JU SREDNJOŠKOLSKI CENTAR

„JOVAN DUČIĆ“
KNEŽEVO

MATURSKI RAD
MEĐUNARODNI TRANSFER TEHNOLOGIJA

UČENIK: MENTOR:
IVANA BUDIĆ JELENKO VUKOVIĆ
BANKARSKI TEHNIČAR

Kneževo, maj 2024. godina

MEĐUNARODNI TRANSFER TEHNOLOGIJA
SADRŽAJ

1. UVOD...............................................................................................................2

2. TRANSFER TOHNOLOGIJE..........................................................................4

3. VRSTE TRANSFERA TEHNOLOGIJA.........................................................7

3.1. NOVI MEHANIZMI TRANSFERA TEHNOLOGIJE.......................8

4. STRATEGIJA TRANSFERA TEHNOLOGIJA............................................10

5. SVJETSKO TRŽIŠTE TEHNOLOGIJE, STRUKTURA I

KARAKTERISTIKE...........................................................................................11

6. ZAKLJUČAK.................................................................................................13

7. LITERATURA................................................................................................15

1
1. UVOD

Nova faza naučne i tehnološke revolucije, koja je počela 50-ih godina. 20.
vijeka je omogućila revoluciju u strukturi međunarodne podjele rada i dovela do
pojave novog oblika međunarodnih ekonomskih odnosa – međunarodne naučne
i tehnološke razmjene. Međunarodna naučna i tehnološka razmjena - to je skup
ekonomskih odnosa između stranih izvođača u vezi sa korišćenjem rezultata
naučnih i tehničkih aktivnosti koje imaju naučnu i praktičnu vrijednost.

Uzroci, koji su doveli do brzog razvoja međunarodne razmjene

tehnologije:

1) na nivou zemlje – to je neujednačen razvoj različitih zemalja svijeta u

naučno-tehničkoj oblasti, povezan prije svega sa nedovoljnim iznosom izdataka
za istraživanje i razvoj u većini zemalja i razlikom u namjeni njihove primjene.
Za razvijene zemlje, sticanje tehnologije doprinosi modernizaciji proizvodnog
aparata u različitim industrijama. Za zemlje u razvoju to je sredstvo za
prevazilaženje tehnološke zaostalosti i stvaranje sopstvene industrije, usmjerene
na zadovoljenje domaćih potreba;

2) na nivou organizacije (firme), sticanje tehnologije doprinosi:

Rješavanje konkretnih ekonomskih i naučno-tehničkih problema; prevazilaženje
ograničene naučno-tehničke baze pojedinačnog preduzeća, nedostatka
proizvodnih kapaciteta i drugih resursa, dobijanje novih strateških razvojnih
mogućnosti.

Vodeću ulogu na globalnom tržištu tehnologije imaju razvijene zemlje:

Velika Britanija, Njemačka, SAD, Francuska i Japan, koje kontrolišu više od
60% ovog tržišta. Međutim, SAD i Evropska unija , po udjelu potrošnje na
istraživanje i razvoj u BDP-u, zauzimaju samo 7, odnosno 11 redova na
globalnom nivou, što teško da će obezbijediti očuvanje njihovih trenutnih
pozicija na globalnom tržištu tehnologija u budućnosti.

Svjetska ekonomska kriza 2007-2010 je istakla probleme

monoorijentisanog razvoja zemalja u razvoju i zemalja sa privredama u
tranziciji. Ekonomski rast u prethodnim godinama u velikoj mjeri je rezultat
izvoza niskotehnoloških proizvoda za kojima je tražnja cjenovno neelastična.
Tako je blagi pad tražnje za proizvodima rudarske, metalurške, naftne,
poljoprivredne i hemijske industrije doveo do značajnog pada cijena za njih,
značajnog smanjenja prihoda od izvoza i duboke krize u nacionalnim
privredama. Potreba za ubrzanim razvojem naučno intenzivnih industrija,
formiranje sopstvenih korporacija usmjerenih na proizvodnju visokotehnoloških

2
proizvoda je konačni zahtjev. Strukturno prestrukturiranje nacionalnih privreda
može se postići samo kroz implementaciju niza mjera državne podrške
stvarajući sopstvene visoke tehnologije i njihov uvoz.

Pravni okvir za funkcionisanje međunarodne razmjene tehnologije

obezbeđuje međunarodni kodeks ponašanja za transfer tehnologije, sporazum
STO o aspektima prava intelektualne svojine, odbor za transfer tehnologije
Konferencije Ujedinjenih nacija o trgovini i razvoju, svjetska organizacija za
intelektualnu svojinu, koordinacioni odbor za kontrolu izvoza, sastanak
stručnjaka za bezbijednost i tehnologiju.

Ako se naučno-tehnički progres shvati kao razvoj nauke i naknadna

primjena njenih rezultata u industrijskim odnosima, onda je sadašnja faza
naučno-tehnološkog progresa (NTR) tok inovacija koji se širi po zakonima u
određenim pravcima. Dakle, naučno-tehnički napredak koji postoji u uslovima
industrijskog društva usmjeren je na povećanje efikasnosti proizvodnje i
rješavanje problema zadovoljavanja kvantitativnih i djelimično kvalitativnih
potreba društva. Potrošačka dobra u postindustrijskom društvu usmjerena su na
zadovoljenje potreba društva i smanjenje negativnih posljedica razvoja faze
industrijske tehnološke proizvodnje.

Kontinuirano širenje globalnog tržišta tehnologije i velika brzina

tehnološke nadogradnje povećavaju cijenu proizvoda koji se prodaju na
svjetskom tržištu u odnosu na tržište dobara i usluga, što je posljedica visoke
rentabilnosti novih tehnologija i njihove odlučujuće uloge. u procesu
proizvodnje. Tako američka Nacionalna naučna fondacija napominje da je na
svaki dolar uložen u istraživanje i razvoj kompanija sa do 100 zaposlenih
implementirala 4 puta više inovacija od kompanija sa 1.000-10.000 ljudi i 24
puta više od kompanija sa više od 10.000 ljudi.

Dakle, tehnološke kompanije i sve što je u vezi sa njihovom djelatnošću

čine važan element u organizacionoj strukturi savremene globalne društvene
proizvodnje. Naučno-tehnološki napredak ne samo da je revolucionisao
strukturu međunarodne podjele rada, već je proširio obim njenog razvoja, doveo
do pojave novog oblika ekonomskih odnosa - međunarodne naučne, tehničke i
industrijske saradnje.

3
2. TRANSFER TOHNOLOGIJE

Riječ transfer vodi porijeklo od latinskog “transfero”, što znači prenosim,

premiještam. Transfer tehnologije (prenos tehnologije) je složen pojam
multidisciplinarnog sadržaja i predstavlja sve oblike razmjene, prodaje i prenosa
tehnološkog znanja i materijalnih tehnoloških komponenti od mjesta njihovog
nastanka do mjesta budućeg korisnika. Ako tehnologiju u najširem smislu
definišemo kao zbir tehnoloških znanja, proizvodnih postupaka i organizacionih
pristupa potrebnih za transformaciju inputa u konačne proizvode i usluge onda
prenos tehnologije uključuje prvenstveno sledeće komponente:

a) osnovno tehnološko znanje: o proizvodima i proizvodnim procesima i

povezani s njima inženjering,
b) tehničke i ekonomske usluge za:
• projektni menadžment (priprema novih projekata, predinvesticione
studije itd.),
• projektovanje, izgradnja, montaža i nadzor nad izgradnjom novih
proizvodnih kapaciteta (projektni i građevinski inženjering),
• obezbijeđivanje nove prozvodnje, održavanje i kontrola kvaliteta
proizvoda (proizvodni inženjering),
• planiranje, testiranje i menjanje proizvoda, procesa i proizvodne
opreme (istraživanje i razvoj - IR).
c) poslovodne i upravljačke usluge u organizaciji i implementaciji novih
investicionih projekata; vođenje i upravljanje odnosno kontrola
funkcionisanja proizvodnih kapaciteta uključujući nabavno-proizvodnu
i prodajnu funkciju,
d) ostale aktivnosti povezane s izgradnjom proizvodnih kapaciteta i
montažom investicione opreme.

Fenomen transfera tehnologije postoji od nastanka tehnološkog progresa u

društvu i pretpostavlja se da će on dobijati sve veći značaj u budućnosti. Mnoge
zemlje u razvoju zbog nedostatka sredstava za skupa fundamentalna i
primjenjena istraživanja svoj tehnološki razvoj baziraju na transferu i kupovini
tehnologije. U većini bivših kolonija, pogotovu afričkih, borba s ekonomskom
zaostalošću komplikuje se zbog teškoća u razvoju vlastite industrije, usljed
vjekovne agrarno-sirovinske specijalizacije ekonomike. Ove zemlje nemaju
finansijskih sredstava ni za fundamentalna istraživanja, ni za kupovinu novih
tehnologija. Transfer tehnologije se kroz istoriju ispoljavao na različite načine –
preko osvajanja, migracija, putovanja, trgovine itd. Termin transfer tehnologije
uveden je u SAD 1940. godine kada je federalna vlada postala odgovorna za
istraživanja i razvoj na nacionalnom nivou. Primarni ciljevi su bili istraživanja u
vojne svrhe, istraživanja u domenu nuklearne energije i kasnije, kosmička

4
istraživanja. Poslije drugog svjetskog rata SAD su transferom tehnologije
značajno doprinijele obnovi ratom razorene zapadne Evrope. Pad kolonijalizma
za vrijeme i poslije drugog svjetskog rata rezultirao je proširivanjem kruga
zemalja kojima je bio neophodan transfer tehnologija za razvoj nacionalne
industrije. Međutim politička nezavisnost ne predstavlja potpunu nezavisnost.
Većina bivših kolonija ostale su praktično u istim feudalno-agrarnim okovima
ekonomske zavisnosti. Mnoge od njih su još dugo ostale ekonomski zaostale i
zavisne od bivših metropola. Kolonijalizam se modernizovao i transformisao u
neokolonijalizam.

Transfer i difuzija tehnologije postaju u savremenim međunarodnim

ekonomskim uslovima – pored transfera kapitala i ljudskih potencijala – osnovni
faktor privrednog razvoja, pogotovu za zemlje u razvoju koje ne mogu ostvariti
moderna tehnološka dostignuća vlastitim snagama. Međunarodni transfer
tehnologije poprima nove dimenzije zbog ekspanzije nekih ključnih tehnologija
koje postaju nosioci postindustrijskog društva. Tehnologije – naročito one koje
se zasnivaju na informacionoj tehnologiji i novim materijalima – mogu bitno
uticati na mijenjanje strukture pojedinih nacionalnih privreda, povećanje
međunarodne razmjene robe i usluga, na integracione procese pojedinih
ekonomskih grupacija ili sektora. S druge strane, nove tehnologije
(Kompjuterski integrisana proizvodnja: Computer Integrated manufacturing-
CIM, Computer Aided Planing CAD, Computer Aided Manufacturing CAM)
mijenjaju karakter ne samo proizvodnje nego čitavog ljudskog života i rada.
Mnogo autora bavilo se pitanjem transfera tehnologije. Po nekima, to je proces
kojim se nova naučna znanja uključuju u tehnologiju, vodeći tako sistem do
nove tehnologije. Danas se ovaj termin koristi za pokrivanje širokog spektra
aktivnosti koje uključuju tok informacija od univerzitetske laboratorije do
odgovarajućih odjeljenja kompanije za primjenu u proizvodnji i za istraživanje i
razvoj. To uključuje proizvodnju, marketing, difuziju inovacija, određena
znanja, nove aplikacije postojeće tehnologije, licence, kao i proces kojim se
nauka i tehnologija raspoređuju kroz ljudske aktivnosti.

Drugi način da se transfer tehnologije predstavi je kao komunikaciju dva

sistema, od kojih jedan (davalac tehnologije) posjeduje tehnologiju, a drugi
(primalac tehnologije) ima potrebu za tom tehnologijom i posjeduje sposobnost
njenog prihvatanja, uvođenja, primjene i implementacije. Od njihove interakcije
i kompatibilnosti zavisi uspjeh transfera i efikasnost implementirane tehnologije.
Sledeća definicija jasnije određuje transfer tehnologije: “Transfer tehnologije
predstavlja multilateralan tok informacija i tehnika peko granica različitih
oblasti nauke, tehnologije i praktične primjene. On obuhvata: prenošenje
rezultata istraživanja na radne operacije; ubrzavanje primjene rezultata
istraživanja u industriji; prenos nauke i tehnologije svakom potencijalnom

5
korisniku.”. Transfer tehnologija može se obavljati između različitih zemalja,
unutar jedne zemlje, između različitih proizvodnih sistema, različitih preduzeća,
kompanija, firmi, fabrika, naučnih institucija. Ova vrsta transfera je
najintenzivnija u razvijenim zemljama s visokim tehnološkim potencijalima.
One vrhunsku tehnologiju često razmjenjuju međusobno. Postoje različite
klasifikacije transfera tehnologije. Ukoliko se on obavlja između različitih
zemalja naziva se međunarodnim transferom. Međunarodni transfer tehnologije
predstavlja internacionalni promet tehnologija, metoda i popratnih materijala
neophodnih za razvoj proizvodnih i neproizvodnih sfera. Zbog mogućnosti
globalnih komunikacija transfer tehnologije ne može se geografski ograničiti.

Globalni transfer obezbjeđuju konsalting firme, što uključuje:

• identifikaciju raspoloživih internacionalnih tehnologija,

• identifikaciju internacionalnih kupaca tehnologija,
• promociju novih tehnologija u stranim zemljama,
• marketing tehnologija.

6
3. VRSTE TRANSFERA TEHNOLOGIJA

U zavisnosti od stepena komercijalne upotrebljivosti tehnološkog znanja,

razlikujemo dva pravca transfera tehnologija: vertikalni i horizontalni.
Vertikalni smijer podrazumjeva prenos znanja i rezultata iz fundamentalnih
nauka i baznih istraživanja, preko primjenjenih u razvojna istraživanja.
Vertikalni transfer znanja i tehnologije se obavlja u cjelokupnom inovacionom
lancu – od fundamentalnih (osnovnih) i primjenjenih istraživanja do inovacija i
razvoja proizvoda, opreme i zamjene zastarjele tehnologije novom. Horizontalni
smijer podrazumijeva prenos tehnologije iz različitih firmi i grana proizvodne i
neproizvodne djelatnosti u druge firme i industrijske grane u istim ili različitim
geografskim područjima. Horizontalni transfer tehnologije omogućava
korišćenje tehnoloških inovacija bez spostvenih istraživanja (ili s minimalnim
obimom istraživanja, neophodnim za adaptaciju nove tehnologije).

Pribavljanje tehnologije pomoću horizontalnog komercijalnog transfera

vrši se:

1. Kupovinom opreme;
2. Kupoprodajom prava intelektualne svojine koja obuhvata
industrijsku svojinu i autorsko pravo;
3. Višim oblicima saradnje u okviru: dugoročne proizvodne
kooperacije, poslovno-tehničke saradnje, zajedničkih ulaganja u
preduzetničke firme.

Pod transferom tehnologije putem zajedničkih ulaganja podrazumijevaju

se svi oblici kooperacije inopartnera (razmjena tehnologija, sirovinskih i
energetskih resursa, ulaganja finansijskih resursa, pribavljanje proizvodne,
dijagnostičke i transportne opreme, razmjena stručnjaka i rezultata daljeg
usavršavanja tehnologije). Transfer tehnologije putem zajedničkih ulaganja i
kooperacije predstavlja nov kvalitet u odnosu na transfer tehnologije putem
kupovine opreme i licenci. Ovde je postignuta zainteresovanost inostrane firme
da se dogoročnije veže za partnera, da obezbijedi sve neophodne komponente za
proizvodnju i dalji razvoj tehnologije s obzirom da inostrana firma učestvuje i u
raspodjeli dobiti.

7
 Slika 1 - Oblici transfera tehnologija

3.1. NOVI MEHANIZMI TRANSFERA TEHNOLOGIJE

U industriji, poboljšana tehnologija može značiti poboljšan gotov

proizvod ili poboljšanu uslugu. S transferom tehnologije, znanje može bit
usmjereno ka proizvodnji boljih proizvoda ili obavljanju usluga na brži i jeftiniji
način. U današnjoj globalnoj ekonomiji, američka originalnost se takmiči s
drugim naprednim ekonomijama širom svijeta. U cilju održavanja tempa, brz
tehnološki transfer je kritičan. U stvari, danas se nova tehnologija uvodi deset
puta brže nego što je to bio slučaj prije deset godina. Jedan od novih metoda
transfera tehnologija jeste prenos informacija o novim tehnologijama putem
Interneta ili specijalizovanih kompanija koje se bave traženjem tehnoloških i
naučnih informacija i povezivanjem potencijalnih partnera: davalaca i primalaca
modernih tehnologija (LINK sistemi). Sistem javnih i privatnih
kompjuterizovanih informacionih baza i Internet omogućuju ukupan pristup
svim svjetskim tehnologijama.

Proces transfera tehnologije obuhvata:

 elektronsko traženje izvora objavljene tehnologije,

 analizu informacija,

8
  eliminisanje nebitnih informacija,
 naglašavanje najznačajnijeg materijala,
 pripremu podesnih tekstualnih dokumenata,
 lični kontakt s tehnološkim ekspertima,
 procjenu i primjenu dobijenih rezultata,
 pripremu tehničkih izvještaja.

Usluge transfera tehnologije uključuju:

 pomoć kompanijama da usavrše karakeristike proizvoda ili usluge,

 uvedu nove proizvode ili usavrše svoje procese, i
 dentifikovanje potrebne ekspertize,
 lociranje izvora poboljšane tehnologije i ostvarenje veze,
 pomoć kompanijama uvođenjem novih tehnologija radi
zadovoljavanja potreba,
 kooperativno istraživanje i razvojne sporazume, obuku za
usvajanje nove tehnologije,
 pristup specijalizovanoj ekspertizi,
 snižavanje troškova poboljšanjem postojećih procesa,
 skraćivanje vremena između istraživačke i razvojne faze i
proizvodne ili uslužne komercijalizacije.

9
4. STRATEGIJA TRANSFERA TEHNOLOGIJA

Strategija „transfera“ se sastoji u korišćenju inostranog naučno-tehničkog

potencijala i prenošenju inovacija u sopstvenu privredu. Nju je, na primjer, u
poslijeratnom periodu sproveo Japan, koji je od SAD, Engleske, Francuske i
Rusije kupio licence za visokoefikasne tehnologije za savladavanje proizvodnje
najnovijih proizvoda koji su bili traženi u inostranstvu, a na osnovu čega je
stvorio sopstveni potencijal, koji je naknadno obezbedio čitav inovacioni ciklus
– od osnovnih istraživanja do napretka u postizanju svojih rezultata u zemlji i na
svjetskom tržištu. Kao rezultat toga, izvoz japanske tehnologije premašio je njen
uvoz, a zemlja je, između ostalog, napredovala u fundamentalnoj nauci.

Japan je živopisan primjer sprovođenja selektivne naučne i tehnološke

politike, o čemu svjedoči ciljana priroda sticanja licenci od strane njegovih
kompanija: 50-te godine - poboljšanje kvaliteta i efikasnosti proizvoda; 60-e -
smanjen intenzitet rada; 70-te - smanjenje troškova energije, goriva i
sirovina; 80-te - isto plus postizanje tehnološke nezavisnosti.

Strategija „zaduživanja” je da, raspolažući jeftinom radnom snagom i

koristeći sopstveni naučno-tehnički potencijal, zemlje ovladaju proizvodnjom
proizvoda koji su se ranije proizvodili u razvijenijim zemljama, doslijedno
povećavajući sopstvenu inženjersku i tehničku podršku proizvodnji. Nadalje,
postaje moguće obavljati njihov istraživačko-razvojni rad, kombinujući državne
i tržišne oblike svojine. Ova strategija je usvojena u Kini i velikom broju
zemalja jugoistočne Azije. Klasičan primjer je stvaranje konkurentne
automobilske industrije, IT visokih performansi , potrošačke elektronike u
Južnoj Koreji.

SAD, Engleska i Francuska drže se strategije „izgrađivanja“. Ona leži u

tome što na osnovu korišćenja sopstvenog naučno-tehničkog potencijala,
privlačenja stranih naučnika i stručnjaka, integrišući fundamentalnu i
primijenjenu nauku, zemlje stalno stvaraju nove proizvode, visoke tehnologije
koje se primjenjuju u proizvodnji i društvenoj sferi. Stoga se na državnom nivou
sticanje tehnologije u inostranstvu može posmatrati kao svojevrsni
„kompenzator” za nedovoljnu potrošnju na istraživanje i razvoj u neosnovnim
oblastima.

Međunarodna naučno-tehnička razmjena i saradnja posebno je značajna

za tehnološki orijentisane kompanije i organizacije koje su se oslanjale na
visoku konkurentnost svojih proizvoda i usluga. Često slijede strategiju da „ne
proizvode ono što je relativno jeftinije ili bolje, već ono što niko drugi (još) ne
može da proizvede”.

10
11
5. SVJETSKO TRŽIŠTE TEHNOLOGIJE, STRUKTURA I
KARAKTERISTIKE

Heterogenost naučnog i tehnološkog progresa, prisustvo različitih oblika

nauke i tehnologije, s jedne strane, i različitih kanala transfera tehnologije, s
druge strane, doveli su do heterogenosti globalnog tržišta tehnologije i do
formiranja takvih segmenata kao što su:

- tržište patenata i licenci;

- tržište naučno intenzivnih tehnoloških proizvoda;
- visokotehnološko tržište kapitala;
- tržište naučnih i tehničkih stručnjaka.

Sledeće brojke daju predstavu o veličini segmenata tržišta tehnologije:

globalno tržište licenciranja se približilo 30 milijardi dolara i brzo
raste; globalno tržište naučno intenzivnih proizvoda iznosi 2,3 triliona dolara
godišnje; direktne strane investicije su 1397. godine premašile 827 milijardi
dolara, od čega se, prema različitim procenama, 10-20% investicija može
pripisati visokotehnološkom kapitalu. Prema prognozama, do 2015. godine
potražnja za visokotehnološkim mašinama i opremom dostići će 3,5-4 triliona
dolara.

Sektorska struktura tehnološkog tržišta mijenja se u zavisnosti od naučno-

tehnoloških razvojnih ciljeva zemalja. U 40-im i 50-im godinama 20. vijeka
glavni cilj je bio obezbijeđenje vojno-tehničke nadmoći, a 1960-ih i 1980-ih
godina ovaj cilj je dopunjen zadacima obezbjeđivanja stabilnih stopa privrednog
rasta i povećanja globalne konkurentnosti pojedinih industrija. Od 1990-ih,
zemlje su pomjerile prioritete politike nauke i tehnologije ka informacionim
uslugama, medicini, životnoj sredini i drugim aspektima održivog rasta i
poboljšanja kvaliteta života. Stoga je predstavljena savremena struktura
globalnog tehnološkog tržišta industrija sa intenzivnim industrijskim znanjem ,
uključujući: električnu, elektronsku, hemijsku, farmaceutsku, komunikacionu
proizvodnju, instrumentaciju, vazduhoplovstvo, automobilsku industriju.

Ovo je jedno od svjetskih tržišta koje se najintenzivnije razvija posljednjih

decenija, jer tehnološka razmjena po svojim dinamičkim parametrima
preovladava tradicionalnim globalnim ekonomskim tokovima robe i novčanog
kapitala. Globalno tehnološko tržište je bolje razvijeno od nacionalnog, čak i
ako se uzme u obzir unutrašnja tehnološka razmjena bilo koje razvijene zemlje u
svijetu. Glavnu ulogu u ovom procesu imale su međunarodne korporacije, koje
su stvorile poseban mehanizam za razmjenu rezultata istraživanja i razvoja
između matičnih kompanija i zavisnih preduzeća. Ocjenjujući

12
ulogu međunarodne korporacije u svjetskom razvoju, autori četvrtog istraživanja
Centra UN za TNK zaključuju da je „najznačajniji doprinos ovih asocijacija dat
u oblasti transfera tehnologija”. Tehnološki jaz koji postoji između zemalja u
različitim fazama ekonomskog razvoja definiše najmanje dva nivoa strukture
tehnološkog tržišta:

a) visoke tehnologije kruže uglavnom između industrijalizovanih zemalja;

b) srednje i niske tehnologije mogu biti novina na tržištu zemalja u

razvoju i transformaciji i predmet tehnološke razmjene između njih i
unutar ovih grupa zemalja.

Ovo posljednje ima još jedno objašnjenje. Po pravilu, tehnologije

industrijalizovanih zemalja su radno, resursno i kapitalno intenzivne, dok su
tehnologije zemalja u razvoju i zemalja sa ekonomijom u tranziciji kapitalno,
radno i resursno intenzivne. Globalno tržište visoke tehnologije karakteriše
jedinstveno visoka koncentracija resursa u malom broju razvijenih zemalja: 40%
pripada Sjedinjenim Državama, 30% Japanu, 13% Nemačkoj (Rusija samo
0,3%).

Glavni konkurenti na globalnom tržištu visoke tehnologije su SAD i

Japan. Devedesetih godina prošlog vijeka ojačano je američko liderstvo u oblasti
internet tehnologija (u nauci i obrazovanju, trgovini i transportu, slobodno
vrijeme i telekomunikacijama) i elektronske trgovine između
kompanija. Istovremeno, statistika o patentima odražava značajne prednosti
japanskih firmi u dobijanju američkih patenata u poređenju sa američkim
firmama.

13
6. ZAKLJUČAK

Međunarodna tehnološka razmjena (transfer tehnologije) shvata se kao

ukupnost ekonomskih odnosa između različitih zemalja u vezi sa transferom
naučnih i tehnoloških dostignuća. Razvoj međunarodnog tržišta tehnologije
(međunarodna tehnološka razmjena) posljedica je ubrzanja naučno-tehnološkog
progresa (NTP). Ekspanzija istraživanja i razvoja (R&D) zahtijeva velike
finansijske izdatke, skupu opremu i visoko kvalifikovano osoblje. Ovo
primorava kompanije da učestvuju u međunarodnoj naučno-tehničkoj podjeli
rada. Brzi razvoj trgovine tehnologijom, naučnim i tehničkim saznanjima u
velikoj mjeri je rezultat značajnih razlika u tehničkom nivou pojedinih
zemalja. Sa ubrzanjem naučnog i tehničkog napretka, napredna oprema i
tehnologija su koncentrisane u maloj grupi industrijalizovanih zemalja i troše
ogromne količine novca na istraživanje i razvoj. Na primjer, u Sjedinjenim
Državama potrošnja na istraživanje i razvoj premašuje potrošnju za te svrhe u
Njemačkoj, Francuskoj, Engleskoj, Italiji i Japanu zajedno. Stoga je
najnaprednija naučna istraživanja koncentrisana u Sjedinjenim Državama. Japan
u velikoj mjeri koristi inostrano naučno i tehničko znanje, što mu je dalo priliku
da proizvodi nove proizvode unapređene sopstvenim naučnim istraživanjima.

Međunarodnu tehnološku razmjenu uspješno koristi i Njemačka, koja je

uz pomoć stranih licenci modernizovala proizvodnu bazu transportne, hemijske i
elektro industrije. Zemlje u razvoju, da bi bile konkurentne na svjetskom tržištu,
prinuđene su da razvijaju svoju tehničku bazu u istom pravcu kao i razvijene
zemlje. Kupovina napredne strane tehnologije je važno sredstvo za
prevazilaženje tehničke zaostalosti, stvaranje domaće industrije koja može da
zadovolji potrebe domaćeg tržišta i smanjenje zavisnosti od uvoza.
Produbljivanje međunarodne naučne i tehničke podjele rada dovodi do sve veće
specijalizacije preduzeća u užim oblastima nauke i tehnologije. Razmjena
naučnih i tehničkih znanja obezbjeđuje da pojedine zemlje koje nemaju dovoljno
finansijskih sredstava za istraživanje i razvoj ostvare visoke stope ekonomskog
razvoja korišćenjem naprednih tehnologija iz drugih zemalja. Na
međunarodnom tržištu tehnologije transfer tehnologije se odvija na
nekomercijalan i komercijalan način.

Prema ekspertima UNCTAD-a, međunarodni transfer tehnologije se

odnosi na transakcije zasnovane na „sporazumima između strana, bez obzira na
njihovu pravnu formu, koji za cilj ili jedan od svojih pravnih ciljeva imaju
prenos po licenci ili prenos prava industrijske svojine, prodaju ili bilo koji druga
vrsta usluga tehničkog prenosa“.

14
 Ne postaje svaka tehnologija roba. Tehnologija postaje roba koja se može
prodati samo pod određenim uslovima – ako se približi da postane roba u
određenom stadijumu „tržišta ideja“, odnosno kada se realna mogućnost
komercijalizacije ideje realizuje, testira, provjerava. , moguće oblasti upotrebe
se sprovode. Ali i u ovom slučaju proizvod-tehnologija mora imati prezentaciju,
odnosno ispuniti standardne zahtjeve proizvoda. U ovom obliku, tehnologija kao
roba može biti u vidu patenata, proizvodnog iskustva, znanja, eksperimentalnih
ili industrijskih modela opreme, aparata, druge opreme, kao i tehnologija u užem
smislu – kao metode za proizvodnju tehnoloških procesa. Sticanjem prezentacije
tehnologija postaje predmet transfera. Tehnologija-roba prolazi kroz određeni
životni ciklus od trenutka pojave do nestanka.

U jedinstvene tehnologije spadaju pronalasci i druga naučna i tehnička

dostignuća zaštićena patentima, koji sprečavaju konkurentske organizacije da ih
koriste. Ove tehnologije imaju novinu, najviši tehnički nivo i mogu se koristiti u
proizvodnji pod uslovima ekskluzivnog monopola. Takve tehnologije nastaju
kao rezultat istraživanja i razvoja i inventivne aktivnosti stručnjaka. Prilikom
određivanja cijene jedinstvene tehnologije na tržištu, uzima se u obzir njena
sposobnost da stvori maksimalan dodatni profit za svog kupca.

Jedinstvene i napredne tehnologije mogu donijeti dodatni profit svojim

kupcima, pa se prodaju po cijenama višim od prosječnog nivoa cijena analoga
tehnologije u relevantnoj industriji.

Tradicionalna (konvencionalna) tehnologija je razvoj koji odražava

prosječan nivo proizvodnje koji postiže većina proizvođača proizvoda u datoj
industriji. Ova tehnologija ne pruža svom kupcu značajne tehničko-ekonomske
prednosti i kvalitet proizvoda u poređenju sa sličnim proizvodima vodećih
proizvođača, te u ovom slučaju ne treba računati na dodatni (natprosječan)
profit. Njegove prednosti za kupca su relativno niska cijena i mogućnost
nabavke tehnologije provjerene na terenu. Tradicionalna tehnologija nastaje, po
pravilu, kao rezultat zastarjelosti i širokog širenja progresivne
tehnologije. Prodaja takve tehnologije se obično vrši po cijenama koje
nadoknađuju prodavcu troškove njegove pripreme i dobijanja prosječnog
profita. Zastarjela tehnologija se odnosi na razvoj koji ne obezbjeđuje
proizvodnju proizvoda prosječnog kvaliteta i tehničko-ekonomskih pokazatelja
koje postiže većina proizvođača sličnih proizvoda. Korišćenje takvog razvoja
pojačava tehnološku zaostalost njegovih vlasnika. Jedan od najčešćih načina
transfera tehnologije je trgovina licenciranjem.

15
7. LITERATURA

1. Milorad Unković, Osnovi ekonomije za IV razred ekonomske škole.

2. Dušan Marković, Osnovi ekonomije
3. Ljubo Jurčić - Međunarodna razmjena tehnologija kroz istoriju
4. Paul R. Krugman - Međunarodna ekonomija
5. Ivo Adrijanić - Međunarodno poslovanje
6. Mujo Fišo - Marketing u funkciji potrošača
7. Internet: www.wikipedia.org
www.znjanje.org
www.scribd.com

16