TREŚCI DO WYKŁADU

BADANIE JAMY BRZUSZNEJ

Ocena jamy brzusznej składa się z czterech metod badawczych:

 Oglądanie
 Osłuchiwanie
 Opukiwanie
 Palpacja
Podstawowe warunki potrzebne do prawidłowego przeprowadzenia badania to:
 Dobre oświetlenie
 Spokojny, zrelaksowany pacjent
 Pełna ekspozycja brzucha

Przygotowanie do badania polega na tym, że:

 Pacjent będzie miał opróżniony pęcherz moczowy.
 Układamy pacjenta w pozycji grzbietowej z niewielką poduszką pod głową, czasem
można podłożyć wałek pod kolana, celem zmniejszenia napięcia mięśni brzucha.
 Kończyny górne pacjenta ułożyć wzdłuż ciała. Nie powinien zakładać rąk za głowę,
bo zwiększa to napięcie brzucha.

OGLĄDANIE

Odsłaniając brzuch pacjenta obserwujemy kontury brzucha i ewentualnie widoczną

perystaltykę. W następnej kolejności patrzymy na:

1. Skóra
Blizny – ich lokalizacja.
Rozstępy – kiedy powstały.
Różowo- purpurowe rozstępy w zespole
Cushinga( wydzielanie hormonów przez
Nadnercza- kobiety w okresie rozrodczym,
Czasami w alkoholizmie)

Poszerzenie żył. Poszerzenie żył w zwężeniu żyły próżnej

Normalna sieć może być widoczna dolnej

2. Pępek
Jego kontur, lokalizacja
Objawy zapalenia, przepukliny.

3. Kontur brzucha
Jest płaski lub wklęsły. Czy nie ma
miejscowych wybrzuszeń.
Zaobserwować trzeba również okolicę
pachwinową.
Nadłonowe wybrzuszenie może
świadczyć o wypełnionym pęcherzu
lub ciężarnej macicy.

1
 4. Powiększenie narządów
Podczas oddychania zaobserwować, Asymetria powiększonych organów.
czy powiększona wątroba lub śledziona
widoczna jest poniżej łuku żebrowego

5. Guzy

6. Perystaltyka
Należy obserwować przez kilka minut,
jeżeli podejrzewana jest niedrożność
jelitowa. U osób bardzo szczupłych może
być widoczna.

7. Pulsacje
Normalna pulsacja aorty jest często Zwiększona pulsacja- w tętniaku aorty
widoczna w nadbrzuszu lub przy zwiększonym ciśnieniu
pulsacyjnym.

Aby ułatwić przeprowadzenie dalszego badania należy powierzchnię brzucha podzielić na

cztery kwadraty.
W górnym prawym kwadracie znajduje się: wątroba, pęcherzyk żółciowy, nerka prawa,
jelito cienkie, w tym dwunastnica, jelito grube: części wstępująca i poprzeczna, głowa
trzustki, żołądek.

W górnym lewym kwadracie znajduje się: śledziona, żołądek (trzon i część wpustowa),
trzustka (trzon i ogon), jelito cienkie, jelito grube: część poprzeczna, zstępująca, nerka lewa

W dolnym prawym kwadracie znajduje się: jelito grube, w tym kątnica, wyrostek
robaczkowy, moczowód prawy, część pęcherza moczowego, u kobiet jajnik prawy, przydatek
prawy, jajowód prawy, część macicy.

W dolnym lewym kwadracie znajduje się: prawie wszystkie narządy jak w kwadracie
dolnym prawym oprócz wyrostka robaczkowego.

OSŁUCHIWANIE

Osłuchiwanie przynosi korzyści w ocenie ruchliwości jelit i wykrywaniu zwężeń tętnic.

Należy osłuchiwać brzuch przed jego badaniem palpacyjnym, ponieważ palpacja zwiększa
perystaltykę.
Do osłuchiwania używamy membrany stetoskopu, którą przykładamy do brzucha. Wysłuchać
należy dźwięków perystaltycznych i zwrócić uwagę na ich częstość i charakter.
Prawidłowe dźwięki to: kruczenia i przelewania. Odgłosy te są wywołane rytmicznym
obkurczaniem się jelita cienkiego i grubego oraz przechodzeniem zawartości jelita. Odgłosy
te nie mają cech okresowej stałej czynności jednego narządu. Trudno określić ich prawidłową
częstość. Jeżeli odgłosy słyszymy raz na kilka oddechów, uznać je możemy za prawidłowe.
Najlepiej słyszalne są w prawym dolnym kwadracie.

2
Dźwięki perystaltyczne mogą być zaburzone przez biegunkę, niedrożność oraz zapalenie
otrzewnej. W rozwiniętym zapaleniu otrzewnej szmery perystaltyczne ustają, słychać
wówczas, dobrze przewodzone przez znajdujące się w jelitach płyn i gaz, tętnienie aorty
brzusznej.

Jeżeli pacjent ma nadciśnienie, należy osłuchać okolicę nadbrzusza ( tętnica nerkowa) w

poszukiwaniu szmerów pochodzących z naczyń. W tym wypadku należy zastosować lejek
stetoskopu.

U pacjentów z nadciśnieniem szmery w nadbrzuszu, szczególnie gdy promieniują bocznie,

sugerują zwężenie tętnicy nerkowej.

Jeżeli podejrzewamy niewydolność tętnic w kończynach dolnych, osłuchać należy aortę

brzuszną, tętnice biodrowe i tętnice udowe.
Częściowe zwężenie tętnic powoduje zawirowania krwi, co może objawiać się szmerem.

OPUKIWANIE

Opukiwanie jest przydatne dla ogólnej orientacji w jamie brzusznej, dla wykonania
orientacyjnego pomiaru wątroby, czasem śledziony, identyfikacji wodobrzusza lub twardych
guzów, mas, oraz powietrza w żołądku i jelitach.
Opukiwanie stosowane dla ogólnej orientacji – opukujemy brzuch we wszystkich czterech
kwadratach i oceniamy ogólne rozmieszczenie wypuku bębenkowego oraz stłumienia.
Na ogół odgłos bębenkowy dominuje. Wypełniony pęcherz powoduje stłumienie wypuku w
okolicy nadłonowej.

Wątroba –
Opukiwanie należy rozpocząć w linii środkowo – obojczykowej na poziomie nieco poniżej
pępka – przesuwając się do góry w kierunku wątroby.
Dolny brzeg wątroby – pierwsze stłumienie wypuku.
Górny brzeg wątroby – zaczynając nad płucami w linii środkowo – obojczykowej słyszymy
najpierw rezonans ( w płucach znajduje się dużo powietrza) przesuwając się w kierunku
wątroby pierwsze stłumienie wypuku określa górny brzeg. Większa rozpiętość stłumienia
świadczy o powiększeniu wątroby.
Niepowiększona wątroba mieści się pod łukiem żebrowym.

Śledziona –
Stłumienie znad śledziony możemy wykryć, jako małą owalną powierzchnię w okolicy
dziesiątego międzyżebrza w linii środkowo – pachowej. Aby określić wielkość śledziony,
opukujemy w różnych kierunkach, wsłuchując się w stłumienie wypuku.

PALPACJA

Palpacja lekka – jest pomocna w określeniu oporu, tkliwości brzucha oraz umiejscowienia
narządów położonych powierzchniowo i guzów. Badanie to wymaga delikatności. Brzuch
obmacujemy ciepłą dłonią, trzymając palce złączone razem, badamy paliczkami, zagłębiając

3
je nieco w brzuch. Unikamy gwałtownych ruchów. Pace przesuwamy płynnie, badając
wszystkie cztery kwadraty. Rozpoznajemy narządy, oraz jeżeli istnieje jakiś opór ( obrona),
tkliwość.

Palpacja głęboka – jest na ogół potrzebna do opisania narządów jam brzusznej i mas
położonych głębiej. Badamy podobnie jak w palpacji lekkiej naciskając mocniej. Należy
zidentyfikować masy, określić ich lokalizację, rozmiar, kształt, tkliwość, pulsowanie i
ruchomość.
Jeżeli palpacja głęboka jest trudna z powodu otyłości lub oporu mięśniowego należy użyć obu
rąk, nakładając jedną na drugą.

Palpacja wątroby
Należy umieścić lewą rękę równolegle do pleców na wysokości 11-12 żebra. Przez lewą ręką
do przodu wątroba pacjenta jest łatwiej wyczuwalna od przodu. Umieścić swą prawą rękę na
brzuchu pacjenta równolegle do mięśnia prostego brzucha z końcami palców dobrze poniżej
granicy stłumienia nad wątrobą. Należy polecić pacjentowi nabrać głęboki wdech. Należy
wyczuć brzeg wątroby jak zbliża się do dołu w kierunku palców badającego.
Normalna wątroba wykazuje twardy, ostry o regularnym zarysie z gładką powierzchnią brzeg.
Jeżeli nie uda się wyczuć za pierwszym razem, należy zwiększyć siłę ucisku do środka i
powtórzyć manewr.

Palpacja śledziony
Za pomocą prawej ręki należy sięgnąć przez pacjenta i podtrzymać jego plecy na wysokości
11-12 żebra uciskając do przodu jego lewy łuk żebrowy. Za pomocą lewej ręki poniżej
lewego łuku żebrowego ucisnąć w kierunku śledziony. Należy zacząć palpację dość nisko,
aby upewnić się, że jest niżej niż powiększona śledziona.

Palpacja nerek
Przy badaniu nerek podkłada się lewą rękę pod okolicę lędźwiową badając prawą stronę, a
prawą rękę przy badaniu po lewej stronie. Drugą rękę kładzie się poniżej łuku żebrowego.
Opuszkami palców ręki podłożonej pod lędźwie wykonuje się bardzo słabe, delikatne ruchy
unoszące. Druga ręka leżąca na brzuchu odczuwa, jako przemieszczenie się nerki w
płaszczyźnie strzałkowej, tzw. balotowanie. W czasie badania chory powinien wstrzymać
oddech
Powiększenie spowodowane może być obecnością wodonercza, raka, torbieli.
Tkliwość występuje w infekcjach nerek.

Objaw Murphy’ego – obserwuje się przy ostrym zapaleniu pęcherzyka żółciowego.

Należy ,,zahaczyć’’ kciuk pod prawym łukiem żebrowym, na brzegu mięśnia prostego i
poprosić pacjenta aby głęboko nabrał powietrza.
Ostra bolesność i nagłe zatrzymanie oddechu świadczy o dodatnim objawie.

Objaw Blumberga – powoli ucisnąć tkliwy obszar brzucha, a następnie szybko odjąć dłoń.
Większy ból przy odjęciu dłoni potwierdza występowanie objawu Blumberga.
Ból po nagłym zwolnieniu ucisku brzucha sugeruje zapalenie otrzewnej.

4
Objaw Chełmońskiego – występuje w chorobach wątroby, polega na występowaniu
bolesności w trakcie uderzenia w okolicę łuku żebrowego prawego. Położyć dłoń na łuku
żebrowym prawym, pięścią drugiej ręki uderzyć w dłoń leżącą płasko.
W przypadku wystąpienia bólu uznaje się objaw za dodatni i świadczy o istnieniu procesu
zapalnego pęcherzyka żółciowego.

NARZĄDY PŁCIOWE MĘSKIE

DOJRZEWANIE – CECHY PŁCIOWE

Cechy płciowe – są to właściwości organizmu ( genetyczne, anatomiczne i fizjologiczne)

związane z jego zdolnością do rozrodu.

Rosnąca aktywność jąder w okresie dojrzewania prowadzi do wzrostu poziomu hormonu

męskiego zwanego Testosteronem, dzięki temu dochodzi do:
 Zmiany barwy głosu – mutacja
 Pojawienie się owłosienia na twarzy, okolicy łonowej i pod pachami
 Grubsza skóra i wzrost aktywności gruczołów łojowych i potowych
 Rozrostu mięśni i kości ( kości klatki piersiowej)
 Powiększenia narządów rozrodczych
 Rozpoczęcia wytwarzania plemników i pierwszych mimowolnych wytrysków –
polucji

5
Rozwój płciowy według skali Tannera – płeć męska
Faza 1 Zachodzące zmiany Wiek
Przyrost wzrostu Na poziomie 5 – 6 cm/ rok
Jądra Rozmiar poniżej 4 ml lub dłuższy promień
< 2,5 cm
Owłosienie łonowe Brak widocznego owłosienia
zawierającego pigment
Prącie Brak wzrostu
Inne zmiany brak
Faza 2 Zachodzące zmiany Wiek
Przyrost wzrostu Na poziomie 5 – 6 cm/ rok
Jądra Rozmiar 4 ml lub dłuższy promień 2,5 cm 11,5 roku
do 3,2 cm (9,5 – 13,5 roku życia)
Owłosienie łonowe Minimalny wzrost, pigmentacja u podstaw 12 lat
prącia ( 9,9 – 14,0 roku życia)
Prącie Wczesny, nieznaczny wzrost 11,5 roku
( 10,5 – 14,5 roku życia)
Inne zmiany brak
Faza 3 Zachodzące zmiany Wiek
Przyrost wzrostu Na poziomie 7 – 8 cm/ rok
Jądra Rozmiar 12 ml lub dłuższy promień 3,6 14 lat
cm (11,5 – 16,5 roku życia)
Owłosienie łonowe Wzrost ciemnych, kręcących się włosów 13,1 lat
na wzgórku łonowych ( 11,2 – 15,0 roku życia)
Prącie Zwiększona długość i grubość 12,4 roku
( 10,1 – 14,6 roku życia)
Inne zmiany Możliwa ginekomastia 13,2 lat
Łamanie się głosu 13,5 lat
Przyrost tkanki mięśniowej
Faza 4 Zachodzące zmiany Wiek
Przyrost wzrostu Na poziomie życiowym 10 cm/ rok 13,8 lat
Jądra Długość 4,1 cm do 4,5 cm 14 lat
(11,5 – 16,5 roku życia)
Owłosienie łonowe Dojrzałe owłosienie ograniczone do 13,9 lat
miejsca styku ud i krocza ( 12,0 – 15,3 roku życia)
Prącie Dalszy wzrost długości i grubości 13,2 roku
( 11,2 – 15,3 roku życia)
Inne zmiany Owłosienie pod pachą 14,0 lat
Mutacja głosu 14,1 lat
Trądzik 14,3

6
 Faza 5 Zachodzące zmiany wiek
Przyrost wzrostu Zahamowanie wzrostu z osiągnięciem 17
roku życia
Jądra Długość > 4,5 cm 14 lat
(11,5 – 16,5 roku życia)
Owłosienie łonowe Poszerzenie dojrzałego owłosienia 15,3 lat
Rozrost owłosienia w kierunku
wewnętrznych części ud .
Nieznaczny rozrost owłosienia na wyższe
partie podbrzusza i brzuch
Prącie Osiągnięcie pełnego rozmiaru prącia do 13,2 roku
16,5 roku życia ( 11,2 – 15,3 roku życia)
Inne zmiany Owłosienie na bokach twarzy
Dojrzała, męska postura
Zanik ginekomastii

Podsumowanie rozwoju wzrostu

 Najsilniejszy przyrost ( skok pokwitaniowy) w wieku 13,5 roku ( 11,5 – 15,3 roku
życia)
 Największy wzrost w fazach do trzeciej włącznie ( 5,0 cm – 6,0cm)
 Wzrost w okresie pokwitania
- u chłopców dojrzewających wcześnie: 10,3 cm / rok ( 7,9 cm/rok – 12,5 cm/rok)
- u chłopców dojrzewających przeciętnie 9,5 cm / rok ( 7,1 cm / rok – 11,9 cm / rok)
- u chłopców dojrzewających późno 8,5 cm / rok ( 6,3 cm / rok – 10,7 cm/ rok)

Do narządów płciowych męskich należą jądra, moszna, najądrza, nasieniowody, pęcherzyki,

nasienne, gruczoł krokowy i prącie.
Części płciowe zewnętrzne to prącie i moszna.

Badanie fizykalne

Prącie

Należy obejrzeć:
- Stopień rozwoju prącia oraz skórę i owłosienie u jego podstaw.
Sprawdzane są tu: dojrzałość płciowa, a także możliwość wystąpienia wszawicy

- Napletek
Sprawdzamy obecność stulejki

- Żołądź
Zapalenie żołędzi, wrzód weneryczny, opryszczka, rak

- Ujście cewki moczowej

Spodziectwo, wydzielina występująca przy zapaleniu cewki moczowej

7
Badanie palpacyjne

- widoczną zmianę
Wrzód weneryczny, rak

- trzon prącia
Zwężenie prącia, rak prącia

Moszna i jej zawartość

Należy obejrzeć

- zarys moszny
Możliwość wystąpienia przepukliny, wodniaka, niezstąpienie jądra

- skórę moszny
Zmiany skórne

Badanie palpacyjne

Jądra
- obecność guzków rak jądra
- tkliwość zapalenie jądra, skręt jądra

Powrózki nasienne i przyległe okolice żylaki

NARZĄDY PŁCIOWE ŻEŃSKIE

DOJRZEWANIE –CECHY PŁCIOWE

Rosnąca aktywność jajników w czasie dojrzewania prowadzi do wzrostu poziomu hormonu

Estrogenu, pod wpływem którego dochodzi do:
 Pojawienia się owłosienia w okolicy łonowej i pod pachami
 Zwiększenia ukrwienia skóry i wzmożonej aktywności gruczołów łojowych i
potowych
 Rozrost tkanki tłuszczowej i kości miednicy, zaokrąglenie się bioder
 Powiększenie narządów rodnych
 Pojawienie się pierwszej miesiączki
 Powiększenie piersi

Do narządów płciowych żeńskich zaliczamy macicę, jajniki, jajowody, pochwa, łechtaczka i

srom.
Zewnętrzne narządy płciowe to:
Wargi sromowe, łechtaczka, ujście cewki moczowej, pochwa

Należy obejrzeć

- Owłosienie łonowe, aby ocenić dojrzałość płciową – prawidłowe lub opóźnione dojrzewanie
- Wargi sromowe – czy nie m stanu zapalnego

8
- Łechtaczkę – powiększona w przypadku maskulinizacji
Rozwój płciowy według skali Tannera – płeć żeńska
Faza 1 Zachodzące zmiany Wiek
Przyrost wzrostu Na poziomie 5 – 6 cm/ rok
Piersi Nieznaczne uwypuklenie wyłącznie
brodawek sutkowych
Owłosienie łonowe Brak widocznego owłosienia
zawierającego pigment
Inne zmiany brak
Faza 2 Zachodzące zmiany Wiek
Przyrost wzrostu Na poziomie 7-8 cm/ rok
Piersi Minimalne uwypuklenie, powiększenie 10,9 roku
otoczki brodawek sutkowych (8,9 – 12,9 roku życia)
Owłosienie łonowe Nieznaczne zabarwione owłosienie w 11,2 lat
okolicy warg sromowych ( 9,0 – 13,4 roku życia)
Inne zmiany Przypadki wcześniejszego pokwitania
Faza 3 Zachodzące zmiany Wiek
Przyrost wzrostu Na najwyższym życiowym poziomie 8
cm/ rok
Piersi Uwypuklenie konturów piersi, dalsze 11,9 roku
powiększenie otoczki brodawek (9,9 – 14,1 roku życia)
sutkowych
Owłosienie łonowe Dalszy rozrost ciemnych, kręcących się 11,9 lat
włosów na wzgórku łonowych ( 9,9 – 13,9 roku życia)
Inne zmiany Owłosienie pod pachami 13,1 lat
Trądzik 13,2 lat

Faza 4 Zachodzące zmiany Wiek

Przyrost wzrostu Na poziomie życiowym 7 cm/ rok 13,8 lat
Piersi Otoczki brodawek sutkowych tworzą 12,9 lat
dodatkowe uwypuklenie na piersi (10,5 – 15,3 roku życia)
Owłosienie łonowe Dojrzałe owłosienie ograniczone do 12,6 lat
miejsca styku ud i krocza ( 10,4 – 14,8 roku życia)
Inne zmiany
Faza 5 Zachodzące zmiany Wiek
Przyrost wzrostu Zahamowanie wzrostu z osiągnięciem 16
roku życia
Piersi Dojrzały kształt piersi. 14 lat
Brodawki sutkowe dopasowują swój (11,5 – 16,5 roku życia)
kształt do kształtu piersi
Owłosienie łonowe Całkowicie dojrzałe owłosienie poszerzone 15,3 lat
na uda. Brak rozrostu owłosienia na
wyższe patie podbrzusza i brzuch
Inne zmiany

9
Podsumowanie rozwoju wzrostu
 Najsilniejszy przyrost ( skok pokwitaniowy) w wieku 13,5 roku ( 11,5 – 15,3 roku
życia)
 Największy sumaryczny wzrost w fazach do trzeciej włącznie ( 5,0 cm – 6,0cm)
 Wzrost w okresie pokwitania
- u dziewcząt dojrzewających wcześnie: 9,0 cm / rok ( 7,0 cm/rok – 11,0 cm/rok)
- u dziewcząt dojrzewających przeciętnie 8,3 cm / rok ( 6,1 cm / rok – 10,4 cm / rok)
- u dziewcząt dojrzewających późno 7,5 cm / rok ( 5,4 cm / rok – 9,6 cm/ rok)

GRUCZOŁY PIERSIOWE

Badanie przedmiotowe sutków jest niezwykle ważnym i niezbędnym elementem oceny tego
narządu. U kobiet w okresie przedmenopauzalnym najlepiej wykonywać w kilka dni po
miesiączce.
Badanie przedmiotowe składa się z oglądania i badania palpacyjnego.

Oglądanie
Pacjentka rozebrana do pasa, siedzi w dobrze oświetlonym pomieszczeniu, naprzeciw osoby
badającej.
I etap - Ramiona opuszczone swobodnie wzdłuż tułowia.
Zwrócić uwagę na:
 Symetrię i zarys sutków – naturalne różnice w wielkości obu sutków występują często
i jako jedyny objaw nie stanowią powodu do niepokoju.
 Wciągnięcia, zaczerwienienia, pogrubienia lub owrzodzenia skóry
 Obecność tzw. guzków satelitarnych
 Położenie, kształt i wciągnięcia brodawek sutkowych
 Wszelkie inne zmiany w obrębie brodawek

II etap – Ramiona podniesione do góry

Zwrócić uwagę na te same czynniki.

III etap – Ręce oparte na biodrach, polecane jest uciskanie bioder, w celu uzyskania napięcia.

Badanie palpacyjne
Badanie można przeprowadzać w pozycji pionowej i poziomej na plecach.
Zwłaszcza przy dużym biuście dokładniejsze jest badanie w pozycji leżącej, pod łopatki
podkłada się podkładkę lub niewielką poduszkę.
W czasie palpacji kobieta trzyma rękę po stronie badanej pod głową, podczas gdy druga ręka
spoczywa wzdłuż ciała lub na brzuchu.
Badanie – płaskimi dłońmi, dokładnie i delikatnie uciskając palcami poszczególne części
sutków.
Na końcu sprawdzamy czy nie ma wycieku z sutka.

Badanie mężczyzn przebiega w bardzo podobny sposób jak u kobiet, ponieważ mężczyźni
również chorują na raka piersi choć w znacznie mniejszym stopniu 100x rzadziej niż kobiety.

10
SKÓRA

Skóra stanowi najbardziej powierzchowna warstwę ciała ludzkiego. Jest bardzo rozciągliwa i
elastyczna. Składa się z naskórka, skóry właściwej i tkanki podskórnej.
Zbadać należy wszystkie okolice ciała.

OGLĄDANIE I BADANIE PALPACYJNE Zwrócić uwagę na:

1. Zabarwienie sinica, zażółcenie, zmiany w zawartości

Melaniny

2. Wilgotność wilgotna, sucha, tłusta

3. Temperaturę zimna, ciepłe

4. Powierzchnię gładka, szorstka

5. Ruchomość – łatwość przesuwania zmniejszona w odwodnieniu

fałdu skórnego

6. Napięcie zmniejszone w odwodnieniu

Zwrócić uwagę na wszelkie zmiany na skórze i ich:

1. Położenie anatomiczne uogólnione, zlokalizowane

2. Układ liniowy, zgrupowany

3. Rodzaj krosta, plamka, pęcherz, guz

4. Zabarwienie czerwone, białe, brązowe, fiołkoworóżowe

CZERNIAK ZŁOŚLIWY – cechy różnicujące

1. Zmiany wystające ponad powierzchnię skóry

2. Brzegi asymetryczne, ostro graniczą ze zdrowym podłożem
3. Kolor – od czarnego poprzez brąz, granat, brunatny, niebieski i bordo
4. Średnica zmiany powinna być większa niż 0,5 cm

PAZNOKCIE
Są zrogowaciałą płytką ochraniającą od strony grzbietowej opuszki palców. Paznokcie na
palcach rąk są lepiej wykształcone niż na palcach stóp. Kształt i wielkość paznokci są różne,

11
na ogół proporcjonalne do wielkości opuszki. Grubość ich wynosi około 0,4 mm. Barwa
zależy od przeświecających przez nie naczyń krwionośnych.

OGLĄDANIE I BADANIE PALPACYJNE Zwrócić uwagę na:

1. Zabarwienie sinica, bladość

2. Kształt pałeczkowaty

3. Wszelkie zmiany zanokcica, oddzielenie się paznokci od łożyska

WŁOSY

OGLĄDANIE I BADANIE PALPACYJNE Zwrócić uwagę na:

1. Ilość cienkie, grube

2. Rozmieszczenie łysienie plackowate lub całkowite

3. Strukturę w dotyku delikatne, szorstkie

GŁOWA

Należy zbadać
1. Włosy – ich ilość, rozmieszczenie i strukturę w dotyku

2. Skóra głowy – czy są widoczne zmiany, guzy, czystość ( wszawica) łuszczyca

3. Czaszka - jej rozmiar, kształt. Czy jest wodogłowie, wgniecenia czaszki po urazie?

4. Twarz – jej symetria i wyraz. Czy nie ma porażenia nerwu twarzowego?

5. Skóra – zabarwienie, struktura w dotyku, rozmieszczenie włosów i zmiany na

powierzchni. Czy nie występuje trądzik, rak skóry?

OCZY

WYWIAD

1. OBJAWY – zaburzenia widzenia (wyraźne, zamazane widzenie, podwójne widzenie,

zmęczenie oczu, ,,płatki ‘’ przed oczyma), nadmierne łzawienie, świąd, ból w gałce
ocznej, obrzęk powiek, wydzielina.
2. Używanie okularów lub soczewek kontaktowych, data badania w kierunku jaskry,
czynniki szkodliwe w środowisku – kurz, opary, dym, lub unoszące się iskry.

12
METODOLOGIA BADANIA OKA

1. Badanie ostrości wzroku – każde oko oddzielnie.

a. test Snellena ( tablice)

2. Badanie pól widzenia metodą konfrontacji. Należy usiąść lub stanąć naprzeciw
pacjenta, około 1 meta od siebie.
a. Poproś pacjenta, aby zakrył jedno oko
b. Zamknij własne oko przeciwne do zakrytego oka pacjenta
c. Poproś pacjenta, aby patrzył na twoje oko
d. Wprowadź przedmiot (nieznany pacjentowi) do jego pola widzenia z ośmiu
kierunków
e. Poproś pacjenta, aby zidentyfikował przedmiot po jego pojawieniu się
f. Porównaj jego pole widzenia z własnym

3. Powtórz to samo z drugim okiem.

4. Zaobserwuj pozycję i ułożenie gałek ocznych ( wytrzeszcz, zez)
5. Zaobserwuj brwi (łojotokowe zapalenie skóry)
6. Przypatrz się powiekom, czy są na nich: jęczmyk, gradówka, wywinięcie powieki,
opadanie powieki.
7. Zaobserwuj aparat łzowy, czy nie ma obrzęku.
8. Obejrzyj spojówkę i twardówkę przez odciągnięcie dolnej i górnej powieki każdego
oka ( zaczerwienienie oka, zażółcenie)
9. Obejrzyj rogówkę, tęczówkę i soczewkę w kierunku występowania zmętnienia, zaćmy
10. Za pomocą słabego światła sprawdź reakcję każdej źrenicy na światło ( nieobecna w
przypadku porażenia III nerwu czaszkowego okoruchowego)
11. Sprawdź reakcję źrenic na akomodację – poproś, aby pacjent spojrzał w dal a później
na twoje palce umieszczone 5-10 cm od nosa pacjenta.
12. Zbadaj zasięg ruchów gałkowych obydwu oczu razem, poprzez śledzenie twojego
palca ( nerw III okoruchowy, IV bloczkowy, VI odwodzący)
13. Zbadaj prawe oko z pomocą OFTALMOSKOPU
 Zauważ czerwony refleks
 Obejrzyj tarczę nerwu wzrokowego
 Obejrzyj naczynia krwionośne
 Obejrzyj dno oka
 Obejrzyj plamkę
14. Zbadaj lewe oko w ten sam sposób.......

UCHO

WYWIAD – pytamy o:
1. Słuch
2. Urazy
3. Infekcje
4. Wydzieliny
5. Przyjmowane leki
6. Schorzenia układowe
7. Ból ucha, dzwonienie w uszach

13
BADANIE
1. Obejrzyj i obmacaj każde ucho – zaobserwuj:
 Zniekształcenia, guzki i uszkodzenia skóry, ból,
 Woskowinę, ciała obce lub wydzielinę w kanale słuchowym, zaczerwienienie
lub obrzęk
 Rozmiar przewodu słuchowego

2. Z pomocą OTOSKOPU:
 Obejrzyj kanał ucha
 Rozpoznaj części znamienne
 Refleks świetlny
 Kolor membrany

3. Sprawdź ostrość słuchu

 Test Rinnego na przewodnictwo
 Test Webera na lateralizację

Test Rinnego
Ma udowodnić, że przewodzenie dźwięku przez powietrze jest 3x dłuższe niż przez kość.
Kamerton wprawić w ruch (drgania), przyłożyć trzon do wyrostka sutkowatego. Pacjent ma
powiedzieć, kiedy przestanie słyszeć dźwięk, wtedy dotykamy nogami kamertonu do ucha i
pacjent ponownie powinien słyszeć dźwięk.

Test Webera
Kamerton wprawić w ruch, trzon dotknąć do czubka głowy i pytać pacjenta, gdzie słyszy.
Prawidłowo powinien słyszeć dźwięk w obu uszach.
Jeżeli słyszy tylko w jednym, może to świadczyć o zaczopowaniu kanału słuchowego lub o
uszkodzeniu nerwu słuchowego ( dźwięk przesuwa się w stronę chorego ucha)

NOS

Pełni zarówno funkcję oddechową jak i węchową.

OGLĄDANIE

1. Nos z zewnątrz, czy nie ma zmian na skórze, widocznych urazów.

2. Za pomocą wziernika
 Błonę śluzową pokrywającą przegrodę i małżowiny nosowe, należy zwrócić
uwagę na ich kolor i występowanie obrzęku.
Obrzmiała i czerwona błona śluzowa występuje przy wirusowym nieżycie nosa,
obrzmiała i biała przy alergicznym nieżycie.
Sprawdzamy obecność polipów, owrzodzenia mogą być spowodowane
używaniem kokainy.

 Przegrodę nosową – jej położenie i integralność

Czy nie ma skrzywienia bądź przedziurawienia

14
BADANIE PALPACYJNE
Należy zbadać tkliwość zatok czołowych i szczękowych.
Tkliwość występuje przy ostrym zapaleniu zatok.

JAMA USTNA i GARDŁO

OGLĄDANIE
1. Wargi - sinica, bladość, zajady.
Sinica może być spowodowana chorobami układu krążenia
Zajady – czyli zapalenie kątów ust, polega na bolesnym pękaniu w kącikach ust. Może
być spowodowane źle dopasowaną protezą i gromadzeniem się śliny w kącikach ust,
niedoborem żelaza, ryboflawiny.

2. Błona śluzowa jamy ustnej - pleśniawki

3. Dziąsła - zapalenia dziąseł, choroby przyzębia

4. Zęby - próchnica, brak zębów

5. Podniebienie - zniekształcenia (rozszczep podniebienia), owrzodzenia

6. Język
 Brodawki - zapalenie języka
Język gładki, czerwony z wyraźnymi brodawkami – następstwo leczenia
antybiotykami
 Symetria - porażenie XII nerwu czaszkowego (podjęzykowy)
 Wysuwanie języka – niewielki stopień wysunięcia – skrócenie wędzidełka,
bolesność języka

7. Gardło
 Zabarwienie lub obecność jakiegokolwiek wysięku - zapalenie gardła
 Symetria podniebienia miękkiego przy wymawianiu ,,aa’’ - porażenie X
nerwu czaszkowego ( błędny)

SZYJA

OGLĄDANIE - możemy stwierdzić:

 Zniekształcenia
 Nieprawidłową ruchomość lub ograniczenie ruchów

 Zmiany na skórze – nietypowe przebarwienia, wysypkę, pajączkowate rozszerzenia

naczyń, nieprawidłowy porost włosów, tętnienie naczyń
tętniczych i żylnych, guzy, blizny.

15
BADANIE PALPACYJNE
 Węzły chłonne - powiększenie szyjnych węzłów chłonnych spowodowane może być
przez zapalenie, chorobę nowotworową.
 Guzy

TARCZYCA

OGLĄDANIE - Sprawdzamy czy nie występują wole, guzki.

 W spoczynku
 Podczas przełykania np. wody.

BADANIE PALPACYJNE

Badający stoi za plecami badanego, do badania używa trzech palców środkowych obydwu
rąk.
 Wyczuwamy cieśń tarczycy
 Wyczuwamy płaty boczne

Sprawdzamy obecność wola, guzków, tkliwości w zapaleniu gruczołu tarczowego

PIŚMIENNICTWO
1. B. Bates, L.S. Bickley, R.A.Hoekelman ,,Wywiad i badanie fizykalne’’ Kieszonkowy
przewodnik W-wa SpringerPWN 1997
2. J. Munro, C. Edwards ,,Badania Kliniczne” Wydawnictwo Lekarskie PZWL 1993
3. J. Jassem ,,Rak sutka” Podręcznik dla studentów i lekarzy W-wa SpringerPWN 1998
4. J Nielubowicz ,, Ostre schorzenia jamy brzusznej” W-wa 1988 PZWL
5. B. Gołąb, W.Z. Traczyk ,,Anatomia i fizjologia człowieka” PZWL
6. B.Ślusarska, D, Zarzycka, K. Zahradniczek ,,Podstawy pielęgniarstwa, tom II”
CZELEJ 2004
7. J. Daniluk, G. Jurkowska ,,Zarys chorób wewnętrznych dla studentów
pielęgniarstwa’’ CZELEJ 2005
8. Materiały wydane przez Naczelną Radę Pielęgniarek i Położnych - Centrum
Kształcenia Podyplomowego Pielęgniarek i Położnych.

16