5.

KAPITULUA : PLANOKO GEOMETRIA

Kapitulu honetan kalkulu guztiak oinarri kanonikoan egingo ditugu.

1.- Bi puntuk zehazten duten bektorea. Aplikazioak.


Suposa ditzagun A( x1 , y1 ) eta B( x2 , y 2 ) planoko bi puntu. AB bektorearen
koordenatuak zehaztu nahi ditugu.

OA  ( x1 , y1 ) A puntuaren posizio-bektorea


OB  ( x2 , y 2 ) B puntuaren posizio-bektorea

      
OA AB  OB  AB  OB OA beraz, AB  ( x2 , y 2 )  ( x1 , y1 )

Horrenbestez, B puntuaren koordenatuei A puntuaren koordenatuak kendu

behar ditugu.

Oharra: Mesedez, ez idatzi hau bezalako adierazpenak: AB  B  A

Adibidea

A(0,5), B(2,4) eta C(3,0) triangelu baten erpinak dira. Kalkulatu aldeak osatzen
dituzten bektoreen koordenatuak.
  
AB  OB OA  2,4  0,5  2,1

  
AC  OC OA   3,0  0,5   3,5

1
   
BC  OC OB   3,0  2,4   5,4


Zeintzuk dira CB bektorearen koordenatuak?
   
CB bektorea BC bektorearen aurkakoa denez CB   BC  5, 4

APLIKAZIOAK

A Zuzenki baten erdigunea

A( x1 , y1 ) eta B( x2 , y 2 ) zuzenki baten muturrak emanda,

A M B M ( x, y)  AB zuzenkiaren erdigunea

M puntuaren koordenatuak kalkulatu nahi ditugu:

   
Abiapuntua: AB  2 AM edo AB  2 MB

 
AB  2 AM  ( x2 , y 2 )  ( x1 , y1 )  2x, y   x1 , y1  

 x2  x1 , y 2  y1   2 x  2 x1 ,2 y  2 y1  

 x  x2
 x 1
 x 2  x1  2 x  2 x1  2
 
 y 2  y1  2 y  2 y1  y  y1  y 2
 2

 x  x2 y1  y 2 
Laburtuz, erdigunearen koordenatuak hauek dira: M  1 , 
 2 2 

Beraz, koordenatuen batura erdia egin behar dugu

Adibidea

A(3,2) eta B(1,4) puntuak emanda, aurkitu AB zuzenkiaren erdigunea.

2
 B M ( x, y) zuzenkiaren erdigunea

 x  x y  y2 
A M M 1 2 , 1 
 2 2 

  3 1 2  4 
Gure kasuan: M  ,   M  1,3
 2 2 

B Beste puntu batekiko puntu simetrikoa

A( x1 , y1 ) eta B( x 2 , y 2 ) planoko puntuak emanda. Nola kalkulatu A puntuaren

simetrikoa B puntuarekiko?

A B A( x , y ) A =A-ren simetrikoa B -rekiko

Argi dago B = AA zuzenkiaren erdigunea dela.

Kasu honetan zuzenki baten muturra aurkitu behar dugu zuzenkiaren erdigunea
jakinda.

Adibidea

A(3,2) eta B(1,4) puntuak emanda, lortu A puntuaren simetrikoa B

puntuarekiko.

Eskematikoki:

A(-3,2) B(1,4) A( x , y ) A = A -ren simetrikoa B -rekiko

Erdigunearen kalkulua kontuan harturik:

 3  x
 1  3  x  2  x  5
2
Beraz, A( x, y )  A5, 6

2  y
 4  2  y  8  y  6
2

3
C Puntu lerrokatuta

 
A , B eta C puntuak lerrokatuta daude AB eta AC bektoreek norabidea
bera dutenean ,hau da, beren koordenatuak proportzionalak direnean.

     
AB eta AC edo AB eta BC edo BA eta BC norabidea bera dutenean.

Adibidea

Egiaztatu A(0,3) , B(2,1) eta C (1,5) puntuak lerrokatuta daude ( zuzen

berean).
 
AB eta BC bektoreen koordenatuak proportzionalak

dira.


AB  2,1  0,3  2,4


B BC   1,5  2,1   3,6

Proportzionalak dira?

2 4
A  denez 2.(-6)=4.(-3) proportzionalak dira.
3 6

C Horren ondorioz, A , B eta C lerrokatuta daude.

 
Ariketa honetan AB eta AC bektoreak ere erabili ahal genituen.

4
D Paralelogramoa izateko baldintzak

Suposa ditzagun A , B , C eta D planoko puntuak direla. ABCD paralelogramoa

osatuko dute baldintza hauetako baten bat betetzen denean:

   
B BC  AD edo AB  DC

A C

Adibidea

A2,5 , B 3,1 , C 4,2 puntuak emanik, aurkitu D puntuaren koordenatuak
ABCD irudia paralelogramo bat izan dadin.

B D(x,y)

 
ABCD paralelogramoa denez: BA  CD bete behar da

BA  2,5   3,1  5,4

 x  4  5  x  1
CD  x, y    4,2  x  4, y  2  
y  2  4  y  2

Beraz, D(1,2) erpina.

Ariketa: Aurreko datuekin lortu D erpina ACBD irudia paralelogramoa

izateko.

5
2.- Puntu baten eta bektore baten bidezko zuzenaren ekuazioa

Suposa dezagun A( x1 , y1 ) planoko puntu bat eta v  v1 , v2  bektore ez-nulua.


A v Atal honetan A puntutik igarotzen den eta

v bektorearen norabidea bera duen
zuzenaren ekuazioa zehaztu nahi dugu.

Grafikoki eskatzen den zuzena ondoko hau da ( r zuzena ):

r

A v bektoreari zuzenaren norabide- bektorea

v esaten zaio.

Analitikoki aurreko zuzena zenbait forma ezberdinetan adieraz daiteke:

A EKUAZIO BEKTORIALA

P(x,y) r P( x, y) zuzenaren beste puntu

bat da.

  
A v OP  OA AP

 
OP  OA t v t 

O x, y   x1 , y1   t v1 , v2  t 

ZUZENAREN EKUAZIO BEKTORIALA

6
B EKUAZIO PARAMETRIKOAK

Zuzenaren ekuazio bektorialean “ x ” eta “ y ” askatzen baditugu, zuzenaren

ekuazio parametrikoak lortuko ditugu:

x, y   x1 , y1   t v1 , v2   x, y   x1  tv1 , x2  tv 2 

Bektoreen koordenatuak berdinduz:

 x  x1  tv1
 t 
 y  y1  tv 2

ZUZENAREN EKUAZIO PARAMETRIKOAK

"t" parametroari balioak emanez, zuzenaren puntu gehiago lortzen ditugu.

 x  x1
Adibidez, t  0 denean   A( x1 , y1 ) puntua lortzen dugu.
 y  y1

C EKUAZIO JARRAITUA

Kasu honetan norabide-bektorearen koordenatuak ezin dira nuluak izan, hau da,


v  v1 , v2  v1  0 eta v2  0

Aurreko ekuazioan “ t ” askatu ondoren zuzenaren ekuazio jarraitua lortuko

dugu:

 x  x1
 x  x1  tv1 tv1  x  x1  t  v x  x1 y  y1

t    " t" bakarra 
1

 y  y1  tv 2 tv  y  y  t  y  y1 v1 v2
 2 1
v2

x  x1 y  y1
 v1  0 eta v2  0 ZUZENAREN EKUAZIO JARRAITUA
v1 v2

Oharra: Buruketa askotan hau izango da hasteko erabiliko dugun zuzenaren

ekuazioa.

v  v1 , v2  norabide-bektorea v1  0 edo v2  0 direnean, geroago aztertuko
dugu. Kasu hauetan ezin dugu ekuazio jarraitua erabili.

7
D EKUAZIO OROKORRA (INPLIZITUA)

Zuzenaren ekuazio jarraitua garatuz ( gurutzean biderkatuz) zuzenaren ekuazio

orokorra edo inplizitua eskuratuko dugu:

x  x1 y  y1
  v2 x  x1   v1  y  y1   v2 x  v1 y  v1 y1  v2 x1  0
v1 v2

Izendatuz: A  v2 ; B  v1 ; C  v1 y1  v2 x1

Ondoko ekuaziora ailegatuko gara: Ax  By  C  0 A, B, C  

ZUZENAREN EKUAZIO OROKORRA

Agian ez zarete konturatzen baina aurreko kurtsoetan hau bezalako ekuazioak

erabili dituzue.

Ad. 2 x  5 y  7  0 zuzenaren ekuazio orokorra.

" x" edo " y" koordenatuei balioak emanez, zuzenaren puntuak lortzen dituzue.

E EKUAZIO ESPLIZITUA

Aurreko ekuazioa “ y ” askatu ondoren hau bezalako adierazpena lortuko duzue:

y  mx  n m, n  

ZUZENAREN EKUAZIO ESPLIZITUA

Ezaguna egiten zaizu? Zein da "m" parametroa? Eta "n" parametroa?

m= zuzenaren malda ; n= jatorrizko ordenatua

Lehen bezala, “ x ” aldagaiari balioak emanez zuzenaren beste puntu batzuk

eskuratzen dira.

Azaldutako guztia ondoko adibidean sartu ahal dugu:

ADIBIDEAK

1.- Idatzi A(2, 5) puntutik igaro eta v   1,3 norabide-bektorea duen
zuzenaren ekuazioa ( forma guztietan). Lortu zuzenaren puntu batzuk.

8
 1.- Ekuazio bektoriala

x, y   2, 5  t  1, 3 t 

2.- Ekuazio parametrikoak

x  2  t
 t 
 y  5  3t

Beste puntu batzuk: t  1 denean x  1 ; y  8 P(1, 8)

t  2 denean x  4 ; y  1 Q(4,  1)

3.- Ekuazio jarraitua

v1  0 eta v2  0 direnez ekuazio honek zentzua dauka.

x  x1 y  y1 x2 y 5
  
v1 v2 1 3

4.- Ekuazio orokorra (inplizitua)

x2 y 5
  3x  2   1 y  5  3x  6   y  5  3x  y  11  0
1 3

5.- Ekuazio esplizitua

3x  y  11  0  y  3x  11

malda= m  3 ; jatorrizko ordenatua = n  11

Beste puntu batzuk: x  0 bada y  11 B(0, 11)

x  3 bada y2 C (3, 2)

2.- Aurkitu aurreko kasuan ardatzekiko ebaki puntuak forma parametrikoan

eta forma esplizituan.

ardatzekiko ebaki puntuak = ardatzak ebakitzen dituzten puntuak

Forma parametrikoan

x  2  t
 t 
 y  5  3t

x  0 denean y  ?

y  0 denean x ?

9
x  0 denean 2  t  0  t  2 y  5  3.2  11 P(0, 11)

5  5 5 11 11
y  0 denean 5  3t  0  3t  5  t   x  2     2   Q( , 0)
3  3 3 3 3

Forma esplizituan

y  3x  11

x  0 denean y  11 P(0, 11)

11 11
y  0 denean  3x  11  0  x  Q( , 0)
3 3

KASU BEREZIAK

v  v1 , v2  zuzen baten norabide-bektorea da. Zein da zuzenaren ekuazioa
v1  0 denean? Eta zuzenaren ekuazioa v2  0 denean?

Bi kasu hauetan ezin dugu zuzenaren ekuazio jarraitua erabili.


1.kasua: A( x1 , y1 ) puntutik igaro eta v  0, v2  norabide-bektorea


v bektorea OY ardatzarekin paraleloa denez. r

A zuzena zuzen bertikala da.

Zein da r zuzenaren ekuazioa?

O
Ekuazio parametrikoak:

 x  x1  tv1  x  x1
r   t 
 y  y1  tv 2  y  y1  tv 2

Normalean, zuzen bertikalen ekuazio orokorra idazten da: x  x1

Adibidea

Idatzi A 2, 7 puntutik igaro eta v  0, 4 norabide-bektorea duen zuzenaren
ekuazio orokorra.
Ekuazio orokorra: x  2 ( zuzen bertikala delako)

10
 
2.kasua: A( x1 , y1 ) puntutik igaro eta v  v1 ,0 norabide-bektorea


v bektorea OX ardatzarekin paraleloa denez. r

r A zuzena zuzen horizontala da.


v

O Zein da r zuzenaren ekuazioa?

Ekuazio parametrikoak:

 x  x1  tv1  x  x1  tv1
  t 
 y  y1  tv 2  y  y1

Normalean, zuzen horizontalen ekuazio orokorra idazten da: y  y1

Adibidea

Idatzi A 2, 7 puntutik igaro eta v   3,0 norabide-bektorea duen zuzenaren
ekuazio orokorra.

Ekuazio orokorra: y  7 ( zuzena horizontala delako)


Orain arte zuzenaren puntu bat A( x1 , y1 ) eta v  v1 , v2  norabide-bektorea
emanda, zuzenaren ekuazio guztiak zehaztu ditugu.

Suposa dezagun Ax  By  C  0 zuzenaren ekuazioa ezagutzen dugula. Gai

zara zuzen horren gainontzeko ekuazioak lortzeko?

Zenbat elementu behar ditugu? Bi elementu behar ditugu; alde batetik

zuzenaren puntu bat eta, bestetik, zuzenaren norabide-bektore bat.

1.-Puntua: " x"ri balioak emanez, lortu " y" . P( x, y) puntua badaukagu.


2.-Norabide-bektorea: v  v1 , v2    B, A

Ekuazio orokorrarekin identifikazio bat egin dugu: A  v2 ; B  v1

11
Adibidea

r  3x  4 y  10  0 zuzena emanik, idatzi zuzen horren gainontzeko ekuazioak.

puntu bat behar dugu: x  2 denean 6  4 y  10  0  y  4 P(2, 4)


norabide-bektorea: v   B, A  4 , 3

Eta orain betikoa:

1.-Ekuazio bektoriala: x, y   2,4  t 4,3 t  

 x  2  4t
2.-Ekuazio parametrikoak:  t 
 y  4  3t

x2 y4
3.-Ekuazio jarraitua: 
4 3

3x  10 3 5
4.-Ekuazio esplizitua: 3x  4 y  10  0  3x  10  4 y  y   x
4 4 2

3.- Bi puntutatik igarotzen den zuzenaren ekuazioa

A( x1 , y1 ) eta B( x 2 , y 2 ) zuzen baten bi puntu emanda, bi puntu horietatik

pasatzen den zuzenaren ekuazioa lortu nahi dugu.

Zenbat elementu behar ditugu? Bi elementu behar

ditugu; alde batetik zuzenaren puntu bat eta,
bestetik, zuzenaren norabide-bektore bat.

A PUNTUA: A edo B aukeratu

   
NORABIDE-BEKTOREA: v  AB edo v  BA

Oharra

Bi zuzen ebakitzaileak puntu bakar batean ebakitzen dira . Nola kalkulatu ahal
dugu ebaki-puntu hori?

12
Bi zuzen horien ekuazio orokorrek osatzen duten ekuazio-sistema ebatzi behar
da. Sistemaren soluzioa ebaki-puntua da.

 Ax  By  C  0
Ebaki-puntua P ( x, y )  
 Ax  B y  C   0

Adibideak

x  2  t
1) r t  eta s  y  2 x  4 zuzenak emanda, aurkitu haien
 y  1  3t
arteko ebaki-puntua.

Beste atal batean bi zuzen horiek ebakitzaileak direla frogatuko dugu.

Lehenengo eta behin bi zuzenen ekuazio orokorra lortu behar dugu:


r zuzenean: P(2, 1) puntua eta v  1, 3 norabide-bektorea

x  2 y 1
  3x  2  y  1  3x  6  y  1  3x  y  5  0
1 3

s zuzenean: y  2 x  4  2 x  y  4  0

Sistemaren soluzioa ebaki-puntua da.

3x  y  5  0
  kenduz x  1 eta y  2 Q(1,  2) ebaki-puntua da.
2 x  y  4  0

2) A 2,4 , B5,4 eta C (2,0) triangelu baten erpinak dira.

a) Kalkulatu AB aldearen ekuazio orokorra.

b) Lortu AC aldearen ekuazio orokorra.

c) Aurkitu B puntutik pasatzen den erdibidekoa.

A(-2,4) B(5,4)

C(-2,0)

13
a) Behin triangelua ikusita, AB aldea zuzen horizontala denez bere ekuazioa

y  k k   . Gure kasuan y  4

b) Behin triangelua ikusita, AC aldea zuzen bertikala denez bere ekuazioa

x  a a   . Gure kasuan x  2

c) Erdibidekoa: erpin bat eta aurkako aldearen erdigunea lotzen dituen zuzenkia da.

erdibideko bat
G
G =barizentroa

Barizentroa: erdibidekoen ebaki-puntua da.Frogatu ahal da barizentroak erdibideko

bakoitza bi zatitan banatzen duela non zati bat bestearen bikoitza den.

A(-2,4) B(5,4)

C(-2,0)

Eskatutako erdibidekoa= BM zuzena non M ( x, y) puntua= AC aldearen

  2  (2) 4  0 
erdigunea den. M  ,   M  2,2
 2 2 

 
BM zuzenaren norabide-bektorea: v  BM   2,2  5,4   7,2

Erdibidekoaren puntu bat: B(5, 4)

x5 y 4
Erdibidekoaren ekuazioa:   2 x  10  7 y  28  2 x  7 y  18  0
7 2

14
Zer egin triangelu horren barizentroa kalkulatzeko?

1.forma: bi erdibidekoren ekuazioa lortu ondoren, erdibideko horien arteko ebaki-

puntua barizentroa izango da.

2.forma: barizentroak erdibideko bakoitza 2 zatitan banatzen duela non zati bat
bestearen bikoitza den. Propietate honetatik ondoko formula zuzena lor
daiteke: Ax1 , y1 , B( x2 , y 2 ) eta C x3 , y3  triangeluaren erpinak badira,

 x  x2  x3 y1  y 2  y3 
barizentroa G 1 , 
 3 3 

  2  5  (2) 4  4  0  1 8
Gure triangeluan : barizentroa G ,   G , 
 3 3   3 3

4.- Zuzenaren malda. Zuzenaren puntu-malda ekuazioa.

A) Zuzenaren malda

Maldak zuzenaren inklinazio-maila neurtzen du. Abzisa unitate batean aldatzen

denean ordenatuaren aldakuntzarekin bat dator malda.

malda (igoera)

malda(jaitsiera)

0 2 3 -3 -2

zuzen gorakorra ordenatuak gorantz doaz zuzen beherakorra ordenatuak beherantz

beraz, malda positiboa da. beraz. malda negatiboa.

Definizioa

v  v1 , v2  zuzenaren norabide-bektorea bada, zuzenaren malda ondoko eran
v2
adierazten da: m
v1

15
Adibideak: lortu malda ondoko kasuetan

1) v  v1 ,0 zuzen baten norabide-bektorea (zuzen horizontala)

0
m  0 Zuzen horizontalek malda zero dute.
v1


2) v  0, v2  zuzen baten norabide-bektorea (zuzen bertikala)

v2
m   Zuzen bertikalen ez daukate maldarik.
0

3) Zuzenaren bi puntu izanda A( x1 , y1 ) eta B( x2 , y 2 ) aurreko definizioa

kontuan hartuta, malda ondoko eran kalkulatu ahal dugu:
 
norabide-bektorea: v  AB  x2 , y 2   x1 , y1   x2  x1 , y 2  y1 

v2 y 2  y1 ordenatuen aldakuntza
m  
v1 x2  x1 abzisen aldakuntza

Ez zaizu ezaguna formula hau?

Aurreko formula malda grafikoki ere zehazteko baliogarria da. Begiratu hurrengo
kasuak:

Definizio trigonometrikoa

Zuzenaren inklinazioa OX ardatzaren alde positiboak eta zuzenak osatzen duten

angelua da.

Zuzenaren inklinazioa=  0º    180º

16
Zer nolako erlazio duen angelu horrek zuzenaren maldarekin?

 = inklinazio-angelua

m=malda

m
 tg  m
1
0 1

Beraz, zuzenaren inklinazioaren tangentea maldarekin

bat dator. tg  m

Ad. interpretatu %15eko aldapa.

ADIBIDEA

Aurkitu maldaren balioa ondorengo kasuetan:

a) r  3x  5 y  12  0 (zuzena)


norabide-bektorea: v   B, A  5, 3
3
m
5

x  3 y 1
b)  (zuzena)
2 4

norabide-bektorea: v   2,4
4
m  2
2

c) A(0,3) eta B(2,4) puntuetatik igarotzen den zuzenaren malda

 
1
norabide-bektorea: v  AB  2,4  0,3  2,1 m
2

d) OX ardatzarekin 450-ko angelua osatzen duen zuzenaren malda

Argi dago maldaren definizio trigonometrikoa erabili behar dugula.

m  tg  tg 45º  1

B) Zuzenaren puntu- malda ekuazioa

Orain arte zuzen baten ekuazioa zehazteko zuzenaren puntu bat eta
norabide-bektorea behar genituen ( 2.atalean azaldutakoa).

17
Orain, ordea, zuzenaren puntu bat eta bere malda ezagututa zuzenaren
ekuazioa zehaztuko dugu. Lortutako ekuazioari puntu-malda ekuazioa esaten
zaio.

Suposa ditzagun zuzenaren puntu bat A( x1 , y1 ) eta bere malda “ m ”:

gure abiapuntua zuzenaren ekuazio jarraitua izango da

x  x1 y  y1 v
  y  y1  2 x  x1   y  y1  mx  x1 
v1 v2 v1

v2
m
v1

Horrela zuzenaren puntu-malda ekuazio lortu dugu: y  y1  mx  x1 

Ekuazio horretan “ y ” askatuz gero zuzenaren ekuazio esplizitua eskuratzen

dugu:

y  mx  n

Normalean zuzenaren malda ezagutzen dugunean aurreko ekuazioa erabiltzen

dugu.

Adibidea

Idatzi A(2, 3) puntutik igaro eta malda  4 duen zuzenaren ekuazio esplizitua.

Puntu-malda ekuazioa erabiliko dugu:

y  y1  mx  x1   y  3  (4)x  2  y  3  4 x  8  y  4 x  5

5.- Bi zuzenen arteko posizio erlatiboa

Hiru kasu ezberdin topatu ahal ditugu:

r r s r,s

EBAKITZAILEAK PARALELOAK BATERAKOAK

(puntu batean ebakitzen dira) (Ez dira ebakitzen) (puntu guztietan ebakitzen dira)

18
Nola jakin ahal dugu bi zuzenen arteko posizio erlatiboa?

Hiru egoera ezberdinak aztertuko ditugu:

1.kasua: Bi zuzenen norabide-bektoreak ezagutzen ditugunean


r zuzena: v  v1 , v2  norabide-bektorea

s zuzena: u  u1 ,u 2  norabide-bektorea

 norabide-bektoreen koordenatuak proportzionalak ez direnean r eta s

zuzenak ebakitzaileak dira, hau da,
v1 v 2
 denean r eta s zuzenak ebakitzaileak dira
u1 u 2

 norabide-bektoreen koordenatuak proportzionalak direnean r eta s

zuzenak paraleloak edo baterakoak dira, hau da,
v1 v 2
 denean r eta s zuzenak paraleloak edo baterakoak dira
u1 u 2
Zer gehiago egin ahal dugu aukera egokia asmatzeko?
Lortu zuzen baten puntu bat eta aztertu ea beste zuzena puntu
horretatik pasatzen den. Igarotzen bada, zuzenak baterakoak dira eta igaro
ezean, paraleloak izango dira.

2.kasua: Bi zuzenen maldak ezagutzen ditugunean

r zuzena: m malda s zuzena: m malda

 m  m denean zuzenak ebakitzaileak dira

 m  m denean, zuzenak paraleloak edo baterakoak dira.

Zer gehiago egin ahal dugu aukera egokia asmatzeko?
Lortu zuzen baten puntu bat eta aztertu ea beste zuzena puntu
horretatik pasatzen den. Igarotzen bada, zuzenak baterakoak dira eta igaro
ezean, paraleloak izango dira.

Zuzen paraleloek malda bera dute.

19
3.kasua: Bi zuzenen ekuazio orokorrak ezagutzen ditugunean

r zuzena: Ax  By  C  0 ekuazio orokorra

s zuzena: Ax  By  C   0 ekuazio orokorra

A B
  denean zuzenak ebakitzaileak dira.
A B 
A B C
   denean zuzenak paraleloak dira
A B  C 
A B C
   denean zuzenak baterakoak dira
A B  C 

Kasu honetan hiru aukerak ondo ezberdinduta geratzen dira.

Adibideak

x2 y 5  x  3  2t
1) r  eta s t   zuzenak emanik,
3 4  y  4  3t

Aztertu haien arteko posizio erlatiboa. Arrazoitu, argitasunez, zure

erantzuna. ( OTSAILA 2016 )


r zuzena: v  v1 , v2   3,  4 norabide-bektorea

s zuzena u  u1 , u 2   2, 3 norabide-bektorea
3 4
 denez zuzenak ebakitzaileak dira.
2 3

Saiatu haien arteko ebaki-puntua kalkulatzen.

x3 y 5
2) Idatzi P(1,6) puntutik igaro eta  zuzenarekiko paraleloa den
2 4
zuzenaren ekuazio esplizitua.

Paraleloak izateagatik norabide-bektorea bera erabili ahal dugu edo malda bera daukate

1.forma: ekuazio jarraitua erabiliz


P(1, 6) zuzenaren puntua eta v   2, 4 norabide-bektorea

20
x 1 y  6
  4x  1  2 y  6  4 x  4  2 y  12  2 y  4 x  8  y  2 x  4
2 4

2.forma: puntu-malda ekuazioa erabiliz

4
P(1, 6) zuzenaren puntua eta m   2 malda
2

y  y1  mx  x1   y  6  2x  1  y  2 x  4

6.- Bektore normalak. Zuzen perpendikularrak

Definizioa

Zuzen baten norabide-bektorearekin perpendikularra den bektoreari zuzenaren

bektore normala esaten zaio.Azken finean bektore normalak zuzenarekin

perpendikularrak (ortogonalak) dira. Normalean n hizkiaz izendatzen da.

r
 
v v = zuzenaren norabide-bektorea
 
n n = zuzenaren bektore normala

   
Beraz, vn  biderkadura eskalarra= 0  v n  0

Bektore normalak zuzen perpendikularren ekuazioekin lotuta daude.

NOLA LORTU ZUZENAREN BEKTORE NORMALAK?

Aurreko kapituluan erabilitako prozeduretan oinarrituko gara.


1.- Suposa dezagun v  v1 , v2  zuzenaren norabide-bektorea.

Koordenatuak permutatuz eta,jarraian, koordenatuetako bat zeinuz aldatuz

zuzenaren bektore normalak lortu ahal ditugu.
 
n1   v2 , v1  eta n 2  v2 ,v1  zuzenaren bektore normalak dira.

21
2.- Suposa dezagun Ax  By  C  0 zuzenaren ekuazio orokorra .

Nola lortu ahal dugu zuzen horren bektore normal bat ?


zuzenaren norabide-bektorea v   B, A

 
bektore normalak n1   A, B  edo n 2   A, B 

Horrenbestez, ziztu bizian zuzenaren bektore normal bat topatu ahal dugu

n   A, B  bektore normala da.


Ad. r  2 x  5 y  6  0 zuzena emanik, n   A, B   2,5 bektore normala da.

Zuzen perpendikularren irizpideak

Nola jakin ahal dugu ea bi zuzen perpendikularrak diren?


r r zuzenean: v norabide-bektorea
 
v n bektore normala
 
n s zuzenean: v  norabide-bektorea



s v n  bektore normala

n

r eta s zuzenak perpendikularrak dira. Irudian ikusi ahal denez zuzen baten
bektore normala zuzen perpendikularrean norabide-bektore moduan erabil
daiteke eta alderantziz.

1.kasua: norabide-bektoreak erabiliz

 
norabide-bektoreak ere ortogonalak dira, beraz, v  v  0

22
2.kasua: bektore normalak erabiliz

 
Bektore normalak ere ortogonalak dira, beraz, n . n  0

3.kasua: maldak erabiliz

r zuzenaren malda= m ; s zuzenaren malda= m

 v2
r zuzenean: v  v1 , v2  norabide-bektorea  m 
v1

 v1
s zuzenean: u   v2 , v1  norabide-bektorea  m 
 v2

v 2  v1 
m.m  .   1 Horrenbestez, m.m  1
v1   v2 
Ad. zuzen baten malda 2 bada, zuzen perpendikularrarena  1 / 2 da.

ADIBIDEAK

1) Idatzi P(2, 1) puntutik igaro eta 4x  3 y  6  0 zuzenarekiko

perpendikularra den zuzenaren ekuazio orokorra.

Eskematikoki:

4x  3 y  6  0

P(2,1) Zuzen honen ekuazio lortu behar da

s = zuzen perpendikularra

Zenbat elementu behar ditugu? Puntu bat ( badaukagu P(2, 1) puntua ) eta
s zuzenaren norabide-bektorea.

4 x  3 y  6  0 zuzenaren bektore normala= s zuzenaren norabide-bektorea.


beraz, n  4,3 s zuzenaren norabide-bektorea izan daiteke.

23
 x  2 y 1
Zuzen perpendikularraren ekuazioa (s):   3x  6  4 y  4  3x  4 y  10  0
4 3

2) Har ditzagun ondoko bi zuzenak:

r  x  2y  4  0 eta s  2x  2 y  5  0

Perpendikularrak dira? Arrazoitu zure erantzuna.

Arestian aipatutako edozein irizpide erabili ahal dugu.

Kasu honetan erosoena 2.irizpidea da:


r zuzenaren bektore normala: n  1,2


s zuzenaren bektore normala: n  2, 2

 
n . n  1,2
. 2,2  1.2  (2).2  2  0 beraz, ez dira perpendikularrak.

TRIANGELUAK ETA PERPENDIKULARTASUNA

1.- ERDIBITZAILEA ETA ZIRKUNZENTROA

Erdibitzailea: zuzenki baten muturretatik distantzia berean dauden puntu guztien leku
geometrikoa da.Egia esan, alde bakoitzaren erdigunetik igarotzen den zuzen
perpendikularra da.
erdibitzailea

900 900

Zirkunzentroa

900

Zirkunzentroa: erdibitzaileen ebaki-puntua da.Egia esan, puntu hau triangeluaren 3

erpinetatik igarotzen den zirkunferentziaren zentroa da.

24
2.-ALTUERA ETA ORTOZENTROA

Altuera: erpin batetik abiatuz ,erpin horren aurkako aldea daukan zuzenarekiko
perpendikularra den zuzena da.

Ortozentroa

900 900 Altuera

900

Ortozentroa: altueren ebaki-puntua

Adibideak

A(2,3) , B(5,1) eta C(0,10) triangelu baten erpinak dira.

a) A erpinean triangelua zuzena da?

b) Aurkitu BC aldearen erdibitzailearen ekuazio orokorra.

c) A erpinetik abiatzen den altueraren ekuazio orokorra.

a)


C A zuzena bada, AB eta


AC ortogonalak dira

A B

 
AB  5, 1   2, 3  7,2 ; AC  0, 10   2,3  2,7

25
  
AB AC  7,2  2,7  0

Beraz, A =900

b)

erdibitzailea

BC aldearen erdibitzailea aldearen erdigunetik pasatzen den BC aldearekiko

zuzen perpendikularra.

 5  0 1  10   5 11 
BC aldearen erdigunea= M  ,   M , 
 2 2  2 2 

Erdibitzailearen norabide-bektorea behar dugu; norabide-bektorea ortogonala da


BC zuzenarekin. Beraz, erdibitzailearen norabide-bektorea perpendikularra BC
bektorearekin.
 
BC   5, 9  u  9, 5 erdibitzailearen norabide-bektorea da.

5 11
x y
Orduan, erdibitzailearen ekuazioa: 2  2  5 x  9 y  37  0
9 5

c)

C A -tik altuera= A -tik abiatzen den BC

zuzenarekiko zuzen perpendikularra.

altuera

26
A(2, 3) altueraren puntu bat. Norabide-bektorea behar dugu. Norabide-bektorea
BC zuzenarekiko perpendikularra da.

Beraz, altueraren norabide-bektorea perpendikularra BC bektorearekin.
 
BC   5,9  u  9, 5 altueraren norabide-bektorea da.

x 2 y 3
Altueraren ekuazioa:   2 x  7 y  17  0
9 5

7.- Distantziak

A Bi puntuen arteko distantzia

Suposa ditzagun A( x1 , y1 ) eta B( x2 , y 2 ) puntuak.

d ( A, B)  A eta B puntuen arteko distantzia (notazioa)


B d ( A, B)  AB


A AB  ( x2 , y 2 )  ( x1 , y1 )  x2  x1 , y 2  y1 


d ( A, B)  AB  x2  x1 2   y 2  y1 2

Adibidea

A(2,0), B(3, 5) eta C (2, 1) triangelu baten erpinak dira. Aurkitu aldeen luzerak.
Zer nolako triangelu mota da?


AB aldearen luzera= AB  d ( A, B) 

B = 2  (3)2  0  52  50 u
C


A AC aldearen luzera = AC  d ( A, C ) 

= 2  (2)2  0  12  17 u

27
 
BC aldearen luzera= BC  d ( B, C )   3  (2)2  5  12  17 u

=
Bi alde berdinak, beraz, triangelu isoszelea da.

B Puntu batetik zuzen batera dagoen distantzia

r  Ax  By  C  0 zuzena ( forma orokorrean) eta P( x1 , y1 ) puntu bat

emanda, P puntutik r zuzenera dagoen distantzia kalkulatu nahi dugu.

d ( P, r )  P puntutik r zuzenera dagoen distantzia

P Logikoki P zuzenean badago,

900 r d ( P, r )  0
Q

Beraz, P  r ( ez dago zuzenean) suposatuko dugu.

d ( P, r ) zehazteko bi metodo ezberdin erabili ahal ditugu:

1.metodoa: Q puntua kalkulatuz eta geroago, d ( P, r )  d ( P, Q)

2.metodoa: formula baten bidez

2.metodoa laburrena da baina, 1.metodoa kontzeptu asko birpasatzeko baliogarria da.

1.metodoa

900 r
Q

d ( P, r )  d ( P, Q) Nola kalkulatu Q puntua?

Q puntua= PQ eta r zuzenaren arteko ebaki-puntua da

PQ zuzena
Q Hurrengo zailtasuna: nola lortu PQ zuzenaren ekuazioa?
r zuzena

28
PQ zuzena: bi elementu behar ditut P puntua eta norabide-bektorea

PQ  r denez, r zuzenaren bektore normala PQ zuzenaren norabide-bektorea


da, beraz, u   A, B 

Orain bi zuzenek osatzen duten ekuazio-sistema ebatzi ondoren Q puntua

lortuko dugu.

2.metodoa

r  Ax  By  C  0 zuzena (forma orokorrean) eta P( x1 , y1 ) puntu bat emanik,

Ax1  By1  C
d ( P, r ) 
A2  B 2

Adibidea

Lortu, bi era ezberdinetan, P(2,3) puntutik 3x  4 y  3  0 zuzenera dagoen

distantzia.

P(2,3)  r 3.2  4.(3)  3  6  12  3  15  0

Horrenbestez, d ( P, r )  0

1.metodoa

r Q

PQ zuzena
d ( P, r )  d ( P, Q) Nola kalkulatu Q puntua? Q
r zuzena

PQ zuzena: bi elementu behar ditut P puntua eta norabide-bektorea

29
P(2,  3) puntua


PQ  r denez, norabide-bektorea v  3,4

x2 y3
  4x  3 y  1  0 PQ zuzenaren ekuazioa
3 4

PQ zuzena 4 x  3 y  1  0 1 3 1 3
Q  x , y Q , 
r zuzena 3x  4 y  3  0 5 5 5 5

1 3
d ( P, r )  d ( P(2,3) , Q , )  3 u
5 5

d ( A, B)  x2  x1 2   y 2  y1 2

2.metodoa

Ax1  By1  C 3.2  4.(3)  3 15

d ( P, r )    3u
A2  B 2 32   4 5
2

C Bi zuzenen arteko distantzia

1.- r eta s zuzenak ebakitzaileak edo baterakoak d r , s   0

2.- r eta s paraleloak direnean

P r d r , s   d ( P, s)

Prozedura: Lortu zuzen baten puntu bat eta kalkulatu puntu horretatik beste
zuzenera dagoen distantzia aurreko ataleko formula erabiliz.

Adibidea

Aurkitu ondorengo bi zuzenen arteko distantzia:

r  10 x  5 y  3  0 s  y  2x  3

30
Lehenengo eta behin r eta s zuzenak paraleloak direla frogatuko dugu:

r  10 x  5 y  3  0
10  5 3
  denez, r eta s paraleloak
2 1  3
s  y  2x  3  2x  y  3  0

Lortuko dugu “ s ” zuzenaren puntu bat: x  0 denean y  3 P(0,3)

10.0  5.(3)  3 18
d (r , s)  d ( P(0,3), r )    1,61 u
10 2   5
2
125

Distantzien aplikazioak: triangelu baten azalera

Triangeluaren erpinak emanda, nola zehaztu triangelu horren azalera?
C h =altuera

oinarria.altuera
Azalera=
2

h oinarria= d ( A, B)

A B h  altuera= d (C, AB zuzena)

Beraz, ikusitako bi formula aplikatu ondoren triangeluaren azalera lortuko dugu.
Adibidea

A(3, 2), B(4, 1) eta C (1, 4) triangelu baten erpinak dira. Lortu triangelu horren
azalera.
C oinarria= d ( A, B)

h altuera= d (C, AB zuzena)

A B


oinarria= d ( A, B)  AB  7,1  7 2   1  50
2

A eta B puntuetatik igarotzen den zuzena:

puntua A(3,2)
 
norabide-bektorea: u  AB  7,1

31
x3 y2
   x  3  7 y  14  x  7 y  11  0
7 1
 1  7.4  11 16
altuera= d (C , AB zuzena)  
12  7 2 50
16
50 
oinarria.altuera 50 16
Azalera=    8 u2
2 2 2

8.- Bi zuzenek osatzen duten angelua

r Angelurik txikiena kontuan

 s hartu behar dugu.

0º    90º

1.- r eta s zuzenak paraleloak edo baterakoak :   0º

2.- r eta s ebakitzaileak direnean bi formula hauek erabili ahal ditugu:
 

 
u v
a) u eta v norabide-bektoreak izanik , cos    
   ......
uv

 

 
n n 
b) n eta n bektore normalak izanik, cos    
   ......
n  n

Oharra: Gogoratu eta ezberdindu bi bektorek osatzen duten angelua:

 
u v
cos    
   ...... (zenbakitzailean ez dago balio absoluturik)
uv

Adibidea
Lortu ondoko zuzenek osatzen duten angelua:
r  y  3x  5 s  y  2 x  1

r  y  3x  5  3x  y  5  0 Bektore normala n  3,1

s  y  2 x  1  2 x  y  1  0 Bektore normala n  2, 1
 
n n 
6 1 5 2
cos(r , s)  cos    
      45º
n  n 10  5 50 2

32