1.

odwliż posewastopolska
Odwilż posewastopolska była okresem zmian zachodzących w Rosji po wojnie
krymskiej.
 W czasie wojny krymskiej zmarł car Mikołaj I. Jego następca Aleksander II
świadomy słabości państwa rosyjskiego dążył do jego unowocześnienia po
zakończeniu konfliktu.
Odwilż posewastopolska – reformy:
o zmiany w sądownictwie (np. niezależność sędziów, prawo do obrońcy),
o ustanowienie organów samorządu lokalnego (nie objęło całej Rosji),
o likwidacja poddaństwa chłopów (1861 r.) i ich uwłaszczenie (nie
dotyczyły Królestwa Polskiego),
o skrócenie czasu w odbywaniu obowiązkowej służby wojskowej.
 Nowy car doprowadził również do złagodzenia systemu represji. Cenzura
została ograniczona, a aktywność tajnej policji zmniejszona. Ponadto
zwalniano osoby z zesłania.
 Odwilż posewastopolska pozytywnie wpłynęła na rozwój rosyjskiej
gospodarki. Powstawały m.in. nowe linie kolejowe i zakłady przemysłowe.
2. wzrost nastrojów patriotycznych w Królestwie Polskim i ich skutki

3. Biali i Czerwoni
W okresie narodowych demonstracji ukształtowały się dwa polskie obozy polityczne:
 „biali” zamierzali przywrócić Polsce wolność na drodze pokojowej; byli za
zrywem narodowym jedynie przy pomocy Francji i Wielkiej Brytanii; (Andrzej
Zamoyski, Leopold Kronenberg)
 „czerwoni” – chcieli uwłaszczenia chłopów i natychmiastowego wybuchu
powstania narodowego; utworzyli Komitet Centralny Narodowy (1862 r.).
(Jarosław Dąbrowski, Zygmunt Padlewski)

4. branka cele skutki kto utworzył

 branka, czyli przymusowy pobór do armii rosyjskiej.
 (13-14 stycznia 1863 roku)
 Aleksander Wielopolski w obawie przed wybuchem powstania zdecydował się
na nabór do wojska rosyjskiego (brankę). Miał on objąć osoby, które dążyły
do walki (ok 12 tys osób).
5. problem władzy w powstaniu styczniowym (dyktatura Romualda Traugutta)
 17 października 1863 r. Romuald Traugutt został ostatnim dyktatorem
powstania styczniowego. Dzięki jego staraniom przetrwało do następnego
roku.
 W marcu 1864 r. został ogłoszony carski ukaz o uwłaszczeniu chłopów.
Przekreśliło to szanse na szeroki udział ludności wiejskiej w powstaniu.
 W kwietniu 1864 r. Rosjanie aresztowali Traugutta, a później skazali go na
śmierć. Ostanie walki toczyły się do jesieni.

6. uwłaszczenie chłopów podczas powstania styczniowego

ukazy carskie o uwłaszczeniu chłopów – chłopi otrzymali prawo własności do
użytkowanej ziemi, odszkodowanie dla dziedziców z funduszy rządowych
uzyskiwanych z wysokiego podatku gruntowego, chłopi bezrolni otrzymali ziemię z
dóbr narodowych, kościelnych i skonfiskowanych uczestnikom powstania.

7. represje popowstaniowe w Królestwie Polskim

o zmiana nazwy Królestwo Polskie na Kraj Nadwiślański,
o powstanie Komitetu Urządzającego (1864 r.), którego celem było
ujednolicenie systemu prawnego i ustrojowego Królestwa z rosyjskim,
o rozpoczęcie w 1866 r. likwidacji polskich centralnych organów
państwowych, instytucji i urzędów,
o narzucenie rosyjskiego prawa, sądownictwa, systemu administracji
lokalnej i pocztowej,
o ustanowienie rosyjskiego jedynym językiem urzędowym (1865 r.),
o powiększenie liczby guberni z 5 do 10 – wzrost liczby Rosjan w
administracji,
o przekształcenie w 1885 r. Banku Polskiego w warszawski oddział
rosyjskiego Banku Państwowego,

o skazywanie na śmierć często bez wyroku sądowego,

o przejęcie majątków powstańców i związanych z nimi osób,
o zsyłki w głąb Rosji na ciężkie roboty lub osiedlenie,
o przymusowe wcielanie do karnych jednostek armii rosyjskiej;
polityka rusyfikacji wobec szkół – nauczanie w języku rosyjskim (oprócz lekcji religii),
 o stworzenie systemu donosicielstwa i kontroli uczniów,
o zatrudnianie rosyjskich nauczycieli i pozbywanie się polskich
pedagogów,
o kary za nauczanie w języku polskim,
o w 1879 r. oświatą w Królestwie zaczął zarządzać rosyjski kurator
Aleksander Apuchtin (tzw. noc apuchtinowska) – silna rusyfikacja;

8. metody germanizacji
Germanizacja w zaborze pruskim
Germanizacja w zaborze pruskim nasiliła się po zjednoczeniu Niemiec w 1871 r.
 Kanclerz Otto von Bismarck:
 dążył do ujednolicenia nowo powstałego Cesarstwa Niemieckiego. W tym
celu planował zlikwidować w kraju wszelkie odrębności i niezależności.
 Plany kanclerza dotykały w szczególności społeczność polską wyznającą
katolicyzm. Jego polityka była kontynuowana przez rząd niemiecki z różnym
nasileniem do I wojny światowej.
 Działania germanizacyjne władz niemieckich przeciwko Polakom to m.in.:
o walka z Kościołem katolickim (1873–1875) – Kulturkampf (z niem.
‘walka z kulturą’):
 utrudnianie pracy księżom katolickim,
 likwidacja niektórych seminariów duchownych i większości
polskich zakonów,
 kara więzienia dla duchownych działających wbrew interesom
państwa,
 uzależnienie szkolnictwa kościelnego od władz państwowych,
 ingerencja państwa w obsadzanie urzędów kościelnych;
o zwalczanie języka polskiego:
 uznanie języka niemieckiego za jedyny język urzędowy (1876 r.),
 nakaz używania języka niemieckiego na zgromadzeniach
publicznych (1908 r.) – nie dotyczyło to zgromadzeń wyborczych
w miejscach, gdzie żyło 60% osób narodowości innej niż
niemiecka;
o germanizacja szkolnictwa:
 nauczanie w języku niemieckim na każdym poziomie
edukacyjnym (1873 r.) – przez długi czas wyjątkiem były lekcje
religii,
  Polacy będący nauczycielami mieli zakaz członkostwa w polskich
organizacjach (1873 r.),
 usunięcie języka polskiego jako przedmiotu w szkołach
elementarnych (1887 r.);
o represje ekonomiczne:
 rugi pruskie, czyli przymusowe wydalenie z Niemiec osób
niemających niemieckiego obywatelstwa (1885–1890),
 powstanie Komisji Kolonizacyjnej (1886 r.), której zadaniem
było przejmowanie ziemi z rąk polskich i przekazywanie jej
Niemcom,
 zakaz tworzenia nowych osad rolnych i obowiązek uzyskania
zezwolenia (Polacy rzadko je otrzymywali) od władz na budowę
obiektów gospodarskich i mieszkalnych (1904 r.).
 Polityka państwa była popierana także przez część Niemców. W 1894 r.
niemieccy nacjonaliści utworzyli Niemiecki Związek Marchii Wschodniej
(określany potocznie Hakatą). Jego celem było prowadzenie antypolskiej
działalności i wspieranie niemieckiej społeczności w zaborze pruskim.
Walka Polaków z germanizacją przybierała różne formy.
 Duże zasługi w obronie polskości w zaborze pruskim miał Kościół katolicki.
Księża umacniali poczucie jedności i świadomości narodowej ludności
polskiej, szczególnie niższych warstw. Ponadto chętnie udzielali się w różnych
akcjach społecznych.
 Polacy w zaborze pruskim najlepiej radzili sobie w Wielkopolsce. Powstawały
tam polskie organizacje kulturowo-oświatowe, spółdzielnie i banki. Dzięki
tym inicjatywom z sukcesem chroniono własną kulturę i rywalizowano z
Niemcami w sferze ekonomicznej.
 Na Pomorzu Gdańskim zaczęto tworzyć polskie instytucje i stowarzyszenia.
 Na Warmii działania polskich księży. Ważną rolę odgrywały w tym pisma
wydawane w języku polskim.
 Górny Śląsk Propagowanie polskości odbywało się za pomocą prasy i
wydarzeń kulturalnych.

 Znanymi przykładami oporu Polaków wobec decyzji władz niemieckich były:

o strajk dzieci we Wrześni w 1901 r. – uczniowie tamtejszej szkoły
sprzeciwili się nauce religii w języku niemieckim; spotkały ich za to
represje, co wywołało powszechne oburzenie i inne strajki szkolne w
zaborze pruskim w 1906 r.,
 o zamieszkanie chłopa Michała Drzymały z rodziną w wozie cyrkowym i
jego codzienne przesuwanie na swojej ziemi; powodem tego była
konieczność ominięcia prawa budowlanego ze względu na brak zgody
na wybudowanie domu

9. metody rusyfikacji i postawa Polaków wobec nich

Represje w zaborze rosyjskim po powstaniu styczniowym dotyczyły:
 autonomii Królestwa Polskiego:
o zmiana nazwy Królestwo Polskie na Kraj Nadwiślański,
o powstanie Komitetu Urządzającego (1864 r.), którego celem było
ujednolicenie systemu prawnego i ustrojowego Królestwa z rosyjskim,
o rozpoczęcie w 1866 r. likwidacji polskich centralnych organów
państwowych, instytucji i urzędów,
o narzucenie rosyjskiego prawa, sądownictwa, systemu administracji
lokalnej i pocztowej,
o ustanowienie rosyjskiego jedynym językiem urzędowym (1865 r.),
o powiększenie liczby guberni z 5 do 10 – wzrost liczby Rosjan w
administracji,
o przekształcenie w 1885 r. Banku Polskiego w warszawski oddział
rosyjskiego Banku Państwowego,
 powstańców i sprzyjających im osób:
o skazywanie na śmierć często bez wyroku sądowego,
o przejęcie majątków powstańców i związanych z nimi osób,
o zsyłki w głąb Rosji na ciężkie roboty lub osiedlenie,
o przymusowe wcielanie do karnych jednostek armii rosyjskiej;
 polskiego szkolnictwa:
o polityka rusyfikacji wobec szkół – nauczanie w języku rosyjskim (oprócz
lekcji religii),
o stworzenie systemu donosicielstwa i kontroli uczniów,
o zatrudnianie rosyjskich nauczycieli i pozbywanie się polskich
pedagogów,
o kary za nauczanie w języku polskim,
o w 1879 r. oświatą w Królestwie zaczął zarządzać rosyjski kurator
Aleksander Apuchtin (tzw. noc apuchtinowska) – silna rusyfikacja;
Postawy Polaków wobec zaborcy
Represje po powstaniu styczniowym różnie wpłynęły na postawy Polaków wobec
zaborcy.
  Niektórzy Polacy (przeważnie konserwatyści) zdecydowali się przestrzegać
carskich rozporządzeń. Taką postawę określano lojalizmem. Przejawiała się
również w innych zaborach i stąd określenie trójlojalizm.
 Lojaliści uważali, że dzięki swojemu postępowaniu będą w stanie uzyskać od
zaborcy pewne swobody. Ponadto byli krytycznie nastawieni do
podtrzymywania pamięci o przegranych powstaniach.
 Większe znaczenie w zaborze rosyjskim mieli pozytywiści. Byli przeciwnikami
ugody z Rosją. Mimo tego uważali, że do walki zbrojnej powinno dojść jedynie
w sprzyjających okolicznościach.
 Głównym celem ludzi reprezentujących pozytywizm było unowocześnienie
polskiego społeczeństwa. Z tego powodu skupiano się na działalności
społecznej i edukacyjnej. Była ona skierowanie zwłaszcza do najniższych grup
społecznych.
 Pozytywiści zasłynęli walką o polskość w zaborze rosyjskim po powstaniu
styczniowym. Polegała np. na prowadzeniu tajnego nauczania, czyli tzw.
tajnych kompletów. Uczono m.in. języka polskiego, historii, geografii.
 Nielegalnie odbywało się także kształcenie kobiet na poziomie
uniwersyteckim. Dużą zasługę miała w tym Jadwiga Szczawińska-Dawidowa,
która zorganizowała w Warszawie Uniwersytet Latający. Jego nazwa wywodzi
się od częstego zmieniania miejsc nauczania w obawie przed ich wykryciem.
 Tajne kształcenie na ziemiach zabranych było jeszcze trudniejsze ze względu
na większe represje. Głównym centrum polskiej kultury i edukacji
konspiracyjnej było Wilno.

10. autonomia Galicji

Polacy w zaborze austriackim w II połowie XIX w. walczyli o swoje prawa na drodze
pokojowej.
 Początkowo władze austriackie stosowały politykę germanizacyjną i represje
wobec przeciwników rządów cesarza. Było to odpowiedzią na wydarzenia z
okresu Wiosny Ludów.
 Sytuacja wewnętrzna w cesarstwie austriackim zaczęła się zmieniać po jego
klęsce w wojnie z Francją i Królestwem Sardynii w 1859 r. Przełożyło się to
bezpośrednio na poprawę losu Polaków.
 W 1859 r. język polski i ruski stały się w Galicji obok niemieckiego językami
urzędowymi w administracji. W kolejnym roku ta zmiana objęła również
sądownictwo.
 W 1861 r. został utworzony Sejm Krajowy we Lwowie. Był to najwyższy organ
władzy autonomicznej w Galicji.
  Wiele dla polskiej sprawy zrobił hrabia Agenor Gołuchowski. Ten polski polityk
o poglądach konserwatywnych działał na rzecz przyznania Galicji szerokiej
autonomii.
 Sytuacja w zaborze austriackim po powstaniu styczniowym uległa na pewien
czas pogorszeniu. Wtedy Austriacy prześladowali osoby związane z polskim
zrywem i nie były skłonne do kontynuowania reform.
 Zmiana na lepsze nastąpiła po przegraniu przez Austrię wojny z Prusami w
1866 r. Wówczas cesarz Franciszek Józef I uznał, że konieczne jest
wprowadzenie kolejnych reform w monarchii habsburskiej.
 Jeszcze w 1866 r. polscy konserwatyści skierowali adres (list) do cesarza.
Domagali się w nim kolejnych ustępstw wobec Polaków w zamian za ich
wierność monarchii.
Autonomia galicyjska i jej znaczenie
Dzięki autonomii galicyjskiej Polacy zyskali swobody niedostępne w innych zaborach.

 W 1867 r. powstała monarchia austro-węgierska. To wydarzenie przyniosło

Polakom stopniowe poszerzanie ich autonomii w Galicji.
 Początkowo nauczano w języku polskim w szkołach elementarnych i średnich
(1867 r.). W następnych latach zaczęło to dotyczyć także szkolnictwa
wyższego.
 W 1869 r. język niemiecki został zastąpiony polskim w administracji,
sądownictwie i policji.
 W 1871 r. powstał w Wiedniu resort do spraw Galicji, którym zarządzał
minister będący Polakiem. Wysokie stanowiska w Austro-Węgrzech pełniły
również inne osoby narodowości polskiej.
 Polacy zostawali także posłami do ogólnokrajowej Rady Państwa
(parlamentu), gdzie działali w ramach Koła Polskiego.
 Władze autonomii galicyjskiej:
o namiestnik – przedstawiciel cesarza w Galicji;
o Sejm Krajowy – kontrolował samorząd gminy i powiatowy oraz miał
kompetencje ustawodawcze dotyczące rolnictwa, opieki społecznej,
kultury i oświaty; jego ustawy musiały być zatwierdzone przez cesarza;
o Wydział Krajowy – organ wykonawczy Sejmu Krajowego i przez niego
wybierany;
o Rada Szkolna Krajowa – instytucja kontrolująca szkolnictwo.
 Za współpracą z zaborcą opowiadało się konserwatywne ugrupowanie
polityczne stańczycy. Jego członkowie byli przeciwnikami idei walki
powstańczej. Sama nazwa stronnictwa powstała od tytułu serii artykułów
prasowych Teka Stańczyka.
  Autonomia galicyjska miała duże znaczenie dla Polaków. Dzięki niej rozwijała
się polska kultura, nauka i była możliwa działalność polityczna. W innych
zaborach było to nie do pomyślenia.
 Ważnymi miastami Galicji były Kraków i Lwów. Istniały tam polskie uczelnie,
tworzono towarzystwa kulturalno-oświatowe, wydawnictwa oraz różne
instytucje.
 W Galicji znacznym problemem był spór polsko-ukraiński. Ukraińcy żądali tych
samych praw, co Polacy. Do tego dochodziły różnice na tle religijnym i
kulturowym.

11. powstanie PPS, SDKPiL i ich programy

PPS
 W 1892 r. na zjeździe polskich socjalistów w Paryżu utworzono Polską Partię
Socjalistyczną. Działała ona w zaborze rosyjskim, a głównym autorem
programu był Bolesław Limanowski.
 Postulatami PPS były m.in.:
o niepodległa Polska,
o równość społeczna,
o reformy socjalne,
o gwarancja podstawowych praw człowieka.
 Ważnymi działaczami PPS byli m.in. Józef Piłsudski, Stanisław Wojciechowski.
Partia wydawała gazetę „Robotnik”.
SDKPiL
 W 1893 r. powstała Socjaldemokracja Królestwa Polskiego. Jej członkowie
byli przeciwni walce o niepodległą Polskę i opowiadali się za hasłami
komunistycznymi.
 SDKP kierowali Róża Luksemburg i Julian Marchlewski. W 1900 r. partia
przeobraziła się w Socjaldemokrację Królestwa Polskiego i Litwy.

12. powstanie endecji i jej program

 W 1897 r. w Królestwie Polskim utworzono Stronnictwo Narodowo-
Demokratyczne (endecja – od skrótu ND) – pierwszą polską partię
nacjonalistyczną. Jej członkowie działali we wszystkich zaborach.
 Od końca XIX w. czołowym ideologiem wśród endeków był Roman Dmowski.
Głównymi założeniami ruchu narodowego były:
 o wyższość celów narodowych nad innymi,
o naród najwyższą wartością,
o solidarność narodowa wszystkich grup społecznych,
o poszanowanie dla tradycyjnych wartości.
o
13. powstanie ruchu ludowego i jego program
Polski ruch ludowy narodził się w Galicji.
 W zaborze austriackim istniał duży konflikt między wsią a dworem. Dzięki
autonomii galicyjskiej różni działacze z powodzeniem walczyli o prawa
chłopów.
 Pierwszym znanym działaczem ludowym w Galicji był ksiądz Stanisław
Stojałowski. W swoich pismach „Wieniec” i „Pszczółka” odnosił się do
problemów istniejących na wsi.
 W 1895 r. w Rzeszowie powstała pierwsza polska partia chłopska –
Stronnictwo Ludowe. W programie politycznym opowiadano się za:
o ułatwieniem chłopom uczestnictwa w polityce,
o obniżeniem podatków,
o pomaganiem chłopskim spółdzielniom,
o utworzeniem instytucji dających kredyty chłopom,
o rozwojem szkolnictwa,
o poprawieniem infrastruktury wiejskiej.
 W 1903 r. SL zmieniło nazwę na Polskie Stronnictwo Ludowe. Natomiast w
1913 r. nastąpił podział na PSL-Lewicę i PSL-Piast, którego jednym z
przywódców był Wincenty Witos.

14. rewolucja 1905-1907 w Rosji i Królestwie Polskim

Rewolucja 1905 r. na ziemiach polskich – przebieg
Rewolucja 1905 r. objęła Królestwo Polskie i inne ziemie polskie zaboru rosyjskiego.

 Na początku 1905 r. doszło do strajków w zakładach przemysłowych w

Petersburgu. Protesty wybuchały z powodu złej sytuacji ekonomicznej Rosji i
trudnych warunków życia robotników.
 22 stycznia 1905 r. siły carskie zaatakowały pokojową demonstrację przed
Pałacem Zimowym w rosyjskiej stolicy (nazwano ten dzień „krwawą
niedzielą”). Wywołało to duży gniew znacznej części społeczeństwa i
wystąpienia w całym kraju.
  W Królestwie Polskim Polska Partia Socjalistyczna i Socjaldemokracja
Królestwa Polskiego i Litwy wezwały do strajku generalnego. Doszło do wielu
protestów, które objęły w szczególności uprzemysłowione miasta (np.
Warszawę, Łódź).
 Podczas demonstracji domagano się poprawy warunków pracy i
demokratyzacji życia politycznego. Poza mieszkańcami miast sprzeciw
okazywała również ludność wiejska.
 W lutym 1905 r. rozpoczęły się strajki szkolne. Zarówno uczniowie, jak i
studenci żądali m.in. przywrócenia języka polskiego w szkolnictwie, dostępu
kobiet do studiowania, powszechnej i darmowej edukacji.
 W czerwcu 1905 r. wybuchło powstanie łódzkie wywołane przez robotników.
Trwało kilka dni i zostało brutalnie stłumione przez wojsko rosyjskie.
 Na mniejszą skalę dochodziło do wystąpień rewolucyjnych także na ziemiach
zabranych.
 Jesienią 1905 r. władze carskie wprowadziły stan wojenny w całym Królestwie
Polskim. Mimo tego nadal dochodziło do zamieszek.
 Podczas rewolucji Organizacja Bojowa PPS atakowała przedstawicieli carskich
władz (urzędników, policjantów, wojskowych). Dokonywano też napadów
rabunkowych, żeby zdobyć dodatkowe fundusze.
 Bojówki lewicowe walczyły także z członkami endecji. Polscy narodowcy byli
przeciwni rewolucji i za swoją lojalność wobec cara liczyli na uzyskanie
znacznej autonomii dla Królestwa.
 W 1907 r. nastąpił upadek rewolucji – robotnicy pozbawieni środków do życia
byli zmuszeni wrócić do pracy na warunkach fabrykantów.
Rewolucja z 1905 r. w Rosji – przyczyny:
 kryzys gospodarczy w państwie rosyjskim,
 złe warunki życia najniższych warstw społecznych,
 klęska Rosji w wojnie z cesarstwem japońskim.
Rewolucja z 1905 r. w Rosji – skutki:
 spadek uznania dla cara w społeczeństwie rosyjskim,
 powstanie pierwszego parlamentu rosyjskiego,
 legalizacja organizacji społecznych i części ugrupowań politycznych.

Przyczyny rewolucji 1905 r. w Królestwie Polskim:

 klęski Rosjan w wojnie z Japonią (1904–1905) – konflikt ukazał słabość
militarną i gospodarczą państwa rosyjskiego,
  kryzys wewnętrzny w Rosji – zła sytuacja ekonomiczna kraju i rosnące
niezadowolenie najniższych grup społecznych ze swojego losu,
 ucisk Polaków w zaborze rosyjskim – system represji stosowany przez władze
carskie po stłumieniu powstania styczniowego.
Skutki rewolucji 1905 r. w Królestwie Polskim były pozytywne i negatywne.
 W czasie rewolucji dochodziło do wielu aktów przemocy po obu stronach.
Ginęły osoby związane z władzami, a rewolucjoniści byli skazywani na śmierć
lub zsyłkę.
 W 1906 r. doszło do rozłamu w Polskiej Partii Socjalistycznej na PPS-Frakcję
Rewolucyjną („starzy”) i PPS-Lewicę („młodzi”). Pierwsze ugrupowanie z
Józefem Piłsudskim na czele zamierzało walczyć o wolną Polskę. Drugie
natomiast skupiało się na dokonaniu rewolucji robotniczej.
 Podczas rewolucji poprawiła się sytuacja Polaków w zaborze rosyjskim. Doszło
do istotnych zmian, tj.:
o wydanie ukazu tolerancyjnego (1905 r.) – wolność wyznania,
o utworzenie koła polskiego w Dumie (rosyjskim parlamencie),
o zgoda władz na tworzenie organizacji społecznych, kulturalnych i
naukowych,
o pozwolenie na powstanie szkół prywatnych, w których nauczano by w
języku polskim,
o ograniczona polonizacja Uniwersytetu Warszawskiego,

15. rozłam w PPS

 W 1906 r. doszło do rozłamu w Polskiej Partii Socjalistycznej na PPS-Frakcję
Rewolucyjną („starzy”) i PPS-Lewicę („młodzi”). Pierwsze ugrupowanie z
Józefem Piłsudskim na czele zamierzało walczyć o wolną Polskę. Drugie
natomiast skupiało się na dokonaniu rewolucji robotniczej.

16. literacka i malarska

Literatura
Zmiany społeczne w II połowie XIX w. spowodowały zwiększenie się grupy odbiorców
literatury.

 Literatura pozytywistyczna skupiała się na popularyzowaniu haseł

pozytywistycznych – głównie w powieściach realistycznych, nowelach i
 artykułach z gazet, w których opisywano ówczesne problemy społeczne i
możliwości ich rozwiązania.
 Znaczącymi przedstawicielami tego nurtu byli: Bolesław Prus, Eliza
Orzeszkowa, Maria Konopnicka i Adam Asnyk.
 Duże zasługi w podtrzymaniu ducha narodowego miał Henryk Sienkiewicz.
Zasłynął on dzięki powieściom historycznym ukazującym heroiczną wizję
dziejów Polski.
 W okresie Młodej Polski ponownie wzrosło zainteresowanie poezją i
dramatem. Twórczość poetów charakteryzowała się pesymizmem. Zalicza się
do nich m.in. Stanisława Przybyszewskiego, Kazimierza Przerwę-Tetmajera
czy Jana Kasprowicza.
 Młodopolski nurt nie oznaczał całkowitego porzucenia tematyki dotyczącej
bieżącej sytuacji Polaków. Odnosili się do niej powieściopisarze Stefan
Żeromski i Władysław Reymont oraz dramaturg Stanisław Wyspiański.
Sztuki plastyczne
Na przełomie XIX i XX w. szczególnie rozwinęły się sztuki plastyczne.

 W okresie pozytywizmu istotną rolę ogrywało malarstwo ukazujące

wydarzenia historyczne i codzienne życie (realizm).
 Wybitnym malarzem historycznym był Jan Matejko, który ukazywał ważne
wydarzenia z dziejów Polski. Tę samą tematykę poruszali także Juliusz Kossak i
jego syn Wojciech.
 Jednym z najwybitniejszych przedstawicieli polskiego realizmu był Józef
Chełmoński.
 W Młodej Polsce wpływ na malarstwo miały nowe kierunki artystyczne –
symbolizm, impresjonizm i secesja. W dorobku polskich twórców znalazły się
dzieła wykonane w różnych stylach.
 Wybitnym malarzem symbolistą był Jacek Malczewski, a impresjonistą – Leon
Wyczółkowski. Z kolei Władysław Podkowiński tworzył w obu stylach.
 Reprezentantami secesji w malarstwie byli Józef Mehoffer i Stanisław
Wyspiański. Pod koniec XIX w. ten styl zaczął dominować także w sztuce
użytkowej, rzeźbie i architekturze.