Wypracowanie Lalka!

„Lalka”, czyli jedno z najważniejszych dzieł w dorobku Bolesława Prusa, była publikowana
w „Kurierze Codziennym” w latach 1887 - 1889. Pierwsze wydanie książkowe ukazało się w
1890 r.

Powieść wpisuje się w nurt realizmu, który święcił triumfy w ówczesnej Europie. Także
polscy pozytywiści chętnie tworzyli w obrębie tego prądu. Kluczowe były dla nich walory
edukacyjne i poznawcze powieści realistycznych. Pozwalały one bowiem w krytyczny sposób
odnosić się do rzeczywistości, komentować niedawne wydarzenia i tworzyć diagnozy
palących społeczeństwo problemów.

Czas i miejsce akcji

Właściwa akcja „Lalki” toczy się w okresie niemal dwóch lat - od marca 1878 do późnej
jesieni 1879 r. Retrospekcje zawarte w „Pamiętniku starego subiekta” przywołują natomiast
czasy znacznie wcześniejsze - od lat 30 XIX stulecia (ze szczególnym uwzględnieniem
Wiosny Ludów i powstania styczniowego).

Głównym miejscem akcji powieści Bolesława Prusa jest Warszawa. Miasto ukazane zostało
w konwencji realistycznej, a więc z pełną zgodnością topograficzną. Pewne fragmenty dzieła
rozgrywają się w Paryżu, Zasławku i Skierniewicach. Przestrzenią działania bohaterów są
typowe dla epoki budynki - sklepy, kamienice, zamożne posiadłości arystokratów itp. - środki
komunikacji (pojazdy zaprzęgowe, pociągi), miejskie ulice i parki.

Problematyka

„Lalka” jest powieścią niezwykle rozbudowaną i złożoną. Dzięki retrospekcjom,

wspomnieniom bohaterów i licznym nawiązaniom do minionych czasów ukazuje ona
panoramę polskiego społeczeństwa na przestrzeni niemal całego półwiecza (od lat 30 do 70).
W rzeczywistości tej rozgrywa się niezwykły i bardzo zawiły wątek miłosny opowiadający o
uczuciu kupca galanteryjnego do arystokratki.

Pierwotny tytuł dzieła miał brzmieć „Trzy pokolenia”. Zdaniem Prusa lepiej oddawałby on
charakter powieści, ułatwiał jej zrozumienie. Autor wielokrotnie podkreślał bowiem, iż
opowieść o uczuciu Wokulskiego do Łęckiej nie jest w utworze najważniejsza (choć stanowi
dominantę kompozycyjną).

Problematyka społeczna dzieła dotyczy głównie okresu przejściowego między dwiema mocno
kontrastującymi epokami - romantyzmem i pozytywizmem. Czas ten okazał się niezwykle
trudny z powodu klęski powstania listopadowego. Utracone nadzieje na niepodległość nie
były jedyną trudnością, z jaką mierzyli się ludzie odpowiedzialni za naród. W opłakanym
stanie była gospodarka ziem polskich, które pozostawały daleko w tyle za ówczesną Europą.
By naród mógł się rozwijać, konieczne było budowanie trwałych i stabilnych fundamentów.
Pozytywizm wniósł znaczne ożywienie w tej materii, postulując pracę u podstaw, pracę
organiczną, emancypację kobiet, asymilację Żydów oraz głosząc kult nauki i rozumu.
Sytuacja była jednak dalece trudniejsza, niż przypuszczać mogli teoretycy. Zmiany, choć
wprowadzane, przynosiły mizerne efekty, a w narodzie trwał postępujący rozkład. „Lalkę”
Prusa można odczytywać więc jako próbę wnikliwej oceny pozytywistycznych haseł, która
pozwoli wyciągnąć odpowiednie wnioski i poczynić należyte obserwacje.
Autor nie zapomniał jednak o świecie jednostek i respektowanych przez nie wartości, wszak
to one budują społeczeństwo. Z wielką precyzją nakreślił on przedstawicieli najważniejszych
warstw społecznych, starając się w wiarygodny sposób oddać ich życiowe priorytety.
Zestawienie ich na kartach powieści ukazuje różnice dzielące społeczeństwo. W takiej
rzeczywistości podejmują działania wyróżniające się jednostki. Brzemieniem wyniesionym z
poprzedniej epoki zdaje się być cechujący je idealizm, który utrudnia rozpoznanie
autentycznych problemów i kwestii wymagających natychmiastowej reakcji. Kuszą ich
wielkie cele, wspaniałe osiągnięcia. Tymczasem sukcesy osiągają ci, którzy twardo stąpają po
ziemi.

Wątek miłosny w „Lalce” jest nie tylko opowieścią o uczuciu. Płynnie przechodzi on w
refleksję nad ludzkim losem. Namiętność rzuca bohaterem niczym sztorm okrętem,
odbierając mu uczucie stabilizacji. Wokulski działa impulsywnie, pozwala sterować sobą
emocjom. Okazuje się marionetką w rękach miłości. Bardzo wyrazistym podsumowaniem jest
jedna z ostatnich scen z udziałem Ignacego Rzeckiego. Kiedy stary subiekt, rozczulony i
wzruszony, nakręcił zabawkowe figurki i obserwując je, powiedział: Marionetki!... Wszystko
marionetki!... Zdaje im się, że robią, co chcą, a robią tylko, co im każe sprężyna, taka ślepa
jak one...

Motywy

„Lalka” jest prawdziwą skarbnicą motywów literackich. Świat przedstawiony powieści Prusa
imponuje bogactwem miejsc, postaci i wydarzeń.

Motyw lalki można w utworze odczytywać na wiele sposobów. Jego dosłowną realizacją jest
proces między baronową Krzeszowską a Heleną Stawską o lalkę, która podobała się córce
przyjaciółki Wokulskiego. Gdy Mimi (bo tak nazywała ją dziewczynka) zaginęła,
arystokratka skierowała swe podejrzenia w stronę mieszkanki kamienicy. Okazało się jednak,
że kobieta nabyła zabawkę po obniżonej cenie u Wokulskiego.

Metaforyczne odczytanie motywu lalki wiąże się z interpretacją tytułu. Być może dotyczy on
Izabeli Łęckiej - kobiety niezwykle urodziwej (wręcz posągowej), lecz chłodnej, pozbawionej
autentycznych emocji. Także ludzkie działania zdają się w dziele Prusa przywodzić na myśl
marionetki.

Motyw miłości - miłość staje się sensem życia Stanisława Wokulskiego, gdy po raz pierwszy
widzi on pannę Łęcką. Z jego strony jest to uczucie namiętne i pełne gwałtownych emocji.
Zupełnie poświęca się on dążeniu do zdobycia Łęckiej, co skutkuje zaniedbaniami w sferze
interesów. Jednakże wizerunek panny Izabeli, który bohater nosi w sercu, jest
wyidealizowany, zupełnie nie koresponduje z rzeczywistością. Z kolei arystokratka nie
traktuje Wokulskiego jako mężczyzny godnego jej uczucia. Jest gotowa poślubić go w
ostateczności, jeśli nie znajdzie się nikt lepszy. Większą wartość od kupca zdają się mieć dla
niej jego pieniądze - klucz do wielu drzwi w arystokratycznym świecie.

W „Lalce” zawarte zostały zróżnicowane realizacje motywu miłości. Każdy z bohaterów

kocha inaczej. Arystokraci traktują miłość jako kaprys, chwilowy przejaw dobrej woli,
romantycy gotowi są poświęcić swoje życie dla miłości, pozytywiści i realiści mogą zaś
zrezygnować z uczucia, by dążyć do innych celów (Ochocki). Szczególnym przykładem jest
Alan Starski, dla którego miłość zdaje się być stanem nieistniejącym, lecz bardzo zręcznie
wykorzystywanym do mamienia kobiet.
Motyw kobiety - na kartach „Lalki” czytelnik poznaje bohaterki o różnych osobowościach i
odmiennym nastawieniu do życia. Łęcka jest chłodną i niedostępną arystokratką, która żyje w
pięknej iluzji. Helena Stawska ciężko pracuje na utrzymanie siebie, córki i matki, a przy tym
jest kobietą bardzo urodziwą i oczytaną. Pani Wąsowska - zamożna wdowa - jako
wyzwolenie postrzega możliwość nawiązywania kolejnych flirtów i romansów (w gruncie
rzeczy ma jednak świadomość, jak wartościowa jest prawdziwa miłość). Prezesowa
Zasławska to arystokratka w podeszłym wieku, która wciela w życie hasła pozytywistyczne,
dbając o dobro otaczających ją ludzi (jeśli tylko uważa ich za wartościowych).

Motyw miasta - „Lalka” ukazuje dwa wielkie europejskie miasta. Na kartach dzieła
Warszawa zostaje skontrastowana z Paryżem. Dzisiejsza stolica Polski, widziana oczyma
Wokulskiego, jest miejscem nieuporządkowanym i źle zorganizowanym. Wspaniałe dzielnice
i ulice przeplatają się z obszarami rozkładu i degeneracji. Paryż jawi mu się natomiast jako
olbrzymi organizm (porównanie do gąsienicy), który funkcjonuje w sposób ściśle
zaplanowany, dzięki czemu społeczeństwo jest bogate, a jego działaniom przyświeca wyższy
cel.

Motyw różnic klasowych - powieść Prusa bardzo wyraźnie eksponuje różnice między
poszczególnymi warstwami budującymi polskie społeczeństwo. Poszczególne grupy zdają się
żyć w odmiennych przestrzeniach, zupełnie nie dostrzegając ludzi spoza swego otoczenia.
Brak współpracy i wzajemnego wsparcia jest tutaj jedną z głównych przyczyn rozkładu
polskiego społeczeństwa.

Motyw powstania, walki o wolność - Ignacy Rzecki wyrusza w 1848 r. na Węgry, by

walczyć w powstaniu. W imię wolności gotów jest on oddać swe życie, pragnie żyć w
świecie, w którym narody zrzucą okrutne jarzmo. Swój udział w tym procesie traktuje jako
wyróżnienie i szansę na zmianę świata.

Stanisław Wokulski, głównie za sprawą Leona (tak na imię miał też brat Prusa), przyjaciela z
czasów młodości, bierze udział w powstaniu styczniowym. Walkę za wolność ojczyzny
okupuje zesłaniem do Irkucka. Nie marnuje tego czasu, dużo czyta, edukuje się, nawiązuje
wartościowe kontakty. Pragnie zmieniać świat inną drogą.

Czytaj więcej na https://www.bryk.pl/wypracowania/jezyk-polski/lektury/1012242-

wypracowanie-z-lektury-
lalka.html#utm_source=paste&utm_medium=paste&utm_campaign=firefox