Terror hitlerowski i zbrodnie niemieckie wobec

narodu polskiego

Wprowadzenie
Przeczytaj
Audiobook
Sprawdź się
Dla nauczyciela

Bibliografia:

Cytat za: Szymon Datner: Zbrodnie Wehrmachtu na jeńcach wojennych w II wojnie

światowej. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1961, s. 51.
Cytat za: O. Augustyn, Za drutami obozu koncentracyjnego w Oświęcimiu, Kraków 1945, s. 6.
Cytat za: Władysław Bartoszewski, Polacy, Żydzi, okupacja, Kraków 2016, s. 74-75.
Źródło: Bartłomiej Grudnik, Niemcy przekonywali więźniów jadących na rozstrzelanie w
Palmirach, że jadą na roboty rolne, www.dzieje.pl. Cytat za: Bartłomiej Grudnik, Niemcy
przekonywali więźniów jadących na rozstrzelanie w Palmirach, że jadą na roboty rolne,
www.dzieje.pl.
Cytat za: Władysław Bartoszewski, Polacy, Żydzi, okupacja, Kraków 2016, s. 73-74.
Źródło: Mowa Adolfa Hitlera, wygłoszona w Reichstagu 6 października 1939 r. Cytat za:
Dokumente der Deutchen Poli k. Bd. VII, 1, Berlin 1940, s. 347.
Cytat za: Oblężenie Warszawy w fotografii Juliena Bryana, red. J.Z. Sawicki, T. Stempowski,
Warszawa 2010, s.29.
Źródło: Rozporządzenie celem zwalczania czynów gwałtu w Generalnym Gubernatorstwie. Z
dnia 31 października 1939 r.
Cytat za: K. Brandys, Miasto niepokonane, Warszawa 1972, s. 151-152; [w:] Dariusz Kaliński,
Bilans krzywd. Jak naprawdę wyglądała niemiecka okupacja Polski, Kraków 2018, r. IV, s. 62-
68.
 Terror hitlerowski i zbrodnie niemieckie wobec narodu
polskiego

Więźniowie Pawiaka powieszeni przez Niemców 11 lutego 1944 r. na ulicy Leszno w Warszawie. Aby
dowiedzieć się więcej o ofiarach widocznych na zdjęciu, zapoznaj się z audiobookiem.
Źródło: Wikimedia Commons, domena publiczna.

„Zniszczenie Polski jest naszym pierwszym zadaniem. Celem musi być nie dotarcie do
jakiejś oznaczonej linii, lecz zniszczenie żywej siły. […] Podam dla celów propagandy jakąś
przyczynę wybuchu wojny, mniejsza z tym, czy będzie ona wiarygodna, czy nie. Zwycięzcy
nikt nie pyta, czy powiedział prawdę, czy też nie. W sprawach związanych z rozpoczęciem
i prowadzeniem wojny nie decyduje prawo, lecz zwycięstwo. Bądźcie bez litości! Bądźcie
brutalni!”

Takimi słowami Adolf Hitler przedstawił plan wojny z Polską wyższym dowódcom
Wehrmachtu, zgromadzonym w Obersalzbergu 22 sierpnia 1939 r. Po rozpoczęciu ataku
Niemcy zastosowali się do dyrektywy Hitlera. Brutalność i bezlitosny terror nie dotknął
jednak tylko polskich żołnierzy, ale przede wszystkim ludność cywilną.

*Źródło: Okupacja i ruch oporu w dzienniku Hansa Franka 1939‐1945 , oprac. S. Płoski, L. Dobroszycki i in., t.1: 1939 - 1942,

Warszawa 1972, s. 98.

Źródło: Contentplus.sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.

Twoje cele

Scharakteryzujesz metody terroru, które Niemcy stosowali na podbitych terenach

już od pierwszych dni wojny.
Wyjaśnisz, jakie plany mieli Niemcy wobec Polaków po zajęciu terytorium II RP.
Wskażesz miejsca szczególnie związane z kaźnią oraz męczeństwem polskich
obywateli w trakcie wojny.
Ocenisz, czy wszystkie niemieckie zbrodnie wobec Polaków wynikały z tych samych
pobudek.
Przeczytaj

Terror od pierwszych dni wojny

Generalne Gubernatorstwo, obszar II Rzeczypospolitej niewcielony do Rzeszy, Niemcy
zamierzali przekształcić w rolnicze zaplecze swojego państwa. Polacy mieli stanowić tam
jedynie niewolniczą siłę roboczą. Niemcy, inaczej niż Sowieci, nie oczekiwali
jakiegokolwiek poparcia ideologicznego ze strony polskiej ludności. Jako przedstawiciele
„rasy panów” wymagali od niej bezwzględnego posłuszeństwa i nie zależało im na zdobyciu
przychylności dla swoich działań.

Widok na zniszczone 1 września 1939 r. centrum Wielunia. Miasto nazywane jest „polską Guernicą”.
Przypomnij sobie, co wydarzyło się w tej hiszpańskiej miejscowości w 1936 r.
Źródło: Wikimedia Commons, domena publiczna.

W sierpniu 2009 r. polski Instytut Pamięci

Narodowej oszacował, że liczba polskich ofiar
II wojny światowej wynosi pomiędzy 5,6 a 5,8
mln ludzi. Pod okupacją niemiecką zginęło
ok. 2,77 mln osób.

Naród polski doświadczył ze strony

hitlerowskich Niemiec wszelkiego rodzaju
zbrodni. Według orzeczenia
Międzynarodowego Trybunału Wojskowego
w Norymberdze z 1946 r. zalicza się do nich:
planowanie, rozpoczęcie i prowadzenie
wojny napastniczej, morderstwa dokonywane
na jeńcach wojennych i ludności cywilnej,
masowa eksterminacja w obozach, pokazowe
egzekucje, łapanki uliczne, praca
niewolnicza, wysiedlenia ludności, celowe
burzenie miast, wsi oraz osiedli, grabież dóbr
kulturalnych, majątku i niszczenie skarbów
kultury narodowej, wynarodowienie
i germanizacja, prześladowania na tle
politycznym, rasowym i narodowościowym,
niszczenie wszelkich śladów kultury i sztuki
polskiej.

Atak Niemców na Polskę 1 września 1939 r.

zaczął się od zbombardowania Wielunia
o godzinie 4:40. Hitlerowskie bombowce
Luftwaffe otworzyły ogień do bezbronnych,
śpiących ludzi. Niemcy zniszczyli kościół,
synagogę, rynek i szpital, pod którego
gruzami zginęli pacjenci oraz personel.
Centrum Wielunia zrównano z ziemią.
Julien Bryan, amerykański dokumentalista
i fotoreporter zjawił się w Warszawie 7
września 1939 r. z zamiarem utrwalania na
kliszy i taśmie filmowej realiów wojny. Jego
fotografie, jako symbol nazistowskiego
terroru, stały się rozpoznawalne na całym
świecie. Tak reporter wspomina wykonanie jednej z najsłynniejszych swoich fotografii:
12-letnia Kazimiera opłakuje swoją siostrę Annę,
zabitą przez Niemców po ataku na Bródno. Autorem
zdjęcia jest Amerykanin Julien Bryan. Po powrocie
do USA opublikował on swoje fotoreportaże z Polski
zaatakowanej przez Niemców w miesięcznikach
„Life” 23 października oraz „Look” 5 grudnia 1939 r.
Na podstawie nagranych przez niego taśm
filmowych zmontowano czarno-biały film Oblężenie
(ang. Siege), ukazujący warszawiaków w trakcie
wojny obronnej.
Czy zdjęcia ukazujące zbrodnie wojenne mogły
wpłynąć na opinię publiczną na Zachodzie?
Uzasadnij odpowiedź.
Źródło: Wikimedia Commons, domena publiczna.

“
Kiedy fotografowałem ciała, przybiegła dziesięcioletnia dziewczynka
i jak sparaliżowana stanęła nad jedną z zabitych. Kobieta była jej
starszą siostrą. Dziecko nigdy dotąd nie widziało śmierci i nie mogło
zrozumieć, dlaczego siostra się do niej nie odzywa.

– Co się stało! – krzyknęła. A potem pochyliła się, dotknęła twarzy

martwej dziewczyny i cofnęła się z przerażeniem.

– Och, moja piękna siostro! – załkała. – Co oni z tobą zrobili! Jesteś

taka brzydka!
 A po paru sekundach:

– Proszę, odezwij się do mnie! Proszę, proszę! Co się ze mną stanie

bez ciebie!

Dziecko spojrzało na nas oszołomione. Objąłem ją ramieniem

i przytuliłem mocno, usiłując pocieszyć. Płakała. Płakałem i ja, płakali
również dwaj oficerowie, którzy mi towarzyszyli. Co my, czy
ktokolwiek, mogliśmy powiedzieć temu dziecku?
Cytat za: Oblężenie Warszawy w fotografii Juliena Bryana, red. J.Z. Sawicki, T. Stempowski, Warszawa 2010, s.29.

Piaśnica
Ważnym, a często nieznanym szerzej miejscem kaźni ludności polskiej, była miejscowość
Piaśnica. Od jesieni 1939 r. do wiosny 1940 r. w Lasach Piaśnickich w pobliżu Wejherowa
Niemcy zamordowali i pogrzebali od 12 do 14 tys. ludzi – przedstawicieli polskiej inteligencji
z Pomorza Gdańskiego oraz Polaków, Czechów i Niemców przywiezionych z głębi Niemiec.
Ze względu na charakter mordów Piaśnica bywa nazywana „małym” lub „drugim” Katyniem.

Masowa egzekucja Polaków przeprowadzana przez Niemców w Piaśnicy na Pomorzu Gdańskim. Dokonuje jej
pluton złożony z członków paramilitarnej organizacji Selbstschutz (niem., samoobrona). Należeli do niej m.in.
polscy obywatele niemieckiego pochodzenia. Autorem zdjęcia jest Waldemar Engler, volksdeutsch
z Wejherowa, a zarazem członek SS.
Źródło: Wikimedia Commons, domena publiczna.
Władysław Bartoszewski pisał o narastaniu terroru wobec ludności polskiej i żydowskiej
w swojej ostatniej publikacji Polacy, Żydzi, okupacja, która ukazała się już po jego śmierci:

“
W tym czasie zarówno na ziemiach wcielonych do Rzeszy, jak
i Generalnej Guberni nasilał się z miesiąca na miesiąc terror wobec
społeczeństwa polskiego. Zapoczątkowane już w czasie działań
wojennych we wrześniu 1939 r. czasowe egzekucje na Pomorzu,
w Wielkopolsce i na Śląsku kontynuowane były w wielkim zakresie
przez różne formacje hitlerowskie w październiku, listopadzie 1939 r.
i następnych miesiącach. Jawnym mordom w Bydgoszczy i wielu
innych miastach towarzyszyły liczne potajemne egzekucje. W ramach
tzw. Unternehmen Tannenberg (Akcja „Tannenberg”) zginęło jesienią
1939 r. na ziemiach „wcielonych” około 50 000 ludzi. W Generalnej
Guberni dokonali Niemcy w pierwszych tygodniach okupacji
masowych aresztowań – w Warszawie, Krakowie, Częstochowie,
Lublinie i w innych miastach i miasteczkach. 6 listopada 1939 r.
aresztowano podstępnie w Krakowie 183 uczonych – profesorów
i wykładowców Uniwersytetu Jagiellońskiego oraz Akademii
Górniczej. Zesłano ich do obozu koncentracyjnego
w Sachsenchausen; 20 uczonych przypłaciło życiem. Wśród ofiar
znaleźli się m. in.:prof. UJ Stanisław Estreicher (ur.1869) […], prof. UJ
Ignacy Chrzanowski (ur. 1866) […], prof. UJ Jerzy Smoleński (ur.
1881) […].

Nie było w Generalnej Guberni tygodnia bez egzekucji większych lub

mniejszych grup więźniów. 18 grudnia 1939 r. rozstrzelano 64
niewinnych ludzi w Bochni pod Krakowem. W osiedlu Wawer pod
Warszawą zamordowano 27 grudnia 1939 r. 107 mężczyzn
wyciągniętych z mieszkań w odwecie za zastrzelenie dwóch
podoficerów niemieckich przez zawodowych bandytów znanych
policji kryminalnej z nazwisk.

Ogółem liczba egzekucji masowych dokonanych przez Niemców na

terenie GG w ciągu kilku miesięcy 1939 r. przekracza setkę, a liczba
 ich ofiar wynosi parę tysięcy.
Cytat za: Władysław Bartoszewski, Polacy, Żydzi, okupacja, Kraków 2016, s. 73-74.

Akcja AB
Niemcy jak najszybciej chcieli osłabić polskie społeczeństwo i pozbyć się elit –
intelektualnych, duchowych i politycznych „przywódców”, mogących wpłynąć
w jakikolwiek sposób na ludność.

“
W maju 1940 r. – z chwilą rozpoczęcia ofensywy niemieckiej na
zachodzie – podjęto w Generalnym Gubernatorstwie realizację
szeroko zakrojonego planu biologicznej likwidacji inteligencji polskiej,
tzw. akcję AB (Ausserordentliche Befriedungsaktion) […]. Ostatecznie
w ramach akcji AB zgładzono co najmniej 6000 osób. Zginęło
wówczas wielu wybitnych przedstawicieli polskiego życia
kulturalnego i społecznego. Ponadto kilka tysięcy mężczyzn
porwanych w trakcie obław ulicznych i domowych w Warszawie
wywieziono w sierpniu i wrześniu 1940 r. na powolną śmierć
w Oświęcimiu.
Cytat za: Władysław Bartoszewski, Polacy, Żydzi, okupacja, Kraków 2016, s. 74-75.

Przesiedlenia i terror na ulicach miast

Wysiedlenia Polaków, które miały miejsce w latach 1939–1945, związane były z Generalnym
Planem Przesiedleńczym (niem. Generalsiedlungsplan). Niemcy zamierzali zgermanizować
tereny, które przed wojną należały do II Rzeczypospolitej, a znalazły się pod hitlerowską
okupacją. Wysiedlenia początkowo przebiegały spontanicznie i polegały na konfiskacie
majątku dokonywanej przez członków mniejszości niemieckiej zamieszkałej na terenie
Polski. W późniejszym okresie akcja miała charakter dokładnie zorganizowanych przez rząd
III Rzeszy działań.
Polska rodzina Matczaków wysiedlona z Sieradza. Naziści planowali wysiedlenie całych obszarów
zamieszkanych przez ludność polską i wymienienie jej na ludność niemiecką. Wiązało się to z rasistowską
polityką, uznającą Niemców za „rasę panów”, a Polaków za „podludzi”, oraz powiązaną z nią akcją Heim ins
Reich (Powrotu do Rzeszy). Powrócić mieli głównie Niemcy zamieszkujący Europę Środkowo-Wschodnią oraz
Południową, ale niemający obywatelstwa niemieckiego, tzw. <span lang='de'?volksdeutsche.
Źródło: Bundesarchiv, R 49 Bild-0129 / Wilhelm Hol reter / Wikimedia Commons, licencja: CC BY-SA 3.0.

Podczas wojny fale niemieckiego terroru przechodziły zarówno przez miasta, jak i obszary
wiejskie. Rozstrzeliwania zaczęły się już w pierwszych dniach wojny. Warszawę i jej okolice
nazywano z tego powodu „warszawskim pierścieniem śmierci”. Ludność cywilna karana
była za wszelkie możliwe przewinienia. Tak sytuację Polaków pod okupacją opisał prozaik
Kazimierz Brandys:

“
Śmierć groziła za słoninę i złoto, za broń i fałszywe papiery, za
ukrywanie się przed rejestracją, za radio i za Żydów. Dowcipni
powiadali, że boją się wyroków dopiero wyżej kary śmierci; uważali tę
karę za mandat uliczny, jaki płaciło się przed wojną za nieprawidłowe
przejście z chodnika na chodnik.
Cytat za: K. Brandys, Miasto niepokonane, Warszawa 1972, s. 151-152; [w:] Dariusz Kaliński, Bilans krzywd. Jak naprawdę
wyglądała niemiecka okupacja Polski, Kraków 2018, r. IV, s. 62-68.

Polacy w niemieckich obozach

Pod koniec kwietnia w 1940 r. Reichsführer SS Heinrich Himmler wydał zarządzenie, aby
20 tys. Polaków osadzić w obozach koncentracyjnych. Niemieckie obozy znajdowały się na
terenie wielu państw europejskich opanowanych przez III Rzeszę. Zginęły w nich
dziesiątki tysięcy Polaków. Na ziemiach polskich, oprócz obozu Auschwitz‐Birkenau,
funkcjonowały także inne: Stutthof na Pomorzu, Płaszów nieopodal Krakowa, Treblinka
pomiędzy Warszawą a Białymstokiem oraz Majdanek na obrzeżach Lublina.

Mapa przedstawia niemieckie obozy, które powstały na terenie Europy w czasie II wojny światowej.
Przyjrzyj się mapie i podaj obecne nazwy państw, w których było ich najwięcej.
Źródło: Contentplus.pl sp. z o.o. na podstawie Emdee, Wikimedia Commons, licencja: CC BY-SA 3.0.

Cennym źródłem ukazującym realia obozowego życia w Oświęcimiu od początku jego

istnienia jest broszura wydana w 1945 r., której autor podpisał się jako O. Augustyn. Ze
wstępu wynika, iż był on więźniem politycznym Auschwitz w najwcześniejszym etapie
funkcjonowania. Przed likwidacją obozu przez SS zdołał uciec i ukrywał się w jego pobliżu
aż do chwili nadejścia Armii Czerwonej.

“
[…] Byli to więźniowie polityczni Polacy, w liczbie około siedemset
pięćdziesięciu osób, przytransportowani tu z więzienia w Tarnowie.
Ludzie ci, przeważnie młodzież, wyglądali wycieńczeni, bladzi
i obdarci. Wpędzono ich wszystkich za druty i ustawiono
w szeregach po dziesięciu, bijąc po twarzach i plecach pięściami
i kolbami karabinów. […] Wywoływani, biegli do drzwi budynku
i w nich znikali. Tutaj wyczekiwali w nich ci w pasiakach i przyjmowali
najpierw biciem, a następnie pędzili do piwnic, gdzie trzeba było
oddać wszystkie pakunki i rzeczy prywatne, zostawiając tylko jedno
ubranie, to na sobie. Potem wszystkim ostrzyżono włosy, dano
karteczkę z numerem, zarejestrowano i popędzono na górę, do
jednego z pokoi zasłanego słomą. Wszyscy musieli paść na słomę i nie
ruszać się. Przy tych wszystkich obrzędach krzyczano i bito
w straszny sposób. Od tej chwili każdy stawał się więźniem obozu
koncentracyjnego w Oświęcimiu, nie człowiekiem, a numerem. […]

[…] Jak wyglądało życie obozowe? Już wieczorem tego samego dnia
wpadł na salę, gdy już było w niej pełno więźniów,
SS‐Oberscharfuhrer Palitsch z kilku SS‐manami. Wszyscy musieli się
zerwać i stać na baczność. Ten, który się spóźnił, został zbity
i skopany po nerkach […]. Palitscha bali się wszyscy panicznie. Jego
donośny głos ścinał krew w żyłach i przynosił zawsze zapowiedź
batów. Gdzie spojrzały dzikie oczy, rozlegał się krzyk bólu pod
uderzeniami pięści i bata. […]

[…] Codziennie padało trupem kilku ludzi. Wynosili ich na ramionach

koledzy w prostych, zbitych z desek trumnach do świeżo
zbudowanego o kilka metrów od obozu krematorium. Krematorium
to z zewnątrz wyglądało jak pagórek ziemi, wysoki na kilka metrów,
obrosły trawą. Przy budowie jego i przy zwożeniu ziemi padło bardzo
wielu więźniów. Jedynie wysoki komin zdradzał istnienie
krematorium. Ilekroć dymił w obozie – wiedziano, ze spalano ciała
kolegów.
Cytat za: O. Augustyn, Za drutami obozu koncentracyjnego w Oświęcimiu, Kraków 1945, s. 6.
Czesława Kwoka, 14-letnia Polka, więźniarka obozu Auschwitz-Birkenau nr 26947. Była ofiarą akcji
wysiedleńczej Polaków z Zamojszczyzny, skąd trafiła do obozu. Zmarła 12 marca 1943 r. na skutek
wstrzyknięcia fenolu. Niemcy między listopadem 1942 r. a marcem 1943 r. wysiedlili z Zamojszczyzny ponad
30 tys. dzieci.
Źródło: Wikimedia Commons, domena publiczna.

Innym rodzajem obozów, do których trafiali Polacy, były obozy pracy, niekiedy powiązane
z funkcjonującymi do dzisiaj wielkimi firmami, takimi jak Bayer, Boss czy BMW.

Praca przymusowa
Od 1940 r. uliczne łapanki były jedną z podstawowych metod zapewnienia Niemcom taniej,
przymusowej siły roboczej w przemyśle i rolnictwie. Obowiązkiem wszystkich polskich
robotników było noszenie widocznej na prawej stronie piersi odznaki z literą „P”.
W obozach panował rygor – karano za najdrobniejsze przewinienia. Zbyt wolna praca,
nieposłuszeństwo, opuszczenie stanowiska pracy kończyło się pobytem w tzw.
wychowawczym obozie pracy. Niemcy często wabili Polaków, propagując kłamliwy obraz
realiów życia w takich obozach. O rzekomym „komforcie” pracy mogą świadczyć liczby. Ze
względu na niedożywienie, śmiertelność niemowląt urodzonych na terenie obozu
przekraczała często 50 proc., a niekiedy dochodziła nawet do 90 proc.
Polscy rolnicy z województwa krakowskiego schwytani przez niemiecką policję i wywiezieni na roboty
przymusowe w Rzeszy, 1941 r.
Źródło: Wikimedia Commons, domena publiczna.

Pacyfikacja powstania warszawskiego. Rzeź Woli

Po wybuchu powstania warszawskiego 1
sierpnia 1944 r. rozwścieczony Hitler nakazał
zburzenie Warszawy i wymordowanie
wszystkich jej mieszkańców. Za liczne
zbrodnie niemieckie, do których doszło
podczas tłumienia powstania,
odpowiedzialność ponosi dowodzący
wojskiem Heinz Reinefarth. Pod jego
dowództwem hitlerowcy zamordowali ok. 50
tys. cywilnych mieszkańców Warszawy.
W jednym z raportów do dowództwa Zdjęcie przedstawia niemieckie Brandkommando
podpalające warszawskie kamienice miotaczami
Reinefarth donosił, że nie ma już amunicji do
ognia.
dalszych rozstrzeliwań. Szczególnie tragiczną
Źródło: Wikimedia Commons, domena publiczna.
odsłoną realizacji rozkazu Hitlera odnośnie
do stolicy była tzw. rzeź Woli, podczas której
zamordowano 30–65 tys. polskich mężczyzn, kobiet i dzieci.
Polscy cywile zamordowani na warszawskiej Woli. Rzeź Woli była prawdopodobnie największą jednorazową
masakrą cywili dokonaną w Europie podczas II wojny światowej. Niektórzy badacze twierdzą, że stanowi też
największą w historii pojedynczą zbrodnię popełnioną na narodzie polskim.
Źródło: Wikimedia Commons, domena publiczna.

Więzienia i miejsca kaźni

Ze szczególnego okrucieństwa słynęło siedem największych więzień Gestapo (pięć z nich
znajdowało się na terenie Generalnego Gubernatorstwa): Pawiak w Warszawie, Zamek
w Lublinie, Fort VII w Poznaniu, radomski „Firlej”, Rotunda w Zamościu, Radogoszcz
w Łodzi oraz więzienie przy ul. Montelupich w Krakowie. Jak szacują historycy, przez
pierwsze z nich, położone między ulicami Dzielną, Pawią i Więzienną, od października
1939 r. do sierpnia 1944 r. przeszło ok. 100 tys. osób. Około 37 tys. zostało zamordowanych,
a ok. 60 tys. wywieziono w prawie 100 transportach do obozów koncentracyjnych oraz
innych miejsc kaźni.
Teren dawnego więzienia współcześnie, widoczne jest wejście do Muzeum Więzienia Pawiak. Na pierwszym
planie – Pomnik Drzewa Pawiak. Jego odsłonięcie miało miejsce 8 czerwca 2005 r. Wiąz limak, który rósł
w tym miejscu, przetrwał do 2004 r. Pierwsze tabliczki z nazwiskami ofiar rodziny zaczęły przybijać do jego pnia
już na początku 1945 r.
Źródło: Adrian Grycuk, Wikimedia Commons, licencja: CC BY-SA 3.0.

Na terenach II RP opanowanych przez III Rzeszę do dzisiaj zachowały się miejsca kojarzone
głównie z powodu nazistowskich zbrodni. Przykładem jest wieś Ciepielów, w której
niemiecki Wehrmacht we wrześniu 1939 r. dokonał egzekucji 300 polskich jeńców
wojennych, co stanowiło złamanie międzynarodowego prawa wojennego. Zbrodnia została
odkryta dzięki anonimowej relacji – zapiskowi w pamiętniku żołnierza niemieckiego, do
której dołączonych zostało pięć fotografii. Fragment podpisany był jako Unser Gefecht in
Polen (Nasza potyczka w Polsce).

“
W pięć minut później usłyszałem terkot tuzina niemieckich
automatów. Pośpieszyłem w tym kierunku i o 100 m w tyle ujrzałem
rozstrzelanych 300 polskich jeńców, leżących w przydrożnym rowie.
Zaryzykowałem zrobienie dwóch zdjęć, a wtedy stanął dumnie przed
obiektywem jeden z tych strzelców‐motocyklistów, którzy na
polecenie płk. Wessela dokonali tego dzieła.
Cytat za: Szymon Datner: Zbrodnie Wehrmachtu na jeńcach wojennych w II wojnie światowej. Warszawa: Wydawnictwo
Ministerstwa Obrony Narodowej, 1961, s. 51.

Innym, znacznie bardziej znanym miejscem kaźni są Palmiry. W pobliżu tej wsi, położonej
w północno‐wschodniej części Puszczy Kampinoskiej dokonano szeregu zbiorowych
egzekucji. W Palmirach ginęli polscy obywatele, głównie narodowości polskiej oraz
żydowskiej, zazwyczaj więźniowie przywożeni z warszawskich więzień i aresztów. Wśród
zamordowanych znalazło się wielu przedstawicieli polskiej inteligencji, aresztowanych
w ramach akcji AB. Zwłoki ofiar z tamtego terenu ekshumowano po wojnie w 1946 r.
Spośród blisko 2 tys. ofiar egzekucji rozpoznano ok. 400 osób.

Obwieszczenie Dowódcy SS i Policji na dystrykt warszawski SS-Gruppenführera Paula Modera z 11 marca

1941 r., informujące o straceniu polskich obywateli w odwecie za zlikwidowanie przez Związek Walki Zbrojnej
agenta gestapo Igo Syma, znanego przedwojennego aktora. Tego dnia w Palmirach zamordowano 21 więźniów
Pawiaka, w tym profesorów Stefana Kopcia i Kazimierza Zakrzewskiego. Poszukaj informacji dotyczących tego,
z jakich osiągnięć naukowych byli znani zamordowani uczeni.
Źródło: Wikimedia Commons, domena publiczna.

Słownik
Generalne Gubernatorstwo

jednostka administracyjno‐terytorialna utworzona przez III Rzeszę na podstawie dekretu

Adolfa Hitlera z 12 października 1939 r., obejmująca część okupowanego przez Niemcy
terytorium II Rzeczypospolitej, która nie została włączona bezpośrednio przez III Rzeszę;
Generalne Gubernatorstwo było strukturą całkowicie podporządkowaną Niemcom,
powstało niezgodnie z obowiązującym prawem międzynarodowym; naczelną władzę
sprawował generalny gubernator mający swą siedzibę w Krakowie; istniało od 1939 do
1945 r.

Hans Frank
(1900‐1946) – funkcjonariusz III Rzeszy, w okresie 1939–1945 generalny gubernator
okupowanych ziem polskich (Generalne Gubernatorstwo); w 1946 r. został skazany przez
Międzynarodowy Trybunał Wojskowy w Norymberdze na karę śmierci przez
powieszenie; był odpowiedzialny za masowe zbrodnie na terenie Generalnego
Gubernatorstwa, dewastację gospodarczą kraju, planowe niszczenie, grabież obiektów
kulturalnych oraz dóbr materialnych

volksdeutsch

określenie stosowane do 1945 r. wobec osób pochodzenia niemieckiego zamieszkujących

tereny poza granicami Niemiec (według stanu granic z 1937 r.); volksdeutsche nie
posiadali niemieckiego obywatelstwa, a obywatelstwo państwa, na którego terytorium
mieszkali

akcja AB

potoczna nazwa tzw. Nadzwyczajnej Akcji Pacyfikacyjnej (niem. Außerordentliche

Befriedungsaktion – AB), którą okupanci niemieccy przeprowadzili na terytorium
Generalnego Gubernatorstwa między majem a lipcem 1940 r.; akcja miała charakter
ludobójstwa i stanowiła kontynuację tzw. akcji „Inteligencja” (Intelligenzaktion)
prowadzonej na okupowanych ziemiach polskich od września 1939 r.; w jej ramach
funkcjonariusze SS i policji niemieckiej zamordowali co najmniej 6500 Polaków, w tym ok.
3500 przedstawicieli polskich elit politycznych i intelektualnych oraz ok. 3000
przestępców kryminalnych; najbardziej znaną zbrodnią popełnioną przez Niemców
w ramach „Nadzwyczajnej Akcji Pacyfikacyjnej” były masowe egzekucje w Palmirach

ge o

odizolowana część miasta, przeznaczona do zamieszkania przez określoną mniejszość:

narodową, etniczną, religijną itp.; w państwach okupowanych przez III Rzeszę naziści
tworzyli zamknięte, otoczone murami i strzeżone getta, w których przymusowo
osiedlano ludność żydowską z danego terenu; getta te były zależne od dostaw żywności
oraz energii z zewnątrz i przeludnione; utworzenie gett przez Niemców było pierwszym
etapem realizacji planu zagłady Żydów

Pawiak

nieistniejące już więzienie w Warszawie, mieściło się w XIX‐wiecznym gmachu i składało

z oddziału męskiego oraz oddziału kobiecego, nazywanego Serbią; w latach 1939–1944
Pawiak był największym niemieckim więzieniem politycznym; od 1939 do 1944 r.
więziono w nim ok. 100 tys. osób, z których ok. 37 tys. zostało zamordowanych, a ok. 60
tys. wywieziono w 95 transportach do obozów koncentracyjnych oraz innych miejsc
odosobnienia; więzienie zostało zniszczone przez Niemców podczas powstania
warszawskiego w sierpniu 1944 r.; nie zostało odbudowane
 obóz koncentracyjny

pierwszy obóz koncentracyjny w III Rzeszy powstał w 1933 r. w Dachau; obozy stanowiły
w hitlerowskich Niemczech jedno z głównych narzędzi terroru, w czasie II wojny
światowej były miejscem więzienia, niewolniczej pracy i masowej zagłady całych grup
ludności

obóz pracy przymusowej

obozy, w których więźniowie byli zmuszani do wykonywania pracy na rzecz gospodarki

III Rzeszy, związane często z przemysłem zbrojeniowym, chemicznym i kopalniami; obozy
pracy powiązane były z dużymi obozami koncentracyjnymi

Instytut Pamięci Narodowej

(właśc. Instytut Pamięci Narodowej – Komisja Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi

Polskiemu) urząd państwowy, który gromadzi dokumenty sporządzone od 22 lipca 1944
do 31 grudnia 1989 r. i nimi zarządza; do jego zadań należy badanie i ściganie zbrodni
nazistowskich, komunistycznych oraz prowadzenie działalności edukacyjnej

Słowa kluczowe
okupacja, terror, egzekucje, akcja AB, Piaśnica, przesiedlenia, obozy, więzienia, Palmiry,
Pawiak

Bibliografia
W. Bartoszewski, Pisma wybrane, t. 1, 1942–1957, Kraków 2007.

W. Bartoszewski, Polacy, Żydzi, okupacja, Kraków 2016.

O. Augustyn, Za drutami obozu koncentracyjnego w Oświęcimiu, Kraków 1945.

J. Böhler, Zbrodnie Wehrmachtu w Polsce, tłum. P. Pieńkowska‐Wiederkehr, Kraków 2009.

D. Kaliński, Bilans krzywd. Jak naprawdę wyglądała niemiecka okupacja Polski, Kraków 2018.

Biuletyn Instytutu Pamięci Narodowej, nr 8–9, VIII–IX 2011.

J. Urbanek, Codzienność w cieniu terroru. Okupacja niemiecka w Polsce 1939–1945, Gdańsk

2014.
Audiobook

Polecenie 1

Zapoznaj się z audiobookiem i wykonaj polecenia.

Audiobook można wysłuchać pod adresem: h ps://zpe.gov.pl/b/PNeOXjwQe

Z księgi męczeństwa polskiego. Dwudziestu siedmiu powieszonych na balkonie

spalonego domu przy ul. Leszno [11 lutego 1944]

Tekst Władysława Bartoszewskiego, który opublikowała „Gazeta Ludowa” dnia 11 lutego

1946 roku:

Było to w pierwszych dniach lutego 1944 roku.

Nie przebrzmiało jeszcze echo strzałów, które zakończyły niesławny żywot „Dowódcy
SS i Policji na Dystrykt Warszawski”, kata stolicy: Kutschery, gdy niemal bezpośrednio
po zlikwidowaniu go rozstrzelali Niemcy w ruinach ghetta 57 mężczyzn wywleczonych
z Pawiaka.

Dnia 2 lutego 100 mężczyzn zginęło w Al. Ujazdowskich, a ponad 200 zamordowano
jednocześnie tajnie na niedostępnych terenach w pobliżu więzienia. Oficjalne
zawiadomienie ogłosiło powściągliwie o straceniu „100 osób należących do organizacji
PZP” (kryptonim Armii Krajowej od kwietnia 1942 do maja 1944) w odwet „za dokonanie
ohydnego, podstępnego zamachu, w czasie którego dwóch Niemców straciło życie”.
Takim anonimowym nekrologiem pokwitowało Gestapo śmierć swego szefa...

3 lutego ginie w ghetcie znów 147 mężczyzn i 13 kobiet. Z Pawiaka docierają na

zewnątrz alarmowe „grypsy”: liczba więźniów wzrasta w szybkim tempie z godziny na
godzinę, ilość nowoaresztowanych przewyższa ilość wyprowadzanych co dzień w
ruiny na śmierć. Tegoż dnia rewizja i aresztowania na terenie Politechniki
Warszawskiej oraz w domach Warszawskiej Spółdzielni Mieszkaniowej na Żoliborzu; 4 i
5 lutego – aresztowania z domów na Żoliborzu „Sadybie” (Czerniaków) i Mokotowie; 7
lutego – branka w domach księży Salezjanów i Misjonarzy; 9 lutego – aresztują Niemcy
kilkadziesiąt osób w spółdzielni „Spólnota” na Brackiej, zatrzymanych tam przewożą
bezpośrednio do podziemi Gestapo na Szucha, skąd dopiero po kilku dniach
maltretowania dostają się na Pawiak.
Tymczasem na Pawiaku, w budynku administracyjnym, prowadzone są również
przesłuchania na miejscu. Urzędują gestapowcy przyjeżdżający z Alei Szucha.
Więźniowie sprzątający salę badań zastają na podłodze krew i poplamione krwią
połamane stoły i krzesła.

W dniu 10 lutego znajduje się w więzieniu już ponad 2700 więźniów, w tym około 700
kobiet. W tymże dniu rozstrzeliwują Niemcy pod murem kościoła św. Jakuba na ul.
Barskiej 20 mężczyzn, a jednocześnie na ul. Nowolipki w ghetcie ponad 100 więźniów.
Krwawy plakat zawiadamia ludność Warszawy o straceniu „140 polskich przestępców,
którzy jako członkowie PZP i Polskiej Partii Robotniczej stali na żołdzie Anglii i
Moskwy”, nie podaje jednak nazwisk rozstrzelanych. Wszystkie rodziny mające kogoś z
bliskich na Pawiaku, przeżywają udrękę wzmożonego bólu i niepewności.

Nieznane ręce zdobią kwiatami – jak zwykle – miejsce egzekucji i oznaczaja je krzyżem.

Ranek 11 lutego poruszył dosłownie całe miasto. Już po kilku godzinach do najdalszych
zakątków Warszawy dotarła wstrząsająca wiadomość: Niemcy dokonali o świcie nowej,
naprawdę publicznej egzekucji. Zwłoki 27 męczenników wiszą na balkonie spalongo
domu przy ulicy Leszno naprzeciw budynku Sądów, widoczne na wysokości
pierwszego piętra ponad murem ghetta, dzielącym wzdłuż na aryjską i niearyjską
stronę. Tłumy ciągnęły w kierunku Leszna, aby z otwartymi głowami przejść obok
wiszących ciał i oddać im hołd. W całkowitej ciszy wielotysięczne rzesze idą Lesznem
obok najeżonego karabinami maszynowymi kordonu SS i policji niemieckiej. Z rzadka
słychać płacz kobiecy, tyko spojrzenia nienawistne dają poznać, jak dalece omylili się
Niemcy, sądząc, że ta nowa forma okrucieństwa załamie moralnie Warszawę czy
zachwieje jej duch odwetu.

Dopiero po kilku godzinach policja zamknęła ulicę dla ruchu, po czym zwłoki usunięto
i spalono je w ghetcie. Rozlepione afisze doniosły o powieszeniu „morderców”, po kilku
dniach warszawski „szmatławiec” uznał za stosowne- prawdopodobnie wobec
zupełnie wyjątkowego poruszenia opinii miasta – wyjaśnić dodatkowo, że straceni
należeli do elementu strzelającego do Niemców, wykolejającego pociągi, część zaś z
nich „została zatrzymana w lesie podczas czyszczenia broni”. Jednocześnie
opublikowano listę nazwisk powieszonych o tyle prawdziwą, o ile straceni wpadli w
ręce niemieckie pod własnymi nazwiskami.

Według wiadomości, jakie nadeszły w następnych dniach z Pawiaka, powieszeni na

Lesznie straceni byli już uprzednio w nocy w ghetcie, martwe zaś ciała zawisły po raz
wtóry na postrach i na pokaz publiczny.
 O świcie 11 lutego rozstrzelano równocześnie w ghetcie 34 kobiety – więźniarki z
żeńskiego Pawiaka, zwanego „Serbią”.

Dnia 15 lutego przed południem odbyła się ostatnia z rzędu publicznych egzekucji: 40
mężczyzn rozstrzelano na ul. Senatorskiej przy Miodowej. I tym razem stracono
równocześnie w ghetcie stu kilku mężczyzn i 18 kobiet. Wyszli z więzienia na śmierć –
wg relacji świadka - „zupełnie nago, bez skrawka bielizny, jedynie z opaskami na
oczach”. Po egzekucji na ul. Senatorskiej objawy czci dla straconych przybrały formy
manifestacji. Na chodniku wśród kwiatów i płonących świeczek klęczały kobiety, grupy
ludzi, nie zważając na przechodzących Niemców, gromadziły się na miejscu zbrodni.

Po dwóch dniach wśród podeptanych świeczek i rozrzuconych kwiatów padli tam

nowi zabici i ranni: 17 lutego w godzinach popołudniowych policja niemiecka dokonała
niespodziewanej obławy, strzelając do ludzi zgromadzonych na ul. Senatorskiej i
aresztując na miejscu kilkadziesiąt osób.

Dopiero teraz zrezygnowali Niemcy z prowokowania ludności Warszawy do dalszych

tego rodzaju manifestacji czci dla straconych...

Egzekucje od dnia 15-go marca odbywały się wyłącznie na terenie ghetta, choć o
niektórych z nich zawiadamiały rozklejane jeszcze do końca kwietnia afisze jako o
„publicznych”.

W ciągu tylko dwóch tygodni drugiej połowy lutego 1944 zginęło na terenie ghetta
przynajmniej czterystu kilkudziesięciu więźniów z Pawiaka, w tym około 30 kobiet.
Afisze zawiadomiły oficjalnie o straceniu 170 osób, tj. mniej niż połowy rzeczywiście
zamordowanych.

Do ostatnich dni przed wybuchem powstania rozbrzmiewały salwy karabinów

maszynowych wśród wymarłych ulic ghetta, a z wyższych pięter domów położonych w
pobliżu widzieć było można kłęby dymu, unoszące się nad miejscami spalania zwłok
ofiar, zaułkami Gęsiej, Nalewek, Nowolipek.

Źródło: W. Bartoszewski, Z księgi męczeństwa polskiego. Dwudziestu siedmiu powieszonych na balkonie spalonego domu przy ul.
Leszno [11 lutego 1944], Gazeta Ludowa, nr 42, Warszawa 11.02.1946.
Polecenie 2

Wyjaśnij, jakie były przyczyny masowych mordów dokonywanych przez Niemców na

więźniach Pawiaka.

Twoja odpowiedź

Polecenie 3

Oceń, czy prowadzona przez Niemców polityka zastraszania ludności stolicy wywołała
zamierzony efekt. Uzasadnij odpowiedź.

Twoja odpowiedź
Sprawdź się

Pokaż ćwiczenia: 輸醙難

Ćwiczenie 1 輸

Wskaż nazwisko Niemca, który budził szczególny postrach wśród Polaków jako dowódca
w obozie oświęcimskim.

 Paul Moder

 Heinrich Himmler

 Hans Frank

 Gerhard Palitzsch

Ćwiczenie 2 輸

Rozstrzygnij, które spośród podanych zdań są prawdziwe, a które fałszywe. Zaznacz zdania
prawdziwe.

Piaśnica, miejsce niemieckich zbrodni na Polakach, bywa nazywana „polską


Guernicą”.

 Pierwszymi więźniami obozu Auschwitz byli Polacy, głównie więźniowie polityczni.

Jednym z odpowiedzialnych za zbrodnie wobec mieszkańców Warszawy był Heinz


Reinefarth.

 Akcja AB rozpoczęła się w 1940 r. i polegała na likwidacji polskiej inteligencji i elity.

Julien Bryan był brytyjskim fotoreporterem, który zasłynął z dokumentowania


kampanii wrześniowej w 1939 r.
Ćwiczenie 3 輸

Do powszechnie używanych nazw więzień nazistowskich, które Niemcy zorganizowali na

ziemiach polskich w utworzonym Generalnym Gubernatorstwie, dopasuj odpowiednie miasta,
w których te więzienia się znajdowały.

Ćwiczenie 4 醙

Zapoznaj się z tekstem źródłowym i wykonaj polecenia.

“ Mowa Adolfa Hitlera, wygłoszona w Reichstagu 6

października 1939 r.

[…] całą wschodnią i południowo-wschodnią Europę częściowo

wypełniają odpryski niemieckiego narodu. Właśnie w tym leży powód
i przyczyna następujących międzypaństwowych konfliktów. W epoce
pryncypium narodowości i idei rasowej utopijna jest wiara, iż
członkowie wysokowartościowego narodu mogą zostać zasymilowani.
Zatem zadaniem perspektywicznego porządku europejskiego życia jest
przeprowadzenie przesiedleń, aby tym sposobem zlikwidować część
europejskiego podłoża konfliktów.

Źródło: Mowa Adolfa Hitlera, wygłoszona w Reichstagu 6 października 1939 r. Cytat za: Dokumente der Deutchen
Poli k. Bd. VII, 1, Berlin 1940, s. 347.

Wytłumacz, o jakich działaniach Niemców wobec podbitej ludności jest mowa w źródle.

Odpowiedz na pytanie, w jaki sposób Adolf Hitler uzasadniał konieczność podjęcia tych
działań.
Ćwiczenie 5 醙

Przyjrzyj się zdjęciu i odpowiedz na pytania.

Niemiecki plakat z okresu II wojny światowej namawiający Polki do wyjazdu na roboty do Rzeszy.
Źródło: Wikimedia Commons, domena publiczna.

Wymień trzy elementy propagandy niemieckiej widocznej na plakacie zachęcającym Polki do

wyjazdu na roboty.

Opisz, jak w porównaniu z przedstawionym plakatem wyglądały realia pracy robotników w III
Rzeszy.
Ćwiczenie 6 難

Przyjrzyj się ilustracji, zapoznaj się z tekstem źródłowym – rozporządzeniem Hansa Franka z 31
października 1939 r. – i odpowiedz na pytania.

Źródło: Wikimedia Commons, domena publiczna.

“ Rozporządzenie celem zwalczania czynów gwałtu

w Generalnym Gubernatorstwie. Z dnia 31
października 1939 r.

Na podstawie § 5 ust. 1 Dekretu Führera i Kanclerza Rzeszy

Niemieckiej o Administracji okupowanych polskich obszarów z dnia 12
października 1939 r. (Reichgesetzbl., I, s. 2077, Dziennik Ustaw Rzeszy
Niemieckiej, I, str. 2077) rozporządzam:

§ 1 Kto dopuszcza się czynu gwałtu przeciw Rzeszy Niemieckiej lub

Niemieckiej władzy zwierzchniej, wykonywanej w Generalnym
Gubernatorstwie, ulega karze śmierci.
§ 2 Kto umyślnie uszkadza urządzenia władz Niemieckich, rzeczy,
służące do pracy władzom Niemieckim lub urządzenia użyteczności
publicznej, ulega karze śmierci.

§ 3 Kto nawołuje lub zachęca do nieposłuszeństwa rozporządzeniom lub

zarządzeniom władz Niemieckich, podlega karze śmierci.

§ 4 Kto dopuszcza się czynu gwałtu przeciw Niemcowi z powodu jego

przynależności do narodu Niemieckiego, podlega karze śmierci.

§ 5 Kto dopuszcza się umyślnego podpalenia i przez to uszkadza majątek

Niemca, ulega karze śmierci.

§ 6 Podżegacz i pomocnik karani będą jak sprawca, czyn usiłowany

karany będzie jak czyn dokonany.

§ 7 Przepisy § 3 rozporządzenia Naczelnego Dowódcy Wojska

o posiadaniu broni z dnia 12 września 1939 r. (Dz. rozp. dla obsz. okup.
w Polsce, str. 8) zostają niedotknięte.

§ 8 Kto umawia się do popełnienia przestępstwa, określonego w §§ 1-5,

kto w tym celu wchodzi w poważne porozumienie z innymi, kto ofiaruje
się do popełnienia takiego przestępstwa lub zaofiarowania takie
przyjmuje, ulega karze śmierci.

§ 9 Kto otrzymawszy wiadomość o zamiarze popełnienia przestępstwa,

określonego w §§ 1-5 zaniecha władzy lub osobie, której przestępstwo
to grozi, niezwłocznie lub w takim czasie donieść o nim, aby można było
zamierzonemu przestępstwu zapobiec, ulega karze śmierci.

Źródło: Rozporządzenie celem zwalczania czynów gwałtu w Generalnym Gubernatorstwie. Z dnia 31 października 1939
r.
Jakie przestępstwa miały być karane śmiercią według rozporządzenia Hansa Franka?

Dlaczego twoim zdaniem wydano to rozporządzenie i dlaczego przewidziano w nim tak

surowe kary?

Ćwiczenie 7 醙

W puste miejsca na mapie przeciągnij nazwy miejscowości – niemieckich obozów, które

mieściły się na terenach zajętych przez III Rzeszę.

Źródło: Contentplus.pl sp. z o.o. na podstawie Lonio17, Wikimedia Commons, licencja: CC BY-SA 3.0.
Ćwiczenie 8 難

Zapoznaj się z poniższym tekstem i odpowiedz na pytanie.

“
Od grudnia 1939 do lipca 1941 roku w Palmirach przeprowadzono 21
egzekucji. W tej najbardziej znanej, dwudniowej, z 20 i 21 czerwca
1940 roku, zamordowano m.in. marszałka Sejmu RP Macieja Rataja,
lekkoatletę, medalistę olimpiady w Los Angeles Janusza Kusocińskiego,
oraz posła PPS, Mieczysława Niedziałkowskiego. Rozstrzelano także
Agnieszkę Dowbor-Muśnicką, siostrę Janiny Lewandowskiej, jedynej
kobiety zamordowanej w Katyniu. Tragicznym zbiegiem okoliczności
obie córki generała Józefa Dowbor-Muśnickiego, przywódcy powstania
wielkopolskiego zginęły w ciągu kilku tygodni z rąk niemieckich
i sowieckich okupantów. Z egzekucji przeprowadzonych w 1940 roku
można wymienić także tę z 17 września, gdy zamordowano ok. dwieście
osób.

Źródło: Bartłomiej Grudnik, Niemcy przekonywali więźniów jadących na rozstrzelanie w Palmirach, że jadą na roboty
rolne, www.dzieje.pl. Cytat za: Bartłomiej Grudnik, Niemcy przekonywali więźniów jadących na rozstrzelanie w
Palmirach, że jadą na roboty rolne, www.dzieje.pl.

Jakiej szeroko zakrojonej, zaplanowanej przez Niemcy, zbrodniczej wobec polskich obywateli
akcji dotyczy przedstawiony opis? Uzasadnij odpowiedź. Wyjaśnij, na czym polegała ta

niemiecka operacja i jaki był jej cel.

Dla nauczyciela

Autor: Grzegorz Samotiuk

Przedmiot: Historia

Temat: Terror hitlerowski i zbrodnie niemieckie wobec narodu polskiego

Grupa docelowa:

Szkoła ponadpodstawowa, liceum ogólnokształcące, technikum

Podstawa programowa:
Zakres podstawowy
Treści nauczania – wymagania szczegółowe
Zakres podstawowy
XLVIII. Polska pod okupacją niemiecką i sowiecką. Uczeń:
3) wymienia i charakteryzuje przykłady największych zbrodni niemieckich i sowieckich (m.in.
Auschwitz, Palmiry, Piaśnica, Ponary, Katyń, Miednoje, Charków);
4) porównuje system sowieckich i niemieckich obozów pracy, obozów koncentracyjnych oraz
obozów zagłady; omawia kwes e deportacji i wysiedleń ludności oraz jej planowanego
wyniszczenia;
Zakres rozszerzony
Treści nauczania – wymagania szczegółowe
XLVIII. Polska pod okupacją niemiecką i sowiecką. Uczeń: spełnia wymagania określone dla
zakresu podstawowego, a ponadto:
2) porównuje i ocenia założenia i metody polityki III Rzeszy i Związku Sowieckiego w okupowanej
Polsce, ze szczególnym uwzględnieniem eksterminacji inteligencji i duchowieństwa.

Kształtowane kompetencje kluczowe:

kompetencje w zakresie rozumienia i tworzenia informacji;

kompetencje cyfrowe;
kompetencje osobiste, społeczne i w zakresie umiejętności uczenia się;
kompetencje w zakresie świadomości i ekspresji kulturalnej.

Cele operacyjne:

Uczeń:

wyjaśnia, jakie plany mieli Niemcy wobec Polaków po zajęciu terytorium II RP;
wymienia metody terroru i zbrodnie, które Niemcy stosowali na podbitych polskich
terenach;
 tłumaczy, czym były akcja AB i Generalny Plan Przesiedleńczy;
wyjaśnia, kim były osoby noszące literę „P”;
wskazuje miejsca szczególnie związane z kaźnią oraz męczeństwem polskich obywateli
w trakcie wojny.

Strategie nauczania:

konstruktywizm;
konektywizm;
strategia problemowa.

Metody i techniki nauczania:

rozmowa nauczająca z wykorzystaniem ćwiczeń interaktywnych;

analiza materiału źródłowego (porównawcza);
dyskusja.

Formy pracy:

praca w parach;
praca w grupach;
praca całego zespołu klasowego.

Środki dydaktyczne:

komputery z głośnikami, słuchawkami i dostępem do internetu;

zasoby multimedialne zawarte w e‐materiale;
tablica interaktywna/tablica, pisak/kreda;
telefony z dostępem do internetu.

Przebieg lekcji:

Przed lekcją:

Uczniowie zapoznają się z treścią e‐materiału (bez multimedium oraz zestawu ćwiczeń).
Na jego podstawie przygotowują się do lekcji.

Faza wstępna:

1. Nauczyciel wyświetla na tablicy temat lekcji, nawiązuje do zagadnień opisanych

w sekcji „Wprowadzenie”. Omawia cele lekcji.
2. Nauczyciel przypomina uczniom przyczyny wybuchu II wojny światowej i jej przebieg
we wrześniu 1939 r. na ziemiach polskich. Omawia najważniejsze zagadnienia związane
z okupacją niemiecką i radziecką. Pokazuje na mapie podział terytoriów II RP po 17
września 1939 r. i omawia sposób, w jaki okupanci traktowali ludność cywilną.
Faza realizacyjna:

1. Uczniowie rozwiązują ćwiczenie 6, analizując rozporządzenie Hansa Franka z 31

października 1939 r. W otwartej dyskusji uzasadniają, dlaczego, ich zdaniem, wydano to
rozporządzenie i przewidziano w nim tak surowe kary.
2. Nauczyciel poleca wybranemu uczniowi, aby przedstawił przykłady najbardziej
charakterystycznych hitlerowskich aktów terroru i zbrodni wobec narodu polskiego
podczas II wojny światowej. Nauczyciel pokazuje na mapie miejsca, w których do nich
doszło.
3. Praca z multimedium („Audiobook”). Uczniowie odsłuchują nagranie i w parach
wykonują polecenie 2: wyjaśniają przyczyny masowych mordów dokonywanych przez
Niemców na więźniach Pawiaka. Wybrana lub wylosowana para udziela odpowiedzi,
pozostali uczniowie mogą dopowiadać ważne według nich informacje. Następnie –
wciąż w parach – uczniowie wykonują polecenie 3: dyskutują nad tym, czy polityka
prowadzona przez Niemców zastraszała ludność stolicy, czy mobilizowała do działania;
podają przykłady.
4. Uczniowie indywidualnie rozwiązują ćwiczenia 4 i 5. Następuje wspólne omówienie
odpowiedzi.

Faza podsumowująca:

1. Nauczyciel pyta uczniów, czy ich zdaniem wszystkie zbrodnie popełnione przez
hitlerowców na Polakach wynikały z tych samych pobudek i czy zawsze miały to same
podłoże. Uczniowie przedstawiają swoje zdanie na ten temat.
2. Nauczyciel ponownie odczytuje temat lekcji „Terror hitlerowski i zbrodnie niemieckie
wobec narodu polskiego” i inicjuje krótką rozmowę dotyczącą kryteriów sukcesu.
Czego uczniowie się nauczyli? Na koniec nauczyciel - jeśli to potrzebne - uzupełnia
informacje.

Praca domowa:

Sporządź bibliografię książek, publikacji, artykułów itp. dotyczących polityki oraz zbrodni
niemieckich wobec narodu polskiego w trakcie II wojny światowej i porównaj je z ilością
materiałów dotyczących zbrodni sowieckich. Czy można określić, których publikacji
powstało więcej? Jeśli tak – z czego to wynika?

Materiały pomocnicze:

W. Bartoszewski, Pisma wybrane, t. 1, 1942–1957, Kraków 2007.

W. Bartoszewski, Polacy, Żydzi, okupacja, Kraków 2016.

O. Augustyn, Za drutami obozu koncentracyjnego w Oświęcimiu, Kraków 1945.

J. Böhler: Zbrodnie Wehrmachtu w Polsce, tłum. P. Pieńkowska‐Wiederkehr, Kraków 2009.

D. Kaliński, Bilans krzywd. Jak naprawdę wyglądała niemiecka okupacja Polski, Kraków 2018.

Biuletyn Instytutu Pamięci Narodowej, nr 8–9, VIII–IX 2011.

J. Urbanek, Codzienność w cieniu terroru. Okupacja niemiecka w Polsce 1939–1945, Gdańsk

2014.

Wskazówki metodyczne:

Cały e‐materiał, w szczególności audiobook, może zostać wykorzystany do poprowadzenia

zajęć metodą lekcji odwróconej.