Produkty erupcji wulkanicznych

Wprowadzenie
Przeczytaj
Grafika interaktywna
Sprawdź się
Dla nauczyciela
 Produkty erupcji wulkanicznych

Źródło: skeeze, Pixabay License, h ps://pixabay.com/pl/service/terms/#license, dostępny w internecie: www.pixabay.com.

Erupcje wulkanów są niezwykle efektowne, co można zaobserwować na zdjęciach lub

filmach. Mianem erupcji określamy zjawisko wydostawania się na powierzchnię ziemi lub
do atmosfery gazów, pyłów i lawy.

Twoje cele

Dowiesz się, czym są produkty erupcji wulkanicznych.

Poznasz rodzaje erupcji wulkanicznych.
Rozpoznasz produkty erupcji wulkanicznych.
Przeczytaj

Podczas erupcji wulkanicznej wydobywają się: lawa, gazy i para oraz materiał
piroklastyczny, przez które to składniki przedziera się magma.

Lawa
Zawiera stopione tlenki krzemu, metali, krzemiany i gazy. Może tworzyć dwa rodzaje form:
kopuły oraz potoki. Lawa kwaśna ma dużą lepkość, jest gęsta. Posiada dużą krzepliwość
i nie rozlewa się na duże obszary. Lawa zasadowa zaś ma niską krzepliwość, jest dużo
rzadsza. Rozlewa się daleko od miejsca erupcji. Strumienie lawy zasadowej poruszają się
szybko i pokrywają duże powierzchnie.

Wulkan Mauna Loa. Podczas erupcji w 1942 r. lawa płynęła z prędkością ok. 40 km/h.
Źródło: skeeze, licencja Pixabay License, dostępny w internecie: h ps://pixabay.com/pl/photos/wulkan-lawa-przep%C5%82ywu-
wybuch-1925716/.

Lawa osiąga temperaturę ok. 1100°C. Jeżeli zawiera dużo gazów, wówczas ma szorstką
powierzchnię, a jej potoki mają znaczną porowatość. Podczas krzepnięcia kruszy się
i tworzy bloki o średnicy ok. 1 metra. Taką lawę nazywamy blokową. Gdy lawa ma w sobie
mało gazów, tworzy sznurowe formy o gładkiej i lśniącej powierzchni. Nazywamy ją
trzewiową.

Podczas wybuchu ilość wydostającej się lawy jest zróżnicowana, np. podczas wybuchu
wulkanu Laki na Islandii w 1783 r. wydostało się ok. 12,5 km³ lawy, zaś podczas erupcji
wulkanu Tambora - 50 km3.

Gazy wulkaniczne
W trakcie erupcji z wulkanu wydobywają się duże ilości gazów wulkanicznych. Są to
głównie: H2O, CO2,CO, F2, Cl2, S2, H2 i N2. Podczas niektórych erupcji stwierdza się
występowanie w gazach m.in. argonu, dwutlenku siarki, siarkowodoru, chlorowodoru,
fluorowodoru czy amoniaku. Niekiedy gazy są głównym produktem erupcji wulkanicznej.
Wulkany produkujące wyłącznie gazy i pyły nazywamy wulkanami gazowymi.

Gazy wulkaniczne zawierają wiele składników niszczących ozon w atmosferze ziemskiej

oraz wywołujących efekt cieplarniany.

Utwory piroklastyczne
Utwory piroklastyczne powstają wskutek rozpylenia wyrzuconej w powietrze lawy. Mogą
być też skałami wyrwanymi przez wędrującą ku górze magmę. Wśród utworów
piroklastycznych wyróżniamy:

bomby wulkaniczne - to bryły lawy zastygłe w powietrzu po wyrzuceniu z wulkanu.

Najczęściej mają kształt wrzeciona. Ich rozmiary mogą przekraczać 1 m3;
lapille - fragmenty zastygłej lawy o wielkości orzecha lub grochu. Niekiedy są
kryształami powstałymi w stygnącej magmie;
scoria - fragmenty gąbczastej lawy bazaltowej, mają wielkość orzecha. Zostały
wyrzucone przez wulkan i uległy krzepnięciu w powietrzu;
piaski, popioły i pyły wulkaniczne - niewielkie odłamki materiału piroklastycznego.
Powstają z rozpylenia lawy lub z rozpylonego siłą wybuchu stożka lub komina
wulkanicznego. Popioły wulkaniczne osadzone na lądzie nazywamy tufami. Unosząc
się w atmosferze przez dłuższy czas po erupcji, zmniejszają ilość promieniowania
docierającego do Ziemi.
pumeks - tworzy się z wyrzuconej w powietrze lawy pełnej gazów. Fragmenty zastygłej
lawy są przepełnione pęcherzykami. Cechą charakterystyczną pumeksu jest to, że ma
ciężar objętościowy mniejszy od wody.
Ilość popiołów wulkanicznych w km 3 wyrzuconych z kraterów wybranych wulkanów w czasie erupcji
Źródło: Englishsquare.pl Sp. z o.o., licencja – CC BY-SA 3.0.

Gorące chmury
Podczas erupcji sporadycznie powstają chmury, które są mieszaniną pyłów i gazów.
Spływają one po stoku wulkanu z dużą szybkością, miotając kawałkami pumeksu
o temperaturze przekraczającej 800°C. Stanowią duże zagrożenie dla ludności mieszkającej
w pobliżu wulkanu.

Gorącechmury potrafią niszczyć całe miasta. Osiągają temperaturę ponad 1000°C.

Źródło: Pexels, licencja Pixabay License, dostępny w internecie: h ps://pixabay.com/pl/photos/prochy-wulkan-wybuch-
krajobraz-1867440/.
Lahary
Laharami nazywamy spływy popiołu. Jest to mieszanina utworów piroklastycznych i wody.
Posiadają dużą szybkość przemieszania się, niszcząc wszystko na swojej drodze.

Słownik
efekt cieplarniany

zjawisko stopniowego podnoszenia się temperatury na naszej planecie; wzrost nasilenia

efektu cieplarnianego jest główną przyczyną obserwowanego na Ziemi globalnego
ocieplenia

magma

naturalny, gorący i ruchliwy stop tworzący się lokalnie i okresowo wskutek częściowego
wytapiania skał w górnym płaszczu Ziemi lub w skorupie ziemskiej
Grafika interaktywna

Polecenie 1

Przeanalizuj grafikę interaktywną, która przedstawia produkty erupcji wulkanicznej oraz

uproszczoną budowę wulkanu. Zastanów się, jak działalność wulkaniczna wpływa na efekt
cieplarniany.

Źródło: Englishsquare.pl Sp. z o.o., licencja – CC BY-SA 3.0.

Sprawdź się

Pokaż ćwiczenia: 輸醙難

Ćwiczenie 1 輸

Wybierz odpowiednie zakończenie zdania.

Erupcja wulkaniczna to:

 zbiornik magmy leżący głęboko pod powierzchnią ziemi.

 bryły lawy zastygłe w powietrzu po wyrzuceniu z wulkanu.

zjawisko wydostawania się na powierzchnię ziemi lub do atmosfery materiału


wulkanicznego.

Ćwiczenie 2 輸

Podaj skład lawy wulkanicznej.

Ćwiczenie 3 輸

Oceń, czy poniższe stwierdzenia są prawdziwe czy fałszywe.

Stwierdzenie Prawda Fałsz

Lawa kwaśna ma dużą
 
lepkość, jest gęsta.
Lawa zasadowa ma małą
 
krzepliwość.
Lawa osiąga temperaturę
 
ok. 110°C.
Ćwiczenie 4 醙

Pogrupuj elementy, przenosząc je na właściwe pola.

Stałe

pumeks para wodna

pyły wulkaniczne lawa

tlenek węgla
Gazowe
popioły wulkaniczne metan

dwutlenek siarki chlor

piasek wulkaniczny
Ciekłe
dwutlenek węgla lapille

głazy i bloki skalne

bomby wulkaniczne

siarkowodór

Ćwiczenie 5 醙

Wyjaśnij, w jaki sposób gazy wulkaniczne przyczyniają się do wzrostu efektu cieplarnianego.
Ćwiczenie 6 醙

Na fotografii przedstawiono erupcję wulkanu. Wytłumacz, dlaczego lawa zasadowa jest

niebezpieczna dla ludności zamieszkującej w bliskim sąsiedztwie wulkanu.

Źródło: skeeze, licencja Pixabay License, dostępny w internecie: h ps://pixabay.com/pl/photos/wulkan-wybuchający-pełnia-

księżyca-609101/.
Ćwiczenie 7 醙

Wybierz zdania opisujące pumeks wulkaniczny.

 Fragmenty zastygłej lawy o wielkości orzecha lub grochu.

 Jest to mieszanina utworów piroklastycznych i wody.

 Posiada ciężar objętościowy mniejszy od wody.

 Fragment zastygłej lawy przepełniony pęcherzykami.

 Tworzy się z wyrzuconej w powietrze lawy pełnej gazów.

 Kanał, którym wydostają się produkty erupcji.

Ćwiczenie 8 難

Oceń, w jaki sposób erupcja wulkaniczna może wpłynąć na bezpieczeństwo w ruchu

lotniczym. Podaj przykład czynności podejmowanych przez lotniska po erupcji wulkanu
położonego w niedalekiej odległości.
Dla nauczyciela

Imię i nazwisko autora: Anna Ruszczyk

Przedmiot: geografia

Temat zajęć: Produkty erupcji wulkanicznej.

Grupa docelowa: III etap edukacyjny, liceum/technikum, zakres podstawowy, klasa I

Podstawa programowa

V. Litosfera: związek budowy wnętrza Ziemi z tektoniką płyt litosfery, procesy wewnętrzne
i zewnętrzne kształtujące powierzchnię Ziemi i ich skutki, skały.

Uczeń:

2) wyjaśnia przebieg głównych procesów wewnętrznych prowadzących do urozmaicenia

powierzchni Ziemi (ruchy epejrogeniczne, ruchy górotwórcze, wulkanizm, plutonizm,
trzęsienia ziemi).

Uczeń:

9) wyjaśnia wpływ procesów geologicznych na powstanie głównych struktur tektonicznych

i ukształtowanie powierzchni Ziemi na wybranych przykładach.

Kształtowane kompetencje kluczowe

kompetencje w zakresie rozumienia i tworzenia informacji,

kompetencje matematyczne oraz kompetencje w zakresie nauk przyrodniczych,
technologii i inżynierii,
kompetencje cyfrowe,
kompetencje osobiste, społeczne i w zakresie umiejętności uczenia się.

Cele operacyjne

Uczeń:

wie, czym są produkty erupcji wulkanicznych,

zna rodzaje erupcji wulkanicznych,
rozpoznaje produkty erupcji wulkanicznych.

Strategie nauczania: asocjacyjna, problemowa

Metody nauczania: dyskusja, burza mózgów, mapa mentalna

Formy zajęć: praca indywidualna, praca w parach, praca w grupach

Środki dydaktyczne: tablica interaktywna/monitor dotykowy/tablety, e‐materiał,

podręcznik, obrazy/fotografie/film edukacyjny przedstawiający wybuch wulkanu

Materiały pomocnicze

M. Książkiewicz, Geologia dynamiczna, Wydawnictwa Geologiczne, Warszawa 1979.

Wł. Mizerski, Geologia dynamiczna, Wydawnictwa Naukowe PWN, Warszawa 2006.

Faza wprowadzająca

Nauczyciel wprowadza uczniów w tematykę zajęć – wyświetla obrazy lub krótki film
przedstawiający wybuchy wulkanów, wywołuje dyskusję na temat wyglądu wulkanów
lub materiałów wydobywających się z wulkanu (tego, co widać na obrazach lub na
filmie).
Nauczyciel przedstawia temat i cele lekcji.

Faza realizacyjna

Nauczyciel prosi uczniów o podawanie przykładów produktów, które wydobywają się

z wulkanu w czasie wybuchu – burza mózgów.
Uczniowie zapisują przykłady na tablicy.
Następnie, pracując w parach, uczniowie charakteryzują wymienione produkty.
Wskazani przez nauczyciela uczniowie przedstawiają znalezione informacje
o produktach erupcji wulkanicznej (uwzględniają m.in. skład chemiczny lawy).
Nauczyciel dzieli klasę na grupy – każda z nich ma za zadanie wyjaśnić pojęcie erupcji;
następnie, wykorzystując e‐materiał i podręcznik, przedstawić zależności między
rodzajem erupcji a jej produktami.
Grupy otrzymują arkusze papieru i pisaki. Na podstawie zdobytych informacji
uczniowie tworzą mapy mentalne przedstawiające przebieg erupcji i rodzaj
wydobywających się produktów wulkanicznych (ich zróżnicowanie).
Po upływie określonego przez nauczyciela czasu grupy przedstawiają swoje mapy
mentalne – nauczyciel ustala kolejność prezentacji.
Ocena pracy uczniów – informacje, forma przedstawienia na mapie mentalnej i jej
prezentacja.
Na podsumowanie tej fazy lekcji nauczyciel prosi o zapoznanie się z grafiką
interaktywną (uczniowie utrwalają zdobyte wiadomości).

Faza podsumowująca

Nauczyciel wprowadza uczniów do ćwiczeń w e‐materiale – w zależności od tempa

pracy uczniowie wykonują kilka wskazanych przez nauczyciela ćwiczeń.
 Nauczyciel podsumowuje etapy lekcji, zestawiając je z założonymi celami – ocenia
pracę uczniów i ich zaangażowanie.
Uczniowie dzielą się swoimi doświadczeniami – co było dla nich łatwe, trudne,
ciekawe.

Praca domowa

Wykonaj pozostałe ćwiczenia z e‐materiału.

Praca pisemna. Zredaguj wypowiedź pisemną na temat wpływu erupcji wulkanów na
środowisko przyrodnicze oraz życie człowieka.

Wskazówki metodyczne opisujące różne zastosowania danego multimedium:

• Grafikę interaktywną można wykorzystać w toku lekcji z zakresu podstawowego

i rozszerzonego dotyczących wulkanizmu, np. typów wulkanów, tworzenia się gór
wulkanicznych itp.