Główne pojęcia teorii Kelly'ego

człowiek jest aktywnym obserwatorem rzeczywistości, nie ogranicza się do rejestrowania

zdarzeń ale poszukuje w środowisku sensu, zbiera i porządkuje informacje, na ich podstawie
formułuje przewidywania

Konstrukt - sposób postrzegania, konstruowania lub interpretowania zdarzeń

Konstruktywny alternatywizm - stanowisko, zgodnie z którym nie istnieje obiektywna

rzeczywistość ani absolutna prawda. To co istnieje to alternatywne sposoby zdarzeń

Zakres stosowalności - zdarzenia lub zjawiska, do których stosuje się pewien konstrukt lub
system konstruktów

Obszar najlepiej wyjaśniany - zdarzenia lub zjawiska, do których pewien konstrukt lub
system konstruktów stosuje się najlepiej

Biegun podobieństwa - w jaki dwa elementy są postrzegane jako podobne

Biegun przeciwieństwa - w jaki trzeci element jest spostrzegany jako różny od dwóch
pozostałych

Konstrukt słowny - można wyrazić słowami

Konstrukt przedsłowny - nie można wyrazić słowami

Konstrukt zanurzony - kiedyś mógł być wyrażony słowami, ale teraz jeden albo oba bieguny
nie mogą być zwerbalizowane

Konstrukt rdzenny - nie może być zmieniony bez poważnych konsekwencji dla reszty
systemu, jest podstawowy

Konstrukt peryferyczny - może być zmieniony bez poważnych konsekwencji dla reszty
systemu, nie jest podstawowy

Konstrukt podrzędny - jest mniej ważny i wchodzi w skład innego (nadrzędnego

Konstrukt nadrzędny - ma w systemie znaczenie podstawowe i zawiera inne konstrukty

Test Konstruktów Osobistych (Rep Test) - test Kelly'ego do określania używanych przez
ludzi konstruktów, łączących je związków i sposobów ich stosowania

Złożoność - prostota poznawcza - wymiar poznawczego funkcjonowania osoby, którego

jeden biegun jest wyznaczany stosowaniem wielu konstruktów i istnieniem wielu łączących
je związków (złożoność), a drugi stosowaniem niewielu konstruktów oraz istnieniem
ograniczonej liczby związków między nimi (prostota)
Lęk - emocja wyrażająca przeczucie zbliżającego się zagrożenia lub niebezpieczeństwa,
pojawia się wtedy gdy dana osoba zauważa, że jej system konstruktów nie stosuje się do
spostrzeganych przez nią zdarzeń

Strach - pojawia się gdy w skład systemu konstruktów wchodzi nowy konstrukt

Zagrożenie - pojawia się gdy osoba jest świadoma zbliżającej się, całościowej zmiany
swojego systemu konstruktów

Główne twierdzenia Kelly'ego

1. Teorie konstruktów osobistych podstawowe znaczenie przypisuje sposobowi
konstruowania i interpretowania zdarzeń przez ludzi
2. Człowiek jako badacz - obserwator zdarzeń, który formułuje pojęcia i konstrukty, aby
organizować zjawiska, oraz wykorzystuje te konstrukty do przewidywania przyszłości
3. zgodnie z konstruktywnym alternatywizmem, nie istnieje absolutna prawda. Ludzie
konstruują zdarzenia, mają możliwość ich rekonstruowania
4. Teoria ma zakres stosowalności, zawierający to, do czego się stosuje, oraz najlepiej
wyjaśniany przez siebie obszar, w którym, w ramach swojego zakresu stosowalności,
sprawdza się najlepiej
5. Ujmowanie osobowości w kategoriach osobowego systemu konstruktów - typów
utworzonych przez daną osobę konstruktów i sposoby ich organizacji. Są one
tworzone na podstawie obserwacji podobieństw łączących zdarzenia
6. Rep test wskazuje zakres zróżnicowania kategorii, w jakich dana osoba spostrzega
świat. Wykorzystuje się go zatem do przyporządkowania ludzi do określonego
miejsca na skali odpowiadającej wymiarowi poznawczej złożoności - prostota
7. Ludzie są aktywni, antycypują zdarzenia oraz dążą do przeiwydywania przyszłości, a
zmiany w systemie konstruktów są próbami udoskonalenia przewidywań
8. Niektóre konstrukty są wyuczone przed rozwojem języka, ale większość da się
wyrazić słowami.

Teoria rozbieżności Ja E. Tory’ego Higginsa

E. Tory Higgins (1946-):
- profesor psychologii na Columbia University, zajmuje się głównie „social cognition”
oraz kwestią właściwości motywacyjnych w systemie Ja.
- Autor teorii rozbieżności Ja, znanej także jako teoria ukierunkowań Ja.

Zgodnie z tą koncepcją osobowość każdego człowieka tworzy dynamika pomiędzy:

1. Ja realnym (samowiedza + samoocena)
2. Ja idealnym - wtedy poczucie winy
3. Ja powinnościowym - wtedy wstyd

Samowiedza zawiera „abstrakty” własnych relacji ze światem oraz opis osobistych

konsekwencji owych relacji. Jej najważniejszą funkcją jest samoregulacja.
Struktura samowiedzy:

• Złożoność - liczba i wzajemne powiązania między umysłowymi reprezentacjami Ja

• Przedziałowości - rozróżnienie pozytywnych i negatywnych elementów samowiedzy
• Zróżnicowanie - różnorodność elementów związanych z poszczególnymi twarzami (rolami)
Ja

Wymiary formalne samowiedzy:

• Ważność - w jakim stopniu atrybuty traktowane są jako ważne

• Walencja - czy są one (te atrybuty) pozytywne czy negatywne
• Klarowność - jednoznaczność i stałość samowiedzy
• Pewność - w jakim stopniu jednostka jest przekonana co do posiadanej samowiedzy i jej
składników

Każdy człowiek ma jednocześnie wiele wyobrażeniowych „Ja możliwych”, z których każde

jest wyobrażoną koncepcją siebie, w sytuacji która ma nastąpić po spełnieniu jakiegoś celu
lub dążenia.

„Ja możliwe” może mieć niekiedy charakter niepożądany (np. w kontekście starości). Pełni
podstawową funkcję motywacyjną.

Teoria rozbieżności Higginsa należy do teorii, które akcentują tezę, że różnego rodzaju
niespójności i konflikty w Ja są źródłem dyskomfortu psychicznego, a człowiek jest
motywowany do tego, by je redukować (Bąk, 2008) - zaczerpnięta z dysonansu
poznawczego

Rozbieżność pomiędzy Ja realnym i Ja idealnym wiąże się z emocjami przygnębienia,

smutku lub zniechęcenia.

Rozbieżność pomiędzy Ja powinnościowym a Ja realnym skutkuje napięciem, lękiem,

strachem czy poczuciem winy.

Samoocena
• Niska samoocena skutkuje większą plastycznością oraz reaktywnością
• „Adaptacyjny” rys niskiej samooceny
• Niska samoocena oraz nieklarowna samowiedza tworzą swoiste sprzężenie zwrotne
• Motywacja - niska samoocena / lęk przed klęską, wysoka samoocena / pragnienie
pochwały