington coù thôøi gian treã khi ñoùng vaø ngaét töø vaøi traêm ns ñeán
vaøi s. Heä soá hFESAT ñaït ñeán giaù trò vaøi traêm .
1.4.4 Khaû naêng chòu taûi
Ñònh möùc ñieän aùp: Phuï thuoäc vaøo ñieän aùp ñaùnh thuûng caùc lôùp baùn daãn vaø
xaùc ñònh bôûi giaù trò uCEOM – giaù trò ñieän theá cöïc ñaïi ñaët leân lôùp collector – emitter
khi iB = 0 vaø giaù trò cöïc ñaïi uEBOM – ñieän theá lôùp emitter – base khi
iC = 0. Caùc giaù trò naøy laø nhöõng trò töùc thôøi. Ta caàn phaân bieät chuùng trong tröôøng hôïp
taûi daïng moät chieàu khoâng ñoåi theo thôøi gian vaø caùc taûi xung, maëc duø thoâng thöôøng
trong caû hai tröôøng hôïp caùc ñieän aùp ñöôïc thieát laäp gioáng nhau.
Ñònh möùc doøng ñieän: Giaù trò cöïc ñaïi cuûa doøng collector iCm, doøng emitter
iEmvaø doøng kích iBm. Ñoù laø caùc giaù trò cöïc ñaïi töùc thôøi cuûa transistor khi ñoùng trong
traïng thaùi baõo hoaø. Khi thieát laäp chuùng, ta xeùt ñeán aûnh höôûng cuûa caùc moái tieáp xuùc,
daây daãn tôùi ñieän cöïc vaø caùc giaù trò hFEsat, uCEsat.
Coâng suaát toån hao: Coâng suaát toån hao taïo neân trong hoaït ñoäng cuûa transistor
khoâng ñöôïc pheùp laøm noùng baùn daãn vöôït quaù giaù trò nhieät ñoä cho pheùp TjM (TjM =
1500 C). Vì theá, caàn laøm maùt transistor vaø toaøn boä coâng suaát toån hao phaûi nhoû hôn
PtotM. Coâng suaát toån hao chuû yeáu do coâng suaát toån hao treân Collector, PC = UCE.ICE
taïo ra (caùc thaønh phaàn khaùc cuûa Ptot thöôøng boû qua).
Giaù trò PtotM phuï thuoäc vaøo phöông phaùp laøm maùt vaø ñöôïc cho döôùi daïng haøm
soá Ptot = f(Tamb) (Tamp laø nhieät ñoä moâi tröôøng), thoâng soá laø UCE. Coâng suaát toån hao
hình thaønh khi transistor daãn baõo hoaø, ngay caû khi IC = ICm, raát nhoû so vôùi giaù trò
PtotM. Coâng suaát toån hao khi transistor ngaét thöôøng khoâng ñaùng keå.
Trong cheá ñoä xung, khi taàn soá ñoùng ngaét cao vaø vöôït quaù giaù trò chaúng haïn
2000 Hz thì coâng suaát toån hao trung bình do ñoùng ngaét coù theå ñaït giaù trò ñaùng keå vaø
laøm cho coâng suaát toån hao toång coù theå vöôït hôn PtotM.
9
1.4.5 Maïch kích transistor BJT
Ñeå taêng taàn soá ñoùng ngaét cuûa transistor coâng suaát, caàn giaûm thôøi gian ton, toff.
Ñeå giaûm ton ta coù theå ñöa xung doøng kích IB vôùi ñænh khaù lôùn ñaàu giai ñoaïn kích. Sau
khi transistor daãn, coù theå giaûm doøng kích IB ñeán giaù trò doøng baõo hoaø. Tuï C trong
maïch ôû hình 1.7 coù taùc duïng gia toác doøng kích IB.
1. Ñieàu khieån kích ñoùng
Gai doøng ñieän kích coù theå ñaït ñöôïc baèng maïch (hình 1.7). Khi xung ñieän aùp
UB ñöa vaøo, doøng ñieän qua cöïc B bò giôùi haïn bôûi ñieän trôû R1.

C
u uB iC
R1
U1 RC
t R2
0 U1 UCC
U2

t1 t2
Hình 1.7

U 1  U BE
I BO = (1.7)
R1
U 1  U BE
Sau thôøi gian quaù ñoä, doøng IB coù giaù trò : I B1 = (1.8)
R1  R2
R2
Tuï C ñöôïc naïp ñeán ñoä lôùn : U C  U B (1.9)
R1  R2
R1 R2 C
Haèng soá thôøi gian naïp tuï :  1 =
R1  R2

Neáu nhö ta cho ñieän aùp UB veà 0, tieáp giaùp BE bò phaân cöïc ngöôïc vaø tuï C
phoùng qua R2. Haèng soá thôøi gian xaû tuï laø  2 = R2C. Ñeå ñuû thôøi gian naïp vaø xaû tuï, ñoä
roäng xung phaûi thoûa maõn:
t1  5.  1 ; t 2  5. 2 (1.10)
Do ñoù, taàn soá ñoùng ngaét lôùn nhaát :
1 1 0.2
fs   
T t1  t 2  1   2

2. Ñieàu khieån kích ngaét

Neáu ñieän aùp UB giaûm xuoáng giaù trò aâm U2 < 0, ñieän aùp ngöôïc ñaët treân BE
baèng toång ñieän aùp UB vaø UC. Gai doøng IB xuaát hieän, sau khi tuï C xaû heát, ñieän aùp
treân BE xaùc laäp baèng U2 vaø BJT ngaét.
1.4.6 Maïch Baûo veä BJT
10
Daïng maïch baûo veä BJT tieâu bieåu ñöôïc veõ treân hình 1.8.
Taùc duïng cuûa maïch nhaèm baûo veä transistor tröôùc caùc hieän töôïng taêng quaù nhanh
du di
cuûa ñieän aùp vaø doøng ñieän qua transistor. Maïch RC coù taùc duïng haïn cheá ñoä
dt dt
du di
doác giöõa hai cöïc CE. Cuoän khaùng LS thöïc hieän giaûm söï taêng nhanh doøng qua
dt dt
BJT.
LS
+U
RL
D
L

RB C

R D2
uB

Hình 1.8
Diode coù taùc duïng noái taét söùc ñieän ñoäng töï caûm phaùt sinh treân cuoän daây L khi BJT
ngöng daãn (diode baûo veä BJT).
1.5 MOSFET (Metal Oxide - Semiconductor Field Effect Transistor)
1.5.1 Tính chaát cô baûn
Loaïi transistor coù khaû naêng ñoùng ngaét nhanh vaø toån hao do ñoùng ngaét thaáp
goïi laø MOSFET vôùi cöïc ñieàu khieån baèng ñieän tröôøng (ñieän aùp). MOSFET ñöôïc söû
duïng nhieàu trong caùc öùng duïng coâng suaát nhoû (vaøi kW) vaø khoâng thích hôïp söû duïng
cho caùc öùng duïng coù coâng suaát lôùn. Tuy nhieân, linh kieän MOSFET khi keát hôïp vôùi
coâng ngheä linh kieän GTO laïi phaùt huy hieäu quaû cao vaø chuùng keát hôïp vôùi nhau taïo
neân linh kieän MTO coù öùng duïng cho caùc taûi coâng suaát lôùn .
Linh kieän MOSFET coù theå coù caáu truùc PNP vaø NPN. Ñieåm ñaëc bieät cô baûn
cuûa MOSFET laø khaû naêng ñieàu khieån kích ñoùng ngaét linh kieän baèng xung ñieän aùp ôû
maïch cöïc G. Khi ñieän aùp döông aùp ñaët leân giöõa cöïc G vaø Source (Emitter ), taùc
duïng cuûa ñieän tröôøng (FET)seõ keùo caùc electron töø lôùp N+ vaø lôùp P taïo ñieàu kieän
hình thaønh moät keânh noái gaàn cöïc G nhaát, cho pheùp doøng ñieän daãn töø cöïc Drain
(Collector), tôùi cöïc Source (Emitter).
Caáu taïo vaø kyù hieäu cuûa MOSFET – hoaëc IGFET (ISOLATED – GATE FET)
transistor tröôøng coù cöïc cöûa caùch ly keânh N ñöôïc trình baøy nhö hình 1.9.

11
 SiO2 SiO2
D D
Keânh N Keânh P
N P

G N Ñeá P G p Ñeá N
ss ss
N P
Metal
S S

D D
G G
SS SS
S S
D D
G G
SS
S S
Keânh N Keânh P

Hình 1.9. Caáu truùc vaø kyù hieäu cuûa D_MOSFET keânh N vaø P.

Lôùp baùn daãn neàn loaïi P hay N ñöôïc noái ra ngoaøi taïo thaønh moät cöïc tính coù teân
laø SS (Substrate) – cöïc ñeá, cöïc D vaø cöïc S ñöôïc keát noái ñeán lôùp baùn daãn loaïi N hay
P. Cöïc G ñöôïc noái ñeán beà maët tieáp xuùc kim loaïi nhöng ñöôïc ngaên caùch vôùi lôùp baùn
daãn keânh N hay P baèng moät lôùp dioxide silicon (SiO2). SiO2 laø moät vaät lieäu ñaëc bieät
caùch ñieän ñöôïc xem nhö laø chaát ñieän moâi.
Khoâng coù söï keát noái ñieän tröïc tieáp giöõa cöïc G vaø keânh daãn cuûa MOSFET. Lôùp
caùch ñieän SiO2 trong caáu truùc cuûa MOSFET coù theå laøm thay ñoåi toång trôû vaøo cuûa
MOSFET theo yù muoán.
MOSFET ñoøi hoûi coâng suaát tieâu thuï ôû maïch cöïc G thaáp, toác ñoä kích ñoùng nhanh
vaø toån hao do ñoùng ngaét thaáp. Tuy nhieân, MOSFET coù ñieän trôû khi daãn ñieän lôùn.
Do ñoù, coâng suaát toån hao khi daãn ñieän lôùn laøm noù khoâng theå phaùt trieån thaønh linh
kieän coâng suaát lôùn.
1.5.2 Ñaëc tính V-A
Ñaëc tính V – A cuûa linh kieän loaïi N –MOSFET ñöôïc veõ treân hình 1.10, coù
daïng töông töï vôùi ñaët tính V- A cuûa BJT. Ñieåm khaùc bieät laø tham soá ñieàu khieån laø
ñieän aùp kích UGS thay cho doøng ñieän kích IB.
ID
ID
UGS = 7 V

6 V 12 On
On
5V
Off
 MOSFET coù theå söû duïng ñeán möùc ñieän aùp 1000V, doøng ñieän vaøi chuïc ampe
vaø vôùi möùc ñieän aùp vaøi traêm volt vôùi doøng ñieän cho pheùp ñeán khoaûng 100A. Ñieän
aùp ñieàu khieån toái ña  20V ( 2V, 5V, 10V… tuyø theo loaïi ), maëc duø thoâng thöôøng coù
theå duøng ñieän aùp ñeán 5V ñeå ñieàu khieån ñöôïc noù .
Caùc linh kieän MOSFET coù theå ñaáu song song ñeå taêng coâng suaát.
1.5.3 Maïch kích MOSFET
Ñeå giaûm thôøi gian kích ñoùng ton cuûa MOSFET ta coù theå söû duïng daïng maïch
nhö hình 1.11.a

UG
C1
iC Q1 RC
R
RS
RC
UCC
R1
RG UCC U1 Q2
UG

a) b)
Hình 1.11

Sô ñoà maïch kích ñöôïc caûi thieän söû duïng caáu truùc ôû hình 1.11.b, goàm 2
transistor NPN vaø PNP.
1.5.4 Maïch Baûo Veä MOSFET
Caáu taïo khaùc bieät cuûa MOSFET so vôùi BJT laøm cho linh kieän hoaït ñoäng toát
maø khoâng caàn baûo veä nhieàu nhö BJT. Tuy nhieân, ta coù theå söû duïng maïch RC nhoû
maéc song song vôùi ngoõ ra cuûa linh kieän ñeå haïn cheá taùc duïng caùc gai ñieän aùp vaø caùc
xung nhieãu dao ñoäng xuaát hieän khi linh kieän ñoùng.
1.6 IGBT (Insulated Gate Bipolar Transistor)
IGBT coù kyù hieäu, maïch ñieän töông ñöông veõ treân hình 1.12
IGBT laø transistor coâng suaát hieän ñaïi, cheá taïo treân coâng ngheä VLSI, cho neân
kích thöôùc goïn nheï noù coù khaû naêng chòu ñöôïc ñieän aùp vaø doøng ñieän lôùn cuõng nhö
taïo neân ñoä suït aùp vöøa phaûi khi daãn ñieän .

13
 IGBT coù phaàn töû MOS vôí cöïc caùch ñieän ñöôïc tích hôïp trong caáu truùc cuûa noù.
Gioáng nhö thyristor vaø GTO, noù coù caáu taïo goàm hai transistor. Vieäc ñieàu khieån ñoùng
vaø ngaét IGBT ñöôïc thöïc hieän nhôø phaàn töû MOSFET ñaáu noái giöõa hai cöïc transistor
NPN .
Vieäc kích daãn IGBT ñöôïc thöïc hieän baèng xung ñieän aùp ñöa vaøo cöïc kích G.
Ñaëc tính V-A cuûa IGBT coù daïng töông tö nhö ñaët tính V- A cuûa MOSFET.
C

N - MOSFET
G
G

E E

Hình 1.12
Öu ñieåm cuûa IGBT laø khaû naêng ñoùng ngaét nhanh laøm cho noù ñöôïc söû duïng
trong phoå bieán trong caùc boä bieán ñoåi ñieàu cheá ñoä xung taàn soá raát cao. Maët khaùc, vôùi
caáu taïo cuûa moät transistor IGBT coù ñoä suït aùp khi daãn ñieän lôùn hôn so vôùi caùc linh
kieän thuoäc daïng thyristor nhö GTO. Tuy nhieân, IGBT hieän chieám vò trí raát quan
troïng trong coâng nghieäp vôùi hoaït ñoäng trong phaïm vi coâng suaát ñeán 10MW hoaëc
cao hôn nöõa .
Coâng ngheä cheá taïo IGBT phaùt trieån taêng nhanh coâng suaát cuûa IGBT ñaõ giuùp
noù thay theá daàn GTO trong moät soá öùng duïng trong coâng suaát lôùn. Ñieàu naøy coøn daãn
ñeán caùc caûi tieán hôn nöõa coâng ngheä cuûa GTO vaø taïo neân caùc daïng caûi tieán cuûa noù
nhö MTO, ETO vaø IGCT .
Gioáng nhö MOSFET, linh kieän IGBT coù ñieän trôû maïch coång lôùn laøm haïn cheá
coâng suaát toån hao khi ñoùng vaø ngaét. Gioáng nhö BJT linh kieän IGBT coù ñoä suït aùp khi
daãn ñieän thaáp töø (2 tôùi 3 V; 1000V ñònh möùc) nhöng cao hôn so vôùi GTO . Khaû naêng
chòu aùp khoaù chöa cao nhöng thaáp hôn so vôùi thyristor. IGBT coù theå laøm vieäc vôùi
doøng ñieän lôùn. Töông töï GTO, transistor IGBT coù khaû naêng chòu aùp ngöôïc cao.
So vôùi thyristor, thôøi gian ñaùp öùng ñoùng vaø ngaét cuûa IGBT raát nhanh, khoaûng
moät vaøi s vaø khaû naêng chòu taûi ñeán 4,5kV - 2000A. Hieän nay, coâng ngheä cheá taïo
cuûa IGBT ñang ñöôïc ñaëc bieät phaùt trieån ñeå ñaït ñeán möùc ñieän aùp vaøi ngaøn Volt
(6kV) vaø doøng ñieän vaøi ngaøn Ampe.
IGBT coù khaû naêng hoaït ñoäng toát khoâng caàn ñeán maïch baûo veä. Trong tröôøng
hôïp ñaëc bieät coù theå söû duïng maïch baûo veä cuûa MOSFET aùp duïng cho IGBT .
Hieän nay treân thò tröôøng coù module IGBT thoâng minh (intelligent power
module): Ñöôïc cheá taïo bôûi coâng ngheä tích hôïp cao. Treân module chöùa ñöïng phaàn töû

14
IGBT, maïch kích laùi, maïch baûo veä, caûm bieán doøng ñieän. Caùc module naøy ñaït ñoä tin
caäy raát cao .
Maïch kích IGBT ñöôïc thieát keá töông töï nhö maïch kích MOSFET. Do giaù
thaønh IGBT cao, vaø ñaëc bieät cho coâng suaát lôùn maïch kích laùi IGBT ñöôïc cheá taïo
döôùi daïng IC coâng nghieäp. Caùc IC naøy coù khaû naêng töï baûo veä choáng quaù taûi, ngaét
maïch, ñöôïc cheá taïo tích hôïp daïng module rieâng (1, 2, 4, 6 driver) hoaëc tích hôïp treân
caû module baùn daãn (hình thaønh daïng complex bao goàm maïch laùi, IGBT vaø maïch
baûo veä).
1.7 THYRISTOR (SCR –Silicon Controlled Rectifier)
1. Caáu taïo:
THYRISTOR coøn ñöôïc goïi laø SCR: Boä chænh löu ñöôïc ñieàu khieån laøm baèng
silic) hay coøn ñöôïc goïi laø diode baùn daãn coù ñieàu khieån. SCR goàm coù 4 lôùp baùn daãn
khaùc loaïi gheùp lieân tieáp vôùi nhau, hình thaønh neân 3 tieáp giaùp PN beân trong. Ba lôùp
baùn daãn ñöôïc noái ra ngoaøi vôùi caùc daây kim loaïi taïo thaønh 3 ñieän cöïc, nhö hình 1.13
Trong ñoù: A: Anode – cöïc döông; K: Cathode – cöïc aâm; G: Gate – cöïc coång
(ñieàu khieån)

A A

P P
N N N
G G
P P P
N N

K K

Hình 1.13. Caáu taïo cuûa SCR.

Kyù hieäu: Kyù hieäu vaø hình daïng thöïc teá cuûa SCR nhö hình 1.14
A K G
XXX XXX

K A KG A
K A G
Hình 1.14. Kyù hieäu vaø hình daùng thöïc teá cuûa SCR.

2. Hoaït ñoäng:
Theo hình 1.13, coù theå xem SCR goàm 2 BJT khaùc loaïi gheùp vôùi nhau.
Töông töï nhö diode, SCR chæ coù theå daãn ñieän töø A ñeán K khi noù ñöôïc phaân cöïc
thuaän (VA>VK) vaø ñöôïc ñieàu khieån, coøn khi phaân cöïc nghòch thì SCR khoâng daãn.
15
Xeùt maïch phaân cöïc SCR nhö hình 1.15:
Trong hình 1.15(a), SCR ñöôïc veõ theo kyù hieäu.
Trong hình 1.15(b), SCR ñöôïc veõ theo maïch töông ñöông 2 BJT.

IA
IA
Q2 IB2
Rt Rt
IC2
IC1
S RG SCR S +
+ VCC
+ VCC RG Q1
+ IB1
VG VG

(a) (b)
Hình 1.15. Maïch phaân cöïc SCR.

Truôøng hôïp phaân cöïc thuaän:

Ñieän aùp VG qua ñieän trôû RG seõ phaân cöïc thuaän cho Q1 laøm Q1 daãn ñieän taïo ra
doøng IC1, doøng ñieän naøy chính laø doøng IB2. Do ñoù Q2 cuõng daãn ñieän vaø laïi taïo ra
doøng IC2 doøng naøy laïi qua Q1. Keát quûa laø Q1 vaø Q2 daãn baõo hoøa.
Theo nguyeân lyù naøy thì doøng ñieän qua caùc BJT seõ ñöôïc khueách ñaïi taêng daàn
ñeán giaù trò baõo hoøa. Khi ñoù, VAK = VCE-Q1 + VCE-Q2 coù giaù trò raát nhoû, ñoàng thôøi SCR
seõ töï duy trì traïng thaùi daãn ñieän maø khoâng caàn doøng IG lieân tuïc. IG ñöôïc goïi laø doøng
ñieän kích hay goïi laø doøng ñieàu khieån cho SCR.
Nhö vaäy, theo hình veõ 1.15(b), sau khi caét doøng kích IG thì:
IB1 = IC2 ; IB2 = IC1 vaø IA = IC1 + IC2. (3.1)
Doøng ñieän qua SCR:
VCC  V AK V
IA =  CC (3.2
Rt Rt

Tröôøng hôïp phaân cöïc ngöôïc SCR

Khi ñaûo cöïc tính nguoàn VCC trong hình 1.15 thì SCR seõ bò phaân cöïc ngöôïc.
Tröôøng hôïp naøy gioáng nhö diode phaân cöïc ngöôïc, SCR khoâng daãn ñieän, chæ coù doøng
ñieän ngöôïc raát nhoû qua SCR. Neáu taêng ñieän aùp ngöôïc ñuû lôùn thì caùc tieáp giaùp PN
cuûa SCR seõ bò ñaùnh thuûng vaø SCR seõ bò hö.
3. Ñaëc tuyeán V - A

16
 Döïa vaøo caùc tröôøng hôïp phaân cöïc cuûa SCR, ta veõ ñöôïc ñoà thò bieåu dieãn quan
heä giöõa doøng IA vaø ñieän aùp VAK , goïi laø ñaëc tuyeán V - A, nhö hình 1.16.

IG3 IG2 > IG1 > IGO= 0

VAK
0 VBO2 VBO1 VBO

Hình 1.16. Ñaëc tuyeán V-A cuûa SCR.

IH: Doøng ñieän duy trì (SCR ôû traïng thaùi daãn maø khoâng caàn doøng IG lieân tuïc).
VBO: Ñieän aùp nguoàn laøm cho SCR daãn khi doøng kích IG = 0.
VBO1: Ñieän aùp nguoàn laøm cho SCR daãn khi doøng kích IG1 > 0.
VBO2: Ñieän aùp nguoàn laøm cho SCR daãn khi doøng kích IG2 > IG1 > 0.
VBR: Ñieän aùp ngöôïc cöïc ñaïi cuûa nguoàn laøm SCR bò ñaùnh thuûng.

A
A
Q2

C
G G
Q1
iC
Kyù hieäu SCR Maïch töông ñöông
K K

Hình 1.17

Ñeå ñoùng SCR thì khoaûng ñaàu xung doøng kích phaûi coù giaù trò ñuû lôùn. Khi SCR ôû
traïng thaùi phaân cöïc nghòch vieäc kích vaøo cöïc G seõ laøm taêng doøng nghòch moät caùch
voâ ích vì noù khoâng daãn. Caùc xung ñieàu khieån thöôøng ñöôïc truyeàn ñeán SCR nhôø caùc
bieán aùp xung. Nhieäm vuï cuûa noù laø caùch ly maïch coâng suaát khoûi nguoàn taïo xung
kích.
4. Maïch kích SCR
Trong caùc boä bieán ñoåi coâng suaát duøng SCR, SCR vaø maïch taïo xung kích vaøo
cöïc ñieàu khieån cuûa noù caàn caùch ñieän. Töông töï nhö caùc maïch kích cho transistor, ta
coù theå söû duïng bieán aùp xung, hoaëc OPTO (xem hình 1.18).
17
 Maïch kích duøng bieán aùp xung, ñöôïc veõ treân hình 1.18.a. Sau khi taùc duïng xung
aùp leân maïch B cuûa transistor Q1, transistor Q1 daãn baõo hoøa laøm ñieän aùp UCC xuaát
hieän treân cuoän sô caáp cuûa bieán aùp xung vaø töø ñoù xung ñieän aùp caûm öùng xuaát hieän ôû
phía thöù caáp bieán aùp. Xung taùc duïng leân cöïc G cuûa SCR. Khi ngaét xung kích,
transistor Q1 bò ngaét, doøng qua cuoän sô caáp bieán aùp xung duy trì qua maïch cuoän sô
caáp vaø diode Dm.

MBA xung
+UCC SCR
MBA xung
+UCC SCR

Dm
Maïch taïo xung Dm
dao ñoäng

Maïch khueách ñaïi

Maïch khueách ñaïi
Q1 xung kích
Q1 xung kích

a) b)
Hình 1.18

Vieäc ñöa xung kích daøi vaøo cöïc G laøm taêng theâm toån hao maïch ñieàu khieån, do
ñoù coù theå thay theá noù baèng chuoãi xung (xung chuøm). Muoán vaäy, xung ñieàu khieån keát
hôïp vôùi tín hieäu ra cuûa boä ñieàu khieån xung vuoâng qua maïch coång logic AND tröôùc
khi ñöa vaøo cöïc B cuûa transistor Q1 (hình 1.18.b).
Maïch baûo veä SCR: Thoâng thöôøng, maïch RC maéc song song vôùi SCR (hình
1.17) coù theå söû duïng ñeå baûo veä choáng quaù ñieän aùp. Ngoaøi ra coøn haïn cheá khaû naêng
töï kích cuûa SCR khi taêng nhanh du / dt.
Sôû dó coù hieän töôïng töï kích laø vì trong caáu truùc cuûa SCR coù moät tuï kyù sinh noái
lieàn giöõa hai cöïc B cuûa Q1 vaø Q2. Khi taêng du / dt thì doøng naïp cho tuï kyù sinh
(iC = C.du/dt) raát lôùn coù theå ñuû ñeå kích Q1 vaø Q2 daãn baõo hoøa (hình 1.17).
Maïch coù theå keát hôïp vôùi cuoän khaùng baûo veä maéc noái tieáp vôùi SCR choáng söï
taêng nhanh doøng ñieän qua linh kieän (di/dt). Caùc giaù trò RC coù theå xaùc ñònh töø ñieàu
kieän giôùi haïn ñieän aùp treân linh kieän hoaëc ñeå cho ñôn giaûn coù theå söû duïng baûng tra
cöùu cung caáp bôûi nhaø saûn xuaát.
1.8 TRIAC (Triode AC Semiconductor Switch)
3.8.1 Caáu taïo
TRIAC – Triode AC Semiconductor Switch – goïi laø coâng taéc baùn daãn xoay chieàu
3 cöïc, ñöôïc caáu taïo töông töï nhö SCR nhöng daãn theo hai chieàu.
TRIAC goàm 4 lôùp baùn daãn gheùp noái tieáp nhau, töông ñöông vôùi 2 SCR khaùc loaïi
gheùp song song, nhö hình 1.19(a) – kyù hieäu vaø 1.19(b) – caáu truùc.
18
 MT2
MT2 MT2
N
P
SCR1 SCR2 N
G
G N
P N
MT1
MT1
MT1 G (b)
(a)

Hình 1.19. Kyù hieäu vaø caáu truùc cuûa TRIAC

Töø caáu truùc ñaëc bieät cuûa TRIAC treân hình 1.19(b) ta coù theå trieån khai caáu truùc
töông ñöông nhö hình 1.20.
MT2
(+) (-)
MT2

SCR1 SCR2
N1
P1 N1
P1 P1
N2 N2 N2 N2
N3 P2 N4 P2 P2
N3 N4

G G
MT1 G
(a) (b) (-) (+)
MT1
Hình 1.20. Caáu truùc töông ñöông vaø chieàu doøng ñieän cuûa TRIAC

Vì TRIAC töông ñöông 2 SCR khaùc loaïi maéc song song ngöôïc chieàu neân khi
xeùt hoaït ñoäng cuûa TRIAC ta xeùt treân hoaït ñoäng cuûa 2 SCR. TRIAC laø linh kieän coù
theå daãn doøng ñieän theo caû hai chieàu. Vì vaäy, ñònh nghóa doøng thuaän vaø doøng ngöôïc
khoâng coù yù nghóa töông töï cho caùc khaùi nieäm ñieän aùp ngöôïc. Vieäc kích daãn TRIAC
thöïc hieän nhôø xung doøng ñieän ñöa vaøo cöïc ñieàu khieån G.
Gioáng nhö SCR, khoâng theå ñieàu khieån ngaét doøng qua TRIAC. TRIAC seõ ngaét
theo quy luaät ñaõ ñöôïc giaûi thích ñoái vôùi SCR .
Ñaëc tính V-A cuûa TRIAC töông töï cuûa SCR. Do khaû naêng daãn ñieän caû hai
chieàu, ñaëc tính TRIAC coù daïng ñoái xöùng qua taâm toïa ñoä. Caàn coù theâm veà tröôøng
hôïp ñaët tính cöïc ñieàu khieån. Vieäc kích ñoùng TRIAC coù theå chia ra laøm nhieàu tröôøng
hôïp.

19
 Maêc duø coù theå taïo doøng kích coù daáu tuøy yù, nhöng thöïc teá vieäc kích thuaän lôïi
hôn khi doøng kích döông cho tröôøng hôïp doøng qua TRIAC laø döông vaø doøng kích
aâm khi doøng qua TRIAC aâm .

1.9 GTO
GTO ñöôïc vieát taét bôû i: Gate Turn Off Thyristor (SCR coù theå taét ñieän bôû i
cöïc coå ng).
1.9.1 Caáu taï o
GTO coù caá u taï o töông ñöông nhö SCR cuõ ng coù 4 lôù p baù n daã n PNPN xeáp
xen keõ vaø noái ra 3 cöï c laø anode, catode vaø gate. Ñieà u khaùc nhau giöõa GTO vaø
SCR laø GTO ñöôïc cheá taï o vôùi 2 transistor trong maïc h töông ñöông coù heä soá
khueác h ñaï i  khaù nhoû . Ñieå m khaùc bieä t nöõa laø coù theå kích ngaét cho GTO.

Gate Catode Catode (K)

A
IGQ IK IK

N
J3 Gate (G) IB Q1 G
P Q1
J2
IGQ
1
Q2 N
J 1 I K
P 1 2 K
IA Q2
Anode
c) Kyù hieäu
IA
a) Caáu truùc cô baûn b) Anode (A)

IA Maïch töông ñöông

Hình 1.21
IA
Ñoùng
Ñoùng

Ngaét
Ngaét

0 uAK 0 uAK

Ñaëc tính V-A thöïc teá Ñaëc tính V-A lyù töôûng

1.9.2 Nguyeâ n lyù hoaït ñoä ng Hình 1.22

a) b)

GTO ñöôïc kích ñoù n g baè ng xung ñieà u khieå n töông töï nhö SCR thoâ ng
thöôøn g. Ñieåm khaù c bieät so vôù i SCR laø xung ñieà u khieå n phaû i duy trì trong suoát
thôø i gian GTO daã n ñieä n. Ñeå kích ngaé t GTO, ngöôø i ta ñöa xung ñieä n aâ m lôù n
vaø o GK laøm Q1 ngaét vaø Q2 cuõn g ngaé t theo.
Nguyeâ n taéc naøy chæ aù p duïn g ñöôï c GTO maø khoâ ng aùp duï ng ñöôïc cho
SCR ñöôï c cheá taïo vôù i 2 transistor  raát lôù n. Neâ n duøn g I G kích daã n SCR coù trò
soá nhoû seõ cho ra doø ng IA lôùn . Khi muoá n ngöng SCR thì phaû i coù doø ng IG kích

20
ngöng khaù lôùn môù i laøm ngöng daã n ñöôï c SCR. Ñieà u naøy khoù thöï c hieä n trong
caù c maïc h ñieà u khieå n .
Ñoá i vôù i GTO ñeå thöï c hieä n ñöôïc nguyeân lyù kích ngöng nhö treâ n ngöôø i ta
chæ cheá taïo caùc loïa i GTO coâ ng suaá t trung bình ñeå cho doøn g I A vaø IG khoâ ng lôù n
laé m. Do coù  nhoû neâ n doøn g kích IG cuûa GTO lôùn hôn nhieàu laà n so vôù i caùc SCR
cuøn g coân g suaá t. GTO coù moät thoâ ng soá quan troï ng laø tyû soá giöõa doøn g IA vôù i
doøn g kích ngöng ôû cöï c cöïc I Goff goïi laø ñoä lôï i doøn g taé t thöôø ng khoaû ng 10 laàn .
I AON
Voff =  10 ( turn off current gain)
I GOFF
Ngoaøi khaû naê ng coù theå ñöôïc taét bôûi cöï c G, GTO coøn coù moät öu ñieå m laø
coù thôø i gian taét (turn off time) cuõn g xaáp xæ thôøi gian môû (turn on timer).

1.10 IGCT (Integrated Gate Commutated Thyristor)

1.10.1 Caáu taïo vaø chöùc naêng
Söï caûi tieán coâng ngheä cheá taïo GTO thyristor ñaõ daãn ñeán phaùt minh coâng ngheä
IGCT.
GCT (Gate Commutated Thyristor) laø moät daïng phaùt trieån cuûa GTO vôùi khaû
naêng keùo xung doøng ñieän lôùn baèng doøng ñònh möùc daãn qua catode veà maïch coång
trong 1  s ñeå ñaûm baûo ngaét nhanh doøng ñieän. Caáu truùc cuûa GCT vaø maïch töông
ñöông cuûa noù gioáng nhö GTO.
IGCT laø linh kieän goàm GCT vaø coù theâm moät soá phaàn töû hoã trôï, bao goàm caû
board maïch ñieàu khieån vaø coù theå goàm caû diode ngöôïc.
Ñeå kích ñoùng GCT, xung doøng ñieän ñöôïc ñöa vaøo cöïc ñieàu khieån laøm ñoùng
GCT töông töï nhö tröôøng hôïp GTO.
Ñeå kích ngaét GCT, tieáp giaùp PN Base – Emitter ñöôïc phaân cöïc ngöôïc baèng
caùch cung caáp ñieän aùp nguoàn ngöôïc chieàu. Ñieàu naøy laøm trieät tieâu doøng ñieän qua
catode vì toaøn boä doøng ñieän ñi qua catode seõ ñöôïc ñaåy sang maïch coång vôùi toác ñoä
raát nhanh vaø bieán GCT trôû thaønh moät transistor PNP.
1.10.2 Khaû naêng chòu taûi
Öu ñieåm chính cuûa IGCT theå hieän ôû caùc maët sau: Khaû naêng chòu aùp khoaù cao
ñeán 6KV (döï kieán seõ taêng leân ñeán 10KV) vôùi ñoä tin caäy cao; toån hao thaáp khi daãn
ñieän bôûi coù khaû naêng daãn nhö SCR; khaû naêng giôùi haïn doøng ngaén maïch söû duïng
maïch baûo veä chöùa cuoän khaùng haïn cheá di/dt (turn on snubber) vaø giaù thaønh thaáp do
taän duïng coâng ngheä Silicon vôùi möùc tích hôïp naêng löôïng cao.
Caùc thieát bò söû duïng IGCT coù coâng suaát thay ñoåi trong khoaûng 0,3 ñeán 5MW
cho caùc öùng duïng truyeàn ñoäng ñieän noùi chung, ñeán 5MW cho thieát bò oån ñònh ñieän
aùp (Dynamic Voltage Restorer), nguoàn döï phoøng (Dynamic UPS) vaø maùy caét, ñeán
20 MW ñoái vôùi caùc truyeàn ñoäng ñaëc bieät, 25MW ñoái vôùi maïch sieâu daãn töø SMES
(Supermagnetic Energy Storage) vaø 100MW cho thieát bò truyeàn taûi ñieän (Interties).

1.11 MCT (MOS Controlled Thyristor)

21
1.11.1 Caáu taïo vaø chöùc naêng
MCT coù caáu taïo keát hôïp coâng ngheä cuûa SCR vôùi öu ñieåm toån hao daãn ñieän
thaáp vaø khaû naêng chòu aùp cao vaø cuûa MOSFET vôùi khaû naêng ñoùng ngaét nhanh.
Trong ñoù MOSFET ñöôïc tích hôïp trong caáu truùc cuûa SCR ñeå thöïc hieän ñieàu
khieån quaù trình ñoùng ngaét linh kieän naøy. MCT ñöôïc ñieàu khieån qua cöïc MOS. Trong
coâng nghieäp thöôøng xuaát hieän caùc MCT loaïi P. Kyù hieäu vaø ñaët tính cuûa MCT ñöôïc
moâ taû treân hình 1.23.

A A

G G
N- MCT
P- MCT
K K

iA
iA
Ñoùng
Ñoùng

Ngaét
Ngaét

0 uAK 0 uAK

Ñaëc tính V-A thöïc teá Ñaëc tính V-A lyù töôûng

Hình 1.23

Ñeå kích daãn MCT, xung ñieän aùp aâm ñöôïc ñöa vaøo giöõa cöïc gate – anode.
Ñieàu naøy daãn ñeán vieäc ñoùng On – FET (P - FET) (trong khi ñoù cöïc “Off – FET” (N -
FET) vaãn bò khoùa) vaø kích thích lôùp cöïc ñeäm – Emitter cuûa transistor NPN Q1.
transistor Q1 vaø Q2 sau ñoù chuyeån sang traïng thaùi daãn ñieän.

Catode

Q1
Maïch töông ñöông
cuûa MCT
Q2
Q4
Gate Q3
Off- FET On- FET

22
 Ñeå ngaét MCT, ñieän aùp cöïc gate – anode chuyeån sang giaù trò döông. Ñieàu naøy
laøm Off – FET Q4 daãn ñieän vaø laøm noái taét maïch Emitter – lôùp ñeäm cuûa transistor
Q2. Transistor Q2 vì theá bò ngaét laøm MCT bò ngaét.
MCT coù ñoä suït aùp thaáp khi daãn ñieän (GTO) vaø thaáp hôn caû IGBT. Phöông phaùp
ñieàu khieån duøng xung ñieän aùp (nhö MOSFET, IGBT). Maïch laùi ñôn giaûn hôn so vôùi
GTO vì khoâng ñoøi hoûi xung doøng ñieän aâm kích cöïc G. Toác ñoä ñoùng ngaét cuûa MCT
nhanh hôn so vôùi GTO. Vì theá, MCT ñang daàn trôû thaønh linh kieän ñieàu khieån ngaét lyù
töôûng cho caùc taûi coù yeâu caàu suït aùp thaáp, toån hao thaáp vaø ñoùng ngaét nhanh.
1.11.2 Khaû naêng chòu taûi
MCT ñöôïc aùp duïng cho caùc tröôøng hôïp yeâu caàu ñieän trôû vaø ñoä töø caûm nhoû
vôùi khaû naêng chòu ñöôïc gai doøng ñieän lôùn vaø di / dt cao. MCT coù khaû naêng chòu
ñöôïc ñoä taêng doøng ñieän 1400kA/  s vaø giaù trò doøng ñænh 14kA.
MCT ñöôïc söû duïng laøm thieát bò phoùng naïp ñieän cho maùy bay, xe oâtoâ, taøu thuyû,
nguoàn cung caáp tivi. Khaû naêng chòu di / dt cao vaø gai doøng lôùn coøn môû ra höôùng
phaùt trieån duøng MCT cheá taïo caùc maùy caét vôùi öu ñieåm goïn nheï, giaù thaønh haï vaø
ñaùp öùng nhanh so vôùi maùy caét baùn daãn hieän taïi.

1.12 MTO (MOS Turn Off Thyristor)

1.12.1 Nguyeân taéc caáu taïo
Linh kieän MTO Thyristor ñöôïc phaùt trieån bôûi haõng SPCO (Silicon Power
Coperation) treân cô sôû coâng ngheä GTO vaø MOSFET. Chuùng khaéc phuïc nhöôïc ñieåm
cuûa GTO lieân quan ñeán coâng suaát maïch kích, maïch baûo veä vaø caùc haïn cheá cuûa tham
soá du / dt. Khoâng gioáng nhö IGBT tích hôïp caáu truùc MOS phuû leân toaøn boä tieát dieän
baùn daãn, MTO ñaët MOSFET treân phieán Silicon.
Caùc linh kieän coù caáu truùc töông töï thyristor nhö MTO vaø GTO thöôøng ñöôïc söû
duïng trong caùc tröôøng hôïp coù yeâu caàu coâng suaát lôùn nhôø ôû khaû naêng hoaït ñoäng gaàn
nhö moät coâng taéc hai traïng thaùi lyù töôûng coù toån hao thaáp ôû caû hai traïng thaùi (On) vaø
(Off).
Caáu truùc MTO goàm boán lôùp vaø hai cöïc ñieàu khieån: Moät cöïc ñieàu khieån kích
ñoùng vaø moät cöïc ñieàu khieån kích ngaét.
1.12.2 Khaû naêng chòu taûi
MTO thích hôïp cho caùc truyeàn ñoäng coâng suaát lôùn, ñieän aùp cao (> 3kV cho
ñeán 10kV), doøng ñieän lôùn hôn 4000A, ñoä suït aùp thaáp (thaáp hôn so vôùi IGBT) vaø cho
23
coâng suaát taûi trong phaïm vi 1MVA ñeán 20MVA do khaû naêng ñieàu khieån ñôn giaûn
vaø chòu ñöôïc aùp khoaù lôùn. MTO coù theå söû duïng cho caùc thieát bò ñieàu khieån coâng
suaát trong caùc heä thoáng ñieän (FACTS Controller) laøm vieäc treân nguyeân lyù PWM.
Caùc nguoàn ñieän döï phoøng coâng suaát lôùn (UPS) cuõng laø moät höôùng aùp duïng cuûa
MTO. khaû naêng ñieàu khieån caét nhanh vaø deã daøng cuûa MTO laøm cho noù coù theå öùng
duïng thuaän lôïi laøm caùc thieát bò caét doøng ñieän DC vaø doøng AC.

Q2
A
Turn off
Q1 G
G
FET
Turn off gate Turn on gate
K Turn on
K
Kyù hieäu Maïch töông ñöông
Hình 1.25

1.13. ETO (Emitter Turn – Off Thyristor)

1.13.1 Nguyeân taéc caáu taïo
Gioáng nhö MTO, ETO ñöôïc phaùt trieån treân cô sôû keát hôïp caùc coâng ngheä cuûa
GTO vaø MOSFET. ETO ñöôïc phaùt minh bôûi Trung Taâm Ñieän Töû coâng Suaát
Virginia (Virginia Power Electronics Center) hôïp taùc vôùi haõng SPCO. Kyù hieäu ETO
vaø maïch töông ñöông cuûa noù ñöôïc veõ treân hình 1.26
Linh kieän MOSFET Q1 maéc noái tieáp vôùi GTO vaø linh kieän MOSFET Q2 maéc
noái tieáp giöõa cöïc kích cuûa GTO vaø linh kieän MOSFET Q1. Thöïc teá, Q1 bao goàm moät
soá N – MOSFET vaø Q2 goàm moät soá P – MOSFET, chuùng ñöôïc thieát keá bao quanh
GTO ñeå giaûm toái ña caûm khaùng giöõa caùc linh kieän MOSFET vaø cöïc catode cuûa
GTO.
ETO coù hai cöïc ñieàu khieån: Moät cöïc cuûa rieâng GTO ñöôïc söû duïng ñeå ñoùng noù
vaø cöïc thöù hai laø cöïc kích vaøo cöïc MOSFET noái tieáp ñeå ngaét ETO.
ETO veà cô baûn goàm GTO coù trang bò theâm linh kieän phuï daïng MOSFET, noù
giuùp ngaét GTO nhanh vaø vì vaäy giaûm ñaùng keå toån hao maïch ñieàu khieån. Vôùi ñaëc
ñieåm nhö vaäy, chi phí maïch kích vaø maïch baûo veä giaûm ñaùng keå, ñoàng thôøi naâng cao
coâng suaát.

Catode

Catode
N-Mosfet P-Mosfet
Turn on Q1 Q2
24 Turn on
Turn off
25
1.14 GHEÙP VAØ BAÛO VEÄ CAÙC LINH KIEÄN BAÙN DAÃN
1.14.1 Baûo veä quaù doøng ñieän
Ñeå baûo veä ngaén maïch vaø quaù taûi veà doøng ñieän, thöôøng duøng aùptoâmaùt (CB).
Nguyeân taéc löïa choïn caùc thieát bò naøy laø theo doøng ñieän, vôùi Ibv = (1,11,3)Ilv. Doøng
baûo veä ngaén maïch cuûa aùptoâmaùt khoâng vöôït quaù doøng ngaén maïch cuûa maùy bieán aùp.
Khi laøm vieäc, caùc linh kieän baùn daãn phaûi ñöôïc laøm maùt ñuùng yeâu caàu.
Trong tröôøng hôïp doøng laøm vieäc quaù lôùn (so vôùi doøng cho pheùp laøm vieäc cho
pheùp khi coù xeùt tôùi ñieàu kieän taûn nhieät), ngöôøi ta phaûi tieán haønh maéc song song caùc
linh kieän baùn daãn.
Khi maéc song song caùc linh kieän baùn daãn, doøng ñieän chaïy trong caùc linh kieän
phaân boá khoâng ñeàu, bôûi vì caùc ñaëc tính V-A cuûa chuùng khoâng gioáng nhau. Ñeå giaûm
söï phaân boá khoâng ñeàu treân, ngöôøi ta coù theå maéc noái tieáp vôùi linh kieän vôùi caùc ñieän
trôû (hình 1.27.a). Vieäc söû duïng caùc dieän trôû chæ coù yù nghóa khi ñieän aùp rôi treân caùc
ñieän trôû laø khoâng ñaùng keå. Ñeå giaûm toån hao naøy coù theå thay theá ñieän trôû baèng caùc
cuoän daây ñieän caûm, thöôøng caùc cuoän daây naøy ñöôïc cheá taïo coù loõi khoâng khí (hình
1.27.b).
Vieäc caân baèng doøng ñieän caùc linh kieän ñöôïc thöïc hieän toát hôn khi cuoän
khaùng ñöôïc cheá taïo coù loõi theùp vôùi cuoän daây maéc ngöôïc nhau (hình 1.27.c).

R R L L L L

D1 D2 D1 D2 D1 D2

a) b) c)

Hình 1.27
1.14.2 Baûo veä quùa aùp cho thieát bò baùn daãn
Linh kieän baùn daãn noùi chung vaø baùn daãn coâng suaát noùi rieâng raát nhaïy caûm
vôùi söï thay ñoåi ñieän aùp. Nhöõng yeáu toá aûnh höôûng lôùn nhaát tôùi linh kieän baùn daãn maø
ta caàn coù phöông thöùc baûo veä laø:
- Ñieän aùp ñaët vaøo linh kieän lôùn quaù thoâng soá cuûa linh kieän.
- Xung ñieän aùp do chuyeån maïch cuûa linh kieän.
- Xung ñieän aùp töø phía löôùi xoay chieàu, nguyeân nhaân thöôøng gaëp laø do caét taûi coù
ñieän caûm lôùn treân ñöôøng daây.
- Xung ñieän aùp do caét ñoät ngoät bieán aùp non taûi.
- Quùa ñieän aùp do hieän töôïng seùt lan…
Ñeå baûo veä cho caùc linh kieän baùn daãn, caàn choïn ñuùng theo thoâng soá ñieän aùp ngöôïc.
26
 Sau khi tính ñöôïc trò soá ñieän aùp laøm vieäc cuûa linh kieän vaø tieán haønh choïn linh
kieän theo ñieän aùp. Trò soá ñieän aùp laøm vieäc cuûa linh kieän ñöôïc choïn phaûi lôùn hôn trò
soá tính toaùn. Trong tröôøng hôïp khoâng coù linh kieän coù ñieän aùp lôùn hôn, phaûi tieán haønh
maéc noái tieáp caùc linh kieän.
Khi maéc noái tieáp, yeâu caàu phaûi choïn caùc linh kieän coù ñaëc tính gioáng nhau, ñeå
ñaûm baûo söï phaân boá ñieän aùp treân caùc linh kieän laø nhö nhau. Tuy vaäy trong thöïc teá söï
phaân boá ñieän aùp treân caùc linh kieän thöôøng khoâng ñeàu nhau, do ñoù caàn phaûi phaân boá
laïi theo caùc bieän phaùp nhö treân hình 1.28.

D2 R2 D2 C2

D1 R1 D1 C1

a) b)
Hình 1.28

Baûo veä xung ñieän aùp do quaù trình ñoùng ngaét linh kieän baùn daãn thöôøng duøng
baèng caùc maïch RC maéc song song vôùi linh kieän baùn daãn nhö hình 1.29.a. Trò soá choïn
gaàn ñuùng R = (5  30); C = (0,5  4) F. Ñoàng thôøi maïch RC naøy coøn ñeå baûo veä
SCR khoûi hieän töôïng töï kích do hieän töôïng taêng aùp nhanh du/dt.
Ñeå baûo veä xung ñieän aùp töø löôùi ñieän, ta maéc song song vôùi taûi ôû ñaàu vaøo moät
maïch RC, nhaèm loïc xung nhö treân hình 1.29.b. Khi xuaát hieän xung ñieän aùp treân
ñöôøng daây, nhôø coù maïch loïc naøy maø ñænh xung gaàn nhö naèm laïi hoaøn toaøn treân ñieän
trôû ñöôøng daây. Trò soá R = (5  20); C = 4 F.
Ñeå baûo veä linh kieän do caét ñoät ngoät maùy bieán aùp non taûi, trong ña soá caùc boä
bieán ñoåi ngöôøi ta thöôøng maéc moät maïch RC ôû ñaàu ra moät chænh löu caàu 3 pha phuï
baèng caùc diode coâng suaát nhoû nhö treân hình 1.29.c. Trò soá tuï C trong tröôøng hôïp naøy
thöôøng choïn trong khoaûng 10  200 F. Bieân ñoä xung khi ñoùng bieán aùp thöôøng nhoû
hôn nhieàu so vôùi ngaét, do ñoù maïch treân cho pheùp baûo veä quaù ñieän aùp trong caû hai
tröôøng hôïp naøy.

D2 D1

SCR C ~ D4 D3
C R C R
R D6 D5
C R R1 C
a) b) c) R2
Hình 1.29

27
 CAÂU HOÛI OÂN TAÄP CHÖÔNG I
1. Phaân loaïi caùc linh kieän baùn daãn theo khaû naêng ñieàu khieån?
2. Trình baøy ñaëc tính cô baûn cuûa diode?
3. Trình baøy ñaëc tính cuûa BJT?
4. Trình baøy maïch kích vaø baûo veä cuûa BJT?
5. Trình baøy caùc tính chaát cô baûn cuûa MOSFET ?
6. Trình baøy ñaëc tính cuûa MOSFET?
7. Neâu caùc maïch kích cuûa MOSFET?
8. Tính chaát cô baûn cuûa IGBT (Insulated Gate Bipolar transistor)?
9. Neâu nguyeân taéc hoaït ñoäng cuûa maïch kích SCR ?
10. Taïi sao caàn phaûi haïn cheá toác ñoä taêng doøng, taêng aùp treân SCR ?
11. Ñeå choïn moät phaàn töû baùn daãn (diode, MOSFET, SCR, transistor, TRIAC,
GTO … ) phaûi döïa treân caùc thoâng soá cô baûn naøo ?
12. Trình baøy caùc tính chaát cô baûn TRIAC ?
13. Phaân bieät vaán ñeà ñieàu khieån giöõa SCR vaø GTO, giöõa transistor thöôøng vaø
MOSFET, giöõa MOSFET vaø IGBT?
14. Neâu caùc phöông phaùp gheùp vaø baûo veä cho caùc linh kieän baùn daãn?

28