Last 6 Months Current Affairs July To December 2023 ICE MIRACLE

R
MIRACLES
GPSC
Special Current Affairs’ Edition for
CLASS 1/2 અને અ�

�ધાર્�ક પરીક્ષાઅાે
GPSCની તૈયારી માટે

10 મુ� �વષયના
6 મ�હનાનું
કરં ટ અફે સર્
કુલ 600+ ટાે�પક સ�હત (જુલાઈથી �ડસે�ર 2023)
icerajkotofﬁcial icerajkot joinicerajkot.com icerajkot

join our telegram follow us on youtube click to join our follow us on instagram
channel channel whatsapp
icerajkot
follow us on facebook
channel
Ä rnLËw, Ä EÂLzÞ™ yuõ‚«u‚, rËÔÞ ¼kMfh, ‚tËuþ,

fwÁûkuºk, Þkus™k y™u „wshkŒ ‚{k[kh™wt 360° yu™kr÷r‚‚
-Institute for Competitive Exam GPSC CURRENT AFFAIRS
INDEX
કે રલમ...............................................................................................14
ƒtÄkhý y™u

 સેન્ટટ્રલ ગૂડ્્સ એ�ન્ડ સર્્વવિ સ ટે ક્સ (સુધારા) બિલ, 2023 અને
ઇન્ટિગ્રેટેડ ગૂડ્્સ એ�ન્ડ સર્્વવિ સ ટે ક્સ (સુધારા) બિલ,
hkßÞ ÔÞðMÚkk 2023ને મંજૂરી.................................................................................15
 નવમી કો�ોમનવેલ્થ પાર્્લમેન્ટરી એ�સો�ોસીએ�સન.......................15
 ભારતીય દં ડ સંહિતા (IPC)ની કલમ 295A.................................01
 વન નેશન-વન ઇલેક્શન...........................................................15
 UPSC દ્વારા રાજ્ય પો�ોલીસ વડાઓ��ની નિમણૂક માટે નિયમો�ોમાં
 નેશનલ ઇ-વિધાન એ�પ્લિકેશન (NeVA)................................15
ફે રફાર...............................................................................01
 રાજકારણનું અપરાધીકરણ........................................................16
 ફિલ્મ પાયરસી...................................................................................02
 નેશનલ જ્યુડિશિયલ ડે ટા ગ્રીડ (NJDG) પો�ોર્્ટ લ.........................16
 એ�ન્્કકોર (ENCORE)..........................................................................02
 જન્મ પ્રમાણપત્ર...............................................................................16
 કે ન્દ્રીય માહિતી આ�યો�ોગ...................................................................03
 ગુજરાત પબ્્લલિક યુનિવર્્સસિટીઝ વિધેયક 2023.........................17
 ગ્રીનવો�ોશિં ગ......................................................................................04
 NavIC..............................................................................17
 બિહારના રાજ્યપાલે આ�રક્ષણને 50% થી વધારીને 65%
 સંવિધાન સદન...............................................................................17
કરવાના બિલને મંજૂરી આ�પી..........................................................04
 મહિલા અનામત બિલ...................................................................17
 રાજ્ય માટે વિશેષ શ્રેણીનો�ો દરજ્્જજો (SCS)..................................04
 મણિપુર સરકારે પહાડી જિલ્લાઓ��માં AFSPAને 6 મહિના માટે
 સીમાંકન આ�યો�ોગ.............................................................................05
લંબાવ્્યયો...........................................................................................18
 મદિગા સમુદાય..................................................................................05
 ઈ-કે બિનેટ સિસ્ટમ........................................................................18
 CERT-Inને RTIમાંથી મુક્તિ..........................................................06
 પ્્રરોટે ક્શન ઓ��ફ ચિલ્ડડ્રન ફ્્રરોમ સેક્સ્યુઅલ ઓ��ફેન્સિસ (POCSO)
 મજૂર સંમેલનને બહાલી આ�પવાની માંગ......................................06
એ�ક્ટ............................................................................18
 અખિલ ભારતીય ન્યાયિક સેવા (AIJS)........................................07
 FRIની ઓ��નલાઈન નોંધણી..........................................................18
 વિશેષાધિકૃત સંચાર...........................................................................07
 વસવાટ અધિકારો�ો (Habitat rights)........................................19
 ઉત્તરાખંડ યુનિફો�ોર્્મ સિવિલ કો�ોડ (UCC) અપનાવનાર પ્રથમ
 માનસિક સ્વાસ્થ્યને સાર્્વત્રિક માનવ અધિકાર (UHR)...........19
રાજ્ય બનશે.......................................................................................09
 માહિતી અધિકાર (RTI)..................................................................19
 મહિલા સ્વસહાય જૂથો�ો.....................................................................09
 બાળ લગ્ન પ્રતિબંધ સુધારો�ો અથવા PCMA બિલ 2021.........19
 ફાસ્ટ ટ્રે ક સ્પેશિયલ કો�ોર્્ટ (FTSC)................................................09
 લો�ોકસભાની એ�થિક્સ કમિટી.......................................................19
 પ્રધાનમંત્રી જનજાતિ આ�દિવાસી ન્યાય મહા અભિયાન...........10
 POSH Act હે ઠળ જિલ્લા અધિકારીઓ��....................................20
 રાષ્ટ્રીય માનવ અધિકાર પંચ (NHRC)...........................................10
 NCERT આ�ગામી પુસ્્તકો�ોમાં 'INDIA'ને 'BHARAT'
 PM મો�ોદીએ� ભારતીય નૌ�ૌકાદળમાં રેન્કના નામ બદલવાની
સાથે બદલશે...................................................................................20
જાહે રાત કરી........................................................................................10


J&K પુનર્્ગઠન અને અનામત બિલ..............................................11
પંચાયત વિકાસ સૂચકાંક (PDI) પર અહે વાલ...........................11
RrŒnk‚ y™u


નારી અદાલતો�ો..................................................................................11
કુઇ ભાષા..........................................................................................11 ‚tMf]rŒ
 રાજ્યસભાનો�ો નિયમ 267.............................................................12
 બાંગ્્લલાદેશમાં 1971ના ભારતના નાયકો�ોનું સન્માન કરતું સ્મારક.21
 ઉપાધ્યક્્ષષોની પેનલ........................................................................12  તમિલ લામ્બાડી ભરતકામ................................................................21
 ગુજરાત હાઈકો�ોર્્ટ ના મુખ્ય ન્યાયાધીશ તરીકે સુનીતા અગ્રવાલે  ભારતનું પ્રથમ ‘સાહિત્ય શહે ર’........................................................22
શપથ લીધા.....................................................................................12  ગુજરાતની પહે લી હેરિટે જ ટ્રે ન........................................................22
 રાજસ્થાનનું ગીગ કામદારો�ોને સામાજિક સુરક્ષાની ખાતરી આ�પવા  કો�ોલકાતાના રાજભવન ખાતેનો�ો આ�ઇકો�ોનિક ‘થ્્રરોન રૂમ’............22
માટે નું બિલ.......................................................................12  એ�લિફન્ટાની ગુફાઓ��......................................................................22
 બંધારણ (STs) આ�દેશ (5મો�ો સુધારો�ો) બિલ..............................13  કામાખ્યા મંદિર..................................................................................23
 જન્મ અને મૃત્યુની નોંધણી (RBD) સુધારો�ો બિલ, 2023............13  સી બકથ્્રરોન.........................................................................................23
 જસ્ટિસ જી. રો�ોહિણી કમિશન....................................................13  ઈન્ટરનેશનલ ફિલ્મ ફે સ્ટિવલ ઓ��ફ ઈન્ડિયા (IFFI) .................23
 અધિકૃત ભાષા પર સંસદની સમિતિ.........................................13  ઘો�ોલ માછલીને ગુજરાતની ‘સ્ટેટ ફિશ’ જાહે ર કરાઈ............24
 ગૃહમંત્રી અમિત શાહે રજૂ કરે લાં 3 બિલ..................................14  તાનારીરી મહો�ોત્સવ............................................................................24
1
GPSC CURRENT AFFAIRS -Institute for Competitive Exam
 તેલંગાણામાં વિશ્વના પ્રથમ 3D-પ્રિન્ટેડ મંદિરનું અનાવરણ......24  બો�ોજ્જનાકોંડા................................................................................39

 નમ્મા કમ્બલા.....................................................................................24  બસો�ોહલી પશ્્મમિના, ઉધમપુરની કલારી તથા યાક ચુરપીને
 મીરાબાઈની 525મી જન્મજયંતિ.....................................................24 GI ટે ગ...............................................................................................39
 ડૉ�ૉ. બી.આ�ર. આં�ંબેડકરની પ્રતિમા..................................................25  અરુણાચલ પ્રદેશના ઉત્પાદનો�ોને (GI) ટે ગ................................39
 વિશ્વની 8મી અજાયબી: અંગકો�ોર વાટ............................................25  ગો�ોવા કાજુને GI ટે ગ.......................................................................40
 અયો�ોધ્યાએ� 22 લાખ દીવા પ્રગટાવીને ગિનિસ રેકો�ોર્્ડ બનાવ્્યયો.....25  ‘ગંગા ડો�ોલ્ફિન’ ઉત્તરપ્રદેશના જળચર રાજ્યપ્રાણી તરીકે
 ઉત્તરાખંડની અનન્ય પ્્રરોડક્્ટ્્સને ભૌ�ૌગો�ોલિક સંકેત ટે ગ્્સ મળ્યા.26 જાહે ર.............................................................................................40
 છત્રપતિ શિવાજી મહારાજની પ્રતિમા.............................................26  જદેરી નામકટ્ટી.................................................................................40
 લકાડોંગ હળદર.................................................................................26  ભારત બહારની સૌ�ૌથી ઊચ ં ી BR આં�ંબેડકર પ્રતિમા....................40
 ગરબા નૃત્ય.........................................................................................28  પાર્્વતી કં ુ ડ અને જાગેશ્વર મંદિરો�ો (કુમાઉ પ્રદેશ, ઉત્તરાખંડ).........40
 જયપુર વેક્સ મ્યુઝિયમ.................................................................28  કટી બિહુ 2023..............................................................................41
 ઉત્તર પ્રદેશના સાત ઉત્પાદનો�ોને GI ટે ગ.....................................28  આ�દિ મહો�ોત્સવ................................................................................41
 લામ્બાની એ�મ્બ્રોઇડરી પેચવર્્ક....................................................29
 હમ્પી..........................................................................................29 yÚkoÔÞðMÚkk y™u
નમદા કલા.......................................................................................29

 તમિલનાડુના ઔ��થુર સો�ોપારી પાનને GI ટે ગ.......................30
yktŒhhküÙeÞ
 ‘વન ડિસ્ટ્રિક્ટ વન પ્્રરોડક્ટ’ વો�ોલ..................................................30 ½x™kyku
 વર્લલ્ડ સિટીઝ કલ્્ચર ફો�ોરમ............................................................30
 મિનિટમેન-III મિસાઇલ..................................................................42
 ભારત મંડપમ....................................................................................30
 ઇન્ટરનેશનલ સો�ોલર એ�લાયન્સ (ISA) એ�સેમ્બલીનું 6ઠ્્ઠુું સત્ર.42
 મો�ોન્સૂન ફે સ્ટિવલ–મેઘ મલ્હાર પર્્વ 2023...............................31
 ભારત અને બાંગ્્લલાદેશના સંયુક્ત પ્્રરોજેક્ટ.....................................43
 તમિલનાડુના ત્રણ પ્રખ્યાત ઉત્પાદનો�ોને GI ટે ગ એ�નાયત...........31
 બ્્લલેચલી ઘો�ોષણા.................................................................................43
 74મો�ો વન મહો�ોત્સવ........................................................................31
 ભારત અને UAE વચ્ચે શૈક્ષણિક MoU...................................44
 UNESCO હેરિટે જ ડે ન્્જર લિસ્ટ..................................................31
 GST એ�મ્નેસ્ટી (માફી) યો�ોજના........................................................44
 ગો�ોવા, રાજસ્થાન અને ઉત્તરપ્રદેશની હસ્્તકલાને GI ટૅ ગ્્સ......32
 તમિલ પામ હસ્્તપ્રતો�ો: જ્ઞાનમુયાર્ચી...............................................33  બુલાવા બેલિસ્ટિક મિસાઇલ.........................................................45
 રાજૌરીની ચિકરી લાકડાની હસ્્તકલા અને અનંતનાગના  ઈન્્ડડો-પેસિફિક મેરીટાઇમ ડો�ોમેન અવેરનેસ (IPMDA) પહે લ..45
મશ્્કબુદજી ચો�ોખાને GI ટે ગ એ�નાયત..............................................33  IFSC નોંધણી મેળવનારી પ્રથમ જીવન વીમા કં પની................45
 અરુણાચલ રં ગ મહો�ોત્સવ..............................................................33  ચીલી ઇન્ટરનેશનલ સો�ોલર એ�લાયન્સ (ISA)નું 95મું સભ્ય
 કાલકા-શિમલા રેલ્્વવે લાઇન........................................................33 બન્્યુું....................................................................................................45
 મેટી કે ળા...........................................................................................34  FM નિર્્મલા સીતારમણે ગુજરાતના વાપીમાં 12 GST સેવા કે ન્્દ્રરો
 વડાપ્રધાન મો�ોદી તરફથી બ્રિક્સ નેતાઓ��ને ભેટ ..........................34 શરૂ કર્્યયા..............................................................................................46
 ચો�ોકુવા ચો�ોખા....................................................................................34  ત્રિશક્તિ પ્રહાર..................................................................................46
 સ્વતંત્ર ભારતના પ્રથમ નાણાં મંત્રીની પ્રતિમા.............................35  મિત્ર શક્તિ-2023..............................................................................46
 જમ્મુ અને કાશ્્મમીરના ભદરવાહ રાજમા અને રામબન સુલાઈ  ઇગ્્લલા-એ�સ (Igla-S).........................................................................46
મધને GI ટે ગ એ�નાયત...................................................................35  2જી વો�ોઇસ ઓ��ફ ગ્લોબલ સાઉથ સમિટ (VOGSS)..................47
 કો�ોરાપુટ કાલાજીરા ચો�ોખા...............................................................35  વૈશ્વિક ઈન્ફ્રાસ્ટ્રક્ચર એ�ન્ડ ઈન્્વવેસ્ટમેન્ટ (PGII) માટે ભાગીદારી.47
 જ્્યયોર્્જજિયાએ� ઓ��ક્્ટટોબરને 'હિન્દુ હેરિટે જ મહિનો�ો' જાહે ર કર્્યયો..35  પ્્રરોજેક્ટ સહયો�ોગ કરાર......................................................................48
 શિવનું નટરાજ સ્વરૂપ...................................................................35  અભ્યાસ વજ્ર પ્રહાર........................................................................48
 સાલેમ સાબુદાણા............................................................................36  ભારત-ઓ��સ્ટ્રેલિયા 2+2 મંત્રી સ્્તરીય સંવાદ.................................48
 અક્ષરધામ મંદિર..............................................................................36  AUSTRAHIND-23 એ�ક્સરસાઇઝ............................................49
 TRIFEDના આ�ર્્ટટિઝનલ ટ્રે ઝર્્સ.......................................................36  રેપીડ ઇનો�ોવેશન એ�ન્ડ સ્ટાર્્ટઅપ એ�ક્સપાન્્શન (RISE)..........49
 શાંતિનિકે તન..............................................................................37  આ�સિયાન-ઇન્ડિયા મિલેટ ફે સ્ટિવલ 2023.............................49
 નુખાઈ જુહર 2023.........................................................................37  યુએ�ન એ�ક્સટર્્નલ ઓ��ડિટર્્સ પેનલના ઉપાધ્યક્ષ...................50
 હો�ોયસલા મંદિર................................................................................37  ઇન્ટરનેશનલ કન્્વવેન્્શન ઓ��ન ટે ક્સ કો�ોઓ��પરેશન...............50
 આ�દિ શંકરાચાર્્ય...............................................................................38  અભ્યાસ સૂર્્ય કિરણ.........................................................................50
 શો�ોર ટેમ્પલ........................................................................................38  નો�ોર્્ડડિક-બાલ્ટિક (NB8) દેશો�ો..........................................................51
 ભારતની બહાર વિશ્વનું બીજું સૌ�ૌથી મો�ોટં ુ હિં દુ મંદિર....................38
 ઇન્ટરનેશનલ સુગર ઓ��ર્ગેનાઇઝેશન (ISO).............................51
 વાઘ નખ...........................................................................................38
 ઇન્ડિયન ઓ��શન ટુના કમિશન......................................................51
2
 દ્વિપક્ષીય કવાયત BONGOSAGAR-23 અને Coordinated  ગાંધીનગર ઘો�ોષણા..........................................................................66

Patrol CORPAT-23......................................................................52  મિનામાટા સંમેલનની છઠ્ઠી વર્્ષગાંઠ..........................................67
 WOAH પ્રાદેશિક કમિશનની 33મી કો�ોન્ફરન્સ............................52  આ�ર્મી 2023: 9મી ઇન્ટરનેશનલ મિલિટ્રી-ટે ક્નિકલ ફો�ોરમ....67
 છઠ્ઠી ભારત-OPEC ઊર્જા સંવાદ ઉચ્ચ-સ્્તરીય બેઠક.................52  Infrastructure Debt Fund-NBFCs (IDF-NBFCs).......67
 સજાગ ઓ��ફશો�ોર પેટ્્રરોલ વેસેલ (OPV).........................................52  COP28: “ડે ટ ફો�ોર નેચર સ્વેપ”...................................................67
 એ�ક્સરસાઇઝ મિલન......................................................................53  મૈત્રી સેતુ...........................................................................................68
 કે બિનેટે 16મા નાણાપંચ માટે ની શરતો�ોને મંજૂરી આ�પી................53  ગુજરાતમાં ઇસબગુલ ઉત્પાદનનું પ્્રરોસેસિંગ.............................68
 ઈન્ટરપો�ોલની 91મી જનરલ એ�સેમ્બલીની બેઠક........................54  BRICS નવા સભ્્યયોનો�ો ઉમેરો�ો.....................................................68
 ગ્લોબલ ગ્રીન ક્રેડિટ ઇનિશિયેટિવ (GGCI).................................54  AUSINDEX-23......................................................................69
 LeadIT 2.0........................................................................................55  ગ્લોબલ બાયો�ોડાયવર્્સસિટી ફ્રે મવર્્ક ફં ડ (GBFF) મંજૂર...........69
 COP28 આ�બો�ોહવા સમિટમાં 2 ફં ડ...............................................55  કિગાલી (રવાંડા)..............................................................................69
 ઈન્ટરનેશનલ મેરીટાઇમ ઓ��ર્ગેનાઈઝેશન (IMO).......................55  એ�ક્સરસાઇઝ બ્રાઇટ સ્ટાર-23..................................................70
 AUKUS.............................................................................................56  ગ્લોબલ ફાઇનાન્સ સેન્ટટ્રલ બેેંકર રિપો�ોર્્ટ 2023માં 'A+' રેટિં ગ.......
 યુએ�ન કમિશન ફો�ોર સો�ોશિયલ ડે વલપમેન્ટ (CSocD)..................56 ......................................................................70
 ભારત: 2030 સુધીમાં ત્રીજી સૌ�ૌથી મો�ોટી અર્્થવ્યવસ્થા..................57  આ�ફ્રિકન યુનિયન ભારતના પ્રમુખપદ હે ઠળ G20નું કાયમી
 ઇટાલી ચીનના બેલ્ટ એ�ન્ડ રો�ોડ પ્્રરોજેક્ટમાંથી ખસી ગયું............57 સભ્ય બન્્યુું......................................................................................70
 યુએ�ન ચાર્્ટરની કલમ 99.................................................................57  ગુજરાત ઘો�ોષણા...............................................................................71
 ગ્રીન વો�ોયેજ 2050 પ્્રરોજેક્ટ.............................................................57  ભારત-મધ્ય પૂર્્વ-યુરો�ોપ આ�ર્્થથિક કો�ોરિડો�ોર (India-Middle East-
 કો�ોલંબો�ો સિક્યુરિટી કો�ોન્ક્લેવ (CSC).............................................58 Europe Economic corridor-IMEC)....................71
 ‘ગ્રીન રાઇઝિં ગ’ પહે લ........................................................................58  ગ્લોબલ બાયો�ોફ્યુઅલ એ�લાયન્સ..............................................72
 JIMEX 2023..................................................................................59  નેવલ એ�ક્સરસાઇઝ વરુણ........................................................72
 ઈરાન SCOનું પૂર્્ણ સભ્ય બન્્યુું...............................................59  એ�શિયન કો�ોસ્ટ ગાર્્ડ એ�જન્સીઓ��ના વડાઓ��ની મિટિં ગ
 એ�ક્સરસાઈઝ-SALVEX..........................................................60 (HACGAM).................................................................................72
 ઑ��પ સધર્્ન રે ડીનેસ 2023.....................................................60  વ્યૂહાત્મક ભાગીદારી પરિષદ (SPC).............................................73
 અબુ ધાબીમાં IIT દિલ્હીના પ્રથમ કેમ્પસની સ્થાપના.............60  સમુદ્ર પ્રહારી.....................................................................................73
 સાઉદી અરે બિયા ASEANના TAC પર હસ્્તતાક્ષર કરનાર 51મો�ો  વર્લલ્ડ સ્પાઈસ કોંગ્રેસ (WSC).......................................................73
દેશ બન્્યયો........................................................................................60  ASEAN સમિટ................................................................................74
 એ�કસરસાઇઝ નો�ોમાડિક એ�લિફન્ટ 2023...............................61  UNCITRAL દક્ષિણ એ�શિયા કો�ોન્ફરન્સ.....................................74
 BIMSTEC............................................................................61  ઓ��પરેશન સજાગ...........................................................................74
 NATO સમિટ.................................................................................61  એ�શિયા પેસિફિક ક્ષેત્રની રાષ્ટ્રીય માનવ અધિકાર સંસ્થાઓ��ની
 કો�ોર્્પપોરે ટ ડે ટ માર્કેટ ડે વલપમેન્ટ ફં ડ (CDMDF)...................62 પરિષદ..................................................................................75
 RBIનો�ો ડિજિટલ પેમેન્ટ ઈન્ડેક્સ (RBI-DPI).....................62  સિમ્બેક્સ 23 (SIMBEX 23)......................................................75
 દાલ સરો�ોવરમાં સૌ�ૌપ્રથમ તરતો�ો સ્્ટટોર.................................62  I2U2 જૂથ.........................................................................................75
 વર્લલ્ડ કો�ોફી કો�ોન્ફરન્સ...................................................................62  યુદ્ધ અભ્યાસ કવાયત..................................................................76
 યુદ્ધ અભ્યાસ...................................................................................63  ઇમર્્જિિંગ માર્કેટ્્સ બો�ોન્ડ ઇન્ડેક્સ...............................................76
 વિદેશી નાગરિકો�ો માટે નવી આ�યુષ વિઝા શ્રેણી...................63  ફાઇવ આ�ઇઝ એ�લાયન્સ.............................................................76
 મહારત્ન અને નવરત્ન શ્રેણી.......................................................63  નવી દિલ્હીમાં 13મી ઈન્્ડડો-પેસિફિક આ�ર્મી ચીફ કો�ોન્ફરન્સ......77
 વિવાદ સે વિશ્વાસ 2.0.................................................................63  બુરેવેસ્ટનિક મિસાઇલ..................................................................77
 માલાબાર અભ્યાસ........................................................................63  પામ તેલ............................................................................................77
 રાયસીના ડાયલો�ોગ શું છે ?..........................................................64  આ�ર્મેનિયા......................................................................................77
 ઇન્ટરપો�ોલ ગ્લોબલ એ�કે ડમી નેટવર્્ક........................................64  UN Bonn સમિટ...........................................................................78
 અભ્યાસ ઝાયેદ તલવાર.............................................................64  SAMPRITI-XI............................................................................78
 9મો�ો ઈન્ડિયા ઈન્ટરનેશનલ MSME એ�ક્્સ્પપો અને સમિટ  ઇન્્ડડોનેશિયાએ� દક્ષિણપૂર્્વ એ�શિયાની પ્રથમ હાઇ-સ્પીડ રેલ્્વવે
2023..........................................................................65 'હૂશ' શરૂ કરી....................................................................................78
 RBIએ� UPI માટે નવા ફીચર્્સ લો�ોન્્ચ કર્્યયા......................................65  ટેરિટો�ોરિયલ આ�ર્મી (TA)...............................................................78
 ટ્રેડિશનલ મેડિસિન ગ્લોબલ સમિટ.....................................66  પીરીયો�ોડિક લેબર ફો�ોર્્સ સર્વે (PLFS).........................................79
 Y-20 શિખર સંમેલન..................................................................66  વ્યાપક ન્યુક્લિયર ટે સ્ટ પ્રતિબંધ સંધિ (CTBT).....................79
3
 ઉર્જા ક્ષેત્રે સહકાર પર કરાર..........................................................79 સુ વ િ ધ ા . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 9 4

 હે રાત (અફઘાનિસ્્તતાન).................................................................79  ક્લાઈમેટ સર્્વવિ સ રિપો�ોર્્ટ ફો�ોર 2023...............................................94
 ઑ��પરેશન આ�યર્્ન સ્્વવોર્્ડ્્સ..........................................................80  પ્્રરોજેક્ટ ડો�ોલ્ફિન...............................................................................95
 ચક્રવાત કવાયત............................................................................80  કર્્મચારી સુખાકારીમાં ભારત બીજા ક્રમે........................................95
 ભારત NCX 2023..........................................................................81  વન સ્ટેશન વન પ્્રરોડક્ટ સ્કીમ.......................................................95
 ઓ��પરેશન અજય..........................................................................81  AAINA પો�ોર્્ટ લ...................................................................................96
 ભારત અને ચીન દ્વારા લદ્દાખમાં લશ્્કરી મંત્રણાના 20મા રાઉન્ડનું  અન્નપૂર્્ણણા પ્રમાણપત્ર કાર્્યક્રમ.......................................................96
આ�યો�ો જ ન........................................................................83  નેશનલ હે લ્થ ક્લેમ એ�ક્સચેન્્જ (NHCX)...............................96
 ઈન્ડિયન ઓ��શન રિમ એ�સો�ોસિએ�શન (IORA).......................83  NEST પહે લ.....................................................................................97
 કે મ્બ્રિયન પેટ્્રરોલ કો�ોમ્પિટિશન 2023...........................................83  વર્લલ્ડ એ�નર્જી એ�મ્્પ્લલોયમેન્ટ 2023 રિપો�ોર્્ટ ...................................97
 ગ્લોબલ મેરીટાઇમ ઇન્ડિયા સમિટ 2023ની 3જી આ�વૃત્તિ.....84  પ્રધાનમંત્રી આ�વાસ યો�ોજના-ગ્રામીણ (PMAY-G)ને સાત
વર્્ષ પૂર્્ણ..............................................................................................97
 2+2 સંવાદ......................................................................................84
 યુનાઇટે ડ સર્્વવિ સ ઇન્સ્ટિટ્યુશન ઓ��ફ ઇન્ડિયા (USI)...............98
 INS બિયાસ.....................................................................................84
 ગુજરાતનો�ો પ્રથમ જળ ઉત્સવ.......................................................98
 ભારત-શ્રીલંકા ફે રી સર્્વવિ સ ચાર દાયકા પછી ફરી શરુ કરાઈ........
 ઇન્ટર કમાન્ડ ઓ��શન સેલિંગ રે સ 2023..................................98
......................................................................84
 આ�યુર્વેદ જ્ઞાન નૃપુણ્્ય પહે લ (AGNI).........................................99
 ‘આ�યરન બીમ’ મિસાઇલ ડિફેન્સ સિસ્ટમ............................85
 વો�ોટર સ્માર્્ટ કિડ અભિયાન............................................................99
 21મી ભારત-ફ્રાન્સ સૈન્ય સબ-કમિટીની બેઠક.........................85
 ગ્લોબલ ડિજિટલ પબ્્લલિક ઇન્ફ્રાસ્ટ્રક્ચર રિપો�ોઝીટરી
 MILAN 24......................................................................................85
(DGPIR)...............................................................99
 ચાણક્ય સંરક્ષણ સંવાદ................................................................86
 PM સ્કૂલ્સ ફો�ોર રાઇઝિં ગ ઈન્ડિયા (PM SHRI) યો�ોજના.............100
 ઓ��પરેશન ચક્ર-II............................................................................86
 Amplifi 2.0 પો�ોર્્ટ લ..........................................................................100
 ભારત ટે ક્સ 2024..........................................................................86
 આ�યુષ્માન ભારત હે લ્થ એ�કાઉન્ટ (ABHA)..............................101
 એ�ક્સરસાઇઝ હરિમાઉ શક્તિ 2023..........................................87  કર્્મયો�ોગી પ્રારં ભ.................................................................................101
 શ્રીલંકાએ� પ્રવાસનને વેગ આ�પવા માટે ભારતીયો�ો માટે મફત  આ�યુષ્માન આ�રો�ોગ્્ય મંદિર (AAM)...............................................101
વિઝાની જાહે રાત કરી.....................................................................87  વિજયવાડા રેલ્્વવે સ્ટેશનને IGBCનું ‘પ્લેટિનમ’ રેટિં ગ એ�નાયત....
 22મી SCO કાઉન્સિલ ઑ��ફ હે ડ ઑ��ફ ગવર્્નમેન્ટ મીટિં ગ.........87 ....................................................102
 વિઝા શો�ોપિંગ....................................................................................87  ભારતનું પ્રથમ ટેલિકો�ોમ સેન્ટર ઓ��ફ એ�ક્સેલન્સ..................102
 વિયેના સંમેલન...............................................................................88  મિટ્ટી કાફે ...........................................................................................102
 EU અને ભારત દ્વારા ગિનીના અખાતમાં પ્રથમ સંયુક્ત નૌ�ૌકા  PM-PVTG મિશન અને વિકિસિત ભારત સંકલ્પ યાત્રા............103
કવાયત................................................................................................88  હેલો�ો નારિયાલ કો�ોલ સેન્ટર...........................................................103
 પ્રથમ વૈશ્વિક નદી ડો�ોલ્ફિન ઘો�ોષણા............................................88  સૌ�ૌર-સંચાલિત ‘રામાયણ’ જહાજ.................................................103
 CCI, આં�ંતરરાષ્ટ્રીય સ્પર્્ધધા નેટવર્્ક સમિતિની સભ્ય બની....89  વિકસીત ભારત સંકલ્પ યાત્રા.........................................................103
 અભ્યાસ KAZIND-2023.............................................................89  PMGKAY યો�ોજનાને વધુ 5 વર્્ષ માટે લંબાવાઈ....................103
ગજરાજ સુરક્ષા.................................................................................104
Þkus™k/…kuxo÷/ 


પમ્્પપોર (ભારતમાં કે સરનું ઉત્પાદન).............................................104
જોશીમઠ પુનઃપ્રાપ્તિ અને પુનર્્નનિર્્મમાણ (R&R) યો�ોજના...............104
rh…kuxo 

Blod+: ભારતનું પ્રથમ ઓ��ન-ડિમાન્ડ બ્્લડ પ્લેટફો�ોર્્મ................105
MAHASAGAR.............................................................................105
 NMC ડો�ોકટરો�ો માટે “એ�ક રાષ્ટ્ર, એ�ક નોંધણી પ્લેટફો�ોર્્મ”...............90  હાઇડ્્રરોજન ફો�ોર હેરિટે જ યો�ોજના....................................................106
 રાજ્ય ખાદ્ય સુરક્ષા સૂચકાંક..........................................................90  વર્લલ્ડ મેલેરિયા રિપો�ોર્્ટ ....................................................................106
 સરદાર પટે લ ગુડ ગવર્્નન્સ સી.એ�મ. ફેલો�ોશીપ પ્્રરોગ્રામ...............91  રાષ્ટ્રીય શ્રેષ્ઠ પ્રવાસન ગામ અને રાષ્ટ્રીય શ્રેષ્ઠ ગ્રામીણ હો�ોમસ્ટે
 અનુકૂલન ગેપ રિપો�ોર્્ટ 2023..........................................................91 સ્પર્્ધધા 2024...................................................................................106
 પ્્રરોજેક્ટ કુશા.....................................................................................92  માટી કલા મહો�ોત્સવ..........................................................................107
 આ�દિવાસી યુવા વિનિમય કાર્્યક્રમ..............................................92  વિશ્વની પ્રથમ પો�ોર્ટેબલ હો�ોસ્પિટલ..............................................107
 પ્રધાનમંત્રી ગરીબ કલ્યાણ અન્ન યો�ોજના (PMGKAY).............93  ભારત માટે “બાયો�ો-વિઝન”............................................................107
 જલ દિવાળી......................................................................................93  પંચાયત વિકાસ સૂચકાંક..............................................................108
 સ્ટેટ ઓ��ફ ફૂડ એ�ન્ડ એ�ગ્રીકલ્્ચર (SOFA) રિપો�ોર્્ટ 2023.......93  ગ્રામ માનચિત્ર..................................................................................108
 ગુજરાતમાં ભારતની સૌ�ૌથી મો�ોટી કો�ોલ્ડ ઓ��ઈલ ઉત્પાદન  પ્રધાન મંત્રી ઉચ્ચતર શિક્ષા અભિયાન (PM-USHA)...........108
4
 ગ્લોબલ કૂલિંગ વો�ોચ 2023...........................................................109  ‘અર્્બન ફો�ોરેસ્ટ'..............................................................................123

 અર્્બન ફ્્લડ મિટિગેશન પ્્રરોજેક્ટ................................................109  G20 ફિલ્મ ઉત્સવ..........................................................................123
 મેરા ગાંવ, મેરી ધરો�ોહર પ્્રરોજેક્ટ..................................................110  'SAMUDRA' મો�ોબાઈલ એ�પ....................................................123
 ઇ-તકે દારી પો�ોર્્ટ લ.............................................................................110  એ�-હે લ્પ પ્્રરોગ્રામ.............................................................................124
 મહિલા સન્માન બચત પ્રમાણપત્ર, 2023................................110  'PM-eBus Seva' યો�ોજના.........................................................124
 રાષ્ટ્રીય સિકલ સેલ એ�નિમિયા નાબૂદી મિશન.....................110  ભારતની પ્રથમ 3D પ્રિન્ટેડ પો�ોસ્ટ ઓ��ફિસ................................124
 Domino's એ� ગુજરાતમાં લો�ોન્્ચ કર્્યયા ન્યૂ રાગી સુપર ક્રસ્ટ પિઝા  ઇન્ડિયા મેડટે ક એ�ક્્સ્પપો 2023....................................................125
...............................................................................................111  CPGRAMS...................................................................125
 અક્ષર નદી ક્રુઝ.............................................................................111  ઈન્દિરા ગાંધી મેમો�ોરિયલ ટ્યૂલિપ ગાર્્ડન........................125
 eSARAS એ�પ..............................................................................111  ભારત ન્યૂ કાર એ�સેસમેન્ટ પ્્રરોગ્રામ (ભારત NCAP).........125
 ભારતની પ્રથમ સહકારી સૈનિક શાળા....................................112  મેરા બિલ મેરા અધિકાર યો�ોજના...................................................126
 પર્્ફફોર્્મન્સ ગ્રેડિંગ ઇન્ડેક્સ ફો�ોર ડિસ્ટ્રિક્્ટ્્સ (PGI-D)...........112  પ્રથમ ABDM માઇક્્રરોસાઇટ......................................................126
 NeSDA પો�ોર્્ટ લ..............................................................................112  PM મો�ોદીએ� દ્વારા ISROમાં ત્રણ મો�ોટા એ�લાન.........................126
 બહુપરીમાણીય ગરીબી સૂચકાંક 2023..................................113  “સ્ટેટ ઓ��ફ ઈન્ડિયાઝ બર્્ડ્્સ, 2023” રિપો�ોર્્ટ ....127
 અટલ વયો�ો અભ્યુદય યો�ોજના (AVYAY).............................113  અમદાવાદ એ�રપો�ોર્્ટ ખાતે DIGI યાત્રાનો�ો પ્રારં ભ..................127
 SAGAR SAMPARK.................................................................113  GREAT યો�ોજના............................................................................127
 BHARAT અભિયાન..................................................................113  સ્વમિત્વ યો�ોજના...........................................................................128
 AI ફો�ોર ઈન્ડિયા 2.0.....................................................................114  નિતી આ�યો�ોગ દ્વારા આ�કાંક્ષાવાળા ઘટક કાર્્યક્રમ હે ઠળ દેશના
 રાષ્ટ્રીય બહુપરીમાણીય ગરીબી સૂચકાંકની 2જી આ�વૃત્તિ......114 તારવી કઢાયેલા 500 તાલુકાઓ��માં ગુજરાતના 13 તાલુકાઓ��ની
 હે નલી પાસપો�ોર્્ટ ઇન્ડેક્સ 2023.................................................115 પસંદગી કરાઇ................................................................................128
 અમિત શાહ દ્વારા ‘CRCS-સહારા રિફં ડ પો�ોર્્ટ લ’નું લો�ોકાર્્પણ.....116  નીતિ આ�યો�ોગ અને UNDPનો�ો ભારતમાં SDGsને વેગ આ�પવા
 દેશની પ્રથમ ‘સેટેલાઇટ નેટવર્્ક પો�ોર્્ટ લ સાઇટ’................116 માટે સહયો�ોગ.................................................................................128
 પશુધન ક્ષેત્ર માટે ની પ્રથમ ધિરાણ ગેરંટી યો�ોજના.......................116
 આ�ધાર લિંક્્ડ બર્્થ રજિસ્ટ્રેશન (Aadhaar Linked Birth
 ઓ��પન નેટવર્્ક ફો�ોર ડિજિટલ કો�ોમર્્સ (ONDC) એ�કે ડમી.....117
Registration -ALBR)..............................................................129
 STAR-C પહે લ................................................................................117
 એ�ડો�ોપ્ટ એ� હેરિટે જ 2.0 સ્કીમ...................................................129
 UNDP અને ભારતનું PMFBY હે ઠળ વધુ ટકાઉ કૃષિ પદ્ધતિઓ��
 નેશનલ કે મિકલ્સ એ�ન્ડ ફર્્ટટિલાઇઝર્્સને નવરત્નનો�ો દરજ્્જજો........
માટે Absolute® સાથે જોડાણ..............................................117
........................................................................129
 આ�યુષ્માન ભવ કાર્્યક્રમ.............................................................117
 ડીમ્્ડ-ટુ-બી-યુનિવર્્સસિટી તરીકે NCERT...................................130
 ઇન્ડિયા ક્લાઇમેટ એ�નર્જી ડેશબો�ોર્્ડ (ICED) 3.0....................118
 ગતિ શક્તિ વિશ્વવિદ્યાલય (GSV) વડો�ોદરા.......................130
 સેમિકો�ોન ઈન્ડિયા 2023.............................................................118
 ભારત ડ્્રરોન શક્તિ 2023............................................................130
 મેરી માટી મેરા દેશ અભિયાન.....................................................118
 "ભારત: ધ મધર ઓ��ફ ડેમો�ોક્રેસી" પો�ોર્્ટ લ..................................130
 લદ્દાખમાં કારગીલને પ્રથમ મહિલા પો�ોલીસ સ્ટેશન મળ્્યુું.......119
 વન સન, વન વર્લલ્ડ , વન ગ્રીડ (OSOWOG) પહે લ...................131
 ગુજરાતનું પ્રથમ ગ્રીનફિલ્ડ એ�રપો�ોર્્ટ .......................................119
 મેરા ગાંવ મેરી ધરો�ોહર (MGMD)..............................................119  માલવિયા મિશન...........................................................................131
 અખિલ ભારતીય શિક્ષણ પરિષદ...............................................119  પ્્રરોજેક્ટ નમન.................................................................................131
 યુરિયા ગો�ોલ્ડ...................................................................................119  નવી UPI સુવિધાઓ��......................................................................131
 ULLAS પહે લ.................................................................................120  ઈન્ડિયન ગ્રીન બિલ્ડડીંગ કાઉન્સિલ...............................132
 સમુદ્રયાન પ્્રરોજેક્ટ........................................................................120  વિદ્યા સમીક્ષા કેન્દદ્ર.......................................................................132
 પીએ�મ-સ્વનિધિ............................................................................120  ગો�ોવા રો�ોડમેપ અને 'ટ્રાવેલ ફો�ોર LiFE' કાર્્યક્રમ..................132
 અમૃત ભારત સ્ટેશન યો�ોજના.................................................121  વર્લલ્ડ બેસ્ટ કન્ટ્રીઝ રિપો�ોર્્ટ 2023...............................................133
 વિદેશી પ્રવાસીઓ��ની દ્રષ્ટિએ� ગુજરાત ભારતમાં પ્રથમ............121  ILO અને OECDના સૂચકાંકો�ો..................................................133
 ઈન્ટરનેટ સ્થિતિસ્થાપકતા માટે ભારત દક્ષિણ એ�શિયા ક્ષેત્રમાં  સ્કિલ ઈન્ડિયા ડિજિટલ (SID) પ્લેટફો�ોર્્મ.................................133
છઠ્ઠા ક્રમે..........................................................................................121  iGOT કર્્મયો�ોગી પ્લેટફો�ોર્્મ...........................................................134
 મિશન ઇન્દદ્રધનુષ.........................................................................122  આ�યુષ્યમાન ભવ અભિયાન.....................................................134
 ભરૂચના શુકલતીર્્થમાં ગુજરાતનો�ો સૌ�ૌ પ્રથમ પાઇલો�ોટ ગ્રે વો�ોટર  સ્વચ્છતા પખવાડા-2023..........................................................134
પ્્રરોજે ક્ટ ...............................................................................122  યશો�ોભૂમિ.......................................................................................134
 ‘સિંહ સુચના’ એ�પ.........................................................................122  સરદાર સરો�ોવર ડે મ (SSD).......................................................135
 વિશ્વકર્્મમા યો�ોજના............................................................................123  કૃષિ આં�ંકડા માટે એ�કીકૃત પો�ોર્્ટ લ...............................................135
5
 ઉડાન ભવન.................................................................................135  પ્રધાનમંત્રી અનુસુચિત જાતી અભ્યુદય યો�ોજના...................150

 સરકાર દ્વારા ખેડૂતો�ો માટે ત્રણ પરિવર્્તનકારી પહે લ...................136  ઇન્ટરનેશનલ માઇગ્રેશન આ�ઉટલુક 2023...........................150
 નદી ઉત્સવ...................................................................................136  UMEED યો�ોજના..........................................................................150
 ગ્લોબલ સ્કીલ્સ સમિટની 14મી આ�વૃત્તિ...............................136  ગુજરાતના ગાંધીનગરમાં કલો�ોલ ખાતે IFFCOના નેનો�ો DAP
 વર્લલ્ડ ફે ડરેશન ફો�ોર મેડિકલ એ�જ્યુકેશન.............................137 પ્લાન્ટનું ઉદ્દઘાટન.....................................................................150
 પંડિત દીનદયાલ ઉપાધ્યાય નેશનલ વેલ્ફેર ફં ડ ફો�ોર સ્્પપોર્્ટ્્સપર્્સન  PRAGATI પ્લેટફો�ોર્્મ......................................................................151
(PDUNWFS)...................................................137  IEA: વર્લલ્ડ એ�નર્જી આ�ઉટલુક 2023..............................151
 ભારતનો�ો પ્રથમ લાઇટહાઉસ ફે સ્ટિવલ....................................137  PM SVANidhi Scheme અંગે SBI રિપો�ોર્્ટ ...........................151
 ODF પ્લસ સ્ટેટસ........................................................................137  ઈન્ડિયા મો�ોબાઈલ કોંગ્રેસ 2023................................................152
 ભારત ડ્્રરોન શક્તિ-2023 પ્રદર્્શન.............................................138  સૌ�ૌર પેનલ્સનું સ્ટાર લેબલીીંગ...................................................152
 સ્વચ્છતા કી ટ્રે ન............................................................................138  રાષ્ટ્રીય ગો�ોકુલ મિશન..................................................................153
 આ�રો�ોગ્્ય મંથન 2023...................................................................138  સરસ આ�જીવિકા મેળો�ો...............................................................153
 'ખમરી મો�ો સિક્કિમ' આ�ઉટરીચ પ્્રરોગ્રામ................................139  જય ભીમ મુખ્યમંત્રી પ્રતિભા વિકાસ યો�ોજના..........................153
 વાઇબ્રન્ટ ગુજરાત ગ્લોબલ સમિટના 20 વર્્ષ.......................139  ભારતનો�ો 'હં ગર પ્્રરોજેક્ટ'............................................................154
 ટાઈમ્સ હાયર એ�જ્યુકેશન (THE) વર્લલ્ડ યુનિવર્્સસિટી રેન્્કિિં ગ
2024.............................................................139 rð¿kk™ y™u
 ગ્લોબલ ઇનો�ોવેશન ઇન્ડેક્સ 2023......................................139
xuf™ku÷kuS, …Þkoðhý
 સંકલ્પ સપ્તાહ................................................................................140
y™u ¼ki„kur÷f
 CRIIO 4 GOOD પહે લ..............................................................140
½x™kyku
 રાષ્ટ્રીય હળદર બો�ોર્્ડ .....................................................................141  ક્લાઉડ સીડિંગ (CS)......................................................................155
 સેન્ટટ્રલ ટ્રાઇબલ યુનિવર્્સસિટી......................................................141  રાજાજી ટાઈગર રિઝર્્વ....................................................................155
 વીર ગાથા પ્્રરોજેક્ટ 3.0..............................................................141  લાઇટ કો�ોમ્બેટ હેલિકો�ોપ્ટર પ્રચંડ.....................................................156
 વૈશ્વિક ઇન્ટરનેટ સ્વતંત્રતા.........................................................142  યુનાઈટે ડ નેશન્સ ફો�ોરમ ઓ��ન ફો�ોરેસ્ટ (UNFF)........................157
 52મી GST કાઉન્સિલની બેઠક.................................................142  સફે દ હાઇડ્્રરોજન..............................................................................157
 આ�બો�ોહવા સેવાઓ�� માટે રાષ્ટ્રીય માળખું...............................143  S-400 મિસાઈલ............................................................................158
 શ્રેષ્ઠ યો�ોજના...................................................................................143  ગુંડલા બ્રહ્મેશ્વરમ વન્યજીવ અભયારણ્્ય................................158
 દેશની પ્રથમ સ્ટ્રીટ ડૉ�ૉગ ડિરે ક્ટરી.......................................143  ઈન્્વવાયરમેન્ટલ DNA (eDNA).................................................159
 મેરા યુવા ભારત (MY Bharat)..............................................143  મિથેનો�ોલ ડીઝલ-15 ઇં ધણ..........................................................159
 કુદરતી રબર....................................................................................144  INS સુરત.........................................................................................159
 હે લ્થ ATM......................................................................................144  કૃષિ 24/7.........................................................................................160
 વૈશ્વિક ભૂખ સૂચકાંક....................................................................144  ડીપફે ક (Deepfakes)...................................................................160
 પ્્રરોજેક્ટ નીલગીરી તાહર............................................................145  ગ્લોબલ ટાઈગર રિકવરી પ્્રરોગ્રામ (GTRP)...................................161
 અદ્યતન નેશનલ સર્વે નેટવર્્ક લો�ોન્્ચ................................145  નેવલ એ�ન્ટી-શિપ મિસાઈલ શો�ોર્્ટ રે ન્્જ (NASM-SR)............161
 સ્ટેટ ઓ��ફ ગ્લોબલ વો�ોટર રિસો�ોર્્સસિસ 2022 રિપો�ોર્્ટ ...............145  વન્ય પ્રાણીસૃષ્ટિ અને વનસ્પતિની લુપ્તપ્રાય પ્રજાતિમાં
 PM ગતિ શક્તિ..............................................................................146 આં�ંતરરાષ્ટ્રીય વેપાર પર સંમેલન (CITES)..............................162
 નવરત્ન સ્થિતિ.............................................................................146  ઇન્ટરનેશનલ ટ્્રરોપિકલ ટિમ્બર ઓ��ર્ગેનાઇઝેશન (ITTO)........163
 વન નેશન વન સ્ટુડન્ટ ID કાર્્ડ..........................................146  UAE દ્વારા વિશ્વના સૌ�ૌથી મો�ોટા સિંગલ-સાઇટ સો�ોલર પાવર
 સેતુ બંધન યો�ોજના........................................................................147 પ્લાન્ટનું ઉદ્દઘાટન.........................................................................163
 સ્વચ્છ ત્્યયોહાર, સ્વસ્થ ત્્યયોહાર અભિયાન...........................147  બરડા વન્યજીવ અભયારણ્્ય (BWLS)......................................163
 ભારતની પ્રથમ પ્રાદેશિક ટ્રે ન સેવા..............................................148  સંગીત દેડકા (મ્યુઝિક ફ્્રરોગ)...........................................................164
 વર્લલ્ડ હે લ્થ સમિટ 2023...........................................................148  દુર્્લભ રો�ોગના ઉપચાર માટે જેનરિક દવાઓ��..............................164
 ઈન્ડિયા સ્કીલ્સ 2023-24............................................................148  આ�ર્્ટટિફિશિયલ ઇન્ટેલિજન્સ (AI)...............................................164
 અપના ચંદ્રયાન વેબ પો�ોર્્ટ લ....................................................148  એ�સ્ટ્રોસે ટ ................................................................165
 યુવા સંગમ તબક્્કકો-III................................................................149  INS ઇમ્્ફફાલ....................................................................................165
 DigiKavach પ્્રરોગ્રામ...................................................................149  3D-પ્રિન્ટેડ એ�ન્્જજિન માટે ફ્્લલાઇટ ટે સ્ટ......................................166
 ‘કસ્્તતુરી કો�ોટન ભારત’ પહે લ........................................................149  AI-સંચાલિત રો�ોબો�ોટ Mika...........................................................166
 પ્્રરોજેક્ટ UDBHAV.......................................................................149  ‘અમિની’ નામનું 4થું એ�ન્ટી સબમરીન વો�ોરફે ર ક્રાફ્ટ.............166
6
 ત્રણ એ�ન્ટિ-સબમરીન યુદ્ધ જહાજો...............................................166  INS વાગીર......................................................................................180

 INS સંધ્યાક.......................................................................................167  TAPAS UAV................................................................................180
 ચક્રવાત મિચૌંગ.................................................................................167  ઓ��ફશો�ોર વિન્ડ પાવર પ્્રરોજેક્્ટ્્સ.............................................181
 બે ખૂંધવાળો�ો ઊટ ં ............................................................................167  ગ્રીન હાઇડ્્રરોજનની વ્યાખ્યા........................................................181
 માઉન્ટ મેરાપી (ઇન્્ડડોનેશિયા)........................................................168  ટેલિકો�ોમ રે ગ્્યયુલેટરી ઓ��થો�ોરિટી ઓ��ફ ઈન્ડિયા (TRAI)............181
 ASPEX: ISROનું આ�દિત્ય L1 અવકાશયાન............................168  ચંદ્રયાન 3નું ચંદ્રની સપાટી સફળ લેન્્ડિિંગ.............................181
 જેમિની AI મો�ોડેલ.............................................................................168  કે રળની પ્રથમ AI સ્કૂલ તિરુવનંતપુરમમાં શરૂ થઈ................182
 1,000-ક્વિબીટ ક્્વવોન્ટમ ચિપ....................................................169  લુનર પો�ોલર એ�ક્સપ્્લલોરેશન મિશન (LUPEX)....................182
 JT-60SA...........................................................................169  બ્્લલેક ઇગલ....................................................................................183
 ચિત્તા કે ન્ઝર્વેશન બ્રીડીીંગ સેન્ટર..................................................170  ASTRA મિસાઇલ.........................................................................183
 સાતપુડા ટાઇગર રિઝર્્વ (STR)...................................................170  લેહમાં પહે લી હાઇડ્્રરોજન બસ...................................................183
 ગ્લોબલ પાર્્ટનરશિપ આ�ર્્ટટિફિશિયલ ઇન્ટેલિજન્સ (GPAI)....171  જીઓ��સ્પેશિયલ આ�ર્્ટટિફિશિયલ ઇન્ટેલિજન્સ.........................183
 ચો�ોથી પેઢીનો�ો પરમાણુ પ્લાન્ટ.......................................................171  નેશનલ એ�ન્્વવાયર્્નમેન્ટ એ�ન્્જજિનિયરિંગ રિસર્્ચ ઇન્સ્ટિટ્યૂટ
 એ�ક્સ-રે પો�ોલેરીમીટર સેટેલાઇટ (XPoSat).............................171 (NEERI)........................................................................................184
 તેજસ Mk-1..................................................................................172  નભમિત્ર ઉપકરણ........................................................................184
 ગુચ્ચી મશરૂમ...............................................................................172  આ�દિત્ય L-1 મિશન.......................................................................185
 ભારતનું પ્રથમ ‘પો�ોલીસ ડ્્રરોન યુનિટ’...................................172  ભારત દ્વારા વૈશ્વિક AI સમિટનું આ�યો�ોજન.............................185
 OpenKylin...................................................................173  વિશ્વની પ્રથમ ઇથેનો�ોલથી ચાલતી ટો�ોયો�ોટા ઇનો�ોવા કાર........185
 આં�ંતરરાષ્ટ્રીય જીવવિજ્ઞાન ઓ��લિમ્પિયાડ................................173  ChaSTE પ્્રરોબ.............................................................................186
 ભારતની પ્રથમ પ્રાદેશિક AI ન્યૂઝ એ�ન્કર ‘લિસા’..............173  ટે થર્્ડ ડ્્રરોન.......................................................................................186
 ચં દ્ર યાન-3.....................................................................174  મહેન્દદ્રગીરી ફ્રિગેટ..........................................................................186
 ભારતનો�ો પ્રથમ કે નાબીસ મેડિસિન પ્્રરોજેક્ટ........................174  CE-20 ક્રાયો�ોજેનિક એ�ન્્જજિન......................................................187
 PSLV-C56...................................................................................174  RAMBHA-LP પેલો�ોડ................................................................187
 સ્્કકોર્્પપિન-ક્લાસ ડીઝલ-ઇલેક્ટ્રિક સબમરીન.......................175  દેશનું સૌ�ૌથી મો�ોટં ુ સ્વદેશી રીતે વિકસિત ન્યૂક્લિયર પ્લાન્ટ યુનિટ
 મ્્હહાદેઈ વન્યજીવ અભયારણ્્ય..................................................175 .....................................................................................187
 INDIAai.......................................................................................175  MQ-9B પ્રિડે ટર ડ્્રરોન.................................................................188
 પેડિક્યુલરિસ રે વેલિયાના..........................................................175  નેશનલ ગ્રીન ટ્રિબ્યુનલ..............................................................188
 પાર્્કચીક ગ્્લલેશિયર...........................................................................176  C-295 MW એ�રક્રાફ્ટ................................................................188
 ટ્રાન્સલુનર ઇન્્જજેક્શન (TLI).....................................................176  આ�ઇફો�ોન 15 સિરીઝમાં ISRO-પ્રમાણિત GPS ટેક્્નનોલો�ોજી....188
 GEMINI રક્ત પરીક્ષણ તકનીક................................................176  નાસાના MOXIE દ્વારા મંગળ પર સફળતાપૂર્્વક ઓ��ક્સિજનનું
 વર્લલ્ડકો�ોઈન (Worldcoin)..........................................................176 ઉત્પાદન.......................................................................................189
 હિમાલયન ગીધ............................................................................176  ગાંધી સાગર વન્યજીવ અભયારણ્્ય....................................189
 ફિં ગર મિનુટીયા રેકો�ોર્્ડ - ફિં ગર ઇમેજ રેકો�ોર્્ડ (FMR-FIR) મો�ોડલિટી  TTPs-આ�ધારિત સાયબર ક્રાઇમ ઇન્્વવેસ્ટિગેશન ફ્રે મવર્્ક.......189
....................................................................................................177  પ્રલય બેલિસ્ટિક મિસાઇલો�ો....................................................189
 સ્પાઈક નો�ોન લાઈન ઓ��ફ સાઈટ (NLOS) એ�ન્ટી ટેન્ક ગાઈડે ડ  મત્સ્ય-6000................................................................................190
મિસાઈલ (ATGM)......................................................................177  વેનેડિયમ......................................................................................190
 ઇન્ડિયન મીની સેટેલાઇટ-1......................................................177  ધ્રુવાસ્ત્ર મિસાઈલ..........................................................................190
 આ�ઈન્સ્ટાઈન ક્્રરોસ......................................................................177  બેટિલિપ્્સ કલમી.........................................................................190
 ભારતમાં 5% પક્ષીઓ�� સ્થાનિક................................................178  સુપરથર્્મલ એ�ન્ડ એ�નર્જેટિક પાર્્ટટિકલ સ્પેક્્ટ્રરોમીટર
 Maya OS....................................................................................178 (STEPS).......................................................................................191
 ભારતીય ગરુડ-ઘુવડ....................................................................178  વીરાંગના દુર્્ગગાવતી ટાઇગર રિઝર્્વ...........................................191
 ઇન્ડિયન વેબ બ્રાઉઝર ડે વલપમેન્ટ ચેલેન્્જ (IWBDC)......178  ભારતની પ્રથમ ગ્રીન હાઇડ્્રરોજન ફ્યુઅલ સેલ બસ............192
 વિં ધ્યાગીરી ફ્રિગેટ.........................................................................179  અવકાશીય ભરતી.......................................................................192
 આ�દિત્ય-L1 મિશન........................................................................179  ગુજરાત વન વિભાગ દ્વારા કો�ોનો�ોકાર્્પસના રો�ોપા પર પ્રતિબંધ....192
 માનવરહિત એ�રિયલ સિસ્ટમ્સ માટે ભારતનું પ્રથમ સામાન્ય  બિહારમાં બીજું ટાઇગર રિઝર્્વ.................................................192
પરીક્ષણ કેન્દદ્ર..................................................................................179  આં�ંતરરાષ્ટ્રીય કો�ોરલ રીફ પહે લ.................................................193
 રાષ્ટ્રીય સુપરકો�ોમ્પ્યુટિં ગ મિશન..................................................180  હીરાકં ુ ડ વેટલેન્ડ...........................................................................193
7
 એ�મેઝો�ોન નદી ડો�ોલ્ફિન.................................................................193  વિશ્વ શહે રીકરણ દિવસ.................................................................205

 ઓ��લિવ રિડલી કાચબા...............................................................193  વિશ્વ રેડિયો�ોગ્રાફી દિવસ................................................................205
 પ્રચંડ એ�ટે ક હેલિકો�ોપ્ટર................................................................194  સાહિત્ય પરિષદના પ્રમુખ.............................................................206
 બદીસ લિમાકુમી...........................................................................194  IIT મદ્રાસનું તાંઝાનિયામાં પ્રથમ આં�ંતરરાષ્ટ્રીય કેમ્પસ............206
 પિં ક બો�ોલવો�ોર્્મ (PBW).................................................................194  રાષ્ટ્રીય કાનૂની સેવા દિવસ (National Legal Services Day)
 કૈ મુર વન્યજીવ અભયારણ્્ય.......................................................195 ..............................................................206
 ઓ��પરેશન "કચ્છપ".....................................................................195  વિશ્વ ટીવી દિવસ (World Television Day).........................206
 CALIPSO મિશન.........................................................................195  RBIના ભૂતપૂર્્વ ગવર્્નર એ�સ. વેેંકિતારામનનું 92 વર્્ષની વયે
 ASTRA મિસાઇલ........................................................................195 નિધન.......................................................................206
 TV-D1 મિશન..............................................................................196  પ્લેયર ઓ��ફ ધ ટુર્્નનામેન્ટ.................................................................207
 એ�ક્સટેન્ડેડ રે ન્્જ એ�ર-લો�ોન્્ચડ બ્રહ્્મમોસ મિસાઇલ..................196  કો�ોવિડ-19 વો�ોરિયર્્સને 2022 માટેનો�ો ઈન્દિરા ગાંધી શાંતિ પુરસ્કાર
 AI-સંચાલિત હાથી સંરક્ષણ પ્રણાલી....................................196 એ�નાયત............................................................207
 યાર્્ડ 12706 (IMPHAL)...........................................................196  ‘ધહન પુરસ્કાર’ મેળવનારી પ્રથમ મહિલા.................................207
 લદ્દાખમાં કો�ોરલ રીફ અવશેષો�ો.................................................197  ઉત્તર પ્રદેશને આં�ંતરદેશીય મત્સ્યોદ્્યયોગમાં શ્રેષ્ઠ રાજ્ય માટે પ્રથમ
 સહ્યાદ્રી ટાઈગર રિઝર્્વ (STR)....................................................198 પુ ર સ્કાર.............................................................................207
 ઓ��પ્્ટટોઈલેક્્ટ્રરોનિક્સ...................................................................198  બંગાળના બ્રાન્ડ એ�મ્બેસેડર.........................................................208
 માયસેના........................................................................................198  ISSની 25મી વર્્ષગાંઠ ઉજવી......................................................208
 કો�ોગ્નિટિવ કમ્પ્યુટિં ગ........................................................................198  મહિલાઓ�� સામેની હિં સા નાબૂદી માટેનો�ો આં�ંતરરાષ્ટ્રીય દિવસ......
 વિક્રમ-1 રો�ોકેટ...............................................................................198 ...................................................................208
 NASA-ISRO સિન્થેટિક એ�પરચર રડાર (NISAR)..............200  ભારતના પ્રથમ મહિલા સુપ્રીમ કો�ોર્્ટ ના જજ...............................208
 JioSpaceFiber: ભારતની પ્રથમ સેટેલાઇટ-આ�ધારિત ગીગાબીટ  બુકર પ્રાઇઝ.....................................................................................208
બ્્રરોડબેન્ડ સેવા............................................................200  એ�મી એ�વો�ોર્્ડ્્સ..................................................................................209
 તિઆં�ંગોંગ સ્પેસ સ્ટેશન............................................................200  નો�ો નો�ોન-વેજ ડે ................................................................................209
 મહાબલી ટગ.................................................................................201  આં�ંતરરાષ્ટ્રીય જેગુઆ�ર દિવસ (International Jaguar Day)
 હો�ોસ્ટાઈલ એ�ક્ટિવિટી વો�ોચ કર્્નલ (HAWK) સિસ્ટમ........201 .....................................................209
 ખેલો�ો ઈન્ડિયા પેરા ગેમ્સ 2023......................................................209
yLÞ ‚trûkÃík 

રાસાયણિક યુદ્ધના તમામ પીડિતો�ો માટે સ્મૃતિ દિવસ..................209
IFFI 2023........................................................................................210
ðŒo{k™ «ðknku 

મહારાષ્ટ્રે રાજા ભાલિન્દદ્ર ટ્્રરોફી જીતી......................................210
રાષ્ટ્રીય શિક્ષણ દિવસ 2023.......................................................210
 આં�ંધ્રપ્રદેશ સ્થાપના દિવસ...........................................................202  ગ્રેમી એ�વો�ોર્્ડ્્સ 2024......................................................................210
 સતર્્કતા જાગૃતિ સપ્તાહ 2023.....................................................202  વર્લલ્ડ કાઇન્ડનેસ ડે ..........................................................................210
 ‘વાઇલ્ડલાઇફ ફો�ોટો�ોગ્રાફર ઑ��ફ ધ યર’ એ�વો�ોર્્ડ ...........................202  વિશ્વ ડાયાબિટીસ દિવસ 2023...................................................211
 બ્રિટિશ એ�કે ડેમી બુક પ્રાઇઝ........................................................202  બાળ દિવસ 2023........................................................................211
 વાનખેડે સ્ટેડિયમમાં ક્રિકે ટર સચિન તેેંડુલકરની પ્રતિમાનું  42મો�ો ભારત આં�ંતરરાષ્ટ્રીય વેપાર મેળો�ો.....................................211
અનાવરણ.............................................................203  ODIમાં સૌ�ૌથી વધુ સદી ફટકારવાનો�ો રેકો�ોર્્ડ ...............................211
 વર્લલ્ડ કપમાં ભારતનો�ો સૌ�ૌથી વધુ વિકે ટ લેનાર બો�ોલર............203  રાષ્ટ્રીય પ્રેસ ડે 2023.......................................................................211
 યુદ્ધ અને સશસ્ત્ર સંઘર્્ષમાં પર્્યયાવરણના શો�ોષણને રો�ોકવા માટેનો�ો  જનજાતીય ગૌ�ૌરવ દિવસ 2023................................................211
આં�ંતરરાષ્ટ્રીય દિવસ......................................................................203  વર્લલ્ડ કપમાં 50 સિક્સર મારનાર પ્રથમ બેટ્્સમેન..................212
 શ્રી સો�ોમનાથ ટ્રસ્ટના અધ્યક્ષ.......................................................203  આં�ંતરરાષ્ટ્રીય વિદ્યાર્થી દિવસ 2023.............................................212
 ભારતમાં પ્રથમ ઇન્ટરનેશનલ ક્રુઝ લાઇનર..............................203  એ�ક જ ODI ક્રિકે ટ મેચમાં સાત વિકે ટ ઝડપનાર પ્રથમ ભારતીય
 વિશ્વ સુનામી જાગૃતિ દિવસ 2023...............................................204 બો�ો લ ર..................................................................................212
 રાષ્ટ્રીય કેન્સર જાગૃતિ દિવસ........................................................204  શિતલ મહાજન.................................................................................212
 નવજાત શિશુ સુરક્ષા દિવસ.........................................................204  વિશ્વ એ�ઈડ્્સ દિવસ......................................................................212
 ભારતીય કવિ ગીવ પટે લનું 83 વર્્ષની વયે નિધન......................204  ‘ક્લાસિક ઈમ્પિરિયલ’ લક્્ઝરી ક્રૂઝ........................................213
 કો�ોલિન્સ ડિક્શનરીના વર્્ડ ઓ��ફ ધ યર.......................................205  રાષ્ટ્રીય પ્રદૂષણ નિવારણ દિન....................................................213
 શેખ હસીના.....................................................................................205  ભારતીય નૌ�ૌસેના દિવસ (India Navy Day).........................213
8
 ભારતીય નૌ�ૌકાદળની નૌ�ૌકાદળના જહાજમાં પ્રથમ મહિલા  નાગાસાકી દિવસ (Nagasaki Day).......................................223
કમાન્્ડિિંગ ઓ��ફિસરની નિમણૂક.................................................213  વિશ્વ આ�દિવાસી દિવસ (International Day of the World’s
 World Soil Day........................................................................214 Indigenous)............................................................223
 વૈશાલી રમેશબાબુ..........................................................................214  વિશ્વ સિંહ દિવસ (World Lion Day)....................................224
 નાગરિક સંરક્ષણ દિવસ...............................................................214  વર્લલ્ડ બાયો�ોફ્યુઅલ ડે (World Biofuel Day)........................224
 આં�ંતરરાષ્ટ્રીય નાગરિક ઉડ્ડયન દિવસ..................................214  વિશ્વ યુવા દિવસ (International Youth Day).................224
 સશસ્ત્ર દળ ધ્વજ દિવસ (Armed Forces Flag Day)...........214  વિશ્વ હાથી દિવસ (World Elephant Day).......................224
 SAARC સ્થાપના દિવસ..............................................................215  વિભાજન વિભીષિકા સ્મૃતિ દિવસ...........................................225
 ફો�ોર્બબ્સની 2023ની “વિશ્વની 100 સૌ�ૌથી શક્તિશાળી  જાણીતા પરમાણુ ભૌ�ૌતિકશાસ્ત્રી વિકાસ સિંહાનું નિધન....225
મહિલાઓ��”..................................................................................215  ભારતનો�ો સ્વતંત્રતા દિવસ (india independence day)...225
 ટાઈમ મેગેઝિન દ્વારા 2023 માટે લિયો�ોનેલ મેસી ‘એ�થ્્લલેટ ઓ��ફ ધ  કીર્્તતિ ચક્ર અને શૌ�ૌર્્ય ચક્ર........................................................225
યર’ નામાંકિત...................................................................................215  મો�ોહિતકુમાર................................................................................226
 ભારતીય મૂળના સમીર શાહ BBC બો�ોર્્ડ નું નેતૃત્વ કરશે........215  પ્રિયા મલિક...................................................................................226
 આં�ંતરરાષ્ટ્રીય ભ્રષ્ટાચાર વિરો�ોધી દિવસ.....................................216  વિશ્વ ફો�ોટો�ોગ્રાફી દિવસ (World Photography Day)......226
 ભારતના નવા વાઇસ ચીફ ઓ��ફ નેવી સ્ટાફ.............................216  વિશ્વ માનવતા દિવસ (World Humanitarian Day)....226
 ‘શ્રેષ્ઠ વ્યક્તિત્વ- દિવ્્યાાંગ સશક્તિકરણ’ માટે રાષ્ટ્રીય  ISSF વિશ્વ ચેમ્પિયનશિપ............................................................227
પુ ર સ્કાર...........................................................................216  વિશ્વ ઉદ્્યયોગો�ોસાહસિક દિવસ (World Entrepreneurs Day)...
 UNICEF સ્થાપના દિવસ............................................................216 .....................................................................................................227
 દૂરંદ કપની 132મી આ�વૃત્તિ........................................................217  વર્લલ્ડ પ્લાન્ટ મિલ્ક ડે (World Plant Milk Day).......................227
 વિશ્વ ઝૂનો�ોસિસ દિવસ.................................................................217  નમો�ોઃઃ 108........................................................................................227
 વિશ્વ વસ્્તતી દિવસ........................................................................217  આં�ંતરરાષ્ટ્રીય ગુલામ વેપાર અને નાબૂદી દિવસ.......................227
 વિશ્વ પેપર બેગ દિવસ..................................................................217  ખેલો�ો ઈન્ડિયા વિમેન્સ લીગ........................................................227
 આં�ંતરરાષ્ટ્રીય મલાલા દિવસ.....................................................218  વિશ્વ ગુજરાતી ભાષા દિવસ....................................................228
 વિશ્વ યુવા કૌ�ૌશલ્ય દિવસ...........................................................218  NGT અધ્યક્ષ...............................................................................228
 ગ્રાન્ડ ક્્રરોસ ઓ��ફ ધ લીજન ઓ��ફ ઓ��નર...............................218  રાષ્ટ્રીય નેત્રદાન સપ્તાહ (National Eye Donation Week
 હીરો�ો એ�શિયન ચેમ્પિયન્સ ટ્્રરોફી 2023.................................219 2023)...........................................................................................228
 વિશ્વ આં�ંતરરાષ્ટ્રીય ન્યાય દિવસ.................................................219  69મો�ો રાષ્ટ્રીય ફિલ્મ પુરસ્કાર 2023.......................................228
 “ભૂમિ સન્માન” 2023...................................................................219  મહિલા સમાનતા દિવસ (Womens Equality Day).......228
 આં�ંતરરાષ્ટ્રીય નેલ્સન મંડેલા દિવસ...........................................219  સી.આ�ર. રાવ................................................................................229
 વિશ્વ ચેસ દિવસ 2023..................................................................220  FIDE ચેસ વર્લલ્ડ કપ......................................................................229
 સુરત ડાયમંડ બો�ોર્્સ....................................................................220  ગ્રાન્ડ ક્્રરોસ ઓ��ફ ધ ઓ��ર્્ડર ઓ��ફ ઓ��નર..................................229
 ભારતીય કો�ોસ્ટ ગાર્્ડના 25મા મહાનિર્દેશક............................220  ઈન્ડિયા સ્માર્્ટ સિટીઝ એ�વો�ોર્્ડ કો�ોન્ટે સ્ટ, 2022.......................229
 રાષ્ટ્રીય કે રી દિવસ........................................................................220  વર્લલ્ડ એ�થ્્લલેટિક્સ ચેમ્પિયનશિપ................................................230
 આ�વકવેરા દિવસ.........................................................................221  રાષ્ટ્રીય રમતગમત દિવસ (National Sports Day)..........230
 વિશ્વ ડૂબવાના અકસ્માત નિવારણ દિવસ.........................221  વિશ્વ સંસ્કૃત દિવસ (World Sanskrit Day)......................230
 કારગિલ વિજય દિવસ.................................................................221  રાષ્ટ્રીય પો�ોષણ સપ્તાહ (National Nutrition Day).........230
 મેન્્ગ્રરોવ ઇકો�ોસિસ્ટમના સંરક્ષણ માટેનો�ો આં�ંતરરાષ્ટ્રીય દિવસ.......  જૂથ નિરપેક્ષ દિવસ (Non Aligned day)........................230
..................................................................................................221  મિસ અર્્થ ઈન્ડિયા 2023..........................................................231
 UNESCOનો�ો એ�શિયા પેસિફિક કલ્્ચરલ હેરિટે જ એ�વો�ોર્્ડ .......222  વિશ્વ નારિયેળ દિવસ (World Coconut Day)...................231
 8મો�ો અને 9મો�ો કો�ોમ્યુનિટી રેડિયો�ો એ�વો�ોર્્ડ .................................222  ભારતીય રે લવે બો�ોર્્ડ ના અધ્યક્ષ: જયા વર્્મમા સિંહા.................231
 વિશ્વ પ્રકૃતિ સંરક્ષણ દિવસ.........................................................222  રે મન મેગ્્સસેસે એ�વો�ોર્્ડ ....................................................................231
 આં�ંતરરાષ્ટ્રીય વાઘ દિવસ...........................................................222  એ�મ. એ�સ. સ્વામીનાથન એ�વો�ોર્્ડ ...............................................232
 વર્લલ્ડ રે ન્્જર ડે ...............................................................................222  રાષ્ટ્રીય શિક્ષક દિન......................................................................232
 વિશ્વ સ્્તનપાન સપ્તાહ...............................................................222  રાષ્ટ્રીય વન શહીદ દિવસ (National Forest Martyrs Day)...
 મહારાષ્ટ્ર સરકારનો�ો પ્રથમ ‘ઉદ્્યયોગ રત્ન’ એ�વો�ોર્્ડ ......................223 .....................................................................................................232
 લો�ોકમાન્ય તિલક રાષ્ટ્રીય પુરસ્કાર...........................................223  હિન્દી દિવસ..................................................................................232
 ઓ��ગસ્ટ ક્્રાાંતિ દિવસ...................................................................223  એ�ન્્જજિનિયર દિવસ......................................................................233
9
 આં�ંતરરાષ્ટ્રીય લો�ોકશાહી દિવસ................................................233  વાઈસ એ�ડમિરલ તરુણ સો�ોબતીએ� નૌ�ૌકાદળના નાયબ વડા
 વિશ્વ ઓ��ઝો�ોન દિવસ....................................................................233 તરીકેનો�ો ચાર્્જ સંભાળ્્યયો............................................................242
 સંગીત નાટક અકાદમી અમૃત પુરસ્કારો�ો................................233  વિશ્વ માનસિક સ્વાસ્થ્ય દિવસ (World Mental Health
 આં�ંતરરાષ્ટ્રીય સમાન પગાર દિવસ............................................233 Day).............................................................................................243
 એ�શિયા કપ 2023....................................................................234  ઇન્ડિયન એ�ર ફો�ોર્્સ (IAF)નું ચિહ્ન...............................................243
 રે લવે પ્્રરોટે ક્શન ફો�ોર્્સ સ્થાપના દિવસ......................................234  આં�ંતરરાષ્ટ્રીય બાલિકા દિવસ (International Day of the
 વિશ્વ શાંતિ દિવસ........................................................................234 Girl Child)...................................................................................243
 વિશ્વ અલ્્ઝઝાઈમર દિવસ.............................................................234  હેેં ગઝો�ોઉ એ�શિયન ગેમ્સ..............................................................243
 વિશ્વ કૃતજ્ઞતા દિવસ.....................................................................234  વિશ્વ દ્રષ્ટિ દિવસ (World Sight Day)...............................244
 વર્લલ્ડ રો�ોઝ ડે – કેન્સરના દર્દીનું કલ્યાણ...................................235  વર્લલ્ડ આ�ર્્થરાઇટિસ ડે (World Arthritis Day)...................245
 વર્લલ્ડ રાઇનો�ો ડે ...............................................................................235  મહાત્મા ગાંધીની પ્રતિમા..............................................................245
 રાષ્ટ્રીય વિજ્ઞાન પુરસ્કાર...............................................................235  આં�ંતરરાષ્ટ્રીય આ�પત્તિ નિવારણ દિવસ...................................245
 બધિર માટે આં�ંતરરાષ્ટ્રીય સપ્તાહ 2023 (IWD 2023).............236  વિશ્વ માનક દિવસ (world standards Day)....................245
 આં�ંતરરાષ્ટ્રીય સાંકેતિક ભાષા દિવસ........................................236  ભારતનું પ્રથમ વેટલેન્ડ સિટી..............................................246
 બુકર પ્રાઈઝ 2023માં શો�ોર્્ટલિસ્્ટિિંગ........................................236  UP એ� માનસિક સ્વાસ્થ્ય અને કાઉન્સેલિંગમાં ટેલિકો�ોમ્યુનિકેશન
 ભારતનું શ્રેષ્ઠ પ્રવાસન ગામ......................................................237 ટેક્્નનોલો�ોજીનો�ો ઉપયો�ોગ કરવા બદલ એ�વો�ોર્્ડ જીત્્યયો..........246
 અંત્્યયોદય દિવસ (Antyodaya Diwas).............................237  વિશ્વ ખાદ્ય દિવસ 2023.............................................................246
 વિશ્વ ફાર્્મમાસિસ્ટ દિવસ (World Pharmacists Day)....237  IOC એ� 2028 ઓ��લિમ્પિકમાં T20 ક્રિકે ટનો�ો સમાવેશ કરવાની
 વિશ્વ મુકબધીર દિવસ (World Deaf-Dumb Day)......237 ભલામણ સ્વીકારી.....................................................................247
 વિશ્વ પ્રવાસન દિવસ.................................................................237  નીરજ ચો�ોપરા 2023ના વર્લલ્ડ એ�થ્્લલેટ ઓ��ફ ધ યર એ�વો�ોર્્ડ માટે
 વહીદા રહે માનને દાદાસાહેબ ફાળકે લાઈફટાઈમ અચીવમેન્ટ નામાંકિત.......................................................................................247
એ�વો�ો ર્્ડ .............................................................................238  સૌ�ૌથી યુવા નાગા બટાલિયન “3 નાગા”ને પ્રેસિડેન્ટ કલર્્સ
 ભારત મહિલા ક્રિકે ટ ટીમે શ્રીલંકાને હરાવીને ગો�ોલ્ડ મેડલ એ�નાયત............................................................................247
જીત્્યયો...........................................................................................238  ભારતીય સેના દ્વારા સિયાચીન ગ્્લલેશિયર ખાતે પ્રથમ મો�ોબાઈલ
 વર્લલ્ડ રેબીઝ ડે / વિશ્વ હકડવા દિવસ (World Rabies Day)...... ટાવર સ્થાપિત કરવામાં આ�વ્્યયો..................................................247
.....................................................................................238  રાજકો�ોટના ખંઢેરી સ્ટેડિયમનું નામ બદલવામાં આ�વ્્યુું........248
 ભારતની 'હરિયાળી ક્્રાાંતિના પિતા' એ�મ.એ�સ. સ્વામીનાથનનું 98  આં�ંતરરાષ્ટ્રીય ગરીબી નાબૂદી દિવસ (International Day for
વર્્ષની વયે નિધન................................................................238 the Eradication of Poverty).......................................248
 '2018'નામની ફિલ્મની ઓ��સ્કાર 2024માં ભારતની સત્તાવાર  વર્લલ્ડ ટ્્રરોમા ડે (World Trauma Day).....................................248
એ�ન્ટ્રી...........................................................................................239  કે રળની પ્રથમ 3D-પ્રિન્ટેડ ઇમારત..................................248
 વિશ્વ હ્રદય દિવસ...........................................................................239  BK મો�ોહંતીએ� IREDA ખાતે ફાઇનાન્સ ડિરે ક્ટર તરીકેનો�ો ચાર્્જ
 આં�ંતરરાષ્ટ્રીય અનુવાદ દિવસ 2023.......................................239 સાંભળ્્યયો................................................................................249
 દેશનું પ્રથમ કાર્્ટટોગ્રાફી મ્યુઝિયમ..............................................239  પંજાબના નવાપિં ડ સરદારન ગામને શ્રેષ્ઠ પ્રવાસન ગામનો�ો એ�વો�ોર્્ડ
 GPSCના પૂર્્વ ચેરમેન દિનેશ દાસાની UPSCના સભ્ય તરીકે મળ્્યયો.................................................................................249
નિમણૂં ક ...................................................................240  69મો�ો રાષ્ટ્રીય ફિલ્મ પુરસ્કાર....................................................249
 નો�ોબેલ પુરસ્કાર 2023 વિજેતાઓ��ની યાદી.............................240  મનુષ્ય ગૌ�ૌરવ દિન.......................................................................249
 ગાંધી જયંતિ...................................................................................240  કે મ્પેગૌ�ૌડા ઇન્ટરનેશનલ એ�રપો�ોર્્ટ ............................................249
 વિશ્વ આ�વાસ દિવસ 2023........................................................240  વિશ્વ ઓ��સ્ટીયો�ોપો�ોરો�ોસિસ દિવસ (World Osteoporosis
 આ�ણંદ કૃષિ યુનિ.ને આં�ંતરરાષ્ટ્રીય ગ્રીન એ�વો�ોર્્ડ ........241 Day)................................................................................250
 જામનગરના ખીજડીયા ગામને બેસ્ટ ટુરીઝમ વિલેજનો�ો સિલ્્વર  પો�ોલીસ સ્મૃતિ દિવસ (National Police Day)......250
એ�વો�ો ર્્ડ ......................................................................241  વિશ્વ આ�યો�ોડિન ઉણપ દિવસ (World Iodine Deficiency
 વન્ય પ્રાણી સપ્તાહ.....................................................................241 Day)..........................................................................250
 BROના નવા પ્રમુખની નિયુક્તિ.............................................241  આ�ઝાદ હિં દ ફો�ોજ સ્થાપના દિવસ (azad hind fauj
 વિશ્વ પશુ કલ્યાણ દિવસ (World Animal Welfare Day)....... foundation day)....................................................................250
...................................................................................242  વિયેતનામમાં મહાત્મા ગાંધીની પ્રતિમાનું અનાવરણ..............251
 વર્લલ્ડ સ્પેસ વીક (WSW) 2023................................................242  શ્રેષ્ઠ પ્રવાસન ગામ......................................................................251
 વૈશ્વિક ભારતીય પુરસ્કાર મેળવનાર પ્રથમ મહિલા.................242  વિશ્વ પો�ોલિયો�ો દિવસ (World Polio Day)............................251
10
 સંયુક્ત રાષ્ટ્ર દિવસ.......................................................................252  ભારતીય ચૂંટણી પંચે અભિનેતા રાજકુમાર રાવને તેના ‘નેશનલ
 CJI ચંદ્રચુડ હાર્્વર્્ડ લો�ો સ્કૂલ દ્વારા “ગ્લોબલ લીડરશીપ માટે આ�ઈકન’ તરીકે નિયુક્ત કર્્યયા...................................................253
એ�વો�ોર્્ડ ”થી સન્માનિત...................................................................252  37મો�ો રાષ્ટ્રીય રમતો�ોત્સવ..............................................................253
 લિજેન્ડરી સ્પિનર અને ભૂતપૂર્્વ ભારતીય કે પ્ટન, બિશન સિંહ  મેન્સ જેવલિન F46 ઈવેન્ટમાં ગો�ોલ્ડ સાથે વર્લલ્ડ રેકો�ોર્્ડ .........254
બેદીનું 77 વર્્ષની વયે નિધન....................................................252  વિશ્વ બચત દિવસ (World Thrift Day)...............................254
 એ�શિયન પેરા ગેમ્સ 2023.............................................................252  રાષ્ટ્રીય એ�કતા દિવસ....................................................................254
 એ�ર માર્્શલ સાધના એ�સ. નાયર................................................252  ગુડાવી પક્ષી અભયારણ્્ય (કર્્ણણાટક).........................................254
 “અમેરિકા’સ ટો�ોપ યંગ સાયન્ટિસ્ટ” એ�વો�ોર્્ડ ............................253  વિશ્વ શહે ર દિવસ 2023..............................................................254
 ઇન્ફફેં ટ્રી ડે (Infantry Day)........................................................253  Paytm 37મી નેશનલ ગેમ્સ માટે સત્તાવાર સ્્પપોન્સર બન્્યુું....255
11
ƒtÄkhý y™u
hkßÞ ÔÞðMÚkk
ભારતીય દં ડ સંહિતા (IPC)ની કલમ 295A  કો�ોર્ટે જણાવ્્યુું હતું કે કલમ 295A IPC કો�ોઈપણ ધર્્મ
અથવા નાગરિકો�ોના વર્્ગના ધાર્્મમિ ક માન્યતાઓ��નું
 તાજેતરમાં ઉત્તર પ્રદેશ સરકારે સુપ્રીમ કો�ોર્્ટ માં જણાવ્્યુું અપમાન કરવા અથવા અપમાન કરવાના પ્રયાસના
હતું કે મુસ્્લલિમ સહાધ્યાયીને થપ્પડ મારવા માટે ગમે તે અને દરે ક કાર્્યને દં ડ કરતી નથી.
વિદ્યાર્થીઓ��ને કથિત રીતે ઉશ્્કકેરનાર શાળાના શિક્ષકને  કો�ોર્ટે ચેતવણી આ�પી હતી કે જો તે વર્્ગની ધાર્્મમિ ક
ભારતીય દં ડ સંહિતા (IPC)ની કલમ 295A હે ઠળ લાગણીઓ��ને ઠે સ પહોંચાડવાના ઇરાદાપૂર્્વક અને
આ�રો�ોપો�ોનો�ો સામનો�ો કરવો�ો પડી શકે છે . દૂષિત ઇરાદાથી આ�ચરવામાં આ�વે તો�ો જ અપમાનના
IPCની કલમ 295A વિશે કૃત્્યયો અથવા અપમાનના પ્રયાસો�ો આ� જોગવાઈ હે ઠળ
 કલમ 295-Aનો�ો ઉદ્દે શ્્ય કો�ોઈપણ વર્્ગના ધર્્મ અથવા દં ડિત થઈ શકે છે .
ધાર્્મમિ ક માન્યતાઓ��નું અપમાન કરીને તેની ધાર્્મમિ ક  કો�ોર્ટે વધુમાં સ્પષ્ટ કર્્યુું હતું કે આ� જોગવાઈ માત્ર ધર્્મના
લાગણીઓ��ને ઠે સ પહોંચાડવાના હે તુથી ઇરાદાપૂર્્વક અપમાનના ઉગ્ર સ્વરૂપો�ો પર જ લાગુ થશે જેની ગણતરી
અને દૂષિત કૃત્્યયોને સજા કરવાનો�ો છે . જાહે ર વ્યવસ્થામાં ખલેલ પહોંચાડવા માટે કરવામાં
 આ� વિભાગ માત્ર ત્યારે જ ધર્્મના અપમાનના ઉગ્ર આ�વી હો�ોય.
સ્વરૂપને સજા આ�પે છે , જ્યારે કૃત્ય કો�ોઈ વર્્ગની ધાર્્મમિ ક
લાગણીઓ��ને ઠે સ પહોંચાડવાના ઇરાદાપૂર્્વક અને UPSC દ્વારા રાજ્ય પો�ોલીસ વડાઓ��ની નિમણૂક માટે
દૂષિત ઇરાદાથી આ�ચરવામાં આ�વેલ હો�ોય. નિયમો�ોમાં ફે રફાર
 કલમ 295-Aના ઘટકો�ો:
 આ�રો�ોપીએ� ભારતના કો�ોઈપણ વર્્ગના નાગરિકો�ોના ધર્્મ  તાજેતરમાં સુપ્રીમ કો�ોર્ટે તમામ રાજ્્યયો અને કે ન્દદ્રશાસિત
અથવા ધાર્્મમિ ક માન્યતાઓ��નું અપમાન અથવા પ્રદેશો�ોને નિર્દેશ આ�પ્્યયો છે કે તેઓ�� કાર્્યકારી મહાનિર્દેશક
અપમાન કરવાનો�ો પ્રયાસ કરે લ હો�ોવો�ો જોઈએ�. પો�ોલીસ (DGP) તરીકે કો�ોઈપણ પો�ોલીસ અધિકારીની
 કથિત અપમાન નાગરિકો�ોના કથિત વર્્ગની ધાર્્મમિ ક નિમણૂક કરવાથી દૂર રહે .
લાગણીઓ��ને ઠે સ પહોંચાડવાના ઇરાદાપૂર્્વક અને  તેના બદલે, રાજ્્યયોને DGP અથવા પો�ોલીસ
દૂષિત ઈરાદાથી કરવામાં આ�વેલ હો�ોવું જોઈએ�.
કમિશનરના પદ માટે સંભવિત ઉમેદવારો�ો તરીકે
 કથિત અપમાન શબ્્દદો દ્વારા, બો�ોલવામાં અથવા
વિચારણા માટે યુનિયન પબ્્લલિક સર્્વવિસ કમિશન
લખવામાં, ચિહ્્નનો દ્વારા, દૃશ્્યમાન પ્રતિનિધિત્વ દ્વારા
(UPSC)ને વરિષ્ઠ પો�ોલીસ અધિકારીઓ��ના નામ
અથવા અન્યથા થયેલ હો�ોવું જોઈએ�.
મો�ોકલવાનું ફરજિયાત છે .
 કલમ 295A IPC એ� નોંધનીય, બિન-જામીનપાત્ર અને
 UPSC સબમિટ કરાયેલા નામો�ોનું ઝીણવટપૂર્્વક
બિન-કમ્પાઉન્ડેબલ ગુનો�ો છે , અને પો�ોલીસ કથિત રીતે
મૂલ્્યાાંકન કરશે અને ત્રણ સૌ�ૌથી યો�ોગ્્ય અધિકારીઓ��ની
પીડિત ફરિયાદીઓ��ના દાખલા પર દેશમાં ગમે ત્્યાાં FIR
યાદી તૈયાર કરશે.
નોંધી શકે છે .
 પછી રાજ્્યયો આ�માંથી એ�ક અધિકારીને પો�ોલીસ વડા
સુપ્રીમ કો�ોર્ટે શું ચુકાદો�ો આ�પ્્યયો છે ?
તરીકે નિયુક્ત કરવા માટે સ્વતંત્ર છે .
 1957માં, સુપ્રીમ કો�ોર્્ટ ની બંધારણીય બેેંચે ‘રામજી લાલ
 પસંદગી પ્રક્રિયામાં યો�ોગ્્યતા અને પારદર્્શશિતા પર ભાર
મો�ોદી વિરુદ્ધ યુપી રાજ્ય’માં આ� કલમની બંધારણીયતાને
સમર્્થન આ�પ્્યુું હતું. મૂકવામાં આ�વ્્યયો છે .
1
ફિલ્મ પાયરસી એ�ન્્કકોર (ENCORE)
 તાજેતરમાં માહિતી અને પ્રસારણ મંત્રાલય (MIB) એ�  તાજેતરમાં ભારતીય ચૂંટણી પંચ (ECI) એ� ઉમેદવારો�ો
ફિલ્મ પાયરસીને રો�ોકવા માટે સંસ્થાકીય મિકે નિઝમની
અને ચૂંટણીઓ��નું વધુ અસરકારક રીતે સંચાલન કરવા
સ્થાપના કરી.
મહત્વપૂર્્ણ માહિતી માટે ‘ENCORE’ (Enabling Communications on
 સંસ્થાકીય મિકે નિઝમ હે ઠળ, સેન્ટટ્રલ બો�ોર્્ડ ઓ��ફ ફિલ્મ Real-time Environment) દ્વારા ઇન-હાઉસ
સર્્ટટિફિકે શન (CBFC) અને મંત્રાલય તરફથી પાયરસી સો�ોફ્ટવેર સિસ્ટમ વિકસાવી છે .
સામેની ફરિયાદો�ો મેળવવા માટે નો�ોડલ ઓ��ફિસરો�ોની
ENCORE વિશે
નિમણૂક કરવામાં આ�વી છે .
વિશેષતા વર્્ણન
 સિનેમેટો�ોગ્રાફ (સુધારા) અધિનિયમ, 2023 હે ઠળ આ�
ઉમેદવારનું
મિકે નિઝમની સ્થાપના કરવામાં આ�વી છે . રિટર્્નિિંગ ઓ��ફિસરો�ોને ઉમેદવારો�ોના
નામાંકન
 મૂળ કો�ોપીરાઈટ ધારક અથવા તેમના દ્વારા અધિકૃત નામાંકન અને એ�ફિડે વિટને
અને
કો�ોઈપણ વ્યક્તિ ફરિયાદ નોંધાવી શકે છે . એ�કીકૃત રીતે હે ન્ડલ કરવામાં
એ�ફિડે વિટ
 બિન-અધિકૃત વ્યક્તિઓ��ની ફરિયાદો�ો માટે , અધિકારી સક્ષમ બનાવે છે .
પ્રક્રિયા
તેની વાસ્્તવિકતા નક્કી કરવા માટે દરે ક કે સના
મતદાતાના મતદાનને ટ્રેક કરવામાં
આ�ધારે સુનાવણી કરી શકે છે . મતદાર મતદાન
અને ચૂંટણી ડે ટાને અસરકારક
 અધિકારીના નિર્દેશો�ો પછી મધ્યસ્થીઓ�� (ડિજિટલ અને ડે ટા
રીતે સંચાલિત કરવામાં મદદ કરે
પ્લેટફો�ોર્્મ)એ� 48 કલાકની અંદર પાઇરે ટેડ સામગ્રી મેનેજમેન્ટ
છે .
હો�ોસ્ટ કરતી ઇન્ટરનેટ લિંક્સને દૂર કરવી પડશે. મતો�ોનું ડિજિટાઇઝે શન, રાઉન્ડ-
 પાયરસીને રો�ોકવા માટે સિનેમેટો�ોગ્રાફ (સુધારા) વાઇઝ ડે ટા ટે બ્યુલેટ કરવા અને
અધિનિયમ, 2023 પસાર કરવામાં આ�વ્્યયો ગણતરી અને ગણતરી માટે વૈધાનિક
(સિનેમેટો�ોગ્રાફ એ�ક્ટ, 1952માં સુધારો�ો). પરિણામો�ો અહે વાલો�ો બનાવવા માટે
 તે હાલના કાયદાઓ��ને સમર્્થન આ�પે છે જેમ કે , ગણતરી એ�પ્લિકે શનનો�ો
કો�ોપીરાઈટ એ�ક્ટ, 1957 અને ઈન્્ફફોર્મેશન ટે કનો�ોલો�ોજી સમાવેશ થાય છે .
એ�ક્ટ (IT), 2000. ‘ENCORE સ્ક્રુટિની એ�પ્લિકે શન’
 કાયદાની મુખ્ય જોગવાઈઓ��: રિટર્્નિિંગ ઓ��ફિસરો�ોને
 ફિલ્્મમોના અનધિકૃત રે કો�ોર્્ડિિંગ અને પ્રદર્્શનને ઉમેદવારો�ોના નામાંકનો�ોની
પ્રતિબંધિત કરે છે . ઓ��નલાઈન ચકાસણી કરવાની
ગુનાઓ�� કે દ (3 મહિનાથી 3 વર્્ષ) અને દં ડ (ત્રણ લાખ પરવાનગી આ�પે છે , તેમને

 નામાંકનો�ોની
સ્વીકૃત, અસ્વીકૃત અથવા
રૂપિયા અને ઓ��ડિટે ડ કુલ ઉત્પાદન ખર્્ચના 5%) સાથે ચકાસણી
પાછી ખેેંચી તરીકે ચિહ્નિત કરે છે ,
શિક્ષાપાત્ર હશે.
જે ચૂંટણી લડતા ઉમેદવારો�ોની
 ઈન્ટરનેટ પાયરસી (અનધિકૃત નકલ)ના પ્રસાર સાથે
અંતિમ યાદી તૈયાર કરવામાં
ફિલ્્મમો અને અન્ય સંબંધિત સામગ્રીમાં વધારો�ો થયો�ો છે .
અને પ્રતીકો�ો સોંપવામાં મદદ કરે
 તેનાથી ફિલ્મ ઈન્ડસ્ટ્રીને દર વર્ષે રૂ. 20,000 કરો�ોડ છે .
સુધીનું નુકસાન થાય છે .
2
વિશેષતા વર્્ણન
કે ન્દ્રીય માહિતી આ�યો�ોગ
ECI ઉમેદવારો�ો માટે નો�ોમિનેશન ફો�ોર્્મ
ઓ��નલાઈન ભરવા, ડિપો�ોઝિટ સિક્્યયોરિટી  તાજેતરમાં, માહિતી કમિશનર હીરાલાલ સામરિયાએ�
નો�ોમિનેશન અને રિટર્્નિિંગ ઓ��ફિસર્્સ સાથે ભારતના રાષ્ટ્રપતિ દ્વારા કે ન્દ્રીય માહિતી આ�યો�ોગ (CIC)
અને મીટિં ગ શેડ્યૂલ કરવા માટે એ�ક ના વડા તરીકે શપથ લીધા હતા.
એ�ફિડે વિટ ઓ��નલાઈન પો�ોર્્ટ લ ઓ��ફર કરે કે ન્દ્રીય માહિતી આ�યો�ોગ વિશે
પો�ોર્્ટ લ છે , જે ફાઇલિંગ પ્રક્રિયાને સરળ  તેની રચના માહિતી અધિકાર અધિનિયમ, 2005
બનાવે છે . હે ઠળ કરવામાં આ�વી છે .
 કમિશનનું અધિકારક્ષેત્ર તમામ કે ન્દ્રીય જાહે ર
ઉમેદવાર ઉમેદવારની નાણાકીય સંપત્તિ અને
સત્તામંડળો�ો સુધી વિસ્્તરે લ છે .
એ�ફિડે વિટ જવાબદારીઓ�� વિશેની માહિતી
 ઉદ્દે શ્યો:
પો�ોર્્ટ લ દર્્શશાવે છે .  RTI એ�ક્ટ, 2005 હે ઠળ તેમને આ�પવામાં આ�વેલી
રાજકીય પક્્ષષો અને ઉમેદવારો�ોને સત્તાઓ��નો�ો ઉપયો�ોગ કરવો�ો.
રે લીઓ��, રો�ોડ શો�ો અને સભાઓ��  કો�ોઈપણ નાગરિકની ફરિયાદો�ો મેળવવી અને તેની
માટે જરૂરી પરવાનગીઓ�� મળે તપાસ કરવી (RTI એ�ક્ટ, 2005ની કલમ 18).
ENCORE કો�ોઈપણ નાગરિકની બીજી અપીલ પ્રાપ્ત કરવી અને
તેની ખાતરી કરીને વિવિધ 
નો�ોડલ તેના પર નિર્્ણય કરવો�ો (RTI એ�ક્ટ, 2005ની કલમ
સરકારી વિભાગો�ો આ�
એ�પ્લિકે શન 19).
એ�પ્લિકે શન દ્વારા ‘નો�ો
 “મો�ોનિટરિંગ અને રિપો�ોર્્ટિિં ગ”ની ફરજ બજાવવી (RTI
ઓ��બ્જેક્શન’ પ્રમાણપત્્રરો પ્રદાન
એ�ક્ટ, 2005ની કલમ 25).
કરે છે .
 રચના:
ભારતનું ચૂંટણી પંચ  તેમાં મુખ્ય માહિતી કમિશનરનો�ો સમાવેશ થાય છે અને
 ભારતનું ચૂંટણી પંચ (ECI) એ� એ�ક બંધારણીય સંસ્થા દસથી વધુ માહિતી કમિશનરો�ોનો�ો સમાવેશ કરવામાં
છે જેની સ્થાપના ભારતના બંધારણ દ્વારા દેશમાં આ�વતો�ો નથી.
ચૂંટણીઓ��નું સંચાલન અને નિયમન કરવા માટે  નિમણૂક:
 તેઓ��ની નિમણૂક વડા પ્રધાન, લો�ોકસભામાં વિરો�ોધ
કરવામાં આ�વી હતી.
પક્ષના નેતા અને વડા પ્રધાન દ્વારા નિયુક્ત કે ન્દ્રીય
 ભારતીય ચૂંટણી પંચ (ECI) એ� પાંચ સભ્્યયોની સંસ્થા
કે બિનેટ પ્રધાન તરીકે ની સમિતિની ભલામણ પર
છે જે ચૂંટણી કરાવવાની સમગ્ર પ્રક્રિયાનું નિર્દેશન અને કરવામાં આ�વે છે .
નિયંત્રણ કરે છે :  પાત્રતા:
 સંસદની  CIC અને SICના સભ્્યયો કાયદા, વિજ્ઞાન અને
 દરે ક રાજ્યની ધારાસભાની ટે ક્્નનોલો�ોજી, સામાજિક સેવા, વ્યવસ્થાપન, પત્રકારત્વ,
 ભારતના રાષ્ટ્રપતિ અને ઉપરાષ્ટ્રપતિના કાર્્યયાલયો�ોની સમૂહ માધ્યમો�ો અથવા વહીવટ અને શાસનમાં વ્યાપક
જ્ઞાન અને અનુભવ સાથે જાહે ર જીવનમાં પ્રતિષ્ઠિત
 અન્ય કાર્્યયો:
વ્યક્તિઓ�� હશે.
 સંસદ અને રાજ્ય વિધાનસભાના બેઠક સભ્્યયોની  સભ્્યયો કો�ોઈપણ રાજ્ય અથવા કે ન્દદ્રશાસિત પ્રદેશના
ચૂંટણી પછીની ગેરલાયકાતની બાબતમાં સલાહ સંસદના સભ્ય અથવા ધારાસભાના સભ્ય ન હો�ોઈ
 માન્ય રાજકીય પક્્ષષોના વિભાજન/મર્્જરને લગતા શકે , અથવા કો�ોઈ અન્ય નફાનું પદ ધરાવતા હો�ોય
વિવાદો�ોને ઉકે લે છે . અથવા કો�ોઈપણ રાજકીય પક્ષ સાથે જોડાયેલા હો�ોય
 આ�ચારસંહિતાનો�ો અમલ કરે છે અને તેનો�ો ભંગ કરનાર અથવા કો�ોઈપણ વ્યવસાય કરતા હો�ોય અથવા કો�ોઈપણ
વ્યવસાયને અનુસરતા હો�ોય.
કો�ોઈપણ ઉમેદવાર કે પક્ષને સજા કરે છે .
3
 કાર્્યકાળ: સ્પર્્ધધામાં નિષ્પક્ષતાનું અવલો�ોકન કરતી વખતે

 મુખ્ય માહિતી કમિશનર, અથવા માહિતી કમિશનરો�ો જાહે રાતો�ો કાયદેસર, શિષ્ટ, પ્રામાણિક, સત્યવાદી અને
તેમની ઓ��ફિસમાં પ્રવેશ કરે તે તારીખથી ત્રણ વર્્ષના જોખમી અથવા નુકસાનકારક ન હો�ોવી જરૂરી છે .
સમયગાળા માટે હો�ોદ્્દદો સંભાળશે.  તે પ્રિન્ટ, ટીવી, રે ડિયો�ો, હો�ોર્્ડિિંગ્્સ, SMS, ઈમેલર્્સ,
ઈન્ટરનેટ/વેબસાઈટ, પ્્રરોડક્ટ પેકેજીીંગ, બ્્રરોશર,
ગ્રીનવો�ોશિં ગ પ્રમો�ોશનલ મટીરીયલ અને પો�ોઈન્ટ-ઓ��ફ-સેલ
મટીરીયલ વગેરે જેવા તમામ માધ્યમો�ોની ફરિયાદો�ો પર
 તાજેતરમાં એ�ડવર્્ટટાઈઝિં ગ સ્ટાન્ડર્્ડ કાઉન્સિલ ઓ��ફ ધ્યાન આ�પે છે .
ઈન્ડિયા (ASCI) એ� માર્્ગદર્્શશિકા પ્રસ્્તતાવિત કરી છે  તે ઇન્ટરનેશનલ કાઉન્સિલ ઓ��ન એ�ડ સેલ્ફ-
જેનો�ો ઉદ્દે શ્્ય જાહે રાતો�ોમાં ગ્રીન વો�ોશિં ગને તપાસવાનો�ો છે . રે ગ્્યયુલેશન (ICAS)ની એ�ક્્ઝઝિક્યુટિવ કમિટિનો�ો એ�ક
ગ્રીનવો�ોશિં ગ વિશે ભાગ છે .
 તે શું છે ? તે કં પનીના ઉત્પાદનો�ો પર્્યયાવરણની દ્રષ્ટિએ�
કે વી રીતે યો�ોગ્્ય છે તે વિશે ખો�ોટી છાપ અથવા ગેરમાર્ગે બિહારના રાજ્યપાલે આ�રક્ષણને 50% થી વધારીને
દો�ોરનારી માહિતી પહોંચાડવાની પ્રક્રિયા છે . 65% કરવાના બિલને મંજૂરી આ�પી
 ગ્રીનવો�ોશિં ગમાં ગ્રાહકો�ોને એ�વું માનીને છે તરવા માટે
બિનસલાહભર્્યયા દાવા કરવાનો�ો સમાવેશ થાય છે કે  સામાજિક અસમાનતાને સંબો�ોધિત કરવાની દિશામાં
કં પનીના ઉત્પાદનો�ો પર્્યયાવરણને અનુકૂળ છે અથવા એ�ક મહત્વપૂર્્ણ પગલામાં, બિહારના રાજ્યપાલ,
તેઓ�� ખરે ખર કરે છે તેના કરતાં વધુ હકારાત્મક રાજેન્દદ્ર વિશ્વનાથ આ�ર્લેકરે , 17 નવેમ્બરના રો�ોજ ‘બિહાર
પર્્યયાવરણીય અસર ધરાવે છે . આ�રક્ષણ સુધારા બિલ’ને મંજૂરી આ�પી.
 વધુમાં, ગ્રીનવો�ોશિં ગ ત્યારે થઈ શકે છે જ્યારે કં પની  આ� બિલ સુપ્રીમ કો�ોર્્ટ દ્વારા નિર્્ધધારિત 50% મર્્યયાદાને
પર્્યયાવરણને નુકસાન પહોંચાડતી પ્રથાઓ��માં તેની વટાવીને પછાત, અતિ પછાત વર્્ગગો, અનુસૂચિત જાતિ
સંડો�ોવણીને ઢાંકવા માટે ઉત્પાદનના ટકાઉ પાસાઓ�� અને અનુસૂચિત જનજાતિ માટે અનામત ક્્વવોટાને
પર ભાર મૂકવાનો�ો પ્રયાસ કરે છે . 50% થી વધારીને 65% કરે છે .
 કં પનીઓ�� એ�વા અસ્પષ્ટ દાવાઓ�� સાથે પહે લને પણ  ‘બિહાર આ�રક્ષણ સુધારો�ો બિલ’ વિવિધ શ્રેણીઓ��માં
ગ્રીનવો�ોશ કરી શકે છે , જે દાવાઓ�� માટે વાસ્્તવિક ડે ટા અનામત ક્્વવોટાનું વ્યાપક પુનઃમૂલ્્યાાંકન લાવે છે .
અથવા વૈજ્ઞાનિક માન્યતા પ્રદાન કરતી નથી.  કાયદાકીય સુધારાઓ�� માત્ર રો�ોજગારીની તકો�ો પર જ
 ઉદાહરણ તરીકે , કાર વિક્રેતા દાવો�ો કરે છે કે વાહન લાગુ પડતા નથી પણ શૈક્ષણિક સંસ્થાઓ��ને પણ લાગુ
પર્્યયાવરણને અનુકૂળ છે કારણ કે તે વધુ બળતણ- પડે છે .
કાર્્યક્ષમ છે જ્યારે કં પની પો�ોતે જ પર્્યયાવરણ પર વાહન
ઉત્પાદનની મો�ોટી ઔ��દ્્યયોગિક અસરનો�ો ઉલ્લેખ કરવામાં રાજ્ય માટે વિશેષ શ્રેણીનો�ો દરજ્્જજો (SCS)
અથવા તેને ધ્યાનમાં લેવામાં નિષ્ફળ જતી હો�ોય છે .
એ�ડવર્્ટટાઇઝિં ગ સ્ટાન્ડર્્ડ્્સ કાઉન્સિલ ઓ��ફ ઇન્ડિયા  તાજેતરમાં બિહાર કે બિનેટે બિહારને વિશેષ શ્રેણીનો�ો
(ASCI) દરજ્્જજો (SCS) આ�પવા કે ન્દદ્રને વિનંતી કરતો�ો ઠરાવ
 તે ભારતમાં જાહે રાત ઉદ્્યયોગની સ્વૈચ્છિક સ્વ- પસાર કર્્યયો.
નિયમનકારી સંસ્થા છે . મહત્વપૂર્્ણ માહિતી
 1985માં સ્થપાયેલ, ASCI કં પની એ�ક્ટની કલમ 25  બિહાર ઉપરાંત ઓ��ડિશા અને આં�ંધ્રપ્રદેશ પણ SCSની
હે ઠળ બિન-લાભકારી કં પની તરીકે નોંધાયેલ છે . માંગ કરી રહ્યા છે .
 તેમાં ભારતમાં માર્કેટિં ગ, સર્્જનાત્મક, મીડિયા અને  SCS એ� ચો�ોક્કસ ભૌ�ૌગો�ોલિક અને સામાજિક-આ�ર્્થથિક
સંલગ્ન કં પનીઓ��ના સભ્્યયોનો�ો સમાવેશ થાય છે . ગેરફાયદાનો�ો સામનો�ો કરતા રાજ્્યયોના વિકાસમાં મદદ
 તે જાહે રાતમાં સ્વ-નિયમનના કારણ માટે પ્રતિબદ્ધ છે , કરવા માટે કે ન્દદ્ર દ્વારા આ�પવામાં આ�વેલ એ�ક વર્ગીકરણ છે .
ગ્રાહકો�ોના હિતો�ોનું રક્ષણ સુનિશ્ચિત કરે છે .  અમુક વંચિત રાજ્્યયોને પ્રેફરન્્શશિયલ ટ્રીટમેન્ટ સાથે
 ASCI એ� સુનિશ્ચિત કરવાનો�ો પ્રયાસ કરે છે કે જાહે રાતો�ો લાભ આ�પવા માટે પાંચમા નાણાપંચની ભલામણો�ો પર
તેના સ્વ-નિયમન માટે ની સંહિતાને અનુરૂપ છે , જેમાં 1969માં SCSની રજૂઆ�ત કરવામાં આ�વી હતી.
4
 SCS માટે નું અનુદાન ગાડગીલ સિધ્્ધધાાંત પર આ�ધારિત  તેના નિર્્ણયો�ોને આ�ખરી ગણવામાં આ�વે છે અને
હતું. કો�ોઈપણ કો�ોર્્ટ માં તેને પડકારી શકાય તેમ નથી.
 હાલમાં, 11 રાજ્્યયોમાં SCS હે ઠળ આ�વે છે - આ�સામ,  તેના આ�દેશો�ોની નકલો�ો સંબંધિત ગૃહ અને રાજ્ય
નાગાલેન્ડ, હિમાચલ પ્રદેશ, મણિપુર, મેઘાલય, વિધાનસભા સમક્ષ મૂકવામાં આ�વે છે , પરં તુ તેમના
સિક્કિમ, ત્રિપુરા, અરુણાચલ પ્રદેશ, મિઝો�ોરમ, દ્વારા તેમાં કો�ોઈ ફે રફાર કરવાની મંજૂરી નથી.
ઉત્તરાખંડ અને તેલંગાણા.  રચના:
SCSના ફાયદા 1. SC ન્યાયાધીશ (વર્્તમાન અથવા નિવૃત્ત) અધ્યક્ષ
 કે ન્દદ્ર સરકાર પ્રાયો�ોજિત યો�ોજનાઓ��માં 90% ભંડો�ોળ તરીકે કાર્્ય કરે છે .
ચૂકવે છે જ્યારે અન્ય રાજ્્યયોને 60% થી 75% ભંડો�ોળ 2. ભારતના મુખ્ય ચૂંટણી કમિશનર અથવા તેમના
મળે છે . દ્વારા નામાંકિત ચૂંટણી કમિશનર.
 બિનખર્્ચચિત નાણાંના કિસ્સામાં, SCS ધરાવતાં રાજ્્યયો 3. સંબંધિત રાજ્યના ચૂંટણી કમિશનર.
પાસે તેને આ�ગળ લઈ જવાની જોગવાઈ છે . ભારતમાં સીમાંકન
 SCS રાજ્્યયો પણ આ�બકારી, કસ્ટમ ડ્યુટી, આ�વકવેરો�ો  આ�ઝાદી પછી ચાર વખત સીમાંકન આ�યો�ોગની
અને કો�ોર્્પપોરે ટ ટે ક્સ પર નોંધપાત્ર છૂટનો�ો આ�નંદ માણે છે . સ્થાપના કરવામાં આ�વી છે :
 14મા નાણાપંચે SCSની વિભાવનાને અસરકારક રીતે
 1952, 1963, 1973 અને 2002માં.
દૂર કરી દીધી હો�ોવાથી હાલમાં વધુ રાજ્્યયોને SCS આ�પી
 1976માં, 42મા બંધારણીય સુધારાએ� 2000 પછીની
શકાશે નહીીં.
પ્રથમ વસ્્તતી ગણતરી સુધી આ� સીમાંકન કવાયતને
 ભારતના બંધારણમાં કે ટલાક રાજ્્યયો માટે વિશેષ
સ્થિર કરી દીધી.
જોગવાઈઓ�� છે (આ�ર્્ટટિકલ 371 A, 371B વગેરે દ્વારા),
 2002માં, 84મા બંધારણીય સુધારાએ� સ્થગિત
તે કો�ોઈપણ રાજ્યને SCS રાજ્ય તરીકે વર્ગીકૃત કરતું
સ્થિતિને 25 વર્્ષ માટે 2026 સુધી લંબાવી હતી.
નથી.
મદિગા સમુદાય
સીમાંકન આ�યો�ોગ
 તાજેતરમાં સુપ્રીમ કો�ોર્ટે કે ન્દદ્રને નવેસરથી સીમાંકન  તાજેતરમાં વડાપ્રધાને તેલંગાણા વિધાનસભા ચૂંટણીના
આ�યો�ોગની રચના કરવા કહ્્યુું છે . થો�ોડા દિવસો�ો પહે લાં, અનુસૂચિત જાતિમાં મદિગા
મહત્વપૂર્્ણ માહિતી સમુદાયના પેટા-વર્ગીકરણની લાંબા સમયથી ચાલતી
 સિક્કિમ અને પશ્ચિમ બંગાળની વિધાનસભાઓ��માં માંગને સંબો�ોધવા માટે એ�ક સમિતિની રચના શરૂ કરી છે .
લિમ્બુ અને તમંગ આ�દિવાસી સમુદાયો�ોના પ્રમાણસર જરૂરિયાત
પ્રતિનિધિત્વની માંગ કરતી અરજી પર આ� નિર્દેશો�ો જારી  તેલંગાણાની અનુસૂચિત જાતિની કુલ વસતીના
કરવામાં આ�વ્યા હતા. આ�શરે 50 ટકા હિસ્્સસો ધરાવતા મદિગા સમુદાયે લાંબા
 SCનો�ો આ� નિર્્ણય હે ઠળ બાંયધરી આ�પેલ અધિકારો�ો સમયથી અનામતના લાભો�ોની સમાન વહેેં ચણીની
સુનિશ્ચિત કરવા માટે લેવામાં આ�વ્્યયો જેમકે , હિમાયત કરી છે અને ભારપૂર્્વક જણાવ્્યુું છે કે આ�
 આ�ર્્ટટિકલ 330 (લો�ોકો�ોના ગૃહમાં SC અને ST માટે લાભો�ો મુખ્યત્વે માલા સમુદાયની તરફે ણમાં છે .
બેઠકો�ોનું અનામત) અને  આ� પગલાનો�ો ઉદ્દે શ તમામ એ�સસી પેટા-જાતિઓ�� વચ્ચે
 બંધારણનો�ો આ�ર્્ટટિકલ 332 (રાજ્યની વિધાનસભાઓ��માં અનામતના લાભો�ોની યો�ોગ્્ય વહેેં ચણી સુનિશ્ચિત
SC અને ST માટે બેઠકો�ોનું અનામત), કરવાનો�ો છે , જે ઐ�તિહાસિક અસમાનતાઓ��ને દૂર કરે છે .
 આ�ર્્ટટિકલ 14 (કાયદા સમક્ષ સમાનતા)ના ઉલ્લંઘનને મદિગા સમુદાય વિશે
રો�ોકવા માટે  મદિગા એ�ક તેલુગુ જાતિ છે , જે મુખ્યત્વે આં�ંધ્ર પ્રદેશ,
 સીમાંકન આ�યો�ોગ: બંધારણના આ�ર્્ટટિકલ 82 હે ઠળ, તેલંગાણા અને કર્્ણણાટક રાજ્્યયોમાં વસવાટ ધરાવે છે ,
સંસદ સીમાંકન કાયદો�ો ઘડે છે . જેમાં તમિલનાડુમાં નાની લઘુમતી છે .
 તે દરે ક વસ્્તતી ગણતરી પછી લો�ોકસભા અને રાજ્ય  મદિગા ઐ�તિહાસિક રીતે ટે નરી, ચામડાના કામ અને
વિધાનસભાઓ��ના મતવિસ્્તતારો�ો (સંખ્યા અને નાના હસ્્તકલાના કામ સાથે સંકળાયેલા છે . જ્યારે
સીમાઓ��)ના પુન: ગો�ોઠવણ માટે જવાબદાર છે . આ�જે, મો�ોટાભાગના ખેતમજૂરો�ો છે .
5
SC જૂથો�ોનું પેટા વર્ગીકરણ શું છે ? કલમ 24 શું છે ?

 પેટા-વર્ગીકરણમાં વર્્તમાન SC જાતિ જૂથો�ોને અનુસૂચિત  RTI એ�ક્ટની કલમ 24 કહે છે કે , કાયદો�ો બીજી સૂચિમાં
જાતિ માટે ના સરકારી લાભો�ો મેળવવામાં તેમના ઉલ્લેખિત ગુપ્તચર અને સુરક્ષા સંસ્થાઓ��ને લાગુ પડતો�ો
ઐ�તિહાસિક વર્્ચસ્વના આ�ધારે વધુ શ્રેણીઓ��માં નથી.
વર્ગીકૃત કરવાનો�ો સમાવેશ થાય છે .  જો કે , ભ્રષ્ટાચાર અને માનવાધિકાર ઉલ્લંઘનના
 ધ્યેય: તેનો�ો ઉદ્દે શ ઐ�તિહાસિક રીતે હાંસિયામાં આ�રો�ોપો�ોને લગતી માહિતીને બાકાત રાખવામાં આ�વશે
ધકે લાયેલા જૂથો�ોને ઊચ ં ા શેર અને પરં પરાગત રીતે આ� નહીીં.
પ્રકારના લાભો�ો પર પ્રભુત્વ ધરાવતા લો�ોકો�ોને ઓ��છા શેર  RTI હે ઠળની અન્ય છૂટ: ભારતની સાર્્વભૌ�ૌમત્વ અને
આ�પીને એ�સસી સમુદાયો�ો વચ્ચે લાભો�ોનું વધુ સમાન અખંડિતતાને અસર કરતી માહિતી, મંત્રી પરિષદના
વિતરણ સુનિશ્ચિત કરવાનો�ો છે . રે કો�ોર્્ડ્્સ, કાયદાની અદાલત દ્વારા પ્રતિબંધિત માહિતી
વગેરે. જો કે , RTI કાયદાની કલમ 8(2) ઓ��ફિશિયલ
CERT-Inને RTIમાંથી મુક્તિ સિક્રેટ એ�ક્ટ, 1923 હે ઠળ સુરક્ષિત હિતો�ો માટે જાહે ર
હિતને નુકસાન કરતાં વધારે હો�ોય તો�ો તેને જાહે ર
 તાજેતરમાં સરકારે ઈન્ડિયન કો�ોમ્પ્યુટર ઈમરજન્સી કરવાની મંજૂરી આ�પે છે .
રિસ્્પપોન્સ ટીમ (CERT-In), સાયબર સુરક્ષાના
જોખમો�ોને સંબો�ોધવા માટે જવાબદાર રાષ્ટ્રીય એ�જન્સીને
મજૂર સંમેલનને બહાલી આ�પવાની માંગ
માહિતી અધિકાર અધિનિયમ, 2005માંથી બાકાત
કરી છે .
 ઉત્તરાખંડમાં ચાર ધામ યાત્રાના પ્્રરોજેક્ટના ભાગરૂપે
CERT-In શું છે ?
બાંધકામ હે ઠળની સિક્યારા-દાંડલગાવ ટનલ 12
 સ્થાપના: 2004
નવેમ્બરના વહે લી સવારે તૂટી પડતા ટનલમાં 41 મજૂર
 મુખ્ય મથક: નવી દિલ્હી
ફસાયા હતા.
 તે ઈલેક્્ટ્રરોનિક્સ અને ઈન્્ફફોર્મેશન ટે કનો�ોલો�ોજી
મહત્વપૂર્્ણ માહિતી
મંત્રાલયની અંદરની એ�ક ઓ��ફિસ છે .
 આ� ઘટનાના 17 દિવસ બાદ તમામ મજૂરને સુરક્ષિતપણે
 તે સાયબર સુરક્ષા સાથે કામ કરવા માટે ની નો�ોડલ
બહાર કાઢવામાં આ�વ્યા હતા.
એ�જન્સી છે .
 આ� ઘટનાને પગલે કે ન્દ્રીય ટ્રેડ યુનિયનો�ોએ� કે ન્દદ્ર
 તે ભારતીય ઈન્ટરનેટ ડો�ોમેનના સુરક્ષા-સંબંધિત
સંરક્ષણને મજબૂત બનાવે છે . સરકારને “મજૂર સંમેલનો�ો” (Labour Convention)
 2000નો�ો ઇન્્ફફોર્મેશન ટે ક્્નનોલો�ોજી એ�ક્ટ CERT-Inને ને બહાલી આ�પવા વિનંતી કરી છે .
સાયબર સુરક્ષાના ક્ષેત્રમાં કાર્્યયો કરવા માટે નિયુક્ત કરે  સ્થિતિ: ઈન્ટરનેશનલ લેબર ઓ��ર્ગેનાઈઝે શન (ILO)
છે , જેમાં સાયબર ઘટનાઓ�� પર માહિતીનો�ો સંગ્રહ, રિપો�ોર્્ટ દર્્શશાવે છે કે કામ-સંબંધિત અકસ્માતો�ો અને
વિશ્્લલેષણ અને પ્રસારણ અને સાયબર સુરક્ષા રો�ોગો�ોને કારણે વૈશ્વિક સ્્તરે લગભગ 30 લાખ કામદારો�ો
ઘટનાઓ��ને નિયંત્રિત કરવા માટે કટો�ોકટીનાં પગલાં દર વર્ષે મૃત્યુ પામે છે .
અમલમાં મૂકવાનો�ો સમાવેશ થાય છે .  વધુમાં 187માંથી 79 દેશો�ોએ� ILO વ્યવસાયિક સલામતી
 CERT-In હવે 26 અન્ય ગુપ્તચર અને સુરક્ષા સંસ્થાઓ�� અને આ�રો�ોગ્્ય સંમેલનને બહાલી આ�પી છે (જો કે
સાથે જોડાઈ છે જેમ કે RAW, CBI અને IB જેને ભારતે તેમ કર્્યુું નથી).
કાયદામાંથી પહે લાથી જ મુક્તિ આ�પવામાં આ�વી છે .  ભારતમાં, કામદારો�ોની સલામતીને વ્યવસાયિક
સરકાર કે વી રીતે CERT-Inને RTIમાંથી મુક્તિ આ�પે છે ? સલામતી, આ�રો�ોગ્્ય અને કાર્્યકારી સ્થિતિ સંહિતા
 કર્્મચારી અને તાલીમ વિભાગે RTI કાયદાની કલમ 24 (OSHWCC) 2020 હે ઠળ આ�વરી લેવામાં આ�વી છે .
હે ઠળની સત્તાઓ��નો�ો ઉપયો�ોગ CERT-Inને પારદર્્શશિતા  જોખમ: લાંબા સમય સુધી કામના કલાકો�ો, રજકણો�ો,
કાયદામાંથી મુક્તિ આ�પવા માટે કર્્યયો છે . વાયુઓ�� અને ધૂમાડો�ોના સંપર્્ક માં રહે વું અને વ્યવસાયિક
 તે સરકારને જાહે ર ચકાસણીમાંથી CERT-In સંબંધિત ઇજાઓ�� મુખ્ય કારણો�ો છે . ખાણકામ, બાંધકામ અને
માહિતીને રો�ોકવાની મંજૂરી આ�પે છે . દૈનિક કાર્્યબળ સૌ�ૌથી જોખમી ક્ષેત્્રરો છે .
6
ILO સંમેલનો�ો AIJSની જરૂરિયાત

ભારત દ્વારા બહાલી આ�પવામાં  હાલની ખાલી જગ્્યયાઓ�� ભરવા માટે : નીચલા
ભારત દ્વારા મંજૂર ન્યાયતંત્રમાં ન્યાયાધીશો�ોની 5000થી વધુ જગ્્યયાઓ��
આ�વી નથી
હાલમાં ખાલી છે .
ફરજિયાત મજૂર સંઘની સ્વતંત્રતા અને સંમેલનનું
 પેન્ડન્સી લો�ોડ ઘટાડવા માટે : પેન્્ડિિંગ કે સો�ોમાંથી
નાબૂદી આ�યો�ોજન કરવાના
લગભગ 85% જિલ્લા ન્યાયતંત્રના સ્્તરે છે .
સંમેલન અધિકારનું રક્ષણ
 બહે તર પ્રતિનિધિત્વ: ન્યાયાધીશો�ોને સમાજના તમામ
સંગઠિત કરવાનો�ો અને સામૂહિક વર્્ગગોમાંથી પસંદ કરવામાં આ�વશે અને તેમને ઉચ્ચ
સમાન મહે નતાણું
સો�ોદાબાજી સંમેલનનો�ો ન્યાયતંત્રમાં સ્થાન આ�પવામાં આ�વશે.
સંમેલન
અધિકાર AIJSના અમલીકરણમાં પડકારો�ો
લઘુત્તમ વય ઓ��ક્યુપેશનલ સેફ્ટી એ�ન્ડ હે લ્થ  સત્તાના વિભાજનની વિરુદ્ધ: તે એ�ક્્ઝઝિક્યુટિવને
સંમેલન કન્્વવેન્્શન, 1981 ન્યાયિક નિમણૂકો�ોની પ્રક્રિયામાં આ�ગળ વધવાની
સૌ�ૌથી ખરાબ મંજૂરી આ�પે છે .
વ્યવસાયિક સલામતી અને  ન્યાયતંત્રના સંઘીય માળખાને ખલેલ પહોંચાડે છે :
સ્વરૂપના
આ�રો�ોગ્્ય સંમેલન, 2006 કે ન્દ્રિય તંત્ર સંબંધિત ઉચ્ચ અદાલતો�ોની નિમણૂકની
બાળ મજૂર
માટે નું પ્રમો�ોશનલ ફ્રે મવર્્ક સત્તામાં દખલ કરશે.
માટે નું સંમેલન
 કો�ોર્્ટ ની ભાષાનો�ો મુદ્્દદો: નીચલી ન્યાયતંત્ર સ્થાનિક
ભેદભાવ (રો�ોજગાર
પ્રાદેશિક ભાષાનો�ો ઉપયો�ોગ કરે છે .
વ્યવસાય)
સંમેલન વિશેષાધિકૃત સંચાર
અખિલ ભારતીય ન્યાયિક સેવા (AIJS)  1872ના ભારતીય પુરાવા અધિનિયમને બદલવાના
હે તુથી પ્રસ્્તતાવિત ભારતીય સાક્ષષ્ય (BS) બિલમાં,
 તાજેતરમાં રાષ્ટ્રપતિએ� ન્યાયાધીશો�ોની ભરતી માટે અદાલતો�ોએ� મંત્રીઓ�� અને ભારતના રાષ્ટ્રપતિ વચ્ચે
અખિલ ભારતીય ન્યાયિક સેવા (AIJS)ની સ્થાપના વિશેષાધિકૃત સંચારની પૂછપરછ કરવા પર પ્રતિબંધ
કરવાની હાકલ કરી. મૂક્્યયો.
 જ્યારે બંધારણનો�ો અનુચ્છે દ 74(2) પહે લાથી જ આ�નો�ો
ઉલ્લેખ કરે છે , બિલ જેને કાનૂની સમર્્થન આ�પવા
 AIJS એ� તમામ રાજ્્યયો માટે વધારાના જિલ્લા
માંગે છે .
ન્યાયાધીશો�ો અને જિલ્લા ન્યાયાધીશો�ોના સ્્તરે
 જો કે , “વિશેષાધિકૃત સંચાર” શબ્દની સ્પષ્ટ વ્યાખ્યા
ન્યાયાધીશો�ોની ભરતીને કે ન્દ્રીયકરણ કરવા માટે એ�ક કરવામાં આ�વી નથી, જે સંભવિત અર્્થઘટન પડકારો�ો
સુધારણા પગલું છે . તરફ દો�ોરી જાય છે .
 હાલમાં, આ�ર્્ટટિકલ 233 મુજબ વ્યક્તિઓ��ની નિમણૂંકો�ો,  વિશેષાધિકૃત સંચાર ચો�ોક્કસ વ્યક્તિઓ�� વચ્ચે અથવા
અને જિલ્લા ન્યાયાધીશો�ોની પો�ોસ્્ટિિંગ અને બઢતી, અમુક સંબંધો�ોમાં ગો�ોપનીય અને સુરક્ષિત વિનિમયનો�ો
ઉચ્ચ ન્યાયાલય સાથે પરામર્્શ કરીને રાજ્યપાલ દ્વારા ઉલ્લેખ કરે છે , જ્્યાાં કાયદો�ો સંચારને ગુપ્ત રાખવાની
કરવામાં આ�વે છે . જરૂરિયાતને માન્યતા આ�પે છે .
 42મા બંધારણીય સુધારાએ� AIJS સહિત એ�ક અથવા  આ� વિશેષાધિકાર આ� સંબંધો�ોમાં ખુલ્લા અને પ્રમાણિક
સંચારને પ્્રરોત્સાહિત કરવા માટે રચાયેલ છે .
વધુ અખિલ ભારતીય સેવાઓ�� બનાવવા માટે કાયદા
 જેનો�ો હે તુ એ� સુનિશ્ચિત કરવાનો�ો છે કે વ્યક્તિઓ��
બનાવવા માટે સંસદને સત્તા આ�પતા આ�ર્્ટટિકલ 312 માં
કાનૂની કાર્્યવાહીમાં તે માહિતી જાહે ર થવાના ભય
સુધારો�ો કર્્યયો હતો�ો.
વિના મુક્તપણે માહિતી શેર કરી શકે .
7
8
 યો�ોજનાનું મહત્વ:
ઉત્તરાખંડ યુનિફો�ોર્્મ સિવિલ કો�ોડ (UCC)  મહિલા SHGsને દર વર્ષે ઓ��છામાં ઓ��છી રૂ. 1 લાખની
અપનાવનાર પ્રથમ રાજ્ય બનશે
વધારાની આ�વક મેળવવા સક્ષમ બનાવવી;
 સુધારે લ કાર્્યક્ષમતા માટે કૃષિમાં એ�ડવાન્સ
 ઉત્તરાખંડ યુનિફો�ોર્્મ સિવિલ કો�ોડ (UCC)નો�ો અમલ
ટે ક્્નનોલો�ોજીનો�ો ઉપયો�ોગ;
કરનારુું ભારતનું પ્રથમ રાજ્ય બનવાની તૈયારી કરી
 પાકની ઉપજમાં વધારો�ો;
રહ્્યુું છે ત્યારે ઇતિહાસ રચવાની અણી પર છે .
 ખેડૂતો�ોના લાભ માટે ઓ��પરે શન ખર્્ચમાં ઘટાડો�ો.
 આ� પગલું કાનૂની માળખું રચવાના વ્યાપક પ્રયાસનો�ો
ભારતમાં ડ્્રરોન અને તેનું નિયમન
એ�ક ભાગ છે , જે તમામ નાગરિકો�ો માટે તેમની જાતિ,
 ડ્્રરોન માનવરહિત એ�રિયલ વાહનો�ો અથવા રિમો�ોટલી
જાતિ, ધર્્મ અથવા જાતીય અભિગમને ધ્યાનમાં લીધા
વિના, ન્યાયી વ્યવહાર અને તકો�ોની ખાતરી આ�પે છે . પાયલો�ોટે ડ એ�રિયલ સિસ્ટમ્સ છે જે જમીન પરના
 અત્યાર સુધી, ગો�ોવા એ�કમાત્ર એ�વા રાજ્ય તરીકે ઊભું પાયલો�ોટ દ્વારા અથવા ટે ક્્નનોલો�ોજીની મદદથી નિયંત્રિત
છે જ્્યાાં પો�ોર્્ટટુગીઝ શાસન દરમિયાન દાખલ કરવામાં થાય છે .
આ�વેલા સિવિલ કો�ોડ છે .  ડ્્રરોનના લાભો�ો: કૃષિ (કિસાન ડ્્રરોન), સર્વેલન્સ (DRDO
 કે રળ દેશનું પ્રથમ એ�વું રાજ્ય છે કે જેણે UCCનો�ો નિશાંત), લડાઇ મિશન (DRDO રુસ્્તમ) ગામડાઓ��ના
ઔ��પચારિક રીતે વિરો�ોધ કર્્યયો છે , જે આ� નિર્્ણણાયક વસવાટવાળા વિસ્્તતારો�ોનું મેપિંગ (સ્વામિત્વ યો�ોજના),
કાનૂની સુધારા અંગેના અભિપ્રાયો�ો અને દ્રષ્ટિકો�ોણની લક્ષષ્ય સંપાદન (DRDO લક્ષષ્ય) વગેરે.
વિવિધતા દર્્શશાવે છે .  નાગરિક ઉડ્ડયન મંત્રાલયે ડ્્રરોન (સુધારા) નિયમો�ો, 2022
પ્રકાશિત કર્્યયા, જેમાં ડ્્રરોન કામગીરીનું નિયમન કરવા
મહિલા સ્વસહાય જૂથો�ો માટે ડ્્રરોન નિયમો�ો 2021માં સુધારો�ો કરવામાં આ�વ્્યયો.
 બધા ડ્્રરોન DGCA સાથે નોંધાયેલા હો�ોવા જોઈએ�, અને
 તાજેતરમાં કે બિનેટે મહિલા સ્વસહાય જૂથો�ો (SHGs)ને ઓ��પરે ટર્્સ પાસે તેને ઉડાડવા માટે નું લાઇસન્સ હો�ોવું
ડ્્રરોન પ્રદાન કરવા માટે કે ન્દ્રીય ક્ષેત્રની એ�ક યો�ોજનાને આ�વશ્્યક છે .
મંજૂરી આ�પી.  રે ડ ઝો�ોન એ� ‘નો�ો-ડ્્રરોન ઝો�ોન’ છે જેમાં કે ન્દદ્ર સરકારની
મહત્વપૂર્્ણ માહિતી પરવાનગી પછી જ ડ્્રરોન ચલાવી શકાય છે .
 આ� યો�ોજનાનો�ો ઉદ્દે શ્્ય 2023-24થી 2025-2026ના
સમયગાળા દરમિયાન 15,000 પસંદ કરે લ મહિલા ફાસ્ટ ટ્રે ક સ્પેશિયલ કો�ોર્્ટ (FTSC)
SHGને ડ્્રરોન પૂરા પાડવાનો�ો છે જેથી ખેડૂતો�ોને કૃષિ હે તુ
માટે ભાડાકીય સેવાઓ�� પૂરી પાડી શકાય.  તાજેતરમાં કે ન્દ્રીય કે બિનેટે જાતીય અપરાધો�ોના કે સો�ોમાં
 SHGs સમાન આ�ર્્થથિક અને સામાજિક પૃષ્ઠભૂમિના ન્યાયના વિતરણ માટે સમર્્પપિત ફાસ્ટ-ટ્રેક અદાલતો�ોને
15-25 સભ્્યયોથી બનેલા હો�ોય છે . ત્રણ વર્્ષના સમયગાળા માટે ચાલુ રાખવાની મંજૂરી
 યો�ોજનાની વિશેષતાઓ��: આ�પી.
 તે કૃષિ અને ખેડૂત કલ્યાણ વિભાગ, ગ્રામીણ વિકાસ
ફાસ્ટ ટ્રે ક સ્પેશિયલ કો�ોર્્ટ (FTSC) વિશે
વિભાગ અને ખાતર વિભાગ, મહિલા SHGs અને
 ઓ��ગસ્ટ 2019માં રે પ એ�ન્ડ પ્્રરોટે ક્શન ઓ��ફ ચિલ્ડડ્રન
અગ્રણી ખાતર કં પનીઓ�� (LFCs)ના સંસાધનો�ો અને
ફ્્રરોમ સેક્સ્યુઅલ ઓ��ફે ન્સીસ એ�ક્ટ (POCSO એ�ક્ટ)
પ્રયત્્નનોને એ�કીકૃત કરીને સર્્વગ્રાહી હસ્્તક્ષેપ ધરાવે છે .
સંબંધિત કે સો�ોના સમયસર નિકાલ માટે FTSCની
 SHGsના એ�ક સભ્ય કે જેઓ�� સારી રીતે લાયકાત
સ્થાપના કરવા માટે તે કે ન્દ્રિય પ્રાયો�ોજિત યો�ોજના તરીકે
ધરાવતા હો�ોય અને 18 વર્્ષ (અથવા તેથી વધુ) હો�ોય તેને
ઘડવામાં આ�વી હતી.
રાજ્ય ગ્રામીણ આ�જીવિકા મિશન અને LFC દ્વારા 15
 શરૂઆ�તમાં ઓ��ક્્ટટોબર 2019માં એ�ક વર્્ષ માટે શરૂ
દિવસની તાલીમ માટે પસંદ કરવામાં આ�વશે.
કરવામાં આ�વી હતી, આ� યો�ોજનાને 31 માર્્ચ, 2023
 LFCs ડ્્રરોન સપ્લાયર કં પનીઓ�� અને SHG વચ્ચે સેતુ
તરીકે કામ કરશે; અને SHGs સાથે ડ્્રરોન દ્વારા નેનો�ો સુધી વધારાના બે વર્્ષ માટે લંબાવવામાં આ�વી હતી.
યુરિયા અને નેનો�ો DAP જેવા નેનો�ો ખાતરો�ોના ઉપયો�ોગને  હવે તેને 31 માર્્ચ, 2026 સુધી લંબાવવામાં આ�વી છે , જે
પ્્રરોત્સાહન આ�પવામાં આ�વશે. રૂ. 1952.23 કરો�ોડનો�ો નાણાકીય ખર્્ચ સાથે છે .
9
 ફં ડ: કે ન્દ્રીય શેર નિર્્ભયા ફં ડમાંથી ભંડો�ોળ પૂરુું પાડવામાં રાષ્ટ્રીય માનવ અધિકાર પંચ (NHRC) વિશે
આ�વે છે .  તે માનવ અધિકાર સંરક્ષણ અધિનિયમ, 1993 હે ઠળ
 આ�ને સમર્્પપિત અદાલતો�ો તરીકે ડિઝાઇન કરવામાં
1993માં સ્થાપિત એ�ક વૈધાનિક સંસ્થા છે .
આ�વી છે જે ન્યાયના ઝડપી વિતરણને સુનિશ્ચિત
 તે દેશમાં માનવાધિકારનું ચો�ોકીદાર છે .
કરવાની અપેક્ષા રાખે છે , પીડિતો�ોને ઝડપી રાહત આ�પે
 તેની સ્થાપના પેરિસ સિદ્્ધાાંતો�ો (1991) સાથે સુસંગત
છે જ્યારે જાતીય અપરાધીઓ�� માટે ડિટરન્સ ફ્રે મવર્્કને
મજબૂત બનાવે છે . છે , જે માનવ અધિકારો�ોના રક્ષણ માટે રાષ્ટ્રીય સંસ્થાઓ��
 નો�ોડલ મંત્રાલય: તે ન્યાય વિભાગ, કાયદા અને ન્યાય પર પ્રથમ આં�ંતરરાષ્ટ્રીય કાર્્યશાળામાં અપનાવવામાં
મંત્રાલય દ્વારા લાગુ કરવામાં આ�વી છે . આ�વી હતી.
 તે દેશભરમાં FTSCની સ્થાપના માટે રાજ્ય સરકારના  ઉદ્દે શ્યો:
સંસાધનો�ોમાં વધારો�ો કરે છે , બળાત્કાર અને POCSO
 સંસ્થાકીય વ્યવસ્થાઓ��ને મજબૂત કરવા કે જેના દ્વારા
એ�ક્ટ સંબંધિત કે સો�ોનો�ો ઝડપી નિકાલ સુનિશ્ચિત કરે છે .
માનવ અધિકારના મુદ્દાઓ��ને સંપૂર્્ણ રીતે વધુ કે ન્દ્રિત
 તમામ રાજ્્યયો/કે ન્દદ્રશાસિત પ્રદેશો�ોએ� આ� યો�ોજનામાં
ભાગ લીધો�ો છે , જેમાં 414 વિશિષ્ટ POCSO કો�ોર્્ટ સહિત રીતે સંબો�ોધિત કરી શકાય.
761 FTSC કાર્્યરત છે .  સરકારથી સ્વતંત્ર રીતે, માનવ અધિકારો�ોના રક્ષણ માટે
સરકારની પ્રતિબદ્ધતાને રે ખાંકિત કરે તે રીતે,
પ્રધાનમંત્રી જનજાતિ આ�દિવાસી ન્યાય મહા અતિરે કના આ�રો�ોપો�ોની તપાસ કરવી.
અભિયાન
PM મો�ોદીએ� ભારતીય નૌ�ૌકાદળમાં રેન્કના નામ
 તાજેતરમાં વડા પ્રધાન નરે ન્દદ્ર મો�ોદીની આ�ગેવાની
હે ઠળના કે ન્દ્રીય કે બિનેટે પ્રધાનમંત્રી જનજાતિ બદલવાની જાહે રાત કરી
આ�દિવાસી ન્યાય મહા અભિયાન (PM-JANMAN)ને
મંજૂરી આ�પી છે , જે ખાસ કરીને નબળા આ�દિવાસી  તાજેતરમાં વડા પ્રધાન નરે ન્દદ્ર મો�ોદીએ� ભારતીય
જૂથો�ો (PVTGs) દ્વારા સામનો�ો કરવામાં આ�વતા નૌ�ૌકાદળની અંદરના રે ન્કમાં સુધારો�ો કરવાના ભારત
પડકારો�ોને પહોંચી વળવાના હે તુથી એ�ક વ્યાપક પહે લ છે . સરકારના નિર્્ણયની જાહે રાત કરી, જેનો�ો ઉદ્દે શ
 PM-JANMAN આ�દિજાતિ બાબતો�ોના મંત્રાલય
વસાહતી પ્રભાવો�ોને દૂર કરવાનો�ો અને એ�ક અલગ
સહિત નવ મંત્રાલયો�ોમાં ફે લાયેલા 11 જટિલ હસ્્તક્ષેપો�ોને
અમલમાં મૂકવા માટે રચાયેલ છે . ભારતીય સાંસ્કૃતિક ઓ��ળખને પ્રેરિત કરવાનો�ો છે .
 વ્યાપક અભિગમ એ� સુનિશ્ચિત કરે છે કે PVTGsના  વડા પ્રધાને મહારાષ્ટ્રના પ્રતિષ્ઠિત સિંધુદુર્્ગ કિલ્લામાં
પડકારો�ોના વિવિધ પાસાઓ��ને સહયો�ોગી રીતે આ�યો�ોજિત નૌ�ૌકાદળ દિવસના કાર્્યક્રમ દરમિયાન આ�
સંબો�ોધવામાં આ�વે છે . ઐ�તિહાસિક જાહે રાત કરી હતી.
 આ�યુષ મંત્રાલય વર્્તમાન ધો�ોરણો�ોને અનુરૂપ આ�યુષ  સ્થળની પસંદગી પો�ોતે જ ભારતના સાંસ્કૃતિક મૂળને
વેલનેસ કે ન્્દ્રરોની સ્થાપના કરીને PM-JANMAN
સ્વીકારવાની પ્રતિબદ્ધતાને રે ખાંકિત કરે છે , કારણ કે
પહે લમાં મુખ્ય ભૂમિકા ભજવે છે .
સિંધુદુર્્ગ કિલ્્લલો મરાઠા સામ્રાજ્ય સાથે જોડાયેલ
 આ� સુખાકારી કે ન્્દ્રરોનો�ો ઉદ્દે શ PVTG વસવાટો�ોને
પરં પરાગત આ�યુષ આ�રો�ોગ્્યસંભાળ સુવિધાઓ�� પૂરી ઐ�તિહાસિક મહત્વ ધરાવે છે .
પાડવાનો�ો છે .  પીએ�મ મો�ોદીએ� ભારપૂર્્વક જણાવ્્યુું હતું કે નૌ�ૌકાદળની
રે ન્કનું પુનર્્ગઠન એ� સંસ્થાનવાદી લશ્્કરી વારસાને દૂર
રાષ્ટ્રીય માનવ અધિકાર પંચ (NHRC) કરવાની વ્યાપક પહે લનો�ો એ�ક ભાગ છે .
 નામ બદલવાની પ્રક્રિયાનો�ો હે તુ ભારતના સમૃદ્ધ
 કે ન્દદ્ર સરકારે તાજેતરમાં દિલ્હીના ભૂતપૂર્્વ પો�ોલીસ
સાંસ્કૃતિક વારસાને પ્રતિબિં બિત કરવાનો�ો છે , જે
કમિશનર સહિત સાત લો�ોકો�ોની રાષ્ટ્રીય માનવાધિકાર
આ�યો�ોગ (NHRC)ના ‘સ્પેશિયલ મો�ોનિટર’ તરીકે નૌ�ૌકાદળના પદાનુક્રમને સ્વદેશી પરં પરાઓ�� સાથે વધુ
નિમણૂક કરી છે . નજીકથી સંરેખિત કરે છે .
10
 થીમ્સ:
J&K પુનર્્ગઠન અને અનામત બિલ  ગરીબીથી મુક્તિ, સ્વસ્થ, બાળ-મૈત્રીપૂર્્ણ, પૂરતું
પાણી, સ્વચ્છ અને હરિયાળું, આ�ત્મનિર્્ભર,
 તાજેતરમાં લો�ોકસભાએ� બે ખરડા પસાર કર્્યયા છે , જમ્મુ સામાજિક રીતે ન્યાયી અને સુરક્ષિત, સુશાસિત
અને કાશ્્મમીર પુનર્્ગઠન (સુધારા) બિલ, 2023 અને અને મહિલા-મૈત્રીપૂર્્ણ.
જમ્મુ અને કાશ્્મમીર અનામત (સુધારો�ો) બિલ, 2023.  ધ્યેય:
 પરિણામલક્ષી વિકાસને પ્્રરોત્સાહન આ�પવું,
તંદુરસ્્ત સ્પર્્ધધાને પ્્રરોત્સાહન આ�પવું અને ગ્રામ
 જમ્મુ અને કાશ્્મમીરની વિધાનસભામાં શરૂઆ�તમાં 100
પંચાયતો�ો માટે પુરાવા આ�ધારિત આ�યો�ોજનની
સભ્્યયો હતા, આ� બેઠકો�ોને વધારીને 1988 સુધીમાં 111
સુવિધા આ�પવી.
કરવામાં આ�વી હતી, જેમાં પાકિસ્્તતાનના કબજા  રે ન્્કિિં ગ:
હે ઠળના કાશ્્મમીર (PoK) માટે 24નો�ો સમાવેશ થાય છે .  સ્્કકોર (0-100)ના આ�ધારે , જે A (75-90%), B
 24 PoK બેઠકો�ોને કો�ોરમ ગણતરીમાં ધ્યાનમાં લેવામાં (60-75%), C (40-60%), અને D (40% હે ઠળ)
આ�વી ન હતી, જેના કારણે કુલ 87 બેઠકો�ો પર ચૂંટણી માં વર્ગીકૃત થયેલ છે .
લડી શકાય તેવી હતી, જેમાં લદ્દાખની ચાર બેઠકો�ોનો�ો  મંત્રાલય:
સમાવેશ થાય છે .  પંચાયતી રાજ મંત્રાલય.
 2020માં સીમાંકન પછી, કુલ બેઠકો�ો વધીને 114  મહત્વ:

 નીતિ ઘડતર, આ�યો�ોજન, દેખરે ખ, મૂલ્્યાાંકન અને
કરવામાં આ�વી, જેમાં PoK માટે ની બેઠકો�ોનો�ો પણ
શીખવામાં મદદ કરશે.
સમાવેશ થાય છે .
 શક્તિઓ��/નબળાઈઓ��ને ઓ��ળખે છે ,
 નવી જોગવાઈઓ��નો�ો ઉમેરો�ો:
સંસાધનો�ોની ફાળવણી કરે છે , પીઅર લર્્નિિંગને
 ભૂતપૂર્્વ આ�ગામી 114-સીટવાળી જમ્મુ અને કાશ્્મમીર પ્્રરોત્સાહન આ�પે છે અને નાગરિકો�ોની સગાઈ અને
વિધાનસભામાં “કાશ્્મમીરી સ્થળાંતર કરનારાઓ��, સામાજિક જવાબદારીની સુવિધા આ�પે છે .
પાકિસ્્તતાનના કબજા હે ઠળના કાશ્્મમીર (PoK)માંથી  LSDGs:
વિસ્થાપિત લો�ોકો�ો અને અનુસૂચિત જનજાતિ માટે ”  સસ્ટેનેબલ ડે વલપમેન્ટ ગો�ોલ્સનું સ્થાનિકીકરણ
બેઠકો�ો અનામત રાખવા માંગે છે . રાષ્ટ્રીય અને વૈશ્વિક લક્્ષ્યયોને સ્થાનિક સંદર્્ભ અને
 બાદમાં J&K આ�રક્ષણ અધિનિયમ, 2004માં “નબળા પ્રાથમિકતાઓ�� સાથે સંરેખિત કરે છે .
અને વંચિત વર્્ગગો” શબ્દને “અન્ય પછાત વર્્ગગો” સાથે

નારી અદાલતો�ો
બદલે છે .
 ભારત સરકાર ઘરે લુ હિં સા અને મિલકતના અધિકારો�ો
પંચાયત વિકાસ સૂચકાંક (PDI) પર અહે વાલ જેવા મુદ્દાઓ�� માટે વૈકલ્પિક વિવાદ નિરાકરણ મંચ
તરીકે ગ્રામ્ય સ્્તરે માત્ર મહિલાઓ�� માટે ની અદાલતો�ો (જે
 તાજેતરમાં પંચાયતી રાજના કે ન્દ્રીય રાજ્ય મંત્રીએ� નારી અદાલતો�ો તરીકે ઓ��ળખાય છે ) સ્થાપિત કરવા
પંચાયત વિકાસ સૂચકાંક (PDI) પર અહે વાલ બહાર માટે એ�ક અનન્ય પહે લ શરૂ કરી રહી છે .
પાડ્્યયો હતો�ો.  પાયલો�ોટ પ્્રરોજેક્ટ ઓ��ગસ્ટમાં આ�સામ તથા જમ્મુ અને
કાશ્્મમીરના 50-50 ગામો�ોમાં શરૂ થશે અને બાદમાં
પંચાયત વિકાસ સૂચકાંક (PDI) વિશે
દેશના બાકીના ભાગો�ોમાં વિસ્્તરણ કરવામાં આ�વશે.
 PDI શું છે ?
 તે ભારતમાં પંચાયતો�ોની પ્રગતિને માપતા સ્થાનિક
કુઇ ભાષા
સૂચકાંકો�ોના આ�ધારે ગણતરીનો�ો સ્્કકોર છે .
 ફો�ોકસ ક્ષેત્ર:  તાજેતરમાં ઓ��ડિશા કે બિનેટે ભારતીય બંધારણની
 સસ્ટેનેબલ ડે વલપમેન્ટ ગો�ોલ્સ (LSDGs)ના 8મી અનુસૂચિમાં ‘કુઇ’ ભાષાનો�ો સમાવેશ કરવા માટે ની
સ્થાનિકીકરણ સાથે સંબંધિત નવ થીમ. દરખાસ્્તની ભલામણ કરી હતી.
11
કુઇ ભાષા વિશે  નવા નામાંકિત સભ્્યયોમાં એ�સ. ફાંગનો�ોન કો�ોન્યાક છે

 કુઇ (કાંધ, ખોંડી, ખોંડ, ખોંડો�ો તરીકે પણ ઓ��ળખાય (તે એ�પ્રિલ 2022માં નાગાલેન્ડમાંથી રાજ્યસભાના
છે ), એ� કાંધા સમુદાય દ્વારા બો�ોલાતી દક્ષિણ-પૂર્વીય સભ્ય તરીકે ચૂંટાયેલી પ્રથમ મહિલા છે અને સંસદના
દ્રવિડિયન ભાષા છે . ગૃહ અથવા રાજ્ય વિધાનસભામાં ચૂંટાયેલી રાજ્યના
 તે મુખ્યત્વે ઓ��ડિશા રાજ્યમાં બો�ોલાય છે . બીજા મહિલા છે .)
 તે દ્રવિડિયન પરિવારની અન્ય ભાષાઓ�� સાથે ગાઢ ઉપાધ્યક્્ષષોની પેનલ શું છે ?
રીતે સંબંધિત છે , જેમ કે ગોંડી અને કુવી. ઐ�તિહાસિક  રાજ્યસભામાં ઉપાધ્યક્્ષષોની પેનલનું નેતૃત્વ
સમયગાળા દરમિયાન તેને કુઇં ગા ભાષા તરીકે પણ ઉપસભાપતિ કરે છે .
ઓ��ળખવામાં આ�વતી હતી.  સભ્્યયોને રાજ્યસભાના સભ્્યયોમાંથી અધ્યક્ષ દ્વારા
 941,988 નોંધાયેલા મૂળ બો�ોલનારા સાથે, તે 1991ની નામાંકિત કરવામાં આ�વે છે . તેની ભૂમિકા બીલ પસાર
ભારતીય વસ્્તતી ગણતરીમાં 29મા ક્રમે છે . કરવામાં અને સરકારની અસરકારક કામગીરીને
 લિપિ: કુઇ પરં પરાગત રીતે ઓ��ડિયા લિપિનો�ો ઉપયો�ોગ સુનિશ્ચિત કરવામાં મદદ કરવાની છે .
કરીને લખવામાં આ�વે છે , જેનો�ો ઉપયો�ોગ ઓ��ડિયા  અધ્યક્ષની ગેરહાજરીના કિસ્સામાં, તે જ ફરજ ગૃહના
ભાષા લખવા માટે પણ થાય છે . નાયબ અધ્યક્ષ દ્વારા સોંપવામાં આ�વે છે અને
ચલાવવામાં આ�વે છે .
રાજ્યસભાનો�ો નિયમ 267
ગુજરાત હાઈકો�ોર્્ટ ના મુખ્ય ન્યાયાધીશ તરીકે સુનીતા
 રાજ્યસભામાં વિરો�ોધ પક્્ષષોએ� તાજેતરમાં મણિપુર અગ્રવાલે શપથ લીધા
મામલે ચર્્ચચા કરવા માટે નિયમ 267 હે ઠળ નો�ોટિસ
આ�પી હતી.  તાજેતરમાં ગુજરાત રાજભવનમાં સુનીતા અગ્રવાલે
નિયમ 267 વિશે ગુજરાત હાઈકો�ોર્્ટ ના મુખ્ય ન્યાયાધીશ તરીકે શપથ
 કાઉન્સિલ ઓ��ફ સ્ટેટ્્સ (રાજ્ય સભા)માં કાર્્યપ્રણાલી લીધા હતા. સો�ોનિયા ગો�ોકાણી બાદ ગુજરાત હાઈકો�ોર્્ટ ને
બીજા મહિલા ચીફ જસ્ટિસ મળ્યા છે .
અને કામકાજના નિયમો�ો અનુસાર, નિયમ 267
 રાજભવનમાં યો�ોજાયેલા શપથવિધિ સમારો�ોહમાં
નિયમો�ોના સસ્પેન્્શન સાથે સંબંધિત છે .
રાજ્યપાલ આ�ચાર્્ય દેવવ્રતે શપથ લેવડાવ્યા હતા.
 તેમાં જણાવવામાં આ�વ્્યુું છે કે , “કો�ોઈ પણ સભ્ય,
 ગુજરાત હાઇકો�ોર્્ટ ના નવા ચીફ જસ્ટિસ તરીકે સુનિતા
અધ્યક્ષની સંમતિથી, એ�વી રજૂઆ�ત કરી શકે છે કે તે
અગ્રવાલની નિમણૂક માટે ની કો�ોલજિયમ દ્વારા
દિવસની કાઉન્સિલ સમક્ષ સૂચિબદ્ધ કામકાજને
ભલામણ કરવામાં આ�વી હતી.
લગતી દરખાસ્્તને લાગુ કરવામાં કો�ોઈ પણ નિયમને
 ગુજરાત હાઈકો�ોર્્ટ ને આ� બીજા મહિલા ચીફ જસ્ટિસ
સ્થગિત કરી શકાય છે , અને જો દરખાસ્્ત પસાર
મળ્યા છે .
કરવામાં આ�વે છે , તો�ો પ્રશ્નમાંનો�ો નિયમ હાલ પૂરતો�ો
 સુનિતા અગ્રવાલ અલાહાબાદ હાઇકો�ોર્્ટ માં જજ રહી
સ્થગિત કરવામાં આ�વશે; વધુમાં એ�વી જોગવાઈ
ચૂક્યા છે .
કરવામાં આ�વી છે કે નિયમો�ોના ચો�ોક્કસ પ્રકરણ હે ઠળ
કો�ોઈ નિયમને મો�ોકૂફ રાખવા માટે ની વિશિષ્ટ જોગવાઈ
રાજસ્થાનનું ગીગ કામદારો�ોને સામાજિક સુરક્ષાની
અસ્્તતિત્વમાં હો�ોય ત્્યાાં આ� નિયમ લાગુ પડશે નહિ.”
ખાતરી આ�પવા માટે નું બિલ
ઉપાધ્યક્્ષષોની પેનલ
 તાજેતરમાં રાજસ્થાને “રાજસ્થાન પ્લેટફો�ોર્્મ” આ�ધારિત
ગીગ વર્્કર્્સ બિલ, 2023 રજૂ કર્્યુું છે , જે ગીગ કામદારો�ો
 તાજેતરમાં રાજ્યસભાના ઈતિહાસમાં પ્રથમ વખત
માટે સામાજિક સુરક્ષા સુનિશ્ચિત કરતું ભારતનું પ્રથમ
ઉપાધ્યક્ષની પેનલમાં મહિલાઓ��ને સમાન પ્રતિનિધિત્વ રાજ્ય બન્્યુું છે .
મળ્્યુું છે .  આ� પહે લના ભાગરૂપે, રાજસ્થાન પ્લેટફો�ોર્્મ આ�ધારિત
 રાજ્યસભાના અધ્યક્ષ જગદીપ ધનખરે ચાર મહિલા ગીગ વર્્કર્્સ વેલ્ફે ર બો�ોર્્ડની સ્થાપના કરવામાં આ�વશે,
સંસદસભ્્યયોને નો�ોમિનેટ કર્્યયા છે , જે આ�ઠ સભ્્યયોની જે રાજ્યના ગીગ વર્્કર્્સને રાજ્યના તમામ એ�ગ્રીગેટર્્સ
પેનલમાંથી અડધી છે . સાથે નોંધણી કરાવવા માટે સક્ષમ બનાવશે.
12
રાજસ્થાન પ્લેટફો�ોર્્મ આ�ધારિત GIG વર્્કર્્સ બિલ, 2023  આ� બિલ રાજ્્યયો માટે કે ન્દ્રીય નાગરિક નોંધણી પ્રણાલી
 પાલન અને કલ્યાણ ફી કપાતની ખાતરી કરવી (CRS ) નામના કે ન્દ્રીયકૃત પો�ોર્્ટ લ પર જન્મ અને
 સંકલિત ફી કપાત પદ્ધતિ અને બિન-પાલન માટે દં ડ મૃત્યુની ડિજિટલ નોંધણી કરવાનું ફરજિયાત બનાવે છે .
 ગિગ વર્્કર્્સનું સશક્તિકરણ: અનન્ય ID, સામાજિક  તબીબી સંસ્થાઓ��એ� રજિસ્ટ્રારને મૃત્યુનું કારણ
સુરક્ષા ઍ�ક્સેસ અને નિર્્ણય લેવામાં સામેલગીરી દર્્શશાવતું પ્રમાણપત્ર પ્રદાન કરવું જરૂરી રહે શે.
 ડિજિટલ જન્મ પ્રમાણપત્રનો�ો ઉપયો�ોગ શૈક્ષણિક
બંધારણ (STs) આ�દે શ (5મો�ો સુધારો�ો) બિલ
સંસ્થાઓ��માં પ્રવેશ, ડ્રાઇવિં ગ લાઇસન્સ, સરકારી
નો�ોકરીઓ��, પાસપો�ોર્્ટ , આ�ધાર, મતદાર નોંધણી અને
 સંસદે બંધારણ (અનુસૂચિત જનજાતિ) આ�દેશ (પાંચમો�ો
લગ્ન નોંધણી માટે કરવામાં આ�વશે.
સુધારો�ો) બિલ, 2022 પસાર કરી દીધું છે , જેમાં
લો�ોકસભાએ� બિલ પસાર કર્્યયા પછી રાજ્યસભાએ�
મંજૂરી આ�પી દીધી છે . જસ્ટિસ જી. રો�ોહિણી કમિશન
 વિધેયકનો�ો હે તુ 1950ના બંધારણ (અનુસૂચિત
જનજાતિ) ઓ��ર્્ડરમાં સુધારો�ો કરવાનો�ો છે .  જસ્ટિસ જી. રો�ોહિણી કમિશનને, અન્ય પછાત વર્્ગગો
 મુખ્ય સુધારા: (OBC) જાતિ જૂથો�ોને પેટા-વર્ગીકરણનું કામ સોંપવામાં
 સમુદાયો�ોનો�ો સમાવેશ: આ� બિલમાં છત્તીસગઢમાં આ�વ્્યુું હતું, તેણે લગભગ છ વર્્ષ પછી તાજેતરમાં
અનુસૂચિત જનજાતિની યાદીમાં ધનુહર, ધનુવાર, સામાજિક ન્યાય અને સશક્તિકરણ મંત્રાલયને તેનો�ો
કિસાન, સૌ�ૌનરા, સાંવરા અને બિં ઝિયા સમુદાયો�ોનો�ો અહે વાલ સુપરત કર્્યયો છે .
સમાવેશ થાય છે .  2017માં રચાયેલ અને દિલ્હી હાઈકો�ોર્્ટ ના ભૂતપૂર્્વ મુખ્ય
 સમાનાર્થીનો�ો સમાવેશ: આ� બિલ ભારિયા ભૂમિયા
ન્યાયાધીશ જી. રો�ોહિણીની આ�ગેવાની હે ઠળ,
સમુદાયના સમાનાર્થી તરીકે ભુઈંયા, ભુઈયાં અને
કમિશનનો�ો હે તુ વર્્ચસ્વ ધરાવતા OBC જાતિ જૂથો�ોમાં
ભુયન સમુદાયો�ોને ઉમેરે છે .
અનામત અને લાભો�ોની સાંદ્રતાની તપાસ કરવાનો�ો
 દે વનાગરી આ�વૃત્તિઓ��: પાંડો�ો સમુદાયના નામની
હતો�ો.
ત્રણ દેવનાગરી આ�વૃત્તિઓ�� પણ સામેલ છે .
 તેના તારણો�ોના આ�ધારે , કમિશને કે ન્દ્રીય OBC સૂચિ
જન્મ અને મૃત્યુની નોંધણી (RBD) સુધારો�ો બિલ, પરના 2,600થી વધુ જાતિ જૂથો�ોના ભંગાણનું સૂચન
2023 કરવાનું હતું જેથી લાભો�ોના વધુ ન્યાયી પુનઃવિતરણની
ખાતરી કરી શકાય.
 જન્મ અને મૃત્યુની નોંધણી (Registration of Births  જો કે આ� અહે વાલ બહાર આ�વ્્યયો નથી, પરં તુ
and Deaths -RBD) સુધારો�ો બિલ, 2023, ડિજિટલ કમિશનની ભલામણો�ોમાં જ્ઞાતિ જૂથો�ોને વ્યાપક વર્્ગગોમાં
જન્મ પ્રમાણપત્્રરો બનાવવાની દરખાસ્્ત કરે છે જે વર્ગીકૃત કરવાનો�ો સમાવેશ થઈ શકે છે , જેમાં
વિવિધ હે તુઓ�� માટે વ્યાપક દસ્્તતાવેજો તરીકે કામ કરશે. પ્રભાવશાળી જાતિઓ��ને 27% અનામતનો�ો સૌ�ૌથી નાનો�ો
 ઉદ્દેશ્્ય: તેનો�ો હે તુ જન્મ તારીખ અને સ્થળને સાબિત હિસ્્સસો મળ્્યયો છે , અને ઐ�તિહાસિક રીતે હાંસિયામાં
કરવા માટે બહુવિધ દસ્્તતાવેજોની જરૂરિયાતને દૂર ધકે લાયેલા જૂથો�ોને મો�ોટો�ો હિસ્્સસો મળે છે .
કરવાનો�ો છે .
મુખ્ય વિશેષતાઓ��
અધિકૃત ભાષા પર સંસદની સમિતિ
 આ� બિલ જન્મ અને મૃત્યુની નોંધણી અધિનિયમ,
1969માં નોંધપાત્ર સુધારા રજૂ કરે છે .
 તાજેતરમાં, કે ન્દ્રીય મંત્રીએ� રાજભાષા પર સંસદની
 જન્મ અને મૃત્યુની નોંધણી માટે સામાન્ય નિર્દેશો�ો જારી
કરવા માટે ભારતના રજિસ્ટ્રાર-જનરલની નિમણૂકની સમિતિની 38મી બેઠકની અધ્યક્ષતા કરી હતી.
જોગવાઈ કરે છે . અધિકૃત ભાષા પર સંસદની સમિતિ વિશે
 નોંધાયેલ જન્મ અને મૃત્યુનો�ો રાષ્ટ્રીય અને રાજ્ય  રાજભાષા પર સંસદની સમિતિની સ્થાપના 1976માં
સ્્તરનો�ો ડે ટાબેઝ બનાવશે જે અન્ય ડે ટાબેઝને અપડે ટ રાજભાષા અધિનિયમ, 1963ની કલમ 4 હે ઠળ કરવામાં
કરવામાં મદદ કરશે. આ�વી હતી.
13
 અધિનિયમની કલમ 4 કહે છે કે “સત્તાવાર ભાષા પર  ભારતીય નાગરિક સુરક્ષા સંહિતામાં કુલ 533 કલમ
એ�ક સમિતિની રચના કરવામાં આ�વશે, જે રાષ્ટ્રપતિની હશે, જેમાંથી 160 કલમ બદલવામાં આ�વી છે , 9 નવી
પૂર્્વ મંજૂરી સાથે સંસદના કો�ોઈપણ ગૃહમાં રજૂ કરવામાં કલમો�ો ઉમેરવામાં આ�વી છે અને 9 રદ કરવામાં આ�વી છે .
આ�વશે અને બંને ગૃહો�ો દ્વારા પસાર કરવામાં આ�વશે”.  ભારતીય સાક્ષષ્ય અધિનિયમમાં હાલ 166 કલમ છે ,
 1963ના અધિનિયમની જોગવાઈઓ�� હે ઠળ, પેનલ
તેની જગ્્યયાએ� કુલ 170 કલમ હશે. 23 કલમ બદલવામાં
તેનો�ો અહે વાલ રાષ્ટ્રપતિને સુપરત કરે છે , જે “[પછી]
આ�વી છે , 5 રદ કરવામાં આ�વી છે અને નવી એ�ક
સંસદના દરે ક ગૃહ સમક્ષ અહે વાલ મૂકવાનું કારણ
કલમ ઉમેરવામાં આ�વી છે .
બનશે, અને તમામ રાજ્ય સરકારો�ોને મો�ોકલશે”.
 અંગ્રેજો દ્વારા બનાવવામાં આ�વેલા આ� કાયદાઓ��માં
ગૃહમંત્રી અમિત શાહે રજૂ કરે લાં 3 બિલ યુકેની સંસદની માંડીને, ‘જ્યુરી’ અને ‘બેરિસ્ટર’,
‘લાહો�ોર સરકાર’, ‘કો�ોમનવેલ્થ પ્રસ્્તતાવ’, ‘હર મેજેસ્ટી’,
 તાજેતરમાં સંસદ સત્રના અંતિમ દિવસે કે ન્દ્રીય ગૃહમંત્રી ‘લંડન ગેઝેટ’ અને બ્રિટિશ ક્રાઉન જેવા અંગ્રેજોને
અમિત શાહે લો�ોકસભામાં ત્રણ અગત્યનાં બિલ રજૂ લગતા શબ્્દદોનો�ો કુલ 475 જગ્્યયાએ� ઉલ્લેખ હતો�ો, જે
કર્્યાાં. તમામ હટાવી દેવામાં આ�વ્યા છે .
 આ� બિલ ભારતની ‘ક્રિમિનલ જસ્ટિસ સિસ્ટમ’માં
મો�ોટાપાયે ફે રફારો�ો લાવવામાં મદદરૂપ થશે. અત્યાર
કે રલમ
સુધી ગુનાઓ�� અને ન્યાય માટે જે IPC, CrpC અને
એ�વિડન્સ એ�ક્ટ ઉપયો�ોગમાં લેવામાં આ�વતા હતા, તે
હવે બદલાય રહ્યા છે .  તાજેતરમાં કે રળ વિધાનસભાએ� બંધારણ અને
 કે ન્દ્રીય ગૃહમંત્રીએ� ત્રણ બિલ રજૂ કર્્યાાં હતાં- 1) સત્તાવાર રે કો�ોર્્ડ બંનેમાં રાજ્યનું નામ “કે રલમ”
ભારતીય ન્યાય સંહિતા- 2023, 2) ભારતીય નાગરિક રાખવાનો�ો ઠરાવ પસાર કર્્યયો છે .
સુરક્ષા સંહિતા- 2023 અને 3) ભારતીય સાક્ષષ્ય  રાજ્યને અંગ્રેજીમાં “કે રળ” તરીકે ઓ��ળખવામાં આ�વે
અધિનિયમ- 2023. આ� ત્રણેય બિલ અનુક્રમે ઇન્ડિયન છે , મલયાલમમાં નામ “કે રલમ” છે . ઠરાવનો�ો હે તુ
પીનલ કો�ોડ- 1860, ક્રિમિનલ પ્્રરોસીજર કો�ોડ- 1898 અંગ્રેજી અને મલયાલમ નામો�ોને સંરેખિત કરવાનો�ો છે .
અને એ�વિડન્સ એ�ક્ટ- 1872નું સ્થાન લેશે.
 ‘કે રળ’ શબ્દ પ્રાચીન ગ્રંથો�ોમાં ઉદ્દભવે છે , અને ‘કે રલમ’
 આ� ત્રણેય બિલ દં ડ વિધાન પ્રક્રિયાના મૂળભૂત
મૂળ મલયાલમ ઉચ્ચારનું નજીકનું પ્રતિબિં બ માનવામાં
કાયદાઓ��માં બદલાવ લાવશે. હાલ જે ત્રણ કાયદાઓ��
આ�વે છે .
અમલમાં છે એ� અંગ્રેજ શાસન દરમિયાન અંગ્રેજોની
 અશો�ોકનો�ો શિલાલેખ:
સંસદમાં બનાવવામાં આ�વ્યા હતા, જેનો�ો ઉદ્દે શ્્ય
ન્યાયનો�ો નહીીં પણ સજા આ�પવાનો�ો હતો�ો. પરં તુ આ�  આ� પ્રદેશનો�ો સૌ�ૌથી પહે લો�ો ઐ�તિહાસિક સંદર્્ભ
નવા કાયદાઓ��માં ભારતના નાગરિકો�ોને બંધારણ દ્વારા ઇ.સ. પૂર્વે 257ના સમ્રાટ અશો�ોકના શિલાલેખ-2માં
જે અધિકાર મળ્યા છે તેની સુરક્ષા કરવાનો�ો મૂળ ઉદ્દે શ્્ય છે , જ્્યાાં સ્થાનિક શાસકનો�ો ઉલ્લેખ
હશે. “Keralaputra” તરીકે થાય છે , જેનો�ો અર્્થ
 અગાઉના કાયદા શાસનને ધ્યાનમાં રાખીને ઘડવામાં “કે રળનો�ો પુત્ર” અથવા “ચેરનો�ો પુત્ર”, જ્્યાાં ચેર
આ�વ્યા હતા, જેમાં પહે લાં રાજદ્્રરોહની કલમો�ો આ�વતી રાજવંશનો�ો ઉલ્લેખ કરે છે .
અને પછી માનવવધની, પણ નવા કાયદાઓ��માં
 મલયાલમ-ભાષી લો�ોકો�ોની એ�કતા:
બાળકો�ો અને મહિલાઓ�� સાથે થતા ગુનાઓ�� અને
 1920ના દાયકામાં આ�ઈક્યા કે રળ ચળવળ
માનવવધ વગેરેને કે ન્દદ્રમાં રાખવામાં આ�વ્યા છે .
 હાલ IPCમાં કુલ 511 ધારાઓ�� છે , પરં તુ નવા ભારતીય દરમિયાન તમામ મલયાલમ-ભાષી સમુદાયો�ો માટે
ન્યાય સંહિતામાં 356 ધારાઓ�� જ હશે. 8 નવી ધારાઓ�� સંયુક્ત પ્રદેશની માંગને વેગ મળ્્યયો. આ� ચળવળનો�ો
ઉમેરવામાં આ�વશે અને 22 રદ કરી દેવામાં આ�વશે. હે તુ મલબાર, કો�ોચી અને ત્રાવણકો�ોરના પ્રદેશો�ોને
175માં બદલાવ કરવામાં આ�વી રહ્યા છે . એ�ક જ પ્રદેશમાં એ�કીકૃત કરવાનો�ો હતો�ો.
14
સેન્ટટ્રલ ગૂડ્્સ એ�ન્ડ સર્્વવિ સ ટે ક્સ (સુધારા) બિલ, વન નેશન-વન ઇલેક્શન

2023 અને ઇન્ટિગ્રેટેડ ગૂડ્્સ એ�ન્ડ સર્્વવિ સ ટે ક્સ
(સુધારા) બિલ, 2023ને મંજૂરી  તાજેતરમાં કે ન્દદ્ર સરકારે વન નેશન-વન ઈલેક્શન
એ�ટલે કે એ�ક દેશ એ�ક ચૂંટણીને લઈને મો�ોટં ુ પગલું ભર્્યુું
 રાષ્ટ્રપતિ દ્્રરોપદી મુર્્મમૂએ� આ�જે સેન્ટટ્રલ ગૂડ્્સ એ�ન્ડ
છે . કે ન્દદ્ર સરકારે આ� અંગે એ�ક સમિતિની રચના
સર્્વવિસ ટે ક્સ (સુધારા) બિલ, 2023 અને ઇન્ટિગ્રેટે ડ
ગૂડ્્સ એ�ન્ડ સર્્વવિસ ટે ક્સ (સુધારા) બિલ, 2023ને કરવાનો�ો નિર્્ણય લીધો�ો છે . પૂર્્વ રાષ્ટ્રપતિ રામનાથ
મંજૂરી આ�પી છે . કો�ોવિં દ આ� સમિતિનું નેતૃત્વ કરશે.
 આ� બંને બિલ તાજેતરમાં સંસદ દ્વારા પસાર કરવામાં સમિતિનું શું કામ હશે?
આ�વ્યા હતા.  સરકારે ‘એ�ક દેશ એ�ક ચૂંટણી‘ની શક્યતાઓ�� શો�ોધવા
 આ� બંને બિલ 2017નાં કાયદાનાં સુધારા અંગેના છે . માટે પૂર્્વ રાષ્ટ્રપતિ રામનાથ કો�ોવિં દના નેતૃત્વમાં આ�
 સેન્ટટ્રલ ગુડ્્સ એ�ન્ડ સર્્વવિસ ટે ક્સ બિલ, 2023
સમિતિની રચના કરી છે .
ઓ��નલાઇન ગેમિંગ, ઓ��નલાઇન મની ગેમિંગ અને
વર્ચ્યુઅલ ડિજિટલ એ�સેટ્્સને લગતા છે .  પેનલના સભ્્યયો અંગેની સૂચના પછીથી જારી કરવામાં
આ�વશે.
નવમી કો�ોમનવેલ્થ પાર્્લલામેન્ટરી એ�સો�ોસિએ�શન ખાસ સત્રમાં બિલ
 અંદાજ છે કે કે ન્દદ્ર સરકાર 18 થી 22 સપ્ટે મ્બર દરમિયાન
 તાજેતરમાં નવમી કો�ોમનવેલ્થ પાર્્લલામેન્ટરી યો�ોજાનાર સંસદના વિશેષ સત્ર દરમિયાન ‘એ�ક રાષ્ટ્ર,
એ�સો�ોસિએ�શન (CPA) ઈન્ડિયા રિજન કો�ોન્ફરન્સ
એ�ક ચૂંટણી‘ બિલ રજૂ કરી શકે છે .
ભારતના ઉદયપુરમાં આ�યો�ોજિત કરવામાં આ�વી હતી
અને તેનું ઉદ્દઘાટન લો�ોકસભા અધ્યક્ષ દ્વારા કરવામાં  સંસદનું ચો�ોમાસુ સત્ર 11 ઓ��ગસ્ટના રો�ોજ સમાપ્ત થયું. જે
આ�વ્્યુું હતું. બાદ હવે વિશેષ સત્ર બો�ોલાવવામાં આ�વ્્યુું છે .
 વિદાય સત્ર દરમિયાન તેમના સંબો�ોધનમાં, લો�ોકસભા  આ� વિશેષ સત્રમાં 5 બેઠકો�ો યો�ોજાશે જેના માટે એ�વું
અધ્યક્ષે દેશના વર્્તમાન સમય અને જરૂરિયાતો�ોને અનુમાન લગાવવામાં આ�વી રહ્્યુું છે કે સત્રની શરૂઆ�ત
અનુરૂપ જૂના કાયદાઓ��ને અદ્યતન કરવાના મહત્વ જુના સંસદ ભવનથી થશે અને સત્રની પુર્્ણણાહુતી નવા
પર ભાર મૂક્્યયો હતો�ો.
સંસદ ભવનમાં થશે.
 તેમણે વર્્તમાન અને ભવિષ્યના પડકારો�ોને સંબો�ોધવા
માટે સંપૂર્્ણ ચર્્ચચાઓ�� અને વિચારણાઓ��ને સક્ષમ
કરવામાં ધારાસભાઓ��ની ભૂમિકા પર પ્રકાશ પાડ્્યયો નેશનલ ઇ-વિધાન એ�પ્લિકે શન (NeVA)
હતો�ો.
 તેમણે વિધાનસભાઓ��માં ગરિમા અને શિષ્ટાચારમાં  તાજેતરમાં રાષ્ટ્રપતિ દ્્રરૌપદી મુર્્મમુએ� ગાંધીનગરમાં
ઘટાડા અંગે ચિં તા વ્યક્ત કરી અને લો�ોકો�ોના જીવનમાં ગુજરાત વિધાનસભાના નેશનલ ઇ-વિધાન
સુધારો�ો લાવવામાં ધારાસભ્્યયોના વર્્તનના મહત્વ પર
એ�પ્લિકે શન (NeVA) ડિજિટલ હાઉસ પ્્રરોજેક્ટનું
ભાર મૂક્્યયો હતો�ો.
 પરિષદમાં 23 રાજ્્યયો અને કે ન્દદ્રશાસિત પ્રદેશો�ોના ઉદ્દઘાટન કર્્યુું.
પ્રિસાઇડિંગ ઓ��ફિસરો�ો તેમજ સંસદના સભ્્યયો અને  ગુજરાતના રાજ્યપાલ આ�ચાર્્ય દેવવ્રત અને મુખ્યમંત્રી
રાજસ્થાનની વિધાનસભાના સભ્્યયોને એ�કસાથે ભૂપેન્દદ્રભાઈ પટે લની વિશિષ્ટ ઉપસ્થિતિ દ્વારા લો�ોકાર્્પણ
લાવવામાં આ�વ્યા હતા. સમારો�ોહ યો�ોજાયો�ો હતો�ો.
 ચર્્ચચાઓ�� સંસદીય લો�ોકશાહીના વિવિધ પાસાઓ�� અને  આ� પ્રયાસ વડા પ્રધાન નરે ન્દદ્ર મો�ોદીના ‘એ�ક રાષ્ટ્ર, એ�ક
સામાજિક પડકારો�ોને સંબો�ોધવા અને લો�ોકશાહી મૂલ્્યયોને
એ�પ્લિકે શન’ના સ્વપ્નદ્રષ્ટા ખ્યાલમાંથી પ્રેરણા લે છે
પ્્રરોત્સાહન આ�પવા વિધાનસભાઓ��ની અસરકારક
કામગીરીની જરૂરિયાત પર કે ન્દ્રિત હતી. અને સંપૂર્્ણ પેપરલેસ એ�સેમ્બલી પ્રક્રિયાને હાંસલ
કરવા તરફ નોંધપાત્ર તબક્્કકો દર્્શશાવે છે .
15
NeVA પ્્રરોજેક્ટ  આ� વિશ્્લલેષણ લો�ોકસભા અને રાજ્યસભા બંનેમાંથી

 રાષ્ટ્રીય ઇ-વિધાન એ�પ્લિકે શન (NeVA), યુનિકો�ોડ- 763 વર્્તમાન સાંસદો�ોના સ્વ-સો�ોગંદનામા પર આ�ધારિત
સુસંગત સો�ોફ્ટવેર, નાગરિકો�ો અને વિધાનસભાના છે .
સભ્્યયો બંને માટે તમામ કાયદાકીય કાર્્ય અને ડે ટા  આ� અભ્યાસમાં વિવિધ રાજ્્યયો અને રાજકીય પક્્ષષો
ઓ��નલાઈન ઉપલબ્ધ કરાવવાના પ્રાથમિક ધ્યેય સાથે વચ્ચે ગુનાહિત કે સો�ો અને સરે રાશ અસ્કયામતો�ોના
કે ન્દ્રીય સંસદીય બાબતો�ોના મંત્રાલય દ્વારા વ્યાપમાં વિવિધતાને પણ પ્રકાશિત કરવામાં આ�વી છે ,
વિકસાવવામાં આ�વ્્યુું છે . જેમાં તેલંગાણામાં સાંસદ દીઠ સૌ�ૌથી વધુ સરે રાશ
 NeVA એ� વપરાશકર્્તતા-મૈત્રીપૂર્્ણ વેબસાઇટ અને સંપત્તિ છે અને લક્ષદ્વીપ સૌ�ૌથી ઓ��છી છે .
મો�ોબાઇલ એ�પ્લિકે શનનો�ો સમાવેશ કરે છે , જે પ્રશ્્નનોની
સૂચિ, વ્યવસાયિક એ�જન્ડા અને અહે વાલો�ો સહિત નેશનલ જ્યુડિશિયલ ડે ટા ગ્રીડ (NJDG) પો�ોર્્ટ લ
દસ્્તતાવેજોની પુષ્કળ પહોંચને સરળ બનાવે છે .
 અત્યાર સુધીમાં, 21 રાજ્ય વિધાનસભાઓ��એ�  તાજેતરમાં ભારતના ચીફ જસ્ટિસે નેશનલ
NeVAના અમલીકરણ માટે ઔ��પચારિક રીતે સમજૂતી જ્યુડિશિયલ ડે ટા ગ્રીડ (NJDG) પર સુપ્રીમ કો�ોર્્ટ ને
કરાર (MoU) પર હસ્્તતાક્ષર કર્્યયા છે . ઓ��પન કો�ોર્્ટ માં ઓ��નબો�ોર્્ડ કરવાની જાહે રાત કરી હતી.
 પ્રભાવશાળી રીતે, આ� પ્્રરોજેક્ટને 17 વિધાનસભાઓ��
નેશનલ જ્યુડિશિયલ ડે ટા ગ્રીડ (NJDG) પો�ોર્્ટલ વિશે
માટે મંજૂરી આ�પવામાં આ�વી છે , તેના અમલીકરણ
 NJDG પો�ોર્્ટ લ દેશભરની લંબાઇ અને પહો�ોળાઈમાં
માટે ભંડો�ોળની સરળતાથી ફાળવણી કરવામાં આ�વી છે .
અદાલતો�ો દ્વારા સ્થાપિત, પડતર અને નિકાલ કરાયેલા
 આ� પૈકી, નવ વિધાનસભાઓ�� પહે લાથી જ સંપૂર્્ણ
કે સો�ો સંબંધિત ડે ટાનો�ો રાષ્ટ્રીય ભંડાર છે .
ડિજિટલ અને પેપરલેસ મો�ોડમાં પરિવર્્તતિત થઈ ચૂકી છે ,
 આ� પો�ોર્્ટ લમાં, વ્યક્તિ કે સ-સંબંધિત માહિતી, સંસ્થા,
જે NeVA પ્લેટફો�ોર્્મ પર તેમના તમામ કાયદાકીય
પેન્ડન્સી અને કે સો�ોનો�ો નિકાલ, કે સના પ્રકારો�ો અને
કારો�ોબાર એ�ન્ડ-ટુ-એ�ન્ડ સક્રિયપણે ચલાવે છે .
ભારતની સર્્વવોચ્ચ અદાલતના વર્્ષ મુજબના વિભાજન
એ�ક રાષ્ટ્ર, એ�ક એ�પ્લિકે શન વિશે
જેવા આં�ંકડાઓ�� મેળવી શકે છે .
 NeVAનો�ો મુખ્ય ખ્યાલ વડાપ્રધાન મો�ોદીના ‘એ�ક રાષ્ટ્ર,
 તે ઈ-કો�ોર્્ટ પ્્રરોજેક્ટ હે ઠળ ઓ��નલાઈન પ્લેટફો�ોર્્મ તરીકે
એ�ક એ�પ્લિકે શન’ના વિઝન સાથે સંપૂર્્ણ રીતે
બનાવવામાં આ�વેલ 18,735 જિલ્લા અને ગૌ�ૌણ
સંરેખિત છે .
 આ� વિઝનનો�ો હે તુ ‘ક્લાઉડ ફર્સસ્ટ’ અને ‘મો�ોબાઇલ ફર્સસ્ટ’ અદાલતો�ો અને ઉચ્ચ અદાલતો�ોના આ�દેશો�ો, ચુકાદાઓ��
અભિગમને પ્રાથમિકતા આ�પવાનો�ો છે , જેમાં સભ્્યયોને અને કે સની વિગતો�ોનો�ો ડે ટાબેઝ છે .
પ્રથમ સેવા આ�પવા પર પ્રાથમિક ધ્યાન આ�પવામાં  તેને નેશનલ ઇન્્ફફોર્મેટિક્સ સેન્ટર (NIC) દ્વારા
આ�વે છે . કો�ોમ્પ્યુટર સેલની ઇન-હાઉસ સો�ોફ્ટવેર ડે વલપમેન્ટ
 વડા પ્રધાન મો�ોદીએ� શરૂઆ�તમાં નવેમ્બર 2021માં ‘વન ટીમ, ઇન્ટરે ક્ટિવ ઇન્ટરફે સ અને એ�નાલિટિક્સ
નેશન, વન લેજિસ્્લલેટિવ પ્લેટફો�ોર્્મ’ના વિચારનો�ો ડે શબો�ોર્્ડ સાથે રજિસ્ટ્રી સાથે ગાઢ સંકલનમાં
પ્રસ્્તતાવ મૂક્્યયો હતો�ો, સમગ્ર દેશમાં સીમલેસ ડિજિટલ વિકસાવવામાં આ�વ્્યુું છે .
એ�કીકરણની જરૂરિયાત પર ભાર મૂક્્યયો હતો�ો.
જન્મ પ્રમાણપત્ર
રાજકારણનું અપરાધીકરણ
 તાજેતરમાં કે ન્દ્રીય ગૃહ મંત્રાલયે આ�વશ્્યક સેવાઓ��
 એ�સો�ોસિએ�શન ફો�ોર ડે મો�ોક્રેટિક રિફો�ોર્મમ્સ (ADR) અને માટે જન્મ પ્રમાણપત્્રરોના ઉપયો�ોગમાં એ�ક નોંધપાત્ર
નેશનલ ઇલેક્શન વો�ોચ (NEW) દ્વારા હાથ ધરવામાં ફે રફારનું અનાવરણ કર્્યુું છે , જે 1 ઓ��ક્્ટટોબર, 2023
આ�વેલા અભ્યાસ દર્્શશાવે છે કે ભારતમાં આ�શરે 40% થી અમલમાં આ�વશે.
વર્્તમાન સંસદ સભ્્યયો (સાંસદો�ો) તેમની સામે ફો�ોજદારી  આ� ફે રફારો�ો, જન્મ અને મૃત્યુની નોંધણી (સુધારા)
કે સ નોંધાયેલા છે , જેમાં 25% ગંભીર ગુનાહિત અધિનિયમ, 2023 દ્વારા સંચાલિત છે . જાહે ર સેવા
આ�રો�ોપો�ોનો�ો સામનો�ો કરી રહ્યા છે . જેમ કે હત્યા, હત્યાનો�ો વિતરણની કાર્્યક્ષમતા અને પારદર્્શશિતા વધારવા માટે
પ્રયાસ, અપહરણ અને મહિલાઓ�� સામેના ગુનાઓ��. રચાયેલ છે .
16
ગુજરાત પબ્્લલિક યુનિવર્્સસિટીઝ વિધેયક 2023

સંવિધાન સદન
 તાજેતરમાં ગુજરાત પબ્્લલિક યુનિવર્્સસિટીઝ વિધેયક

 તાજેતરમાં વડાપ્રધાન નરે ન્દદ્ર મો�ોદીએ� જૂના સંસદ
2023 વિધાનસભામાં પસાર કરવામાં આ�વ્્યુું હતું.
ભવન માટે ‘સંવિધાન સદન’ અથવા ‘બંધારણ ગૃહ’
એ�ક્ટની મહત્વની જોગવાઈ
તરીકે નવા નામનું અનાવરણ કર્્યુું, જે ભારતના
 યુનિવર્્સસિટીના કુલપતિની ટર્્મ પાંચ વર્્ષની રહે શે.
લો�ોકતાંત્રિક વારસાને સુરક્ષિત રાખવાના સમર્્પણને
 એ�ક ટર્્મ પૂર્્ણ થયા બાદ અન્ય યુનિવર્્સસિટીના કુલપતિ
દર્્શશાવે છે .
તરીકે પાંચ વર્્ષ ફરી વખત નિમણૂંક કરી શકાશે.
 સંસદ ભવન એ� ભારતની સંસદીય બેઠક છે , જે
 યુનિવર્્સસિટીના સંચાલન અને વ્યવસ્થાપન માટે બો�ોર્્ડ
ઓ��ફ મેનેજમેન્ટ, એ�ક્્ઝઝિક્યુટિવ કાઉન્સિલ અને લો�ોકસભા (નીચલું ગૃહ) અને રાજ્યસભા (ઉપલું ગૃહ)
એ�કે ડમિક કાઉન્સિલ મહત્વની ભૂમિકા ભજવશે. નું ઘર છે .
 આ� એ�ક્ટ દ્રારા 11 યુનિવર્્સસિટીમાં પ્રવેશ, અભ્યાસ અને ઐ�તિહાસિક પાસાઓ��
પરીક્ષા પદ્ધતિમાં એ�કસુત્રતા આ�વશે.  શિલાન્યાસ:
 રાજ્યની 10 પબ્્લલિક યુનિવર્્સસિ ટીઓ��માં ચાન્સેલર પદે  12 ફે બ્રુઆ�રી, 1921ના રો�ોજ ડ્યુક ઓ��ફ કનો�ોટ દ્વારા
મહામહિમ રાજ્યપાલ રહે શે: શિલાન્યાસ કરવામાં આ�વ્્યયો હતો�ો.

 વડો�ોદરાની એ�મએ�સ યુનિવર્્સસિટીમાં ચાન્સેલર  આ�ર્્કકિટે ક્ટ:
અને બો�ોર્્ડ ઓ��ફ મેનેજમેન્ટના ચેરપર્્સન પદે  આ�ર્્કકિટે ક્્ટ્્સ, સર એ�ડવિન લ્યુટિયન્સ અને સર
શુભાંગીની રાજે ગાયકવાડ સ્થાન શો�ોભાવશે. હર્્બર્્ટ બેકરે , બિલ્્ડિિંગની ડિઝાઇનમાં ભારતીય
રૂપરે ખાઓ�� અને શૈલીઓ��નો�ો સમાવેશ કર્્યયો.
NavIC  ઉદ્દઘાટન:
 ઈમારતનું ઉદ્દઘાટન 18 જાન્યુઆ�રી, 1927ના રો�ોજ
 ભારત સરકારે સ્માર્્ટ ફો�ોન માટે ભારતની હો�ોમગ્્રરોન ભારતના તત્કાલીન વાઈસરો�ોય લો�ોર્્ડ ઈર્્વવિન દ્વારા
નેવિગેશન સિસ્ટમ, NavIC સાથે સંકલન કરવું કરવામાં આ�વ્્યુું હતું. તેમાં શરૂઆ�તમાં ઈમ્પિરિયલ
ફરજિયાત બનાવવાના તેના ઇરાદાની જાહે રાત કરી છે . લેજિસ્્લલેટિવ કાઉન્સિલ રાખવામાં આ�વી હતી.
 ઉપકરણો�ોએ� કાં તો�ો NavIC-સંચાલિત ચિપ્્સ માટે  ભારતની બંધારણ સભાએ� સ્વતંત્રતા પછી
સમર્્થન પ્રદાન કરવું જોઈએ� અથવા NavIC
નિયંત્રણ મેળવ્્યુું, અને તે 1950માં ભારતની સંસદ
ચિપસેટ્્સનો�ો ઉપયો�ોગ કરવો�ો જોઈએ�.
બની.
 5G ફો�ોન્સ માટે , 1 જાન્યુઆ�રી, 2025 સુધીમાં ફરજિયાત
 સુપ્રીમ કો�ોર્્ટનું ભૂતપૂર્્વ ઘર:
NavIC સપો�ોર્્ટ આ�વશ્્યક છે , જ્યારે L1 બેન્ડમાં કાર્્યરત
 સંસદ ભવનમાં ચેમ્બર ઓ��ફ પ્રિન્સનો�ો ઉપયો�ોગ
અન્ય તમામ ફો�ોન, હાલમાં ગ્લોબલ પો�ોઝિશનિંગ
સિસ્ટમ (GPS)નો�ો ઉપયો�ોગ કરે છે , તેણે ડિસેમ્બર આ�ઝાદી પહે લા ફે ડરલ કો�ોર્્ટ ઓ��ફ ઇન્ડિયા દ્વારા
2025 સુધીમાં ફરજિયાત NavIC સપો�ોર્્ટ પ્રદાન કરવો�ો પણ કરવામાં આ�વતો�ો હતો�ો. ત્યારપછી, કો�ોર્્ટ તેના
આ�વશ્્યક છે . પો�ોતાના બિલ્ડડીંગમાં ગઈ તે પહે લા તેણે દસ વર્્ષથી
 એ�પલ તેના કે ટલાક નવા લો�ોન્્ચ થયેલા iPhone 15 વધુ સમય સુધી સુપ્રીમ કો�ોર્્ટ ના સ્થાન તરીકે સેવા
મો�ોડલ્સમાં NavICને ટે કો�ો આ�પવા સંમત થયા પછી આ� આ�પી હતી.
પગલું આ�વ્્યુું છે . જ્યારે NavICને મો�ોબાઇલ ઉપકરણો�ોમાં
ઉપયો�ોગ માટે પ્્રરોત્સાહિત કરવામાં આ�વશે, તે એ�કમાત્ર મહિલા અનામત બિલ
ફરજિયાત નેવિગેશન સિસ્ટમ હશે નહીીં, કારણ કે ખર્્ચ
અને પ્રદર્્શન સ્પર્્ધધાત્મકતાને પણ ધ્યાનમાં લેવામાં
 તાજેતરમાં કે ન્દ્રીય કે બિનેટે મહિલા આ�રક્ષણ બિલને
આ�વશે.
મંજૂરી આ�પીને એ�ક ઐ�તિહાસિક પગલું ભર્્યુું છે , આ�
 NavIC એ� GPS માટે ભારતનો�ો સ્વદેશી વિકલ્પ છે
અને હાલમાં ભ્રમણકક્ષામાં સાત ઉપગ્રહો�ો ધરાવે છે , બિલ એ�વું ફરજિયાત બનાવે છે કે લો�ોકસભા અને
ભવિષ્યમાં 12 સુધી વિસ્્તરણ કરવાની યો�ોજના ધરાવે છે . રાજ્યની વિધાનસભાઓ��માં એ�ક તૃતીયાંશ બેઠકો�ો
મહિલા ઉમેદવારો�ો માટે અનામત રહે શે.
17
 આ� જોગવાઈનો�ો ઉદ્દે શ્્ય લિંગ સમાનતાને પ્્રરોત્સાહન

પ્્રરોટે ક્શન ઓ��ફ ચિલ્ડડ્રન ફ્્રરોમ સેક્સ્યુઅલ
આ�પવાનો�ો અને ભારતના વિધાનસભા સંસ્થાઓ��માં
ઓ��ફે ન્સિસ (POCSO) એ�ક્ટ
મહિલાઓ��નું પ્રતિનિધિત્વ વધારવાનો�ો છે .
 નિષ્પક્ષતા અને સમાન વિતરણની ખાતરી કરવા માટે ,
 તાજેતરમાં કાયદા પંચે ‘પ્્રરોટે ક્શન ઓ��ફ ચિલ્ડડ્રન ફ્્રરોમ
દરે ક સામાન્ય ચૂંટણી પછી અનામત બેઠકો�ો ફે રવવામાં
સેક્સ્યુઅલ ઓ��ફે ન્સિસ (POCSO) એ�ક્ટ, 2012
આ�વશે.
હે ઠળ સંમતિની ઉંમર’ શીર્્ષક ધરાવતો�ો એ�ક અહે વાલ
 આ� પદ્ધતિ ચો�ોક્કસ રાજકીય પક્્ષષો અથવા વ્યક્તિઓ��
રજૂ કર્્યયો છે .
દ્વારા અનામત બેઠકો�ોના ઈજારાને અટકાવે છે .
 આ� અહે વાલમાં કાયદા પંચે સંમતિની વય ઘટાડવાનો�ો
 આ� બિલ અનુસૂચિત જાતિ (SC), અનુસૂચિત જનજાતિ
(ST) અને એંગ્લો-ઇન્ડિયન્સ માટે 33 ટકા ક્્વવોટાની ઇનકાર કર્્યયો છે કારણ કે તેની સીધી અને નકારાત્મક
અંદર પેટા-અનામતનો�ો પણ પ્રસ્્તતાવ મૂકે છે . અસર બાળ લગ્ન અને બાળ તસ્કરી સામેની લડત પર
 આ� પેટા-આ�રક્ષણ આં�ંતરવિભાગીય અસમાનતાઓ��ને પડશે.
સંબો�ોધવા અને રાજકીય પ્રતિનિધિત્વમાં વિવિધતાને  સંમતિની ઉંમર એ�ટલે કો�ોઈ વ્યક્તિને લગ્ન અથવા
પ્્રરોત્સાહન આ�પવાના મહત્વને ઓ��ળખે છે . જાતીય સંભો�ોગ માટે સંમત થવા માટે કાયદેસર રીતે
સક્ષમ ગણવામાં આ�વતી હો�ોય તે ઉંમર, જે હાલમાં
મણિપુર સરકારે પહાડી જિલ્લાઓ��માં AFSPAને 6 પો�ોક્્સસો એ�ક્ટ, 2012 હે ઠળ 18 વર્્ષ છે .
મહિના માટે લંબાવ્્યયો  POCSO એ�ક્ટની કલમ 4 અને 8 હે ઠળ, 18 વર્્ષથી
ઓ��છી ઉંમરના કો�ોઈપણ વ્યક્તિ પર બળજબરીથી
 તાજેતરમાં મણિપુર સરકારે વંશીય હિં સા અને વિદ્્રરોહી જાતીય હુમલો�ો અને જાતીય હુમલો�ો કરવા માટે અનુક્રમે
પ્રવૃત્તિઓ��માં વધારાને કારણે ઇમ્્ફફાલ ખીણના કે ટલાક ઓ��છામાં ઓ��છા 10 વર્્ષ અને ત્રણ વર્્ષની કે દની સજા
વિસ્્તતારો�ોને બાદ કરતાં રાજ્યમાં આ�ર્્મ્્ડ ફો�ોર્્સસિસ કરે છે .
(સ્પેશિયલ પાવર્્સ) એ�ક્ટ (AFSPA)ના અમલને સમગ્ર  જોકે તેનો�ો ઉપયો�ોગ અમુક પરિવારો�ો દ્વારા કિશો�ોરવયના
રાજ્યમાં વધારાના છ મહિના માટે લંબાવવાનો�ો નિર્્ણય સંમતિપૂર્્ણ સંબંધો�ોને ગુનાહિત બનાવવા માટે કરવામાં
લીધો�ો છે . આ�વે છે , જેથી ન્યાયતંત્ર પરનો�ો ભાર વધે છે .
ઈ-કેબિનેટ સિસ્ટમ FRIની ઓ��નલાઈન નોંધણી
 તાજેતરમાં ત્રિપુરાના મુખ્યમંત્રીએ� ડિજિટલ

 તાજેતરમાં ભારતના 22મા કાયદા પંચે એ�ક અહે વાલ
ઈન્ફ્રાસ્ટ્રક્ચર ડે વલપમેન્ટ અને સરકારી સેવાઓ�� અને
સુપરત કર્્યયો હતો�ો જે FRI (પ્રથમ માહિતી અહે વાલો�ો)ની
માહિતીના ડિજિટાઈઝે શનને પ્્રરોત્સાહન આ�પવા માટે
ઓ��નલાઈન નોંધણી માટે પરવાનગી આ�પવા માટે
અગરતલા ખાતે ઈ-કે બિનેટ સિસ્ટમ શરૂ કરી હતી.
ફો�ોજદારી કાર્્યવાહી સંહિતા, 1973 (CrPC)ની કલમ
ઈ-કે બિનેટ સિસ્ટમ વિશે
154માં સુધારો�ો કરવાનું સૂચન કરે છે .
 ઈ-કે બિનેટ એ� રાજ્ય સરકારો�ો માટે કે બિનેટ બેઠકો�ો
 ભલામણો�ો:
ઈલેક્્ટ્રરોનિક અને ઓ��નલાઈન મો�ોડમાં કરવા માટે એ�ક
શક્તિશાળી સો�ોફ્ટવેર પો�ોર્્ટ લ છે .  કાયદા પંચે તબક્કાવાર રીતે e-FIRની નોંધણીને
 તે નેશનલ ઇન્્ફફોર્મેશન સેન્ટર (NIC), ઇલેક્્ટ્રરોનિક્સ સક્ષમ કરવાની ભલામણ કરી છે , જેમાં મહત્તમ
અને IT મંત્રાલય (MeitY) દ્વારા વિકસાવવામાં આ�વ્્યુું છે . ત્રણ વર્્ષ સુધીની જેલની સજા થઈ શકે તેવા
 ત્રિપુરા ઉત્તરાખંડ, ઉત્તર પ્રદેશ અને અરુણાચલ પ્રદેશ ગુનાઓ��થી શરૂ થાય છે .
પછી ઈ-કે બિનેટ સિસ્ટમ દાખલ કરનાર ચો�ોથું રાજ્ય  તમામ નો�ોન-કો�ોગ્નિઝે બલ ગુનાઓ�� માટે
—અને ઉત્તરપૂર્્વમાં બીજું રાજ્ય બન્્યુું છે . ઈ-ફરિયાદને મંજૂરી આ�પવી.
18
 RTI એ� બંધારણના અનુચ્છે દ-19 હે ઠળ મૂળભૂત

વસવાટ અધિકારો�ો (Habitat rights)
અધિકારો�ોનો�ો એ�ક ભાગ છે . અનુચ્છે દ-19 સ્પષ્ટ કરે છે
કે દરે ક નાગરિકને વાણી અને અભિવ્યક્તિની
 તાજેતરમાં છત્તીસગઢમાં સંવેદનશીલ આ�દિવાસી જૂથ
સ્વતંત્રતા છે .
(Vulnerable Tribal Group -PVTG) બૈગાને
વસવાટના અધિકારો�ો આ�પવામાં આ�વ્યા છે , જે  કો�ોઈપણ વ્યક્તિ જે ભારતનો�ો નાગરિક છે અથવા
રાજ્યમાં આ�વા અધિકારો�ો મેળવનાર બીજા PVTG ભારતના બિન-નિવાસી (NRI) છે , તે RTI ફાઇલ કરી
બન્યા છે . શકે છે .
 ભારતમાં 75 PVTGs માંથી માત્ર ત્રણને જ વસવાટના  RTI (સુધારા) અધિનિયમ 2019 મુજબ, કે ન્દદ્ર સરકાર
અધિકારો�ો પ્રાપ્ત થયા છે , જેમાં મધ્ય પ્રદેશમાં ભરિયા મુખ્ય માહિતી કમિશનર (CIC) અને માહિતી કમિશનરો�ો
PVTG, કમર જનજાતિ અને હવે છત્તીસગઢમાં બૈગા (ICs) માટે ના કાર્્યકાળને સૂચિત કરશે.
જનજાતિનો�ો સમાવેશ કરવામાં આ�વ્્યયો છે .  એ� જ રીતે, કે ન્દદ્ર અને રાજ્ય CIC અને ICsના પગાર,
 PVTGs એ� ભારતમાં અનુસૂચિત જનજાતિનું પેટા- ભથ્્થથાાં અને સેવાના અન્ય નિયમો�ો અને શરતો�ો કે ન્દદ્ર
વર્ગીકરણ છે . સરકાર દ્વારા નક્કી કરવામાં આ�વશે.
 તેઓ�� નિયમિત અનુસૂચિત જનજાતિ કરતાં વધુ
સંવેદનશીલ માનવામાં આ�વે છે .
બાળ લગ્ન પ્રતિબંધ સુધારો�ો અથવા PCMA બિલ
2021
માનસિક સ્વાસ્થ્યને સાર્્વત્રિક માનવ અધિકાર
(UHR)
 તાજેતરમાં બાળ લગ્ન પ્રતિબંધ સુધારો�ો અથવા PCMA
 તાજેતરમાં WHO દ્વારા માનસિક સ્વાસ્થ્યને સાર્્વત્રિક બિલ 2021ની તપાસ કરતી સંસદીય પેનલને વધુ એ�ક
માનવ અધિકાર (UHR) તરીકે સ્થાપિત કરવાની વિસ્્તરણ મળ્્યુું.
હિમાયત કરવામાં આ�વી છે .  PCMA બિલ 2021 લો�ોકસભામાં રજૂ કરવામાં આ�વ્્યુું
 વિશ્વ માનસિક સ્વાસ્થ્ય દિવસ WHOએ� તેના સભ્્યયોને હતું, અને પછી શિક્ષણ, મહિલા, બાળકો�ો, યુવા અને
માનવ-અધિકાર-આ�ધારિત અભિગમમાં માનસિક રમતગમત (રાજ્યસભા હે ઠળ)ની સ્થાયી સમિતિને
સ્વાસ્થ્ય માટે ના પ્રયત્્નનોને વેગ આ�પવા જણાવ્્યુું છે . મો�ોકલવામાં આ�વ્્યુું હતું.
 માનસિક સ્વાસ્થ્યને મૂળભૂત માનવ અધિકાર તરીકે  આ� બિલ જયા જેટલી સમિતિ (2020)ની ભલામણો�ો
માન્યતા આ�પવી એ� જીવનની એ�કં દર ગુણવત્તા પર
પર આ�ધારિત છે જેમાં તેમણે મહિલાઓ�� માટે લગ્નની
તેના ગહન પ્રભાવને સ્વીકારે છે .
ઉંમર 18થી વધારીને 21 વર્્ષ કરવાનું સૂચન કર્્યુું હતું.
 વ્યક્તિની માનસિક સુખાકારી અન્ય અધિકારો�ોનો�ો
ઉપયો�ોગ કરવાની તેમની ક્ષમતાને અસર કરે છે , જેમ કે
લો�ોકસભાની એ�થિક્સ કમિટી
શિક્ષણનો�ો અધિકાર અને કામ કરવાનો�ો અધિકાર.
માહિતી અધિકાર (RTI)  તાજેતરમાં લો�ોકસભાના સ્પીકરે તૃણમૂલ કોંગ્રેસના

સભ્ય વિરુદ્ધ ભાજપના સાંસદ દ્વારા કરવામાં આ�વેલી
 તાજેતરમાં કે ન્દ્રીય માહિતી આ�યો�ોગે માહિતી અધિકાર “કે શ ફો�ોર ક્વેરી” ફરિયાદને નીચલા ગૃહની એ�થિક્સ
(RTI) કાયદાના અમલીકરણના 18મા વર્્ષની ઉજવણી કમિટીને મો�ોકલી છે .
કરી.  ફરિયાદ એ�ડવો�ોકે ટના પુરાવા પર આ�ધારિત છે , જેનો�ો
 RTI એ�ક્ટ, 2005 ભારતીય નાગરિકો�ોને સરકાર પાસેથી દાવો�ો છે કે તે આ�રો�ોપી અને વેપારી વચ્ચે લાંચની આ�પ-
માહિતી મેળવવાની સત્તા આ�પે છે . લે કરવામાં આ�વી છે .
 ભૂતપૂર્્વ માહિતી સ્વતંત્રતા અધિનિયમ, 2002ને  તેમણે એ� પણ ધ્યાન દો�ોર્્યુું હતું કે તાજેતરના સંસદીય
બદલીને આ� કાયદો�ો અમલમાં આ�વ્્યયો હતો�ો.
પ્રશ્્નનોની નોંધપાત્ર સંખ્યા અદાણી જૂથ પર કે ન્દ્રિત છે .
19
 પાઠ્યપુસ્્તકો�ોમાં ‘INDIA’ નામની જગ્્યયાએ� ‘BHARAT’

POSH Act હે ઠળ જિલ્લા અધિકારીઓ��
નામની સૌ�ૌથી ચર્્ચચિત દરખાસ્તોમાંથી એ�ક છે .
 તાજેતરમાં સુપ્રીમ કો�ોર્ટે ભારત સરકાર અને તમામ  આ� ફે રફાર દેશના પરં પરાગત અને સ્વદેશી નામને
રાજ્્યયો અને કે ન્દદ્રશાસિત પ્રદેશો�ોને કાર્્યસ્થળ પર પ્રતિબિં બિત કરે તેવી અપેક્ષા છે .
મહિલાઓ��ની જાતીય સતામણી (POSH) કાયદા હે ઠળ  આ� ભલામણ પાછળનો�ો વિચાર ‘ભારત’ નામના
જિલ્લા અધિકારીઓ��ની તાત્કાલિક નિમણૂક કરવા ઐ�તિહાસિક અને સાંસ્કૃતિક મહત્વ પર ભાર મૂકવાનો�ો
સૂચના આ�પી છે . છે જ્યારે રાષ્ટ્રના સમૃદ્ધ વારસાને સ્વીકારવામાં
 દિશાનિર્દેશની જરૂરિયાત:
 અદાલતે અધિનિયમના અમલીકરણમાં
એ�કરૂપતાનો�ો અભાવ અને અધિનિયમનો�ો અમલ  સમિતિએ� અભ્યાસક્રમમાં ‘પ્રાચીન ઈતિહાસ’માંથી
ન થવા અંગે નોંધ્્યુું હતું. શાસ્ત્રીય ઈતિહાસમાં શિફ્ટ કરવાનું પણ સૂચન
કર્્યુું છે .
NCERT આ�ગામી પુસ્્તકો�ોમાં ‘INDIA’ને ‘BHARAT’  આ� પરિવર્્તનનો�ો ઉદ્દે શ્્ય ભારતના ઐ�તિહાસિક ઉત્કક્રરાંતિ
સાથે બદલશે વિશે વધુ સૂક્ષષ્મ અને વ્યાપક સમજ પ્રદાન કરવાનો�ો છે .
 તે ભારતના ઇતિહાસના ચો�ોક્કસ સમયગાળા અથવા
 તાજેતરમાં નેશનલ કાઉન્સિલ ઓ��ફ એ�જ્યુકેશનલ
રિસર્્ચ એ�ન્ડ ટ્રેનિંગ (NCERT) એ� દેશભરના તમામ પાસાઓ�� પર ધ્યાન કે ન્દ્રિત કરી શકે છે જેને શાસ્ત્રીય
પાઠ્યપુસ્્તકો�ોમાં “INDIA” શબ્દને “BHARAT” સાથે ં ંુ
માનવામાં આ�વે છે , જે રાષ્ટ્રના ભૂતકાળનું ઊડ
બદલવાની મંજૂરી આ�પી છે . સંશો�ોધન પ્રદાન કરે છે .
20
RrŒnk‚ y™u
‚tMf]rŒ
તમિલ લામ્બાડી ભરતકામ વિશે
બાંગ્્લલાદે શમાં 1971ના ભારતના નાયકો�ોનું સન્માન  લામ્બાડી સમુદાય લાંબા સમયથી લમ્બાડી ભરતકામની
કરતું સ્મારક હસ્્તકલાનો�ો અભ્યાસ કરે છે , જે પો�ોશાક અને ઘરની
વસ્્તતુઓ��ને સુશો�ોભિત કરવાનો�ો કરવા માટે ઉપયો�ોગમાં
 તાજેતરમાં સમાચારો�ોમાં જોવા મળતુ અને બાંગ્્લલાદેશના
લેવામાં આ�વતી હો�ોય છે .
આ�શુગંજમાં નિર્્મમાણાધીન 1971માં બાંગ્્લલાદેશના મુક્તિ
 આ� કલા તેમની ઓ��ળખનો�ો અભિન્ન ભાગ છે , અને
સંગ્રામ દરમિયાન બલિદાન આ�પનાર ભારતીય
સૈનિકો�ોને સમર્્પપિ ત સ્મારક લગભગ પૂર્્ણ થવાને આ�રે છે . લામ્બાડીઓ��એ� તેને જાળવી રાખવા માટે સતત પ્રયત્્નનો
 આ� સ્મારક બે રાષ્ટ્રો વચ્ચે એ�કતા અને સહિયારા કર્્યયા છે .
ઇતિહાસના પ્રતીક તરીકે કામ કરે છે .  સુતરાઉ અને રે શમી કાપડ પર લામ્બાડી મહિલાઓ��
 આ� સ્મારક, જે ડિસેમ્બર સુધીમાં પૂર્્ણ થવાની ધારણા દ્વારા રં ગબેરંગી સુતરાઉ દો�ોરાઓ��નો�ો ઉપયો�ોગ કરીને
છે , તેમાં લગભગ 1,600 ભારતીય સૈનિકો�ોના નામ હશે. જટિલ ભરતકામ કરવામાં આ�વે છે .
 જેમણે 1971માં બાંગ્્લલાદેશના મુક્તિ યુદ્ધ દરમિયાન
 પરં પરાગત ભરતકામમાં ચો�ોરસ, લંબચો�ોરસ અને વર્્તતુળો�ો
પો�ોતાના જીવનનું બલિદાન આ�પ્્યુું હતું.
સાથેની તમામ ભૌ�ૌમિતિક આ�કૃતિની શ્રેણીઓ��ની
 આ� પ્રથમ વખત છે જ્યારે બાંગ્્લલાદેશ ફક્ત ભારતીય
સૈનિકો�ોના સન્માન માટે સ્મારકનું નિર્્મમાણ કરી રહ્્યુું છે . ડિઝાઇન બનાવવામાં આ�વે છે .
જેમણે રાષ્ટ્રની આ�ઝાદીની શો�ોધમાં મુખ્ય ભૂમિકા  તેઓ�� સ્થાનિક જં ગલો�ો, પક્ષીઓ��, ફળો�ો અને ફૂલો�ોથી
ભજવી હતી. પણ પ્રભાવિત થયા છે .
 વડાપ્રધાન નરે ન્દદ્ર મો�ોદી અને શેખ હસીના બંને દ્વારા  આ� આ�દિવાસી સમુદાયની વૃદ્ધ મહિલાઓ�� પેટિયા
સ્મારકનું ઉદ્દઘાટન કરાવવાના પ્રયાસો�ો કરવામાં આ�વી પહે રે છે , જે તેમનો�ો પરં પરાગત “ફાઈવ-પીસ ડ્રે સ” છે જે
રહ્યા છે .
કચ્છના મુશરૂ સિલ્કથી બનાવવામાં આ�વે છે .
 બંને દેશો�ોમાં આ�ગામી ચૂંટણીઓ��ને જોતાં, ઉદ્દઘાટન
લામ્બાડી સમુદાય વિશે
માટે નું લક્ષષ્ય માર્્ચ અથવા એ�પ્રિલ માટે નિર્્ધધારિત
કરવામાં આ�વ્્યુું છે , જે બંને નેતાઓ��ને 1971ના મુક્તિ  લામ્બાડીઓ��ને બંજાર તરીકે પણ ઓ��ળખવામાં આ�વે
યુદ્ધના નાયકો�ોને શ્રદ્્ધાાંજલિ આ�પવા માટે તક આ�પે છે . છે , અને તેમાંથી મો�ોટાભાગના તેલંગાણા, આં�ંધ્રપ્રદેશ,
તમિલનાડુ અને કર્્ણણાટકમાં જોવા મળે છે .
તમિલ લામ્બાડી ભરતકામ  દેશભરમાં અલગ-અલગ નામો�ોથી સ્થાયી થયેલા આ�
સમુદાયે તેમની વિચરતી જીવનશૈલીને કાયમ માટે
 તાજેતરમાં સમાચારો�ોમાં જોવા મળતી પો�ોરગાઈ
છો�ોડી દીધી છે અને ટાંડા નામની તેમની વસાહતો�ોમાં
આ�ર્ટીસન એ�સો�ોસિએ�શન સો�ોસાયટી, 60થી વધુ
સ્થાયી થયા છે .
મહિલાઓ�� સાથે, “તમિલ લામ્બાડી ભરતકામ” કલાના
સ્વરૂપ વિશે જાગૃતિ આ�વે અને તે આ�વનારી પેઢી સુધી  તેઓ�� ગો�ોર બો�ોલી બો�ોલે છે , જેને લામ્બાડી બો�ોલી પણ
પહોંચાડવામાં આ�વે તે સુનિશ્ચિત કરવા માટે ભરતકામના કહે વાય છે જે ઈન્્ડડો-આ�ર્્યન ભાષા જૂથ સાથે સંબંધિત
કપડાં બનાવે છે અને વેચે છે . છે . જોકે આ� લામ્બાડી ભાષાની કો�ોઈ સ્ક્રિપ્ટ હો�ોતી નથી.
21
 ત્યારબાદ ડભો�ોઈ અને મિયાગમ વચ્ચે 8 મીલના ટ્રેક પર

ભારતનું પ્રથમ ‘સાહિત્ય શહે ર’ બળદો�ોએ� ટ્રે નને દો�ોડાવી. વર્્ષ 1880 સુધી રો�ોડ પર
નિયમિત રીતે લો�ોકો�ોમો�ોટિવનો�ો ઉપયો�ોગ કરવામાં આ�વ્્યયો
 તાજેતરમાં UNECO દ્વારા કો�ોઝિકો�ોડને ભારતનું પ્રથમ
હતો�ો.
‘સાહિત્યના શહે ર’ તરીકે નામાંકિત કરવામાં આ�વ્્યુું છે .
 દક્ષિણ ભારતના કે રળ રાજ્યમાં સ્થિત એ�ક શહે ર
કો�ોલકાતાના રાજભવન ખાતેનો�ો આ�ઇકો�ોનિક ‘થ્્રરોન
કો�ોઝિકો�ોડએ� યુનેસ્્કકો ક્રિએ�ટિવ સિટીઝ નેટવર્્કમાં
રૂમ’
નવીનતમ પ્રવેશકો�ોમાંના એ�ક તરીકે નામ મેળવીને
વૈશ્વિક મંચ પર તેની છાપ છો�ોડી છે .
 તાજેતરમાં સ્વતંત્ર ભારતના પ્રથમ નાયબ વડા પ્રધાન
 ‘સાહિત્યના શહે ર’ તરીકે કો�ોઝિકો�ોડનું નવું નામ એ�ક
અને ગૃહમંત્રી સરદાર વલ્લભભાઈ પટે લના વારસાને
નોંધપાત્ર સીમાચિહ્નરૂપ છે , કારણ કે તે આ� પ્રતિષ્ઠિત
યાદ કરવા માટે કો�ોલકાતાના રાજભવન ખાતેના
વિશિષ્ટતા ધરાવનાર ભારતનું પ્રથમ શહે ર છે .
આ�ઇકો�ોનિક ‘થ્્રરોન રૂમ’, જે બ્રિટિશ યુગની ભવ્યતાના
 વિશ્વ શહે ર દિવસ પર કો�ોઝિકો�ોડને આ� પ્રતિષ્ઠિત
માન્યતા આ�પતાની સાથે મધ્ય પ્રદેશના ગ્્વવાલિયરને પ્રમાણપત્ર તરીકે અકબંધ છે , તેનું નામ બદલવામાં
પણ ‘સંગીતના શહે ર’ તરીકે નામાંકિત કરવામાં આ�વ્્યુું આ�વ્્યુું છે .
હતું.  ‘થ્્રરોન રૂમ’ હવે ‘સરદાર વલ્લભભાઈ પટે લ યુનિટી રૂમ’
 નોંધનીય છે કે , પ્રાગ 2014માં “સાહિત્યના શહે ર”નો�ો નામ ધારણ કરશે, જે એ�કતા અને અખંડિતતાનું
ખિતાબ મેળવનાર પ્રથમ શહે ર હતું. પ્રતીક છે .
 કો�ોઝિકો�ોડ અને ગ્્વવાલિયરના સમાવેશ સાથે યુનેસ્્કકો  ‘થ્્રરોન રૂમ’ એ� માત્ર ઐ�તિહાસિક મહત્વની જગ્્યયા નથી
ક્રિએ�ટિવ સિટીઝ નેટવર્્ક અત્યારે 100થી વધુ દેશો�ોમાં પરં તુ અવશેષો�ોનો�ો ભંડાર છે જે ભારતના ભૂતકાળની
350 રચનાત્મક શહે રો�ો ધરાવે છે , જે સાત રચનાત્મક સમૃદ્ધ ઈતિહાસનો�ો પડઘો�ો પણ છે .
ક્ષેત્્રરોનું પ્રતિનિધિત્વ કરે છે ઃ ક્રાફ્્ટ્્સ એ�ન્ડ ફો�ોક આ�ર્્ટ,  તે સિંહાસનનો�ો સંગ્રહ ધરાવે છે જે એ�ક સમયે લો�ોર્્ડ
ડિઝાઇન, ફિલ્મ, ગેસ્ટ્રોનો�ોમી, સાહિત્ય, મીડિયા આ�ર્્ટ્્સ વેલેસ્્લલી અને ટીપુ સુલતાન સહિત પ્રતિષ્ઠિત
અને સંગીત. ઐ�તિહાસિક વ્યક્તિઓ�� દ્વારા કબજો કરવામાં આ�વ્્યયો
હતો�ો.
ગુજરાતની પહે લી હે રિટે જ ટ્રે ન
એ�લિફન્ટાની ગુફાઓ��
 તાજેતરમાં પશ્ચિમ રે લવે દ્વારા અમદાવાદથી એ�કતા
નગર(કે વડિયા કો�ોલો�ોની) વચ્ચે સ્ટીમ હે રિટજ સ્પેશિયલ  તાજેતરમાં મહારાષ્ટ્ર સંશો�ોધકો�ોની એ�ક ટીમે રત્નાગીરીના
ટ્રે નનો�ો પ્રારં ભ કરવામાં આ�વ્્યયો છે . રાજાપુર નજીક એ�લિફન્ટા કરતાં જૂની બે ખડકમાંથી
 લો�ોહપુરુષ સરદાર વલ્લભભાઈ પટે લની જન્મ જયંતિ કાપીને બનાવેલ શૈવ મંદિરની ગુફાઓ�� શો�ોધી કાઢી
નિમિત્તે પીએ�મ મો�ોદીએ� વિડિયો�ો લિન્કના માધ્યમથી આ� હતી.
ટ્રે નને લીલી ઝંડી આ�પી હતી.  એ�લિફન્ટા ગુફાઓ�� મધ્યયુગીન ભારતના સમયથી
 ટ્રે ન પ્રવાસની જૂની યાદો�ો તાજા થાય તે પ્રમાણે ટ્રે નની રો�ોક-કટ આ�ર્્ટ અને આ�ર્્કકિટે ક્ચરનો�ો નમૂનો�ો છે .
બહારથી અને અંદરથી સજાવટ કરવામાં આ�વી છે .  એ�લિફન્ટા ગુફાઓ�� પશ્ચિમ ભારતમાં એ�લિફન્ટા ટાપુ
 સાથે સાથે લો�ોકો�ોને આ�ધુનિક સુવિધા મળે તેનુ ધ્યાન પર સ્થિત છે (અન્યથા તેને ધારાપુરીના ટાપુ તરીકે
રાખવામાં આ�વ્યુ છે . સ્ટીમ એ�ન્્જજિનના કારણે લો�ોકો�ોને ઓ��ળખવામાં આ�વે છે ), મુંબઈના મુખ્ય ભૂમિ કિનારાથી
રે લવેના વિતેલા યુગની ઝલક પણ મળશે. લગભગ 7 કિમી દૂર છે .
 વડો�ોદરામાં રે લવેની એ�ક સમૃદ્ધ વિરાસત છે , જેમાં રે લવે  એ�લિફન્ટા ગુફાઓ��નું નિર્્મમાણ 5મી થી 6ઠ્ઠી સદીના
સેવાઓ��ને ચલાવવાનો�ો પ્રથમ પ્રયાસ વર્્ષ 1862માં
મધ્યમાં કરવામાં આ�વ્્યુું હતું અને તેમાંથી મો�ોટાભાગની
વડો�ોદરા રાજ્યના તત્કાલિન શાસક ખાંડેરાવ ગાયકવાડ
ગુફાઓ�� ભગવાન શિવને સમર્્પપિ ત છે .
દ્વારા કરવામાં આ�વ્્યયો હતો�ો.
 તે યુનેસ્્કકોની વર્લલ્ડ હે રિટે જ સાઇટ છે .
22
કામાખ્યા મંદિર ઈન્ટરનેશનલ ફિલ્મ ફે સ્ટિવલ ઓ��ફ ઈન્ડિયા (IFFI)
 તાજેતરમાં ભૂતાનના રાજાએ� ગુવાહાટીમાં નીલાચલ  તાજેતરમાં 54મો�ો ઈન્ટરનેશનલ ફિલ્મ ફે સ્ટિવલ ઓ��ફ
પહાડીઓ��ની ટો�ોચ પર આ�વેલા પ્રખ્યાત કામાખ્યા ઈન્ડિયા (IFFI) ગો�ોવાના પણજી ખાતે ડો�ો. શ્્યયામા પ્રસાદ
મંદિરની મુલાકાત લીધી હતી. મુખર્જી ઈન્્ડડોર સ્ટેડિયમમાં ભવ્ય ઉદ્દઘાટન સમારો�ોહ
કામાખ્યા મંદિર વિશે સાથે શરૂ થયો�ો હતો�ો.
 તે નીલાચલ ટે કરી પર આ�વેલું છે , અને આ�સામના ઈન્ટરનેશનલ ફિલ્મ ફે સ્ટિવલ ઓ��ફ ઈન્ડિયા (IFFI) વિશે
ગુવાહાટીમાં બ્રહ્મપુત્રા નદીના દક્ષિણ કિનારાને અડીને  તેની સ્થાપના 1952માં પ્રથમ ભારતીય વડાપ્રધાન
આ�વેલું છે . જવાહરલાલ નેહરુના આ�શ્રય હે ઠળ કરવામાં આ�વી
 તે તાંત્રિક અભ્યાસના સૌ�ૌથી આ�દરણીય કે ન્્દ્રરોમાંનું હતી અને તેનું આ�યો�ોજન ભારત સરકારના ફિલ્મમ્સ
એ�ક છે . વિભાગ દ્વારા કરવામાં આ�વ્્યુું હતું.
 તે ભારતના 51 શક્તિપીઠો�ોમાંના સૌ�ૌથી જૂનામાંના એ�ક  ઇવેન્ટની પ્રથમ આ�વૃત્તિ મુંબઈમાં યો�ોજાઈ હતી, જે
તરીકે ગણવામાં આ�વે છે . પછીના વર્્ષષોમાં કલકત્તા, દિલ્હી, મદ્રાસ અને

 મંદિર સ્થાપત્ય: ત્રિવેન્દદ્રમમાં ખસેડવામાં આ�વી હતી.
 તેની ત્રીજી આ�વૃત્તિથી આ� ઇવેન્ટ સ્પર્્ધધાત્મક બની છે .
 તે પરં પરાગત નાગર, અથવા ઉત્તર ભારતીય અને
 IFFIને 2004માં કાયમી ધો�ોરણે ગો�ોવામાં ખસેડવામાં
સારાસેનિક અથવા મુઘલ શૈલીના સ્થાપત્યના
આ�વ્્યુું હતું અને ત્યારથી તે એ�ક સ્પર્્ધધાત્મક અને વાર્્ષષિક
સંયો�ોજનમાંથી બનાવવામાં આ�વ્્યુું છે .
કાર્્યક્રમ બની ગયું છે . ત્યારથી, ગો�ોવા સરકાર અને
 આ� અસામાન્ય સંયો�ોજનને સ્થાપત્યની નીલાચલ
માહિતી અને પ્રસારણ મંત્રાલય સંયુક્ત રીતે આ�
શૈલી નામ આ�પવામાં આ�વ્્યુું છે .
ઉત્સવનું આ�યો�ોજન કરે છે .
 આ�સામનું આ� એ�કમાત્ર એ�વું મંદિર છે , જેની પાસે
 તે દક્ષિણ એ�શિયાનો�ો એ�કમાત્ર ફિલ્મ ફે સ્ટિવલ છે જેને
સંપૂર્્ણ વિકસિત ગ્રાઉન્ડ પ્લાન છે .
ઇન્ટરનેશનલ ફે ડરે શન ઑ��ફ ફિલ્મ પ્્રરોડ્યુસર્્સ એ�ન્ડ
 અંબુબાચી મેળો�ો આ� મંદિરના મુખ્ય તહે વારો�ોમાંનો�ો
એ�સો�ોસિએ�શન (FIAPF) દ્વારા માન્યતા પ્રાપ્ત છે .
એ�ક છે .
 IFFIનો�ો ઉદ્દેશ્્ય વિશ્વના સિનેમાઘરો�ોને ફિલ્મ કળાની
 કામાખ્યા દેવીના વાર્્ષષિક માસિક સ્રાવની યાદમાં દર
ઉત્કૃષ્ટતાને રજૂ કરવા, તેમના સામાજિક અને
વર્ષે આ� તહે વારનું આ�યો�ોજન કરવામાં આ�વે છે .
સાંસ્કૃતિક નૈતિકતાના સંદર્્ભમાં વિવિધ રાષ્ટ્રોની ફિલ્મ
સંસ્કૃતિની સમજણ અને પ્રશંસામાં યો�ોગદાન આ�પવા
સી બકથ્્રરોન અને મિત્રતા અને સહકારને પ્્રરોત્સાહન આ�પવા માટે
વિશ્વભરના લો�ોકો�ો વચ્ચે એ�ક સામાન્ય પ્લેટફો�ોર્્મ પૂરુું
 તાજેતરમાં લદ્દાખે “લદ્દાખ સી બકથ્્રરોન” માટે તેનું ચો�ોથું પાડવાનો�ો છે .
ભૌ�ૌગો�ોલિક સંકેત (GI) ટે ગ મેળવ્્યુું છે .  તે ભારતીય સિનેમાને આં�ંતરરાષ્ટ્રીય સિનેમાની સમકક્ષ
 સી બકથ્્રરોન લદ્દાખમાં ખૂબ જ નફાકારક પાક છે , જેનું ઊભા રહે વા અને તેની ક્ષમતા દર્્શશાવવા માટે પણ
90% ઉત્પાદન આ� પ્રદેશમાંથી આ�વે છે . પ્રેરણા આ�પે છે અને પ્્રરોત્સાહિત કરે છે .
સી બકથ્્રરોન વિશે ઇન્ટરનેશનલ ફે ડરે શન ઓ��ફ ફિલ્મ પ્્રરોડ્યુસર્્સ એ�ન્ડ
 તે એ�ક એ�વું ઝાડ છે , જે નારં ગી-પીળા રં ગના ખાદ્ય એ�સો�ોસિએ�શન (FIAPF)
બો�ોરનું ઉત્પાદન કરે છે .  તે વિશ્વભરના ફિલ્મ નિર્્મમાતાઓ��નું પ્રતિનિધિત્વ કરતી
 ભારતમાં તે હિમાલયના પ્રદેશો�ોમાં જોવા મળે છે , ખાસ આં�ંતરરાષ્ટ્રીય સંસ્થા છે .
કરીને સૂકા વિસ્્તતારો�ોમાં જેમ કે લદ્દાખ અને સ્પીતિના  37 નિર્્મમાતા સંગઠનો�ો સાથે, પાંચ ખંડો�ોના 30 દેશો�ોમાં,
ઠં ડા રણમાં. FIAPF સમગ્ર વિશ્વમાં ફિલ્મ નિર્્મમાતાઓ��ના કાયદાકીય,
 સી બકથ્્રરોન વાવણીમાં ઘણા પર્્યયાવરણીય રીતે, આ�ર્્થથિક અને સર્્જનાત્મક હિતો�ોના સંરક્ષણ અને
ઔ��ષધીય રીતે અને આ�ર્્થથિક રીતે ફાયદાકારક છે . પ્રમો�ોશન માટે સમર્્પપિ ત છે .
23
 FIAPF એ� ઉત્પાદકો�ો માટે એ�ડવો�ોકે ટ છે અને તે

ઉદ્્યયોગના ઘણા મુખ્ય ક્ષેત્્રરોમાં નીતિઓ�� ઘડવામાં અને તેલંગાણામાં વિશ્વના પ્રથમ 3D-પ્રિન્ટે ડ મંદિરનું
રાજકીય પગલાંનું સંકલન કરવામાં મદદ કરે છે . અનાવરણ
ઘો�ોલ માછલીને ગુજરાતની ‘સ્ટેટ ફિશ’ જાહે ર કરાઈ  તાજેતરમાં તેલંગાણામાં વિશ્વના પ્રથમ 3D-પ્રિન્ટેડ
મંદિરનું અનાવરણ કરવામાં આ�વ્્યુું છે , જે સિદ્ધિપેટ
 અમદાવાદની સાયન્સ સિટી ખાતે ગ્લોબલ ફિશરીઝ જિલ્લાના બુરુગુપલ્લીમાં સ્થિત એ�ક મહત્વપૂર્્ણ
કો�ોન્ફરન્સ ઈન્ડિયા 2023નું આ�યો�ોજન કરવામાં આ�વ્યુ. માળખું છે .
જેમાં સ્ટે ટ ફિશ ઓ��ફ ગુજરાત તરીકે ઘો�ોલ માછલીની  આ� નવીન બાંધકામ, ત્રણ મહિનાની 3D પ્રિન્ટટીંગ
જાહે રાત કરી છે . પ્રક્રિયા દ્વારા હાંસલ કરવામાં આ�વ્્યુું છે , જે એ�ક
 ઘો�ોલ પ્રકારની માછલીઓ�� સૌ�ૌથી મોંઘી માછલી ગણાય છે . મહત્વપૂર્્ણ તકનીકી સીમાચિહ્નરૂપ છે .
 આ� માછલીનો�ો ઉપયો�ોગ દવાઓ�� તેમજ કો�ોસ્મેટિક  આ� મંદિર 4,000 ચો�ોરસ ફૂટમાં ફે લાયેલું છે અને 35.5
વસ્્તતુઓ�� બનાવવા થાય છે . તેમજ ઘો�ોલ માછલીમાં ફૂટની ઊચ ં ાઈ ધરાવે છે . તેમાં ત્રણ અલગ-અલગ
અનેક પ્્રરોટીન સહિતના તત્્વવોનો�ો સમાવેશ થાય છે . ભાગો�ોનો�ો સમાવેશ થાય છે , દરે ક અલગ-અલગ દેવતાને
 તેમજ ઘો�ોલ માછલીમાં ઓ��મેગા-3 ફે ટી એ�સિડ્્સ, સમર્્પપિ ત છે .
આ�યો�ોડિન, આ�યર્્ન, મેગ્નેશિયમ, ફ્લોરાઈડ, DHA,  આ� મંદિરનું નિર્્મમાણ હૈ દરાબાદ સ્થિત “અપ્્સસુજા
EPA સહિતના અનેક પો�ોષકતત્્વવો તેમાં હો�ોય છે . ઇન્ફ્રાટે ક” દ્વારા 3D પ્રિન્્ટિિંગ કં પની “સિમ્પલિફો�ોર્્જ
 ખાસ કરીને તેના અંગો�ોનો�ો દવા બનાવવામાં અને ક્રિએ�શન્સ” સાથે મળીને કરવામાં આ�વ્્યુું હતું.
કો�ોસ્મેટિક સાધનો�ો બનાવવામાં ઉપયો�ોગ થતો�ો હો�ોવાથી
તેની કિં મત ખૂબ જ વધી જાય છે . નમ્મા કમ્બલા
 ઘો�ોલ માછલી આં�ંખ માટે સારી હો�ોવા ઉપરાંત યુવાન
દેખાવવામાં પણ તમારી મદદ કરે છે .  તાજેતરમાં કાંબાલા, જે દરિયાકાંઠાના કર્્ણણાટક પ્રદેશની
 અને બ્રેઈન સેલ્સને ડે વલપ કરવામાં મદદરુપ થાય છે . લો�ોકપ્રિય ભેેંસ હરીફાઈ સ્પર્્ધધા છે , આ� સપ્તાહના અંતે
બેેંગલુરુના શહે રી લેન્ડસ્કે પને મો�ોહિત કરવા માટે તૈયાર
તાનારીરી મહો�ોત્સવ થઈ ગઈ છે .
 પરં પરાગત લો�ોક રમત, સામાન્ય રીતે દક્ષિણપશ્ચિમ
 તાજેતરમાં મહે સાણા જિલ્લાના વડનગર ખાતે રાજ્યના
ચો�ોમાસા પછી યો�ોજાય છે , તે 25 અને 26 નવેમ્બરના
મુખ્યમંત્રી ભુપેન્દદ્ર પટે લના હસ્્તતે વર્્ષ 2022નો�ો તાનારીરી
રો�ોજ પ્રતિષ્ઠિત પેલેસ ગ્રાઉન્્ડ્્સ પર તેની શક્તિના
સન્માન સમારો�ોહ યો�ોજાયો�ો હતો�ો.
પ્રગટ કરશે.
 જેમાં કં કણા બેનરજી અને ગુજરાતના મો�ોનિકા શાહ
 તુલુકુટા બેેંગલુરુ દ્વારા આ�યો�ોજિત, આ� પ્રથમ વખત છે
અને વર્્ષ 2023નો�ો તાનારીરી એ�વો�ોર્્ડ આ�રતી
જ્યારે કમ્બાલાને બેેંગલુરુના મધ્યમાં સ્થળ મળ્્યુું છે .
અંકલિકરને આ�પવામાં આ�વ્્યયો હતો�ો.
 કમ્બાલા એ� એ�ક રમત છે જેમાં ચાબુક મારતા ખેડૂત
 ગુજરાતના પનો�ોતાપુત્ર અને સમગ્ર વિશ્વનું ગૌ�ૌરવ એ�વા
દ્વારા ભેેંસો�ોને ડાંગરના ખેતરમાંથી હં કારવામાં આ�વે છે .
લો�ોકલાડીલા વડાપ્રધાન નરે ન્દદ્ર મો�ોદીના વતન
વડનગરની ઐ�તિહાસિક ભૂમિમાં તાનારીરી મહો�ોત્સવ
મીરાબાઈની 525મી જન્મજયંતિ
પ્રસંગે રાજ્યના મુખ્યમંત્રી ભુપેન્દદ્ર પટે લ સહિતના
મહાનુભાવો�ો ઉપસ્થિત રહ્યા હતા, જ્્યાાં રાજ્યભરમાંથી
તાનારીરી મહો�ોત્સવમાં પધારે લા સૌ�ૌ કલા સાધકો�ો, કલા  તાજેતરમાં વડાપ્રધાને ઉત્તરપ્રદેશના મથુરામાં સંત
રસિકો�ો અને વડનગરવાસીઓ��ને નૂતન વર્્ષની મીરાબાઈની 525મી જન્મજયંતિની ઉજવણીમાં ભાગ
શુભકામનાઓ�� પાઠવી મુખ્યમંત્રી ભુપેન્દદ્ર પટે લે જણાવ્યુ લીધો�ો હતો�ો.
હતું કે , વડનગરમાં ભારતીય સાંસ્કૃતિક ધરો�ોહરનો�ો મીરાબાઈ વિશે (ઇ.સ. 1498-1546)
હજારથી વધુ વર્્ષથી સચવાયેલો�ો અને સંવર્્ધધિત થયેલો�ો  મીરાબાઈ ભક્તિ ચળવળના મહાન સંત કવિઓ��માંના
ઇતિહાસ છે . એ�ક છે .
24
 તેણી સગુણ ભક્ત હતા અને ભગવાન કૃષ્ણ પ્રત્યે

ઊડ ં ી ભક્તિ કરતી હતી, જેમને તે તેના પતિ માનતી ડૉ�ૉ. બી.આ�ર. આં�ંબેડકરની પ્રતિમા
હતી.
 પ્રારં ભિક જીવન અને લગ્ન:  તાજેતરમાં બંધારણ દિવસના શુભ અવસર પર
 તેણીનો�ો જન્મ રાજસ્થાનના જોધપુરમાં રાજપૂત રાજા રાષ્ટ્રપતિ દ્્રરૌપદી મુર્્મમુએ� સુપ્રીમ કો�ોર્્ટ પરિસરમાં ડૉ�ૉ. બી.
રતન સિંહને ત્્યાાં થયો�ો હતો�ો. આ�ર. આં�ંબેડકરની પ્રતિમાનું લો�ોકાર્્પણ કર્્યુું.
 1516માં, તેણીના લગ્ન ભો�ોજ રાજ (રાણા સાંગાના પુત્ર  2015 થી, 26 નવેમ્બર બંધારણ દિવસને સમર્્પપિ ત
અને મેવાડના યુવરાજ) સાથે થયા હતા, જેઓ�� 1521માં કરવામાં આ�વે છે , જે 1949માં બંધારણ સભા દ્વારા
મૃત્યુ પામ્યા હતા. ભારતના બંધારણના ઐ�તિહાસિક સ્વીકરણને ચિહ્નિત
 ભગવાન કૃષ્ણની ભક્તિ: કરે છે .
 તેણીએ� શાહી પરિવારનો�ો ભાગ બનવાનો�ો ઇનકાર કર્્યયો  આ� દિવસ અગાઉ કાયદા દિવસ તરીકે ઉજવવામાં
હતો�ો અને તેણીની ભક્તિની શો�ોધમાં વૃંદાવનમાં આ�વતો�ો હતો�ો, પરં તુ બંધારણ દિવસ તરફ વળવું તેના
વસવાટ કર્્યયો હતો�ો. પાયાના દસ્્તતાવેજમાં નિર્્ધધારિત સિદ્્ધાાંતો�ો અને આ�દર્્શશોને
 તેણીએ� તેના છે લ્લા વર્્ષષો દ્વારકામાં વિતાવ્યા હો�ોવાનું જાળવી રાખવાની રાષ્ટ્રની પ્રતિબદ્ધતાને દર્્શશાવે છે .
માનવામાં આ�વે છે .
 રચનાઓ��: વિશ્વની 8મી અજાયબી: અંગકો�ોર વાટ
 તેણીએ� હિન્દી અને બ્રજના રાજસ્થાની બો�ોલીમાં
પો�ોતાની કવિતાઓ�� રચી હતી.  તાજેતરમાં કં બો�ોડિયાના મધ્યમાં સ્થિત અંગકો�ોર વાટે
 ‘મેરે તો�ો ગિરધર ગો�ોપાલ’, અને “પાયો�ોજી મૈને રામ રતન ઇટાલીના પો�ોમ્પેઇને પાછળ છો�ોડીને વિશ્વની 8મી
ધન પાયો�ો” તેમની સૌ�ૌથી પ્રખ્યાત કવિતાઓ�� છે . અજાયબીનું પ્રતિષ્ઠિત બિરુદ મેળવ્્યુું છે .
 રો�ોબર્્ટ બ્્લલાય અને જેન હર્્શફિલ્ડે ‘મીરાબાઈ:  આ� યુનેસ્્કકો વર્લલ્ડ હે રિટે જ સાઈટ વિશ્વનું સૌ�ૌથી મો�ોટં ુ
એ�કસ્ટેટિક પો�ોઈમ્સ’માં તેમની કે ટલીક કવિતાઓ�� ધાર્્મમિક માળખું જ નથી પરં તુ તે સ્થાપત્યની દીપ્તિ અને
અંગ્રેજીમાં રજૂ કરી હતી. સાંસ્કૃતિક મહત્વનું પણ પ્રમાણપત્ર છે .
સમાજ સુધારક  અંગકો�ોર વાટ એ� એ�ક વિશાળ મંદિર સંકુલ છે જે
 તેણી સંત રવિદાસના શિષ્યા હતા જેઓ�� “અસ્પૃશ્્ય” લગભગ 500 એ�કરમાં ફે લાયેલું છે અને વિશ્વના સૌ�ૌથી
ગણાતી જાતિમાંથી આ�વતા હતા. મો�ોટા ધાર્્મમિક સ્મારક તરીકે સેવા આ�પે છે .
 તેણીના ધાર્્મમિક કાર્્યયોએ� રાજકુમારીઓ�� અને વિધવાઓ��  મૂળ રીતે 12મી સદીમાં રાજા સૂર્્યવર્્મન-II દ્વારા બાંધવામાં
માટે ના સામાજિક ધો�ોરણો�ોને પડકાર્્યયા હતા. આ�વ્્યુું હતું, આ� મંદિર હિન્દુ દેવતા વિષ્ણુને સમર્્પપિ ત હતું.
ભક્તિ આં�ંદો�ોલન વિશે  સમય જતાં, તે એ�ક મુખ્ય બૌ�ૌદ્ધ મંદિરમાં પરિવર્્તતિત થયું,
 ભક્તિ એ�ટલે ભગવાન પ્રત્યેની વ્યક્તિગત ભક્તિ. જે હિં દુ ધર્્મમાંથી બૌ�ૌદ્ધ ધર્્મમાં સંક્રમણને પ્રતિબિં બિત
 ભક્તિ સંતો�ોએ� નિયમો�ો, રૂઢિઓ�� અથવા સામાજિક કરે છે .
માળખાને વળગી રહે વાને બદલે ભક્તિ દ્વારા ભગવાનને
પ્રાપ્ત કરવાની હિમાયત કરી હતી. અયો�ોધ્યાએ� 22 લાખ દીવા પ્રગટાવીને ગિનિસ રે કો�ોર્્ડ
 ઉત્તર ભારતમાં, આ� સમયગાળાની ધાર્્મમિક ચળવળ બનાવ્્યયો
ઇ.સ. 1300-1550 વચ્ચેની છે .
 ભક્તિની આ� પરં પરાને બે વર્્ગગોમાં વર્ગીકૃત કરવામાં  તાજેતરમાં અયો�ોધ્યામાં સાતમા દીપો�ોત્સવે સરયુ નદીના
આ�વી છે : કિનારે 22 લાખથી વધુ ‘દીવાઓ��’ પ્રગટાવવાની સાથે
 સગુણ (ગુણ સાથે): શિવ, વિષ્ણુ, દેવી જેવા માનવરૂપી એ�ક જ સ્થળે એ�કસાથે દીવા પ્રગટાવવાની સૌ�ૌથી મો�ોટી
સ્વરૂપો�ો ધરાવતા વિશિષ્ટ દેવતાઓ��ની પૂજા. ઘટના તરીકે ઉભરીને નવો�ો વિશ્વ વિક્રમ સ્થાપ્્યયો.
 નિર્્ગગુણ (ગુણ વિના): તે ભગવાનના અમૂર્્ત સ્વરૂપની  22+ લાખ ‘દીવા’ (માટીના ફાનસ), જે ગયા વર્્ષ કરતા
પૂજા હતી. 6.47 લાખ વધુ છે , તેને 25,000 સ્વયંસેવકો�ો દ્વારા
 ગુરુ નાનક, તુલસીદાસ, કબીરદાસ, રવિદાસ અને નદીકિનારે રામ કી પૈડીના 51 ઘાટ પર પ્રગટાવવામાં
સુરદાસ જેવા અન્ય સંતો�ો આ� ચળવળ સાથે જોડાયેલા છે . આ�વ્યા હતા.
25
 ઉત્સવો�ો માત્ર દીવા પ્રગટાવવા સુધી સીમિત ન હતા.

લકાડોંગ હળદર
 સાંસ્કૃતિક પ્રસ્્તતુતિઓ�� 21 રાજ્્યયોના કલાકારો�ો, 11
ટે બ્લોઝ અને રામલીલા પ્રદર્્શન રશિયા, શ્રીલંકા,
 તાજેતરમાં મેઘાલયની લકાડોંગ હળદરને ભૌ�ૌગો�ોલિક
સિંગાપો�ોર અને નેપાળ જેવા દેશો�ોમાંથી ઇવેન્ટમાં એ�ક
સંકેત (GI) ટે ગથી નવાજવામાં આ�વી છે .
જીવંત અને વૈવિધ્યસભર રં ગ ઉમેર્્યયો. લકાડોંગ હળદર વિશે
 તે હળદરની વિશ્વની શ્રેષ્ઠ જાતો�ોમાંની એ�ક માનવામાં
ઉત્તરાખંડની અનન્ય પ્્રરોડક્્ટ્્સને ભૌ�ૌગો�ોલિક સંકેત આ�વે છે , જેમાં કર્ક્યુમિનનું પ્રમાણ 6.8 થી 7.5 ટકા
ટે ગ્્સ મળ્યા જેટલું હો�ોય છે .
 તે ઘાટા રં ગની હો�ોય છે અને ખાતરના ઉપયો�ોગ વિના
 ભૌ�ૌગો�ોલિક સંકેતો�ો (GI) રજિસ્ટ્રીએ� ઉત્તરાખંડના 15 થી ઓ��ર્ગેનિક પદ્ધતિથી ઉગાડવામાં આ�વે છે .
વધુ ઉત્પાદનો�ોને પ્રતિષ્ઠિત GI ટે ગ્્સ એ�નાયત કર્્યયા છે .  તે જૈનતિયા હિલ્સના લકાડોંગ વિસ્્તતારમાં જોવા મળે
 ગઢવાલ અને કુમાઉમાં સ્થાનિક આ�હારનો�ો અભિન્ન છે .
ભાગ મંદુઆ� તરીકે ઓ��ળખાતી ઉત્તરાખંડની ફિં ગર  મેઘાલયના અન્ય GI ઉત્પાદનો�ો: ગારો�ો ડાકમંડા
(પરં પરાગત પહે રવેશ), લાર્્નનાઈ પો�ોટરી અને ગારો�ો
મિલેટને GI ટે ગ સાથે સ્વીકારવામાં આ�વી છે .
ચુબિચી (આ�લ્્કકોહો�ોલિક પીણું) પણ GI ટે ગથી
 ઉત્તરાખંડના હિમાલયના વરસાદ આ�ધારિત
નવાજવામાં આ�વ્યા હતા.
વિસ્્તતારો�ોમાંથી મળી આ�વેલા અન્ય એ�ક સ્વદેશી
કર્ક્યુમિન શું છે ?
બાજરી, ઝાંગો�ોરા, હવે GI ટે ગ ધરાવે છે .  તે એ�ક પો�ોલિફે નો�ોલ છે .
 તે દાહક પરિસ્થિતિઓ�� (એ�સીડીટી), મેટાબો�ોલિક
છત્રપતિ શિવાજી મહારાજની પ્રતિમા સિન્્ડ્રરોમ, પીડા અને બળતરા અને ડીજનરે ટિવ
આં�ંખની સ્થિતિના સંચાલનમાં મદદ કરવા માટે
 તાજેતરમાં વડાપ્રધાન નરે ન્દદ્ર મો�ોદીએ� મહારાષ્ટ્રના ઉપયો�ોગી છે .
સિંધુદુર્્ગ જિલ્લામાં રાજકો�ોટ કિલ્લા ખાતે છત્રપતિ  વધુમાં તે કિડની માટે ફાયદાકારક સાબિત થયું છે .
શિવાજી મહારાજની પ્રતિમાનું અનાવરણ કર્્યુું હતું.  આ�માંના મો�ોટાભાગના ફાયદા તેના એ�ન્ટીઑ��કિસડન્ટ
 વડાપ્રધાન મો�ોદીએ� કહ્્યુું કે છત્રપતિ શિવાજી મહારાજ અને બળતરા વિરો�ોધી ગુણધર્્મમોને કારણે છે .
રાષ્ટ્ર માટે નૌ�ૌકાદળનું મહત્વ સમજતા હતા. ભૌ�ૌગો�ોલિક સંકેત (GI) ટે ગ
 GI એ�ટલે Geographical Indication, જેનો�ો
 પીએ�મ મો�ોદીએ� છત્રપતિ શિવાજી મહારાજના સમૃદ્ધ
ગુજરાતીમાં અર્્થ ભૌ�ૌગો�ોલિક સંકેત થાય છે .
વારસાને શ્રદ્્ધાાંજલિ આ�પી. આ� પછી વડાપ્રધાન મો�ોદીએ�
 GI ટે ગ કો�ોઈ નિશ્ચિત ભૌ�ૌગો�ોલિક વિસ્્તતાર કે ગામમાં
મહારાષ્ટ્રમાં નેવી ડે કાર્્યક્રમમાં પણ ભાગ લીધો�ો હતો�ો.
ઉત્પાદિત થતી અથવા બનતી કો�ોઈ ખાસ વસ્્તતુને
 આ� કિલ્લાનો�ો પાયો�ો 1664માં મરાઠા રાજા શિવાજી
આ�પવામાં આ�વે છે .
મહારાજ દ્વારા સિંધુદુર્્ગ જિલ્લાના માલવણ તાલુકા  એ�વી વસ્્તતુ કે જે કો�ોઈ નિશ્ચિત ગામ કે એ�રિયામાં જ
પાસે અરબી સમુદ્રમાં એ�ક ટાપુ પર નાખવામાં આ�વ્્યયો બનતી હો�ોય અથવા ઉત્પાદિત થતી હો�ોય, બીજે ક્્યાાંય
હતો�ો. બનતી ન હો�ોય; તેમજ તે વસ્્તતુ કો�ોઈ વિશેષ ગુણવત્તા
 સંરક્ષણ મંત્રાલયના પ્રદર્્શનો�ો લો�ોકો�ોને ભારતીય ધરાવતી હો�ોય અને જે તે વિસ્્તતાર તે વસ્્તતુ માટે પ્રખ્યાત
નૌ�ૌકાદળ દ્વારા હાથ ધરવામાં આ�વતા મલ્ટિ-ડો�ોમેન હો�ોય.
ઓ��પરે શન્સના વિવિધ પાસાઓ�� જોવાની તક પૂરી  માલસામાનના ભૌ�ૌગો�ોલિક સંકેતો�ો (નોંધણી અને
પાડે છે . સંરક્ષણ) અધિનિયમ, 1999 ભારતમાં માલ સંબંધિત
 “તે જનતા માટે રાષ્ટ્રીય સુરક્ષામાં નૌ�ૌકાદળના
ભૌ�ૌગો�ોલિક સંકેતો�ોની નોંધણી અને વધુ સારી સુરક્ષા
પ્રદાન કરે છે .
યો�ોગદાનને પ્રકાશિત કરે છે , જ્યારે નાગરિકો�ોમાં દરિયાઈ
 આ� GI ટે ગ 10 વર્્ષ માટે માન્ય હો�ોય છે ; જે પછી તેને
જાગરૂકતા પણ પ્રેરિત કરે છે ,” તેવું રક્ષા મંત્રાલયે
નવીકરણ પણ કરી શકાય છે .
જણાવ્્યુું હતું.
26
27
ગરબા નૃત્ય જયપુર વેક્સ મ્યુઝિયમ
 તાજેતરમાં, ‘ગુજરાતના ગરબા’ને યુનેસ્્કકો દ્વારા  તાજેતરમાં ભારતીય બંધારણના મુખ્ય ઘડવૈયા ડૉ�ૉ.
માનવતાના અમૂર્્ત સાંસ્કૃતિક વારસા (ICH)ની બી.આ�ર. આં�ંબેડકરને નોંધપાત્ર શ્રદ્્ધાાંજલિમાં, જયપુર
વેક્સ મ્યુઝિયમ, નાહરગઢ કિલ્લામાં તેમની મીણની
પ્રતિનિધિ યાદીમાં અંકિત કરવામાં આ�વ્્યયો છે .
પ્રતિમાનું અનાવરણ કરવામાં આ�વ્્યુું છે .
ગરબા નૃત્ય વિશે
 ઝીણવટભરી વિગતો�ો સાથે ઘડવામાં આ�વેલી મીણની
 તે સમગ્ર ગુજરાત રાજ્યમાં કરવામાં આ�વતું ધાર્્મમિક
પ્રતિમા 5 ફૂટ 11 ઇં ચની ઊચ ં ાઈ ધરાવે છે , જેનું વજન
અને ભક્તિપૂર્્ણ નૃત્ય છે . આ�શરે 38 કિલો�ો છે . આ� શિલ્પ શ્રદ્ધાપૂર્્વક બાબા
 તે નવરાત્રીના તહે વાર દરમિયાન નવ દિવસ સુધી સાહે બની પ્રતિષ્ઠિત છબીની નકલ કરે છે , જેમાં
ઉજવવામાં આ�વે છે . બંધારણનું પુસ્્તક તેમના હાથમાં છે અને તેમણે વાદળી
 આ� તહે વાર નારી શક્તિ અથવા શક્તિની ઉપાસનાને પો�ોશાકમાં ધારણ કર્્યયો છે .
સમર્્પપિ ત છે .  બાબા સાહે બ આં�ંબેડકરની મીણની પ્રતિમાના સમાવેશ
 નારી ઊર્જાની સાંસ્કૃતિક, પ્રદર્્શનાત્મક અને દ્રશ્્ય સાથે, જયપુર વેક્સ મ્યુઝિયમ હવે અગ્રણી હસ્્તતીઓ��ની
અભિવ્યક્તિઓ�� ગરબા નૃત્ય દ્વારા વ્યક્ત થાય છે . 43 મીણની આ�કૃતિઓ��નો�ો સંગ્રહ ધરાવે છે .
 ગરબાની પ્રદર્્શનાત્મક અને દ્રશ્્ય ઉજવણી ઘરો�ો અને  નોંધનીય રીતે, તે “ હે રીટે જ સાઈટ” - ઐ�તિહાસિક
મંદિરો�ોના પ્્રાાંગણમાં, ગામડાઓ��માં જાહે ર જગ્્યયાઓ��, નાહરગઢ કિલ્લાની અંદર સ્થિત વિશ્વમાં મીણ
સંગ્રહાલય તરીકે નું ગૌ�ૌરવ ધરાવે છે .
શહે રી ચો�ોક, શેરીઓ�� અને મો�ોટા ખુલ્લા મેદાનો�ોમાં થાય
છે . આ�મ ગરબા એ�ક સર્્વગ્રાહી સહભાગી સમુદાય
ઉત્તર પ્રદે શના સાત ઉત્પાદનો�ોને GI ટે ગ
પ્રસંગ છે .
 ધાર્્મમિક વિધિ હો�ોવા ઉપરાંત, ગરબા સામાજિક-આ�ર્્થથિક,
 તાજેતરમાં ઉત્તર પ્રદેશના સાત ઉત્પાદનો�ોને ભૌ�ૌગો�ોલિક
લિંગ અને કઠો�ોર સંપ્રદાયના માળખાને દૂર કરીને સંકેત (GI) ટે ગ એ�નાયત કરવામાં આ�વ્્યયો હતો�ો.
સામાજિક સમાનતાને પ્્રરોત્સાહન આ�પે છે . ઉત્પાદનો�ો અને તેના વિશે માહિતી
 તે વૈવિધ્યસભર અને હાંસિયામાં ધકે લાઈ ગયેલા  અમરો�ોહા ઢો�ોલક:
સમુદાયો�ોને સમાવિષ્ટ અને સહભાગી બનાવે છે તથા  અમરો�ોહા ઢો�ોલક એ� કુદરતી લાકડામાંથી બનેલું
સમુદાયના બંધનને મજબૂત કરે છે . સંગીત વાદ્ય છે .
 આ� નૃત્ય સ્વરૂપ UNESCOની યાદીમાં સ્થાન મેળવનાર  કે રી, ફણસ અને સાગનું લાકડં ુ તેના નિર્્મમાણ માટે
ભારતની 15મી સાંસ્કૃતિક વસ્્તતુ છે . સૌ�ૌથી વધુ ઉપયો�ોગમાં લેવામાં આ�વે છે .

અમૂર્્ત સાંસ્કૃતિક વારસો�ો શું છે ?  પ્રાણીઓ��ની ચામડી, સામાન્ય રીતે બકરીની
ચામડી, તેને ઢાંકવા(મઢવા) માટે વપરાય છે .
 સાંસ્કૃતિક વારસો�ો સ્મારકો�ો અને વસ્્તતુઓ��ના સંગ્રહ પર
 બાગપત હો�ોમ ફર્્નનિ શિંગ:
પૂરતો�ો જ મર્્યયાદિત નથી.
 બાગપત અને મેરઠ તેમના વિશિષ્ટ ‘હે ન્ડલૂમ હો�ોમ
 પરં તુ તેમાં આ�પણા પૂર્્વજો પાસેથી વારસામાં મળેલી
ફર્્નનિશિં ગ’ ઉત્પાદનો�ો માટે જાણીતા છે .
પરં પરાઓ�� અથવા જીવંત અભિવ્યક્તિઓ��નો�ો પણ
 વણાટની પ્રક્રિયામાં કો�ોટન યાર્્ન(સુતરના તાંતણા)
સમાવેશ થાય છે અને તે આ�પણા વંશજોને આ�પવામાં નો�ો ઉપયો�ોગ થાય છે , જે મુખ્યત્વે લૂમ્સ(હાથસાળ)
આ�વે છે , જેમ કે મૌ�ૌખિક પરં પરાઓ��, પરફો�ોર્્મિિં ગ આ�ર્્ટ્્સ, પર કરવામાં આ�વે છે .
સામાજિક પ્રથાઓ��, ધાર્્મમિક વિધિઓ��, ઉત્સવની  બારાબંકી હે ન્ડલૂમ પ્્રરોડક્્ટ્્સ:
ઘટનાઓ��, પ્રકૃતિ અને બ્રહ્્માાંડને લગતી જ્ઞાન અને  બારાબંકી અને તેની આ�સપાસના વિસ્્તતારો�ોમાં
પ્રથાઓ�� અથવા પરં પરાગત હસ્્તકલા બનાવવા માટે 50,000થી વધુ વણકરો�ો અને 20,000
જ્ઞાન અને કુશળતા. લૂમ(હાથસાળ) છે .
28
 બારાબંકી ક્લસ્ટરની વાર્્ષષિક આ�વક રૂ. 150 કરો�ોડ

હો�ોવાનો�ો અંદાજ છે . હમ્પી
 કાલપી હસ્્તનિર્્મમિત કાગળ:
 કાલપી હાથથી બનાવેલા કાગળના ઉત્પાદન માટે  તાજેતરમાં ભારતની G20 પ્રેસિડે ન્સી હે ઠળ ત્રીજી
જાણીતું છે . શેરપા બેઠક હમ્પીમાં યો�ોજાઈ હતી.
 આ� હસ્્તકલાને સૌ�ૌપ્રથમ 1940ના દાયકામાં હમ્પી વિશે
ગાંધીવાદી મુન્નાલાલ “ખદ્દરી” દ્વારા રજૂ કરવામાં  સ્થાન:
આ�વી હતી, જોકે તેના મૂળ કાલપીના ઈતિહાસમાં  પરં પરાગત રીતે કિષ્્કિિં ધાના પંપાક્ષેત્ર તરીકે
વધુ જૂની હો�ોય શકે છે . ઓ��ળખાય છે , હમ્પી મધ્ય કર્્ણણાટકમાં તુંગભદ્રા
 મહો�ોબા ગૌ�ૌરા પત્થર હસ્્તશિલ્પ: નદીના કિનારે સ્થિત છે .
 મહો�ોબા ગૌ�ૌરા પત્થર હસ્્તશિલ્પ મહો�ોબાના અનો�ોખા  તે યુનેસ્્કકોની વર્લલ્ડ હે રિટે જ સાઇટ છે .
પત્થર શિલ્પ નું પ્રતિનિધિત્વ કરે છે .  તે તેના ઐ�તિહાસિક અને પુરાતત્વીય મહત્વ માટે
 આ�માં વપરાતો�ો પથ્્થર, જેને વૈજ્ઞાનિક રીતે ‘પાયરો�ો
જાણીતું છે , કારણ કે તે એ�ક સમયે વિજયનગર
ફ્્લલાઈટ સ્્ટટોન’ તરીકે ઓ��ળખવામાં આ�વે છે , તે
સામ્રાજ્યની રાજધાની હતું, જે દક્ષિણ ભારતના સૌ�ૌથી
એ�ક નરમ અને ચળકતો�ો સફે દ રં ગનો�ો પથ્્થર છે જે
મહાન હિં દુ સામ્રાજ્્યયોમાંનું એ�ક હતું, જે 14મીથી 16મી
મુખ્યત્વે આ� પ્રદેશમાં જોવા મળે છે .
સદી સુધી વિકસ્્યુું હતું.
 મૈનપુરી તારકશી:
 નદી:
 મૈનપુરી તારકશી એ�ક લો�ોકપ્રિય કલા છે અને
 તુંગભદ્રા નદી હમ્પીમાંથી વહે છે .
આ�માં પિત્તળના તાર લાકડા પર જડવામાં આ�વે છે .
 આ�ર્્કકિટે ક્ચર:
 મૈનપુરી તારકશી પરં પરાગત રીતે પાદુકા (લાકડાના
ચપ્પલ)ને સજાવવા માટે ઉપયો�ોગમાં લેવાતી ઘરે લુ  આ� સ્થળ અસંખ્ય ભવ્ય મંદિરો�ો, મહે લો�ો, બજારો�ો
જરૂરિયાત છે . અને અન્ય બાંધકામો�ો ધરાવે છે .

 સ્વચ્છતા સંબંધિત સાંસ્કૃતિક વિચારણાઓ��એ�  વિરુપાક્ષ મંદિર, વિઠ્ઠલ મંદિર, લો�ોટસ મહે લ,
ચામડાના વિકલ્્પપોની શો�ોધ તરફ દો�ોર્્યયા છે . રાણીનું સ્નાનાગાર અને હાથીના તબેલાનો�ો
 સંભલ હો�ોર્્ન ક્રાફ્ટ: સમાવેશ થાય છે .
 સંભલ હો�ોર્્ન ક્રાફ્ટ મૃત પ્રાણીઓ��માંથી મેળવેલા  આ� શહે રના મંદિરો�ો તેમના વિશાળ પરિમાણ,
કાચા માલનો�ો ઉપયો�ોગ કરે છે અને તે સંપૂર્્ણપણે અલંકૃત સુશો�ોભન, ભવ્ય અને નાજુક કો�ોતરણી,
હાથથી બનાવેલ છે . ભવ્ય સ્્તતંભો�ો, ભવ્ય મંડપ અને રામાયણ અને
મહાભારતના વિષયો�ો સમાવિષ્ટ પ્રતિકાત્મક અને
લામ્બાની એ�મ્બ્રોઇડરી પેચવર્્ક પરં પરાગત નિરૂપણની મો�ોટી સંપત્તિ માટે જાણીતા છે .
 તાજેતરમાં, હમ્પીમાં ત્રીજી G20 કલ્્ચર વર્્કિિંગ ગ્રુપ નમદા કલા

(CWG) મીટિં ગના ભાગ રૂપે લામ્બાની એ�મ્બ્રોઇડરી
પેચવર્્કનું પ્રદર્્શન યો�ોજાયું હતું. આ� પ્રદર્્શન હે ઠળ
 તાજેતરમાં, કે ન્દ્રીય કૌ�ૌશલ્ય વિકાસ અને ઉદ્્યયોગ
ગિનિસ વર્લલ્ડ રે કો�ોર્્ડ નોંધાયો�ો છે .
સાહસિકતાના રાજ્ય મંત્રીએ� યુનાઇટે ડ કિં ગડમ (UK)
 G20 કલ્્ચર વર્્કિિંગ ગ્રુપ (CWG) મીટિં ગના ભાગ રૂપે
માં નિકાસ માટે નમદા કલા ઉત્પાદનો�ોની પ્રથમ બેચને
લાંબાની સમાજના કલાકારો�ોએ� સૌ�ૌથી લાંબા
એ�મ્બ્રોઇડરી પેચવર્્કનું પ્રદર્્શનનું આ�યો�ોજન કર્્યુું હતું. ફ્્લલેગ ઓ��ફ કરી હતી.
જેમાં 1755 પેચનો�ો ઉપયો�ોગ કરવામાં આ�વ્્યયો છે . આ�  પ્રધાનમંત્રી કૌ�ૌશલ વિકાસ યો�ોજના (PMKVY)ના ભાગ
રે કો�ોર્્ડ બનાવવા માટે 450 લાંબાની કલાકારો�ો સામેલ રૂપે સ્કિલ ઇન્ડિયાના પાઇલટ પ્્રરોજેક્ટ હે ઠળ કાશ્્મમીરની
થયા હતા. ત્યારે આ� પ્રદર્્શનના નામે ગિનિસ વર્લલ્ડ નમદા હસ્્તકલા સફળતાપૂર્્વક પુનઃજીવિત કરવામાં
રે કો�ોર્્ડ નોંધાયો�ો છે . આ�વી રહી છે , જેમાં રાજ્યના છ જિલ્લાના લગભગ
 આ� ભરતકામને દેશમાં જિયો�ોગ્રાફિક ઇન્ડિકે શન (GI) 2,200 ઉમેદવારો�ો આ� લુપ્તપ્રાય કળાની તાલીમ મેળવી
ટે ગવાળા ઉત્પાદનો�ોની યાદીમાં પણ સ્થાન મળ્્યુું છે . રહ્યા છે .
29
નમદા કલા વિશે એ�ક જિલ્લા એ�ક ઉત્પાદન પહે લ વિશે

 તે 16મી સદીમાં શરૂ થયું હો�ોવાનું કહે વાય છે જ્યારે  ODOP પહે લનો�ો ઉદ્દેશ્્ય પ્રધાનમંત્રી શ્રી નરે ન્દદ્ર મો�ોદીના
મુગલ સમ્રાટ અકબર તેના ઘો�ોડાઓ��ને ઠં ડીથી બચાવવા વિઝનને પ્રગટ કરવાનો�ો છે મો�ોદી દેશના તમામ
માટે આ�વરણ મેળવવા માંગતા હતા. જિલ્લાઓ��માં સંતુલિત પ્રાદેશિક વિકાસને પ્્રરોત્સાહન
 તેનો�ો પરિચય શાહ-એ�-હમદાન નામના સૂફી સંત દ્વારા આ�પીને દેશ અને તેના લો�ોકો�ોને આ�ત્મનિર્્ભર બનાવશે.
કાશ્્મમીરીઓ��ને કરાવવામાં આ�વ્્યયો હતો�ો.  આ� કાર્્યક્રમ દરે ક જિલ્લામાંથી એ�ક અનન્ય ઉત્પાદન
 નમદા એ� પરં પરાગત કાશ્્મમીરી ફે લ્ડેડ કાર્પેટનો�ો એ�ક પસંદ કરે છે , બ્રાન્ડ બનાવે છે અને તેનો�ો પ્રચાર કરે છે ,
જે સમગ્ર દેશમાં વિવિધ શ્રેણીના ઉત્પાદનો�ોનું પ્રદર્્શન
પ્રકાર છે જે ઘેટાંના ઊનનો�ો ઉપયો�ોગ કરીને બનાવવામાં
કરે છે જેમાં હે ન્ડલૂમ્સ અને હે ન્ડીક્રાફ્ટ સહિત વિવિધ
આ�વે છે અને તેમાં હાથનું રં ગબેરંગી ભરતકામ હો�ોય છે .
ક્ષેત્્રરોનો�ો સમાવેશ થાય છે .
 આ� કાશ્્મમીરી હસ્્તકલાની વિશિષ્ટ વિશેષતા એ� છે કે
ઊનને દબાવવામાં આ�વે છે પરં તુ વણવામાં આ�વતું
વર્લલ્ડ સિટીઝ કલ્્ચર ફો�ોરમ
નથી.
 અનન્ય થીમ્સ અને ફ્લોરલ પેટર્્ન આ� માસ્ટરપીસ  તાજેતરમાં, બેેંગલુરુ વર્લલ્ડ સિટીઝ કલ્્ચર ફો�ોરમ
માટે થીમ્સ પ્રદાન કરે છે અને ફૂલો�ો અને પાંદડા, કળીઓ�� (WCCF)નો�ો ભાગ બનનાર પ્રથમ ભારતીય
અને ફળો�ો ડિઝાઇનનો�ો સાર હો�ોય છે . શહે ર બન્્યુું છે .
 તે વિવિધ સંસ્કૃતિઓ��માં હસ્્તકલા તરીકે પ્રચલિત છે , વર્લલ્ડ સિટીઝ કલ્્ચર ફો�ોરમ વિશે
ખાસ કરીને સમગ્ર એ�શિયાના દેશો�ોમાં, જેમ કે . ઈરાન,  તેની સ્થાપના 2012માં લંડનના સંસ્કૃતિ અને
અફઘાનિસ્્તતાન અને ભારત. સર્્જનાત્મક ઉદ્્યયોગ માટે ના ડે પ્યુટી મેયર જસ્ટિન
સિમો�ોન્સ OBE દ્વારા કરવામાં આ�વી હતી.
તમિલનાડુના ઔ��થુર સો�ોપારી પાનને GI ટે ગ  તે શહે રો�ોનું વૈશ્વિક નેટવર્્ક છે જે સંશો�ોધન અને
બુદ્ધિમત્તાની એ�કબીજા સાથે શેર કરે છે અને
 તાજેતરમાં તમિલનાડુના ઔ��થુર સો�ોપારી પાનને ભવિષ્યની સમૃદ્ધિમાં સંસ્કૃતિની ભૂમિકાનું અન્્વવેષણ
તમિલનાડુ સ્ટે ટ એ�ગ્રીકલ્્ચર માર્કેટિં ગ બો�ોર્્ડ દ્વારા કરે છે .
ભૌ�ૌગો�ોલિક સંકેત (GI) પ્રમાણપત્ર મળ્્યુું છે .  હાલમાં તેના નેટવર્્કમાં છ ખંડો�ોમાં ફે લાયેલા 40 શહે રો�ો છે .
 તમિલનાડુ સ્ટે ટ એ�ગ્રીકલ્્ચર માર્કેટિં ગ બો�ોર્્ડ અને  બેેંગલુરુ તાજેતરના ઉમેરા તરીકે ન્યૂયો�ોર્્ક, લંડન,
પેરિસ, ટો�ોક્્યયો અને દુબઇ જેવા શહે રો�ોની લીગમાં
નાબાર્્ડ મદુરાઈ એ�ગ્રીબિઝનેસ ઇન્ક્યુબેશન ફો�ોરમે
જોડાવા માટે તૈયાર છે .
તમિલનાડુના થૂથુકુડી જિલ્લાના ઔ��થુર સો�ોપારી પાનને
 વર્લલ્ડ સિટીઝ કલ્્ચર સમિટનું આ�યો�ોજન શહે રના
ભૌ�ૌગો�ોલિક સંકેત (GI) પ્રમાણપત્ર એ�નાયત કર્્યુું છે .
ભાગીદારો�ો દ્વારા રો�ોટે ટિંગ ધો�ોરણે કરવામાં આ�વ્્યુું હતું,
 પ્રમાણપત્ર ઔ��થુર વત્તારા વેત્રીલાઈ વિવસાયીગલ
જેમાં શહે રના નેતાઓ��નો�ો અભૂતપૂર્્વ મેળાવડો�ો હતો�ો,
સંગમના નામે આ�પવામાં આ�વેલ છે .
જેમાં વિશ્વના શહે રના સંદર્્ભમાં જાહે ર નીતિમાં
 આ� GI માન્યતા ઔ��થુર સો�ોપારી પાનના માર્કેટિં ગ માટે
સંસ્કૃતિની ભૂમિકા વિશેના વિચારો�ો અને જ્ઞાનનું
નવા રસ્્તતાઓ�� ખો�ોલશે, સ્થાનિક અને આં�ંતરરાષ્ટ્રીય આ�દાનપ્રદાન કરવામાં આ�વ્્યુું હતું.
બજારો�ોમાં તેમની પહોંચને સક્ષમ બનાવશે.
ભારત મંડપમ
‘વન ડિસ્ટ્રિક્ટ વન પ્્રરોડક્ટ’ વો�ોલ
 તાજેતરમાં વડા પ્રધાન નરે ન્દદ્ર મો�ોદીએ� નવી દિલ્હીના
 તાજેતરમાં DPIIT અને ગુજરાત સરકારે સંયુક્ત રીતે પ્રગતિ મેદાન ખાતે ભારત મંડપમ નામના આં�ંતરરાષ્ટ્રીય
રાજ્યના સ્વદેશી હસ્્તકલા અને કારીગરો�ોને પ્્રરોત્સાહન પ્રદર્્શન-કમ-સંમેલન કે ન્દદ્ર (International
આ�પવા માટે દિલ્હીમાં ગરવી ગુજરાત ભવન ખાતે ‘વન Exhibition-cum-convention Centre- IECC)
ડિસ્ટ્રિક્ટ વન પ્્રરોડક્ટ’ વો�ોલનું અનાવરણ કર્્યુું હતું. સંકુલનું ઉદ્દઘાટન કર્્યુું.
30
 IECC સંકુલ એ� ભારતનું સૌ�ૌથી મો�ોટં ુ MICE  સ્થળ: જાડે રી ગામ, તમિલનાડુ
(meetings, incentives, conferences, and  કન્યાકુમારી માટી કે ળા
exhibitions) ગંતવ્ય છે અને તેમાં અત્યાધુનિક  તે ઔ��ષધીય મૂલ્ય ધરાવતા પરં પરાગત ટે બલ કે ળા
સુવિધાઓ�� છે , જેમાં કન્્વવેન્્શન સેન્ટર, એ�ક્્ઝઝિબિશન છે , તે અત્યંત સુગંધીદાર, સબ-એ�સિડ ફ્્લલેવર
હો�ોલ અને એ�મ્્ફફીથિયેટરનો�ો સમાવેશ થાય છે . સાથેના મધુર અને પાવડર પ્રકૃતિવાળા હો�ોય છે .
 કન્્વવેન્્શન સેન્ટરની આ�ર્્કકિટે ક્ચરલ ડિઝાઈનમાં  સ્થળ: કન્યાકુમારી જિલ્્લલો, તમિલનાડુ
ભારતની પરં પરાગત કલા અને સંસ્કૃતિના ઘટકો�ોનો�ો  ચેડીબુટ્ટા સાડી
સમાવેશ કરવામાં આ�વ્્યયો છે , જે રાષ્ટ્રના સમૃદ્ધ વારસા  તે બો�ોર્્ડર અને પલ્લુ પર આ�ઇકો�ોનિક “છો�ોડ અને
અને આ�ધુનિક સિદ્ધિઓ��નું પ્રતિનિધિત્વ કરે છે . ફૂલ” ભાત દર્્શશાવતી સાડી છે . તે કુશળ સૌ�ૌરાષ્ટ્ર
 ‘ભારત મંડપમ’ શબ્દ ભગવાન બસવેશ્વરાની ’અનુભવ વણકરો�ો દ્વારા વણવામાં આ�વે છે .
મંટપા’ની વિભાવના પરથી ઉતરી આ�વ્્યયો છે , જે 12મી
સદીમાં એ�ક મહત્વપૂર્્ણ સંસ્થા હતી. 74મો�ો વન મહો�ોત્સવ
મો�ોન્સૂન ફે સ્ટિવલ–મેઘ મલ્હાર પર્્વ 2023  તાજેતરમાં મુખ્યમંત્રી ભૂપેન્દદ્ર પટે લની અધ્યક્ષતામાં
રાજ્યકક્ષાના 74મા વન મહો�ોત્સવની ઉજવણી
 તાજેતરમાં ડાંગ જિલ્લાના સાપુતારા ખાતે મો�ોન્સૂન પંચમહાલ જિલ્લામાં કરવામાં આ�વી હતી.
ફે સ્ટિવલ – મેઘ મલ્હાર પર્્વ 2023નો�ો રાજ્યના પ્રવાસન વન મહો�ોત્સવ વિશે
મંત્રી મુળુ બેરાએ� આ�રં ભ કરાવ્્યયો.  ભારતમાં કુલપતિ અર્્નનાબ દ્વારા વર્્ષ 1950માં
 આ� પર્્વ એ�ક મહિના સુધી ચાલશે. જેમાં આ�દિવાસી વનમહો�ોત્સવનો�ો પ્રારં ભ કરવામાં આ�વ્્યયો હતો�ો.
સંસ્કૃતિની ઝાંખી પ્રસ્્તતુત કરતાં સ્્ટટોલ્સ અને નૃત્ય,  ત્યારબાદ 1960ના દાયકામાં કનૈયાલાલ મુનશી આ�
સંગીત, જેવા રં ગારં ગ કાર્્યક્રમો�ો યો�ોજાશે. વન મહો�ોત્સવને આં�ંદો�ોલનનું સ્વરૂપ આ�પ્્યુું હતું.
 સાપુતારા તો�ોરણ હિલ રિસો�ોર્્ટના પ્્રાાંગણથી સ્વાગત  વર્્તમાન સમયે ભારતમાં સામાન્ય રીતે દર વર્ષે 1 જુલાઇ
સર્્કલ થઈ સાપુતારા બો�ોટ હાઉસ ગ્રાઉન્ડમાં બનાવેલા થી 7 જુલાઇ દરમિયાન ‘વન મહો�ોત્સવ સપ્તાહ’ની
વિશાળ ડો�ોમમાં કાર્્નનિવલ રૂપે શો�ોભાયાત્રા કાઢવામાં ઉજવણી કરવામાં આ�વે છે . જોકે વર્્ષષા ઋતુના આ�ગમન
આ�વી હતી. બાદ વનમહો�ોત્સવની ઉજવણી થતી હો�ોવાથી દેશના
 વિવિધ વેશભૂષા અને સંગીતના સૂર તાલે નૃત્ય કરતા જુદા જુદા ભાગો�ોમાં જુદા-જુદા દિવસો�ોમાં તેની ઉજવણી
કલાકારો�ો અને પ્રવાસીઓ��ની ભીડ વચ્ચે સંગીતના સૂરો�ો કરવામાં આ�વે છે .
રે લાવ્યા હતા, તેની સાથે વિવિધ રં ગારં ગ કાર્્યક્રમો�ોનું  અંતર્્ગત ગુજરાતમાં વર્્ષ 2023માં 74માં વન મહો�ોત્સવની
આ�યો�ોજન કરાયું હતું. ઉજવણી કરવામાં આ�વી રહી છે .
તમિલનાડુના ત્રણ પ્રખ્યાત ઉત્પાદનો�ોને GI ટે ગ UNESCO હે રિટે જ ડે ન્્જર લિસ્ટ

એ�નાયત
 તાજેતરમાં UNESCOના નિષ્ણાતો�ોએ� ઇટાલિયન શહે ર
 તાજેતરમાં ભૌ�ૌગો�ોલિક સંકેતો�ો રજિસ્ટ્રીએ� તમિલનાડુના વેનિસને ઓ��વર-ટૂરિઝમ અને ક્લાઇમેટ ચેન્્જની
ત્રણ પ્રખ્યાત ઉત્પાદનો�ોને GI ટે ગ એ�નાયત કર્્યયો છે . અસરો�ો જેવી લાંબા સમયથી ચાલતી સમસ્યાઓ��ને
ઉત્પાદનો�ો વિશે કારણે “યુનેસ્્કકો હે રિટે જ ડે ન્્જર”ની યાદીમાં ઉમેરવાની
 જાડે રી નામકટ્ટી ભલામણ કરી છે .
 તે સફે દ રં ગ, આં�ંગળી જેવા આ�કાર અને લીસી  શહે ર વર્્ષષોથી આ� મુદ્દાઓ�� સાથે ઝઝૂમી રહ્્યુું છે , જે તેના
પો�ોત ધરાવતી માટીની લાકડીઓ�� છે . તે સાંસ્કૃતિક અને પર્્યયાવરણીય લક્ષણો�ોને બગાડ અને
તિરુવન્નામલાઈ જિલ્લાના જાડે રીમાં જાડે રી નુકસાન તરફ દો�ોરી જાય છે .
તિરુમન (નામકટ્ટી) પ્્રરોડ્યુસર્્સ સો�ોસાયટી દ્વારા  યુક્રે નના કિવ અને લ્્વવિવને પણ આ� વર્ષે જોખમની
બનાવવામાં આ�વે છે . યાદીમાં મૂકવાની ભલામણ કરવામાં આ�વી છે .
31
આ� સ્વાદિષ્ટ મીઠાઈ પરં પરાગત ઈન્્ડડો-પો�ોર્્ટટુગીઝ

ગો�ોવા, રાજસ્થાન અને ઉત્તરપ્રદે શની હસ્્તકલાને GI પુડિંગ છે , જેને ઘણીવાર “ગો�ોઆ�ન મીઠાઈઓ��ની
ટૅ ગ રાણી” તરીકે ગણવામાં આ�વે છે .
 4. ઉદયપુર કો�ોફ્ટગારી ધાતુ કલા
 તાજેતરમાં ચેન્નાઈમાં ભૌ�ૌગો�ોલિક સંકેતો�ોની રજિસ્ટ્રીએ�
 રાજસ્થાનથી ઉદયપુર કો�ોફ્ટગારી ધાતુ કળા
રાજસ્થાન અને ઉત્તરપ્રદેશ સહિત ભારતના વિવિધ ઉત્કૃષ્ટ અલંકૃત શસ્ત્રોનું ઉત્પાદન કરે છે .
પ્રદેશો�ોમાંથી ઉદ્દભવતા સાત ઉત્પાદનો�ો પર ભૌ�ૌગો�ોલિક  આ� જટિલ કળામાં જટિલ ડિઝાઇનને નકશી
સંકેત (GI) ટે ગ સ્વીકાર્્યયા છે . કરવાની, સો�ોના અને ચાંદીના તારો�ોને મેટલમાં
 1. જલેસર ધાતુ શિલ્પ
એ�મ્બેડ કરવાની અને તેને સંપૂર્્ણતામાં
 જલેસર ધાતુ શિલ્પ એ� એ�ક જટિલ ધાતુ કળા છે ,
ઝીણવટપૂર્્વક પો�ોલિશ કરવાની જટિલ પ્રક્રિયાનો�ો
જે ઉત્તર પ્રદેશના એ�ટા જિલ્લાના જલેસર સમાવેશ થાય છે .
શહે રમાંથી ઉદ્દભવે છે .  આ� હસ્્તકલાનો�ો પ્રાથમિક હે તુ શસ્ત્રોને આ�ભૂષણ
 આ� પ્રદેશમાં 1,200થી વધુ નાના એ�કમો�ો ઉત્કૃષ્ટ
આ�પવાનો�ો છે , તેમને શાહી અને કલાત્મક દેખાવ
ધાતુના હસ્્તકલા અને પિત્તળના વાસણો�ો આ�પવાનો�ો છે .
બનાવવામાં ઉત્સાહપૂર્્વક રો�ોકાયેલા છે .  5. બિકાનેર કાશીદકારી ક્રાફ્ટ
 કારીગરીમાં ઘુંઘરૂ (પાયલ) અને ઘંટડી (ઘંટ) જેવી
 બિકાનેર કાશિદકારી ક્રાફ્ટ ખાસ પ્રસંગો�ો માટે
સુશો�ોભન વસ્્તતુઓ��ના ઉત્પાદનનો�ો સમાવેશ થાય છે . ઉત્કૃષ્ટ સો�ોયકામ ઓ��ફર કરે છે .
 આ� પરં પરાગત કલા સ્વરૂપ ખાસ કરીને હથુરાસમાં
 તે પરં પરાગત રીતે સુતરાઉ, રે શમ અથવા મખમલ
રહે તા થાથેરસ તરીકે ઓ��ળખાતા સ્થાનિક સમુદાય પર બનાવવામાં આ�વે છે અને તેમાં ઝીણા ટાંકા
દ્વારા સૌ�ૌથી વધુ નિપુણતાથી કરવામાં આ�વે છે . અને મંત્રમુગ્્ધ મિરર-વર્્ક પણ દર્્શશાવવામાં આ�વે છે .
 2. ગો�ોવા માનકુરાદ કે રી
 આ� હસ્્તકલાને મો�ોટાભાગે લગ્્નનો સાથે સંકળાયેલી
 ગો�ોવા માનકુરાદ કે રી, જેને ગો�ોવા મંકુરાડ અથવા
વસ્્તતુઓ��, ખાસ કરીને ભેટની વસ્્તતુઓ�� માટે
ગો�ોવા અલ્્ફફોન્્સસો તરીકે પણ ઓ��ળખવામાં આ�વે છે ઉપયો�ોગમાં લેવામાં આ�વે છે .
તે ગો�ોવામાં ઉગાડવામાં આ�વતી કે રીની આ�હલાદક  હસ્્તકલામાં વપરાતા અરીસાઓ�� તેમની
જાત છે . પ્રતિબિં બીત સપાટીઓ��ને કારણે “મેલી નજર”
 તેના મીઠા સ્વાદ, રસદાર ગર્્ભ, પાતળું પળ અને
સામે રક્ષણ આ�પે છે તેવું માનવામાં આ�વે છે .
સુખદ સુગંધને કારણે તેને ભારતમાં કે રીની શ્રેષ્ઠ  બિકાનેર અને નજીકના જિલ્લાઓ��માં કુશળ
જાતો�ોમાંની એ�ક ગણવામાં આ�વે છે . મેઘવાલ સમુદાય આ� કલાને સાચવવા અને તેનો�ો
 કે રીના આ� નામની રસપ્રદ ઐ�તિહાસિક પૃષ્ઠભૂમિ છે .
અભ્યાસ કરવા માટે જવાબદાર છે .
 શરૂઆ�તમાં પો�ોર્્ટટુગીઝ દ્વારા “માલકો�ોરાડા” નામ
 6.જોધપુર બાંધેજ ક્રાફ્ટ
આ�પવામાં આ�વ્્યુું, જેનો�ો અર્્થ થાય છે ‘આ�છી  બાંધેજ, રાજસ્થાનના સૌ�ૌથી પ્રખ્યાત કાપડ કલા
રં ગીન’ તે પછીથી કોંકણીમાં “માનકુરાદ આ�મો�ો” સ્વરૂપો�ો પૈકી એ�ક તરીકે ઓ��ળખાય છે , તે બાંધવાની
(કે રી)માં વિકાસ પામી. અને રં ગવાની રાજસ્થાની કળા છે .
 3. ગો�ોઆ�ન બેબિન્કા
 આ� ટે કનીકમાં કાપડ પર દો�ોરાઓ�� સાથે બાંધીને
 ગો�ોવાની રીગલ ડે ઝર્્ટ, ગો�ોઆ�ન બેબિન્કા, જેને
અને પછી તેને વિવિધ રં ગો�ોમાં રં ગીને પેટર્્ન અથવા
બિબીક અથવા બેબિન્કા તરીકે પણ ઓ��ળખવામાં ડિઝાઇન બનાવવાનો�ો સમાવેશ થાય છે .
આ�વે છે , તે ગો�ોવાની પરં પરાગત મીઠાઈ છે .  કપાસના તાંતણાનો�ો ઉપયો�ોગ કાપડને બાંધવા માટે
 તે એ�ક સ્્તરવાળી કે ક છે જે લો�ોટ, ઈંડા, નાળિયેરનું
કુશળતાપૂર્્વક કરવામાં આ�વે છે , જેના પરિણામે
દૂધ, ખાંડ અને ઘી (સ્પષ્ટ માખણ)ના પાતળા જટિલ પેટર્્ન અને ડિઝાઇન બને છે .
સ્્તરો�ોથી બનાવવામાં આ�વે છે .  આ� પ્રક્રિયા માટે કપાસ, રે શમ, ઊન અથવા કૃત્રિમ
 દરે ક સ્્તર ઉમેર્્યયા પછી, કે કને માટી પકાવવાની
સામગ્રીમાંથી બનેલા કાપડનો�ો ઉપયો�ોગ કરી શકાય
નાની ભઠ્ઠીમાં શેકવામાં આ�વે છે , પરિણામે તે છે , જેમાં સાડી, દુપટ્ટા, સ્કર્્ટ, સ્કાર્્ફ અને અન્ય
સમૃદ્ધ અને ભેજવાળી રચનામાં પરિણમે છે . વસ્ત્રોનો�ો સમાવેશ થાય છે .
32
 7. બીકાનેર ઉસ્્તતા કલા મશ્્કબુદજી ચો�ોખા

 બિકાનેર ઉસ્્તતા કાલા ક્રાફ્ટ, જેને તેના કાયમી  કશ્્મમીર, ખાસ કરીને અનંતનાગ જિલ્લાના
સો�ોનેરી રં ગ માટે સો�ોનાની નકાશી અથવા સો�ોનાની ઊચ ં ાણવાળા પ્રદેશો�ોમાંથી આ�વતા મશ્્કબુદજી ચો�ોખા
માનૌ�ૌતી વર્્ક તરીકે પણ ઓ��ળખવામાં આ�વે છે , તે એ�ક પ્રીમિયમ સુગંધિત ટૂંકા જાડા ચો�ોખાની જાત તરીકે
કલાત્મક ઊટ ં ના ચામડાની કારીગરી દર્્શશાવે છે . કે ન્દદ્રસ્થાને છે .
 આ� અનો�ોખા આ�ર્્ટ ફો�ોર્્મમાં કાચા ઊટ ં ના ચામડાની ચિકરી લાકડાની હસ્્ત કલા
સારવાર કરવી અને કુશળતાપૂર્્વક તેને  જમ્મુ પ્્રાાંતના રાજૌરી જિલ્લાની પર્્વતમાળાઓ��માં
ઉત્પાદનો�ોની શ્રેણીમાં મો�ોલ્્ડિિંગ કરવાનો�ો સમાવેશ વસેલી ઉત્કૃષ્ટ ચિકરી લાકડાની હસ્્તકલા જટિલ
થાય છે . કલાત્મકતાના પ્રમાણપત્ર તરીકે ઊભું છે .
 ચામડાના કારીગરો�ોનો�ો કુશળ ડાપગર સમુદાય આ�
પરં પરાને કુશળતાથી આ�ગળ ધપાવે છે . અરુણાચલ રં ગ મહો�ોત્સવ
 તે પેઇન્્ટિિંગનું એ�ક સ્વરૂપ છે જેમાં લાકડા, ધાતુ,  તાજેતરમાં વડાપ્રધાને ભારતના વિવિધ ભાગો�ોમાં
આ�રસ, હાથીદાંત અને ચામડા જેવી વિવિધ ઉજવવામાં આ�વતા અરુણાચલ રં ગ મહો�ોત્સવ પર
સપાટીઓ�� પર જટિલ ડિઝાઇન બનાવવા માટે આ�નંદ વ્યક્ત કર્્યયો છે .
સો�ોના અથવા ચાંદીના વરખનો�ો સમાવેશ થાય છે .  ‘અરુણાચલ રં ગ મહો�ોત્સવ’ એ� અરુણાચલ પ્રદેશના
ઓ��છા જાણીતા ઈતિહાસને વ્યાપક પ્રેક્ષકો�ો સુધી
તમિલ પામ હસ્્તપ્રતો�ો: જ્ઞાનમુયાર્ચી પહોંચાડવા માટે નો�ો ભારતના વિવિધ શહે રો�ોમાં
આ�યો�ોજિત થતો�ો ચાર દિવસીય થિયેટર ફે સ્ટિવલ છે .
 તાજેતરમાં ઉત્તર ઇટાલીમાં આ�ર્મેનિયન મઠમાં 18મી  આ� તહે વાર અરુણાચલ પ્રદેશના વૈવિધ્યસભર
સદીની “જ્ઞાનામુયાર્ચી” નામની પામ હસ્્તપ્રતો�ો મળી સાંસ્કૃતિક વારસાની ઉજવણી કરે છે અને રાષ્ટ્રીય
આ�વી છે . એ�કતાના સિદ્્ધાાંતો�ોને અનુરૂપ છે .
હસ્્તપ્રત શું છે ?  ફે સ્ટિવલમાં દિલ્હી, મુંબઈ, કો�ોલકાતા અને ગુવાહાટી
 હસ્્તપ્રત એ� પ્રિન્્ટિિંગના યુગ પહે લાની હસ્્તલિખિત સહિત દરે ક સહભાગી શહે રમાં ચાર નાટકો�ો દર્્શશાવવામાં
અથવા ટાઇપલિખિત દસ્્તતાવેજ છે , જે સામાન્ય રીતે આ�વ્યા હતા.
ઐ�તિહાસિક અથવા સાહિત્યિક પ્રકૃતિની હો�ોય છે .  આ� નાટકો�ોનો�ો ઉદ્દેશ્્ય એ�વા નાયકો�ો પર પ્રકાશ પાડવાનો�ો
 ઉદાહરણ તરીકે , પામ અથવા બિર્્ચના પાન પર લખેલા હતો�ો જેમણે બ્રિટિશ સંસ્થાનવાદી શાસન સામે
પ્રાચીન ધાર્્મમિક સંસ્કૃત ગ્રંથો�ો. ભારતના સ્વાતંત્ર્ય સંગ્રામમાં નોંધપાત્ર યો�ોગદાન આ�પ્્યુું
હતું.
રાજૌરીની ચિકરી લાકડાની હસ્્તકલા અને
અનંતનાગના મશ્્કબુદજી ચો�ોખાને GI ટે ગ એ�નાયત કાલકા-શિમલા રે લ્્વવે લાઇન
 સ્થાનિક કારીગરી અને કૃષિ વારસાની નોંધપાત્ર  તાજેતરમાં હિમાચલ પ્રદેશમાં ભારે વરસાદ અને પૂરને
માન્યતાના સ્વરૂપે રાજૌરી જિલ્લાની રાજૌરી ચિકરી કારણે યુનેસ્્કકોની વર્લલ્ડ હે રિટે જ સાઇટ અને 94 કિમી
લાકડાની હસ્્તકલા અને અનંતનાગ જિલ્લાની કિં મતી લાંબી કાલકા-શિમલા રે લ્્વવે લાઇનને નુકસાન થયું છે .
મશ્્કબુદજી ચો�ોખાની જાતને ભૌ�ૌગો�ોલિક સંકેત (GI) ટૅ ગ યુનેસ્્કકો વિશે મુખ્ય તથ્્યયો
આ�પવામાં આ�વ્યા છે .  UNESCO એ�ટલે યુનાઈટે ડ નેશન્સ એ�જ્યુકે શનલ,
 આ� ટે ગ આ� ઉત્પાદનો�ોની વિશિષ્ટ પ્રકૃતિ અને સાયન્ટિફિક એ�ન્ડ કલ્્ચરલ ઓ��ર્ગેનાઈઝે શન.
અસાધારણ ગુણો�ોને દર્્શશાવે છે , તેમના મૂળની ચો�ોક્કસ  તે યુનાઈટે ડ નેશન્સ (UN)ની વિશિષ્ટ એ�જન્સી છે .
પ્રદેશો�ોમાં શો�ોધ કરે છે . આ� સિદ્ધિ ડિસેમ્બર 2020માં  તેનું બંધારણ, જે 1946માં અમલમાં આ�વ્્યુું હતું, તેમાં
શરૂ કરવામાં આ�વેલ નાબાર્્ડ, હસ્્તકલા અને હે ન્ડલૂમ શિક્ષણ, વિજ્ઞાન અને સંસ્કૃતિમાં આં�ંતરરાષ્ટ્રીય
વિભાગ અને કૃષિ વિભાગના સહયો�ોગી પ્રયાસનું સહયો�ોગને પ્્રરોત્સાહન આ�પવા માટે કહે વામાં આ�વ્્યુું
પરિણામ છે . હતું.
33
 મુખ્ય મથક: પેરિસ, ફ્રાન્સ. રામાફો�ોસા, દક્ષિણ આ�ફ્રિકાની ફર્સસ્ટ લેડી ત્્શશેપો�ો મો�ોટસેપે
 પિતૃ સંસ્થા: યુનાઇટે ડ નેશન્સ ઇકો�ોનો�ોમિક એ�ન્ડ અને બ્રાઝિલના રાષ્ટ્રપતિ લુઇઝ ઇનાસિયો�ો લુલા દા
સો�ોશિયલ કાઉન્સિલ સિલ્્વવા સહિત સંગઠનના નેતાઓ��ને ખાસ ભેટ આ�પી
 ધ્યેય: યુનેસ્્કકોના પ્રાથમિક ધ્યેયો�ો શિક્ષણ, વિજ્ઞાન અને હતી.
સંસ્કૃતિ દ્વારા રાષ્ટ્રો વચ્ચે સહયો�ોગને પ્્રરોત્સાહિત કરીને બિદરી સુરાહી
અને ટકાઉ વિકાસ અને આં�ંતરસાંસ્કૃતિક સંવાદને  વડાપ્રધાન મો�ોદીએ� દક્ષિણ આ�ફ્રિકાના રાષ્ટ્રપતિ સિરિલ
પ્્રરોત્સાહન આ�પીને શાંતિ અને સુરક્ષામાં ફાળો�ો રામાફો�ોસાને તેલંગાણાની ‘સુરાહી’ની એ�ક જોડી
આ�પવાનો�ો છે . બિદરીને ભેટમાં આ�પી હતી.
 યુનેસ્્કકો માને છે કે આ� વિસ્્તતારો�ો વધુ ન્યાયી, શાંતિપૂર્્ણ  બિદરીની ફૂલદાની 500 વર્્ષ જૂની પર્્શશિયન ભાષાની
અને સમાવિષ્ટ વિશ્વના નિર્્મમાણ માટે નિર્્ણણાયક છે . સંપૂર્્ણ ભારતીય નવીનતા છે , જે બિદર માટે વિશિષ્ટ છે .
 બિદરીની ફૂલદાની પર સુંદર પેટર્્ન કો�ોતરીને શુદ્ધ
મેટી કે ળા ચાંદીના વાયર સાથે જડિત કરી સાથે ઝીીંક, તાંબુ અને
અન્ય બિન-ફે રસ ધાતુઓ��ના મિશ્રણ સાથે કાસ્ટ
કરવામાં આ�વે છે .
 તાજેતરમાં મેટી કે ળા જે કન્યાકુમારી જિલ્લામાં મૂળ રૂપે
 પછી કાસ્્ટિિંગને બિદર કિલ્લાની ખાસ માટી સાથે
ઉદ્દભવે છે તેને ભૌ�ૌગો�ોલિક સંકેત (GI) ટે ગ એ�નાયત
મિશ્રિત દ્રાવણમાં પલાળવામાં આ�વે છે જેમાં ખાસ
કરવામાં આ�વ્્યયો છે .
ઓ��ક્સિડાઇઝિં ગ ગુણધર્્મમો હો�ોય છે . આ�નાથી ઝિં ક
મેટી કે ળા વિશે
એ�લો�ોય ચમકદાર કાળા રં ગમાં ફે રવાય છે અને ચાંદીના
 મેટી કે ળાના છ જાણીતા પ્રકારો�ો છે અને તે કન્યાકુમારીમાં
જડતરને કાળી પૃષ્ઠભૂમિ સાથે અદભૂત રીતે અનન્ય
મૂળ ઉદ્દભવ ધરાવે છે , જ્્યાાં તે અનન્ય આ�બો�ોહવા
બનાવે છે .
અને જમીનમાં ઉગે છે .
નાગાલેન્ડ શો�ોલ
 તેઓ�� ‘બેબી બનાના’ તરીકે પણ ઓ��ળખાય છે , જે
 વડાપ્રધાને દક્ષિણ આ�ફ્રિકાની પ્રથમ મહિલા ત્્શશેપો�ો
મુખ્યત્વે કાલકુલમ અને વિલાવનકો�ોડ તાલુકામાં ઉગે છે .
મો�ોટસેપેને નાગાલેન્ડની શો�ોલ પણ ભેટ આ�પી હતી.
 જો તેના મૂળ લઈને અન્ય વિસ્્તતારો�ોમાં ઉગાડવામાં
 નાગા શો�ોલ એ� ટે ક્સટાઇલ આ�ર્્ટનું એ�ક ઉત્કૃષ્ટ સ્વરૂપ
આ�વે તો�ો પણ, ફળ કન્યાકુમારીમાં ઉગાડવામાં આ�વતા
છે જે સદીઓ��થી નાગાલેન્ડ રાજ્યમાં આ�દિવાસીઓ��
મેટી કે ળા જેવી વિશિષ્ટ મીઠી સુગંધ અને મધ જેવા દ્વારા વણવામાં આ�વે છે .
સ્વાદ વિનાનું હશે. ગોંડ પેઈન્ટટીંગ
 સામાન્ય કે ળાના ગુચ્્છછોથી વિપરીત જે સીધા ઉગે છે ,  આ� ઉપરાંત પીએ�મ મો�ોદીએ� બ્રાઝિલના રાષ્ટ્રપતિ લુઈઝ
મેટી કે ળાની લૂમ પવનથી અલગ થયા હો�ોય તેવો�ો દેખાવ ઈનાસિયો�ો લુલા દા સિલ્્વવાને મધ્યપ્રદેશથી ગોંડ
ધરાવે છે . પેઈન્્ટિિંગ પણ ભેટમાં આ�પી હતી.
 તેના Total Soluble Solids Content (TSSC)  આ� ચિત્્રરો સૌ�ૌથી વધુ પ્રશંસનીય આ�દિવાસી કલા
ગુણને કારણે તેને બાળકના ખો�ોરાક તરીકે ભલામણ સ્વરૂપો�ોમાંથી એ�ક છે .
કરવામાં આ�વે છે .  ‘ગોંડ’ શબ્દ દ્રવિડ શબ્દ ‘કોંડ’ પરથી આ�વ્્યયો છે જેનો�ો
અર્્થ થાય છે ‘લીલો�ો પર્્વત’.
વડાપ્રધાન મો�ોદી તરફથી બ્રિક્સ નેતાઓ��ને ભેટ
ચો�ોકુવા ચો�ોખા
 તાજેતરમાં ભારતના વડાપ્રધાન નરે ન્દદ્ર મો�ોદીએ� બ્રિક્સ
નેતાઓ��ને બિદરી સુરાહી, નાગાલેન્ડ શો�ોલ અને ગોંડ  તાજેતરમાં ચો�ોકુવા ચો�ોખાને તેની ઉત્કૃષ્ટતા માટે GI
પેઈન્્ટિિંગ ભેટ આ�પી હતી. (ભૌ�ૌગો�ોલિક સંકેત) ટે ગ મળ્્યયો છે .
 15મી બ્રિક્સ સમિટમાં ભાગ લેવા માટે દક્ષિણ ચો�ોકુવા ચો�ોખા વિશે
આ�ફ્રિકાની ત્રણ દિવસની મુલાકાતે આ�વેલા વડાપ્રધાન  તે આ�સામમાં ઉગાડવામાં આ�વતા જાદુઈ ચો�ોખા તરીકે
નરે ન્દદ્ર મો�ોદીએ� દક્ષિણ આ�ફ્રિકાના પ્રમુખ સિરિલ પણ ઓ��ળખાય છે .
34
 તે આ�સામના રાંધણ વારસાનો�ો એ�ક ભાગ છે ; આ�

અનો�ોખા ચો�ોખા શક્તિશાળી અહો�ોમ વંશના સૈનિકો�ોનો�ો કો�ોરાપુટ કાલાજીરા ચો�ોખા
મુખ્ય ભાગ છે .
 આ� અનો�ોખા અને સ્વસ્થ ચો�ોખાની ખેતી બ્રહ્મપુત્રા  તાજેતરમાં કો�ોરાપુટ કાલાજીરા ચો�ોખા જે એ�ક સુગંધિત
નદીના વિસ્્તતારની આ�સપાસ થાય છે . ચો�ોખા છે , તેને GI ટે ગ એ�નાયત કરવામાં આ�વ્્યયો છે .
કો�ોરાપુટ કાલાજીરા ચો�ોખા વિશે
સ્વતંત્ર ભારતના પ્રથમ નાણાં મંત્રીની પ્રતિમા  ઓ��ડિશાના કો�ોરાપુટ જિલ્લાના ખેડૂતો�ોએ� પેઢીઓ��થી
કાલાજીરા ચો�ોખાની વાવણી કરી છે .
 તાજેતરમાં કે ન્દ્રીય મંત્રી પીયૂષ ગો�ોયલે કો�ોઈમ્બતુરમાં  તે ‘ચો�ોખાના રાજકુમાર’ તરીકે ઓ��ળખાય છે અને તે
સ્વતંત્ર ભારતના પ્રથમ નાણામંત્રી આ�ર.કે . સન્મુખમ ચો�ોખાની સુગંધિત જાત છે .
ચેટ્ટીની પ્રતિમાનું અનાવરણ કર્્યુું હતું.  કો�ોરાપુટ જિલ્લાના હાલના આ�દિવાસી સમુદાયો�ોના
આ�રકે સન્મુખમ ચેટ્ટી પૂર્્વજોએ� આ� પ્રદેશમાં હજારો�ો વર્્ષષોથી ચો�ોખાનું ઉત્પાદન
 રામાસામી ચેટ્ટી કં દસામી સન્મુખમ ચેટ્ટી, આ�ર.કે . કર્્યુું છે , જે પાકના સંરક્ષણમાં ફાળો�ો આ�પે છે .
સન્મુખમ ચેટ્ટી તરીકે ઓ��ળખાય છે , એ�ક અગ્રણી  તે તેના કાળા રં ગ, સારી સુગંધ, સ્વાદ અને ટે ક્સચર
ભારતીય વકીલ, અર્્થશાસ્ત્રી અને રાજકારણી હતા માટે ચો�ોખાના ગ્રાહકો�ોમાં ખુબજ લો�ોકપ્રિય છે .
જેમણે સ્વતંત્ર ભારતના શરૂઆ�તના વર્્ષષોમાં મુખ્ય
ભૂમિકા ભજવી હતી.
જ્્યયોર્્જજિયાએ� ઓ��ક્્ટટોબરને ‘હિન્દુ હે રિટે જ મહિનો�ો’
જાહે ર કર્્યયો
 તેમણે તેમની વિશિષ્ટ કારકિર્દી દરમિયાન સરકારી
અને એ�કે ડેમિયા બંનેમાં નોંધપાત્ર હો�ોદ્દાઓ�� સંભાળ્યા
 તાજેતરમાં એ�ક મહત્વપૂર્્ણ પગલામાં, યુએ�સના
હતા.
જ્્યયોર્્જજિયા રાજ્યના ગવર્્નર બ્રાયન કે મ્પે સત્તાવાર રીતે
જાહે ર કર્્યુું છે કે ઓ��ક્્ટટોબર મહિનો�ો રાજ્યમાં ‘હિં દુ
જમ્મુ અને કાશ્્મમીરના ભદરવાહ રાજમા અને
હે રિટે જ મહિના’ તરીકે ઉજવવામાં આ�વશે.
રામબન સુલાઈ મધને GI ટે ગ એ�નાયત
 આ� ઘો�ોષણા જ્્યયોર્્જજિયાને સમગ્ર યુનાઇટે ડ સ્ટેટ્્સના
અન્ય રાજ્્યયો સાથે સંરેખિત કરે છે જેમણે હિં દુ વારસો�ો,
 તાજેતરમાં જમ્મુ અને કાશ્્મમીરના ડો�ોડા અને રામબનના
સંસ્કૃતિ, મૂલ્્યયો અને પરં પરાઓ��ને સન્માનિત કરવા
પ્રદેશો�ોમાંથી ઉદ્દભવતા ભદરવાહ રાજમા અને સુલાઈ અને તેની યાદમાં સમાન પગલાં લીધાં છે .
મધને પ્રતિષ્ઠિત ભૌ�ૌગો�ોલિક સંકેત (GI) ટે ગ આ�પવામાં  આ� રાજ્્યયોમાં ટે ક્સાસ, ઓ��હિયો�ો, ન્યુ જર્સી,
આ�વ્્યયો છે . મેસેચ્યુસેટ્્સ, ફ્લોરિડા, મિનેસો�ોટા, વર્્જજિનિયા અને
ભદરવાહ રાજમા અન્યનો�ો સમાવેશ થાય છે .
 ભદરવાહ રાજમા, જેને ઘણીવાર લાલ કઠો�ોળ તરીકે  ‘હિન્દુ હે રિટે જ મંથ’ની ઘો�ોષણા અમેરિકન સમાજમાં
ઓ��ળખવામાં આ�વે છે , તે ચિનાબ ખીણમાં રહે તા હિં દુ ધર્્મના યો�ોગદાન અને મહત્વની ઉજવણી અને
લો�ોકો�ોના હૃદય અને મનમાં વિશેષ સ્થાન ધરાવે છે . સ્વીકાર કરવાની રીત તરીકે કામ કરે છે .
તેના વિશિષ્ટ સ્વાદ સાથે તે માત્ર મુખ્ય ખાદ્ય વસ્્તતુ જ
નથી પણ તે પ્રદેશનું સાંસ્કૃતિક પ્રતીક પણ છે . શિવનું નટરાજ સ્વરૂપ
સુલાઈ મધ
 બીજો જીઆ�ઈ ટે ગ રામબન જિલ્લામાં સ્થિત સુલાઈમાં  તાજેતરમાં આ�યો�ોજિત G20 લીડર્્સ સમિટમાં ભગવાન
ઉત્પાદિત મધને આ�પવામાં આ�વ્્યયો છે . શિવના નૃત્ય સ્વરૂપની 27 ફૂટ ઊચ ં ી “નટરાજ” પ્રતિમા
 આ� સુલાઈ મધને માત્ર તેના ઉત્કૃષ્ટ સ્વાદ માટે જ નહીીં રાખવામાં આ�વી હતી.
પરં તુ તેની ઓ��ર્ગેનિક પ્રકૃતિ માટે પણ ઓ��ળખ મળી છે . લો�ોસ્ટ વેક્સ ટે ક્નિક
 હકીકતમાં, 2015માં, વડા પ્રધાન નરે ન્દદ્ર મો�ોદીએ�  પરં પરાગત ‘લો�ોસ્ટ-વેક્સ’ કાસ્્ટિિંગ પદ્ધતિનો�ો ઉપયો�ોગ
બ્રિટનની તેમની મુલાકાત દરમિયાન રાણી કરીને શિલ્પની રચના કરવામાં આ�વી હતી, જે હજારો�ો
એ�લિઝાબેથને કાર્્બનિક સુલાઈ મધ રજૂ કર્્યુું હતું, જે વર્્ષષો જૂની છે અને ચો�ોલ શાસકો�ો દ્વારા તેને પ્રચલિત
વિશ્વને આ� ક્ષેત્રની કુદરતી બક્ષિસ દર્્શશાવે છે . કરવામાં આ�વી હતી.
35
 આ� પદ્ધતિમાં, મીણનું વિગતવાર મો�ોડે લ કાંપવાળી TRIFEDના આ�ર્્ટટિઝનલ ટ્રે ઝર્્સ વિશે
માટીથી ઢં કાયેલું હો�ોય છે , જેને ગરમ કરવામાં આ�વે  લોંગપી માટીકામ:
ત્યારે મીણને ઓ��ગાળીને દૂર રાખે છે , જે પીગળેલી  તેનું નામ મણિપુરના લોંગપી ગામ પરથી આ�પવામાં
ધાતુને કાસ્ટ કરવા માટે એ�ક હો�ોલો�ો મો�ોલ્ડ છો�ોડી દે છે . આ�વ્્યુું છે , તંગખુલ નાગા આ�દિવાસીઓ�� આ�
અસાધારણ માટીકામ શૈલીનો�ો અભ્યાસ કરે છે .
સાલેમ સાબુદાણા
 મો�ોટાભાગના માટીકામથી વિપરીત, લોંગપી
કં ુ ભારના ચાકડાનો�ો આ�શરો�ો લેતા નથી.
 તાજેતરમાં, સાલેમ સ્ટાર્્ચ એ�ન્ડ સાગો�ો મેન્યૂફે ક્ચર્્સ
 બધા આ�કાર હાથથી અને મો�ોલ્ડની મદદથી
સર્્વવિસ ઇન્ડસ્ટ્રીયલ કો�ો-ઓ��પરે ટિવ સો�ોસાયટી લિ.
(લો�ોકપ્રિય રીતે SAGOSERVE તરીકે ઓ��ળખાય છે )ને કરવામાં આ�વે છે .
સાલેમ સાગો�ો (સાબુદાણા) માટે ભૌ�ૌગો�ોલિક સંકેત ટે ગ  વિશેષ રાખો�ોડી-કાળા રસો�ોઈના વાસણો�ો, કડક
અથવા GI ટે ગ પ્રાપ્ત થયો�ો છે . કીટલી, અનો�ોખા બાઉલ, મગ અને અખરો�ોટની ટ્રે ,
સાલેમ સાગો�ો વિશે શેરડીના હે ન્ડલ જેવા અનેક લોંગપીના ટ્રેડમાર્્ક છે .
 આ� સાબુદાણા કાચા ટે પિયો�ોકામાંથી બનાવવામાં  છત્તીસગઢ પવન વાંસળી:
આ�વે છે .  છત્તીસગઢમાં બસ્્તરની ગોંડ જનજાતિ દ્વારા તૈયાર
 તે નાના કઠણ ગ્લોબ્યુલ્સ અથવા મો�ોતીના સ્વરૂપમાં
કરાયેલ, ‘સુલુર’ વાંસની પવન વાંસળી એ�ક
હો�ોય છે અને મો�ોતી જેવા સફે દ રં ગના હો�ોય છે .
અનો�ોખી સંગીત રચના છે .
 તે ટે પિયો�ોકાના મૂળને ખાંડીને તેના ભીના સ્ટાર્્ચ
 પરં પરાગત વાંસળીથી વિપરીત, તે એ�ક સરળ એ�ક
પાવડરમાંથી બનાવવામાં આ�વે છે .
અક્ષરધામ મંદિર હાથની વમળ દ્વારા ધૂન ઉત્પન્ન કરે છે .
 યુકેના વડા પ્રધાને તાજેતરમાં દિલ્હીમાં અક્ષરધામ  સંગીતથી આ�ગળ, ‘સુલુર’ ઉપયો�ોગિતાવાદી હે તુઓ��
મંદિરની મુલાકાત લીધી હતી. માટે કામ કરે છે , જે આ�દિવાસી પુરુષો�ોને પ્રાણીઓ��ને
 અક્ષરધામ મંદિર, અધિકૃત રીતે સ્વામિનારાયણ દૂર રાખવામાં અને જં ગલો�ોમાં પશુઓ��ને માર્્ગદર્્શન
અક્ષરધામ મંદિર તરીકે ઓ��ળખાય છે , એ� ભારતમાં આ�પવામાં મદદ કરે છે .
દિલ્હીમાં સ્થિત હિન્દુ મંદિર સંકુલ છે .
 ગુજરાત હેેંગિં ગ્્સ:
 તે યમુના નદીના કિનારે આ�વેલું છે .
 તે દાહો�ોદ, ગુજરાતમાં ભીલ અને પટે લિયા જનજાતિ
 તે સત્તાવાર રીતે 6ઠ્ઠી નવેમ્બર, 2005ના રો�ોજ જાહે ર
દ્વારા બનાવવામાં આ�વે છે .
જનતા માટે ખો�ોલવામાં આ�વ્્યુું હતું.
 જેનું ઉદ્દઘાટન ભારતના તત્કાલિન રાષ્ટ્રપતિ ડૉ�ૉ.  તેઓ�� આ�ભલા કામ, ઝરી, પત્થરો�ો અને મણકાની
એ�પીજે અબ્દુલ કલામ દ્વારા કરવામાં આ�વ્્યુું હતું. બડાઈ કરે છે , જે પરં પરાને જાળવી રાખીને
 અક્ષરધામ મંદિરમાં ભગવાન સ્વામિનારાયણ (1781- સમકાલીન ફે શનને અનુરૂપ વિકસિત થાય છે .
1830) સ્થિત છે . જો કે , તે મહાન સંતો�ો, દેવો�ો અને હિં દુ  રાજસ્થાની કલાત્મકતા:
દેવતાઓ��ને પણ સમર્્પપિ ત છે .  મીનાકારી: તે ધાતુની સપાટીને ગતિશીલ ખનિજ
પદાર્્થથોથી સુશો�ોભિત કરવાની કળા છે , જે મુઘલો�ો
TRIFEDના આ�ર્્ટટિઝનલ ટ્રેઝર્્સ દ્વારા રજૂ કરવામાં આ�વેલી તકનીક છે . નાજુક
ડિઝાઈનને ધાતુ પર કો�ોતરવામાં આ�વે છે .
 G20 સમિટમાં ભારતના સમૃદ્ધ આ�દિવાસી વારસા
 મેટલ અંબાબારી ક્રાફ્ટ: તે મીના જનજાતિ દ્વારા
અને કારીગરીનું નોંધપાત્ર પ્રદર્્શન જોવા મળ્્યુું હતું, જે
ક્યુરે ટ કરવામાં આ�વે છે અને તે દં તવલ્કને પણ
TRIFED (Tribal Cooperative Marketing
Development Federation of India), આ�દિજાતિ અપનાવે છે , જે ધાતુના શણગારને વધારે છે .
બાબતો�ોના મંત્રાલય દ્વારા ક્યુરે ટેડ અને પ્રસ્્તતુત કરવામાં આ�જે, તે સો�ોનાથી આ�ગળ ચાંદી અને તાંબા જેવી
આ�વ્્યુું હતું. ધાતુઓ�� સુધી વિસ્્તરે છે .
36
 ‘નુઆ�’ શબ્દનો�ો અનુવાદ નવામાં થાય છે અને ‘ખાઈ’નો�ો

શાંતિનિકે તન અર્્થ ખો�ોરાક થાય છે - તહે વારનું નામ અનાજના
ભંડારમાં નવા ચો�ોખા રાખવાનો�ો સંકેત આ�પે છે .
 તાજેતરમાં સ્વર્્ગસ્થ નો�ોબેલ પુરસ્કાર વિજેતા
 નુઆ�ખાઈના દિવસે, કુટં ુ બના વડા પાક અને માતા
રવિન્દદ્રનાથ ટાગો�ોરના ઘર “શાંતિનિકે તન”ને યુનેસ્્કકોની
પૃથ્વીને દૂધ અને ફૂલો�ો અર્્પણ કર્્યયા પછી ખેતરમાંથી
વર્લલ્ડ હે રિટે જ સાઇટ્્સની યાદીમાં સામેલ કરવામાં
ડાંગર એ�કત્રિત કરે છે .
આ�વ્્યુું છે .
 તે પછી પરિવાર અથવા ગામ દ્વારા આ�દરણીય દેવતાને
શાંતિનિકે તન વિશે
અર્્પણ કરવામાં આ�વે છે .
 તે પશ્ચિમ બંગાળ રાજ્યમાં આ�વેલું છે .
 તેની સ્થાપના 1901માં રવીન્દદ્રનાથ ટાગો�ોર દ્વારા કરવામાં
હો�ોયસલા મંદિર
આ�વી હતી.
 તે એ�ક નિવાસી શાળા અને પ્રાચીન ભારતીય પરં પરાઓ��
પર આ�ધારિત કલાનું કે ન્દદ્ર હતું. તાજેતરમાં કર્્ણણાટકમાં સ્થિત હો�ોયસલાના પવિત્ર

 1921માં શાંતિનિકે તન ખાતે ‘વિશ્વ વિશ્વવિદ્યાલય’ની મંદિરને યૂનેસ્્કકોની વિશ્વ ધરો�ોહર યાદીમાં સામેલ
સ્થાપના કરવામાં આ�વી હતી, જેને પાછળથી ‘વિશ્વ કરવામાં આ�વ્્યુું છે .
ભારતી’ તરીકે ઓ��ળખવામાં આ�વી હતી.  બેલૂર, હલેબિડ અને સો�ોમનાથપુરાના હો�ોયસલા
 શાંતિનિકે તનમાં વિશ્વભારતી એ� બંગાળની એ�કમાત્ર મંદિરો�ોને UNESCOની લિસ્ટમાં જગ્્યયા મળી છે . આ�
દેશના સમૃદ્ધ ઐ�તિહાસિક અને સાંસ્કૃતિક વારસાના
કે ન્દ્રીય યુનિવર્્સસિટી છે જેના ચાન્સેલર વડાપ્રધાન છે .
 તે 20મી સદીની શરૂઆ�તના પ્રવર્્તમાન બ્રિટિશ પ્રતીક છે .
વસાહતી આ�ર્્કકિટે ક્ચરલ અભિગમ અને યુરો�ોપીયન  હો�ોયસલા મંદિર 12-13મી શતાબ્દીમાં બનાવવામાં
આ�ધુનિકતાથી અલગ છે . આ�વ્યા હતા.
 તે સમગ્ર પ્રદેશની પ્રાચીન, મધ્યયુગીન અને લો�ોક  હો�ોયસલા રાજવંશ કળા અને સાહિત્યના સંરક્ષક
પરં પરાઓ��નું ચિત્રણ કરીને સમગ્ર-એ�શિયાઇ ગણાતા જેમની આ� રાજધાની હતી.
આ�ધુનિકતા તરફના અભિગમો�ોનું પ્રતિનિધિત્વ કરે છે .  હો�ોયસલાના આ� પવિત્ર સ્મારક 15 એ�પ્રિલ, 2014થી જ
યુનેસ્્કકો વર્લલ્ડ હે રિટે જ વિશે યૂનેસ્્કકોની સંભવિત યાદીમાં સામેલ હતા.
 વર્લલ્ડ હે રિટે જ સાઇટ (WHS) એ� 1972માં સ્થપાયેલ  ભારતીય પુરાતત્વ સર્વેક્ષણ (ASI) અંતર્્ગત ત્રણ
યુનેસ્્કકો વર્લલ્ડ હે રિટે જ કન્્વવેન્્શન હે ઠળ યુનેસ્્કકો દ્વારા
હો�ોયસલા મંદિરો�ોને સંરક્ષિત સ્મારક પહે લાથી જ જાહે ર
સંચાલિત આં�ંતરરાષ્ટ્રીય સંમેલન દ્વારા કાનૂની રક્ષણ કરવામાં આ�વ્યા છે .
ધરાવતો�ો સીમાચિહ્ન અથવા વિસ્્તતાર છે .  ASI દ્વારા તેમનું સંરક્ષણ અને જાળવણી કરાય છે .
 આ� સ્થળો�ોને યુનેસ્્કકો દ્વારા સાંસ્કૃતિક, ઐ�તિહાસિક, હો�ોયસલાના પવિત્ર સમુહો�ો વિશે
વૈજ્ઞાનિક અથવા અન્ય પ્રકારના મહત્વ માટે નિયુક્ત  હો�ોયસલાના પવિત્ર સમૂહો�ોમાં હો�ોયસલા મંદિરો�ોના
કરવામાં આ�વ્યા હો�ોય છે . સંગ્રહનો�ો સમાવેશ થાય છે .
 તેમાં ત્રણ મંદિરો�ોનો�ો સમાવેશ થાય છે :
નુખાઈ જુહર 2023  ચેન્નકે શવ મંદિર: તે બેલુર (હસન જિલ્્લલો)
ખાતેના સંકુલમાં મુખ્ય મંદિર છે , જે પરં પરાગત
 તાજેતરમાં, ઓ��ડિશામાં લો�ોકો�ોએ� ઉત્સાહપૂર્્વક વસાહતની મધ્યમાં આ�વેલું છે , જે એ�ક માટીના
નુઆ�ખાઈ તહે વારની ઉજવણી કરી હતી. કિલ્લા અને ખાઈના અવશેષો�ોથી ઘેરાયેલું છે .
 નુઆ�ખાઈ એ� રાજ્યમાં વાર્્ષષિક લણણીની ઉજવણી  હો�ોયસલેશ્વર મંદિર: તે હલેબીડ (હસન જિલ્્લલો)માં
છે , જે ચો�ોખાની નવી સિઝનના આ�ગમનને ચિહ્નિત કરે છે .
દ્વારસમુદ્ર ટાંકીના કિનારે આ�વેલું છે , તે એ�ક નગર
 તે ખૂબ જ ઉત્સાહ સાથે મનાવવામાં આ�વે છે , સામાન્ય
હતું જેમાં ઘણા સંરક્ષિત અને અસુરક્ષિત મંદિરો�ો,
રીતે ગણેશ ચતુર્થીના એ�ક દિવસ પછી આ�વે છે , અને
પુરાતત્વીય ખંડેર અને ટે કરાઓ�� છે .
પશ્ચિમ ઓ��ડિશા અને ઝારખંડમાં સિમડે ગાના પડો�ોશી
 કે શવ મંદિર: તે સો�ોમનાથપુરા ગામ (મૈસુર જિલ્્લલો)
વિસ્્તતારો�ોમાં વિશેષ મહત્વ ધરાવે છે .
ના કે ન્દદ્રમાં છે .
37
 આ� મુખ્યત્વે શિવ અને વિષ્ણુ જેવા હિન્દુ દેવતાઓ��ને  તમિલનાડુના કો�ોરો�ોમંડલ કિનારે મહાબલીપુરમ ખાતે
સમર્્પપિ ત છે , જેમાં કે ટલાક જૈન ધર્્મને પણ સમર્્પપિ ત છે . શો�ોર ટે મ્પલ એ� સંખ્યાબંધ હિં દુ સ્મારકો�ોમાંનું એ�ક છે .
 હો�ોયસલા મંદિરો�ો મૂળભૂત દ્રવિડિયન શિલ્પ શૈલી ધરાવે  તે દક્ષિણ ભારતમાં સૌ�ૌથી જૂના માળખાકીય શ્રેષ્ઠતા
છે , પરં તુ મધ્ય ભારતમાં વ્યાપકપણે ઉપયો�ોગમાં લેવાતી (રો�ોક-કટ) પથ્્થર મંદિરો�ોમાંનું એ�ક છે .
ભૂમિજા પદ્ધતિ, ઉત્તર અને પશ્ચિમ ભારતની નાગર  શો�ોર ટે મ્પલ સંકુલ સહિત મમલ્લાપુરમ સ્મારકો�ો અને
પરં પરાઓ��, અને કલ્યાણી ચાલુક્્યયો દ્વારા પસંદ કરવામાં મંદિરો�ોને 1984માં યુનેસ્્કકો વર્લલ્ડ હે રિટે જ સાઇટ તરીકે
આ�વતી કર્્ણણાટક-દ્રવિડ પદ્ધતિઓ��ની મજબૂત અસર સામૂહિક રીતે નિયુક્ત કરવામાં આ�વ્યા હતા.
પણ જોવા મળે છે .
 હો�ોયસલા સામ્રાજ્ય શાસન ભારતની બહાર વિશ્વનું બીજંુ સૌ�ૌથી મો�ોટંુ હિં દુ મંદિર
 હો�ોયસલા સામ્રાજ્યએ� 10મી અને 14મી સદી વચ્ચે
કર્્ણણાટક રાજ્યના મો�ોટા ભાગ પર શાસન કર્્યુું હતું.  તાજેતરમાં USAના ન્યુ જર્સીના રો�ોબિન્સવિલે
સામ્રાજ્યની રાજધાની શરૂઆ�તમાં બેલુરમાં હતી. ટાઉનશીપમાં સ્વામિનારાયણ અક્ષરધામ મંદિરનું
જો કે બાદમાં તેને હાલેબીડુ ખાતે ખસેડવામાં ઉદ્દઘાટન તેના આ�ધ્યાત્મિક વડા મહં ત સ્વામી
આ�વ્્યયો હતો�ો. મહારાજના માર્્ગદર્્શન હે ઠળ થઈ રહ્્યુું છે .
 ભારતની બહાર બાંધવામાં આ�વેલ આ� સ્મારક મંદિર,
આ�દિ શંકરાચાર્્ય કં બો�ોડિયામાં જાજરમાન અંગકો�ોર વાટ કરતા પણ
વિશાળ વિશ્વનું બીજું સૌ�ૌથી મો�ોટં ુ હિન્દુ મંદિર બનવાની
 મધ્યપ્રદેશના મુખ્યમંત્રીએ� તાજેતરમાં ઓ��મકારે શ્વરમાં તૈયારીમાં છે .
8મી સદીના વૈદિક વિદ્વાન અને શિક્ષક આ�દિ  તેની જટિલ રચના, આ�ધ્યાત્મિક મહત્વ અને ટકાઉપણું
શંકરાચાર્્યની 108 ફૂટની પ્રતિમાનું અનાવરણ કર્્યુું હતું. માટે પ્રતિબદ્ધતા સાથે, સ્વામિનારાયણ અક્ષરધામ
આ�દિ શંકરાચાર્્ય વિશે માનવ સમર્્પણ, પરં પરા અને કલાત્મકતા માટે
 જગતગુરુનો�ો જન્મ 788 ઇ.સ. દરમિયાન કે રળના સ્પષ્ટપણે ઊભું છે .
કલાડીમાં થયો�ો હતો�ો. શંકરાચાર્્યએ� 16 થી 32 વર્્ષની  ન્યુ જર્સી અક્ષરધામ મંદિર કદાચ વૈશ્વિક સ્્તરે બીજું
સૌ�ૌથી મો�ોટં ુ મંદિર છે , જે માત્ર કં બો�ોડિયાના અંગકો�ોર
વય દરમિયાન દેશભરમાં યાત્રા કરી અને આ� દરમિયાન
વાટને વટાવી ગયું છે .
તેમણે વેદો�ોના સંદેશનો�ો પ્રચાર-પ્રસાર કર્્યયો. નાની વયમાં
 મંદિર સંકુલમાં એ�ક મુખ્ય મંદિર, 12 પેટા મંદિરો�ો, નવ
જ જગતગુરુ શંકરાચાર્્ય દિવ્ય જ્્યયોતિમાં વિલીન થઈ
શિખરો�ો (સ્પાયર જેવી રચનાઓ��) અને નવ પિરામિડ
ગયા હતા, પરં તુ તેમની શિક્ષા આ�જે પણ નવી પેઢીને
શિખરો�ો છે , જેમાં પરં પરાગત પથ્્થર સ્થાપત્યનો�ો
પ્રેરિત કરે છે .
અત્યાર સુધીનો�ો સૌ�ૌથી મો�ોટો�ો લંબગો�ોળ ગુંબજ
બાંધવામાં આ�વ્્યયો છે .
શો�ોર ટે મ્પલ
વાઘ નખ
 તાજેતરમાં મમલ્લાપુરમના ઐ�તિહાસિક શો�ોર ટે મ્પલે
ભારતની પ્રથમ ગ્રીન એ�નર્જી પુરાતત્વીય સાઇટ બનીને  તાજેતરમાં મહારાષ્ટ્રના સાંસ્કૃતિક બાબતો�ોના મંત્રીએ�
એ�ક નોંધપાત્ર સીમાચિહ્ન હાંસલ કર્્યુું છે . છત્રપતિ શિવાજી મહારાજના સુપ્રસિદ્ધ વાઘ નાખ
શો�ોર ટે મ્પલ વિશે ભારત પરત લાવવા લંડનના વિક્્ટટોરિયા અને આ�લ્્બર્્ટ
 તે તમિલનાડુના મમલ્લાપુરમ (મહાબલીપુરમ)માં સ્થિત મ્યુઝિયમ સાથે સમજૂતી કરાર (MoU) પર હસ્્તતાક્ષર
એ�ક ઐ�તિહાસિક મંદિર સંકુલ છે . કર્્યયા હતા.
 તે ભગવાન શિવ અને ભગવાન વિષ્ણુને સમર્્પપિ ત છે . છત્રપતિ શિવાજી મહારાજ
 તે કદાચ નરસિંહવર્્મન-IIના શાસન દરમિયાન  તેઓ�� પશ્ચિમ ભારતમાં મરાઠા સામ્રાજ્યના સ્થાપક હતા.
બાંધવામાં આ�વ્્યુું હતું તેવું માનવામાં આ�વે છે , જેને  તેમનો�ો જન્મ 19 ફે બ્રુઆ�રી, 1630ના રો�ોજ, મહારાષ્ટ્રના
રાજાસિમ્્હહા (પલ્લવ શાસક) તરીકે પણ ઓ��ળખવામાં પુણે જિલ્લામાં જુન્નર શહે ર નજીક શિવનેરીના
આ�વે છે , જેમણે ઇ.સ. 700થી 728 સુધી શાસન કર્્યુું કિલ્લામાં શાહજી ભો�ોસલે અને જીજાબાઈને ત્્યાાં થયો�ો
હતું. હતો�ો.
38
 તેમની બહાદુરી અને મહાન વહીવટી કુશળતાથી,  તે જમ્મુ અને કાશ્્મમીરમાં કારીગરીની સમૃદ્ધ પરં પરાને
શિવાજીએ� બીજાપુરની ક્ષીણ થતી આ�દિલશાહી પ્રતિબિં બિત કરે છે .
સલ્તનતમાંથી એ�ક વિસ્્તતાર બનાવ્્યયો, જે આ�ખરે  તે પરં પરાગત હસ્્તકલા છે , 100 વર્્ષથી વધુ જૂની અને
મરાઠા સામ્રાજ્યની ઉત્પત્તિ બની. હાથથી બનાવેલ ઉત્પાદન છે .
 તેમના શાસનની સ્થાપના કર્્યયા પછી, શિવાજીએ� એ�ક  તે તેની અત્યંત નરમાઈ, સુંદરતા અને વજન હળવી
શિસ્્તબદ્ધ સૈન્ય અને સુસ્થાપિત વહીવટી વ્યવસ્થાની તરીકે પ્રખ્યાત
મદદથી સક્ષમ અને પ્રગતિશીલ વહીવટનો�ો અમલ કર્્યયો.  પશ્્મમિના શાલ ચાંગથાંગી અથવા પશ્્મમિના બકરીના
 તેઓ�� ભારતીય નૌ�ૌકાદળના પિતા તરીકે જાણીતા હતા. ગળાના ભાગના બારીક ઊનમાંથી બનાવવામાં આ�વે છે .
 શિવાજી નૌ�ૌકાદળ હો�ોવાના મહત્વને સમજનાર સૌ�ૌપ્રથમ કાલરી વાનગી
રાજા હતા, અને તેથી તેમણે મહારાષ્ટ્રના કોંકણ બાજુનું  તે જમ્મુ અને કાશ્્મમીરના ઉધમપુર જિલ્લામાં મૂળ ધરાવે છે .
રક્ષણ કરવા દરિયાકિનારા પર વ્યૂહાત્મક રીતે નૌ�ૌકાદળ  આ� વાનગી દૂધનો�ો ઉપયો�ોગ કરીને તૈયાર કરવામાં આ�વે
અને કિલ્લાઓ�� સ્થાપ્યા. છે અને તૈયાર થાય ત્યારે તે ગાઢ ચીઝમાં પરિણમે છે .
 તેઓ�� ગેરિલા યુદ્ધ માટે વ્યાપકપણે જાણીતા હતા.  તે તેની પો�ોતાની ચરબીમાં રાંધવામાં આ�વે છે , મીઠા
સાથે પકવવામાં આ�વે છે અને બન સ્્લલાઇસ સાથે
બો�ોજ્જનાકોંડા ગરમ પીરસવામાં આ�વે છે . કાલરી એ� ડો�ોગરા વંશીય
લો�ોકો�ોમાં પ્રિય સ્ટ્રીટ ફૂડ છે .
 તાજેતરમાં કે ન્દદ્ર સરકારે બો�ોજ્જનાકોંડા સાઇટ પર
 તે ડો�ોગરાના રાંધણ વારસાનો�ો મહત્વનો�ો ભાગ છે .
લેન્ડસ્કેપિં ગ અને પ્રવાસી સુવિધાઓ��ના વિકાસ માટે
યાક ચુરપી
7.30 કરો�ોડ રૂપિયા મંજૂર કર્્યયા છે .
 તે સ્વદેશી અરુણાચલી યાકની જાતિના દૂધમાંથી
બો�ોજ્જનાકોંડા વિશે
બનેલી ડે રી પ્્રરોડક્ટ છે .
 તે આં�ંધ્ર પ્રદેશ રાજ્યમાં આ�વેલું છે .
 તે આ�દિવાસી યાક પશુપાલકો�ો દ્વારા ઉછે રવામાં આ�વે
 આ� સ્થળનું 1906માં એ�લેક્્ઝઝાન્ડર રિમના નેજા હે ઠળ
છે જેઓ�� બ્્રરોકપાસ તરીકે ઓ��ળખાય છે , જેઓ�� તેમના
ખો�ોદકામ કરવામાં આ�વ્્યુું હતું.
યાક સાથે ઉનાળા દરમિયાન ઊચ ં ાઈ પર (10,000 ફૂટ
 તે મૂળરૂપે ‘બુદ્ધુની કોંડા’ (બુદ્ધની ટે કરી) તરીકે
અને તેનાથી વધુની ઊચ ં ાઈએ�) સ્થળાંતર કરે છે અને
ઓ��ળખાતું હતું, પરં તુ સમય જતાં તે ‘બો�ોજ્જનાકોંડા’
શિયાળા દરમિયાન મધ્ય-ઊચ ં ાઈવાળા પર્્વતીય
તરીકે જાણીતું બન્્યુું.
 બૌ�ૌદ્ધ સાધુઓ�� લગભગ 2,000 વર્્ષ પહે લા ટે કરી પર પ્રદેશો�ોમાં ઉતરે છે .
અભ્યાસ કરતા હતા.
 અહીીંથી સમુદ્ર ગુપ્ત કાળનો�ો સો�ોનાનો�ો સિક્્કકો, ચાલુક્ય અરુણાચલ પ્રદે શના ઉત્પાદનો�ોને (GI) ટે ગ
રાજા કુબ્જ વિષ્ણુ વર્્ધનના તાંબાના સિક્કા, આં�ંધ્ર
સાતવાહનના સિક્કા અને માટીના વાસણો�ો મળી  તાજેતરમાં અરુણાચલ પ્રદેશના સ્વદેશી ઉત્પાદનો�ો
આ�વ્યા હતા. ખમતી ચો�ોખા અને તાંગસા કાપડને GI રજિસ્ટ્રીમાંથી
પ્રતિષ્ઠિત ભૌ�ૌગો�ોલિક સંકેત (GI) ટે ગ પ્રાપ્ત થયો�ો છે .
બસો�ોહલી પશ્્મમિના, ઉધમપુરની કલારી તથા યાક ખમતી ચો�ોખા
ચુરપીને GI ટે ગ  અરુણાચલ પ્રદેશના નમસાઈ જિલ્લામાં આ� સ્ટીકી
ચો�ોખાનું ઉત્પાદન થાય છે .
 તાજેતરમાં બસો�ોહલી પશ્્મમિના, ઉધમપુરની કલારી, જે  તેના સ્વાદ માટે પ્રખ્યાત છે .
એ�ક લો�ોકપ્રિય ડો�ોગરા વાનગી છે તથા અરુણાચલ  તે આં�ંતરડાના ફાયદાકારક બેક્ટેરિયાને પ્્રરોત્સાહન
પ્રદેશના યાકના દૂધમાંથી ઉત્પાદિત ‘યાક ચુરપી’ને આ�પતું અદ્રાવ્ય ફાઇબર ધરાવે છે .
પ્રતિષ્ઠિત ભૌ�ૌગો�ોલિક સંકેત (GI) ટે ગ એ�નાયત કરવામાં તાંગસા કાપડ
આ�વ્યા છે .  અરુણાચલ પ્રદેશના ચાંગલાંગ જિલ્લામાં તાંગસા જાતિ
બસો�ોહલી પશ્્મમિના દ્વારા તેનું ઉત્પાદન કરવામાં આ�વે છે .
 જમ્મુ અને કાશ્્મમીરના કઠુઆ� જિલ્લામાં તેનું ઉત્પાદન  તાંગસા આ�દિજાતિ મુખ્યત્વે ચાંગલાંગમાં વસે છે અને
કરવામાં આ�વે છે . તેમાં અન્ય પેટા-જનજાતિઓ��નો�ો પણ સમાવેશ થાય છે .
39
 આ� કાપડ તેની અનન્ય ડિઝાઇન અને રં ગો�ો માટે  જદેરી તમિલનાડુના તિરુવન્નામલાઈ જિલ્લાનું એ�ક
જાણીતું છે . નાનકડં ુ ગામ છે .
 ચેયાર તાલુકામાં લગભગ 120 પરિવારો�ો છે જેમનો�ો
ગો�ોવા કાજુને GI ટે ગ પ્રાથમિક વ્યવસાય સેેંકડો�ો વર્્ષષોથી વધુ સમયથી
નામકટ્ટી બનાવવાનો�ો છે .
 તાજેતરમાં ગો�ોવાના કાજુ જે તેના લાંબા અને સમૃદ્ધ
વારસા માટે જાણીતા છે , તેને ભૌ�ૌગો�ોલિક સંકેત (GI) ભારત બહારની સૌ�ૌથી ઊંચી BR આં�ંબેડકર પ્રતિમા
ટે ગથી નવાજવામાં આ�વ્યા છે .
 ચેન્નાઈમાં ભૌ�ૌગો�ોલિક સંકેતો�ો રજિસ્ટ્રી દ્વારા આ�પવામાં  તાજેતરમાં ભારતના બંધારણના મુખ્ય ઘડવૈયા ડૉ�ૉ.
બી.આ�ર. આં�ંબેડકરની 19 ફૂટ ઊચ ં ી પ્રતિમાનું
આ�વેલી આ� માન્યતા, ગો�ોવાના કાજુને ચો�ોક્કસ
ઔ��પચારિક રીતે વો�ોશિં ગ્્ટનના ઉપનગર મેરીલેન્ડમાં
ભૌ�ૌગો�ોલિક પ્રદેશમાંથી ઉદ્દભવતા અનન્ય ઉત્પાદન
ઉદ્દઘાટન કરવામાં આ�વ્્યુું હતું.
તરીકે સ્થાપિત કરે છે .
 આ� પ્રતિમાને ભારતની બહાર તેના પ્રકારની સૌ�ૌથી
 GI ટે ગ, ટ્રેડમાર્્ક તરીકે કામ કરે છે . જે તેને આં�ંતરરાષ્ટ્રીય
ઉંચી પ્રતિમા તરીકે ગણવામાં આ�વે છે અને તે ભારતીય-
બજારમાં અલગ પાડે છે .
અમેરિકનો�ો અને વિશ્વભરના ભારતીય ડાયસ્્પપોરા બંને
 ગો�ોવાના કાજુ ઉદ્્યયોગ પર આ� પ્રતિષ્ઠિત ટે ગની અસર માટે નોંધપાત્ર મહત્વ ધરાવે છે .
નોંધપાત્ર છે , કારણ કે તેનો�ો હે તુ પરં પરા અને  યુનાઇટે ડ સ્ટેટ્્સ, ભારત અને અન્ય દેશો�ોના વિવિધ
અધિકૃતતાને જાળવી રાખવાનો�ો છે . ભાગો�ોમાંથી ઉપસ્થિત લો�ોકો�ો સહિત 500થી વધુ
ભારતીય-અમેરિકનો�ો આ� ઐ�તિહાસિક ક્ષણના સાક્ષી
‘ગંગા ડો�ોલ્ફિન’ ઉત્તરપ્રદે શના જળચર રાજ્યપ્રાણી બનવા માટે એ�કઠા થયા હતા.
તરીકે જાહે ર ડૉ�ૉ. બી.આ�ર. આં�ંબેડકર
 14મી એ�પ્રિલ, 1891ના રો�ોજ જન્મેલા ડૉ�ૉ. બી.આ�ર.
 ઉત્તર પ્રદેશના મુખ્યમંત્રી યો�ોગી આ�દિત્યનાથે ગંગેટિક આં�ંબેડકરએ� બંધારણ સભાની મુસદ્દા સમિતિના
ડો�ોલ્ફિનને રાજ્યના જળચર પ્રાણી તરીકે નિયુક્ત અધ્યક્ષ તરીકે મહત્ત્વની ભૂમિકા ભજવી હતી.
કરતાં મહત્ત્વપૂર્્ણ જાહે રાત કરી છે .  તેઓ�� પ્રેમથી બાબાસાહે બ તરીકે ઓ��ળખાય છે અને
 આ� પગલું આ� અનન્ય જીવો�ોના સંરક્ષણ અને તેઓ�� જે ભારતીય બંધારણના ઘડવૈયા તરીકે ઓ��ળખાય છે .
નદીઓ�� અને તળાવો�ોમાં રહે છે તેની શુદ્ધતા જાળવવાના  6 ઠ્ઠી ડિસેમ્બર, 1956ના રો�ોજ તેમનું અવસાન થયું
મહત્વને દર્્શશાવે છે . અને તેમનો�ો વારસો�ો લાખો�ો લો�ોકો�ોને પ્રેરણા આ�પે છે .
 ગંગા ડો�ોલ્ફિનને રાજ્યના જળચર પ્રાણી તરીકે જાહે ર  નોંધનીય રીતે, પ્રતિમાના અનાવરણની તારીખ, 14
કરવાનો�ો ઉત્તર પ્રદેશનો�ો નિર્્ણય અને “મેરી ગંગા મેરી ઓ��ક્્ટટોબર, ધમ્મ ચક્ર પરિવર્્તન દિન સાથે એ�કરુપ છે ,
ડો�ોલ્ફિન 2023” ઝં ુ બેશની શરૂઆ�ત એ� સરકારની જે ડૉ�ૉ. આં�ંબેડકરના અનુયાયીઓ�� દ્વારા તેમના બૌ�ૌદ્ધ
વન્યજીવ સંરક્ષણ, પર્્યયાવરણની જાળવણી અને ધર્્મ અપનાવવાની યાદમાં ઉજવવામાં આ�વે છે .
 આ� સાંકેતિક તારીખ પ્રતિમાના ઉદ્દઘાટનમાં વધુ મહત્વ
નદીઓ��ની શુદ્ધતા જાળવવાના મહત્વ વિશે જાગૃતિ
ઉમેરે છે , જે વૈશ્વિક આં�ંબેડકરવાદી ચળવળમાં એ�ક
લાવવાની પ્રતિબદ્ધતા દર્્શશાવે છે .
મહત્વપૂર્્ણ સીમાચિહ્નરૂપ છે .
જદે રી નામકટ્ટી
પાર્્વતી કંુ ડ અને જાગેશ્વર મંદિરો�ો (કુમાઉ પ્રદે શ,
ઉત્તરાખંડ)
 તાજેતરમાં, ચેન્નાઈની ભૌ�ૌગો�ોલિક સંકેત રજિસ્ટ્રી દ્વારા
જદેરી નામકટ્ટીને GI ટે ગ આ�પવામાં આ�વ્્યયો હતો�ો.  તાજેતરમાં વડાપ્રધાન નરે ન્દદ્ર મો�ોદીએ� ઉત્તરાખંડના
જદે રી નામકટ્ટી વિશે કુમાઉ વિસ્્તતારમાં આ�વેલા પાર્્વતી કં ુ ડ અને જાગેશ્વર
 આ� માટીની લાકડીઓ�� છે જે સફે દ રં ગની હો�ોય છે , જે મંદિરો�ોની મુલાકાત લેવા લો�ોકો�ોને પ્્રરોત્સાહિત કર્્યયા છે
સામાન્ય રીતે સરળ રચના સાથે આં�ંગળી જેવા અને તેમની પ્રાકૃતિક સુંદરતા અને આ�ધ્યાત્મિક મહત્વ
આ�કારમાં ઉપલબ્ધ હો�ોય છે . પર ભાર મૂક્્યયો છે .
40
 જાગેશ્વર એ� અલમો�ોરા (કુમાઉ પ્રદેશ ઉત્તરાખંડ)  તે આ�સામમાં વાવણીની મો�ોસમની શરૂઆ�ત દર્્શશાવે છે .
જિલ્લામાં આ�વેલું એ�ક હિં દુ તીર્્થસ્થાન શહે ર છે , જે  ખાલી અનાજ અને ડાંગરના ઉગતા ખેતરો�ો આ� સમય
7મીથી 14મી સદીના 125 પ્રાચીન મંદિરો�ોના સમૂહ માટે દરમિયાન અછતનું પ્રતીક છે , તેને “ગરીબ” અથવા
જાણીતું છે (મુખ્યત્વે કટ્યુરી વંશના રાજાઓ�� દ્વારા “કોંગાલી” ઉપનામ આ�પવામાં આ�વ્યા છે .
નિર્્મમાણ અને પુનઃસ્થાપિત). આ� મંદિરો�ો વિવિધ
દેવતાઓ��ને સમર્્પપિ ત છે , જેમાં ઘણા ભગવાન શિવનું આ�દિ મહો�ોત્સવ
સન્માન કરે છે .
 તાજેતરમાં આ�દિજાતિ બાબતો�ોના કે ન્દ્રીય મંત્રીએ�
કટી બિહુ 2023 ગુજરાતના અમદાવાદ ખાતે આ�દિ મહો�ોત્સવ (રાષ્ટ્રીય
આ�દિજાતિ ઉત્સવ)નું ઉદ્દઘાટન કર્્યુું.
 કટી બિહુ, જેને કોંગાલી બિહુ તરીકે પણ ઓ��ળખવામાં આ�દિ મહો�ોત્સવ વિશે
આ�વે છે , તે ઉત્તરપૂર્વીય રાજ્ય આ�સામમાં આ�સામી  આ� મેગા ઈવેન્ટનું આ�યો�ોજન ટ્રાઈબલ કો�ોઓ��પરે ટિવ
લો�ોકો�ો દ્વારા ઉજવવામાં આ�વતો�ો નોંધપાત્ર તહે વાર છે . માર્કેટિં ગ ડે વલપમેન્ટ ફે ડરે શન ઓ��ફ ઈન્ડિયા લિમિટે ડ
 તે ‘કટી’ મહિનાના પ્રથમ દિવસે આ�વે છે , જે સામાન્ય
(TRIFED) દ્વારા કરવામાં આ�વ્્યુું.
રીતે ઓ��ક્્ટટોબરના મધ્યમાં આ�વે છે .
 તે ભારતના સ્વદેશી વારસાના ચક્રમાંથી પસાર થવા
 કાટી બિહુ 2023 18મી ઑ��ક્્ટટોબરે ઉજવવામાં આ�વે છે
માટે એ�ક અનન્ય, સહજીવન સેતુનું કામ કરે છે .
અને તે ચો�ોખાના પાકની વૃદ્ધિની શરૂઆ�ત અને નવી
 આ� કાર્્યક્રમમાં કુલ 100થી વધુ સ્્ટટોલમાં ભારતની
લણણીની મો�ોસમની શરૂઆ�તને ચિહ્નિત કરે છે .
આ�દિવાસી સંસ્કૃતિ, કારીગરી, રાંધણ કળા અને
 કટી બિહુ એ� આ�સામના ત્રણ મુખ્ય તહે વારો�ોમાંનો�ો એ�ક
છે , તે ભો�ોગાલી બિહુ અને રોંગાલી બિહુની સાથે આ�ર્્થથિક પ્રયાસો�ોના કે લિડો�ોસ્્કકોપનું પ્રદર્્શન કરવામાં
સંરેખિત હો�ોય છે . તે લો�ોકો�ોને તેમના કૃષિ મૂળ સાથે જોડે આ�વ્્યુું.
છે અને લણણીના મહત્વની ઉજવણી કરે છે .  આ� આ�દી મહો�ોત્સવમાં હસ્્તકલા, હે ન્ડલૂમ, માટીકામ,
 કટી બિહુ એ� ગૌ�ૌરવપૂર્્ણ તહે વાર છે , જે મુખ્યત્વે જ્્વવેલરીના અન્ય આ�કર્્ષણો�ો ઉપરાંત ‘આ�દિવાસીઓ��
મહિનાના પ્રતિબંધો�ો અને પાછલા વર્્ષની યાદ પર દ્વારા ઉગાડવામાં આ�વતા શ્રીઅન્ન (મિલેટ)’નું પ્રદર્્શન
કે ન્દ્રિત છે . પણ કરવામાં આ�વ્્યુું.
41
yÚkoÔÞðMÚkk y™u
yktŒhhküÙeÞ
½x™kyku
 US પરમાણુ શસ્ત્રાગારમાં હાલમાં તે એ�કમાત્ર જમીન
મિનિટમેન-III મિસાઇલ આ�ધારિત ICBM છે , જેમાં ટ્રાઇડે ન્ટ સબમરીનથી શરૂ
કરાયેલી બેલેસ્ટિક મિસાઇલો�ો અને વ્યૂહાત્મક બો�ોમ્બર
 તાજેતરમાં પેન્ટાગો�ોન (USAનો�ો સંરક્ષણ વિભાગ) એ� એ�રક્રાફ્ટ દ્વારા વહન કરવામાં આ�વતા પરમાણુ
તેની પરમાણુ ક્ષમતાને “પ્રદર્્શશિ ત” કરવા માટે શસ્ત્રોનો�ો પણ સમાવેશ થાય છે .
મિનિટમેન-III ઇન્ટરકો�ોન્ટિનેન્ટલ બેલિસ્ટિક
મિસાઇલના નવીનતમ પરીક્ષણની જાહે રાત કરી હતી. ઇન્ટરનેશનલ સો�ોલર એ�લાયન્સ (ISA)
મહત્વપૂર્્ણ માહિતી એ�સેમ્બલીનું 6ઠ્્ઠુું સત્ર
 આ� મિસાઈલનું લો�ોન્્ચચિિંગ સધર્્ન કે લિફો�ોર્્નનિયામાં
વેન્ડેનબર્્ગ સ્પેસ ફો�ોર્્સ બેઝ પર થશે.  તાજેતરમાં ભારતે નવી દિલ્હીમાં ઇન્ટરનેશનલ સો�ોલર
 સિલો�ો-લો�ોન્્ચ મિસાઈલનું પરીક્ષણ વો�ોરહે ડ જોડ્યા એ�લાયન્સ (ISA) એ�સેમ્બલીના 6ઠ્ઠા સત્રનું આ�યો�ોજન
વિના કરવામાં આ�વશે. કર્્યુું.
 રશિયા-યુક્રેન સંઘર્્ષ, ઇઝરાયલ-હમાસ યુદ્ધ વધી રહ્્યુું મહત્વપૂર્્ણ માહિતી
છે અને યુએ�સ-ચીન સંબંધો�ો સતત બગડતા જતા  ISA એ�સેમ્બલી એ� ISAની સર્્વવોચ્ચ નિર્્ણય લેતી
ભૌ�ૌગો�ોલિક રાજકીય તણાવની વચ્ચે આ� જાહે રાત સંસ્થા છે , જેના દરે ક સભ્ય દ્વારા પો�ોતાના દેશનું
આ�વી છે . પ્રતિનિધિત્વ કરવામાં આ�વે છે .
મિનિટમેન-III મિસાઇલ વિશે
 તે ISAના ફ્રે મવર્્ક કરારના અમલીકરણ અને તેના
 તે ઇન્ટરકો�ોન્ટિનેન્ટલ રે ન્્જની બેલિસ્ટિક મિસાઇલનો�ો
ઉદ્દે શ્્યને પ્રાપ્ત કરવા માટે લેવામાં આ�વતી સંકલિત
ઉપયો�ોગ કરતી વ્યૂહાત્મક શસ્ત્ર પ્રણાલી છે અને
ક્રિયાઓ�� અંગે નિર્્ણયો�ો લે છે .
1970ના દાયકાની શરૂઆ�તમાં પ્રથમ વખત કાર્્યરત
 તે દર વર્ષે મંત્રી સ્્તરે મળે છે .
થઈ હતી.
છઠ્ઠા સત્રની મુખ્ય બાબતો�ો
 મૂળરૂપે, તેને માત્ર દસ વર્્ષ માટે સેવામાં રાખવાની હતી,
 સૌ�ૌર પ્્રરોજેક્ટ માટે વાયેબિલિટી ગેપ ફં ડિંગ (VGF)
પરં તુ તેના બદલે, તેને આ�ધુનિક બનાવવામાં આ�વી છે
કે પમાં પ્્રરોજેક્ટ ખર્્ચના 10% થી 35% સુધી વધારો�ો.
કારણ કે તેના સ્થાને, ગ્રાઉન્ડ-બેઝ્્ડ સ્ટ્રે ટેજિક ડિટરન્ટ
 VGF માટે નો�ો ISA પ્્રરોગ્રામ વિકાસશીલ દેશો�ોમાં પ્્રરોજેક્ટ
(GBSD), 2029માં ઉપયો�ોગ માટે ઉપલબ્ધ થવાની છે .
માટે ભંડો�ોળ પૂરુું પાડે છે .
 તે ત્રણ તબક્કાની, ઘન-ઇં ધણ મિસાઇલ છે .
 ISA એ� જાહે રાત કરી કે ગ્લોબલ સો�ોલર ફે સિલિટી
 તેની લંબાઈ 18.2 મીટર છે અને તેનો�ો વ્યાસ 1.85
મીટર છે . (GSF) $35 મિલિયન ડો�ોલરનું મૂડી યો�ોગદાન પ્રાપ્ત કરવા
 તેની રે ન્્જ 6,000થી વધુ માઇલની છે , અને તેની માટે તૈયાર છે .
મહત્તમ રે ન્્જ લગભગ 8,000 માઇલ છે .  2022માં, ISA એ�સેમ્બલીએ� ગ્લોબલ સો�ોલર
 બો�ોઇં ગ કો�ોર્્પપોરેશને આ� મિસાઇલની ડિઝાઇન અને ફે સિલિટીને મંજૂરી આ�પી હતી, જે ઓ��ફ-ગ્રીડ સો�ોલાર
નિર્્મમાણ કર્્યુું હતું. પ્્રરોજેક્્ટ્્સ, રૂફટો�ોપ સો�ોલાર પ્્રરોજેક્્ટ્્સ અને ઉત્પાદક
 વર્્તમાન ICBM ફો�ોર્્સમાં 400 Minuteman-III ઉપયો�ોગ સો�ોલાર પ્્રરોજેક્્ટ્્સમાં માટે ખાનગી મૂડી
મિસાઇલો�ોનો�ો સમાવેશ થાય છે . પ્રવાહને આ�કર્્ષવાની અપેક્ષા છે .
42
 GSF દ્વારા પૂરુું પાડવામાં આ�વશે:  મૈત્રી સુપર થર્્મલ પાવરનું એ�કમ-II: ખુલનામાં આ�વેલું,
 ચુકવણી ગેરંટી ભંડો�ોળ; તે બાંગ્્લલાદેશની ઉર્જા સુરક્ષાને વધારે છે (હાલમાં
 પ્્રરોજેક્ટ જોખમો�ો ઘટાડવા માટે વીમા ભંડો�ોળ; ભારતથી પાવર આ�યાત કરે છે ).
 ટે કનિકલ સહાય માટે રો�ોકાણ ભંડો�ોળ.  તેનો�ો અમલ બાંગ્્લલાદેશ-ભારત ફ્રેન્ડશિપ પાવર કં પની
 GSFની રચના સમગ્ર આ�ફ્રિકામાં વંચિત ક્ષેત્્રરો અને (પ્રાઇવેટ) લિમિટે ડ (BIFPCL) દ્વારા કરવામાં આ�વ્્યયો છે .
ભૌ�ૌગો�ોલિક વિસ્્તતારો�ોમાં સૌ�ૌર રો�ોકાણો�ોને ઉત્પ્રેરક  BIFPCL એ� ભારતની NTPC લિમિટે ડ અને બાંગ્્લલાદેશ
બનાવવા માટે કરવામાં આ�વી છે . પાવર ડે વલપમેન્ટ બો�ોર્્ડ વચ્ચેનું સંયુક્ત સાહસ છે .
 આ�ફ્રિકા પછી, GSF એ�શિયા, લેટિન અમેરિકા અને  અખૌ�ૌરા-અગરતલા ક્્રરોસ બો�ોર્્ડર રે લ લિંક: બાંગ્્લલાદેશને
મધ્ય પૂર્્વ જેવા પ્રદેશો�ોમાં વિસ્્તરણ કરવાનું લક્ષષ્ય ત્રિપુરા સાથે જોડે છે .
રાખે છે .  નવી ક્્રરોસ-બો�ોર્્ડર લિંક કો�ોલકાતાથી ત્રિપુરા સુધીની
ઇન્ટરનેશનલ સો�ોલર એ�લાયન્સ (ISA) મુસાફરીના સમયને 10 કલાક (હાલમાં 38 કલાક)
 વિશે: સુધી ઘટાડે છે , જે ભારતના ઉત્તરપૂર્વીય રાજ્્યયોમાં
 સંધિ-આ�ધારિત આં�ંતરરાષ્ટ્રીય આં�ંતર-સરકારી સંસ્થા. માલસામાનના પરિવહનમાં સુધારો�ો કરે છે .
સહકારના અન્ય મુખ્ય ક્ષેત્્રરો
 ઉદ્દભવ:
 આ�ર્્થથિ ક: નાણાકીય વર્્ષ 2021-22માં દ્વિપક્ષીય વેપાર
 ભારત અને ફ્રાન્સ દ્વારા સંયુક્ત પ્રયાસ તરીકે કલ્પના.
$14.2 બિલિયન હતો�ો.
2015માં પેરિસમાં આ�યો�ોજિત UNFCCC માટે
 બાંગ્્લલાદેશ દક્ષિણ એ�શિયામાં ભારતનો�ો સૌ�ૌથી મો�ોટો�ો
પક્ષકારો�ોની પરિષદની તર્્જ પર કલ્પના કરવામાં આ�વી
વેપાર ભાગીદાર છે અને ભારત એ�શિયામાં બાંગ્્લલાદેશનો�ો
હતી.
બીજો સૌ�ૌથી મો�ોટો�ો વેપાર ભાગીદાર છે .
 સભ્યપદ:
 સંરક્ષણ: વાર્્ષષિક સંરક્ષણ સંવાદ, સૈન્ય કવાયતો�ો જેમ
 94 દેશો�ોએ� હસ્્તતાક્ષર કર્્યયા છે અને બહાલી આ�પી છે
કે સંપ્રીતિ અને મિલન, વગેરે.
(ભારત સહિત).
 લો�ોકો�ો-થી-લો�ોકો�ોનો�ો સંપર્્ક: બો�ોર્્ડર હાટ, બાંગ્્લલાદેશના
 આ�દે શ:
વિદ્યાર્થીઓ��ને સુબો�ોર્્નનો જયંતિ શિષ્યવૃત્તિ વગેરે.
 સૂર્્ય દ્વારા સંચાલિત ખર્્ચ-અસરકારક અને
પરિવર્્તનશીલ ઉર્જા સો�ોલ્યુશન્સ વિકસાવવા અને બ્્લલેચલી ઘો�ોષણા
તેનો�ો ઉપયો�ોગ કરવાનો�ો પ્રયાસ કરે છે .
 મુખ્ય પહે લ:  તાજેતરમાં યુકે AI સેફ્ટી સમિટમાં આ�ર્્ટટિફિશિયલ
 સો�ોલાર ટે કનો�ોલો�ોજી એ�પ્લિકે શન રિસો�ોર્્સ સેન્ટર ઈન્ટેલિજન્સ (AI) પર વિશ્વના પ્રથમ કરાર “બ્્લલેચલી
[STAR C] ઇનિશિએ�ટિવ ઘો�ોષણા” પર હસ્્તતાક્ષર કરવામાં આ�વ્યા.
 વન સન વન વર્લલ્ડ વન ગ્રીડ પહે લ મહત્વપૂર્્ણ માહિતી
 ઘો�ોષણા પર યુરો�ોપિયન યુનિયન અને ભારત, યુએ�સ,
ભારત અને બાંગ્્લલાદે શના સંયુક્ત પ્્રરોજેક્ટ યુકે, ચીન, ફ્રાન્સ, સાઉદી અરે બિયા અને UAE સહિત
અન્ય 28 દેશો�ો દ્વારા હસ્્તતાક્ષર કરવામાં આ�વ્યા હતા.
 તાજેતરમાં ભારત અને બાંગ્્લલાદેશના વડા પ્રધાનો�ોએ�  દક્ષિણ કો�ોરિયા આ�ગામી છ મહિનામાં એ�ક મીની
સંયુક્ત રીતે બાંગ્્લલાદેશમાં ત્રણ વિકાસ પ્્રરોજેક્ટનું વર્ચ્યુઅલ AI સમિટનું સહ-યજમાન કરશે.
ઉદ્દઘાટન કર્્યુું.  ઘો�ોષણાનું નામ બ્્લલેચલી પાર્્કના નામ પરથી રાખવામાં
મહત્વપૂર્્ણ માહિતી આ�વ્્યુું છે , જે સમિટનું સ્થળ છે અને બીજા વિશ્વયુદ્ધ
 ભારતીય સહાયિત વિકાસ પ્્રરોજેક્ટ: દરમિયાન બ્રિટનના કો�ોડ-બ્રેકિં ગ સેન્ટર તરીકે
 ખુલના-મોંગલા પો�ોર્્ટ રે લ લાઈન: મોંગલા પો�ોર્્ટ જાણીતું છે .
(બાંગ્્લલાદેશનું બીજું સૌ�ૌથી મો�ોટં ુ બંદર) અને ખુલના રે લ ઘો�ોષણાની મુખ્ય બાબતો�ો
નેટવર્્કને બ્્રરોડ-ગેજ રે લ માર્્ગ દ્વારા જોડે છે .  માનવ સુખાકારીને વધારવા માટે AIની સંભવિતતા
 આ� જોડાણ પેટ્રાપો�ોલ ક્્રરોસ બો�ોર્્ડર રે લ લિંક દ્વારા પણ તેમજ ફ્રન્ટીયર AI સહિત AI દ્વારા ઊભા થયેલા
ભારત સુધી વિસ્્તરે છે . જોખમો�ોને ઓ��ળખે છે .
43
 Frontier AI એ� અત્યંત સક્ષમ ફાઉન્ડેશન જનરે ટિવ

AI મો�ોડલ્સનો�ો ઉલ્લેખ કરે છે જે ખતરનાક ક્ષમતાઓ�� GST એ�મ્નેસ્ટી (માફી) યો�ોજના
ધરાવે છે જે જાહે ર સલામતી માટે ગંભીર જોખમ ઊભું
કરી શકે છે .  તાજેતરમાં નાણા મંત્રાલય ગુડ્્સ એ�ન્ડ સર્્વવિસ ટે ક્સ
 સંભવિત ઇરાદાપૂર્્વકના દુરુપયો�ોગ અથવા માનવ (GST) ડિમાન્ડ ઓ��ર્્ડર્્સ સામે અપીલ ફાઇલ કરવા માટે
ઉદ્દે શ્્ય સાથે સંરેખણ સંબંધિત નિયંત્રણના એ�ક માફી યો�ોજનાની રજુઆ�ત કરી.
અનિચ્છનીય મુદ્દાઓ��થી નોંધપાત્ર જોખમો�ો ઉદ્દભવી GST માફી યો�ોજના
શકે છે .  આ� યો�ોજના 31 જાન્યુઆ�રી, 2024 સુધી ખુલ્લી રહે શે.
 આ� મુદ્દાઓ�� ભાગરૂપે છે કારણ કે તે ક્ષમતાઓ��  તે એ�વી સંસ્થાઓ�� માટે ઉપલબ્ધ હશે કે જેઓ�� 31 માર્્ચ
સંપૂર્્ણપણે સમજી શકાતી નથી અને તેથી આ�ગાહી અથવા તે પહે લાં ટે ક્સ ઓ��ફિસર દ્વારા જારી કરાયેલા
કરવી મુશ્્કકેલ છે . આ�દેશો�ો સામે તેમની અપીલ સબમિટ કરવામાં અસમર્્થ
 આ�વા જોખમો�ો સ્વાભાવિક રીતે જ આં�ંતરરાષ્ટ્રીય હતા.
હો�ોવાથી તેમને સંબો�ોધવા માટે આં�ંતરરાષ્ટ્રીય સહયો�ોગની  આ� યો�ોજનાનો�ો હે તુ એ�વા લો�ોકો�ોને મદદ કરવાનો�ો છે કે
જરૂર છે . જેઓ�� વહીવટી ભૂલો�ો અથવા અણધાર્્યયા સંજોગો�ો
 કં પનીઓ��, નાગરિક સમાજ અને શિક્ષણવિદો�ો સહિત સહિતના વિવિધ કારણો�ોસર અપીલ દાખલ કરવાની
તમામ કલાકારો�ોએ� સાથે મળીને કામ કરવાની જરૂર અંતિમ તારીખ ચૂકી ગયા છે .
પડશે.  સ્કીમનો�ો લાભ લેવા ઇચ્છુ ક સંસ્થાઓ��એ� 10 ટકાની
 જોખમો�ો ઘટાડવા માટે નો�ો એ�જન્ડા તમામ દેશો�ોમાં સામે ટે ક્સ ડિમાન્ડના 12.5 ટકા અગાઉથી જમા
વહેેંચાયેલ વૈજ્ઞાનિક સમજ અને જોખમ આ�ધારિત કરાવવો�ો પડશે.
નીતિઓ�� બનાવવા પર ધ્યાન કે ન્દ્રિત કરશે.  મહત્વ:
 પડકાર: મક્કમ પ્રતિબદ્ધતા અને નક્કર પગલાંનો�ો  આ� પહે લ કરદાતાઓ��માં ઉન્નત અનુપાલનને પણ
અભાવ. પ્્રરોત્સાહન આ�પી શકે છે .
 અપીલ ફાઇલ કરવા માટે નો�ો વાજબી અને ઉદાર
ભારત અને UAE વચ્ચે શૈક્ષણિક MoU અભિગમ કર અધિકારીઓ�� સાથે વધુ સારો�ો સહકાર
અને વિવાદો�ોને ઉકે લવા અથવા કર બાબતો�ોની સ્પષ્ટતા
 તાજેતરમાં કે ન્દ્રીય શિક્ષણ અને કૌ�ૌશલ્ય વિકાસ અને કરવાની ઇચ્છાને પ્્રરોત્સાહિત કરે છે .
સાહસિકતા મંત્રી ધર્મેન્દદ્ર પ્રધાને ભારત અને UAE વચ્ચે
 વધુમાં, વિવાદો�ોને વધુ અસરકારક રીતે ઉકે લવાની
વચ્ચે શૈક્ષણિક સહકાર માટે UAEના શિક્ષણ મંત્રી ડૉ�ૉ.
મંજૂરી આ�પીને, આ� યો�ોજના કાયદાકીય વ્યવસ્થા પરનો�ો
અહમદ અલ ફલાસી સાથે સમજૂતી કરાર (MoU) પર
બો�ોજ ઘટાડી શકે છે .
હસ્્તતાક્ષર કર્્યયા.
 આ� અપીલ પ્રક્રિયાને સુવ્યવસ્થિત કરીને અને
 આ� MoUને ગલ્ફ કો�ોઓ��પરે શનમાં તેના પ્રકારના પ્રથમ
સંભવિતપણે જરૂરિયાતમાં ઘટાડો�ો કરીને કરદાતાઓ��
તરીકે ઓ��ળખવામાં આ�વે છે .
અને કર વહીવટ બંનેને લાભ આ�પે છે .
 આ� મહત્વપૂર્્ણ MoUનો�ો પ્રાથમિક ઉદ્દે શ્્ય ભારત અને
ગુડ્્સ એ�ન્ડ સર્્વવિસ ટે ક્સ (GST) શું છે ?
UAE વચ્ચે વર્્તમાન શૈક્ષણિક સહકારને મજબૂત
 તે એ�ક જ પરો�ોક્ષ કર છે જેણે ભારતમાં બહુવિધ પરો�ોક્ષ
કર જેમ કે એ�ક્સાઇઝ ડ્યુટી, વેટ, સર્્વવિસ ટે ક્સ વગેરેનું
 MoUના મુખ્ય પાસાઓ�� પૈકી એ�ક બંને દેશો�ોની ઉચ્ચ
સ્થાન લીધું છે .
શિક્ષણ સંસ્થાઓ�� વચ્ચે શૈક્ષણિક સહયો�ોગને સરળ
 તે ભારતમાં માલસામાન અને સેવાઓ��ના પુરવઠા પર
બનાવવાનો�ો છે .
 આ�માં ટ્વીનિંગ, જોઈન્ટ ડિગ્રી અને ડ્યુઅલ ડિગ્રી વસૂલવામાં આ�વે છે .
પ્્રરોગ્રામ્સની જોગવાઈનો�ો સમાવેશ થાય છે , જેનાથી  તે જુલાઈ 2017થી અમલમાં આ�વ્્યયો.
વિદ્યાર્થીઓ��ને વિવિધ શૈક્ષણિક અનુભવો�ોનો�ો લાભ  ઉદ્દેશ્્ય: અસ્પષ્ટતાને દૂર કરવા અને સમગ્ર દેશમાં
મળે છે . ઉત્પાદનો�ોની કિં મતો�ોમાં સમાનતા લાવવા.
44
 તે એ�ક અનૌ�ૌપચારિક વ્યૂહાત્મક મંચ છે જેમાં ચાર

બુલાવા બેલિસ્ટિક મિસાઇલ દેશો�ોનો�ો સમાવેશ થાય છે , એ�ટલે કે - યુનાઈટે ડ સ્ટેટ્્સ
ઑ��ફ અમેરિકા (USA), ભારત, ઑ��સ્ટ્રેલિયા અને
 તાજેતરમાં રશિયાએ� બુલાવા બેલેસ્ટિક મિસાઈલનું જાપાન.
સફળ પરીક્ષણ કર્્યુું, જે પરમાણુ હથિયાર વહન કરવા  ઉદ્દેશ્યો: મુક્ત, ખુલ્લા, સમૃદ્ધ અને સમાવિષ્ટ ઈન્્ડડો-
માટે રચાયેલ છે . પેસિફિક પ્રદેશ માટે કામ કરવું.
 તે એ�ક નવી રશિયન સબમરીન દ્વારા લોંચ કરાયેલ  તે દરિયાઈ લો�ોકશાહીનું જોડાણ માનવામાં આ�વે છે ,
ઇન્ટરકો�ોન્ટિનેન્ટલ બેલિસ્ટિક મિસાઇલ (ICBM) છે . અને તમામ સભ્ય દેશો�ોની મીટિં ગ્્સ, અર્્ધ-નિયમિત
 આ� મિસાઇલનો�ો વિકાસ 1998માં શરૂ થયો�ો હતો�ો. સમિટ, માહિતીનું આ�દાન-પ્રદાન અને લશ્્કરી કવાયત
 બુલાવા મિસાઇલનું પ્રથમ સંચાલિત ઉડાન પરીક્ષણ દ્વારા ફો�ોરમ જાળવવામાં આ�વે છે .
સપ્ટે મ્બર 2005માં થયું હતું.  QUADની રચના:
 તે રશિયાની બો�ોરી-ક્લાસ બેલિસ્ટિક મિસાઇલ  2007માં તેની સ્થાપના થઈ ત્યારથી, ચાર સભ્્યયોના
સબમરીન (SSBNs) પર તૈનાત કરવા માટે ડિઝાઇન રાષ્ટ્રોના પ્રતિનિધિઓ�� સમયાંતરે મળ્યા છે . જાપાનના
કરવામાં આ�વી હતી. વડા પ્રધાન શિન્્ઝઝો આ�બેએ� 2007માં ક્વાડની રચના
 વિશેષતા: માટે નો�ો પ્રથમ વિચાર રજૂ કર્્યયો હતો�ો.
 તે મો�ોસ્્કકોના પરમાણુ ત્રિપુટીની કરો�ોડરજ્જુ તરીકે  વાસ્્તવમાં, તેની ઉત્પત્તિ વ્યાયામ મલબાર અને
ડિઝાઇન કરવામાં આ�વી હતી અને તેની રે ન્્જ 8,000 2004ની સુનામીના ઉત્કક્રરાંતિમાં શો�ોધી શકાય છે જ્યારે
કિલો�ોમીટર (5,000 માઇલની નજીક) છે . ભારતે પો�ોતાના અને પડો�ોશી દેશો�ો માટે રાહત અને
 તેની લંબાઈ 12-13.5 મીટર છે અને તેનો�ો વ્યાસ આ�શરે બચાવ કામગીરી હાથ ધરી હતી અને પાછળથી યુએ�સ,
2.0 મીટર છે . જાપાન અને ઓ��સ્ટ્રેલિયા તેમાં જોડાયા હતા.
 લો�ોન્્ચ વજન: 36,800 કિગ્રા
 તે ત્રણ તબક્કાની ઘન-ઇં ધણ મિસાઇલ છે . IFSC નોંધણી મેળવનારી પ્રથમ જીવન વીમા કં પની
ઈન્્ડડો-પેસિફિક મેરીટાઇમ ડો�ોમેન અવેરનેસ  તાજેતરમાં મુંબઈ સ્થિત જીવન વીમા કં પની
(IPMDA) પહે લ ઇન્ડિયાફર્સસ્ટ લાઇફએ� GIFT સિટી ઇન્ટરનેશનલ
ફાઇનાન્સિયલ સર્્વવિસિસ સેન્ટર (IFSC)માં નોંધણી
 તાજેતરમાં, ભારતીય નૌ�ૌકાદળના વડા એ�ડમિરલે સુરક્ષિત કરનાર પ્રથમ જીવન વીમા કં પની બનીને એ�ક
જણાવ્્યુું હતું કે ઈન્્ડડો-પેસિફિક મેરીટાઇમ ડો�ોમેન મહત્વપૂર્્ણ સીમાચિહ્નરૂપ હાંસલ કર્્યુું છે .
અવેરનેસ (IPMDA) પહે લ એ� મુક્ત, ખુલ્લા, સમાવેશી  ગુજરાત ઇન્ટરનેશનલ ફાઇનાન્સ ટે ક (GIFT) સિટી
અને નિયમો�ો આ�ધારિત ઈન્્ડડો-પેસિફિક ક્ષેત્રની ભારતમાં એ�કમાત્ર એ�કમ તરીકે સેવા આ�પે છે જે
પ્રતિબદ્ધતાનું પ્રમાણપત્ર છે . ઇન્ટરનેશનલ ફાઇનાન્સિયલ સર્્વવિસિસ સેન્ટર
IPMDA પહે લ વિશે (IFSC) તરીકે કાર્્યરત છે , જે નાણાકીય સેવાઓ�� માટે
 તેની જાહે રાત ટો�ોક્્યયોમાં 2022 ક્વાડ લીડર્્સ સમિટમાં તૈયાર કરવામાં આ�વેલા વિશેષ આ�ર્્થથિક ક્ષેત્રની જેમ
કરવામાં આ�વી હતી. કાર્્ય કરે છે .
 તેમાં “ડાર્્ક શિપિં ગ” પર નજર રાખવા અને “ભાગીદારો�ોના
પાણીમાં લગભગ વાસ્્તવિક-સમયની પ્રવૃત્તિઓ��નું ચીલી ઇન્ટરનેશનલ સો�ોલર એ�લાયન્સ (ISA)નું
ઝડપી, વ્યાપક અને વધુ સચો�ોટ દરિયાઇ ચિત્ર” 95મું સભ્ય બન્્યુું
બનાવવાની જાહે રાત કરવામાં આ�વી હતી, જે ઇન્્ડડો-
પેસિફિકમાં ત્રણ મહત્વપૂર્્ણ પ્રદેશો�ો - પેસિફિક ટાપુઓ��,  તાજેતરમાં, ચિલી ઈન્ટરનેશનલ સો�ોલર એ�લાયન્સ
દક્ષિણપૂર્્વ એ�શિયા અને IORને સંકલિત કરે છે . (ISA)નું 95મું સભ્ય બન્્યુું છે , જે સૌ�ૌર ઉર્જાને પ્્રરોત્સાહન
QUAD આ�પવાના વૈશ્વિક પ્રયાસમાં નોંધપાત્ર વિકાસ છે .
 તેને ‘ક્વાડ્રીલેટરલ સિક્યુરિટી ડાયલો�ોગ’ (QSD) તરીકે  ઇન્ટરનેશનલ સો�ોલર એ�લાયન્સ એ� એ�ક્શન-
ઓ��ળખવામાં આ�વે છે . ઓ��રિએ�ન્ટેડ, સભ્ય-સંચાલિત, સહયો�ોગી પ્લેટફો�ોર્્મ છે
45
જેનો�ો હે તુ સૌ�ૌર ઉર્જા ટે ક્્નનોલો�ોજીના વધતા પ્રભાવને  તેમાં વિવિધ પ્રકારના હો�ોવિત્્ઝર્્સ, હે લિકો�ોપ્ટર અને
પ્્રરોત્સાહન આ�પવાનો�ો છે . શસ્ત્રો સહિત લશ્્કરી સંપત્તિની વિવિધ શ્રેણીનો�ો
 હાલમાં, 116 દેશો�ો એ�વા છે કે જેમણે ISAમાં સહી કરનાર સમાવેશ થાય છે . આ�માં આ�ર્મીના T-90s અને અર્્જજુન
તરીકે જોડાણ કર્્યુું છે , જેમાં 94 એ� પૂર્્ણ સભ્ય બનવા મેઈન બેટલ ટે ન્કની તૈનાતીનો�ો સમાવેશ થાય છે .
માટે જરૂરી બહાલી સફળતાપૂર્્વક પૂર્્ણ કરી છે .  કવાયતની મુખ્ય વિશેષતા એ� ભારતીય વાયુસેનાના
પુણે સ્થિત દક્ષિણપશ્ચિમ કમાન્ડની ઓ��પરે શનલ
FM નિર્્મલા સીતારમણે ગુજરાતના વાપીમાં 12 GST ક્ષમતા અને તૈયારીનું પ્રદર્્શન છે .
સેવા કે ન્્દ્રરો શરૂ કર્્યયા  આ� સેગમેન્ટ સંકલિત એ�ર-લેન્ડ ઓ��પરે શન્સ, સંયુક્ત
હથિયારો�ોની કામગીરી અને તેની ઝડપી ગતિશીલતા
 તાજેતરમાં ગુજરાતના વાપીમાં જ્ઞાનધામ શાળામાં અને ડીપ સ્ટ્રાઈક આ�ક્રમક ક્ષમતાઓ�� માટે એ�રફો�ોર્્સની
ઉત્સવના પ્રસંગે કે ન્દ્રીય નાણા અને કો�ોર્્પપોરેટ સજ્જતા દર્્શશાવે છે .
બાબતો�ોના મંત્રી શ્રીમતી નિર્્મલા સીતારમણે 12 ગુડ્્સ  ફાઇટર એ�રક્રાફ્ટ, અપાચે એ�ટેક હે લિકો�ોપ્ટર, ચિનૂક
એ�ન્ડ સર્્વવિસ ટે ક્સ (GST) સેવા કે ન્્દ્રરોનું ઉદ્દઘાટન કર્્યુું. હે વી લિફ્ટ હે લિકો�ોપ્ટર અને વિવિધ નેવી એ�રક્રાફ્ટ
 વધુમાં, તેણીએ� “મેરા બિલ મેરા અધિકાર” (MBMA) કવાયતની બહુપક્ષીય પ્રકૃતિમાં ફાળો�ો આ�પે છે .
યો�ોજનાના સહભાગીઓ��ને પુરસ્કાર એ�નાયત કર્્યયા.
 તે આ�ધુનિક યુદ્ધ તકનીકો�ોની અસરકારકતાનું
 અમદાવાદ, વડો�ોદરા, સુરત, ગો�ોધરા, વાપી, મહે સાણા,
મૂલ્્યાાંકન કરવા માટે એ�ક પ્લેટફો�ોર્્મ તરીકે કામ કરે છે .
પાલનપુર, ગાંધીનગર, રાજકો�ોટ, ભાવનગર, જૂનાગઢ
 જેમ કે ... માનવરહિત હવાઈ વાહનો�ો, ચો�ોકસાઇ-
અને ગાંધીધામ જેવા મુખ્ય શહે રો�ોમાં સ્થિત નવા લો�ોન્્ચ
માર્્ગદર્્શશિ ત મિસાઇલો�ો, લો�ોઇટર મ્યુનિશન્સ, કાઉન્ટર-
થયેલા GST સેવા કે ન્્દ્રરો, GST સંબંધિત સેવાઓ��ની
ડ્્રરોન સિસ્ટમ્સ, કમ્યુનિકે શન સિસ્ટમ્સ અને સિમ્યુલેટેડ
સુવિધામાં નોંધપાત્ર પ્રગતિ દર્્શશાવે છે .
ઓ��પરે શનલ વાતાવરણમાં સ્વચાલિત સ્પેક્ટટ્રમ
મો�ોનિટરિંગ સિસ્ટમ્સ.
ત્રિશક્તિ પ્રહાર
મિત્ર શક્તિ-2023
 તાજેતરમાં બહુ-અપેક્ષિત સંયુક્ત કવાયત ‘ત્રિશક્તિ
પ્રહાર’ જેસલમેરમાં રાજસ્થાનની પશ્ચિમ સરહદ નજીક
શરૂ કરવામાં આ�વી હતી.  તાજેતરમાં સંયુક્ત સૈન્ય કવાયતની નવમી આ�વૃત્તિ,
ત્રિશક્તિ પ્રહર વિશે જેને “મિત્ર શક્તિ-2023 અભ્યાસ” તરીકે ઓ��ળખવામાં
 આ� એ�ક સંયુક્ત લશ્્કરી કવાયત છે જેમાં ભારતીય આ�વે છે , તે ઔં�ંધ (પુણે)માં શરૂ કરવામાં આ�વી.
સેના, ભારતીય નૌ�ૌકાદળ અને ભારતીય વાયુસેના  16મીથી 29મી નવેમ્બર, 2023 સુધી ચાલનારી આ�
સામેલ છે . કવાયતનો�ો ઉદ્દે શ્્ય ભારત અને શ્રીલંકાના સૈન્ય દળો�ો
 તેનો�ો હે તુ પરસ્પર સંકલન અને ઓ��પરે શનલ કાર્્યક્ષમતા વચ્ચે સહકારને મજબૂત કરવાનો�ો છે .
વધારવાનો�ો છે .  વ્યાયામ મિત્ર શક્તિ-2023ના પ્રાથમિક ધ્યેયમાં
 તે આ�ધુનિક યુદ્ધના સંદર્્ભમાં નવી વ્યૂહરચના આ�તંકવાદ વિરો�ોધી કામગીરી દરમિયાન સંયુક્ત
બનાવવા અને ઓ��પરે શનલ ક્ષમતાઓ��નું મૂલ્્યાાંકન પ્રતિભાવો�ો વધારવાનો�ો સમાવેશ થાય છે .
કરવાનો�ો હે તુ ધરાવે છે .  દરો�ોડા મિશન, શો�ોધ અને નાશ કામગીરી, હે લિબો�ોર્્ન
 કવાયત દરમિયાન, ભારતીય સેનાની ત્રણેય પાંખો�ો પ્રવૃત્તિઓ�� અને વધુ જેવી વ્યૂહાત્મક ક્રિયાઓ��નું રિહર્્સલ
સંપૂર્્ણ સંકલન સાથે વાસ્્તવિક યુદ્ધના દૃશ્યોનું કરવામાં આ�વશે.
અનુકરણ કરીને જીવંત પ્રેક્ટિસ સત્્રરોમાં સક્રિયપણે
જોડાય છે . ઇગ્્લલા-એ�સ (Igla-S)
 કવાયતમાં કાલ્પનિક પ્રતિસ્પર્ધીઓ��ને અસરકારક રીતે
બેઅસર કરવા માટે રિકો�ોનેસન્સ એ�રક્રાફ્ટ દ્વારા લાંબા  તાજેતરમાં રશિયાએ� ભારતીય સશસ્ત્ર દળો�ોને Igla-S
અંતરના હુમલાઓ��નો�ો સમાવેશ થાય છે , ચો�ોકસાઇ મેન-પો�ોર્ટેબલ એ�ર ડિફે ન્સ મિસાઇલ સિસ્ટમ સપ્લાય
અને ઉચ્ચ-વો�ોલ્યુમ હુમલાઓ�� પર ભાર મૂકે છે . કરવાની તેની યો�ોજના જાહે ર કરી છે .
46
Igla-S વિશે  સમિટ વધુ સમાવિષ્ટ, પ્રતિનિધિત્વ અને પ્રગતિશીલ

 Igla-S એ� રશિયા દ્વારા વિકસિત મેન-પો�ોર્ટેબલ એ�ર વિશ્વ વ્યવસ્થા તરફ ગતિ જાળવી રાખવા પર ધ્યાન
ડિફે ન્સ મિસાઇલ સિસ્ટમ (MANPADS) છે . કે ન્દ્રિત કરે છે .
MANPADS એ� એ�ક વ્યક્તિગત સૈનિક દ્વારા ચલાવવા  સમિટનું પરિણામ:
માટે રચાયેલ સપાટીથી હવામાં પ્રક્ષેપિત મિસાઇલો�ો છે .  ભારતીય PM એ� DAKSHIN (ગ્લોબલ સાઉથ સેન્ટર
 Igla-S એ� અગાઉની ઇગ્્લલા સિસ્ટમનું અપગ્રેડેડ ઓ��ફ એ�ક્સેલન્સ)નું અનાવરણ કર્્યુું અને ગ્લોબલ
વેરિઅન્ટ છે સાઉથ માટે 5 ‘Cs’ માટે હાકલ કરી.
 5 ‘Cs’: Consultation, Cooperation,
વિશેષતા
Communication, Creativity, and Capacity
 ઇન્ટરસેપ્્શન રે ન્્જ:
building.
 IGLA-S 6 કિલો�ોમીટર સુધીની સુધારે લી ઇન્ટરસેપ્્શન
ગ્લોબલ સાઉથ શું છે ?
રે ન્્જ ધરાવે છે .
 “ગ્લોબલ સાઉથ” શબ્દનો�ો ઉલ્લેખ વિવિધ દેશો�ો માટે
 પો�ોર્ટે બિલિટી:
થાય છે જે ઘણીવાર “વિકાસશીલ”, “ઓ��છા વિકસિત”
 મેન-પો�ોર્ટેબલ સિસ્ટમ તરીકે , તે એ�ક સૈનિક અથવા અથવા “અવિકસિત” તરીકે વર્્ણવવામાં આ�વે છે .
નાના ક્રૂ દ્વારા લઈ જવા અને સંચાલિત કરવા માટે  ગ્લોબલ સાઉથનો�ો ખ્યાલ 1980ના બ્્રાાંડટ રિપો�ોર્્ટ
ડિઝાઇન કરવામાં આ�વી છે , જે યુદ્ધના મેદાનમાં (Brandt report)માં શો�ોધી શકાય છે .
સુગમતા પ્રદાન કરે છે .  વૈશ્વિક દક્ષિણ માટે ભારતની પહે લ:
 માર્્ગદર્્શન સિસ્ટમ:  ભારતે દક્ષિણ-દક્ષિણ સહયો�ોગ માટે ઘણી પહે લ કરી
 મિસાઇલ ઇન્ફ્રારે ડ હો�ોમિં ગ ગાઇડન્સ સિસ્ટમથી સજ્જ છે , જેમાં G20 જૂથમાં આ�ફ્રિકન યુનિયનનો�ો સમાવેશ,
છે , જેનાથી તે દુશ્્મનના એ�રક્રાફ્ટને તેમના હીટ ઇન્ટરનેશનલ સો�ોલર એ�લાયન્સ, ગ્લોબલ
સિગ્નેચરના આ�ધારે ટ્રે ક કરી અને નિશાન બનાવી બાયો�ોફ્યુઅલ એ�લાયન્સ અને કો�ોલિશન ફો�ોર ડિઝાસ્ટર
શકે છે . રિસિલિયન્ટ ઇન્ફ્રાસ્ટ્રક્ચરનો�ો સમાવેશ થાય છે .
 કાઉન્ટરમેઝર્્સ:  MAHARISHI જેવી પહે લો�ો વૈશ્વિક ખાદ્ય સુરક્ષા પર
 ઇગ્્લલા-એ�સ એ� એ�રક્રાફ્ટ દ્વારા ઉપયો�ોગમાં લેવાતા ધ્યાન કે ન્દ્રિત કરે છે , જ્યારે G20 ડિજિટલ પબ્્લલિક
વિવિધ પ્રતિરો�ોધક પગલાં માટે પ્રતિરો�ોધક બનવા માટે ઈન્ફ્રાસ્ટ્રક્ચર ફ્રે મવર્્કનો�ો હે તુ સહયો�ોગ વધારવા અને
ડિઝાઇન કરવામાં આ�વી છે , ઇલેક્્ટ્રરોનિક જામિં ગ ગ્લોબલ સાઉથ વચ્ચે વહેેંચાયેલા પડકારો�ોને
સંબો�ોધવાનો�ો છે .
અથવા અન્ય રક્ષણાત્મક પગલાંની હાજરી તેની
અસરકારકતામાં વધારો�ો કરે છે .
વૈશ્વિક ઈન્ફ્રાસ્ટ્રક્ચર એ�ન્ડ ઈન્્વવેસ્ટમેન્ટ (PGII)
માટે ભાગીદારી
2જી વો�ોઇસ ઓ��ફ ગ્લોબલ સાઉથ સમિટ (VOGSS)
 તાજેતરમાં, કે ન્દ્રીય વાણિજ્ય અને ઉદ્્યયોગ મંત્રીએ�
 તાજેતરમાં ભારત દ્વારા આ�યો�ોજિત 2જી વૉ�ૉઇસ ઑ��ફ પાર્્ટનરશિપ ફો�ોર ગ્લોબલ ઇન્ફ્રાસ્ટ્રક્ચર એ�ન્ડ
ગ્લોબલ સાઉથ સમિટ, ઑ��ક્્ટટોબર 7ના હમાસ ઇન્્વવેસ્ટમેન્ટ (PGII) અને સમૃદ્ધિ માટે ઇન્્ડડો-પેસિફિક
હુમલાની નિંદા કરવા પર ધ્યાન કે ન્દ્રિત કરે છે અને ઇકો�ોનો�ોમિક ફ્રે મવર્્ક (IPEF)ના ઇન્્વવેસ્ટર ફો�ોરમમાં ભાગ
ઇઝરાયેલ-હમાસ સંઘર્્ષને ઉકે લવા માટે સંયમ, સંવાદ લીધો�ો હતો�ો.
અને મુત્સદ્દીગીરી માટે હાકલ કરે છે .  તે એ�ક વિકાસલક્ષી પહે લ છે જેનો�ો હે તુ વિકાસશીલ
VOGSS શું છે ? દેશો�ોમાં ઈન્ફ્રાસ્ટ્રક્ચર ગેપને ઘટાડવા તેમજ વૈશ્વિક સ્્તરે
 વૉ�ૉઇસ ઑ��ફ ગ્લોબલ સાઉથ સમિટ (VOGSS) એ� SDGs પર પ્રગતિને વેગ આ�પવા માટે મદદ કરવાનો�ો છે .
એ�ક મંચ છે જ્્યાાં ગ્લોબલ સાઉથના દેશો�ો, જેને  ઈન્ફ્રાસ્ટ્રક્ચર પ્લાનની જાહે રાત સૌ�ૌપ્રથમ જૂન 2021માં
ઘણીવાર વિકાસશીલ અથવા ઓ��છા વિકસિત તરીકે યુકેમાં G7 સમિટ દરમિયાન કરવામાં આ�વી હતી.
વર્્ણવવામાં આ�વે છે , પરિપ્રેક્ષષ્ય અને પ્રાથમિકતાઓ��  ભંડો�ોળ: તેનો�ો હે તુ અનુદાન અને રો�ોકાણો�ો દ્વારા પ્્રરોજેક્ટ
શેર કરવા માટે એ�કસાથે આ�વે છે . બનાવવાનો�ો છે .
47
અભ્યાસ વજ્ર પ્રહાર

પ્્રરોજેક્ટ સહયો�ોગ કરાર  તે ભારતીય સેના અને યુએ�સ આ�ર્મી સ્પેશિયલ ફો�ોર્્સ
વચ્ચે આ�યો�ોજિત સંયુક્ત કવાયત છે .
 તાજેતરમાં આ�યુષ મંત્રાલય અને વર્લલ્ડ હે લ્થ  તેનો�ો હે તુ સંયુક્ત મિશન પ્લાનિંગ અને ઓ��પરે શનલ
ઓ��ર્ગેનાઈઝે શન (WHO) એ� એ�ક પ્્રરોજેક્ટ સહયો�ોગ રણનીતિ જેવા ક્ષેત્્રરોમાં શ્રેષ્ઠ પ્રથાઓ�� અને અનુભવો�ોને
કરાર ઔ��પચારિક કર્્યયો. શેર કરવાનો�ો છે .
પ્્રરોજેક્ટ સહયો�ોગ કરાર વિશે  તે ઈન્્ડડો-યુએ�સ જોઈન્ટ સ્પેશિયલ ફો�ોર્સીસ કવાયત
 તેનો�ો ઉદ્દે શ્્ય પરં પરાગત અને પૂરક તબીબી પ્રણાલીઓ��ને “વજ્ર પ્રહાર 2023”ની 14મી આ�વૃત્તિ છે , જે જોઈન્ટ
રાષ્ટ્રીય આ�રો�ોગ્્ય પ્રણાલીના મુખ્ય પ્રવાહ સાથે ટ્રેનિંગ નો�ોડ, ઉમરો�ોઈ ખાતે શરૂ થઈ હતી.
જોડવાનો�ો છે , જે પરં પરાગત દવા વૈશ્વિક વ્યૂહરચના  યુએ�સ ટુકડીનું પ્રતિનિધિત્વ યુએ�સ સ્પેશિયલ ફો�ોર્્સના
2025-34માં દર્્શશાવેલ એ�ક મુખ્ય પહે લ છે જે WHO 1st સ્પેશિયલ ફો�ોર્સીસ ગ્રુપ (SFG)ના કર્્મચારીઓ�� દ્વારા
દ્વારા આ�યુષ મંત્રાલયના સમર્્થનથી તૈયાર કરવામાં કરવામાં આ�વે છે . ભારતીય સેનાની ટુકડીનું નેતૃત્વ
આ�વી છે . ઈસ્ટર્્ન કમાન્ડના વિશેષ દળો�ોના જવાનો�ો કરે છે .
 ઉદ્દે શ્્ય: પરં પરાગત અને પૂરક તબીબી પ્રણાલીઓ��ને  પ્રથમ આ�વૃત્તિ ભારતમાં 2010માં હાથ ધરવામાં આ�વી
પ્રમાણિત કરવા, તેમની ગુણવત્તા અને સલામતીના હતી, અને ભારત-યુએ�સ સંયુક્ત વિશેષ દળો�ોની
પાસાઓ��ને રાષ્ટ્રીય આ�રો�ોગ્્ય પ્રણાલીમાં સમાવિષ્ટ કવાયતની 13મી આ�વૃત્તિ સ્પેશિયલ ફો�ોર્સીસ ટ્રેનિંગ
કરવા અને આં�ંતરરાષ્ટ્રીય સ્્તરે આ� પ્રથાઓ��નો�ો પ્રસાર સ્કૂલ (SFTS), બકલો�ોહ (HP) ખાતે હાથ ધરવામાં
કરવો�ો. આ�વી હતી.
 આ� વ્યૂહરચના રાષ્ટ્રીય સ્વાસ્થ્ય માળખામાં પરં પરાગત  વર્્તમાન આ�વૃત્તિ 21મી નવેમ્બરથી 11મી ડિસેમ્બર,
અને પૂરક તબીબી પ્રણાલીઓ��ને ઉન્નત કરવાના 2023 દરમિયાન મેઘાલયના ઉમરો�ોઈ કે ન્્ટટોનમેન્ટમાં
ઉદ્દે શ્્યને હાંસલ કરવામાં નિર્્ણણાયક ભૂમિકા ભજવશે. યો�ોજાઈ રહી છે .
 આ� કરારનો�ો મુખ્ય ધ્યેય પૂરક દવા પ્રણાલીના ક્ષેત્રમાં  તે ભારત અને યુનાઈટે ડ સ્ટેટ્્સ ઑ��ફ અમેરિકાની
તાલીમ અને અભ્યાસને મજબૂત બનાવવાનો�ો છે , સેનાઓ�� વચ્ચે આં�ંતર-કાર્્યક્ષમતા વધારવા અને
ખાસ કરીને ‘સિદ્ધ (Siddha)’ સંરક્ષણ સહયો�ોગને મજબૂત કરવા માટે નું એ�ક મંચ
 વધુમાં, પરં પરાગત અને પૂરક દવાઓ��ની સૂચિ, પણ છે .
સલામતી પ્્રરોટો�ોકો�ોલ અને સંબંધિત પ્રયાસો�ો માટે
માર્્ગદર્્શશિ કાની રચનાની રૂપરે ખા આ�પવામાં આ�વી છે . ભારત-ઓ��સ્ટ્રેલિયા 2+2 મંત્રી સ્્તરીય સંવાદ
 મંત્રાલય, WHO સાથે મળીને, દક્ષિણ-પૂર્્વ એ�શિયામાં
જોવા મળતી જડીબુટ્ટીઓ�� પર ધ્યાન કે ન્દ્રિત કરીને  તાજેતરમાં 2જો ભારત-ઓ��સ્ટ્રેલિયા 2+2 મંત્રી સ્્તરીય
આં�ંતરરાષ્ટ્રીય હર્્બલ ફાર્્મમાકો�ોપીઆ� પણ વિકસાવશે. સંવાદ નવી દિલ્હીમાં યો�ોજાયો�ો હતો�ો.
 યો�ોગ, આ�યુર્વેદ, યુનાની અને પંચકર્્મ જેવી પરં પરાગત મહત્વપૂર્્ણ માહિતી
ચિકિત્સા પ્રણાલીઓ��ને વૈશ્વિક સ્્તરે લઈ જવા અને  આ� બેઠકની અધ્યક્ષતા ભારતના સંરક્ષણ પ્રધાન અને
આ�યુર્વેદ, યૂનાની અને સિદ્ધ તબીબી પ્રણાલીઓ��ને વિદેશ પ્રધાને તેમના ઓ��સ્ટ્રેલિયન સમકક્્ષષો સાથે કરી હતી.
મજબૂત કરવા પર ધ્યાન કે ન્દ્રિત કરીને 2016 અને  મીટીીંગે ઈન્્ડડો-પેસિફિક માટે મજબૂત ભારત-ઓ��સ્ટ્રેલિયા
2017માં હસ્્તતાક્ષર કરાયેલા અગાઉના કરારો�ો સાથે આ� સંરક્ષણ ભાગીદારીના મહત્વ પર પ્રકાશ પાડ્્યયો હતો�ો
આ�યુષ મંત્રાલય અને WHO વચ્ચેનો�ો ત્રીજો સહયો�ોગ છે . અને માહિતીના આ�દાન-પ્રદાન, સંરક્ષણ સંશો�ોધન
વગેરેમાં સહયો�ોગ વધારવા હાકલ કરી હતી.
અભ્યાસ વજ્ર પ્રહાર મુખ્ય સંરક્ષણ સહયો�ોગ
 મિલિટરી લો�ોજિસ્ટિક્સ સપો�ોર્્ટ એ�ગ્રીમેન્ટ અત્યાધુનિક
 તાજેતરમાં ભારત-યુએ�સ સંયુક્ત વિશેષ દળો�ોની લો�ોજિસ્ટિક સહકારની સુવિધા આ�પે છે .
કવાયત “વજ્ર પ્રહાર 2023” સંયુક્ત તાલીમ મેઘાલય  સંરક્ષણ વિજ્ઞાન અને પ્્રરૌદ્્યયોગિકી અમલીકરણ
રાજ્યના ઉમરો�ોઈમાં સ્થિત નો�ોડ ખાતે શરૂ કરવામાં વ્યવસ્થા બંને દેશો�ોમાં સંરક્ષણ સંશો�ોધન સંસ્થાઓ��
આ�વી. વચ્ચે આ�દાનપ્રદાનની સુવિધા આ�પે છે .
48
 દરિયાઇ પરિસ્થિતિજન્ય જાગૃતિ વધારવા માટે

ઇન્ફર્મેશન ફ્યુઝન સેન્ટર-ઇન્ડિયન ઓ��શન રિજન રે પીડ ઇનો�ોવેશન એ�ન્ડ સ્ટાર્્ટઅપ એ�ક્સપાન્્શન
(IFC-IOR) લાયઝન ઓ��ફિસર. (RISE)
 સંયુક્ત લશ્્કરી કવાયત: AUSINDEX, Malabar,
AUSTRAHIND, PITCH BLACK.  તાજેતરમાં, AIM, NITI Aayog એ� ઓ��સ્ટ્રેલિયન અને
 સહયો�ોગના અન્ય ક્ષેત્્રરોમાં સાયબર સુરક્ષા, સમુદ્રમાં ભારતીય ચક્રીય અર્્થતંત્ર સ્ટાર્્ટઅપ્્સને ટે કો�ો આ�પવા
જન્મેલા વેપાર સુરક્ષા વગેરેનો�ો સમાવેશ થાય છે . માટે રે પિડ ઇનો�ોવેશન એ�ન્ડ સ્ટાર્્ટઅપ એ�ક્સપાન્્શન
(RISE) નામનું એ�ક નવું એ�ક્સિલરે ટર લો�ોન્્ચ કર્્યુું છે .
AUSTRAHIND-23 એ�ક્સરસાઇઝ રે પિડ ઇનો�ોવેશન અને સ્ટાર્્ટઅપ વિસ્્તરણ (RISE) વિશે
 ઈન્ડિયા ઓ��સ્ટ્રેલિયા RISE એ�ક્સિલરે ટર
 તાજેતરમાં ભારતીય સશસ્ત્ર દળો�ોની ટુકડી, જેમાં 81 ઓ��સ્ટ્રેલિયાની રાષ્ટ્રીય વિજ્ઞાન એ�જન્સી- CSIRO
જવાનો�ોનો�ો સમાવેશ થાય છે , સંયુક્ત લશ્્કરી કવાયત અને નવીનતા અને ઉદ્્યયોગસાહસિકતાની સંસ્કૃતિને
AUSTRAHIND-23ની બીજી આ�વૃત્તિમાં ભાગ લેવા પ્્રરોત્સાહન આ�પવા માટે ની ભારત સરકારની મુખ્ય
ઓ��સ્ટ્રેલિયા જવા રવાના થઈ હતી.
પહે લ અટલ ઈનો�ોવેશન મિશન (AIM) વચ્ચેની
AUSTRAHIND-23 વ્યાયામ વિશે
ભાગીદારી હે ઠળ વિતરિત કરવામાં આ�વી છે .
 તેની સ્થાપના 2022માં કરવામાં આ�વી હતી, અને
 આ� પહે લ ભારત અને ઓ��સ્ટ્રેલિયામાં સ્ટાર્્ટઅપ્્સ અને
પ્રથમ આ�વૃત્તિ મહાજન, રાજસ્થાનમાં હાથ ધરવામાં
નાનાથી મધ્યમ કદના સાહસો�ો (SMEs) પર ધ્યાન
કે ન્દ્રિત કરે છે જે ચક્રીય અર્્થતંત્ર તકનીકો�ો અને ઉકે લો�ો
 તે ભારત અને ઑ��સ્ટ્રેલિયામાં વૈકલ્પિક રીતે હાથ
પર કામ કરે છે .
ધરવામાં આ�વનાર વાર્્ષષિક પ્રશિક્ષણ કાર્્યક્રમ બનવાનું
 ફો�ોકસ થીમ્સ: પર્્યયાવરણ અને આ�બો�ોહવા ટે ક્્નનોલો�ોજી
એ�ક આ�યો�ોજન છે .
 કવાયતનો�ો ઉદ્દેશ સહયો�ોગી ભાગીદારીને પ્્રરોત્સાહન પર ધ્યાન કે ન્દ્રિત કરીને, પ્્રરોગ્રામને વિવિધ ક્ષેત્્રરો પર
આ�પવાનો�ો અને બંને પક્્ષષો વચ્ચે શ્રેષ્ઠ પ્રથાઓ�� શેર કામ કરતા સ્ટાર્્ટ-અપ્્સને વેગ આ�પવા માટે તૈયાર
કરવાનો�ો છે . કરવામાં આ�વશે જેમકે :
 આ� વર્ષે, આ� કવાયત ઓ��સ્ટ્રેલિયાના પર્્થમાં 22  ક્લાઈમેટ સ્માર્્ટ એ�ગ્રીકલ્્ચર
નવેમ્બરથી 6 ડિસેમ્બર, 2023 દરમિયાન હાથ ધરવામાં  સ્વચ્છ ઊર્જા
આ�વશે.  ચક્રીય અર્્થતંત્ર અને કચરો�ો વ્યવસ્થાપન
 ગો�ોરખા રાઈફલ્સની બટાલિયનના 60 જવાનો�ોની  આ�બો�ોહવા સ્માર્્ટ ગતિશીલતા
બનેલી ભારતીય સેનાની ટુકડી આ� કવાયતમાં ભાગ ચક્રીય અર્્થતંત્ર શું છે ?
લેશે.  ચક્રીય અર્્થતંત્રનો�ો અર્્થ એ� છે કે ઉત્પાદનો�ોને એ�વી રીતે
 આ� કવાયત યુનાઈટે ડ નેશન્સનાં પીસકીપિં ગ ડિઝાઇન કરવામાં આ�વે છે કે તેઓ�� તેમના મૂલ્યને
ઓ��પરે શન્સ પરના પ્રકરણ-VII હે ઠળ શહે રી અને મહત્તમ કરવા માટે ફરીથી, અથવા તો�ો ઘણી વખત
અર્્ધ-શહે રી ભૂપ્રદેશમાં મલ્ટિ-ડો�ોમેન કામગીરી હાથ ઉપયો�ોગમાં લઈ શકાય.
ધરતી વખતે આં�ંતર-કાર્્યક્ષમતાને પણ પ્્રરોત્સાહન
આ�પશે.
આ�સિયાન-ઇન્ડિયા મિલેટ ફે સ્ટિવલ 2023
 સંયુક્ત કવાયત વિચારો�ોના આ�દાન-પ્રદાનને પ્્રરોત્સાહન
આ�પશે અને વ્યૂહાત્મક કામગીરી હાથ ધરવા માટે ની
 તાજેતરમાં ASEAN-ભારત મિલેટ ફે સ્ટિવલ 2023 જે
રણનીતિઓ��, તકનીકો�ો અને પ્રક્રિયાઓ��નું સંયુક્ત રીતે
ASEAN માટે ના ભારતીય મિશન અને કૃષિ અને ખેડૂત
રિહર્્સલ કરશે.
 આ� કવાયત બંને સૈન્ય વચ્ચે સમજણને પ્્રરોત્સાહન
કલ્યાણ મંત્રાલય વચ્ચેનો�ો સહયો�ોગી પ્રયાસ છે , તેનું
આ�પવા અને બંને મિત્ર દેશો�ો વચ્ચે સંરક્ષણ સહયો�ોગને ઇન્્ડડોનેશિયાના દક્ષિણ જકાર્્તતા ખાતે 22થી 26
વધુ મજબૂત કરવામાં પણ મદદ કરશે. નવેમ્બર દરમિયાન આ�યો�ોજન કરવામાં આ�વ્્યુું હતું.
49
 આ� ફે સ્ટિવલમાં પાંચ ભારતીય FPOs અને બે સ્ટાર્્ટ- યુએ�ન જનરલ એ�સેમ્બલી (UNGA)
અપ્્સની સહભાગિતા છે , જે કુકીઝ, નમકીન, ખાખરા,  તે સંયુક્ત રાષ્ટ્રનું મુખ્ય નીતિ-નિર્્મમાણ અંગ છે .
કે ક અને વધુ જેવા અનો�ોખા બાજરી-ઉમેરેલા  તે આં�ંતરરાષ્ટ્રીય મુદ્દાઓ�� પર બહુપક્ષીય ચર્્ચચાઓ�� માટે
ઉત્પાદનો�ોનું પ્રદર્્શન કરે છે . એ�ક મંચ પ્રદાન કરે છે .
 પાંચ-દિવસીય ઉત્સવનો�ો ઉદ્દેશ બાજરી વિશે જાગૃતિ  સંયુક્ત રાષ્ટ્રના 193 સભ્ય રાજ્્યયોમાંના દરે કને સમાન
વધારવામાં યો�ોગદાન આ�પવાનો�ો છે અને કટો�ોકટીના મત છે .
પ્રતિભાવમાં ખાદ્ય સુરક્ષા અને પો�ોષણને મજબૂત કરવા  તે યુએ�ન માટે મુખ્ય નિર્્ણયો�ો લે છે , જેમાં નીચેનાનો�ો
પર આ�સિયાન-ભારત સંયુક્ત નેતાઓ��ના નિવેદનને સમાવેશ થાય છે :
અમલમાં મૂકવાની દિશામાં એ�ક પગલું રજૂ કરે છે .  સુરક્ષા પરિષદની ભલામણ પર મહાસચિવની નિમણૂક
કરવી
યુએ�ન એ�ક્સટર્્નલ ઓ��ડિટર્્સ પેનલના ઉપાધ્યક્ષ  સુરક્ષા પરિષદના અસ્થાયી સભ્્યયોની પસંદગી
 યુએ�ન બજેટ મંજૂર.
 તાજેતરમાં ભારતના કો�ોમ્્પ્્ટટ્રરોલર એ�ન્ડ ઓ��ડિટર જનરલ
(CAG) ગિરીશ ચંદ્ર મુર્્મમુને યુએ�ન પેનલ ઓ��ફ અભ્યાસ સૂર્્ય કિરણ
એ�ક્સટર્્નલ ઓ��ડિટરના ઉપાધ્યક્ષ તરીકે ચૂંટવામાં
આ�વ્યા છે .
 તાજેતરમાં સંયુક્ત લશ્્કરી કવાયત સૂર્્ય કિરણની 17મી
 આ� માન્યતા માત્ર બાહ્ય ઓ��ડિટના સર્્વવોચ્ચ ધો�ોરણો�ો
આ�વૃત્તિ ઉત્તરાખંડના પિથો�ોરાગઢમાં 24મી નવેમ્બરથી
જાળવવા માટે ની ભારતની પ્રતિબદ્ધતાને હાઇલાઇટ
7મી ડિસેમ્બર, 2023 દરમિયાન હાથ ધરવામાં આ�વી.
કરે છે પરં તુ વૈશ્વિક ઓ��ડિટ લેન્ડસ્કે પને આ�કાર
અભ્યાસ સૂર્્ય કિરણ વિશે
આ�પવામાં તેની સક્રિય ભૂમિકા પણ દર્્શશાવે છે .
 તે ભારતીય સેના અને નેપાળી સેના વચ્ચેનો�ો સંયુક્ત
 સ્વતંત્ર સંસ્થા 12 દેશો�ોના પ્રતિનિધિઓ��થી બનેલી છે .
સૈન્ય અભ્યાસ છે .
 સાથે મળીને, તેઓ�� UN સંસ્થાઓ��ના નાણાકીય,
 તે વાર્્ષષિક ઇવેન્ટ છે અને તે બંને દેશો�ોમાં એ�કાંતરે
કામગીરી અને અનુપાલન ઓ��ડિટ કરે છે , સંસ્થાની
યો�ોજાય છે .
નાણાકીય પ્રવૃત્તિઓ��માં પારદર્્શશિ તા અને જવાબદારી
 ભારતીય સેનાની ટુકડી, જેમાં 354 જવાનો�ોનો�ો સમાવેશ
સુનિશ્ચિત કરે છે .
થાય છે , તેનું નેતૃત્વ કુમાઉ રે જિમેન્ટની બટાલિયન
ઇન્ટરનેશનલ કન્્વવેન્્શન ઓ��ન ટે ક્સ કો�ોઓ��પરે શન દ્વારા કરવામાં આ�વે છે . નેપાળ આ�ર્મી ટુકડીનું
પ્રતિનિધિત્વ તારા દલ બટાલિયન કરે છે .
 તાજેતરમાં ભારતે UN “ઇન્ટરનેશનલ કન્્વવેન્્શન  આ� કવાયતનો�ો ઉદ્દે શ્્ય પીસકીપિં ગ ઓ��પરે શન્સ પર
ઓ��ન ટે ક્સ કો�ોઓ��પરે શન” સ્થાપિત કરવા માટે UNGA સંયુક્ત રાષ્ટ્ર ચાર્્ટર હે ઠળ જં ગલ યુદ્ધ, પર્્વતીય પ્રદેશમાં
ઠરાવની તરફે ણમાં મત આ�પ્્યયો હતો�ો. આ�તંકવાદ વિરો�ોધી કામગીરી, માનવતાવાદી સહાય
મહત્વપૂર્્ણ માહિતી અને આ�પત્તિ રાહતમાં આં�ંતરપ્રક્રિયાને વધારવાનો�ો છે .
 “સંયુક્ત રાષ્ટ્રમાં સંકલિત અને અસરકારક  આ� કવાયત ડ્્રરોનના રો�ોજગાર અને ડ્્રરોન વિરો�ોધી પગલાં,
આં�ંતરરાષ્ટ્રીય કર સહકારનું પ્રમો�ોશન” નામનું ઠરાવ તબીબી તાલીમ, ઉડ્ડયન પાસાઓ�� અને પર્્યયાવરણ
નાઇજીરીયા દ્વારા રજૂ કરવામાં આ�વ્્યુું હતું. સંરક્ષણ પર ધ્યાન કે ન્દ્રિત કરશે.
 ઠરાવનો�ો ઉદ્દેશ:  આ� કવાયત ભારત અને નેપાળના સૈનિકો�ોને વિચારો�ો
 એ�ક વ્યાપક યુએ�ન ટે ક્સ કન્્વવેન્્શન વિકસાવવા માટે અને અનુભવો�ોનું આ�દાનપ્રદાન કરવા, શ્રેષ્ઠ પ્રેક્ટિસ
સભ્ય રાજ્યની આ�ગેવાની હે ઠળની, ઓ��પન-એ�ન્ડેડ શેર કરવા અને એ�કબીજાની ઓ��પરે શનલ પ્રક્રિયાઓ��ની
આં�ંતરસરકારી એ�ડહો�ોક સમિતિની રચના કરવાનો�ો ઊડ ં ી સમજને પ્્રરોત્સાહન આ�પવા માટે પ્લેટફો�ોર્્મ પૂરુું
આ�દેશ. પાડશે.
 તે જૂન 2025 સુધીમાં યુએ�ન ટે ક્સ કન્્વવેન્્શનને અંતિમ  આ� કવાયત ભારત અને નેપાળ વચ્ચે અસ્્તતિત્વમાં
સ્વરૂપ આ�પવાનું લક્ષષ્ય રાખીને આં�ંતરરાષ્ટ્રીય કર રહે લા મિત્રતા, વિશ્વાસ અને સામાન્ય સાંસ્કૃતિક
સહકારને પ્રાથમિકતા આ�પે છે . જોડાણો�ોના મજબૂત બંધનો�ોને દર્્શશાવે છે .
50
 તે ઉત્પાદક અને ફળદાયી જોડાણ માટે નો�ો તબક્્કકો ભારતમાં ખાંડનું ઉત્પાદન
સુયો�ોજિત કરે છે , જે વ્યાપક સંરક્ષણ સહયો�ોગ પ્રત્યે  ભારત વિશ્વનો�ો સૌ�ૌથી મો�ોટો�ો ઉત્પાદક અને ઉપભો�ોક્તા
બંને દેશો�ોની અતૂટ પ્રતિબદ્ધતા દર્્શશાવે છે . અને ખાંડનો�ો બીજો સૌ�ૌથી મો�ોટો�ો નિકાસકાર દેશ છે .
 શેરડી વિશે:
નો�ોર્્ડડિ ક-બાલ્ટિક (NB8) દે શો�ો  તાપમાન: ગરમ અને ભેજવાળી આ�બો�ોહવા સાથે 21-
27°Cની વચ્ચે.
 ભારતના વિદેશ મંત્રીએ� ભારત અને નો�ોર્્ડડિક-બાલ્ટિક  વરસાદ: લગભગ 75-100 સે.મી.
(NB8) દેશો�ો વચ્ચે વધતા સહયો�ોગને હાઇલાઇટ કરીને ં ી સમૃદ્ધ લો�ોમી માટીની જમીન.
 જમીનનો�ો પ્રકાર: ઊડ
2જી ઇન્ડિયા નો�ોર્્ડડિક બાલ્ટિક બિઝનેસ કો�ોન્ક્લેવનું
 ટો�ોચના શેરડી ઉત્પાદક રાજ્્યયો: મહારાષ્ટ્ર>ઉત્તર પ્રદેશ>
આ�યો�ોજન કરવા બદલ CIIની પ્રશંસા કરી.
કર્્ણણાટક
NB8 શું છે ?
 વિતરણ: ખાંડ ઉદ્્યયોગ ઉત્પાદનના બે મુખ્ય ક્ષેત્્રરો-
 નો�ોર્્ડડિક-બાલ્ટિક (NB8) દેશો�ો ઉત્તરી યુરો�ોપના આ�ઠ
ઉત્તરમાં ઉત્તર પ્રદેશ, બિહાર, હરિયાણા અને પંજાબ
રાષ્ટ્રોના જૂથનો�ો ઉલ્લેખ કરે છે , જેમાં નો�ોર્્ડડિક દેશો�ો
(ડે ન્માર્્ક, ફિનલેન્ડ, આ�ઇસલેન્ડ, નો�ોર્વે અને સ્વીડન) તથા દક્ષિણમાં મહારાષ્ટ્ર, કર્્ણણાટક, તમિલનાડુ અને
અને બાલ્ટિક રાજ્્યયો (બાલ્ટિક સમુદ્રના કિનારે આં�ંધ્ર પ્રદેશમાં વ્યાપકપણે વહેેંચાયેલા છે .
આ�વેલા રાજ્્યયો) (એ�સ્્ટટોનિયા, લાટવિયા અને  દક્ષિણ ભારતમાં ઉષ્ણકટિબંધીય આ�બો�ોહવા છે , જે
લિથુઆ�નિયા)નો�ો સમાવેશ થાય છે . ઉચ્ચ સુક્્રરોઝ સામગ્રી માટે યો�ોગ્્ય છે જે ઉત્તર ભારતની
 આ� દેશો�ો પ્રાદેશિક સહકારને પ્્રરોત્સાહન આ�પવા અને તુલનામાં એ�કમ વિસ્્તતાર દીઠ વધુ ઉપજ આ�પે છે .
સહિયારા પડકારો�ોનું સમાધાન કરવા વિવિધ આ�ર્્થથિક,  મુખ્ય ખાંડ ઉત્પાદક દેશ: ભારત, બ્રાઝિલ, થાઇલેન્ડ,
રાજદ્વારી અને વ્યૂહાત્મક પહે લો�ો પર જોડાણ કરે છે . ચીન અને યુનાઇટે ડ સ્ટેટ્્સ
 આ� પ્રદેશ ભૌ�ૌગો�ોલિક નિકટતા અને સહિયારા
ઐ�તિહાસિક, સાંસ્કૃતિક અને આ�ર્્થથિક સંબંધો�ોની ઇન્ડિયન ઓ��શન ટુના કમિશન
લાક્ષણિકતા ધરાવે છે .
 તે વેપાર, નવીનતા અને રાજદ્વારી સંબંધો�ો જેવા ક્ષેત્્રરોમાં  મત્સ્યોદ્્યયોગ વિભાગ, મત્સ્યોદ્્યયોગ, પશુપાલન અને ડે રી
બંને દેશો�ો વચ્ચે સહયો�ોગ અને ભાગીદારી માટે ના મંચ મંત્રાલય દ્વારા 28મી નવેમ્બરથી 2જી ડિસેમ્બર, 2023
તરીકે કામ કરે છે . દરમિયાન ઇન્ડિયન ઓ��શન ટુના કમિશન (IOTC)ની
ડે ટા કલેક્શન એ�ન્ડ સ્ટેટિસ્ટિક્સ (WPDCS19) પર
ઇન્ટરનેશનલ સુગર ઓ��ર્ગેનાઇઝે શન (ISO)
19મી વર્્કિિં ગ પાર્ટીનું આ�યો�ોજન કરી રહ્્યુું છે .
હિં દ મહાસાગર ટુના કમિશન વિશે
 તાજેતરમાં લંડનમાં યો�ોજાયેલી 63મી કાઉન્સિલની
 તે એ�ક આં�ંતર-સરકારી સંસ્થા છે જે હિં દ મહાસાગરમાં
બેઠક દરમિયાન કરાયેલી જાહે રાતને પગલે ભારતને
અત્યંત સ્થળાંતરિત (ટુના અને ટુના જેવા) મત્સ્ય
2024 માટે ઈન્ટરનેશનલ સુગર ઓ��ર્ગેનાઈઝે શન
(ISO)ના અધ્યક્ષ તરીકે નિયુક્ત કરવામાં આ�વ્્યુું છે . સંસાધનો�ોનું ટકાઉ સંચાલન કરવા માટે જવાબદાર છે .
ISO શું છે ?  25 નવેમ્બર, 1993ના રો�ોજ રો�ોમમાં 105મા સત્રમાં
 ઇન્ટરનેશનલ સુગર ઓ��ર્ગેનાઇઝે શન (સ્થાપના: સંયુક્ત રાષ્ટ્રના ફૂ ડ એ�ન્ડ એ�ગ્રીકલ્્ચર ઓ��ર્ગેનાઈઝે શન
1968; HQ: લંડન) એ�ક આં�ંતર-સરકારી સંસ્થા છે , દ્વારા હિં દ મહાસાગર ટુના કમિશનની સ્થાપના માટે ના
જેની સ્થાપના 1968ના આં�ંતરરાષ્ટ્રીય સુગર એ�ગ્રીમેન્ટ કરારને અપનાવવામાં આ�વ્્યયો હતો�ો.
દ્વારા કરવામાં આ�વી હતી, જે આ� કરારનું સંચાલન  IOTCનો�ો ઉદ્દે શ્્ય, યો�ોગ્્ય વ્યવસ્થાપન દ્વારા, મત્સ્ય
કરવા માટે ની જવાબદાર સંસ્થા છે (જેનો�ો હે તુ વિશ્વ સંસાધનો�ોનો�ો ટકાઉ ઉપયો�ોગ સુનિશ્ચિત કરવા માટે
બજારમાં ખાંડ પુરવઠા અને માંગ વચ્ચે વ્યવસ્થિત કરાર કરનારા સભ્્યયો વચ્ચે સહકારને પ્્રરોત્સાહન
સંબંધ સ્થાપિત કરવાનો�ો છે .). આ�પવાનો�ો છે .
 તેમાં 88 સભ્ય દેશો�ો છે (સાઉદી અરે બિયા 2022માં  હિં દ મહાસાગર એ� વિશ્વની બીજો સૌ�ૌથી મો�ોટો�ો ટુના
જોડાયું.) મત્સ્યઉદ્્યયોગ છે .
51
 IOTC પાસે હાલમાં 31 કરાર કરનાર પક્્ષષો છે , જેઓ��  આ� કો�ોન્ફરન્સ આં�ંતરદૃષ્ટિના આ�દાન-પ્રદાન, શ્રેષ્ઠ
IOTCના સભ્્યયો છે અને બે સહકારી બિન-કો�ોન્ટ્રાક્્ટિિંગ પદ્ધતિઓ��ની વહેેંચણી અને પ્રાણીઓ��ના આ�રો�ોગ્્ય અને
પક્્ષષો, લાઇબેરિયા અને સેનેગલ છે . પશુપાલનમાં વધુ મજબૂત ભવિષ્ય માટે સામૂહિક
 IOTCની સદસ્યતા આ� લો�ોકો�ો માટે ખુલ્લી છે : વ્યૂહરચના ઘડવા માટે ના મંચ તરીકે કામ કરે છે .
 હિં દ મહાસાગરના દરિયાકાંઠાના દેશો�ો
 દેશો�ો, અથવા પ્રાદેશિક આ�ર્્થથિક એ�કીકરણ સંસ્થાઓ��, છઠ્ઠી ભારત-OPEC ઊર્જા સંવાદ ઉચ્ચ-સ્્તરીય
જે UNના સભ્્યયો છે . બેઠક
 જે દેશો�ો UNની વિશેષ સંસ્થાઓ��ના સભ્ય છે .
 જે દેશો�ો હિં દ મહાસાગરમાં ટુના માટે માછલી પકડે છે .
 તાજેતરમાં ભારત-OPEC ઊર્જા સંવાદની છઠ્ઠી ઉચ્ચ-
 ભારત આ� સંગઠનનું સભ્ય છે .
સ્્તરીય બેઠક ઓ��સ્ટ્રિયાના વિયેનામાં OPEC
 મુખ્ય મથક: વિક્્ટટોરિયા, સેશેલ્સ
સચિવાલય ખાતે યો�ોજાઈ.
 ખાસ કરીને વૈશ્વિક સ્્તરે ઊર્જા બજારો�ોની સ્થિરતાની
દ્વિપક્ષીય કવાયત BONGOSAGAR-23 અને
ખાતરી આ�પવા માટે પ્રાપ્યતા, પરવડે તેવી ક્ષમતા અને
Coordinated Patrol CORPAT-23
ટકાઉપણાની ખાતરી કરવા પર ભાર મૂકવામાં આ�વ્્યયો
 તાજેતરમાં ભારતીય નૌ�ૌકાદળ અને બાંગ્્લલાદેશ નૌ�ૌકાદળ હતો�ો.
વચ્ચે દ્વિપક્ષીય કવાયતની ચો�ોથી આ�વૃત્તિ,  બેઠક દરમિયાન ખુલ્લી અને નિખાલસ ચર્્ચચાઓ�� તેલ
બોંગો�ોસાગર-23, અને બંને નૌ�ૌકાદળો�ો દ્વારા સંકલિત અને ઊર્જા બજારો�ોને લગતા નિર્્ણણાયક મુદ્દાઓ��ની
પેટ્્રરોલ (CORPAT)ની 5મી આ�વૃત્તિ બંગાળની ખાડીમાં આ�સપાસ કે ન્દ્રિત હતી.
હાથ ધરવામાં આ�વી હતી.
 બંને નૌ�ૌકાદળના જહાજો અને એ�રક્રાફ્ટે ઇન્ટરનેશનલ સજાગ ઓ��ફશો�ોર પેટ્્રરોલ વેસેલ (OPV)
મેરીટાઇમ બાઉન્ડ્રી લાઇન (IMBL) પર સંયુક્ત
પેટ્્રરોલિંગ હાથ ધર્્યુું હતું અને ત્યારબાદ આં�ંતર-  ઇન્ડિયન કો�ોસ્ટ ગાર્્ડ શિપ (ICGS) સજાગ, એ�ક
કાર્્યક્ષમતા વધારવા માટે દરિયાઇ કવાયત હાથ ધરી ઓ��ફશો�ોર પેટ્્રરોલ વેસલ, પશ્ચિમ એ�શિયામાં ICG
હતી. જહાજોની વિદેશી તૈનાતીના ભાગ રૂપે ત્રણ દિવસની
મુલાકાત માટે તાજેતરમાં પો�ોર્્ટ સુલતાન કબૂસ, મસ્કત,
WOAH પ્રાદે શિક કમિશનની 33મી કો�ોન્ફરન્સ ઓ��માન ખાતે પહોંચ્્યુું હતું.
સજાગ OPV વિશે
 તાજેતરમાં નવી દિલ્હીમાં એ�શિયા અને પેસિફિક માટે
 ICGS સજાગ એ� OPVsના ભારતીય કો�ોસ્ટ ગાર્્ડ
WOAH પ્રાદેશિક કમિશનની 33મી કો�ોન્ફરન્સનું
કાફલાનો�ો એ�ક ભાગ છે , જે ગુજરાતના પો�ોરબંદરમાં
આ�યો�ોજન કરવામાં આ�વ્્યુું.
ભારતના પશ્ચિમ કિનારે સ્થિત છે .
 પ્રાણીઓ��ના આ�રો�ોગ્્ય અને સંવર્્ધનને આ�ગળ
 તે ગો�ોવા શિપયાર્્ડ લિમિટે ડ (GSL) દ્વારા સ્વદેશી રીતે
વધારવાની દિશામાં એ�ક મહત્વપૂર્્ણ પગલું ભરતાં,
ભારત એ�શિયા અને પેસિફિક માટે વર્લલ્ડ ડિઝાઇન અને બનાવવામાં આ�વ્્યુું છે .
ઓ��ર્ગેનાઇઝે શન ફો�ોર એ�નિમલ હે લ્થ (WOAH)  GSL દ્વારા બનાવવામાં આ�વી રહે લા 105-મીટર
રિજનલ કમિશનની 33 મી કો�ોન્ફરન્સનું યજમાન બની OPVની શ્રેણીમાં તે ત્રીજું છે .
રહ્્યુું છે .  તે કમાન્ડર કો�ોસ્ટ ગાર્્ડ પ્રદેશ (ઉત્તર પશ્ચિમ)ના
 13 થી 16 નવેમ્બર, 2023 દરમિયાન યો�ોજાનારી આ� ઓ��પરે શનલ કમાન્ડ હે ઠળ કાર્્ય કરે છે .
ઇવેન્ટ નવી દિલ્હી શહે રમાં શરૂ થઈ રહી છે .  સજાગે ભૂતકાળમાં દરિયાકાંઠાની સુરક્ષા, IMBL/EEZ
 આ� પરિષદ મૂલ્યવાન ચર્્ચચાઓ��ને પ્્રરોત્સાહન આ�પશે સર્વેલન્સ, એ�ન્ટિ-રાષ્ટ્રીય ગુનાઓ�� અને દરિયાઈ SAR
અને એ�ક અઠવાડિયા માટે આ�વશ્્યક નેટવર્્કિિં ગ અને પ્રદૂષણ પ્રતિભાવ કામગીરી સહિત વિવિધ કો�ોસ્ટ
સંબધો�ો ં બનાવશે. ગાર્્ડ કામગીરી હાથ ધરી છે .
52
 વિશેષતા: વિદેશી દેશો�ો (FFCs)ની સહભાગિતાને સમાવવા માટે

 આ� જહાજ આ�ધુનિક શસ્ત્ર પ્રણાલી, સેન્સર અને કરવામાં આ�વ્્યુું હતું.
અત્યાધુનિક નેવિગેશન અને કો�ોમ્યુનિકે શન સિસ્ટમથી  મિલાન-24ની મધ્ય-આ�યો�ોજન પરિષદ આ� વર્ષે
સજ્જ છે .
ઓ��ક્્ટટોબરમાં યો�ોજાઈ હતી.
 તે બે 9100 KW ડીઝલ એ�ન્્જજિન દ્વારા ચલાવવામાં
 મિલનની છે લ્લી આ�વૃત્તિ, જે વિશાખાપટ્ટનમના
આ�વે છે અને તે 26 નો�ોટની મહત્તમ ઝડપ પ્રાપ્ત કરી
શકે છે . દરિયાકિનારે યો�ોજાઈ હતી, તેમાં 40 થી વધુ દેશો�ોની
 તે ઈકો�ોનો�ોમિકલ ઝડપે 6000 nmનો�ો એ�ન્ડ્યુરન્સ ભાગીદારી જોવા મળી હતી.
ધરાવે છે . SAGAR પહે લ
 તેમાં 40/60 બો�ોફો�ોર્્સ ગન અને બે 12.7 mm બંદૂકો�ો  તે એ�ક ભારતીય વિદેશ નીતિ સિદ્્ધાાંત છે ; જે 2015માં
લગાવવામાં આ�વી છે . રજૂ કરવામાં આ�વ્્યયો હતો�ો.
 તે એ�ક ટ્વીન-એ�ન્્જજિન હે લિકો�ોપ્ટર અને ચાર હાઇ-સ્પીડ
 સાગરનો�ો ઉદ્દે શ્્ય ભારત અને તેના પાડો�ોશી દેશો�ો વચ્ચે
બો�ોટને વહન કરવા માટે ડિઝાઇન કરવામાં આ�વ્્યુું છે ,
ખાસ કરીને હિં દ મહાસાગર ક્ષેત્રમાં સહયો�ોગ અને
જેમાં બો�ોર્્ડિિંગ કામગીરી, શો�ોધ અને બચાવ, કાયદાનું
અમલીકરણ અને દરિયાઇ પેટ્્રરોલિંગ માટે બે ઇન્ફેલેબલ પરસ્પર વિશ્વાસ વધારવાનો�ો છે .
બો�ોટનો�ો સમાવેશ થાય છે .  સાગર નીતિમાં દરિયાઈ સુરક્ષા અને સલામતીને
 આ� જહાજ સમુદ્રમાં તેલના ઢો�ોળાવને રો�ોકવા માટે સુનિશ્ચિત કરવા, ટકાઉ વિકાસ અને આ�ર્્થથિક વૃદ્ધિને
પ્રદૂષણ પ્રતિસાદ સાધનો�ો વહન કરવામાં પણ સક્ષમ છે . પ્્રરોત્સાહન આ�પવા અને રાષ્ટ્રો વચ્ચે સાંસ્કૃતિક અને
 આ� જહાજ ઈન્ટિગ્રેટેડ બ્રિજ સિસ્ટમ (IBS), ઈન્ટિગ્રેટેડ લો�ોકો�ો વચ્ચેના સંબંધો�ોને મજબૂત કરવા સહિત અનેક
પ્લેટફો�ોર્્મ મેનેજમેન્ટ સિસ્ટમ (IPMS), પાવર મેનેજમેન્ટ ઘટકો�ો છે .
સિસ્ટમ (PMS) અને હાઈ-પાવર એ�ક્સટર્્નલ
ફાયરફાઈટિં ગ (EFF) સિસ્ટમથી પણ સજ્જ છે .
કે બિનેટે 16મા નાણાપંચ માટે ની શરતો�ોને મંજૂરી
એ�ક્સરસાઇઝ મિલન આ�પી
 તાજેતરમાં એ�ક્સરસાઇઝ મિલનની આ�ગામી આ�વૃત્તિ  તાજેતરમાં, કે ન્દ્રીય કે બિનેટે 16મા નાણાં પંચ (SFC)
ફે બ્રુઆ�રી 2024માં યો�ોજાવા માટે નિર્્ધધારિત કરવામાં માટે સંદર્્ભની શરતો�ોને લીલી ઝંડી આ�પી હતી.
આ�વી છે .  SFC એ� 31 ઑ��ક્્ટટોબર, 2025 સુધીમાં તેનો�ો વ્યાપક
એ�ક્સરસાઇઝ મિલન વિશે
અહે વાલ સબમિટ કરવાનો�ો છે , જેમાં 1 એ�પ્રિલ,
 તે દ્વિવાર્્ષષિક બહુપક્ષીય નૌ�ૌકા કવાયત છે જે 1995માં
2026ના રો�ોજથી અમલમાં આ�વનાર પાંચ વર્્ષના
શરૂ થઈ હતી.
 ત્યારથી તે ભારત દ્વારા આ�યો�ોજિત સૌ�ૌથી મો�ોટી કવાયત સમયગાળાને આ�વરી લે છે .
છે ; જે કાર્્યક્ષેત્ર અને સ્કે લમાં નોંધપાત્ર રીતે વિસ્્તરી છે .  સંદર્્ભની શરતો�ોમાં ડિઝાસ્ટર મેનેજમેન્ટ ફં ડ સંબંધિત
 તે માત્ર ચાર દેશો�ોની ભાગીદારી સાથે શરૂ કરવામાં આ�વી નોંધપાત્ર કલમનો�ો પણ સમાવેશ થાય છે .
હતી, જેમ કે , ઇન્્ડડોનેશિયા, સિંગાપો�ોર, શ્રીલંકા અને  મંત્રીમંડળે બહાર પાડે લી સંદર્્ભની શરતો�ોમાં મુખ્યત્વે
થાઇલેન્ડ, 1995ની આ�વૃત્તિમાં, આ� કવાયત ત્યારથી બંધારણીય રીતે ફરજિયાત જોગવાઈઓ��નો�ો સમાવેશ
સહભાગીઓ��ની સંખ્યા અને કસરતની જટિલતાના
થાય છે , જેમાં કે ન્દદ્ર સરકાર અને રાજ્્યયો વચ્ચે કરવેરાની
સંદર્્ભમાં ડગલેને પગલે આ�ગળ વધી છે .
ચો�ોખ્ખી આ�વકની વહેેંચણી, ભારતના કો�ોન્્સસોલિડે ટેડ
 મૂળરૂપે ભારતની ‘લુક ઈસ્ટ પો�ોલિસી’ના અનુસંધાનમાં
તેની કલ્પના કરવામાં આ�વી હતી, મિલનનું વિસ્્તરણ ફં ડમાંથી રાજ્યની આ�વકની ગ્રાન્ટ-ઇન-એ�ઇડને
આ�ગામી વર્્ષષોમાં ભારત સરકારની ‘એ�ક્ટ ઈસ્ટ લગતા સિદ્્ધાાંતો�ો અને રાજ્્યયોમાં પંચાયતો�ો અને
પો�ોલિસી’ અને સિક્્યયોરિટી એ�ન્ડ ગ્્રરોથ ફો�ોર ઓ��લ ઇન મ્યુનિસિપાલિટીઓ�� માટે સંસાધનો�ોને પૂરક બનાવવાનાં
ધ રિજન (SAGAR) પહે લ સાથે અન્ય મૈત્રીપૂર્્ણ પગલાંનો�ો સમાવેશ થાય છે .
53
 યલો�ો: ગુમ થયેલ વ્યક્તિઓ��ને શો�ોધવા માટે .

ઈન્ટરપો�ોલની 91મી જનરલ એ�સેમ્બલીની બેઠક  બ્્લલેક: અજાણ્્યયા મૃતદેહો�ોની માહિતી મેળવવા માટે .
 પર્્પલ: ગુનેગારો�ો દ્વારા ઉપયો�ોગમાં લેવાતી મો�ોડસ
 તાજેતરમાં વિયેનામાં ઈન્ટરપો�ોલની 91મી જનરલ ઓ��પરે ન્ડીની માહિતી માટે .
એ�સેમ્બલીની બેઠક યો�ોજાઈ જેણે તેના શતાબ્દી વર્્ષની  બ્્લલુ: જે વ્યક્તિઓ�� UNSC પ્રતિબંધ સમિતિઓ��ના
ઉજવણી કરી હતી. લક્્ષ્્યાાંક છે .
 ઈન્ટરનેશનલ ક્રિમિનલ પો�ોલીસ ઓ��ર્ગેનાઈઝે શન ગ્લોબલ ગ્રીન ક્રેડિટ ઇનિશિયેટિવ (GGCI)
(ઈન્ટરપો�ોલ), જેનું મુખ્ય મથક લિયો�ોન (ફ્રાન્સ)માં છે
તેની સ્થાપના 1923માં પો�ોલીસને વિશ્વને સુરક્ષિત  તાજેતરમાં ભારતે UNFCCCના COP 28 (UAE) ખાતે
સ્થાન બનાવવા માટે સાથે મળીને કામ કરવામાં મદદ ગ્લોબલ ગ્રીન ક્રે ડિટ ઇનિશિયેટિવ (GGCI) લો�ોન્્ચ કર્્યુું.
કરવા માટે કરવામાં આ�વી હતી. મહત્વપૂર્્ણ માહિતી
ઇન્ટરપો�ોલ વિશે  GGCI સંવાદ, સહયો�ોગ અને નવીન પર્્યયાવરણીય
 સભ્્યયો: 196 સભ્ય દેશો�ો (ભારત સહિત) કાર્્યક્રમો�ો અને સાધનો�ોના વિનિમય માટે આં�ંતરરાષ્ટ્રીય
 સંસ્થાકીય માળખું: પ્લેટફો�ોર્્મ તરીકે સેવા આ�પશે.
 સામાન્ય સભા: નીતિ, નાણાં વગેરે સંબંધિત નિર્્ણયો�ો  તેને નેચરના ઇકો�ોલો�ોજીકલ ટ્રાન્સફો�ોર્મેશન માટે વૈશ્વિક
લેવા માટે સર્્વવોચ્ચ સંચાલક મંડળ વાર્્ષષિક ધો�ોરણે મળે છે . પ્લેટફો�ોર્્મ તરીકે પણ ઓ��ળખવામાં આ�વે છે .
 જનરલ સચિવાલય: આં�ંતરરાષ્ટ્રીય પો�ોલીસિંગમાં  GGCI ગ્રીન ક્રે ડિટ પ્્રરોગ્રામ (GCP)ના સિદ્્ધાાંતો�ો સાથે
સભ્્યયોને ટે કો�ો આ�પવા માટે ઇન્ટરપો�ોલની રો�ોજબરો�ોજની સંરેખિત છે .
પ્રવૃત્તિઓ�� ચલાવે છે .  તેનો�ો ઉદ્દે શ્્ય પ્રયાસો�ોના વ્યાપક સ્પેક્ટટ્રમને ઓ��ળખવા
 કારો�ોબારી સમિતિ: સામાન્ય સભા દ્વારા ચૂંટાયેલી 13 અને પ્્રરોત્સાહન આ�પવા માટે કાર્્બન ઉત્સર્્જન પર
સભ્્યયો હો�ોય છે ; જેમાં 1 પ્રમુખ, 3 ઉપપ્રમુખ અને 4 ધ્યાન કે ન્દ્રિત કરવાના પરં પરાગત અભિગમને
પ્રદેશો�ોના 9 પ્રતિનિધિઓ�� હો�ોય છે . બદલવાનો�ો છે .
 નેશનલ સેન્ટટ્રલ બ્યુરો�ો (NCB): INTERPOLની તમામ  મુખ્ય હે તુઓ��:
પ્રવૃત્તિઓ�� માટે દેશનું કે ન્દદ્રબિંદુ ઉદાહરણ તરીકે ,  વિજ્ઞાન: વૈશ્વિક તકનીકી જાણકારી અને અનુભવો�ોની
ભારતમાં NCB એ� સેન્ટટ્રલ બ્યુરો�ો ઑ��ફ ઇન્્વવેસ્ટિગેશન વહેેંચણી.
(CBI) છે .  નીતિ: ગ્રીન ક્રે ડિટ પો�ોલિસીના સાધનો�ોને આ�કાર
 મુખ્ય કાર્્યયો: આ�પવો�ો.
 ચાર વૈશ્વિક ક્ષેત્્રરોમાં ગુનાઓ�� સામે લડવામાં રાષ્ટ્રીય  સહાયક અમલીકરણ (પ્રેક્ટિસ ઘટક): એ�ક સામાન્ય
પ્રયાસો�ોને સમર્્થન આ�પે છે : આ�તંકવાદ; સાયબર મૂલ્ય સાંકળ બનાવવી.
ક્રાઈમ; સંગઠિત અપરાધ; અને નાણાકીય ગુના તથા  તે સમુદાયો�ો, સ્વ-સહાય જૂથો�ો વગેરેને કં પનીઓ��/
ભ્રષ્ટાચાર વિરો�ોધી. કો�ોર્્પપોરેટ્્સ અને અન્ય હિતધારકો�ો સાથે જોડશે જેઓ��
 ગુનાઓ�� અને ગુનેગારો�ો (જેમ કે નામ, ફિં ગરપ્રિન્્ટ્્સ, એ�ક માર્કેટપ્લેસ દ્વારા પ્્રરોગ્રામમાં ભાગ લઈ શકે છે .
ચો�ોરે લા પાસપો�ોર્્ટ વગેરે) પરની માહિતી સાથે પો�ોલીસ  મુખ્ય લાભો�ો: જ્ઞાનની વહેેંચણી, નવીન ઉકે લો�ો,
ડે ટાબેઝનું સંચાલન કરે છે . સામૂહિક ક્રિયાઓ�� અને સહભાગી દેશો�ો પર્્યયાવરણીય
 I-24/7 કો�ોમ્યુનિકે શન સિસ્ટમ દ્વારા સભ્ય દેશો�ોને ઉકે લો�ો પૂરા પાડવામાં વૈશ્વિક નેતૃત્વનો�ો ભાર આ�પી શકે છે .
આ�વા ડે ટાની રીઅલ-ટાઇમ ઍ�ક્સેસિબિલિટી પૂરી  GCP એ� એ�ક પહે લ છે જે પર્્યયાવરણીય ટકાઉપણું અને
પાડે છે . સંરક્ષણને પ્્રરોત્સાહિત કરીને ગ્રીન ક્રે ડિટ ઓ��ફર કરીને
 વિવિધ રં ગછટાની કલર-કો�ોડે ડ નો�ોટિસ જારી કરે છે . પર્્યયાવરણને અનુકૂળ પ્રવૃત્તિઓ�� (જેમ કે વૃક્ષારો�ોપણ)
 અધિકારીઓ��ને તાલીમ આ�પે છે . પુરસ્કાર અને પ્્રરોત્સાહન આ�પે છે .
ઇન્ટરપો�ોલ દ્વારા મુખ્ય કલર-કો�ોડે ડ નો�ોટિસ  પર્્યયાવરણ સુરક્ષા અધિનિયમ, 1986 હે ઠળ પર્્યયાવરણ
 રે ડ: વો�ોન્ટે ડ વ્યક્તિઓ��ની લો�ોકે શન અને ધરપકડ અને આ�બો�ોહવા પરિવર્્તન મંત્રાલય દ્વારા ગ્રીન ક્રે ડિટ
કરવી. નિયમો�ો, 2023 દ્વારા સૂચિત.
54
 શાસન માળખું: સંચાલન સમિતિ, ઇન્ડિયન કાઉન્સિલ  L&D વિશે:

ઓ��ફ ફો�ોરે સ્ટ્રી રિસર્્ચ એ�ન્ડ એ�જ્યુકેશન (ICFRE)  તે આ�બો�ોહવા પરિવર્્તનના અનિવાર્્ય જોખમો�ોથી
(એ�ડમિનિસ્ટ્રે ટર), અને ટે કનિકલ સમિતિઓ��. ઉદ્દભવતા નકારાત્મક પરિણામો�ોનો�ો ઉલ્લેખ કરે છે ,
 આ� કાર્્યક્રમમાં, ભારતે 2028 ક્લાઈમેટ ચેન્્જ કો�ોન્ફરન્સ જેમ કે દરિયાની સપાટીમાં વધારો�ો, લાંબા સમય સુધી
(COP33)ની યજમાની કરવાનો�ો પ્રસ્્તતાવ પણ મૂક્્યયો ગરમીના મો�ોજાાં, પ્રજાતિઓ��નું લુપ્ત થવું, પાકની
હતો�ો. નિષ્ફળતા વગેરે.
 L&D ફં ડ 2022માં $1.5 ટ્રિલિયનથી વધુ હો�ોવાનો�ો
LeadIT 2.0 અંદાજ, હવામાન પરિવર્્તનના નાણાકીય ટો�ોલને
સંબો�ોધે છે .
 તાજેતરમાં દુબઈમાં આ�યો�ોજિત ક્લાઈમેટ ચેન્્જ અલ્ટે રા ફં ડ
કો�ોન્ફરન્સ, COP28ની 28મી આ�વૃત્તિની સાથે,  UAEના પ્રમુખ શેખ મો�ોહમ્મદ બિન ઝાયેદ અલ
વડાપ્રધાન નરે ન્દદ્ર મો�ોદીએ� શુક્રવારે LeadIT 2.0નું નાહ્યાને, દુબઈમાં COP28 આ�બો�ોહવા સમિટમાં,
અનાવરણ કર્્યુું. ALTÉRRA નામનું $30 બિલિયન ક્લાઈમેટ ફં ડ
 સમાવિષ્ટ અને ન્યાયી ઉદ્્યયોગ સંક્રમણ પર પ્રાથમિક બનાવવાની જાહે રાત કરી.
ધ્યાન સાથે આ� પહે લનો�ો ઉદ્દેશ ઉભરતી  આ� ફં ડનો�ો ઉદ્દે શ્્ય દાયકાના અંત સુધીમાં $250
અર્્થવ્યવસ્થાઓ��ને નાણાકીય સહાય પૂરી પાડતી બિલિયનનું રો�ોકાણ આ�કર્્ષવાનો�ો છે , જેમાં $25
વખતે લો�ો-કાર્્બન ટે કનો�ોલો�ોજીના સહ-વિકાસ અને બિલિયનની ફાળવણી આ�બો�ોહવા વ્યૂહરચનાઓ�� માટે
ટ્રાન્સફરને સરળ બનાવવાનો�ો છે . અને $5 બિલિયન ગ્લોબલ સાઉથમાં રો�ોકાણને
 આ� પહે લ ઓ��છી કાર્્બન તકનીકો�ોના વિકાસ અને પ્્રરોત્સાહન આ�પવા માટે છે .
સ્થાનાંતરણ માટે રાષ્ટ્રો વચ્ચે સહકારને પ્્રરોત્સાહન  ફં ડ ખાસ કરીને ઊભરતાં બજારો�ો અને વિકાસશીલ
આ�પીને તકનીકી અંતરને દૂર કરવા માંગે છે . અર્્થતંત્્રરોમાં, આ�બો�ોહવા રો�ોકાણો�ો તરફ ખાનગી
 સમાવેશીતા પર ધ્યાન એ� સુનિશ્ચિત કરવાના મહત્વને બજારો�ોને દો�ોરવા માગે છે .
રે ખાંકિત કરે છે કે ઉભરતી અર્્થવ્યવસ્થાઓ��ને ટકાઉ  “અલ્ટેરા” શબ્દ સામાન્ય રીતે લેટિન શબ્દનો�ો સંદર્્ભ
અને પર્્યયાવરણને અનુકૂળ ટે ક્્નનોલો�ોજીની પહોંચ મળે. આ�પે છે જે ઘણીવાર વિવિધ સંદર્્ભભોમાં ફે રફાર, રૂપાંતર
અથવા વિવિધતા દર્્શશાવવા માટે વપરાય છે .
COP28 આ�બો�ોહવા સમિટમાં 2 ફં ડ  ફં ડના રો�ોકાણને ચાર મુખ્ય સ્્તતંભો�ો દ્વારા માર્્ગદર્્શન
આ�પવામાં આ�વશે:
 તાજેતરમાં આ�યો�ોજિત COP28 આ�બો�ોહવા સમિટમાં 2  1) એ�નર્જી ટ્રાન્ઝિશન
મહત્વપૂર્્ણ ફં ડ કાર્્યરત કરવામાં આ�વ્યા.  2) ઔ��દ્્યયોગિક ડીકાર્્બબોનાઇઝે શન
લો�ોસ એ�ન્ડ ડે મેજ (L&D) ફં ડ  3) ટકાઉ જીવન
 COP 28ના પ્રથમ દિવસે, સભ્ય દેશો�ો સર્્વસંમતિથી  4) ક્લાયમેટ ટે ક્્નનોલો�ોજીસ ટો�ોપ ઓ��ફ ફો�ોર્્મ
એ�ક લો�ોસ એ�ન્ડ ડે મેજ (L&D) ફં ડ કાર્્યરત કરવા સંમત
થયા હતા, જેનો�ો ઉદ્દે શ્્ય આ�બો�ોહવા પરિવર્્તનની ઈન્ટરનેશનલ મેરીટાઇમ ઓ��ર્ગેનાઈઝે શન (IMO)
અસરો�ોનો�ો સામનો�ો કરી રહે લા રાષ્ટ્રોને વળતર
આ�પવાનો�ો છે .  તાજેતરમાં ઈન્ટરનેશનલ મેરીટાઇમ ઓ��ર્ગેનાઈઝે શન
 વિશ્વ બેેંક પર આ�ધારિત પરં તુ સ્વતંત્ર રીતે સંચાલિત (IMO) કાઉન્સિલ માટે ભારત બે વર્્ષ માટે ફરીથી
ફં ડને ઓ��છામાં ઓ��છા $450 મિલિયનની પ્રતિબદ્ધતાઓ�� ચૂંટાયું.
પ્રાપ્ત થઈ છે . મહત્વપૂર્્ણ માહિતી
 L&D ફં ડની જાહે રાત સૌ�ૌપ્રથમવાર 2022માં શર્્મ અલ-  ભારતની પુનઃ ચૂંટણી “આં�ંતરરાષ્ટ્રીય દરિયાઈ વેપારમાં
શેખ (ઇજિપ્ત)માં COP27 દરમિયાન કરવામાં આ�વી સૌ�ૌથી વધુ રસ” ધરાવતા 10 રાજ્્યયોની શ્રેણી હે ઠળ
હતી. આ�વે છે .
55
 IMO, શિપિં ગની સલામતી અને સુરક્ષા તથા જહાજો  DARC સામૂહિક સ્પેસ ડો�ોમેન જાગૃતિ વધારશે.
દ્વારા દરિયાઈ અને વાતાવરણીય પ્રદૂષણને રો�ોકવા માટે  AUKUS વિશે:
જવાબદાર છે .  તે ત્રિપક્ષીય સુરક્ષા ભાગીદારી છે , જે 2021માં શરૂ
 પર્્યયાવરણીય સંરક્ષણ માટે IMOની ભૂમિકા: કરવામાં આ�વી હતી.
 MARPOL કન્્વવેન્્શન: ઓ��પરે શનલ અથવા  તેનો�ો હે તુ દરે ક સરકારની સુરક્ષા અને સંરક્ષણ હિતો�ોને
આ�કસ્મિક કારણો�ોથી જહાજો દ્વારા દરિયાઇ ટે કો�ો આ�પવાની ક્ષમતાને મજબૂત કરવાનો�ો છે (જેમ કે
પર્્યયાવરણના પ્રદૂષણને આ�વરી લે છે . ઓ��સ્ટ્રેલિયાને પરમાણુ સબમરીન પ્રદાન કરવી).
 પર્્ટટિક્યુલર સેન્સિટિવ સી એ�રિયા (PSSA): તે એ�ક  તે ઊડ ં ી માહિતીની વહેેંચણી અને ટે કનો�ોલો�ોજી શેરિગ
ં ને
વિશેષ વિસ્્તતાર છે જેને IMO દ્વારા ઇકો�ોલો�ોજીકલ, પ્્રરોત્સાહન આ�પશે; અને ઊડ ં ા એ�કીકરણ વગેરેને
સામાજિક આ�ર્્થથિક અથવા વૈજ્ઞાનિક કારણો�ોસર તેના પ્્રરોત્સાહન આ�પશે.
મહત્વને કારણે વધારાની સુરક્ષા માટે નિયુક્ત કરવામાં
આ�વે છે . યુએ�ન કમિશન ફો�ોર સો�ોશિયલ ડે વલપમેન્ટ
 લંડન કન્્વવેન્્શન: IMO દ્વારા દેખરે ખ, દરિયાઈ કચરો�ો (CSocD)
ડમ્્પિિંગ, કાર્્બન કે પ્્ચર અને સ્્ટટોરે જ, વગેરે જેવા
આ�બો�ોહવા પરિવર્્તન ઘટાડવાનું નિયમન કરીને
યુએ�નમાં ભારતના સ્થાયી પ્રતિનિધિએ� તાજેતરમાં

જહાજોની બહાર સમુદ્ર સંરક્ષણને વિસ્્તતૃત કરે છે .
62મા યુએ�ન કમિશન ફો�ોર સો�ોશિયલ ડે વલપમેન્ટની
 દરિયાઈ સુરક્ષા અને સુરક્ષામાં IMOની ભૂમિકા:
તૈયારીમાં એ�ક આં�ંતરદૃષ્ટિપૂર્્ણ સભ્ય-રાજ્ય બ્રીફિં ગની
 SOLAS કન્્વવેન્્શન: તે સમુદ્રમાં જીવનની સલામતી
અધ્યક્ષતા કરી હતી.
સુનિશ્ચિત કરવા માટે જહાજના બાંધકામ, સાધનો�ો અને
યુએ�ન કમિશન ફો�ોર સો�ોશિયલ ડે વલપમેન્ટ (CSocD)
કામગીરી માટે ના ધો�ોરણો�ો નક્કી કરે છે .
વિશે
 ચાંચિયાગીરી અને સશસ્ત્ર લૂંટ અટકાવવી: વૈશ્વિક
 CSocD, જે અગાઉ સો�ોશિયલ કમિશન તરીકે
સ્્તરે સંકલિત શિપિં ગ માહિતી પ્રણાલી અને જીબુટી
ઓ��ળખાતું હતું, તે સંયુક્ત રાષ્ટ્રની આ�ર્્થથિક અને
આ�ચાર સંહિતા એ� IMO દ્વારા લેવામાં આ�વેલા કે ટલાક
સામાજિક પરિષદ (ECOSOC)નું કાર્્યયાત્મક કમિશન
પગલાં છે .
છે .
 ડ્રગની દાણચો�ોરીની તપાસ: IMOની મેરીટાઇમ સેફ્ટી
 તે સંયુક્ત રાષ્ટ્રની શરૂઆ�તથી જ અસ્્તતિત્વમાં છે , જે
કમિટી (MSC) જહાજો પર ડ્રગની દાણચો�ોરીને રો�ોકવા
અને તેને રો�ોકવા સંબંધિત બાબતો�ો પર કામ કરે છે . ECOSOC અને સરકારો�ોને સામાજિક નીતિના
ઈન્ટરનેશનલ મેરીટાઇમ ઓ��ર્ગેનાઈઝે શન (IMO) મુદ્દાઓ��ની વ્યાપક શ્રેણી અને વિકાસના સામાજિક
 જિનેસિસ: તે 1948માં સ્થપાયેલ સંયુક્ત રાષ્ટ્રની પરિપ્રેક્ષષ્યમાં સલાહ આ�પે છે .
વિશિષ્ટ એ�જન્સી છે .  હે તુ:
 માળખું: સંસ્થામાં એ�સેમ્બલી, કાઉન્સિલ અને પેટા  તેનો�ો પ્રાથમિક હે તુ સામાજિક વિકાસને આ�ગળ
સમિતિઓ�� સાથે પાંચ મુખ્ય સમિતિઓ��નો�ો સમાવેશ વધારવાનો�ો અને વૈશ્વિક સામાજિક મુદ્દાઓ��ને ઉકે લવા
થાય છે . માટે નીતિઓ�� અને ભલામણો�ો ઘડવાનો�ો છે .
 સભ્્યયો: 175 સભ્્યયો અને 3 સહયો�ોગી સભ્્યયો  તે ગરીબી નાબૂદી, સામાજિક સમાવેશ અને સમાન
 IMO કાઉન્સિલ IMOના એ�ક્્ઝઝિક્યુટિવ ઓ��ર્્ગન અને ટકાઉ વિકાસના પ્્રરોત્સાહન જેવા વિષયો�ો પર
તરીકે કામ કરે છે . ધ્યાન કે ન્દ્રિત કરે છે .
 કો�ોપનહે ગનમાં સામાજિક વિકાસ માટે 1995ની વિશ્વ
AUKUS સમિટથી, CSocD એ� કો�ોપનહે ગન ઘો�ોષણા અને કાર્્ય
કાર્્યક્રમના ફો�ોલો�ો-અપ અને અમલીકરણ માટે UNની
 AUKUS (ઓ��સ્ટ્રેલિયા, યુનાઇટે ડ કિં ગડમ અને ચાવીરૂપ સંસ્થા છે .
યુનાઇટે ડ સ્ટેટ્્સ) જૂથે ડીપ સ્પેસ એ�ડવાન્્સ્્ડ રડાર  સભ્યપદ:
કે પેબિલિટી (DARC)ને સંયુક્ત રીતે ચલાવવા માટે  મૂળ 18, સભ્યપદમાં ઘણી વખત વધારો�ો કરવામાં
કરાર પર હસ્્તતાક્ષર કર્્યયા છે . આ�વ્્યયો છે , તાજેતરમાં 1996માં, અને હવે તે 46 પર છે .
56
 સભ્્યયોની પસંદગી ECOSOC દ્વારા ચાર વર્્ષની મુદત ઈન્ફ્રાસ્ટ્રક્ચર પ્્રરોજેક્્ટ્્સમાં રો�ોકાણ કરીને વૈશ્વિક સ્્તરે
માટે ન્યાયપૂર્્ણ ભૌ�ૌગો�ોલિક વિતરણના આ�ધારે કરવામાં ચીનના પ્રભાવને વધારવાનો�ો છે .
આ�વે છે .  150થી વધુ રાષ્ટ્રો આ� પહે લમાં જોડાયા હો�ોવાના
 મીટિં ગ્્સ: અહે વાલ સાથે, તે આં�ંતરરાષ્ટ્રીય સ્્તરે તેના આ�ર્્થથિક
 CSocD દર વર્ષે ન્યુયો�ોર્્કમાં સંયુક્ત રાષ્ટ્રના મુખ્યાલયમાં અને રાજકીય પ્રભાવને વિસ્્તતૃત કરવાના ચીનના
મળે છે , ખાસ કરીને ફે બ્રુઆ�રીમાં. પ્રયાસો�ોનો�ો પાયાનો�ો પથ્્થર બની ગઈ છે .
 તેની બેઠકો�ો દરમિયાન, સભ્ય દેશો�ો, આં�ંતરરાષ્ટ્રીય
સંસ્થાઓ�� અને નાગરિક સમાજના પ્રતિનિધિઓ�� યુએ�ન ચાર્્ટરની કલમ 99
વિવિધ સામાજિક વિકાસના મુદ્દાઓ�� પર ચર્્ચચા કરવા
અને તેને સંબો�ોધવા માટે એ�કસાથે આ�વે છે .  તાજેતરમાં ગાઝામાં ચાલી રહે લા સૈન્ય હુમલાઓ�� વચ્ચે,
યુએ�ન સેક્રેટરી-જનરલ એ�ન્્ટટોનિયો�ો ગુટેરેસે યુદ્ધવિરામ
ભારત: 2030 સુધીમાં ત્રીજી સૌ�ૌથી મો�ોટી સ્થાપિત કરવા માટે યુએ�ન ચાર્્ટરની કલમ-99નો�ો
અર્્થવ્યવસ્થા ઉપયો�ોગ કર્્યયો છે .
 આ�ર્્ટટિકલ 99 સેક્રેટરી-જનરલને આં�ંતરરાષ્ટ્રીય શાંતિ
 તાજેતરની S&P ગ્લોબલ આ�ગાહી મુજબ ભારત 2030 માટે જોખમી બાબતો�ોને સુરક્ષા પરિષદના ધ્યાન પર
સુધીમાં વૈશ્વિક સ્્તરે ત્રીજી સૌ�ૌથી મો�ોટી અર્્થવ્યવસ્થા લાવવાની મંજૂરી આ�પે છે .
બની જશે, જેની અનુમાનિત નૉ�ૉમિનલ GDP 2022માં  જોકે આ� જોગવાઈનો�ો ભાગ્્યયે જ ઉપયો�ોગ કરવામાં
$ 3.5 ટ્રિલિયનથી વધીને 2030માં $7.3 ટ્રિલિયન થઈ આ�વ્્યયો છે .
જશે.  ભૂતકાળના ઉદાહરણો�ોમાં બેલ્જિયમના વસાહતી
 હાલમાં, ભારત પાંચમું સ્થાન ધરાવે છે , જેમાં યુનાઇટે ડ શાસનના અંત પછી 1960માં કોંગો�ો પ્રજાસત્તાકમાં
સ્ટેટ્્સ, ચીન, જર્્મની અને જાપાન તેથી આ�ગળ છે . થયેલી ઉથલપાથલ અને 1961માં ફ્રાન્સના નૌ�ૌકાદળ
 S&P ગ્લોબલ ભારતના વૈશ્વિક ઉત્પાદન હબ બનવાના અને હવાઈ દળો�ોએ� હુમલો�ો કરવા સામે ટ્યુનિશિયા
મહત્વ પર ભાર મૂકે છે અને મજબૂત લો�ોજિસ્ટિક્સ દ્વારા આ� હે ઠળ ફરિયાદ કરવામાં આ�વી હતી.
ફ્રે મવર્્ક, કામદારો�ોના ઉચ્ચ કૌ�ૌશલ્ય અને મહિલા
કર્્મચારીઓ��ની ભાગીદારીમાં વધારો�ો કરવાની જરૂરિયાત ગ્રીન વો�ોયેજ 2050 પ્્રરોજેક્ટ
પર ભાર મૂકે છે .
 એ�જન્સી ભારતના ઉચ્ચ-વૃદ્ધિવાળા સ્ટાર્્ટઅપ  તાજેતરમાં “ઈન્ટરનેશનલ મેરીટાઇમ ઓ��ર્ગેનાઈઝે શન
ઇકો�ોસિસ્ટમમાં વૃદ્ધિની અપેક્ષા રાખે છે , ખાસ કરીને (IMO) ગ્રીન વો�ોયેજ 2050 પ્્રરોજેક્ટ” માટે ભારતને
નાણાકીય અને ગ્રાહક તકનીકમાં, અને ઓ��ટો�ોમો�ોટિવ અગ્રણી રાષ્ટ્ર તરીકે પસંદ કરવામાં આ�વ્્યુું છે .
ક્ષેત્રમાં વિસ્્તરણની આ�ગાહી કરે છે . ગ્રીન વો�ોયેજ 2050 પ્્રરોજેક્ટ વિશે
 પ્્રરોજેક્ટનો�ો એ�કંદર ધ્યેય પ્રારં ભિક IMO GHG
ઇટાલી ચીનના બેલ્ટ એ�ન્ડ રો�ોડ પ્્રરોજેક્ટમાંથી ખસી વ્યૂહરચનાનાં અસરકારક અમલીકરણને સમર્્થન
ગયું આ�પવાનો�ો છે .
 તે વિકાસશીલ દેશો�ોને જહાજોમાંથી ઉત્સર્્જજિત
 તાજેતરમાં ઇટાલી ચીનના મહત્વાકાંક્ષી બેલ્ટ એ�ન્ડ ગ્રીનહાઉસ ગેસના પ્રમાણને ઘટાડવાના તેમના
રો�ોડ ઇનિશિયેટિવ (BRI)માંથી સત્તાવાર રીતે ખસી ગયું પ્રયાસો�ોમાં સમર્્થન પૂરુું પાડે છે .
છે , તે તેમાં ભાગ લેનાર એ�કમાત્ર G7 રાષ્ટ્ર હતું.  પ્રારં ભિક IMO વ્યૂહરચના સ્પષ્ટ દ્રષ્ટિકો�ોણ અને
 2019માં તત્કાલીન વડા પ્રધાન જિયુસેપ કો�ોન્ટે ની મહત્વાકાંક્ષાના સ્્તરો�ોને નિર્્ધધારિત કરે છે , જેમાંથી એ�ક
સરકાર હે ઠળ ઇટાલીએ� શરૂઆ�તમાં પહે લમાં 2008ની સરખામણીમાં 2050 સુધીમાં કુલ વાર્્ષષિક
જોડાયાના ચાર વર્્ષથી વધુ સમય પછી આ� પગલું GHG ઉત્સર્્જનમાં ઓ��છામાં ઓ��છો�ો 50% ઘટાડો�ો
ભર્્યુું છે . કરવાનો�ો છે .
 ચીનના રાષ્ટ્રપતિ શી જિનપિં ગની આ�ગેવાની હે ઠળની  એ�વી કલ્પના કરવામાં આ�વી છે કે આ� પ્્રરોજેક્ટ
બેલ્ટ એ�ન્ડ રો�ોડ પહે લનો�ો હે તુ સહભાગી દેશો�ોમાં MARPOL Annex-VI અનુપાલનને મજબૂત
57
બનાવશે, ઓ��પરે શનલ શ્રેષ્ઠ પદ્ધતિની વહેેંચણીને કો�ોલંબો�ો સિક્યુરિટી કો�ોન્ક્લેવ (CSC) વિશે
સરળ બનાવશે, ઉર્જા કાર્્યક્ષમ ટે ક્્નનોલો�ોજીના  2011માં ભારત, શ્રીલંકા અને માલદીવના ત્રિપક્ષીય
વપરાશને ઉત્પ્રેરિત કરશે અને ઓ��છા અને શૂન્ય- દરિયાઈ સુરક્ષા જૂથ તરીકે રચવામાં આ�વી હતી.
કાર્્બન ઇં ધણ માટે ની તકો�ોનું અન્્વવેષણ કરશે.  બાદમાં મો�ોરે શિયસ 4થા સભ્ય તરીકે અને બાંગ્્લલાદેશ
પ્્રરોજેક્ટના ઘટકો�ો અને સેશેલ્સ નિરીક્ષક દેશો�ો તરીકે જોડાયા.
 ઘટક 1 - પ્રારં ભિક IMO GHG વ્યૂહરચના  પ્રવૃત્તિઓ��નું સંકલન કરવા અને નિર્્ણયો�ોના
અમલીકરણને સમર્્થન આ�પવા માટે વૈશ્વિક સાધનો�ોનો�ો અમલીકરણ માટે કો�ોલંબો�ો સ્થિત તેનું કાયમી
વિકાસ સચિવાલય છે .
 ઘટક 2 - ક્ષમતા નિર્્મમાણ, નીતિ અને NAP વિકાસ  CSC 5 સ્્તતંભો�ો પર ધ્યાન કે ન્દ્રિત કરે છે :
 ઘટક 3 - વ્યૂહાત્મક ભાગીદારી વિકાસ  દરિયાઈ સલામતી અને સુરક્ષા,
 ઘટક 4 - ટે કનો�ોલો�ોજી સહકાર, નવીનતા અને પાયલો�ોટ  આ�તંકવાદ અને કટ્ટરવાદનો�ો સામનો�ો કરવો�ો,
પ્રદર્્શન  તસ્કરી અને આં�ંતરરાષ્ટ્રીય સંગઠિત અપરાધ સામે
 ભાગીદાર દે શો�ો: લડવું,
 GreenVoyage2050 પ્્રરોજેક્ટમાં ભાગ લેનારા દેશો�ો:  સાયબર સુરક્ષા અને નિર્્ણણાયક ઈન્ફ્રાસ્ટ્રક્ચરનું રક્ષણ
અઝરબૈજાન, બેલીઝ, ચીન, કૂક આ�ઇલેન્્ડ્્સ,
અને
એ�ક્વાડો�ોર, જ્્યયોર્્જજિયા, ભારત, કે ન્યા, મલેશિયા,
 માનવતાવાદી સહાય અને આ�પત્તિ રાહત.
સો�ોલો�ોમન આ�ઇલેન્્ડ્્સ, દક્ષિણ આ�ફ્રિકા, શ્રીલંકા.
 CSCનું મહત્વ:
 આ� દેશો�ો કાં તો�ો નવા પાયલો�ોટ દેશ (NPC) અથવા
 Security and Growth for All in the Region
પાયો�ોનિયર પાયલો�ોટ દેશ (PPC) તરીકે ભાગ લઈ રહ્યા છે .
(SAGAR) અને નેબરહુડ ફર્સસ્ટ પો�ોલિસીને અનુરૂપ.
 GreenVoyage2050, હાલમાં તેના પ્રથમ તબક્કામાં
 IORના દરિયાઈ પડો�ોશમાં સહકારી વાતાવરણ અને
છે , તેને ડિસેમ્બર 2023 (NOK 64.5 મિલિયન)
સહયો�ોગી મિકે નિઝમ પ્રદાન કરે છે .
સુધીના પ્રારં ભિક સમયગાળા માટે નો�ોર્વેના આ�બો�ોહવા
IORમાં અન્ય પ્રાદે શિક સહકાર મિકે નિઝમ
અને પર્્યયાવરણ મંત્રાલય દ્વારા ભંડો�ોળ પૂરુું પાડવામાં
 Indian Ocean Rim Association for Regional
Cooperation (IOR-ARC).
કો�ોલંબો�ો સિક્યુરિટી કો�ોન્ક્લેવ (CSC)  Indian Ocean Naval Symposium (IONS), જે
IORના દરિયાકાંઠાના રાષ્ટ્રોની નૌ�ૌકાદળ વચ્ચે દરિયાઇ
 તાજેતરમાં મો�ોરે શિયસમાં આ�યો�ોજિત ભારતે કો�ોલંબો�ો સહયો�ોગ વધારવાનો�ો પ્રયાસ કરે છે .
સિક્યુરિટી કો�ોન્ક્લેવની 6ઠ્ઠી રાષ્ટ્રીય સુરક્ષા સલાહકાર  મલ્ટી-સેક્્ટટોરલ ટે કનિકલ એ�ન્ડ ઇકો�ોનો�ોમિક
સ્્તરની બેઠકમાં હાજરી આ�પી. કો�ોઓ��પરે શન (BIMSTEC) માટે બંગાળની ખાડી પહે લ.
મહત્વપૂર્્ણ માહિતી  હિં દ મહાસાગર પંચ (ભારત સભ્ય નથી પરં તુ તેનું
 હિં દ મહાસાગર પ્રદેશ (IOR)માં પરં પરાગત, બિન- નિરીક્ષક છે ).
પરં પરાગત અને ઉભરતા હાઇબ્રિડ પડકારો�ોનો�ો સામનો�ો
કરવા માટે 2024 માટે પ્રવૃત્તિઓ��ના રો�ોડમેપ પર સંમત ‘ગ્રીન રાઇઝિં ગ’ પહે લ
થયા.
 બિન-પરં પરાગત સુરક્ષા મુદ્દાઓ�� એ�વા પડકારો�ો છે જે  તાજેતરમાં COP28 ખાતે યુનિસેફની જનરે શન
મુખ્યત્વે બિન-લશ્્કરી સ્ત્રોતો�ોમાંથી ઉદ્દભવે છે , જેમ કે અનલિમિટે ડે ભારતના પર્્યયાવરણ, વન અને આ�બો�ોહવા
આ�બો�ોહવા પરિવર્્તન, ચેપી રો�ોગો�ો, કુદરતી આ�ફતો�ો પરિવર્્તન મંત્રાલયના સહયો�ોગથી, “ગ્રીન રાઇઝિં ગ”
વગેરે. પહે લનું અનાવરણ કર્્યુું.
 મહાસાગર માહિતી સેવાઓ�� પો�ોર્્ટલ લો�ોન્્ચ કરવાની  ભારતના YuWaah અભિયાન દ્વારા હાથ ધરવામાં
જાહે રાત કરી. આ�વેલી આ� પહે લ, મિશન લાઇફ ચળવળમાંથી પ્રેરણા
 પો�ોર્્ટલનો�ો ઉદ્દેશ સમુદ્રશાસ્ત્રીય માહિતીના લે છે અને પાયાના સ્્તરે પ્રભાવી પર્્યયાવરણીય
આ�દાનપ્રદાનને સરળ બનાવવાનો�ો છે . ક્રિયાઓ��માં યુવાનો�ોને જોડવા પર વિશેષ ભાર મૂકે છે .
58
 યુનિસેફ, જનરે શન અનલિમિટે ડ અને દુબઈ કે ર્્સ દ્વારા  SHINYUU મૈત્રી (એ�ર ફો�ોર્્સ)
સહ-આ�યો�ોજિત, ગ્રીન રાઇઝિં ગ પહે લ ઔ��પચારિક રીતે  ધર્્મ ગાર્ડીયન (લશ્્કરી કવાયત)
RewirEd સમિટમાં શરૂ કરવામાં આ�વી હતી.
 આ�ગામી ત્રણ વર્્ષષોમાં (2023-2025), પહે લનો�ો ઉદ્દેશ ઈરાન SCOનું પૂર્્ણ સભ્ય બન્્યુું
વિકાસશીલ દેશો�ોમાં ઓ��છામાં ઓ��છા 10 મિલિયન
બાળકો�ો અને યુવાનો�ો માટે ભવિષ્યના માર્્ગગો નિર્્મમાણ  તાજેતરમાં ભારત દ્વારા આ�યો�ોજિત વર્ચ્યુઅલ સમિટ
કરવાનો�ો છે , તેમને પાયાના સ્્તરે કાર્્ય કરવા, ગ્રીન દરમિયાન SCOના સંપૂર્્ણ સભ્ય તરીકે ઈરાનનો�ો
સ્કિલ બિલ્ડડીંગ, નો�ોકરીઓ�� અને ઉદ્્યયોગસાહસિકતા
ઔ��પચારિક સમાવેશ એ� સંસ્થાના સતત વિકાસ અને
માટે ગતિશીલ બનાવવાનો�ો છે .
પ્રભાવને દર્્શશાવે છે .
 પ્રભાવશાળી જૂથની ભારત દ્વારા આ�યો�ોજિત વર્ચ્યુઅલ
JIMEX 2023
સમિટ દરમિયાન ઈરાન સત્તાવાર રીતે શાંઘાઈ
કો�ોઓ��પરે શન ઓ��ર્ગેનાઈઝે શન (SCO)નું સંપૂર્્ણ સભ્ય
 તાજેતરમાં ભારતીય નૌ�ૌકાદળ દ્વિપક્ષીય જાપાન-ભારત
બની ગયું છે .
મેરીટાઇમ એ�ક્સરસાઇઝ 2023 (JIMEX 23)નું
આ�યો�ોજન કરી રહી છે , જે વિશાખાપટ્ટનમ ખાતે  વડાપ્રધાન નરે ન્દદ્ર મો�ોદીએ� આ� મહત્વપૂર્્ણ અવસર પર
થાય છે . ઈરાનના રાષ્ટ્રપતિ ઈબ્રાહિમ રાયસી અને ઈરાનના
JIMEX 2023 વિશે લો�ોકો�ોને અભિનંદન પાઠવ્યા હતા.
 આ� આ�વૃત્તિ 2012માં શરૂઆ�ત થનાર JIMEXની 11મી  SCOના વર્્તમાન અધ્યક્ષ તરીકે , ભારતે સમિટનું
વર્્ષગાંઠને ચિહ્નિત કરે છે . આ�યો�ોજન કર્્યુું હતું.
 આ� કવાયતમાં INS દિલ્હી, INS કામો�ોર્્તતા , ફ્્લલીટ ટે ન્કર શાંઘાઈ કો�ોઓ��પરે શન ઓ��ર્ગેનાઈઝે શન (SCO) વિશે
INS શક્તિ, એ�ક સબમરીન, મેરીટાઇમ પેટ્્રરોલ  સ્થાપના: SCOની સ્થાપના 2001માં રશિયા, ચીન,
એ�રક્રાફ્ટ P8I અને ડો�ોર્્નનિયર, જહાજ-જન્ય હે લિકો�ોપ્ટર કિર્ગીઝ રિપબ્્લલિક, કઝાકિસ્્તતાન, તાજિકિસ્્તતાન અને
અને લડાયક વિમાનો�ોની ભાગીદારી જોવા મળશે. ઉઝબેકિસ્્તતાનના પ્રમુખો�ો દ્વારા ચીનના શાંઘાઈમાં
 આ� કવાયત બે તબક્કામાં છ દિવસ સુધી હાથ ધરવામાં સમિટમાં કરવામાં આ�વી હતી.
આ�વશે.  સભ્યપદનું વિસ્્તરણ: ભારત અને પાકિસ્્તતાન 2017માં
 વિશાખાપટ્ટનમ ખાતે બંદર તબક્્કકો જેમાં વ્યાવસાયિક, SCOના સ્થાયી સભ્્યયો બન્યા, જેનાથી સંગઠનની
રમતગમત અને સામાજિક ક્રિયાપ્રતિક્રિયાઓ��નો�ો પહોંચ અને પ્રભાવ વધુ વિસ્્તર્્યયો.
 ઈરાનનું સંપૂર્્ણ સભ્યપદ: ભારત દ્વારા આ�યો�ોજિત
 બંને નૌ�ૌકાદળ સંયુક્ત રીતે સમુદ્રમાં તેમની યુદ્ધ
વર્ચ્યુઅલ સમિટ દરમિયાન, ઈરાન સત્તાવાર રીતે
લડવાની કુશળતાને વધુ સારી બનાવશે અને સપાટી,
SCOનું સંપૂર્્ણ સભ્ય બન્્યુું. આ� પગલું ઈરાનના
ઉપ-સપાટી અને હવાના ક્ષેત્્રરોમાં જટિલ બહુ-શિસ્્ત
વ્યૂહાત્મક મહત્વ અને સંગઠનની અંદર સહકાર માટે
કામગીરી દ્વારા તેમની આં�ંતરપ્રક્રિયાને વધારશે.
તેની પ્રતિબદ્ધતાને દર્્શશાવે છે .
 JIMEX 23 એ�કબીજાની શ્રેષ્ઠ પ્રથાઓ��માંથી શીખવાની
તક પૂરી પાડે છે અને IN અને JMSDF વચ્ચે પરસ્પર  બેલારુસની સદસ્યતાની પ્રગતિ: સમિટે બેલારુસ
સહકારને પ્્રરોત્સાહન આ�પવા અને પ્રદેશમાં દરિયાઈ દ્વારા મેમો�ોરે ન્ડમ ઓ��ફ ઓ��બ્્લલિગેશન્સ પર હસ્્તતાક્ષર
સુરક્ષા પ્રત્યે તેમની સહિયારી પ્રતિબદ્ધતાની પુનઃ પુષ્ટિ કર્્યયાનો�ો પણ સ્વીકાર કર્્યયો, જે SCOમાં સંપૂર્્ણ સભ્યપદ
કરવા માટે ઓ��પરે શનલ ક્રિયાપ્રતિક્રિયાઓ��ની સુવિધા હાંસલ કરવાની દિશામાં એ�ક પગલું છે . બેલારુસનું
આ�પે છે . સંભવિત જોડાણ સંગઠનને વધુ મજબૂત બનાવે છે .
ભારત અને જાપાન વચ્ચે અન્ય કવાયતો�ો  પ્રાદે શિક આ�તંકવાદ વિરો�ોધી માળખું (RATS): RATS
 માલાબાર: યુનાઇટે ડ સ્ટેટ્્સ અને ઓ��સ્ટ્રેલિયા સાથે એ� SCOની અંદર એ�ક વિશિષ્ટ સંસ્થા છે જે સભ્ય દેશો�ો
ભારત અને જાપાન માલાબાર નામની નૌ�ૌકા યુદ્ધ રમત વચ્ચે ગુપ્ત માહિતીની વહેેંચણી અને આ�તંકવાદ વિરો�ોધી
કવાયતમાં ભાગ લે છે . કામગીરીનું સંકલન અને સુવિધા આ�પે છે .
59
 ઓ��પ સધર્્ન રે ડીનેસ 2023 દરિયાઈ સુરક્ષા વધારવા

એ�ક્સરસાઈઝ-SALVEX અને ચાંચિયાગીરીનો�ો સામનો�ો કરવા પર ધ્યાન કે ન્દ્રિત
કરે છે .
 તાજેતરમાં, ભારતીય નેવી-US નેવી (IN-USN)
સાલ્્વવેજ એ�ન્ડ એ�ક્સપ્્લલોઝિવ ઓ��ર્્ડનન્સ ડિસ્્પપોઝલ અબુ ધાબીમાં IIT દિલ્હીના પ્રથમ કે મ્પસની સ્થાપના
(EOD) એ�ક્સરસાઈઝ, SALVEX 26 જૂન-06 જુલાઈ,
23 દરમિયાન કો�ોચી ખાતે હાથ ધરવામાં આ�વી હતી.  તાજેતરમાં અબુ ધાબીમાં પ્રથમ IIT દિલ્હી કે મ્પસની
એ�ક્સરસાઈઝ-SALVEX વિશે સ્થાપના કરવા માટે શિક્ષણ મંત્રાલય અને અબુ ધાબી
 ભારતીય નેવી-યુએ�સ નેવી 2005થી સંયુક્ત બચાવ
ડિપાર્્ટમેન્ટ ઓ��ફ એ�જ્યુકેશન એ�ન્ડ નો�ોલેજ (ADEK)
અને EOD કવાયતમાં ભાગ લઈ રહી છે . તથા IIT દિલ્હી કે મ્પસ વચ્ચે એ�ક સમજૂતી કરાર
 તે SALVEXની સાતમી આ�વૃત્તિ છે .
(MoU) પર હસ્્તતાક્ષર કરવામાં આ�વ્યા હતા.
 આ� કવાયતમાં બંને નૌ�ૌકાદળની ભાગીદારી જોવા મળી
IIT દિલ્હી-અબુ ધાબી કે મ્પસ અને પ્્રરોગ્રામ્સ
હતી જેમાં સ્પેશિયાલિસ્ટ ડાઇવિં ગ અને EOD ટીમો�ો  IIT દિલ્હી – અબુ ધાબી કે મ્પસ 2024માં શૈક્ષણિક
ઉપરાંત જહાજો - INS Nireekshak અને USNS કાર્્યક્રમો�ો શરૂ કરવા માટે સુનિશ્ચિત થયેલ છે , જેમાં
Salvor સામેલ હતા. સ્નાતક, માસ્ટર અને PhDની શ્રેણી ઓ��ફર કરવામાં
 તેમાં આં�ંતરકાર્્યક્ષમતા, એ�કાગ્રતા વધારવા અને
આ�વશે.
મેરીટાઇમ સેલ્્વવેજ અને EOD કામગીરીમાં પરસ્પર  કાર્્યક્રમો�ો તે ટકાઉ ઊર્જા અને આ�બો�ોહવા અભ્યાસ,
શ્રેષ્ઠ પ્રથાઓ��માંથી લાભ મેળવવા માટે સંયુક્ત તાલીમ કમ્પ્યુટિં ગ અને ડે ટા સાયન્સ અને અન્ય
કવાયતનું આ�યો�ોજન પણ જોવા મળ્્યુું હતું. એ�ન્્જજિનિયરિંગ, વિજ્ઞાન અને માનવતાની શાખાઓ��
 ઓ��પરે શનલ શરતો�ો પર રચનાત્મક જોડાણો�ોએ� ખાણ
પર ધ્યાન કે ન્દ્રિત કરતા સંશો�ોધન કે ન્્દ્રરોનું આ�યો�ોજન
શો�ોધ અને તટસ્થતા, ભંગાર સ્થાન અને બચાવ જેવી કરશે.
વિવિધ શાખાઓ��માં ડાઇવિં ગ ટીમો�ોના કૌ�ૌશલ્ય-સેટમાં  પૂરક કાર્્યક્રમો�ો, અદ્યતન સંશો�ોધન અને સ્થાનિક
વધારો�ો કર્્યયો. સ્ટાર્્ટઅપ ઇકો�ોસિસ્ટમના વિકાસની સુવિધા માટે
ભારત અને યુએ�સ વચ્ચે અન્ય કવાયત કે મ્પસ મો�ોહમ્મદ બિન ઝાયેદ યુનિવર્્સસિટી ઓ��ફ
 મલબાર કવાયત: તે ભારત, યુએ�સએ�, જાપાન અને
આ�ર્્ટટિફિશિયલ ઇન્ટેલિજન્સ, ખલીફા યુનિવર્્સસિટી,
ઓ��સ્ટ્રેલિયાની ચતુર્્ભભુજ નૌ�ૌકા કવાયત છે . ન્યૂયો�ોર્્ક યુનિવર્્સસિટી અબુ ધાબી, ટે ક્્નનોલો�ોજી
 વ્યાયામ ટાઇગર ટ્રાયમ્્ફ: તે માનવતાવાદી સહાય અને
ઇનો�ોવેશન ઇન્સ્ટિટ્યૂટ અને HUB71 જેવી અગ્રણી
આ�પત્તિ રાહત કવાયત છે . સંસ્થાઓ�� સાથે સહયો�ોગ કરશે.
 યુદ્ધ અભ્યાસ: તે સંયુક્ત લશ્્કરી કવાયત છે .
સાઉદી અરે બિયા ASEANના TAC પર હસ્્તતાક્ષર

ઑ��પ સધર્્ન રે ડીનેસ 2023 કરનાર 51મો�ો દે શ બન્્યયો
 INS સુનયના, જે એ�ક ભારતીય નૌ�ૌકા જહાજ છે ,  તાજેતરમાં ઇન્્ડડોનેશિયા ખાતે જકાર્્તતામાં 56મી ASEAN
તાજેતરમાં ઓ��પ સધર્્ન રે ડીનેસ 2023 (Op Southern ફો�ોરે ન મિનિસ્ટર્્સની મીટિં ગ (AMM)ની સાથે, સાઉદી
Readiness 2023) તરીકે ઓ��ળખાતી બહુરાષ્ટ્રીય અરે બિયા સત્તાવાર રીતે TACમાં પ્રવેશ મેળવનાર 51મો�ો
દરિયાઈ સુરક્ષા કવાયતના ભાગ રૂપે સેશેલ્સની દેશ બની ગયો�ો છે .
મુલાકાત લીધી હતી.  જોડાણ પર હસ્્તતાક્ષર સમારં ભ 12 જુલાઈના રો�ોજ થયો�ો
 INS સુનયનાએ� 10 જુલાઈથી 12 જુલાઈ, 2023 હતો�ો, અને ASEAN વતી ઈન્્ડડોનેશિયાના વિદેશ મંત્રી
દરમિયાન સેશેલ્સની તેની મુલાકાત લીધી હતી. રે ત્્નનો માર્્સસુદીએ� સંધિમાં જોડાવા બદલ સાઉદી
 આ� મુલાકાતનો�ો પ્રાથમિક હે તુ ઓ��પ સધર્્ન રે ડીનેસ અરે બિયાની પ્રશંસા વ્યક્ત કરી હતી.
2023માં ભાગ લેવાનો�ો હતો�ો, જે એ�ક મહત્વપૂર્્ણ કવાયત  TAC પર હસ્્તતાક્ષર કરીને, સાઉદી અરે બિયા સંધિમાં
છે જે બહુપક્ષીય સંબંધો�ોને મજબૂત કરવા માટે વિવિધ સમાવિષ્ટ ASEANના મૂલ્્યયો અને સિદ્્ધાાંતો�ોનું પાલન
રાષ્ટ્રોના નૌ�ૌકાદળો�ોને એ�કસાથે લાવે છે . કરવા માટે મજબૂત પ્રતિબદ્ધતા દર્્શશાવે છે .
60
 સાઉદી અરે બિયા દ્વારા TAC પર હસ્્તતાક્ષર એ� BIMSTEC વિશે

આ�સિયાનના સભ્ય દેશો�ોની બહાર સંધિની પહોંચ  તે એ�ક પ્રાદેશિક સંગઠન છે જેમાં સાત સભ્ય રાજ્્યયોનો�ો
અને પ્રભાવને વિસ્્તતારવામાં એ�ક મહત્વપૂર્્ણ સમાવેશ થાય છે જે બંગાળની ખાડીના દરિયા કિનારે
સીમાચિહ્નરૂપ છે . અને નજીકના વિસ્્તતારો�ોમાં આ�વેલા છે , જે એ�ક સંલગ્ન
 સાઉદી અરે બિયા પહે લા, યુક્રેન 2022માં TACમાં પ્રવેશ પ્રાદેશિક એ�કતા બનાવે છે .
મેળવનાર છે લ્્લલો દેશ હતો�ો. નોંધનીય છે કે , 1989માં  તે 6 જૂન, 1997ના રો�ોજ બેેંગકો�ોક ઘો�ોષણા દ્વારા
TACમાં પ્રવેશ કરનાર ASEANની બહાર પપુઆ� ન્યૂ અસ્્તતિત્વમાં આ�વ્્યુું હતું.
ગિની પહે લો�ો દેશ હતો�ો.
 તે સાત સભ્ય રાજ્્યયોની રચના કરે છે : પાંચ દક્ષિણ
 TAC માટે સાઉદી અરે બિયાની પ્રતિબદ્ધતા કિં ગડમ
એ�શિયામાંથી, જેમાં બાંગ્્લલાદેશ, ભૂતાન, ભારત,
અને ASEAN રાષ્ટ્રો વચ્ચે મજબૂત સંબંધો�ોને પ્્રરોત્સાહન
નેપાળ, શ્રીલંકા અને બે દક્ષિણપૂર્્વ એ�શિયામાંથી, જેમાં
આ�પવાની અપેક્ષા છે , જે ઈન્્ડડો-પેસિફિક વિસ્્તતારમાં
મ્યાનમાર અને થાઈલેન્ડનો�ો સમાવેશ થાય છે .
પ્રાદેશિક શાંતિ, સ્થિરતા અને સહકારમાં ફાળો�ો આ�પશે.
 સચિવાલય: BIMSTECનું કાયમી સચિવાલય ઢાકામાં
એ�કસરસાઇઝ નો�ોમાડિક એ�લિફન્ટ 2023 સપ્ટે મ્બર 2014થી કાર્્યરત છે .
 ભારત અને મંગો�ોલિયા વચ્ચે 17થી 31 જુલાઈ 2023 NATO સમિટ

દરમિયાન ઉલાનબાતાર ખાતે દ્વિપક્ષીય સંયુક્ત
લશ્્કરી કવાયત “NOMADIC ELEPHANT-23” તાજેતરમાં વિલ્્નનિયસમાં NATO સમિટ યો�ોજાઇ હતી.

યો�ોજાઇ રહી છે . NATO વિશે
એ�કસરસાઇઝ નો�ોમાડિક એ�લિફન્ટ વિશે  ઉત્તર એ�ટલાન્ટિક સંધિ સંગઠન (સ્થપાયેલ: 1949;
 આ� દ્વિપક્ષીય સંયુક્ત સૈન્ય અભ્યાસની 15મી આ�વૃત્તિ છે .
મુખ્ય મથક: બ્રસેલ્સ, બેલ્જિયમ), જેને ઉત્તર
 તે મોંગો�ોલિયા સાથેનો�ો વાર્્ષષિક તાલીમ કાર્્યક્રમ છે જે
એ�ટલાન્ટિક એ�લાયન્સ પણ કહે વાય છે , તે 31 સભ્ય
વૈકલ્પિક રીતે મંગો�ોલિયા અથવા ભારતમાં યો�ોજાય છે . દેશો�ો ( ફિનલેન્ડ સહિત ) વચ્ચેનું આં�ંતર-સરકારી
 આ� કવાયતમાં મોંગો�ોલિયન આ�ર્્મ્્ડ ફો�ોર્સીસ યુનિટ લશ્્કરી જોડાણ છે -29 યુરો�ોપિયન અને બે ઉત્તર
084ના સૈનિકો�ો અને જમ્મુ અને કાશ્્મમીર લાઇટ અમેરિકન.
ઇન્ફેન્ટ્રી રે જિમેન્ટના ભારતીય સૈનિકો�ો ભાગ લઈ રહ્યા
 સ્થાપક સભ્્યયો:
છે .
 બેલ્જિયમ, કે નેડા, ડે નમાર્્ક, ફ્રાન્સ, આ�ઇસલેન્ડ,
 આ� કવાયતનો�ો હે તુ સકારાત્મક સૈન્ય સંબંધો�ોનું
ઇટાલી, લક્્ઝમબર્્ગ, નેધરલેન્ડ, નો�ોર્વે, પો�ોર્્ટટુગલ,
નિર્્મમાણ, શ્રેષ્ઠ વ્યવહારો�ોનું આ�દાનપ્રદાન, આં�ંતર-
યુનાઇટે ડ કિં ગડમ અને યુનાઇટે ડ સ્ટેટ્્સ
સંચાલનક્ષમતા, સૌ�ૌહાર્્દ, મિત્રતા અને બંને સેનાઓ��
 આ�ર્્ટટિકલ 5:
વચ્ચે મિત્રતા વિકસાવવાનો�ો છે .
 નાટો�ો સંધિની મુખ્ય જોગવાઈ જણાવે છે કે એ�ક
 કવાયતની પ્રાથમિક થીમ સંયુક્ત રાષ્ટ્રના આ�દેશ હે ઠળ
પર્્વતીય પ્રદેશો�ોમાં આ�તંકવાદ વિરો�ોધી કામગીરી પર સભ્ય પર હુમલો�ો એ� તમામ સભ્્યયો પર હુમલો�ો છે .
ધ્યાન કે ન્દ્રિત કરશે.  યુનાઇટે ડ સ્ટેટ્્સમાં 9/11ના આ�તંકવાદી હુમલા
 આ� કવાયતના અવકાશમાં પ્લાટૂન લેવલ ફીલ્ડ ટ્રેનિંગ પછી માત્ર એ�ક જ વાર તેને બો�ોલાવવામાં આ�વ્્યુું
એ�ક્સરસાઇઝ (FTX)નો�ો સમાવેશ થાય છે . છે .
 જો કે , નાટો�ોનું રક્ષણ સભ્્યયોના ગૃહ યુદ્્ધધો અથવા
BIMSTEC આં�ંતરિક બળવા સુધી વિસ્્તરતું નથી.
 જોડાણો�ો:
 મલ્ટી-સેક્ટરલ ટે કનિકલ એ�ન્ડ ઇકો�ોનો�ોમિક  યુરો�ો-એ�ટલાન્ટિક પાર્્ટનરશિપ કાઉન્સિલ
કો�ોઓ��પરે શન (BIMSTEC) માટે બંગાળની ખાડી (EAPC), મેડિટે રેનિયન ડાયલો�ોગ, ઇસ્્તતંબુલ
પહે લની પ્રથમવાર વિદેશ મંત્રીઓ��ની બેઠક તાજેતરમાં કો�ોઓ��પરે શન ઇનિશિયેટિવ (ICI)
બેેંગકો�ોકમાં શરૂ થઇ હતી.  નોંધ: સ્વીડનને NATOમાં સામેલ કરવાનું બાકી છે .
61
 DPI વિશે:
કો�ોર્્પપોરે ટ ડે ટ માર્કેટ ડે વલપમેન્ટ ફં ડ (CDMDF)  DPI (ડિજિટલ પેમેન્્ટ્્સ ઇન્ડે ક્સ) દેશભરમાં
ચુકવણીમાં ડિજિટલાઇઝે શનના સ્્તરનું મૂલ્્યાાંકન
 તાજેતરમાં, કે ન્દ્રીય નાણામંત્રીએ� કો�ોર્્પપોરેટ ડે ટ માર્કેટ કરે છે અને વિવિધ ડિજિટલ ચુકવણી પદ્ધતિઓ��ની
ડે વલપમેન્ટ ફં ડ (Corporate Debt Market વૃદ્ધિ દર્્શશાવે છે . તે અર્્ધ-વાર્્ષષિક રીતે પ્રકાશિત થાય
Development Fund -CDMDF) લો�ોન્્ચ કર્્યુું હતું. છે અને તેમાં વિવિધ વેઈટે જવાળા પાંચ મુખ્ય
કો�ોર્્પપોરે ટ ડે ટ માર્કેટ ડે વલપમેન્ટ ફં ડ વિશે પરિમાણો�ોનો�ો સમાવેશ થાય છે :
 બજારની અવ્યવસ્થા દરમિયાન નિર્્દદિષ્ટ ડે ટ ફં ડ્્સ માટે ચુકવણી સક્ષમતા (વેઈટે જ 25%)
તે બેકસ્્ટટોપ સુવિધા છે . પેમેન્ટ ઈન્ફ્રાસ્ટ્રક્ચર - ડિમાન્ડ-સાઇડ ફે ક્ટર્્સ (10%)
પેમેન્ટ ઈન્ફ્રાસ્ટ્રક્ચર - સપ્લાય-સાઇડ ફે ક્ટર્્સ (15%)
 ફં ડનો�ો હે તુ નાણાકીય કટો�ોકટીની સ્થિતિમાં તરલતા
ચુકવણી કામગીરી (45%)
સહાય પૂરી પાડવાનો�ો છે .
ગ્રાહક કે ન્દ્રિતતા (5%)
 તે વૈકલ્પિક રો�ોકાણ ફં ડ (AIF)ના રૂપમાં હશે, જેનો�ો હે તુ
તણાવના સમયમાં કો�ોર્્પપોરેટ બો�ોન્ડ માર્કેટમાં દાલ સરો�ોવરમાં સૌ�ૌપ્રથમ તરતો�ો સ્્ટટોર
સહભાગીઓ��માં આ�ત્મવિશ્વાસ જગાડવાનો�ો છે .
 ફં ડમાં મ્યુચ્યુઅલ ફં ડ્્સ માટે રૂ. 33,000 કરો�ોડની  તાજેતરમાં એ�મેઝો�ોન ઈન્ડિયાએ� કાશ્્મમીરમાં તેના
બેકસ્્ટટોપ સુવિધા છે . ગ્રાહકો�ોને સીમલેસ ડિલિવરીના અનુભવ માટે
 રૂ. 33,000 કરો�ોડમાંથી રૂ. 30,000 કરો�ોડ સરકાર શ્રીનગરના દાલ સરો�ોવર પર તેનો�ો પ્રથમ ફ્લોટિં ગ સ્્ટટોર
તરફથી આ�વશે, જ્યારે બાકીના રૂ. 3,000 કરો�ોડનું શરૂ કર્્યયો છે .
યો�ોગદાન એ�સેટ મેનેજમેન્ટ કં પનીઓ�� દ્વારા કરવામાં ‘આ�ઈ હે વ સ્પેસ’ પ્્રરોગ્રામ વિશે
આ�વશે.  એ�મેઝો�ોન ઈન્ડિયાનો�ો લાસ્ટ-માઈલ ડિલિવરી પ્્રરોગ્રામ,
 ફં ડમાં યો�ોગદાન ચો�ોક્કસ ડે ટ-ઓ��રિએ�ન્ટેડ મ્યુચ્યુઅલ ‘આ�ઈ હે વ સ્પેસ,’ સ્થાનિક સ્્ટટોર્્સ અને બિઝનેસ
માલિકો�ો સાથે તેમના સંબંધિત સ્્ટટોર્્સની 2 થી 4
ફં ડ સ્કીમ્સ અને મ્યુચ્યુઅલ ફં ડ્્સની એ�સેટ મેનેજમેન્ટ
કિલો�ોમીટરની ત્રિજ્યામાં અસરકારક રીતે ઉત્પાદનો�ો
કં પનીઓ�� દ્વારા કરી શકાય છે .
પહોંચાડવા માટે સહયો�ોગ કરે છે , તેમને પૂરક આ�વક
 આ� ફં ડની ખાતરી નેશનલ ક્રે ડિટ ગેરંટી ટ્રસ્ટ કં પની
પેદા કરવાની તક પૂરી પાડે છે .
(NCGTC ) દ્વારા આ�પવામાં આ�વે છે અને બેકસ્્ટટોપ  2015માં શરૂ કરાયેલ, આ� પ્્રરોગ્રામે સમગ્ર ભારતમાં
સુવિધાનું સંચાલન SBI મ્યુચ્યુઅલ ફં ડ દ્વારા કરવામાં લગભગ 420 નગરો�ો અને શહે રો�ોમાં ફે લાયેલા
આ�વશે. 28,000થી વધુ પડો�ોશીઓ�� અને કિરાના ભાગીદારો�ોનું
એ�ક વ્યાપક નેટવર્્ક મેળવ્્યુું છે .
RBIનો�ો ડિજિટલ પેમેન્ટ ઈન્ડે ક્સ (RBI-DPI)
વર્લલ્ડ કો�ોફી કો�ોન્ફરન્સ
 RBIના ડે ટા અનુસાર, ભારતમાં ડિજિટલ પેમેન્્ટ્્સમાં
માર્્ચ 2023ના અંતમાં વાર્્ષષિક ધો�ોરણે 13%ની વૃદ્ધિ  ભારત વૈશ્વિક મંચ પર ભારતની કો�ોફીનું પ્રદર્્શન અને
જોવા મળી હતી. પ્રચાર કરવા માટે 25 સપ્ટે મ્બરથી 28 સપ્ટે મ્બર
દરમિયાન બેેંગલુરુમાં 5મી વર્લલ્ડ કો�ોફી કો�ોન્ફરન્સ
 RBIનો�ો ડિજિટલ પેમેન્ટ ઇન્ડે ક્સ (RBI-DPI) સપ્ટે મ્બર
(WCC) 2023નું આ�યો�ોજન કરશે.
2022માં 377ની સરખામણીમાં લગભગ 395 પર
ઇન્ટરનેશનલ કો�ોફી ઓ��ર્ગેનાઇઝે શન (ICO)
પહોંચ્્યયો હતો�ો.
 આં�ંતરરાષ્ટ્રીય કો�ોફી સંસ્થા (ICO) વૈશ્વિક કો�ોફી ઉદ્્યયોગને
 વધારો�ો થવાનું કારણ:
લગતી નિર્્ણણાયક બાબતો�ો પર ચર્્ચચા કરવા માટે વર્લલ્ડ
 ઈન્ડે ક્સમાં વધારો�ો પેમેન્ટ ઈન્ફ્રાસ્ટ્રક્ચર અને કો�ોફી કો�ોન્ફરન્સનું આ�યો�ોજન કરે છે .
સમગ્ર દેશમાં કામગીરીમાં નોંધપાત્ર વૃદ્ધિને  કો�ોફી ઉત્પાદકો�ો અને સરકારી પ્રતિનિધિઓ�� સહિત 77
આ�ભારી છે . સભ્ય દેશો�ો અને 900 થી વધુ પ્રતિભાગીઓ�� સાથે,
62
કો�ોન્ફરન્સ વિવિધ પ્રકારની ચર્્ચચાઓ�� માટે પ્લેટફો�ોર્્મ  તે “આ�યુર્વેદ, યો�ોગ અને પ્રાકૃતિક ચિકિત્સા, યુનાની,
તરીકે કામ કરે છે . સિદ્ધ અને હો�ોમિયો�ોપેથી” માટે વપરાય છે , જે દેશમાં
 વર્લલ્ડ કો�ોફી કો�ોન્ફરન્સની અગાઉની ચાર આ�વૃત્તિઓ��: વિવિધ પ્રાચીન આ�રો�ોગ્્યસંભાળ પ્રણાલીઓ�� અને
વર્્ષ સ્થાન વૈકલ્પિક દવા પદ્ધતિઓ��નું પ્રતિનિધિત્વ કરે છે .
2001 ઈંગ્્લલેન્ડ
મહારત્ન અને નવરત્ન શ્રેણી
2005 બ્રાઝિલ
2010 ગ્્વવાટે માલા  તાજેતરમાં ભારત સરકારે ઓ��ઈલ ઈન્ડિયા લિમિટે ડને
2016 ઇથો�ોપિયા ‘મહારત્ન’ કે ટેગરીમાં ઉમેર્્યુું છે , જેથી કં પનીની
નાણાકીય બાબતો�ોમાં નિર્્ણય લેવાની સત્તામાં વધારો�ો
યુદ્ધ અભ્યાસ થયો�ો છે .
 ઓ��ઈલ ઈન્ડિયા ભારતમાં 13મું મહારત્ન સેન્ટટ્રલ
 તાજેતરમાં ભારત અને યુનાઇટે ડ સ્ટેટ્્સની સેનાઓ�� પબ્્લલિક સેક્ટર એ�ન્ટરપ્રાઈઝ (CPSE) બની ગયું છે .
અલાસ્કાના ફો�ોર્્ટ વેઇનરાઇટ ખાતે તેમની સંયુક્ત  2010માં નવરત્નનો�ો દરજ્્જજો પ્રાપ્ત કર્્યયા પછી, ઓ��ઈલ
લશ્્કરી કવાયત ‘યુદ્ધ અભ્યાસ’ની આ�ગામી આ�વૃત્તિ ઈન્ડિયાના નુમાલીગઢ રિફાઈનરી લિમિટે ડના
શરૂ કરશે. તાજેતરના સંપાદનથી એ�ક સંકલિત ઊર્જા કં પની
યુદ્ધ અભ્યાસ વિશે તરીકે તેની સ્થિતિ વધુ મજબૂત થઈ છે .
 તે ભારત અને યુએ�સએ�ની સેનાઓ�� વચ્ચે દર વર્ષે  ઉપરાંત, સરકારે ONGC વિદેશ લિમિટે ડ (OVL)ને
યો�ોજાતી સંયુક્ત સૈન્ય કવાયત છે . નવરત્ન CPSEમાં ઉન્નત કર્્યુું છે . CPSEsની વચ્ચે
 તે 2004થી ચાલુ કરવામાં આ�વી છે . OVL 14મું નવરત્ન બન્્યુું છે .
 તે તાલીમ, સાંસ્કૃતિક વિનિમય અને સંયુક્ત સંચાલન
કૌ�ૌશલ્યનું નિર્્મમાણ કરતી વખતે બંને સૈન્ય વચ્ચે વિવાદ સે વિશ્વાસ 2.0
સહકારને પ્્રરોત્સાહન આ�પવા માટે રચાયેલ છે .
 આ� સંયુક્ત કવાયતની 19મી આ�વૃત્તિ છે , જે બંને દેશો�ો  તાજેતરમાં નાણા મંત્રાલયના ખર્્ચ વિભાગ દ્વારા “વિવાદ
વચ્ચે વૈકલ્પિક રીતે યો�ોજવામાં આ�વે છે . સે વિશ્વાસ 2.0″ યો�ોજના શરૂ કરવામાં આ�વી છે , જેનો�ો
 હે લિબો�ોર્્ન અથવા એ�રબો�ોર્્ન જેવા તત્્વવોને કાર્્યરત ઉદ્દે શ્્ય સરકાર અને સરકારી ઉપક્રમો�ો સાથે સંકળાયેલા
કરવામાં આ�વશે. કરાર સંબંધિત વિવાદો�ોને ઉકે લવાનો�ો છે .
ભારત અને યુએ�સએ� વચ્ચેની કવાયતો�ોની યાદી  અગાઉ, પ્રત્યક્ષ કર ચૂકવણીમાં મુકદ્દમા ઘટાડવા માટે
 આ�ર્મી: યુદ્ધ અભ્યાસ અને વજ્ર પ્રહાર યુનિયન બજેટ 2020-21માં વિવાદ સે વિશ્વાસ
 નૌ�ૌકાદળ: MALABAR (બહુપક્ષીય) યો�ોજનાની જાહે રાત કરવામાં આ�વી હતી.
 એ�ર ફો�ોર્્સ: કો�ોપ ઈન્ડિયા, રે ડ ફ્્લલેગ (બહુપક્ષીય)  કો�ોવિડ-19 સમયગાળા દરમિયાન MSMEને રાહત
આ�પવા માટે વિવાદ સે વિશ્વાસ 1 લો�ોન્્ચ કરવામાં આ�વી
વિદે શી નાગરિકો�ો માટે નવી આ�યુષ વિઝા શ્રેણી હતી.
 તાજેતરમાં ભારત સરકારે આ�યુર્વેદ, સુખાકારી અને માલાબાર અભ્યાસ

યો�ોગ સહિતની ભારતીય દવાઓ��ની પ્રણાલીઓ�� હે ઠળ
સારવાર મેળવવા માંગતા વિદેશી નાગરિકો�ો માટે નવી  તાજેતરની જાહે રાત મુજબ માલાબાર બહુપક્ષીય
આ�યુષ વિઝા શ્રેણી રજૂ કરી છે . કવાયતની 31મી આ�વૃત્તિ 11-21 ઓ��ગસ્ટ દરમિયાન
આ�યુષ વિશે સિડનીમાં યો�ોજાશે.
 આ�યુષ એ� ભારતમાં પરં પરાગત ચિકિત્સા પ્રણાલીઓ�� માલાબાર અભ્યાસ વિશે
અને સર્્વગ્રાહી સુખાકારી પદ્ધતિઓ��નો�ો સંદર્્ભ આ�પવા  તે 1992માં ભારત અને યુએ�સ નેવી વચ્ચે દ્વિપક્ષીય
માટે વપરાતો�ો શબ્દ છે . નૌ�ૌકા કવાયત તરીકે શરૂ કરવામાં આ�વી હતી.
63
 પ્રથમ માલાબાર કવાયત 2007માં બંગાળની ખાડીમાં શાંગરી-લા ડાયલો�ોગ

યો�ોજાઈ હતી.  તે એ�શિયાની પ્રીમિયર ડિફે ન્સ અને સિક્યુરિટી
 2015માં જાપાનના સમાવેશ સાથે તેનું ત્રિપક્ષીય સમિટ છે .
ફો�ોર્મેટમાં વિસ્્તરણ કરવામાં આ�વ્્યુું હતું.  તેમાં 28 એ�શિયા-પેસિફિક દેશો�ોના સંરક્ષણ પ્રધાનો�ો,
 2020માં, ઓ��સ્ટ્રેલિયન નૌ�ૌકાદળે માલાબાર કવાયતમાં મંત્રાલયો�ોના સ્થાયી વડાઓ�� અને સૈન્ય વડાઓ�� હાજરી
જોડાઈને તેને ચતુર્્ભભુજ નૌ�ૌકા કવાયત બનાવી. આ�પે છે .
 ભારત, યુ.એ�સ., જાપાન અને ઓ��સ્ટ્રેલિયાની આ�  તેનું આ�યો�ોજન ઈન્ટરનેશનલ ઈન્સ્ટિટ્યુટ ફો�ોર
માલાબાર કવાયતનો�ો ઉદ્દે શ્્ય મુક્ત, ખુલ્લા અને સ્ટ્રે ટેજિક સ્ટડીઝ (IISS) દ્વારા સ્વતંત્ર થિંક ટે ન્ક દ્વારા
સમાવિષ્ટ ઈન્્ડડો-પેસિફિક માટે સંકલન કરવાનો�ો છે . કરવામાં આ�વે છે .
 તે દર વર્ષે હિં દ મહાસાગર અને પ્રશાંત મહાસાગરો�ોમાં  સમિટનું નામ સિંગાપો�ોરની શાંગરી-લા હો�ોટે લના નામ
વૈકલ્પિક રીતે યો�ોજાય છે . પરથી રાખવામાં આ�વ્્યુું છે , જ્્યાાં તે 2002થી યો�ોજાય છે .
 આ� કવાયતમાં વિવિધ પ્રકારની પ્રવૃત્તિઓ��નો�ો સમાવેશ
થાય છે જેમ કે ફાઇટર કો�ોમ્બેટ ઓ��પરે શન્સ અને ઇન્ટરપો�ોલ ગ્લોબલ એ�કેડમી નેટવર્્ક
મેરીટાઇમ ઇન્ટરડિક્શન ઓ��પરે શન્સ.
ભારતની અન્ય સંયુક્ત દરિયાઈ કવાયતો�ો
 તાજેતરમાં સેન્ટટ્રલ બ્યુરો�ો ઑ��ફ ઇન્્વવેસ્ટિગેશન (CBI)
 IBSAMAR: તે ભારત, દક્ષિણ આ�ફ્રિકા અને બ્રાઝિલ
એ�કેડમી એ� એ�ક વર્ચ્યુઅલ ઇવેન્ટમાં ઇન્ટરપો�ોલ
દ્વારા આ�યો�ોજિત દરિયાઈ કવાયત છે .
ગ્લોબલ એ�કેડમી નેટવર્્ક સાથે જોડાણ કર્્યુું હતું.
 SIMBEX: ભારત અને સિંગાપો�ોર.
ઇન્ટરપો�ોલ ગ્લોબલ એ�કે ડમી નેટવર્્ક વિશે
 SLINEX: ભારત અને શ્રીલંકા.
 કાયદા અમલીકરણ તાલીમ માટે વૈશ્વિક અભિગમ તરફ
દો�ોરી જવામાં ઇન્ટરપો�ોલને ટે કો�ો આ�પવાના હે તુથી તે
રાયસીના ડાયલો�ોગ
2019માં શરૂ કરવામાં આ�વ્્યુું હતું.
 તે ક્ષેત્રીય અને રાષ્ટ્રીય બંને ક્ષેત્રે વિશ્વસનીય કાયદા
 તાજેતરમાં ભારતના વિદેશ સચિવે સંસદની એ�ક
અમલીકરણ શિક્ષણ સંસ્થાઓ��નું નેટવર્્ક છે .
સમિતિને જણાવ્્યુું હતું કે , રાયસિના સંવાદ હવે વિશ્વની
 ગ્લોબલ એ�કેડમીના સભ્્યયો INTERPOLના સાધનો�ો
સૌ�ૌથી મહત્વપૂર્્ણ વૈશ્વિક સ્્તરની થિંક ટે ન્ક
અને સેવાઓ��, ગુનાના ક્ષેત્્રરો અને અન્ય કાયદા
ઇવેન્્ટ્્સમાંની એ�ક છે .
રાયસીના ડાયલો�ોગ વિશે અમલીકરણ વિષયો�ોને આ�વરી લેતા પસંદગીના
 તે ભારતની ભૌ�ૌગો�ોલિક રાજનીતિ અને ભૂ-અર્્થશાસ્ત્ર ડિજિટલ અને સામ-સામે તાલીમ અભ્યાસક્રમો�ોની
પરની પ્રીમિયર કો�ોન્ફરન્સ છે , જે વૈશ્વિક સમુદાયનો�ો રચના અને વિતરણને સમર્્થન આ�પે છે .
સામનો�ો કરી રહે લા સૌ�ૌથી પડકારરૂપ મુદ્દાઓ��ને ઉકે લવા  તેઓ�� તાલીમની જરૂરિયાતો�ોને ઓ��ળખવામાં અને
માટે પ્રતિબદ્ધ છે . સંકલન કરવામાં પણ મદદ કરે છે અને અત્યાધુનિક
 તે મ્યુનિક સિક્્યયોરિટી કો�ોન્ફરન્સ અને સિંગાપો�ોરના તાલીમ સાધનો�ો અને પદ્ધતિઓ�� દ્વારા કાયદા
શાંગરી-લા ડાયલો�ોગની તર્્જ પર તૈયાર કરવામાં આ�વી છે . અમલીકરણ શિક્ષણને આ�ગળ વધારવા માટે જ્ઞાન
 તે 2016થી નવી દિલ્હીમાં દર વર્ષે યો�ોજાય છે . વિનિમય પ્લેટફો�ોર્્મમાં યો�ોગદાન આ�પે છે .
 સંવાદની રચના બહુ-હિતધારક તરીકે કરવામાં આ�વી  CBI એ�કેડમી ઈન્ટરપો�ોલ ગ્લોબલ એ�કેડમી નેટવર્્કની
છે , જેમાં રાજ્યના વડાઓ��, કે બિનેટ મંત્રીઓ�� અને 10મી સભ્ય બની હતી.
સ્થાનિક સરકારી અધિકારીઓ��નો�ો સમાવેશ થાય છે ,
જેમાં ખાનગી ક્ષેત્ર, મીડિયા અને એ�કેડેમિયાના અભ્યાસ ઝાયેદ તલવાર
વિચારશીલ નેતાઓ�� જોડાયા છે .
 તે ઓ��બ્ઝર્્વર રિસર્્ચ ફાઉન્ડેશન (ORF) દ્વારા ભારત  ભારતીય નૌ�ૌકાદળ અને સંયુક્ત આ�રબ અમીરાત દ્વારા
સરકારના વિદેશ મંત્રાલયની ભાગીદારીમાં આ�યો�ોજિત 8થી 11 ઓ��ગસ્ટ, 2023 દરમિયાન દ્વિપક્ષીય અભ્યાસ
કરવામાં આ�વે છે . ‘ઝાયેદ તલવાર’ આ�યો�ોજિત કરવામાં આ�વ્્યયો હતો�ો.
64
અભ્યાસ ઝાયેદ તલવાર વિશે સહયો�ોગને પ્્રરોત્સાહન આ�પવા માટે એ�ક મંચ તરીકે
 ભારતીય નૌ�ૌકાદળના બે જહાજો INS વિશાખાપટ્ટનમ સેવા આ�પી હતી.
અને INS ત્રિકં દે આ� કવાયતમાં ભાગ લીધો�ો હતો�ો.  JKTPO (જમ્મુ અને કાશ્્મમીર ટ્રે ડ પ્રમો�ોશન
 મુલાકાત દરમિયાન, જહાજોએ� UAE નેવલ ફો�ોર્્સ સાથે ઓ��ર્ગેનાઈઝે શન) દ્વારા સમર્્થથિત 40થી વધુ પ્રદર્્શકો�ોએ�
મેરીટાઇમ ઓ��પરે શન્સના વિવિધ ઘટકો�ો પર 9મી ઈન્ડિયા ઈન્ટરનેશનલ MSME એ�ક્્સ્પપો અને
વ્યાવસાયિક ક્રિયાપ્રતિક્રિયા કરી હતી. સમિટ 2023માં ભાગ લીધો�ો હતો�ો.
 તેઓ�� બંને નૌ�ૌકાદળો�ો વચ્ચે સહકાર વધારવા અને  આ� પ્રદર્્શકો�ોએ� વિવિધ ક્ષેત્્રરોમાં નવીન ઉત્પાદનો�ો,
સંબંધો�ોને મજબૂત કરવા માટે શ્રેષ્ઠ પ્રયાસો�ો આ�ગળ શેર સેવાઓ�� અને ઉકે લો�ોની વિવિધ શ્રેણીનું પ્રદર્્શન કર્્યુું
કરશે. હતું.
 આ� કવાયત બંને નૌ�ૌકાદળ વચ્ચેની દરિયાઈ  શ્રી મનો�ોજ સિંહાએ� MSMEs અને વિવિધ હિતધારકો�ો
ભાગીદારીને વેગ આ�પશે અને આ� ક્ષેત્રમાં સુરક્ષા દ્વારા સ્થાપિત બૂથની વ્યક્તિગત મુલાકાત લીધી હતી.
પડકારો�ોની સામાન્ય સમજને પ્્રરોત્સાહન આ�પશે.
INS વિશાખાપટ્ટનમ વિશે RBIએ� UPI માટે નવા ફીચર્્સ લો�ોન્્ચ કર્્યયા
 તે મુખ્ય જહાજ છે અને ભારતીય નૌ�ૌકાદળના
વિશાખાપટ્ટનમ-વર્્ગના સ્ટીલ્થ ગાઇડે ડ-મિસાઇલ તાજેતરમાં ભારતીય રિઝર્્વ બેેંક (RBI) એ� યુનિફાઇડ

ડિસ્ટ્રોયરમાંનું પ્રથમ છે . પેમેન્્ટ્્સ ઇન્ટરફે સ (UPI) દ્વારા ડિજિટલ ચૂકવણીને
 તે 21 નવેમ્બર, 2021ના રો�ોજ કાર્્યરત કરવામાં આ�વ્્યુું આ�ગળ વધારવા માટે ઘણા નવા ફીચર્્સ રજૂ કર્્યયા છે .
હતું, તે ભારતીય નૌ�ૌકાદળ સેવામાં સૌ�ૌથી મો�ોટા ફીચર્્સ વિશે
વિનાશક છે .  AI સાથે સંવાદાત્મક ચુકવણીઓ��:
 વિસ્થાપન: 7,400 ટન.  RBI UPI પર “સંવાદાત્મક ચુકવણીઓ��” (AI
 પ્્રરોપલ્્શન: તે સંયુક્ત રીતે ચાર શક્તિશાળી ગેસ બો�ોટ્્સ સાથે ઑ��ડિયો�ો ક્રિયાપ્રતિક્રિયા) શરૂ કરી
ટર્્બબાઇન દ્વારા ચલાવવામાં આ�વે છે . રહી છે , જે વપરાશકર્્તતાઓ��ને AI-સંચાલિત સિસ્ટમ
 સ્પીડ: તે 30 નો�ોટથી વધુની ઝડપ હાંસલ કરવામાં સાથે વાતચીત કરવા સક્ષમ બનાવે છે જેથી તેઓ��
સક્ષમ છે . સુરક્ષિત રીતે વ્યવહારો�ો શરૂ કરી શકે અને પૂર્્ણ
 આ� જહાજ સ્ટીલ્થ ફીચર્્સમાં વધારો�ો કરે છે , જેના કરી શકે .
પરિણામે રડાર ક્્રરોસ સેક્શન (RCS)માં ઘટાડો�ો થયો�ો છે ,  આ� નવીન મો�ોડનો�ો હે તુ ઉપયો�ોગની સરળતા
જે હલ, ફુલ બીમ સુપરસ્ટ્રક્ચર ડિઝાઇન, પ્લેટે ડ માસ્ટ વધારવા અને UPIની પહોંચને વિસ્્તતૃત કરવાનો�ો
અને ખુલ્લા તૂતક પર રડાર પારદર્્શક સામગ્રીના છે .
ઉપયો�ોગ દ્વારા હાંસલ કરવામાં આ�વ્્યયો છે .  NFC સાથે ઑ��ફલાઇન વ્યવહારો�ો:
 આ� જહાજ પરમાણુ, જૈવિક અને રાસાયણિક (NBC)  RBIએ� નીયર ફિલ્ડ કમ્યુનિકે શન (NFC)
યુદ્ધ પરિસ્થિતિઓ�� હે ઠળ લડવા માટે સજ્જ છે . ટે ક્્નનૉલૉ�ૉજીનો�ો ઉપયો�ોગ કરીને ઑ��ફલાઇન
વ્યવહારો�ોને સક્ષમ કરવાનો�ો પ્રસ્્તતાવ મૂક્્યયો છે .
9મો�ો ઈન્ડિયા ઈન્ટરનેશનલ MSME એ�ક્્સ્પપો અને  આ� અભિગમ નબળી અથવા ઇન્ટરનેટ
સમિટ 2023 કનેક્ટિવિટી વિનાના સંજોગો�ોમાં ડિજિટલ પેમેન્ટને
સપો�ોર્્ટ કરે છે , ઝડપ અને સુલભતામાં વધારો�ો કરે
 તાજેતરમાં જમ્મુ અને કાશ્્મમીરના ઉપરાજ્યપાલ શ્રી છે .
મનો�ોજ સિંહાએ� નવી દિલ્હીમાં 9મા ઈન્ડિયા  સ્્મમોલ-વેલ્યુ પેમેન્્ટ્્સ માટે ટ્રાન્ઝે ક્શન મર્્યયાદામાં
ઈન્ટરનેશનલ MSME એ�ક્્સ્પપો અને સમિટ 2023નું વધારો�ો:
ઉદ્દઘાટન કર્્યુું હતુ.  નાની-મૂલ્યની ઑ��ફલાઇન ડિજિટલ પેમેન્્ટ્્સ માટે
 MSME ડે વલપમેન્ટ ફો�ોરમ દ્વારા આ�યો�ોજિત આ� ટ્રાન્ઝે ક્શન મર્્યયાદા વધારીને ₹500 કરવામાં
પ્રતિષ્ઠિત મેળાવડાએ� દેશના આ�ર્્થથિક વિકાસને આ�ગળ આ�વશે.
ધપાવતા સૂક્ષષ્મ, નાના અને મધ્યમ ઉદ્્યયોગો�ો (MSME)  જોખમો�ો ઘટાડવા માટે ₹2,000ની એ�કંદર મર્્યયાદા
ક્ષેત્રમાં નીતિ નિર્્મમાતાઓ�� અને ઉદ્્યયોગસાહસિકો�ો વચ્ચે યથાવત રહે શે. આ� ગો�ોઠવણ રો�ોજિંદા નાના-
65
મૂલ્યના વ્યવહારો�ો માટે ઝડપી, વધુ વિશ્વસનીય  ગ્લોબલ સમિટ વિશ્વ આ�રો�ોગ્્ય સંસ્થા (WHO) અને
અને સંપર્્ક રહિત ચૂકવણીની સુવિધા આ�પે છે . ભારત સરકાર દ્વારા સંયુક્ત રીતે યો�ોજવામાં આ�વશે, જે
 UPI-Liteનું વિસ્્તરણ: હાલમાં વર્્ષ 2023 માટે G20નું સન્માનિત પ્રમુખપદ
 RBI દ્વારા રજૂ કરાયેલ UPI-Lite વૉ�ૉલેટ, બેેંકો�ો માટે ધરાવે છે .
પ્્રરોસેસિંગ સંસાધનો�ોને ઑ��પ્ટિમાઇઝ કરવાના
હે તુથી, હવે દર મહિને 10 મિલિયનથી વધુ Y-20 શિખર સંમેલન
વ્યવહારો�ો પર પ્રક્રિયા કરે છે , વ્યવહારની
વિશ્વસનીયતામાં વધારો�ો કરે છે .  યુવા અને રમતગમત મંત્રાલયે 17 ઓ��ગસ્ટથી
 ડિજિટલ પબ્્લલિક ટે ક પ્લેટફો�ોર્્મ: ઉત્તરપ્રદેશના વારાણસીમાં Y-20 શિખર સંમેલનનું
 રિઝર્્વ બેેંક ઇનો�ોવેશન હબ ઓ��પન આ�ર્્કકિટે ક્ચર આ�યો�ોજન કર્્યુું છે .
અને API સાથે ઘર્્ષણ રહિત ક્રે ડિટ ડિલિવરી માટે  તે ચાર દિવસ ચાલશે. આ� સાથે છે લ્લા કે ટલાક
ડિજિટલ પ્લેટફો�ોર્્મ વિકસાવી રહ્્યુું છે , જે નાણાકીય મહિનાથી દેશભરમાં યો�ોજવામાં આ�વેલી વિભિન્ન
ક્ષેત્રના તમામ ખેલાડીઓ�� માટે સીમલેસ બેઠકો�ોનું સમાપન થશે. યુવા અને રમતગમત મંત્રી
કનેક્ટિવિટી માટે પરવાનગી આ�પે છે . અનુરાગસિંહ ઠાકુર આ� સંમેલનમાં હાજર રહે શે.
UPI વિશે  G20ના સભ્ય દેશો�ો, આ�મંત્રિત દેશો�ો તેમજ આં�ંતરરાષ્ટ્રીય
 એ�ક યુનિફાઇડ પેમેન્ટ સિસ્ટમ (UPI) એ�ક જ મો�ોબાઇલ સંગઠનો�ોના એ�કસો�ોથી વધારે પ્રતિનિધીમંડળ,
એ�પ્લિકે શન (કો�ોઈપણ સહભાગી બેેંકની)માં બહુવિધ સંમેલનના પાંચ વિષયો�ો અંગે ચર્્ચચા કરશે.
બેેંક ખાતાઓ��ને સત્તા આ�પે છે , જેમાં ભંડો�ોળનું ત્વરિત  તેમાં નવાચાર અને 21મી સદીના કૌ�ૌશલ્ય, શાંતિ
સ્થાનાંતરણ, બિલ-શેરિગ ં સુવિધા વગેરે જેવી અનેક સ્થાપવા તથા વિચાર વિર્્મશ, યુધ્્ધવીહિન યુગમાં
બેેંકિં ગ સુવિધાઓ��ને મર્્જ કરવામાં આ�વે છે . તે નેશનલ પ્રવેશ, આ�બો�ોહવા પરિવર્્તન અને આ�ફત જોખમ
પેમેન્્ટ્્સ કો�ોર્્પપોરેશન ઓ��ફ ઈન્ડિયા દ્વારા વિકસાવવામાં ઉન્મૂલન જેવા વિષયો�ોનો�ો સમાવેશ થાય છે .
આ�વી છે .
UPI-Lite વિશે ગાંધીનગર ઘો�ોષણા
 UPI-Lite એ� એ�ક ઓ��ન-ડિવાઈસ વૉ�ૉલેટ સેવા છે જે
રીયલ-ટાઇમમાં રે મિટર બેેંકની કો�ોર બેેંકિં ગ સિસ્ટમનો�ો  “WHO દક્ષિણ-પૂર્્વ એ�શિયા ક્ષેત્ર”એ� તાજેતરમાં
ઉપયો�ોગ કર્્યયા વિના ઓ��છા મૂલ્યના વ્યવહારો�ોને સક્ષમ ગાંધીનગર ઘો�ોષણાનો�ો સ્વીકાર કરીને સભ્ય દેશો�ો સાથે
કરે છે . 2030 સુધીમાં ક્ષય રો�ોગનો�ો અંત લાવવાના પ્રયાસો�ોને
વધુ વેગ આ�પવા માટે પ્રતિબદ્ધતા વ્યકત કરી હતી.
ટ્રેડિશનલ મેડિસિન ગ્લોબલ સમિટ ગાંધીનગર ઘો�ોષણા વિશે
 “WHO દક્ષિણ-પૂર્્વ એ�શિયા ક્ષેત્ર”ના દેશો�ો દ્વારા ક્ષય
 તાજેતરમાં પરં પરાગત દવા અંગેની વૈશ્વિક સમિટ રો�ોગ (TB)ને સમાપ્ત કરવા માટે થયેલી પ્રગતિને
ગાંધીનગરમાં યો�ોજાવાની છે . અનુસરવા માટે ગાંધીનગરમાં યો�ોજાયેલી બે દિવસીય
 પ્રથમ WHO ટ્રે ડિશનલ મેડિસિન ગ્લોબલ સમિટ 17 બેઠકના અંતે તેને અપનાવવામાં આ�વી હતી.
અને 18 ઓ��ગસ્ટ, 2023ના રો�ોજ, ગુજરાતના ગાંધીનગર  આ� ઘો�ોષણામાં વિવિધ હિતધારકો�ો વચ્ચે પ્રયાસો�ોની
શહે રમાં યો�ોજાવાની છે . સમન્્વય સ્થાપિત કરવા તથા TB અને અન્ય
 આ� ઇવેન્ટ G20 આ�રો�ોગ્્ય મંત્રીની બેઠક સાથે જોડાશે, પ્રાથમિકતા ધરાવતા રો�ોગો�ોને નાબૂદ કરવાની દિશામાં
જે પરં પરાગત દવાના ક્ષેત્રમાં રાજકીય પ્રતિબદ્ધતા અને પ્રગતિ પર નજર રાખવા માટે દરે ક દેશમાં સર્્વવોચ્ચ
પુરાવા-આ�ધારિત ક્રિયાઓ��ના જોડાણના હે તુથી એ�ક રાજકીય સ્્તરે રિપો�ોર્્ટિિં ગ કરતા ઉચ્ચ-સ્્તરીય બહુક્ષેત્રીય
ગતિશીલ પ્લેટફો�ોર્્મ બનાવશે. પંચની સ્થાપના કરવાની વાત કરવામાં આ�વી છે .
 આ� વર્્ષષો જૂની પ્રથા વિશ્વભરના લાખો�ો લો�ોકો�ો માટે  TB પરનું આ� ઉચ્ચ-સ્્તરીય મલ્ટિસેક્્ટટોરલ કમિશન
પ્રારં ભિક આ�શ્રય તરીકે સેવા આ�પે છે , તેમના વિવિધ જવાબદાર આ�રો�ોગ્્ય તંત્્રરોનું નિર્્મમાણ કરવામાં અને
આ�રો�ોગ્્ય અને સુખાકારીની આ�વશ્્યકતાઓ��ને પૂરી સાર્્વત્રિક આ�રો�ોગ્્ય કવચ અને આ�રો�ોગ્્ય સુરક્ષાને
કરે છે . આ�ગળ વધારવામાં પણ મદદ કરી શકે છે .
66
 ફો�ોરમ અદ્યતન સૈન્ય તકનીકો�ોનું પ્રદર્્શન કરવા,

મિનામાટા સંમેલનની છઠ્ઠી વર્્ષગાંઠ આં�ંતરરાષ્ટ્રીય ભાગીદારીને પ્્રરોત્સાહન આ�પવા અને
વૈશ્વિક સુરક્ષા ચિં તાઓ��ની ચર્્ચચા કરવા માટે એ�ક
 મર્ક્યુરી(પારો�ો) પરનું મિનામાટા સંમેલન, જે તેની છઠ્ઠી પ્લેટફો�ોર્્મ પ્રદાન કરે છે .
વર્્ષગાંઠને ઉજવણી કરી રહ્્યુું છે , તે એ�ક મહત્વપૂર્્ણ
વૈશ્વિક કરાર છે જેનો�ો ઉદ્દે શ્્ય પારાના સંસર્્ગની Infrastructure Debt Fund-NBFCs (IDF-
હાનિકારક અસરો�ોથી લો�ોકો�ો અને પર્્યયાવરણને સુરક્ષિત NBFCs)
રાખવાનો�ો છે .
મિનામાટા સંમેલન વિશે  તાજેતરમાં રિઝર્્વ બેેંક ઓ��ફ ઈન્ડિયા (RBI) એ�
 પારા પર મિનામાટા સંમેલન એ� માનવ સ્વાસ્થ્ય અને
ઈન્ફ્રાસ્ટ્રક્ચર ડે ટ ફં ડ-NBFCs (IDF-NBFCs) માટે
પર્્યયાવરણને પારો�ો અને તેના સંયો�ોજનો�ોની પ્રતિકૂળ ઈન્ફ્રાસ્ટ્રક્ચર સેક્ટરને ધિરાણ આ�પવામાં તેમની
અસરો�ોથી બચાવવા માટે ની વૈશ્વિક સંધિ છે . ભૂમિકાને વધારવાના ઉદ્દે શ્્ય સાથે સુધારે લી માર્્ગદર્્શશિ કા
 2013માં સ્વિત્્ઝર્લેન્ડના જીનીવામાં આં�ંતરસરકારી
જારી કરી છે .
વાટાઘાટ સમિતિના પાંચમા સત્રમાં તેના પર સંમત થયા નવા ધારાધો�ોરણો�ો વિશે
હતા. તે 2017માં અમલમાં આ�વ્્યુું હતું.  નવા ધારાધો�ોરણો�ો અનુસાર, IDF-NBFCs પાસે લઘુત્તમ
 તેના સમગ્ર જીવનકાળ દરમિયાન પારાના માનવ
ચો�ોખ્ખી માલિકીનું ભંડો�ોળ (NOF) રૂ. 300 કરો�ોડ અને
સાથેના સંપર્્કને નિયંત્રિત કરવું એ� સંમેલન હે ઠળની કે પિટલ-ટુ-રિસ્ક વેઇટે ડ એ�સેટ્્સ રે શિયો�ો (CRAR)
મુખ્ય જવાબદારીઓ��માંની એ�ક છે . ઓ��છામાં ઓ��છંુ 15 ટકા હો�ોવું જોઈએ�, જેમાં લઘુત્તમ
 આ� સંમેલન પારાના વચગાળાના સંગ્રહ અને તે કચરો�ો
ટિયર 1 કે પિટલ 10% હો�ોવી જોઈએ�.
બની જાય પછી તેના નિકાલ, પારો�ો દ્વારા દૂષિત સ્થળો�ો  તેમને ઓ��છામાં ઓ��છી પાંચ વર્્ષની પાકતી મુદત સાથે
તેમજ સ્વાસ્થ્ય સમસ્યાઓ��ને પણ સંબો�ોધિત કરે છે . રૂપિયા અથવા ડૉ�ૉલર-ડિનો�ોમિનેટેડ બો�ોન્ડ દ્વારા ભંડો�ોળ
 ભારતે આ� સંમેલનને બહાલી આ�પી છે .
ઊભું કરવાની મંજૂરી આ�પવામાં આ�વશે.
 IDF-NBFCs માટે પ્રાયો�ોજક માટે ની આ�વશ્્યકતા દૂર
આ�ર્મી 2023: 9મી ઇન્ટરનેશનલ મિલિટ્રી-ટે ક્નિકલ કરવામાં આ�વી છે , અને શેરધારકો�ો હવે અન્ય NBFCs
ફો�ોરમ જેવી જ ચકાસણીમાંથી પસાર થશે.
 ઉદ્દેશ્્ય: આ� ફે રફારો�ોનો�ો હે તુ ઈન્ફ્રાસ્ટ્રક્ચર પ્્રરોજેક્્ટ્્સમાં
 ભારત, ચીન અને ઈરાને રશિયા દ્વારા આ�યો�ોજિત 9મી
લાંબા ગાળાના દેવાના વધુ પ્રવાહને સરળ બનાવવા
આં�ંતરરાષ્ટ્રીય લશ્્કરી-તકનીકી મંચ, ચાલી રહે લી અને ઈન્ફ્રાસ્ટ્રક્ચર ક્ષેત્રમાં ધિરાણના નિયમો�ોને સુમેળ
આ�ર્મી 2023માં પેવેલિયનની સ્થાપના કરી છે . બનાવવાનો�ો છે .
 ભારતીય પેવેલિયનમાં ડિફે ન્સ રિસર્્ચ એ�ન્ડ ડે વલપમેન્ટ
ઓ��ર્ગેનાઈઝે શન (DRDO) અને ત્રણ ડિફે ન્સ પબ્્લલિક COP28: “ડે ટ ફો�ોર નેચર સ્વેપ”
સેક્ટર અંડરટે કિંગ્્સ (DPSU)ના સ્્ટટોલ છે .
 આ� પેવેલિયનનું રશિયામાં ભારતના રાજદૂત પવન
 તાજેતરમાં ગેબો�ોને મહત્વપૂર્્ણ $500 મિલિયન “ડે ટ
કપૂર દ્વારા ઉદ્દઘાટન કરવામાં આ�વ્્યુું હતું અને ફો�ોર નેચર સ્વેપ”ની જાહે રાત કરી છે , જે તેને આ�ફ્રિકામાં
સંરક્ષણમંત્રી જનરલ સર્ગેઈ શો�ોઇગુ સહિત રશિયન આ�વો�ો સૌ�ૌથી મો�ોટો�ો સો�ોદો�ો અને વિશ્વમાં બીજા નંબરનો�ો
સરકારી અધિકારીઓ��નું ધ્યાન ખેેંચ્્યુું હતું. સૌ�ૌથી મો�ોટો�ો સો�ોદો�ો બનાવે છે .
 હાજર DPSUsમાં ભારત ઈલેક્્ટ્રરોનિક્સ લિમિટે ડ
 ડે ટ ફો�ોર નેચર સ્વેપમાં ઋણદાતા વિકાસશીલ દેશો�ોનો�ો
(BEL), ભારત અર્્થ મૂવર્્સ લિમિટે ડ (BEML), અને સમાવેશ થાય છે , જેઓ�� સંરક્ષણના પ્રયાસો�ોના
ગો�ોવા શિપયાર્્ડ લિમિટે ડ (GSL)નો�ો સમાવેશ થાય છે . બદલામાં તેમનું દેવું ચૂકવવા માટે વિકસિત વિશ્વની
 ભારત અને રશિયાનું સંયુક્ત સાહસ બ્રહ્્મમોસ
નાણાકીય સંસ્થાઓ�� પાસેથી સહાય માંગે છે .
કો�ોર્્પપોરેશન પણ આ� એ�ક્્સ્પપોનો�ો એ�ક ભાગ છે .  ગેબો�ોનના દેવાનું બ્્લલુ બો�ોન્ડ હે ઠળ પુનર્્ગઠન કરવામાં
 ચીન અને ઈરાને તેમના સ્થાનિક રીતે વિકસિત લશ્્કરી
આ�વ્્યુું છે અને તેણે આ� સ્વેપ માટે બેન્ક ઓ��ફ અમેરિકા,
સાધનો�ો દર્્શશાવતા નોંધપાત્ર પેવેલિયન ઉભા કર્્યયા છે . યુએ�સ ઇન્ટરનેશનલ ડે વલપમેન્ટ ફાઇનાન્સ
67
કો�ોર્્પપોરેશન (USDFC) અને ધ નેચર કન્ઝર્્વન્સી  ‘મૈત્રી સેતુ’ નામ ભારત અને બાંગ્્લલાદેશ વચ્ચે વધતા
(TNC) સાથે ભાગીદારી કરી છે . દ્વિપક્ષીય સંબંધો�ો અને મૈત્રીપૂર્્ણ સંબંધો�ોનું પ્રતીક છે .
 આ� વિનિમય દરિયાઇ સંરક્ષણ પ્્રરોજેક્્ટ્્સને ભંડો�ોળ  બ્રિજના બાંધકામની દેખરે ખ નેશનલ હાઈવે એ�ન્ડ
પૂરુું પાડવા માટે ગેબો�ોનના રાષ્ટ્રીય દેવાના $500 ઈન્ફ્રાસ્ટ્રક્ચર ડે વલપમેન્ટ કો�ોર્્પપોરેશન લિમિટે ડ દ્વારા
મિલિયનનું પુનઃધિરાણ કરશે. કરવામાં આ�વી છે .
 બ્્લલુ બો�ોન્ડ પહે લ ધિરાણમાં અપેક્ષિત $163 મિલિયન  તે પ્રી-સ્ટ્રે સ્્ડ કોંક્રિટ બ્રિજ છે . તેની પાસે સિંગલ-સ્પાન
જનરે ટ કરશે, જેમાં ગેબો�ોન દરિયાઈ સંરક્ષણ માટે માળખું છે જે ટ્રાફિક અને કાર્્ગગોના સરળ પ્રવાહ માટે
આ�ગામી 15 વર્્ષ માટે વાર્્ષષિક $5 મિલિયન ખર્્ચવા પરવાનગી આ�પે છે .
પ્રતિબદ્ધ છે .  ફે ની નદી ભારત-બાંગ્્લલાદેશ સરહદનો�ો એ�ક ભાગ
 આ� ભંડો�ોળ સંરક્ષણ ધ્યેયો�ોને આ�ગળ વધારવા, લુપ્તપ્રાય બનાવે છે .
પ્રજાતિઓ��નું રક્ષણ કરવા અને ગેબનના ટકાઉ ‘બ્્લલુ
ઇકો�ોનો�ોમી’ને સમર્્થન આ�પવા માટે યો�ોગદાન આ�પશે. ગુજરાતમાં ઇસબગુલ ઉત્પાદનનું પ્્રરોસેસિં ગ
 ગેબો�ોન 2030 સુધીમાં તેની 30% જમીનો�ો, તાજા
પાણીની વ્યવસ્થા અને મહાસાગરો�ોનું રક્ષણ કરવાનું  તાજેતરના અહે વાલ મુજબ ભારતના કુલ ઇસબગુલના
લક્ષષ્ય રાખે છે . ઉત્પાદનનું 90% પ્્રરોસેસિંગ ગુજરાતમાં કરવામાં
 આ� પહે લ ગેબો�ોનના અગાઉના પ્રયત્્નનો પર આ�ધારિત આ�વે છે .
છે , જેમ કે તેનો�ો ‘ગેબો�ોન બ્્લલુ’ પ્્રરોજેક્ટ, જેણે દરિયાઈ ગુજરાતમાં છે લ્લા પાંચ વર્્ષષોમાં ઇસબગુલનું ઉત્પાદન
સંરક્ષિત વિસ્્તતારો�ોનો�ો વિસ્્તતાર કર્્યયો અને ગેબો�ોનને બમણું થયું
દરિયાઈ સંરક્ષિત વિસ્્તતાર નેટવર્્ક સ્થાપિત કરનાર  આ� ઇસબગુલના ઉત્પાદનમાં ગુજરાત દેશના અગ્રણી
પ્રથમ મધ્ય આ�ફ્રિકન રાષ્ટ્ર બનાવ્્યુું. રાજ્્યયોમાં સ્થાન ધરાવે છે .
 દેશે તેના સમુદ્રી ક્ષેત્રના 26% વિસ્્તતારને આ�વરી લેતા  વર્્ષ 2018-19માં રાજ્યમાં ઇસબગુલનો�ો કુલ વાવેતર
20 સંરક્ષિત વિસ્્તતારો�ો પહે લેથી જ બનાવ્યા છે અને વિસ્્તતાર 6754 હે ક્ટર અને કુલ ઉત્પાદન 6817 મેટ્રિક
નવા ભંડો�ોળ આ� વિસ્્તરણને આ�ગળ વધારશે. આ� ટન હતું, તેની સામે વર્્ષ 2022-23માં કુલ વાવેતર
સો�ોદો�ો 2030 સુધીમાં વિશ્વના 30% મહાસાગરો�ો અને વિસ્્તતાર 13,303 હે ક્ટર અને કુલ ઉત્પાદન 12,952
જમીનો�ોને સુરક્ષિત કરવા માટે ઉચ્ચ સમુદ્ર સંધિ જેવા મેટ્રિક ટન થયું છે .
વૈશ્વિક પ્રયાસો�ો સાથે સંરેખિત છે .  આ�મ, છે લ્લા પાંચ વર્્ષષોમાં ગુજરાતમાં ઇસબગુલનો�ો
ગેબો�ોન વિશે વાવેતર વિસ્્તતાર અને તેનું ઉત્પાદન લગભગ બમણું
 ગેબો�ોન એ� મધ્ય આ�ફ્રિકાના પશ્ચિમ કિનારે આ�વેલો�ો થયું છે .
દેશ છે . ગુજરાતમાં બનાસકાંઠા ઇસબગુલનો�ો સૌ�ૌથી મો�ોટો�ો
 તે એ�ક્વેટો�ોરિયલ ગિની, કે મેરૂન, કોંગો�ો પ્રજાસત્તાક અને ઉત્પાદક જિલ્્લલો
ગિનીના અખાત સાથે સરહદો�ો વહેેંચે છે .  ગુજરાતમાં બનાસકાંઠામાં ઇસબગુલનું સૌ�ૌથી વધુ
 લગભગ 270,000 ચો�ોરસ કિલો�ોમીટરને આ�વરી લેતાં, એ�ટલે કે 47% ઉત્પાદન થાય છે , ત્યારબાદ કચ્છમાં
તે દરિયાકાંઠાના મેદાનો�ો, ક્રિસ્ટલ પર્્વતો�ો અને ચૈલ્લુ 34%, મહે સાણામાં 10% અને જૂનાગઢમાં 5%
મેસિફ જેવા પર્્વતો�ો અને પૂર્વીય સવાન્ના ધરાવે છે . ઇસબગુલનું ઉત્પાદન થાય છે .
 આ� સાથે ગુજરાતમાં ઇસબગુલના કુલ ઉત્પાદનના
મૈત્રી સેતુ 96% ઉત્પાદન આ� ચાર જિલ્લાઓ��માં થાય છે .
 ભારત-બાંગ્્લલાદેશ મિત્રતાનો�ો સેતુ, મૈત્રી સેતુ, ટૂંક BRICS નવા સભ્્યયોનો�ો ઉમેરો�ો
સમયમાં કાર્્યરત થવા માટે તૈયાર છે .
 તે ફે ની નદી પર બનાવવામાં આ�વ્્યયો છે , જે ત્રિપુરા અને  તાજેતરમાં બ્રાઝિલ, રશિયા, ભારત, ચીન અને દક્ષિણ
બાંગ્્લલાદેશમાં ભારતીય સીમાની વચ્ચે વહે છે . આ�ફ્રિકાના બનેલા BRICS સંગઠનમાં આ�ર્જેન્ટિના,
 લંબાઈ: તે બાંગ્્લલાદેશમાં રામગઢ સાથે સબરૂમ ઈરાન, UAE, સાઉદી અરે બિયા, ઈથો�ોપિયા અને
(ત્રિપુરામાં)ને જોડતા 1.9 કિલો�ોમીટરમાં ફે લાયેલો�ો છે . ઈજિપ્તનો�ો સમાવેશ કરવામાં આ�વ્્યયો છે .
68
BRICS વિશે  જહાજો અને તેમના અભિન્ન હે લિકો�ોપ્ટર ઉપરાંત, આ�

 BRICSએ� સંગઠનનું નામ છે . આ� સંગઠનમાં કવાયતમાં ફાઇટર એ�રક્રાફ્ટ અને મેરીટાઇમ પેટ્્રરોલિંગ
બ્રાઝિલ(B), રશિયા(R), ભારત(I), ચીન(C) અને એ�રક્રાફ્ટની પણ ભાગીદારી જોવા મળી હતી.
દક્ષિણ આ�ફ્રિકા(S) જેવી વિશ્વની 5 મો�ોટી ઉભરતી ઓ��સ્ટ્રેલિયા અને ભારત વચ્ચે આ�યો�ોજિત અન્ય કવાયતો�ો
અર્્થવ્યવસ્થાઓ�� સામેલ છે .  Ex AUSTRA HIND (આ�ર્મી સાથે દ્વિપક્ષીય કવાયત)
 તેમના પ્રાદેશિક મુદ્દાઓ�� પર BRICS સભ્્યયો તેમના  EX PITCH BLACK (ઓ��સ્ટ્રેલિયાની બહુપક્ષીય એ�ર
નોંધપાત્ર પ્રતિભાવો�ો આ�પે છે . કો�ોમ્બેટ તાલીમ કવાયત)
 BRICS સમિટની અધ્યક્ષતા દર વર્ષે તેના સભ્ય દેશો�ો  માલાબાર નેવલ એ�ક્સરસાઇઝ
દ્વારા કરવામાં આ�વે છે .  Quad (બહુપક્ષીય નૌ�ૌકા કવાયત)
 એ�કાંતરે દર વર્ષે આ� પાંચ દેશો�ોમાંથી કો�ોન્ફરન્સનું

આ�યો�ોજન કરવામાં આ�વે છે . ગ્લોબલ બાયો�ોડાયવર્્સસિટી ફ્રેમવર્્ક ફં ડ (GBFF) મંજૂર
 જૂન 2006માં BRICSની સ્થાપના થઈ હતી. તેમજ
પ્રથમ BRICS સમિટ વર્્ષ 2009માં યો�ોજાઈ હતી. તાજેતરમાં ગ્લોબલ બાયો�ોડાયવર્્સસિટી ફ્રે મવર્્ક ફં ડ

(GBFF)ને વેનકુવર, કે નેડામાં ગ્લોબલ એ�ન્્વવાયર્્નમેન્ટ
 અગાઉ તેમાં ચાર દેશો�ોનો�ો સમાવેશ થતો�ો હો�ોવાથી તેનું
ફે સિલિટી (GEF)ની 7મી એ�સેમ્બલી દરમિયાન બહાલી
નામ BRIC હતું. જેમાં બ્રાઝિલ, રશિયા, ભારત અને
આ�પવામાં આ�વી છે અને લો�ોન્્ચ કરવામાં આ�વ્્યુું છે .
ચીનનો�ો સમાવેશ થતો�ો હતો�ો. પરં તુ વર્્ષ 2010માં દક્ષિણ
ગ્લોબલ બાયો�ોડાયવર્્સસિટી ફ્રે મવર્્ક ફં ડ વિશે
આ�ફ્રિકા સંગઠનમાં જોડતા તેનું નામ BRICS થયું.
 GBFF (ગ્લોબલ એ�ન્્વવાયરમેન્ટ ફે સિલિટી (GEF)
 BRICS સમિટમાં પ્રાદેશિક તેમજ વૈશ્વિક મુદ્દાઓ�� પર
હે ઠળ આ� વર્ષે 1 લી જુલાઈના રો�ોજ મંજૂર)નું લક્ષષ્ય
ચર્્ચચા કરવામાં આ�વે છે .
2030 સુધીમાં કુનમિં ગ-મો�ોન્ટ્રીયલ ગ્લોબલ
 વિવિધ ક્ષેત્્રરોમાં સભ્ય દેશો�ો વચ્ચે પરસ્પર લાભદાયી
બાયો�ોડાયવર્્સસિટી ફ્રે મવર્્કના લક્્ષ્યયોને સમર્્થન આ�પવાનું
સહકારને આ�ગળ વધારવાનો�ો તેનો�ો મુખ્ય ઉદ્દે શ્્ય છે .
છે . તેમાં દેશો�ો, બિન-નફાકારક અને ખાનગી ક્ષેત્ર
 જેથી તેમના વિકાસને વેગ મળે. જળવાયુ પરિવર્્તન,
તરફથી યો�ોગદાન આ�વકાર્્ય છે .
વિશ્વ વેપાર, ઉર્જા, આ�ર્્થથિક સંકટ, આ�તંકવાદ જેવા
 ફં ડની ફાળવણી:
મુદ્દાઓ�� પર ચર્્ચચા કરવામાં આ�વી છે .  20% સ્વદેશી લો�ોકો�ો અને સ્થાનિક સમુદાયો�ો
(IPLC)ને ફાળવવામાં આ�વશે.
AUSINDEX-23  GEF એ�જન્સીઓ��ને 25%
 SIDS (સ્્મમોલ આ�ઇલેન્ડ ડે વલપિં ગ સ્ટેટ્્સ)ને
 તાજેતરમાં, ભારતીય નૌ�ૌકાદળ અને રો�ોયલ ઓ��સ્ટ્રેલિયન 36%
નેવી (RAN) વચ્ચે દ્વિવાર્્ષષિક AUSINDEX મેરીટાઇમ  LDCs (ઓ��છા વિકસિત દેશો�ો)ને 3%
કવાયતની પાંચમી આ�વૃત્તિ સિડનીમાં 22-25 ઓ��ગસ્ટ  IPLCs માટે ફાળવણીની બે વર્્ષ માટે સમીક્ષા
દરમિયાન હાથ ધરવામાં આ�વી હતી. કરવામાં આ�વશે અને SIDS અને LDCS માટે
AUSINDEX-23 વિશે ફાળવણીની ત્રણ વર્્ષ માટે સમીક્ષા કરવામાં
 તે એ�ક મુખ્ય દ્વિવાર્્ષષિક દરિયાઈ કવાયત છે , જે 2015થી આ�વશે.
હાથ ધરવામાં આ�વી રહી છે .
 આ� કવાયત બંને નૌ�ૌકાદળને આં�ંતર-કાર્્યક્ષમતાને વધુ કિગાલી (રવાંડા)
મજબૂત બનાવવા, શ્રેષ્ઠ પ્રથાઓ��માંથી લાભ મેળવવા
અને દરિયાઈ સુરક્ષા કામગીરી માટે ની પ્રક્રિયાઓ��ની  તાજેતરમાં ઇન્ટરનેશનલ સો�ોલર એ�લાયન્સ (ISA) એ�
સામાન્ય સમજ વિકસાવવાની તક પૂરી પાડશે. તેની 5મી પ્રાદેશિક બેઠક કિગાલી, રવાન્ડામાં યો�ોજી હતી.
 આ� વર્્ષની આ�વૃત્તિ ઓ��સ્ટ્રેલિયામાં યો�ોજાઈ હતી. ઇન્ટરનેશનલ સો�ોલર એ�લાયન્સ (ISA) શું છે ?
 INS સહ્યાદ્રી અને INS કો�ોલકાતાએ� RAN તરફથી  તેનો�ો મૂળ ઉદ્દે શ્્ય તેના સભ્ય દેશો�ોમાં ઊર્જા ઍ�ક્સેસની
HMAS Choules અને HMAS Brisbane સાથે સુવિધા, ઊર્જા સુરક્ષા સુનિશ્ચિત કરવા અને ઊર્જા
કવાયતમાં ભાગ લીધો�ો હતો�ો. સંક્રમણને સૌ�ૌરઊર્જા ચલાવવાનો�ો છે .
69
 ISAની કલ્પના ભારત અને ફ્રાન્સ દ્વારા દ્વારા આ�બો�ોહવા

પરિવર્્તન સામેના પ્રયત્્નનોને એ�કત્ર કરવા માટે ના ગ્લોબલ ફાઇનાન્સ સેન્ટટ્રલ બેેંકર રિપો�ોર્્ટ 2023માં
સંયુક્ત પ્રયાસ તરીકે કરવામાં આ�વી હતી. ‘A+’ રે ટિંગ
 મુખ્ય મથક : ગુરુગ્રામ
 સભ્ય રાષ્ટ્રો: કુલ 112 દે શો�ોએ� ISA ફ્રે મવર્્ક કરાર પર  તાજેતરમાં RBIના ગવર્્નર શક્તિકાંત દાસે ગ્લોબલ
હસ્્તતાક્ષર કર્્યયા છે . ફાઇનાન્સ સેન્ટટ્રલ બેેંકર રિપો�ોર્્ટ 2023 માં ‘A+’ રે ટિંગ
 112 રાષ્ટ્રોમાંથી 92 દેશો�ોએ� ISA ફ્રે મવર્્ક કરાર પર
હાંસલ કર્્યુું છે , જે ભારતીય રિઝર્્વ બેેંકમાં તેમના
હસ્્તતાક્ષર કર્્યયા છે અને તેને બહાલી આ�પી છે . અસાધારણ નેતૃત્વને પ્રકાશિત કરે છે .
 આ� જાહે રાત RBI દ્વારા સો�ોશિયલ મીડિયા પ્લેટફો�ોર્્મ ‘X’
 સંયુક્ત રાષ્ટ્રના તમામ સભ્ય દેશો�ો ISAમાં જોડાવા માટે
(અગાઉ ટ્વિટર તરીકે ઓ��ળખાતી App) પર તેની
પાત્ર છે .
સત્તાવાર સંચાર ચેનલ દ્વારા કરવામાં આ�વી હતી.
 આ� માન્યતાએ� શક્તિકાંત દાસને ત્રણ કે ન્દ્રીય બેેંક
એ�ક્સરસાઇઝ બ્રાઇટ સ્ટાર-23
ગવર્્નરો�ોની યાદીમાં ટો�ોચ પર મૂક્યા છે .
 ગ્લોબલ ફાઇનાન્સ સેન્ટટ્રલ બેન્કર રિપો�ોર્્ટ કાર્્ડ્્સ 2023
 તાજેતરમાં, ભારતીય વાયુસેના (IAF) ટુકડી 27
માં ‘A+’ ગ્રેડ મેળવનારા સેન્ટટ્રલ બેેંકના ગવર્્નર્્સની
ઓ��ગસ્ટથી 16 સપ્ટે મ્બર 2023 દરમિયાન, કૈરો�ો (વેસ્ટ)
ચુનંદા કે ટેગરીમાં શક્તિકાંત દાસ સાથે સ્વિટ્્ઝર્લેન્ડના
એ�ર બેઝ, ઇજિપ્ત ખાતે યો�ોજાનારી BRIGHT STAR-23
થો�ોમસ જે. જોર્્ડન અને વિયેટનામના ગુયેન થી હોંગનો�ો
અભ્યાસમાં ભાગ લેવા માટે રવાના થઈ હતી.
પણ જોડાયા છે .
એ�ક્સરસાઇઝ બ્રાઇટ સ્ટાર-23 વિશે
 આ� માન્યતા ગવર્્નર દાસની વિશ્વની સૌ�ૌથી પ્રભાવશાળી
 તે દ્વિવાર્્ષષિક બહુપક્ષીય ત્રિ-સેવા કવાયત છે .
અને અસરકારક કે ન્દ્રીય બેેંક નેતાઓ��માંની
 આ� બહુરાષ્ટ્રીય કવાયત 1980માં ઇજિપ્ત અને
એ�ક તરીકે ની સ્થિતિને મજબૂત બનાવે છે .
ઇઝરાયેલ વચ્ચે યુએ�સ-બ્્રરોકર્્ડ શાંતિ સંધિના ભાગ રૂપે  ગ્લોબલ ફાઇનાન્સ દ્વારા 1994થી સેન્ટટ્રલ બેેંકર રિપો�ોર્્ટ
શરૂ કરવામાં આ�વી હતી. કાર્્ડ્્સ દર વર્ષે પ્રકાશિત કરવામાં આ�વે છે .
 આ� પ્રથમ વખત છે જ્યારે ભારતીય વાયુ સેના (IAF)  આ� રિપો�ોર્્ટ કાર્્ડ્્સ 101 મુખ્ય દેશો�ો, પ્રદેશો�ો અને
Ex BRIGHT STAR-23 માં ભાગ લઈ રહી છે . જિલ્લાઓ��ના સેન્ટટ્રલ બેેંકના ગવર્્નર્્સની કામગીરીનું
 સહભાગી દે શો�ો: યુનાઇટે ડ સ્ટેટ્્સ ઑ��ફ અમેરિકા, વિસ્્તતૃત મૂલ્્યાાંકન પૂરુું પાડે છે , જેમાં યુરો�ોપિયન
સાઉદી અરે બિયા, ગ્રીસ અને કતાર. યુનિયન, ઇસ્ટર્્ન કે રેબિયન સેન્ટટ્રલ બેેંક, બેેંક ઓ��ફ
 ભારતીય વાયુસેનાની ટુકડીમાં પાંચ મિગ-29, બે IL- સેન્ટટ્રલ આ�ફ્રિકન સ્ટેટ્્સ અને સેન્ટટ્રલ બેેંક ઓ��ફ વેસ્ટ
78, બે C-130 અને બે C-17 એ�રક્રાફ્ટ હશે. આ�ફ્રિકન સ્ટેટ્્સ જેવી અગ્રણી સંસ્થાઓ��નો�ો સમાવેશ
 આ� કવાયતમાં IAFના ગરુડ સ્પેશિયલ ફો�ોર્્સસિસના થાય છે .
કર્્મચારીઓ�� તેમજ નંબર 28, 77, 78 અને 81
સ્ક્વોડ્રનના જવાનો�ો ભાગ લેશે. આ�ફ્રિકન યુનિયન ભારતના પ્રમુખપદ હે ઠળ G20નું
 ઉદ્દેશ્્ય: સંયુક્ત કામગીરીના આ�યો�ોજન અને કાયમી સભ્ય બન્્યુું
અમલીકરણનો�ો અભ્યાસ કરવો�ો. સરહદો�ો પર જોડાણની
રચના તરફ દો�ોરી જવા ઉપરાંત, આ� પ્રકારની  તાજેતરમાં વડાપ્રધાન નરે ન્દદ્ર મો�ોદીએ� અધિકૃત રીતે
ક્રિયાપ્રતિક્રિયાઓ�� સહભાગી રાષ્ટ્રો વચ્ચે વ્યૂહાત્મક આ�ફ્રિકન યુનિયન (AU) માટે G20 જૂથમાં કાયમી
સંબંધો�ોને આ�ગળ વધારવાનું સાધન પણ પ્રદાન કરવું. સભ્યપદની જાહે રાત કરી હતી, જે વિશ્વની સૌ�ૌથી મો�ોટી
 ભારત અને ઇજિપ્ત વચ્ચે અસાધારણ સંબંધો�ો અને અર્્થવ્યવસ્થા છે .
ં સહકાર છે જેમાં બંનેએ� 1960ના દાયકામાં  બે દિવસીય G20 સમિટના પ્રારં ભિક સત્ર દરમિયાન,
ઊડો�ો
સંયુક્ત રીતે એ�રો�ો-એ�ન્્જજિન અને એ�રક્રાફ્ટનો�ો વિકાસ આ�ફ્રિકન યુનિયન (AU)ને 20 સૌ�ૌથી મો�ોટી
હાથ ધર્્યયો હતો�ો અને ઇજિપ્તના પાઇલો�ોટ્્સને ભારતીય અર્્થવ્યવસ્થાઓ��ના જૂથ (G20)માં કાયમી સભ્ય તરીકે
સમકક્્ષષો દ્વારા તાલીમ આ�પવામાં આ�વી હતી. જોડાવાનું સત્તાવાર આ�મંત્રણ મળ્્યુું.
70
 આ� મહત્ત્વપૂર્્ણ ઘો�ોષણા ભારતના વડા પ્રધાન નરે ન્દદ્ર  પરં પરાગત દવાનો�ો પ્રચાર:
મો�ોદી દ્વારા કરવામાં આ�વી હતી, જે વધુ સમાવિષ્ટ અને પુરાવા -આ�ધારિત પરં પરાગત પૂરક સંકલિત દવા

સમાન વૈશ્વિક આ�ર્્થથિક લેન્ડસ્કે પ તરફ એ�ક મહત્વપૂર્્ણ (TCIM) હસ્્તક્ષેપને વિસ્્તતૃત કરવો�ો.
પગલું દર્્શશાવે છે .  વૈશ્વિક સ્વાસ્થ્ય લાભો�ો માટે પ્રદે શો�ો, શિસ્્ત અને
 વડા પ્રધાન મો�ોદીએ�, G20 સમિટમાં તેમની શરૂઆ�તની હિસ્સેદારો�ો વચ્ચે સહયો�ોગ કરવો�ો
ટિપ્પણીમાં, G20ની અંદર આ�ફ્રિકન યુનિયનને કાયમી  નેશનલ હે લ્થ સિસ્ટમ્સમાં એ�કીકરણ:
સભ્યપદ આ�પવાના ભારતના પ્રસ્્તતાવને વ્યક્ત કરીને,  સંશો�ોધન પર આ�ધારિત રાષ્ટ્રીય આ�રો�ોગ્્ય નીતિઓ��
સર્્વસમાવેશકર્્તતાના મહત્વ પર ભાર મૂક્્યયો હતો�ો. અને સિસ્ટમો�ોમાં TCIMનું એ�કીકરણ.
 તેમણે “સબકા સાથ”ના સિદ્્ધાાંત પર ભાર મૂક્્યયો હતો�ો  વૈજ્ઞાનિક રીતે સાબિત થયેલ TCIM ઉત્પાદનો�ો
જે સુનિશ્ચિત કરવા માટે ભારતની પ્રતિબદ્ધતા દર્્શશાવે છે અને પ્રથાઓ��નું નિયમન અને ઔ��પચારિક
કે વૈશ્વિક મંચ પર તમામ રાષ્ટ્રો, ખાસ કરીને ગ્લોબલ ઉપયો�ોગ.
સાઉથના લો�ોકો�ોનો�ો અવાજ સાંભળવામાં આ�વે છે અને  માનકીકરણ અને ડે ટા સંગ્રહ:
તેના પર વિચાર કરવામાં આ�વે છે .  પુરાવા એ�કીકરણ માટે WHOના ICD-11નો�ો
 વડાપ્રધાન મો�ોદીની ઘો�ોષણા બાદ, યુનિયન ઓ��ફ ઉપયો�ોગ કરીને TCIM દસ્્તતાવેજીકરણને પ્રમાણિત
કો�ોમો�ોરો�ોસના પ્રમુખ અને AUના અધ્યક્ષ અઝાલી કરવાની નીતિઓ��.
અસો�ોમાનીએ� G20ના સંપૂર્્ણ સભ્ય તરીકે તેમની બેઠક  ડે ટા સંગ્રહ માટે TCIM સંદર્્ભ ક્લિનિકલ કે ન્્દ્રરોના
ગ્રહણ કરી. વૈશ્વિક નેટવર્્કની સ્થાપના.
 આ� આ�ફ્રિકન યુનિયન માટે ગૌ�ૌરવ અને વિજયની ક્ષણ  ડિજિટલ આ�રો�ોગ્્ય અને જૈવવિવિધતા:
તરીકે ચિહ્નિત થયેલ છે , કારણ કે તેણે વિશ્વની સૌ�ૌથી  TCIM સંસાધનો�ો માટે AI સહિતની ડિજિટલ હે લ્થ
પ્રભાવશાળી અર્્થવ્યવસ્થાઓ��માં તેનું સ્થાન સુરક્ષિત ટે ક્્નનોલો�ોજીની પ્રગતિ.
કર્્યુું છે .  જૈવવિવિધતા, સ્વદેશી જ્ઞાન અને સ્વદેશી લો�ોકો�ોના
અધિકારો�ોનું રક્ષણ.
ગુજરાત ઘો�ોષણા  WHO ટ્રેડિશનલ મેડિસિન ગ્લોબલ સમિટ 2023
વિગતો�ો:
 પ્રથમ WHO ટ્રે ડિશનલ મેડિસિન ગ્લોબલ સમિટ  WHO દ્વારા આ�યો�ોજિત અને આ�યુષ મંત્રાલય દ્વારા
2023ના પરિણામ રૂપે બહાર પાડવામાં આ�વેલ સહ યજમાન.
“ગુજરાત ઘો�ોષણા”, વિશ્વભરમાં આ�રો�ોગ્્ય અને
સુખાકારીની સુધારણા માટે પરં પરાગત દવાઓ��ની ભારત-મધ્ય પૂર્્વ-યુરો�ોપ આ�ર્્થથિક કો�ોરિડો�ોર (India-
સંભવિતતાનો�ો ઉપયો�ોગ કરવાની વૈશ્વિક પ્રતિબદ્ધતા Middle East-Europe Economic corridor-
પર ભાર મૂકે છે . IMEC)
મુખ્ય પરિણામો�ો અને તેનું વર્્ણન
 વૈશ્વિક પ્રતિબદ્ધતાઓ��ની પુનઃપુષ્ટિ:  તાજેતરમાં, ભારતના વડાપ્રધાને ભારત-મધ્ય પૂર્્વ-
 સ્વદેશી જ્ઞાન, જૈવવિવિધતા અને પરં પરાગત દવા યુરો�ોપ મેગા આ�ર્્થથિક કો�ોરિડો�ોર શરૂ કરવાની જાહે રાત
પ્રત્યે પ્રતિબદ્ધતા. કરી હતી.
 સર્્વગ્રાહી સ્વાસ્થ્ય અભિગમો�ો માટે સખત વૈજ્ઞાનિક ભારત-મધ્ય પૂર્્વ-યુરો�ોપ આ�ર્્થથિ ક કો�ોરિડો�ોર વિશે
પદ્ધતિઓ�� પર ભાર.  આ� પ્્રરોજેક્ટમાં ભારત, UAE, સાઉદી અરે બિયા,
 ભારતની ભૂમિકા: યુરો�ોપિયન યુનિયન, ફ્રાન્સ, ઇટાલી, જર્્મની અને
 WHO ગ્લોબલ ટ્રે ડિશનલ મેડિસિન સેન્ટરના યુએ�સનો�ો સમાવેશ થાય છે .
યજમાન તરીકે ભારતનું મહત્વ.  આ� પ્્રરોજેક્ટનો�ો ઉદ્દેશ ઊર્જા ઉત્પાદનો�ો સહિત
 સભ્ય દેશો�ો અને હિતધારકો�ો માટે WHOના સંકળાયેલા દેશો�ો વચ્ચે વધુ વેપારને સક્ષમ કરવાનો�ો
સમર્્થનને વધારવામાં ભારતની ભૂમિકા. રહે શે.
71
 IMECમાં ભારતને ગલ્ફ પ્રદેશ સાથે જોડતો�ો ઈસ્ટર્્ન  આ� ઉપરાંત, આ� જોડાણનું કાર્્ય બાયો�ોફ્યૂલ ઈંધણના
કો�ોરિડો�ોર અને ગલ્ફ પ્રદેશને યુરો�ોપ સાથે જોડતો�ો ઉત્તર ઉપયો�ોગને પ્્રરોત્સાહન આ�પવાનું, ટે ક્્નનોલો�ોજીનો�ો લાભ
કો�ોરિડો�ોરનો�ો સમાવેશ થાય છે . લઈને તેને વધુ વિકસિત કરવાનું, બાયો�ોફ્યૂલ ઈંધણને
 તેમાં રે લવે અને શિપ-રે લ ટ્રાન્ઝિટ નેટવર્્ક અને રો�ોડ
લગતા ધો�ોરણો�ો અને પ્રમાણપત્્રરો નક્કી કરવા વગેરે
ટ્રાન્સપો�ોર્્ટ રૂટનો�ો સમાવેશ થશે.
પણ છે . જેથી સમગ્ર વિશ્વમાં બાયો�ોફ્યુઅલના ઉપયો�ોગ
 કો�ોરિડો�ોરમાં રે લ લિંક તેમજ વીજળી કે બલ, હાઇડ્્રરોજન
અંગે નવી જાગૃતિ લાવી શકાય.
પાઇપલાઇન અને હાઇ-સ્પીડ ડે ટા કે બલનો�ો સમાવેશ
થશે.  આ� એ�લાયન્સ દેશો�ો માટે બાયો�ોફ્યુઅલ અંગેના તેમના
 આ�વનારા સમયમાં તે ભારત, પશ્ચિમ એ�શિયા અને અનુભવો�ો શેર કરવા માટે નું પ્લેટફો�ોર્્મ પણ બનશે અને
યુરો�ોપ વચ્ચે આ�ર્્થથિક એ�કીકરણનું મુખ્ય માધ્યમ બની તેને અપનાવવા માટે વૈશ્વિક સહયો�ોગમાં પણ વધારો�ો
રહે શે. કરશે.
 રે લવે અને શિપિં ગ કો�ોરિડો�ોર પાર્્ટનરશિપ ફો�ોર ગ્લોબલ
ઇન્ફ્રાસ્ટ્રક્ચર ઇન્્વવેસ્ટમેન્ટ (PGII)નો�ો એ�ક ભાગ છે . નેવલ એ�ક્સરસાઇઝ વરુણ
 મહત્વ:
 તે ઊર્જાના વધતા પ્રવાહ અને ડિજિટલ સંચાર
 તાજેતરમાં, અરબી સમુદ્રમાં ભારતીય અને ફ્રેન્્ચ
દ્વારા સામેલ દેશો�ોમાં સમૃદ્ધિ વધારશે.
નૌ�ૌકાદળ વચ્ચે વરુણ નૌ�ૌકા કવાયતનો�ો બીજો તબક્્કકો
 આ� પ્્રરોજેક્ટ નિમ્ન અને મધ્યમ આ�વક ધરાવતા
દેશો�ોમાં વિકાસ માટે જરૂરી ઈન્ફ્રાસ્ટ્રક્ચરના હાથ ધરવામાં આ�વ્્યયો હતો�ો.
અભાવને પહોંચી વળવામાં મદદ કરશે. વરુણ નેવલ એ�ક્સરસાઇઝ વિશે
 તે ભારત અને ફ્રાન્સ વચ્ચે 1993માં શરૂ થયેલ દ્વિપક્ષીય
ગ્લોબલ બાયો�ોફ્યુઅલ એ�લાયન્સ નૌ�ૌકા કવાયત છે .
 આ� કવાયતમાં બંને તરફથી ગાઈડે ડ મિસાઈલ ફ્રિગેટ્્સ,
 તાજેતરમાં પીએ�મ નરે ન્દદ્ર મો�ોદીએ� યુએ�સ પ્રમુખ જો ટે ન્કર, મેરીટાઇમ પેટ્્રરોલ એ�રક્રાફ્ટ અને અભિન્ન
બાઈડે ન, બ્રાઝિલના રાષ્ટ્રપતિ લુઇઝ ઇનાસિયો�ો,
હે લિકો�ોપ્ટરની ભાગીદારી જોવા મળી હતી.
આ�ર્જેન્ટિનાના રાષ્ટ્રપતિ આ�લ્્બર્્ટટો ફર્્નનાન્ડીઝ અને
 બંને નૌ�ૌકાદળના એ�કમો�ોએ� તેમની યુદ્ધ લડવાની
ઇટાલીના વડા પ્રધાન મેલો�ોનીની હાજરીમાં ‘ગ્લોબલ
કૌ�ૌશલ્્યયોને વધારવા અને તેને વધુ સારી બનાવવા,
બાયો�ોફ્યુઅલ એ�લાયન્સ’ની શરૂઆ�ત કરી હતી.
 ગ્લોબલ બાયો�ોફ્યુઅલ એ�લાયન્સની રચનાનો�ો ઉદ્દેશ આં�ંતર કાર્્યક્ષમતા સુધારવા અને પ્રદેશમાં શાંતિ, સુરક્ષા
ટકાઉ બાયો�ોફ્યુઅલનો�ો ઉપયો�ોગ વધારવાનો�ો છે . આ� અને સ્થિરતાને પ્્રરોત્સાહન આ�પવાની તેમની ક્ષમતા
ઉપરાંત, તેનો�ો ઉદ્દેશ બાયો�ોફ્યુઅલ બજારને મજબૂત દર્્શશાવવાનો�ો પ્રયાસ કર્્યયો.
કરવાનો�ો, વૈશ્વિક બાયો�ોફ્યુઅલ વ્યવસાયને સરળ  આ� કવાયત સમુદ્રમાં સારી વ્યવસ્થા માટે પરસ્પર
બનાવવા અને તકનીકી સહાય પૂરી પાડવા પર ધ્યાન સહકારને પ્્રરોત્સાહન આ�પવા માટે બંને નૌ�ૌકાદળ
કે ન્દ્રિત કરવાનો�ો છે . વચ્ચેના ઓ��પરે શનલ સ્્તરની ક્રિયાપ્રતિક્રિયાને પણ
ગ્લોબલ બાયો�ોફ્યુઅલ એ�લાયન્સનો�ો ઉદ્દેશ્્ય
સરળ બનાવે છે , જે વૈશ્વિક મેરીટાઇમ કો�ોમન્સની
 ગ્લોબલ બાયો�ોફ્યુઅલ એ�લાયન્સની સ્થાપનામાં
સલામતી, સલામતી અને સ્વતંત્રતા સુનિશ્ચિત કરવા
ભારત, બ્રાઝિલ અને અમેરિકાનું યો�ોગદાન સૌ�ૌથી
મહત્વપૂર્્ણ છે . માટે ની સહિયારી પ્રતિબદ્ધતાને રે ખાંકિત કરે છે .
 હાલમાં, વિશ્વના સૌ�ૌથી લો�ોકપ્રિય બાયો�ોફ્યુઅલ
‘ઇથેનો�ોલ’માં આ� 3 દેશો�ોનું યો�ોગદાન લગભગ 85 ટકા છે . એ�શિયન કો�ોસ્ટ ગાર્્ડ એ�જન્સીઓ��ના વડાઓ��ની
 આ� જોડાણનો�ો પ્રારં ભિક મુખ્ય ઉદ્દે શ્્ય સમગ્ર વિશ્વમાં મિટિં ગ (HACGAM)
પેટ્્રરોલ સાથે 20 ટકા ઇથેનો�ોલના મિશ્રણને પ્્રરોત્સાહન
આ�પવાનો�ો છે . તેનો�ો ફાયદો�ો પ્રદૂષણના સ્્તરને  ઈન્ડિયન કો�ોસ્ટ ગાર્્ડ (ICG) એ� તાજેતરમાં ઈસ્્તતાાંબુલમાં
ઘટાડવાની સાથે સાથે ફ્યૂલની વધતી કિં મતને એ�શિયન કો�ોસ્ટ ગાર્્ડ એ�જન્સીઓ��ની 19મી હે ડ્્સ
નિયંત્રિત કરવાનો�ો છે .
મીટિં ગ (HACGAM)માં ભાગ લીધો�ો હતો�ો.
72
એ�શિયન કો�ોસ્ટ ગાર્્ડ એ�જન્સીઓ��ના વડાઓ��ની મિટિં ગ

(HACGAM) વિશે
સમુદ્ર પ્રહારી
 HACGAM એ�ક વાર્્ષષિક ઇવેન્ટ છે જે તેના સભ્ય
તાજેતરમાં ભારતીય તટ રક્ષક જહાજ (ICGS) સમુદ્ર
રાષ્ટ્રોમાંથી એ�ક દ્વારા રો�ોટે શનલ ધો�ોરણે યો�ોજવામાં
પ્રહારી હાલમાં આ�સિયાન દેશો�ોને આ�વરી લેતા વિદેશી
મિશન પર તૈનાત કરવામાં આ�વ્્યુું છે .
 પ્રાદેશિક કો�ોસ્ટગાર્્ડ વચ્ચે સહકારને પ્્રરોત્સાહન આ�પવા
સમુદ્ર પ્રહારી વિશે
માટે જાપાન દ્વારા તેની શરૂઆ�ત કરવામાં આ�વી હતી.
 તે ભારતીય તટ રક્ષક જહાજ (ICGS) છે જે ખાસ કરીને
 ફો�ોરમમાં 23 સભ્ય કો�ોસ્ટ ગાર્્ડ એ�જન્સીઓ�� અને બે
પ્રદૂષણ નિયંત્રણ માટે રચાયેલ છે .
સહયો�ોગી સભ્્યયો -એ�શિયામાં જહાજો સામે ચાંચિયાગીરી
 તે દક્ષિણપૂર્્વ એ�શિયામાં તેના પ્રકારનું પ્રથમ પ્રદૂષણ
અને સશસ્ત્ર લૂંટનો�ો સામનો�ો કરવા પર પ્રાદેશિક
નિયંત્રણ જહાજ છે .
સહકાર કરાર (ReCAAP) અને યુનાઈટે ડ નેશન્સ
આ�સિયાન વિશે
ઑ��ફિસ ઑ��ન ડ્રગ્્સ એ�ન્ડ ક્રાઈમ (UNODC) છે .
 દક્ષિણપૂર્્વ એ�શિયાઈ રાષ્ટ્રોનું સંગઠન (ASEAN) એ�
 નવેમ્બર 1999માં ભારતીય કો�ોસ્ટ ગાર્્ડ દ્વારા પાઈરે ટેડ
એ�ક પ્રાદેશિક જૂથ છે જેની સ્થાપના 1967માં બેેંગકો�ોક
જહાજ એ�મવી એ�લો�ોન્ડ્રા રે ઈન્બોને પકડ્યા પછી તેને ઘો�ોષણા પર હસ્્તતાક્ષર સાથે કરવામાં આ�વી હતી.
લો�ોન્્ચ કરવામાં આ�વ્્યુું હતું.  સ્થાપક સભ્્યયો: ઇન્્ડડોનેશિયા, મલેશિયા, ફિલિપાઇન્સ,
સિંગાપો�ોર અને થાઇલેન્ડ.
વ્યૂહાત્મક ભાગીદારી પરિષદ (SPC)  હાલમાં, આ�સિયાનમાં 10 સભ્ય દેશો�ોનો�ો સમાવેશ થાય
છે , જેમ કે ઇન્્ડડોનેશિયા, મલેશિયા, ફિલિપાઇન્સ,
 વડા પ્રધાન નરે ન્દદ્ર મો�ોદી અને સાઉદી અરે બિયાના સિંગાપો�ોર, થાઇલેન્ડ, બ્રુનેઇ, લાઓ��સ, મ્યાનમાર,
ક્રાઉન પ્રિન્સ મો�ોહમ્મદ બિન સલમાન (MBS) એ� કં બો�ોડિયા અને વિયેતનામ.
તાજેતરમાં ભારત-સાઉદી અરે બિયા વ્યૂહાત્મક  તે આં�ંતર-સરકારી સહકારને પ્્રરોત્સાહન આ�પે છે અને
ભાગીદારી પરિષદ (SPC)ની પ્રથમ બેઠકની અધ્યક્ષતા તેના સભ્્યયો અને એ�શિયાના અન્ય દેશો�ો વચ્ચે આ�ર્્થથિક,
કરી હતી. રાજકીય, સુરક્ષા, લશ્્કરી, શૈક્ષણિક અને સામાજિક
 2019માં સ્થપાયેલી આ� કાઉન્સિલનો�ો ઉદ્દે શ્્ય બંને દેશો�ો સાંસ્કૃતિક એ�કીકરણની સુવિધા આ�પે છે .
વચ્ચેના સંબંધો�ોને વધારવાનો�ો છે અને તેના બે મુખ્ય  સચિવાલય: ASEAN સચિવાલય જકાર્્તતા,
સ્્તતંભો�ો છે : રાજકીય, સુરક્ષા, સામાજિક અને સાંસ્કૃતિક ઇન્્ડડોનેશિયામાં સ્થિત છે .
સહકાર માટે ની સમિતિ અને અર્્થતંત્ર અને રો�ોકાણો�ોની
સમિતિ. વર્લલ્ડ સ્પાઈસ કોંગ્રેસ (WSC)
 આ� સમિતિઓ��માં સમિટ-સ્્તરની બેઠકો�ો, મંત્રી-સ્્તરની
ચર્્ચચાઓ��, વરિષ્ઠ અધિકારીઓ��ની બેઠકો�ો અને સંયુક્ત  તાજેતરમાં, નવી મુંબઈમાં વાશી ખાતે વર્લલ્ડ સ્પાઈસ
કાર્્યકારી જૂથો�ો સહિત ચાર સ્્તરના જોડાણ હો�ોય છે . કોંગ્રેસ (WSC)ની 14મી આ�વૃત્તિ શરૂ થઈ છે .
 તેમની તાજેતરની મીટિં ગ દરમિયાન, ભારત અને વર્લલ્ડ સ્પાઈસ કોંગ્રેસ (WSC) વિશે
સાઉદી અરે બિયાએ� $50-બિલિયનના વેસ્ટ કો�ોસ્ટ  તે 1990માં મસાલાના આ�યાતકારો�ો અને નિકાસકારો�ો
રિફાઇનરી પ્્રરોજેક્ટને ઝડપી બનાવવા સંમત થયા હતા વચ્ચે ચર્્ચચા અને ક્રિયાપ્રતિક્રિયા માટે ના મંચ તરીકે
અને સઘન સહયો�ોગ માટે ઊર્જા, સંરક્ષણ, સેમિકન્ડક્ટર આ�યો�ોજન અને કલ્પના કરવામાં આ�વી હતી.
અને અવકાશ જેવા ક્ષેત્્રરોની ઓ��ળખ કરી હતી.  તે વૈશ્વિક મસાલા ઉદ્્યયોગનું એ�ક જૂથ છે જે તેની ત્રણ
 વેસ્ટ કો�ોસ્ટ રિફાઈનરી પ્્રરોજેક્ટનો�ો હે તુ મહારાષ્ટ્રના દાયકા લાંબી ઉપસ્થિતિમાં ક્ષેત્રની ચિં તાઓ�� અને
રત્નાગીરીમાં એ�શિયાની સૌ�ૌથી મો�ોટી રિફાઈનરી વિચારણાઓ�� માટે સૌ�ૌથી યો�ોગ્્ય પ્લેટફો�ોર્્મ બની ગયું છે .
 તેની શરૂઆ�તથી, તે મસાલા બો�ોર્્ડ, વાણિજ્ય અને
સ્થાપવાનો�ો છે . તે ARAMCO (સાઉદી), ADNOC
ઉદ્્યયોગ મંત્રાલય, ભારત સરકારના નેતૃત્વ હે ઠળ
(UAE) અને ભારતીય કં પનીઓ�� વચ્ચેનો�ો ત્રિપક્ષીય
આ�યો�ોજન કરવામાં આ�વ્્યુું છે .
પ્્રરોજેક્ટ છે .
73
 WSC 2023ની થીમ VISION 2030: SPICES છે , જે

UNCITRAL દક્ષિણ એ�શિયા કો�ોન્ફરન્સ
ટકાઉપણું, ઉત્પાદકતા, નવીનતા, સહયો�ોગ, શ્રેષ્ઠતા
અને સલામતી માટે વપરાય છે .
 ભારતે તાજેતરમાં 14 થી 16 સપ્ટે મ્બર દરમિયાન
ભારતના મસાલા બો�ોર્્ડ વિશે
આ�યો�ોજિત યુનાઈટે ડ નેશન્સ કમિશન ઓ��ન
 તેની રચના 26મી ફે બ્રુઆ�રી, 1987ના રો�ોજ મસાલા ઈન્ટરનેશનલ ટ્રે ડ લો�ો (UNCITRAL) સાઉથ એ�શિયા
બો�ોર્્ડ એ�ક્ટ 1986 હે ઠળ અગાઉના એ�લચી બો�ોર્્ડ કો�ોન્ફરન્સનું આ�યો�ોજન કર્્યુું હતું.
(1968) અને સ્પાઈસિસ એ�ક્સપો�ોર્્ટ
પ્રમો�ોશન  આ� મહત્વપૂર્્ણ ઈવેન્ટનું આ�યો�ોજન ભારતના વિદેશ
કાઉન્સિલ (1960)ના વિલીનીકરણ સાથે કરવામાં મંત્રાલય, UNCITRAL અને સંસ્થાની રાષ્ટ્રીય સંકલન
આ�વી હતી. સમિતિ દ્વારા સંયુક્ત રીતે કરવામાં આ�વ્્યુું હતું.
 તે વાણિજ્ય અને ઉદ્્યયોગ મંત્રાલય હે ઠળ કાર્્યરત છે .  આ� કો�ોન્ફરન્સમાં વિદેશ રાજ્ય મંત્રી રાજકુમાર રં જન
 તે 52 સુનિશ્ચિત મસાલાના નિકાસ પ્્રરોત્સાહન અને સિંહ, ભારતના મુખ્ય ન્યાયાધીશ ડીવાય ચંદ્રચુડ અને
એ�લચી (નાની અને મો�ોટી)ના વિકાસ માટે જવાબદાર છે . એ�ટર્ની જનરલ આ�ર વેેંકટરામણી સહિત નોંધપાત્ર
 બો�ોર્્ડ ભારતીય નિકાસકારો�ો અને વિદેશમાં આ�યાતકારો�ો મહાનુભાવો�ોની હાજરી જોવા મળી હતી.
 આ� ત્રણ દિવસીય પરિષદ 2016માં નવી દિલ્હીમાં
વચ્ચેની કડી છે .
યો�ોજાયેલી એ�ક મહત્વપૂર્્ણ ઘટનાને ચાલુ રાખવાનું
ચિહ્નિત કરે છે , જેણે UNCITRALના અસ્્તતિત્વના 50
ASEAN સમિટ
વર્્ષની ઉજવણી કરી હતી.
 કો�ોન્ફરન્સનો�ો પ્રાથમિક ધ્યેય ભારત અને UNCITRAL
 વડા પ્રધાને ઇન્્ડડોનેશિયાના જકાર્્તતામાં 20મી ASEAN- વચ્ચે ગાઢ સંબંધો�ોને પ્્રરોત્સાહન આ�પવાનો�ો હતો�ો જ્યારે
ભારત સમિટમાં તેમના સંબો�ોધનમાં ભાર મૂક્્યયો હતો�ો. UNCITRAL, ન્યાયતંત્ર, અમલદારશાહી, શિક્ષણવિદો�ો
 ASEAN (એ�સો�ોસિએ�શન ઑ��ફ સાઉથઇસ્ટ એ�શિયન અને કાનૂની ભાઈચારો�ો વચ્ચે સક્રિય ક્રિયાપ્રતિક્રિયાને
નેશન્સ) ભારતની એ�ક્ટ ઇસ્ટ પો�ોલિસીમાં કે ન્દ્રીય પ્્રરોત્સાહિત કરવાનો�ો હતો�ો.
ભૂમિકા ભજવે છે .  UNCITRAL, “આં�ંતરરાષ્ટ્રીય વેપાર કાયદાને સમર્્પપિત
 8 ઓ��ગસ્ટ, 1967ના રો�ોજ સ્થપાયેલ આ�સિયાનમાં યુનાઇટે ડ નેશન્સ સિસ્ટમમાં મુખ્ય કાનૂની એ�ન્ટિટી”
શરૂઆ�તમાં પાંચ સભ્ય દેશો�ોનો�ો સમાવેશ થતો�ો હતો�ો: તરીકે વર્્ણવવામાં આ�વ્્યુું છે , જે અડધી સદીથી વધુ
ઈન્્ડડોનેશિયા, મલેશિયા, ફિલિપાઈન્સ, સિંગાપો�ોર અને સમયથી વિશ્વભરમાં આં�ંતરરાષ્ટ્રીય વ્યાપાર નિયમો�ોમાં
સુધારા અને સુમેળમાં નિમિત્ત બની રહ્્યુું છે .
થાઈલેન્ડ.
 વર્્ષષો બાદ તેમાં બ્રુનેઈ દારુસલામ, લાઓ�� પીડીઆ�ર,
ઓ��પરે શન સજાગ
કં બો�ોડિયા, મ્યાનમાર અને વિયેતનામનો�ો સમાવેશ
કરવા માટે વિસ્્તરણ થયું.
 તાજેતરમાં ભારતીય કો�ોસ્ટ ગાર્ડે પશ્ચિમ કિનારે
 આ�સિયાનના મુખ્ય સિદ્્ધાાંતો�ોમાં વિવિધ ક્ષેત્્રરોમાં ‘ઓ��પરે શન સજાગ’ એ�ક કો�ોસ્ટલ સિક્યુરિટી ડ્રીલ હાથ
પ્રાદેશિક સહયો�ોગ, પ્રાદેશિક શાંતિ અને સ્થિરતાને ધરી હતી.
પ્્રરોત્સાહન અને સંયુક્ત રાષ્ટ્ર ચાર્્ટરના સિદ્્ધાાંતો�ોનું ઓ��પરે શન સજાગ વિશે
પાલન સામેલ છે .  તે ભારતીય કો�ોસ્ટ ગાર્્ડ દ્વારા પશ્ચિમ કિનારે હાથ ધરવામાં
 ભારત આ�સિયાન પ્લસ સિક્સ જૂથનો�ો એ�ક ભાગ છે , આ�વતી દરિયાઇ સુરક્ષા કવાયત છે .
જેમાં ચીન, જાપાન, દક્ષિણ કો�ોરિયા, ન્યુઝીલેન્ડ અને  તેમાં ભારતીય કો�ોસ્ટલ સિક્યુરિટી કન્સ્્ટ્રક્શનના
ઓ��સ્ટ્રેલિયાનો�ો સમાવેશ થાય છે . તમામ હિતધારકો�ો સામેલ હતા.
 ભારત અને ASEAN એ� 2010માં મુક્ત વેપાર કરાર પર  કસ્ટમ્સ, મરીન પો�ોલીસ, બંદરો�ો અને ભારતીય નૌ�ૌકાદળ
હસ્્તતાક્ષર કર્્યયા હતા અને 2020 અને 2021ના સહિત કુલ 118 જહાજોએ� આ� કવાયતમાં ભાગ લીધો�ો
હતો�ો.
રો�ોગચાળાના વર્્ષષો સિવાય વેપારમાં વૃદ્ધિ જોવા મળી છે .
74
 આ� કવાયત દરિયાકાંઠાની સુરક્ષા વ્યવસ્થાને એ�શિયા પેસિફિક ફો�ોરમ (APF) વિશે

પુનઃપ્રમાણિત કરવાની સુવિધા આ�પે છે અને દરિયામાં  સ્થાપના: 1996.
માછીમારો�ોમાં જાગૃતિ લાવે છે .  APFની સ્થાપના એ�શિયા પેસિફિક પ્રદે શમાં
 કવાયત દરમિયાન, દરિયામાં તમામ ફિશિં ગ બો�ોટ, બાર્્જ સ્વતંત્ર NHRIsની સ્થાપનાને પ્્રરોત્સાહન આ�પવા
અને ક્રાફ્ટના દસ્્તતાવેજો અને ક્રૂ પાસની વ્યાપક અને શક્ય તેટલી અસરકારક રીતે માનવ
ચકાસણી અને તપાસ હાથ ધરવામાં આ�વી હતી. અધિકારો�ોને પ્્રરોત્સાહન આ�પવા અને રક્ષણ કરવા
 સુરક્ષા એ�જન્સીઓ��ને બાયો�ોમેટ્રિક કાર્્ડ રીડર પણ માટે તેમના કાર્્યમાં તેમને સમર્્થન આ�પવા માટે
આ�પવામાં આ�વ્યા છે .
 ઉદ્દેશ્્ય: એ�શિયા પેસિફિક ક્ષેત્રમાં સ્વતંત્ર NHRIsની
 ધો�ોઝની દેખરે ખ ઉપરાંત, દરિયાકાંઠાની સુરક્ષા નિર્્મમાણ
સ્થાપનાને પ્્રરોત્સાહન આ�પવું અને અમારા સભ્્યયોને
હે ઠળ દ્વીપ સુરક્ષા અને સામુદાયિક ક્રિયાપ્રતિક્રિયા
શક્ય તેટલું અસરકારક રીતે તેમનું કાર્્ય કરવા માટે
કાર્્યક્રમો�ોનું સંસ્થાકીયકરણ કરવામાં આ�વ્્યુું છે .
સમર્્થન આ�પવું.
એ�શિયા પેસિફિક ક્ષેત્રની રાષ્ટ્રીય માનવ અધિકાર સિમ્બેક્સ 23 (SIMBEX 23)

સંસ્થાઓ��ની પરિષદ
 તાજેતરમાં સિંગાપો�ોર ભારત મેરીટાઇમ દ્વિપક્ષીય
 રાષ્ટ્રપતિ દ્્રરૌપદી મુર્્મમુએ� તાજેતરમાં, નવી દિલ્હી ખાતે કવાયત (Singapore India Maritime Bilateral
એ�શિયા પેસિફિક ક્ષેત્રની રાષ્ટ્રીય માનવ અધિકાર Exercise -SIMBEX)ની 30મી આ�વૃત્તિમાં ભાગ લેવા
સંસ્થાઓ��ની કો�ોન્ફરન્સનું ઉદ્દઘાટન કર્્યુું હતું. માટે ભારતીય નૌ�ૌકાદળના જહાજો, એ�ક સબમરીન
પરિષદ વિશે અને લાંબા અંતરની મેરીટાઇમ પેટ્્રરોલ એ�રક્રાફ્ટ
 આ�યો�ોજિત: રાષ્ટ્રીય માનવ અધિકાર પંચ (NHRC), સિંગાપો�ોર પહોંચ્યા છે .
ભારત SIMBEX-2023 વિશે
 તારીખ: 20–21, સપ્ટે મ્બર, 2023.  હાર્્બર તબક્્કકો
 સ્થળ: વિજ્ઞાન ભવન, નવી દિલ્હી.  SIMBEXની 30મી આ�વૃત્તિ બે મુખ્ય તબક્કાઓ��માં
 બે દિવસીય સંમેલનમાં માનવ અધિકારની સાર્્વત્રિક વહેેંચાયેલી છે . હાર્્બર તબક્્કકો, 21થી 24 સપ્ટે મ્બર
ઘો�ોષણા 75મી વર્્ષગાંઠ અને રાષ્ટ્રીય માનવ અધિકાર 2023 દરમિયાન સુનિશ્ચિત થયેલ છે , જે સહભાગી
નૌ�ૌકા દળો�ો વચ્ચે વ્યાવસાયિક ક્રિયાપ્રતિક્રિયાઓ��
સંસ્થાઓ�� અને પેરિસ સિદ્્ધાાંતો�ોના 30 વર્્ષની પૂર્્ણતાની
અને સાંસ્કૃતિક આ�દાનપ્રદાન માટે એ�ક પ્લેટફો�ોર્્મ
ઉજવણી કરવામાં આ�વી હતી.
પૂરુું પાડે છે .
 પર્્યયાવરણ અને આ�બો�ોહવા પરિવર્્તન પર પેટા થીમ
 સમુદ્ર તબક્્કકો
પણ રાખવામાં આ�વી હતી.
 હાર્્બર તબક્કા પછી, સમુદ્ર તબક્્કકો કે ન્દદ્રમાં
 વધુમાં, રાષ્ટ્રીય માનવ અધિકાર આ�યો�ોગે ઉદ્્યયોગ અને
આ�વશે. આ� તબક્કામાં ભાગ લેનાર એ�કમો�ોની
માનવ અધિકારો�ો પર એ�ક સેમિનારનું આ�યો�ોજન કર્્યુું
કુશળતા અને ક્ષમતાઓ��ને ચકાસવા માટે રચાયેલ
હતું. જટિલ અને અદ્યતન નૌ�ૌકા કવાયતની શ્રેણી
 કાર્્યક્રમનો�ો ઉદ્દેશ એ� સુનિશ્ચિત કરવાનો�ો છે કે વ્યવસાયો�ો દર્્શશાવવામાં આ�વશે.
તેમની કામગીરીમાં માનવ અધિકારો�ો અને પર્્યયાવરણીય
સ્થિરતાને પ્રાથમિકતા આ�પે. I2U2 જૂથ
 તે એ�શિયા પેસિફિકની રાષ્ટ્રીય માનવ અધિકાર
સંસ્થાઓ�� (NHRIs)ની દ્વિવાર્્ષષિક પરિષદ છે .  I2U2 જૂથે તાજેતરમાં એ�ક નવા સંયુક્ત અવકાશ
 અગાઉ, 2002 અને 2014માં, એ�શિયા પેસિફિક સાહસની જાહે રાત કરી છે જેનો�ો હે તુ નીતિ નિર્્મમાતાઓ��,
ફો�ોરમની આ�વી AGM અને પરિષદ ભારતમાં યો�ોજાઈ સંસ્થાઓ�� અને સાહસિકો�ો માટે “અનન્ય અવકાશ-
હતી. આ�ધારિત સાધન” બનાવવાનો�ો છે .
75
I2U2 જૂથ વિશે

 તે ભારત, ઇઝરાયેલ, સંયુક્ત આ�રબ અમીરાત અને
ઇમર્્જિિં ગ માર્કેટ્્સ બો�ોન્ડ ઇન્ડે ક્સ
યુનાઇટે ડ સ્ટેટ્્સનું જૂથ છે .
 તાજેતરમાં જેપી મો�ોર્્ગન ચેઝ એ�ન્ડ કં પની (JP Morgan
 રચના:
Chase & Co)એ� જાહે રાત કરી છે કે તે જૂન 2024થી
 આ� જૂથ શરૂઆ�તમાં ઑ��ક્્ટટોબર 2021માં આ�
તેના ઉભરતા બજારો�ોના બો�ોન્ડ ઇન્ડે ક્સમાં ભારતીય
પ્રદેશમાં ઇન્ફ્રાસ્ટ્રક્ચર, પરિવહન અને દરિયાઇ
સરકારી બો�ોન્ડનો�ો સમાવેશ કરશે.
સુરક્ષાને લગતા મુદ્દાઓ��ને ઉકે લવા માટે
 ભારતના સ્થાનિક બો�ોન્ડને જેપી મો�ોર્્ગનના ગવર્્નમેન્ટ
બનાવવામાં આ�વ્્યુું હતું.
બો�ોન્ડ ઇન્ડે ક્સ-ઇમર્્જિિંગ માર્કેટ્્સ (GBI-EM)
 તેને મૂળરૂપે “આં�ંતરરાષ્ટ્રીય ફો�ોરમ ફો�ોર ઇકો�ોનો�ોમિક
ઇન્ડે ક્સમાં સામેલ કરવામાં આ�વશે.
કો�ોઓ��પરે શન” નામ આ�પવામાં આ�વ્્યુું હતું, તે
 GBI-EM ગ્લોબલ ડાઇવર્્સસિફાઇડ ઇન્ડે ક્સ (GBI-EM
સમયે તે “વેસ્ટ એ�શિયન ક્વાડ” તરીકે પણ
GD)માં તે 10 ટકાના મહત્તમ વજન સુધી પહોંચવાની
જાણીતું હતું.
અપેક્ષા છે .
 પ્રથમ વર્ચ્યુઅલ સમિટ:
 જુલાઇ 2022માં જૂથે તેમની પ્રથમ વર્ચ્યુઅલ સમિટ
ફાઇવ આ�ઇઝ એ�લાયન્સ
યો�ોજી હતી.
 તાજેતરમાં કે નેડામાં એ�ક અલગતાવાદી નેતાની

યુદ્ધ અભ્યાસ કવાયત હત્યામાં ભારત સરકારની સંડો�ોવણીના આ�રો�ોપો�ોને
લગતા ભારત-કે નેડાના તણાવે ફાઇવ આ�ઇઝ
 “યુદ્ધ અભ્યાસ”ની 19મી આ�વૃત્તિ તાજેતરમાં USA એ�લાયન્સની ભૂમિકા તરફ ધ્યાન દો�ોર્્યુું છે .
ખાતે ફો�ોર્્ટ વેનરાઈટ, અલાસ્કામાં યો�ોજાશે. ફાઇવ આ�ઇઝ એ�લાયન્સ વિશે
વ્યાયામ યુદ્ધ અભ્યાસ વિશે  ફાઇવ આ�ઇઝ એ�લાયન્સ:
 તે ભારતીય સેના અને યુનાઇટે ડ સ્ટેટ્્સ આ�ર્મી દ્વારા  ફાઇવ આ�ઇઝ એ�લાયન્સ પાંચ દેશો�ો વચ્ચે
સંયુક્ત રીતે કરવામાં આ�વતી વાર્્ષષિક કવાયત છે . ઇન્ટેલિજન્સ-શેરિગ
ં ભાગીદારીનો�ો સંદર્્ભ આ�પે છે :
 350 જવાનો�ોની બનેલી ભારતીય સેનાની ટુકડી આ� જેમાં યુનાઇટે ડ સ્ટેટ્્સ, યુનાઇટે ડ કિં ગડમ,
કવાયતમાં ભાગ લેશે. ઓ��સ્ટ્રેલિયા, કે નેડા અને ન્યુઝીલેન્ડનો�ો સમાવેશ
 ભારત તરફથી લીડ બટાલિયન MARATHA લાઇટ થાય છે .
ઇન્ફન્ટ્રી રે જિમેન્ટ સાથે જોડાયેલી છે .  આ� રાષ્ટ્રો ગુપ્તચર બાબતો�ો પર નજીકથી સહયો�ોગ
 બંને પક્્ષષો યુએ�ન પીસકીપીીંગ ઓ��પરે શન હાથ ધરવા કરે છે , તેમના ભાગીદાર રાષ્ટ્રીય હિતો�ોના રક્ષણ
માટે આં�ંતરકાર્્યક્ષમતા વધારવા માટે શ્રેણીબદ્ધ માટે માહિતીની વહેેંચણી કરે છે .
વ્યૂહાત્મક કવાયતનો�ો અભ્યાસ કરશે.  ગઠબંધનની ઉત્પત્તિ:
 તે સંયુક્ત રાષ્ટ્રના આ�દેશના પ્રકરણ-VII હે ઠળ  UK અને USએ� જર્્મન અને જાપાનીઝ કો�ોડને
‘Employment of an Integrated Battle Group સફળતાપૂર્્વક તો�ોડ્યા પછી ગુપ્ત માહિતી શેર
in Mountain/ Extreme Climatic Conditions’ કરવાનું નક્કી કર્્યુું ત્યારે આ� જોડાણ બીજા
થીમ ધરાવે છે . વિશ્વયુદ્ધમાં ઉદ્દભવ્્યુું હતું.
ભારત અને યુએ�સએ� વચ્ચેની અન્ય કવાયત  તે બ્રિટન-યુએ�સએ� (BRUSA) કરાર તરીકે શરૂ
 આ�ર્મી: વજ્ર પ્રહર થયું, પાછળથી UK-USA (UKUSA) કરારમાં
 નેવી: MALABAR (બહુપક્ષીય) વિકસ્્યુું, જેમાં કે નેડા 1949માં અને ન્યુઝીલેન્ડ
 એ�ર ફો�ોર્્સ: કો�ોપ ઈન્ડિયા, રે ડ ફ્્લલેગ (બહુપક્ષીય) અને ઓ��સ્ટ્રે લિયા 1956માં જોડાયા.
76
 સૈદ્્ધાાંતિક રીતે, તેની અંદર રહે લી પરમાણુ ઉર્જા તેને

નવી દિલ્હીમાં 13મી ઈન્્ડડો-પેસિફિક આ�ર્મી ચીફ
તેના લક્ષષ્યને નિશાનો�ો બનાવતા પહે લા તેને ઘણી
કો�ોન્ફરન્સ
વખત સુધી વિશ્વભરમાં ઉડવાની ક્ષમતા પ્રદાન કરે છે .
 13મી ઈન્્ડડો-પેસિફિક આ�ર્મી ચીફ કો�ોન્ફરન્સ (IPACC)

26-27 સપ્ટે મ્બર, 2023 દરમિયાન નવી દિલ્હીમાં પામ તેલ
માણેકશો�ો સેન્ટર ખાતે યો�ોજાઈ હતી.
 ભારતીય સેના અને યુએ�સ આ�ર્મી પેસિફિક દ્વારા સહ-  તાજેતરમાં ભારત સરકારે નેશનલ ઓ��ઇલ પામ
આ�યો�ોજિત આ� દ્વિવાર્્ષષિક કાર્્યક્રમમાં 30 ઈન્્ડડો-પેસિફિક મિશનના ભાગરૂપે 2030 સુધીમાં પામ તેલનું ઉત્પાદન
રાષ્ટ્રોના સૈન્ય વડાઓ��ને સુરક્ષા સહયો�ોગ, સામૂહિક ત્રણ ગણું કરવાનું લક્ષષ્ય રાખે છે .
વ્યૂહરચના અને પ્રાદેશિક મુદ્દાઓ�� પર વિચારણા કરવા  આ� પહે લ 2030 સુધીમાં સ્થાનિક ખાદ્ય તેલના
માટે ભેગા કરવામાં આ�વ્યા હતા. વપરાશમાં 24 મિલિયન ટનથી વધીને 30 મિલિયન
 IPACCનો�ો પ્રાથમિક ઉદ્દે શ્્ય હિં દ-પેસિફિક ક્ષેત્રમાં ભાગ ટન થવાના અનુમાનના પ્રતિભાવમાં છે .
લેનારા દેશો�ો વચ્ચે સુરક્ષા સહયો�ોગને પ્્રરોત્સાહન  આ� પ્રયાસો�ો છતાં, વધતા વપરાશને કારણે ખાદ્ય તેલ
આ�પવાનો�ો હતો�ો.
પર ભારતની આ�યાત નિર્્ભરતા ચાલુ રહે વાની ધારણા છે .
 સેનાના વડાઓ��એ� પ્રાદેશિક સુરક્ષા પડકારો�ોને પહોંચી
વળવા માટે સામૂહિક વ્યૂહરચનાઓ��ની ચર્્ચચા કરી અને
આ�ર્મેનિયા
ઘડ્યા.
 કો�ોન્ફરન્સનું એ�ક નિર્્ણણાયક ધ્યાન ભારત-પેસિફિક
ક્ષેત્રમાં કટો�ોકટી ઘટાડવામાં લશ્્કરી મુત્સદ્દીગીરીની  તાજેતરમાં આ�ર્મેનિયાની સંસદે ઇન્ટરનેશનલ
ભૂમિકા હતી. ક્રિમિનલ કો�ોર્્ટ (ICC)માં જોડાવાનો�ો મત આ�પ્્યયો હતું, આ�
 વધુમાં, ભારતીય વિક્રે તાઓ��એ� 30 દેશો�ોના રશિયા સાથેના તેના સંબંધો�ોને વણસ્યા બેડનું એ�ક
પ્રતિનિધિઓ��ને સ્થાનિક રીતે ઉત્પાદિત શસ્ત્રો અને પગલું છે .
સિસ્ટમો�ોની વિશાળ શ્રેણીનું પ્રદર્્શન કર્્યુું.  ICCએ� યુક્રેનની ઘટનાઓ�� સંબંધિત રશિયન પ્રમુખ
 પ્રદર્્શનમાં અદ્યતન ડ્્રરોન, આ�ર્્ટટિલરી બંદૂકો�ો, માનવરહિત વ્લાદિમીર પુતિન માટે ધરપકડ વો�ોરં ટ જારી કર્્યુું, જેના
ગ્રાઉન્ડ વાહનો�ો, સર્વેલન્સ સાધનો�ો અને આ�ર્્મર્્ડ કારણે મો�ોસ્્કકોએ� આ�ર્મેનિયાના ICC સભ્યપદને
કર્્મચારી જહાજો દર્્શશાવવામાં આ�વ્યા હતા, જે સંરક્ષણ અફ્રેન્ડલી ગણાવ્્યુું છે .
ઉત્પાદનમાં ભારતની પ્રગતિને પ્રકાશિત કરે છે .
 અઝરબૈજાન દ્વારા નાગો�ોર્્નનો-કારાબાખ પ્રદેશ પર
કબજો અને ત્યારબાદ આ� પ્રદેશમાંથી આ�ર્મેનિયન
બુરેવેસ્ટનિક મિસાઇલ
વંશના લો�ોકો�ોની હિજરત દ્વારા આ�ર્મેનિયન હિલચાલને
પ્્રરોત્સાહન આ�પવામાં આ�વ્્યુું હતું.
 રાષ્ટ્રપતિ વ્લાદિમીર વી. પુતિને તાજેતરમાં દાવો�ો કર્્યયો
હતો�ો કે રશિયાએ� બુરેવેસ્ટનિક મિસાઈલનું સફળ આ�ર્મેનિયા વિશે
પરીક્ષણ કર્્યુું છે .  આ�ર્મેનિયા એ� એ�શિયા અને યુરો�ોપ વચ્ચેના પર્્વતીય
બુરેવેસ્ટનિક મિસાઇલ વિશે કાકે શસ પ્રદેશમાં એ�ક લેન્ડલો�ોક દેશ છે .
 બુરેવેસ્ટનિક, જે “સ્ટ્રોમ પેટ્રેલ” તરીકે પણ ઓ��ળખાય  તેની રાજધાની યેરેવન છે .
છે , તે જમીનથી લોંચ કરાયેલ, ટં ુ કા અંતરની ક્રુઝ  ખ્રિસ્્તતી ધર્્મને તેના સત્તાવાર ધર્્મ તરીકે અપનાવનાર
મિસાઇલ છે જે માત્ર પરમાણુ શસ્ત્રો વહન કરવામાં આ�ર્મેનિયા પ્રથમ રાજ્ય હતું.
સક્ષમ નથી પણ પરમાણુ સંચાલિત પણ છે .  તે પ્રથમ વિશ્વયુદ્ધ દરમિયાન આ�ર્મેનિયન નરસંહારમાંથી
 બુરેવેસ્ટનિક એ� છ વ્યૂહાત્મક શસ્ત્રોમાંથી એ�ક છે જે પસાર થયું હતું.
રશિયન રાષ્ટ્રપતિએ� 2018ના ભાષણમાં રજૂ કર્્યયા હતા.  સ્વતંત્રતા અને સો�ોવિયેત શાસનના સમયગાળા પછી,
 નાટો�ો દ્વારા તેનું કો�ોડ-નામ ‘SSC-X-9 સ્કાયફો�ોલ’ છે .
તે 1991માં સ્વતંત્ર બન્્યુું.
77
 તેમાં કમાન્ડ પો�ોસ્ટ એ�ક્સરસાઇઝ (CPX), ફિલ્ડ ટ્રેનિંગ

UN Bonn સમિટ એ�ક્સરસાઇઝ (FTX) અને વેલિડે શન
એ�ક્સરસાઇઝનો�ો સમાવેશ થાય છે .
 તાજેતરમાં બો�ોનમાં યુએ�ન કો�ોન્ફરન્સમાં પ્રતિનિધિઓ��એ�
સહભાગી ટુકડીઓ��
રસાયણો�ો અને કચરા સાથે સંકળાયેલા પર્્યયાવરણીય
 52 બાંગ્્લલાદેશ પાયદળ બ્રિગેડના કમાન્ડર બ્રિગેડિયર
જોખમો�ોને ઘટાડવાના હે તુથી એ�ક નવું વૈશ્વિક માળખું
જનરલ મો�ોહમ્મદ મફિઝુલ ઇસ્્લલામ રાશેદની આ�ગેવાની
અપનાવ્્યુું છે .
હે ઠળની બાંગ્્લલાદેશ ટુકડીમાં 170 જવાનો�ોનો�ો સમાવેશ
 આ� ફ્રે મવર્્ક, જે ગ્લોબલ ફ્રે મવર્્ક ઓ��ન કે મિકલ્સ તરીકે
થાય છે .
ઓ��ળખાય છે , તેમાં 28 લક્્ષ્યયોનો�ો સમાવેશ થાય છે જે
 તેમાં 27 બાંગ્્લલાદેશ પાયદળ રે જિમેન્ટ મુખ્ય એ�કમ છે .
તેમના સમગ્ર જીવનકાળ દરમિયાન રસાયણો�ો અને
 ભારતીય ટુકડીમાં મુખ્યત્વે RAJPUT રે જિમેન્ટની
કચરાના જવાબદાર સંચાલનને વધારવા માટે
બટાલિયનના સૈનિકો�ોનો�ો સમાવેશ થાય છે અને તેનું
રચાયેલ છે .
 આ� સમિતમાં બો�ોન ઘો�ોષણા પણ અપનાવવામાં આ�વી નેતૃત્વ માઉન્ટે ન બ્રિગેડના કમાન્ડર બ્રિગેડિયર એ�સકે
હતી, જેનો�ો ઉદ્દે શ્્ય હાનિકારક રસાયણો�ોના સંપર્્કમાં આ�નંદ કરે છે .
આ�વતા અટકાવવા, જ્યારે યો�ોગ્્ય હો�ોય ત્યારે સૌ�ૌથી  આ�ર્્ટટિલરી, એ�ન્્જજિનિયરો�ો અને સહાયક શસ્ત્રો અને
ખતરનાકને દૂર કરવા અને જ્્યાાં જરૂરી હો�ોય ત્્યાાં આ�વા સેવાઓ�� સહિત વિવિધ એ�કમો�ો બંને બાજુથી ભાગ
રસાયણો�ોના સલામત વ્યવસ્થાપનને વધારવાનો�ો હતો�ો. લેશે.
 ઘો�ોષણા દેશો�ોને પરિપત્ર અર્્થતંત્્રરોમાં સંક્રમણને સમર્્થન
આ�પવા અને આ�રો�ોગ્્ય અને પર્્યયાવરણની સુરક્ષા, ઇન્્ડડોનેશિયાએ� દક્ષિણપૂર્્વ એ�શિયાની પ્રથમ હાઇ-
કચરો�ો ઘટાડવા અને રિસાયક્્લિિંગના પ્રયાસો�ોને સ્પીડ રે લ્્વવે ‘હૂશ’ શરૂ કરી
પ્્રરોત્સાહન આ�પવા માટે હાનિકારક રસાયણો�ોના
વિકલ્પ વિકસાવવા માટે પણ પ્્રરોત્સાહિત કરે છે .  ઈન્્ડડોનેશિયાના રાષ્ટ્રપતિ જોકો�ો વિડો�ોડો�ોએ� સો�ોમવારે
દક્ષિણપૂર્્વ એ�શિયાની પ્રથમ હાઈ-સ્પીડ રે લ્્વવેનું
SAMPRITI-XI સત્તાવાર રીતે ઉદ્દઘાટન કર્્યુું, જે દેશના ઈન્ફ્રાસ્ટ્રક્ચર
વિકાસ માટે એ�ક મહત્વપૂર્્ણ સીમાચિહ્નરૂપ છે .
 તાજેતરમાં ભારત અને બાંગ્્લલાદેશે મેઘાલયના  મહત્વાકાંક્ષી પ્્રરોજેક્ટ, “હૂશ” હાઇ-સ્પીડ રે લ્્વવે તરીકે
ઉમરો�ોઈમાં તેમની વાર્્ષષિક સંયુક્ત લશ્્કરી કવાયત, ઓ��ળખાય છે , તે ચાઇનાના બેલ્ટ એ�ન્ડ રો�ોડ
SAMPRITIની 11મી આ�વૃત્તિની શરૂઆ�ત કરી છે . ઇનિશિએ�ટિવનો�ો મુખ્ય ઘટક છે અને તે બે મહત્વપૂર્્ણ
 આ� કવાયત, જે બંને રાષ્ટ્રો વચ્ચે વૈકલ્પિક રીતે થાય ઇન્્ડડોનેશિયન શહે રો�ો “જકાર્્તતા અને બાંડં ુ ગ” વચ્ચે
છે , તે તેમની વચ્ચે મજબૂત દ્વિપક્ષીય સંરક્ષણ મુસાફરીના સમયમાં ઘટાડો�ો કરવા માટે તૈયાર છે .
સહયો�ોગને પ્રકાશિત કરે છે .  “હૂશ”, જે ઇન્્ડડોનેશિયન ભાષામાં ‘વક્તુ હે મત,
 SAMPRITI, 2009માં શરૂ કરવામાં આ�વી હતી, તેનો�ો ઓ��પેરાસી ઑ��પ્ટિમલ, સિસ્ટમ હે ન્ડલ’ માટે વપરાય છે ,
ઉદ્દે શ્્ય આં�ંતર-કાર્્યક્ષમતા વધારવા, વ્યૂહાત્મક જેનો�ો અનુવાદ ‘ટાઇમ સેવિં ગ, ઑ��પ્ટિમલ ઑ��પરે શન,
કુશળતાની વહેેંચણી કરવી અને ભારતીય અને રિલાયેબલ સિસ્ટમ’ થાય છે .
બાંગ્્લલાદેશી સેનાઓ�� વચ્ચે શ્રેષ્ઠ પ્રથાઓ��ને પ્્રરોત્સાહન  આ� નામ કાર્્યક્ષમતા અને વિશ્વસનીયતા માટે પ્્રરોજેક્ટની
આ�પવાનો�ો છે . પ્રતિબદ્ધતાને પ્રતિબિં બિત કરે છે .
SAMPRITI-XI વિશે
 SAMPRITI-XI 14 દિવસના સમયગાળા માટે ટે રિટો�ોરિયલ આ�ર્મી (TA)
સુનિશ્ચિત થયેલ છે અને તેમાં ભારત અને બાંગ્્લલાદેશ
બંનેના આ�શરે 350 કર્્મચારીઓ�� સામેલ છે .
 ટે રિટો�ોરિયલ આ�ર્મી (TA) એ� તાજેતરમાં ચાઇનીઝ
 આ� કવાયત UNના આ�દેશના પ્રકરણ-VII મુજબ પેટા-
ભાષામાં કુશળતા વધારવાના નિયમિત આ�ર્મીના
પરં પરાગત કામગીરી હાથ ધરતી વખતે સહકાર અને
પ્રયત્્નનોને સમર્્થન આ�પવા માટે મેન્ડરિન-પ્રશિક્ષિત
આં�ંતરસંચાલનક્ષમતા વધારવા પર ધ્યાન કે ન્દ્રિત કરે છે .
અધિકારીઓ��ની પ્રથમ બેચને સામેલ કરી છે .
78
 આ� કવાયતમાં રાષ્ટ્રીય આ�પત્તિ વ્યવસ્થાપન ઓ��થો�ોરિટી  CTBT એ� વૈશ્વિક સંધિ છે , જેને સંયુક્ત રાષ્ટ્ર દ્વારા
(NDMA), નેશનલ ડિઝાસ્ટર રિસ્્પપોન્સ ફો�ોર્્સ 1996માં અપનાવવામાં આ�વી હતી, જેનો�ો ઉદ્દે શ્્ય
(NDRF), નેશનલ ઇન્સ્ટિટ્યૂટ ફો�ોર ડિઝાસ્ટર લશ્્કરી અથવા શાંતિપૂર્્ણ હે તુઓ�� માટે તમામ પરમાણુ
મેનેજમેન્ટ (NIDM), ભારતીય સેના, ભારતીય વિસ્્ફફોટો�ોને પ્રતિબંધિત કરવાનો�ો છે .
નૌ�ૌકાદળ, ભારતીય વાયુસેના, કો�ોસ્ટ ગાર્્ડ, ભારતીય  જો કે , કે ટલાક દેશો�ો દ્વારા અધૂરી બહાલી પ્રક્રિયાને
મેટ્્રરોલો�ોજીકલ વિભાગ (IMD) અને અન્ય સંસ્થાઓ�� કારણે તે હજુ સુધી ફરજિયાત પણે અમલમાં આ�વી
સહિતની વિવિધ રાષ્ટ્રીય એ�જન્સીઓ��ની ભાગીદારી
નથી.
જોવા મળી હતી.
 1996માં સ્થપાયેલ CTBT, શીત યુદ્ધના અંત પછી
 ઈવેન્ટનો�ો લો�ોગો�ો: આ� વર્્ષની કવાયત માટે નો�ો લો�ોગો�ોમાં
ઘટે લા ભૌ�ૌગો�ોલિક રાજકીય તણાવનો�ો લાભ લઈને
તમામ સહભાગી એ�જન્સીઓ��ના ક્રેસ્ટ અને લો�ોગો�ો અને
તમામ રાષ્ટ્રોના ધ્વજને એ�ક જ એ�ન્ટિટીમાં સમાવીને વિસ્્ફફોટક પરમાણુ પરીક્ષણ પર સંપૂર્્ણ પ્રતિબંધ
એ�વું દર્્શશાવવામાં આ�વ્્યુું છે કે HADR તમામ એ�જન્સીઓ�� લાદવાની માંગ કરી હતી. તેને અપનાવવા છતાં,
દ્વારા સંયુક્ત અને સંકલિત કાર્્યવાહી પર ટકી રહે શે. કે ટલાક દેશો�ોએ� પરમાણુ પરીક્ષણો�ો કર્્યયા છે , જેમાં ભારત,
પાકિસ્્તતાન અને ઉત્તર કો�ોરિયાનો�ો સમાવેશ થાય છે .
પીરીયો�ોડિક લેબર ફો�ોર્્સ સર્વે (PLFS)
ઉર્જા ક્ષેત્રે સહકાર પર કરાર
 તાજેતરમાં નેશનલ સેમ્પલ સર્વે ઑ��ફિસ (NSSO) એ�
પીરિયડિક લેબર ફો�ોર્્સ સર્વે (PLFS) વાર્્ષષિક રિપો�ોર્્ટ  તાજેતરમાં ભારત અને સાઉદી અરે બિયાએ� ઉર્જા
2022-2023 બહાર પાડ્્યયો હતો�ો. ક્ષેત્રમાં સહકાર પર સમજૂતી કરાર (MoU) પર
મુખ્ય તારણો�ો હસ્્તતાક્ષર કર્્યયા છે .
મુખ્ય તારણો�ો  આ� કરાર રિન્યુએ�બલ એ�નર્જી, ઉર્જા કાર્્યક્ષમતા,
સૂચક 2017-18 2022-23 ટ્રેન્ડ હાઇડ્્રરોજન, વીજળી, ગ્રીડ ઇન્ટરકનેક્શન, પેટ્્રરોલિયમ,
કુદરતી ગેસ, વ્યૂહાત્મક પેટ્્રરોલિયમ અનામત અને ઉર્જા
LFPR કુલ 49.8 % 57.9 % વધારો�ો
સુરક્ષા સહિત સહયો�ોગના અનેક ક્ષેત્્રરોની રૂપરે ખા
ગ્રામીણ 50.7 % 60.8 % વધારો�ો આ�પે છે .
શહે રી 47.6 % 50.4 % વધારો�ો  બંને દેશો�ો રિન્યુએ�બલ એ�નર્જી, ઇલેક્ટ્રિસિટી,
પુરૂષ 75.8 % 78.5 % વધારો�ો હાઇડ્્રરોજન, સ્્ટટોરે જ અને ઓ��ઇલ એ�ન્ડ ગેસમાં
સ્ત્રી 23.3 % 37.0 % વધારો�ો દ્વિપક્ષીય રો�ોકાણો�ોને પ્્રરોત્સાહિત કરવાનું લક્ષષ્ય ધરાવે છે .
 MoU કાર્્બન કે પ્્ચર અને સ્્ટટોરે જ જેવી પરિપત્ર
WPR કુલ 46.8 % 56.0 % વધારો�ો
અર્્થવ્યવસ્થા તકનીકો�ો દ્વારા આ�બો�ોહવા પરિવર્્તનને
UR કુલ 6% 3.2 % ઘટાડો�ો દૂર કરવા પર ભાર મૂકે છે . તે ઉર્જા ક્ષેત્રમાં ડિજિટલ
સામયિક લેબર ફો�ોર્્સ સર્વે (PLFS) વિશે પરિવર્્તન, નવીનતા અને સાયબર સુરક્ષાને પણ
 શ્રમ બળના ડે ટાની ઉપલબ્ધતાના મહત્વને ધ્યાનમાં પ્્રરોત્સાહન આ�પે છે .
રાખીને, વધુ સમયાંતરે , રાષ્ટ્રીય આં�ંકડાકીય કચેરી
(NSO) એ� એ�પ્રિલ, 2017માં સમયાંતરે શ્રમ બળ
હે રાત (અફઘાનિસ્્તતાન)
સર્વેક્ષણ શરૂ કર્્યુું હતું.
વ્યાપક ન્યુક્લિયર ટે સ્ટ પ્રતિબંધ સંધિ (CTBT)  તાજેતરમાં અફઘાનિસ્્તતાનના હે રાત પ્્રાાંતમાં 6.3ની
તીવ્રતા સાથેનો�ો એ�ક શક્તિશાળી ભૂકંપ આ�વ્્યયો હતો�ો,
 રશિયાએ� તાજેતરમાં વ્યાપક પરમાણુ પરીક્ષણ પ્રતિબંધ જેના પરિણામે સમગ્ર ગામડાઓ�� સપાટ થઈ ગયા હતા
સંધિ (CTBT)ની તેની બહાલી પાછી ખેેંચવાની શક્યતા અને 1,000થી વધુ લો�ોકો�ોના મૃત્યુ થયા હતા.
સૂચવી છે , જો કે આ� પરમાણુ પરીક્ષણ ફરી શરૂ કરવા  તાલિબાન સરકારે તાકીદની મદદ માટે અપીલ કરી છે ,
માટે નહીીં પરં તુ યુનાઇટે ડ સ્ટેટ્્સ સાથે સંરેખિત થવા પરં તુ અફઘાનિસ્્તતાનની આ�ર્્થથિક કટો�ોકટીએ� રાહત
માટે કરવામાં આ�વ્્યુું છે . પ્રયાસો�ોમાં અવરો�ોધ ઉભો�ો કર્્યયો છે .
79
ટે રિટો�ોરિયલ આ�ર્મી (TA) વિશે  યો�ોમ કિપ્પુર અથવા 1973નું રમઝાન યુદ્ધ એ� ચો�ોથું
 ઇન્ડિયન ટે રિટો�ોરિયલ આ�ર્મી (TA) એ� નિયમિત આ�રબ-ઇઝરાયેલ યુદ્ધ હતું, જે એ�ક તરફ ઇઝરાયેલ
ભારતીય સેના બાદ સંરક્ષણની બીજી રે ખા છે ; તે કો�ોઈ અને બીજી તરફ ઇજિપ્ત અને સીરિયાની આ�ગેવાની
વ્યવસાય, ધંધો�ો અથવા રો�ોજગારનો�ો સ્ત્રોત નથી. હે ઠળ પેલેસ્ટિનિયન પ્રદેશ પરના વિવાદ પર આ�રબો�ો
 તે ફક્ત એ�વા લો�ોકો�ો માટે જ છે જેઓ�� પહે લાથી જ મુખ્ય વચ્ચે લડવામાં આ�વ્્યુું હતું.
નાગરિક વ્યવસાયમાં જોડાયેલા છે ; હકીકતમાં,  આ� યુદ્ધ બાદ 1978માં કે મ્પ ડે વિડ સમજૂતી કરવામાં
નાગરિક વ્યવસાયમાં લાભદાયક રો�ોજગાર અથવા સ્વ- આ�વી, જે આ�રબ દેશ દ્વારા ઇઝરાયેલને એ�ક રાજ્ય
રો�ોજગાર એ� TAમાં જોડાવા માટે ની પૂર્્વશરત છે . તરીકે માન્યતા આ�પવાનું પ્રથમ ઉદાહરણ હતું અને
ઇઝરાયેલે સિનાઇ દ્વીપકલ્પ ઇજિપ્તને પરત કર્્યયો.
ઑ��પરે શન આ�યર્્ન સ્્વવોર્્ડ્્સ  સંઘર્્ષ પર ભારતનું વલણ: ભારતે પરં પરાગત રીતે દ્વિ-
રાજ્ય ઉકે લ અને પેલેસ્ટિનિયન લો�ોકો�ોના સ્વ-નિર્્ણયના
 તાજેતરમાં ઈઝરાયેલ ડિફે ન્સ ફો�ોર્્સસિસ (IDF)એ� અધિકારને સમર્્થન આ�પ્્યુું છે .
પેલેસ્ટિનિયન ઈસ્્લલામિક આ�તંકવાદી સંગઠન ‘હમાસ’ ઈઝરાયેલ વિશે
 ઈઝરાયેલ દક્ષિણ પશ્ચિમ એ�શિયામાં સ્થિત દેશ છે , જે
વિરુદ્ધ ‘ઓ��પરે શન આ�યર્્ન સ્્વવોર્્ડ્્સ’ શરૂ કર્્યુું.
દક્ષિણપૂર્્વ ભૂમધ્ય સાગરના પૂર્વી છે ડે આ�વેલ છે .
 અગાઉ સશસ્ત્ર પેલેસ્ટાઇની જૂથ હમાસે યો�ોમ કિપ્પુર
 ઈઝરાયેલની ઉત્તરમાં લેબનાન, પૂર્્વમાં સિરિયા, જોર્્ડન
યુદ્ધના 50માં વર્ષે ઇઝરાયેલ પર ‘ઓ��પરે શન અલ-
અને દક્ષિણ-પશ્ચિમમાં ઈજિપ્ત આ�વેલ છે .
અક્સા સ્્ટટોર્્મ’ હે ઠળ હુમલો�ો કર્્યયો હતો�ો.
 રાજધાની: જેરુસલેમ.
 હમાસ એ� આ�તંકવાદી સંગઠન છે , જે ગાઝા પટ્ટીને
રાજકીય રીતે નિયંત્રિત કરે છે અને ઈઝરાયેલના
ચક્રવાત કવાયત
પેલેસ્ટિનિયન રાજ્યને માન્યતા આ�પતું નથી.
 હમાસ ‘ઓ��સ્લો શાંતિ સમજૂતી(1993)’નો�ો હિં સક
 ભારતીય નૌ�ૌકાદળ દ્વારા 09થી 11 ઓ��ક્્ટટોબર, 2023
વિરો�ોધ કરે છે , જે હે ઠળ પેલેસ્ટાઈન લિબરે શન
દરમિયાન વાર્્ષષિક સંયુક્ત HADR કવાયત, ચક્રવાતની
ઓ��ર્ગેનાઈઝે શન (PLO)ને ઇઝરાઇલના રાજ્ય તરીકે
2023ની આ�વૃત્તિનું આ�યો�ોજન કરવામાં આ�વ્્યુું હતું.
ઔ��પચારિક રીતે માન્યતા આ�પવામાં આ�વી હતી. ચક્રવાત કવાયત વિશે
 નોંધનીય છે કે , 1964માં સ્થપાયેલ PLO બિન-સદસ્ય  તે વાર્્ષષિક સંયુક્ત માનવતાવાદી સહાય અને આ�પત્તિ
રાજ્ય, પેલેસ્ટાઇન તરીકે UNમાં બેસે છે . રાહત HADR કવાયત (Assistance and Disaster
 બદલામાં ઇઝરાયેલ પેલેસ્ટિનિયનો�ોને ગાઝા અને Relief HADR Exercise -AJHE) છે .
પશ્ચિમ કાંઠે અમુક પ્રકારના મર્્યયાદિત સ્વ-શાસનની  તેની પ્રથમ આ�વૃત્તિ 2015માં આ�યો�ોજિત કરવામાં આ�વી
મંજૂરી આ�પી છે . હતી.
આ�રબ પેલેસ્ટિનિયન અને યહૂદીઓ�� વચ્ચેના સંઘર્્ષ  તેમાં ત્રણેય સેવાઓ��, અર્્ધલશ્્કરી દળો�ો, તેમજ અનેક
વિશે આ�પત્તિ પ્રતિભાવ સંસ્થાઓ��, NGO, શૈક્ષણિક
 સંઘર્્ષના મૂળ પ્રથમ વિશ્વ યુદ્ધ અને ઓ��ટ્્ટટોમન સંસ્થાઓ�� અને આં�ંતરરાષ્ટ્રીય સંસ્થાઓ��ની ભાગીદારી
સામ્રાજ્યના વિઘટનમાં આ�વેલા છે . સામેલ હો�ોય છે .
 1917માં બ્રિટન દ્વારા કરવામાં આ�વેલ “બાલ્્ફફોર  2023ની આ�વૃત્તિ રાષ્ટ્રીય સ્્તરે તમામ હિસ્સેદારો�ો
ઘો�ોષણા” પેલેસ્ટાઇનમાં યહૂદી લો�ોકો�ો માટે રાષ્ટ્રીય ઘરની વચ્ચેના પ્રયત્્નનોને વધુ સમન્્વયિત કર્્યયા, તેમજ હિં દ
સ્થાપનાને સમર્્થન આ�પે છે . મહાસાગર ક્ષેત્રના આ�ઠ દેશો�ોની સહભાગિતાને સાક્ષી
 1947માં UNએ� પેલેસ્ટાઈનને આ�રબો�ો અને યહૂદીઓ�� બની.
વચ્ચે વિભાજીત કરવા માટે મત આ�પ્્યયો હતો�ો.  આ� કવાયત ભારતીય સેના, ભારતીય નૌ�ૌકાદળ (IN)
 યહૂદી રહે વાસીઓ��એ� કરાર સ્વીકાર્્યયો અને 1948માં અને ભારતીય વાયુસેના (IAF) દ્વારા 2016થી વારાફરતી
ઇઝરાયેલની સ્વતંત્રતા જાહે ર કરી જ્યારે આ�રબો�ોએ� કરવામાં આ�વી રહી છે .
કરારને નકારી કાઢ્્યયો, જેથી અત્યાર સુધીમાં 4 યુદ્્ધધો  કવાયતની 2023 આ�વૃત્તિ ગો�ોવામાં ભારતીય નૌ�ૌકાદળ
થયા છે . દ્વારા યો�ોજવામાં આ�વી હતી.
80
 અફઘાનિસ્્તતાન ભૂકંપની સંભાવના ધરાવે છે કારણ કે  તાલીમ સત્્રરો: સહભાગીઓ�� સાયબર સુરક્ષાના
તે યુરેશિયન અને ભારતીય ટે ક્્ટટોનિક પ્લેટના વિવિધ આ�વશ્્યક ક્ષેત્્રરોમાં તાલીમ મેળવશે, જેમાં
જં ક્શનની નજીક આ�વેલું છે , જે તેને ધરતીકં પની રીતે ઘૂસણખો�ોરી શો�ોધ તકનીકો�ો, માલવેર માહિતી
સક્રિય ક્ષેત્ર બનાવે છે . શેરિગ ં , નબળાઈ સંભાળ, ઘૂંસપેેંઠ પરીક્ષણ,
 હે રાત એ� અફઘાનિસ્્તતાનના ચો�ોત્રીસ પ્્રાાંતો�ોમાંનું એ�ક નેટવર્્ક પ્્રરોટો�ોકો�ોલ, ડે ટા ફ્લો અને ડિજિટલ
છે , જે દેશના ઉત્તરપશ્ચિમ ભાગમાં સ્થિત છે . ફો�ોરે ન્સિક્સનો�ો સમાવેશ થાય છે .
 બડગીસ, ફરાહ અને ઘો�ોર પ્્રાાંતો�ો સાથે મળીને, તે
અફઘાનિસ્્તતાનના ઉત્તરપશ્ચિમ વિસ્્તતારને બનાવે છે . ઓ��પરે શન અજય
 તે પ્રાથમિક શહે ર છે અને તેની વહીવટી રાજધાની
હે રાત શહે ર છે .  તાજેતરમાં ભારતે સંઘર્્ષગ્રસ્્ત ઇઝરાયેલમાંથી તેના
નાગરિકો�ોને બહાર કાઢવા માટે “ઓ��પરે શન અજય”
ભારત NCX 2023 શરૂ કર્્યુું.
 ઓ��પરે શન કાવેરી બાદ આ� વર્્ષનું બીજું સ્થળાંતર
ઓ��પરે શન બન્્યુું, જેમાં અગાઉ સુદાનથી ભારતીય
 રાષ્ટ્રીય સાયબર સુરક્ષા કવાયતની બીજી આ�વૃત્તિ,
નાગરિકો�ોને પરત લાવ્યા હતા.
જેને ‘ભારત NCX 2023’ તરીકે ઓ��ળખવામાં આ�વે છે ,
 ઓ��પરે શન અજય શરૂ કરવાનો�ો નિર્્ણય આ� પ્રદેશમાં
તે હાઈબ્રિડ કવાયત તરીકે 9 ઓ��ક્્ટટોબરથી 12-
તાજેતરના સંઘર્્ષષોના જવાબમાં આ�વ્્યયો, જેમાં ઇઝરાયેલ
દિવસના સમયગાળા માટે શરૂ કરવામાં આ�વી.
પર હમાસના હુમલા અને ગાઝા પટ્ટી પર અનુગામી
 આ� નિર્્ણણાયક કાર્્યક્રમ રાષ્ટ્રીય સુરક્ષા પરિષદ
લશ્્કરી હડતાલનો�ો સમાવેશ થાય છે .
સચિવાલય (NSCS) દ્વારા હાથ ધરવામાં આ�વે છે .
ભૂતકાળમાં ભારત દ્વારા હાથ ધરવામાં આ�વેલા મિશન
 તેનો�ો હે તુ રાષ્ટ્રીય રક્ષા યુનિવર્્સસિટી (RRU) સાથે
સહયો�ોગ અને સરકારી એ�જન્સીઓ��, મહત્વપૂર્્ણ ઓ��પરે શનનું
વર્્ષ સ્થળાંતર માટે નું કારણ
ક્ષેત્રની સંસ્થાઓ�� અને જાહે ર અને ખાનગી બંને નામ
સંસ્થાઓ��ના વરિષ્ઠ સંચાલન અને તકનીકી ઓ��પરે શન
કર્્મચારીઓ��ને તાલીમ આ�પવાનો�ો છે . 2023 તુર્કી-સીરિયા ભૂકંપ
દો�ોસ્્ત
 આ� કવાયત સમકાલીન સાયબર ખતરાઓ��, ઘટના
સંભાળવા અને પ્રતિભાવ વ્યૂહરચનાઓ�� પર ધ્યાન રશિયા અને યુક્રેન
ઓ��પરે શન ગંગા 2022
કે ન્દ્રિત કરે છે . વચ્ચે તણાવ
મુખ્ય ઉદ્દેશો�ો કો�ોવિડ-19નો�ો દેશવ્યાપી
 ‘ભારત NCX 2023’ નીચેના ઉદ્દેશ્યોને સંબો�ોધવા
વંદે ભારત 2020
રો�ોગચાળો�ો
માંગે છે :
ઓ��પરે શન કો�ોવિડ-19નો�ો દેશવ્યાપી
 શ્રેષ્ઠ વ્યવસ્થાપન માટે ની તાલીમ: આ� કવાયતનો�ો 2020
સમુદ્ર સેતુ રો�ોગચાળો�ો
ઉદ્દેશ સમકાલીન સાયબર જોખમો�ો પર વિવિધ
ક્ષેત્્રરોના શ્રેષ્ઠ મેનેજમેન્ટ અને તકનીકી બ્રસેલ્સમાંથી
2016 આ�તંકવાદી હુમલા
કર્્મચારીઓ��ને તાલીમ આ�પવાનો�ો છે . સ્થળાંતર
 ઘટનાનું સંચાલન અને પ્રતિભાવ: તે સાયબર ઓ��પરે શન રહત 2015 યમનમાં સંઘર્્ષ
ઘટનાઓ��ને અસરકારક રીતે હે ન્ડલ કરવા અને
ઓ��પરે શન મૈત્રી 2015 નેપાળ ભૂકંપ
તેનો�ો પ્રતિસાદ આ�પવા માટે જરૂરી જ્ઞાન અને
કૌ�ૌશલ્્યયોને વધારવા પર ધ્યાન કે ન્દ્રિત કરે છે . ઓ��પરે શન સેફ
2011 લિબિયામાં સંઘર્્ષ
 એ�કીકૃત પ્લેટફો�ોર્્મ: કવાયત સરકારી એ�જન્સીઓ��, હો�ોમ કમિં ગ
જાહે ર સંસ્થાઓ�� અને ખાનગી ક્ષેત્રનું પ્રતિનિધિત્વ ઓ��પરે શન
કરતા 300થી વધુ સહભાગીઓ�� માટે એ�કીકૃત 2006 લેબનો�ોનમાં સંઘર્્ષ
સુકૂન
પ્લેટફો�ોર્્મ તરીકે કાર્્ય કરે છે . આ� સહભાગીઓ��
નિર્્ણણાયક માહિતી ઈન્ફ્રાસ્ટ્રક્ચરની સુરક્ષા માટે 1990 કુવૈત ઇરાક દ્વારા કુવૈત પર
1990
એ�ક સામાન્ય પ્રતિબદ્ધતા ધરાવે છે . એ�રલિફ્ટ આ�ક્રમણ
81
82
 સભ્ય રાષ્ટ્રો: ઓ��સ્ટ્રેલિયા, બાંગ્્લલાદેશ, કો�ોમો�ોરો�ોસ,

ભારત અને ચીન દ્વારા લદ્દાખમાં લશ્્કરી મંત્રણાના
ફ્રાન્સ, ભારત, ઈન્્ડડોનેશિયા, ઈરાન, કે ન્યા,
20મા રાઉન્ડનું આ�યો�ોજન
માડાગાસ્કર, મલેશિયા, માલદીવ્્સ, મો�ોરે શિયસ,
મો�ોઝામ્બિક, ઓ��માન, સેશેલ્સ, સિંગાપો�ોર, સો�ોમાલિયા,
 તાજેતરમાં ભારત અને ચીને તેમની 20મી કો�ોર્્પ્્સ
દક્ષિણ આ�ફ્રિકા, શ્રીલંકા, તાંઝાનિયા, થાઈલેન્ડ,
કમાન્ડર-સ્્તરની બેઠક લદ્દાખમાં ચુશુલ-મો�ોલ્્ડડો બો�ોર્્ડર
પર યો�ોજી હતી. સંયુક્ત આ�રબ અમીરાત, યમન
 બંને દેશો�ોએ� વાસ્્તવિક નિયંત્રણ રે ખા (LAC) પર સતત  સંવાદ ભાગીદારો�ો: ચીન, ઇજિપ્ત, સાઉદી અરે બિયા,
વિવાદમાં રહે લા મુદ્દાઓ��ને ઉકે લવા માટે રાજદ્વારી જર્્મની, ઇટાલી, જાપાન, દક્ષિણ કો�ોરિયા, રશિયા,
ચર્્ચચાઓ��ની શ્રેણી યો�ોજી હતી. તુર્કીએ�, યુનાઇટે ડ કિં ગડમ (UK), યુનાઇટે ડ સ્ટેટ્્સ
 કો�ોર્્પ્્સ કમાન્ડર સ્્તરે યો�ોજાયેલી આ� વાટાઘાટો�ોનો�ો ઉદ્દે શ્્ય ઑ��ફ અમેરિકા (USA)
વહે લા અને પરસ્પર સ્વીકાર્્ય ઠરાવને પ્્રરોત્સાહન  ફિશરીઝ સપો�ોર્્ટ યુનિટ (FSU): મત્સ્યોદ્્યયોગ
આ�પતા ખુલ્લા અને રચનાત્મક વાતાવરણને વ્યવસ્થાપન અને ગેરકાયદેસર, બિન-રિપો�ોર્ટેડ અને
પ્્રરોત્સાહન આ�પવાનો�ો હતો�ો. અનરે ગ્્યયુલેટેડ (IUU) માછીમારી જેવા મુદ્દાઓ�� પર
 જ્યારે આ� ચર્્ચચાઓ��માં સ્પષ્ટ સફળતા મળી ન હતી, સલાહ આ�પે છે અને નિર્્ણય લે છે .
તેઓ��એ� શાંતિપૂર્્ણ સંવાદ અને વાટાઘાટો�ો માટે બંને  હિં દ મહાસાગરનું મહત્વ: તે વિશ્વના અડધા કન્ટે નર
દેશો�ોની પ્રતિબદ્ધતા પર ભાર મૂક્્યયો હતો�ો.
જહાજો, વિશ્વના બલ્ક કાર્્ગગો ટ્રાફિકના એ�ક તૃતીયાંશ
 આ� તાજેતરની વાટાઘાટો�ોમાંથી એ�ક મુખ્ય ઉપાય બે
અને વિશ્વના તેલના બે તૃતીયાંશ શિપમેન્ટને વહન
રાષ્ટ્રો વચ્ચે નિખાલસ, ખુલ્લા અને રચનાત્મક સંવાદનું
કરતા મુખ્ય દરિયાઈ માર્્ગગો પર નિયંત્રણ ધરાવે છે , જે
મહત્વ છે .
આં�ંતરરાષ્ટ્રીય વેપાર અને પરિવહન માટે એ�ક
 ઐ�તિહાસિક તફાવતો�ો અને ભૌ�ૌગો�ોલિક રાજકીય સ્પર્્ધધા
હો�ોવા છતાં, પરસ્પર સ્વીકાર્્ય ઠરાવ શો�ોધવા માટે મહત્વપૂર્્ણ જીવનરે ખા છે .
રાજદ્વારી ચેનલ જાળવી રાખવી મહત્વપૂર્્ણ છે .
કે મ્બ્રિયન પેટ્્રરોલ કો�ોમ્પિટિશન 2023
ઈન્ડિયન ઓ��શન રિમ એ�સો�ોસિએ�શન (IORA)
 તાજેતરમાં ભારતીય સેનાએ� કે મ્બ્રિયન પેટ્્રરોલ
 તાજેતરમાં શ્રીલંકાએ� 23મી મંત્રી પરિષદની બેઠક કો�ોમ્પિટિશન 2023માં ગો�ોલ્ડ મેડલ જીત્્યયો હતો�ો, જે
દરમિયાન ઈન્ડિયન ઓ��શન રિમ એ�સો�ોસિએ�શન યુકેના વેલ્સ ખાતે યો�ોજાયેલી આં�ંતરરાષ્ટ્રીય લશ્્કરી
(IORA)માં અધ્યક્ષની ભૂમિકા નિભાવી. કવાયત છે .
 ઇન્ડિયન ઓ��શન રિમ એ�સો�ોસિએ�શન (સ્થાપના: પડકારરૂપ કો�ોર્્સ અને ટે ક્ટિકલ મિશન
1997; મુખ્યાલય: એ�બેન, મો�ોરિશિયસ), જે અગાઉ  આ� કવાયતમાં 60-કિલો�ોમીટરનો�ો ભયાવહ કો�ોર્્સ રજૂ
ઇન્ડિયન ઓ��શન રિમ ઇનિશિયેટિવ તરીકે જાણીતું
કરવામાં આ�વ્્યયો હતો�ો, જેમાં ટીમો�ોએ� 48 કલાકની અંદર
હતું તે એ�ક આં�ંતરરાષ્ટ્રીય આં�ંતર-સરકારી સંસ્થા છે
નેવિગેટ કરવાનું હતું.
જેમાં હિં દ મહાસાગરની સરહદે આ�વેલા 23 દેશો�ો (ભારત
 આ� સમગ્ર માગણીભરી મુસાફરી દરમિયાન,
સહિત) અને 11 સંવાદ ભાગીદારો�ોનો�ો સમાવેશ થાય છે .
સહભાગીઓ�� વેલ્સના કઠો�ોર પર્્વતીય પ્રદેશો�ો અને
 ગત પ્રમુખપદ: બાંગ્્લલાદેશે નવેમ્બર 2021થી નવેમ્બર
2023 સુધી અધ્યક્ષપદ સંભાળ્્યુું. સ્વેમ્પલેન્્ડ્્સ સાથે સંઘર્્ષ કરીને, વ્યૂહાત્મક મિશનમાં
 ધ્યેય: હિં દ મહાસાગર ક્ષેત્રમાં પ્રાદેશિક સહકાર અને રો�ોકાયેલા હતા.
ટકાઉ વિકાસને મજબૂત કરવો�ો.  આ� કઠિન પડકાર માત્ર શારીરિક શક્તિ જ નહીીં પરં તુ
 ઉદ્દભવ: IORA માટે નું વિઝન 1995માં નેલ્સન મંડેલા વ્યૂહાત્મક પરાક્રમ પણ દર્્શશાવે છે .
દ્વારા ભારતની મુલાકાત દરમિયાન ઉદ્દભવ્્યુું હતું, જેમાં ભારતની અગાઉની સફળતા
હિં દ મહાસાગરના કિનારે સામાજિક-આ�ર્્થથિક સહકાર  આ� પહે લીવાર નથી જ્યારે ભારતીય સેનાએ� કે મ્બ્રિયન
પર ભાર મૂકવામાં આ�વ્્યયો હતો�ો. પેટ્્રરોલ એ�ક્સરસાઇઝમાં જીત હાંસલ કરી હો�ોય.
83
 2021માં, ભારતીય સેનાએ� સમાન સ્પર્્ધધામાં 96 ટીમો�ોને  તે ભાગીદારો�ોને વ્યૂહાત્મક સંબંધ બાંધતી વખતે
પાછળ છો�ોડીને સુવર્્ણ ચંદ્રક મેળવ્્યયો, જેમાં સ્પેશિયલ એ�કબીજાની વ્યૂહાત્મક ચિં તાઓ�� અને સંવેદનશીલતાને
ફો�ોર્્સસિસ અને વિવિધ રાષ્ટ્રોની પ્રતિષ્ઠિત રે જિમેન્્ટ્્સનું વધુ સારી રીતે સમજવા અને પ્રશંસા કરવામાં સક્ષમ
પ્રતિનિધિત્વ કરતી 17 આં�ંતરરાષ્ટ્રીય ટીમો�ોનો�ો સમાવેશ બનાવે છે .
થયો�ો હતો�ો.  ભારતે પહે લાથી જ US, ઓ��સ્ટ્રેલિયા, જાપાન અને
રશિયા સાથે 2+2 સંવાદ સ્થાપિત કર્્યયા છે .
ગ્લોબલ મેરીટાઇમ ઇન્ડિયા સમિટ 2023ની 3જી
આ�વૃત્તિ INS બિયાસ
 તાજેતરમાં આ�યો�ોજિત એ�ક વર્ચ્યુઅલ સમારો�ોહના  તાજેતરમાં સંરક્ષણ મંત્રાલયે ફ્રન્ટલાઈન ફ્રિગેટ INS
માધ્યમથી વડાપ્રધાન નરે ન્દદ્ર મો�ોદીએ� “ગ્લોબલ બિયાસના મિડ-લાઈફ “અપગ્રેડ અને રી-પાવરિંગ”
મેરીટાઇમ ઈન્ડિયા સમિટ 2023” (GMIS)ની ત્રીજી માટે કો�ોચીન શિપયાર્્ડ લિમિટે ડ (CSL) સાથે ₹313
આ�વૃત્તિનું ઉદ્દઘાટન કર્્યુું. કરો�ોડના કરાર પર હસ્્તતાક્ષર કર્્યયા.
 મુંબઈમાં આ�યો�ોજિત આ� કાર્્યક્રમને દેશના સૌ�ૌથી મો�ોટા  તે પ્રથમ બ્રહ્મપુત્રા ક્લાસ ફ્રિગેટ છે , જેને વરાળથી
દરિયાઈ મેળાવડા તરીકે ઓ��ળખવામાં આ�વે છે . ડીઝલ પ્્રરોપલ્્શન સુધી ફરીથી સંચાલિત કરવામાં
થીમ અને ચર્્ચચાના વિષયો�ો આ�વેલ છે .
 ત્રણ દિવસ દરમિયાન, સમિટ મેરીટાઇમ સેક્ટરમાં  2026માં મિડ લાઇફ અપગ્રેડ અને રિ-પાવરિંગ પૂર્્ણ
મહત્વપૂર્્ણ મુદ્દાઓ�� પર ચર્્ચચા કરવામાં આ�વી, જેમકે : થયા બાદ, INS બિયાસ ભારતીય નૌ�ૌકાદળના સક્રિય
 1. ભવિષ્યના બંદરો�ો: દરિયાઈ ઉદ્્યયોગમાં બંદરો�ોની કાફલામાં જોડાશે, જેમાં આ�ધુનિક શસ્ત્ર સ્યૂટ અને
ઉત્કક્રરાંતિ અને ભાવિ સંભાવનાઓ��ની ચર્્ચચા. અપગ્રેડેડ લડાઇ ક્ષમતા છે .
 2. ડે કાર્્બબોનાઇઝે શન : દરિયાઇ ક્ષેત્રમાં કાર્્બન INS બિયાસ વિશે
ઉત્સર્્જન ઘટાડવા માટે ટકાઉ પ્રથાઓ�� અને  INS બિયાસ (F37) એ� ભારતીય નૌ�ૌકાદળનું બ્રહ્મપુત્ર-
વ્યૂહરચનાઓ��નું અન્્વવેષણ કરવું. વર્્ગનું ફ્રિગેટ છે .
 3. કો�ોસ્ટલ શિપિં ગ અને ઇનલેન્ડ વો�ોટર  તેનું ગાર્્ડન રીચ શિપબિલ્ડર્્સ એ�ન્ડ એ�ન્્જજિનિયર્્સ
ટ્રાન્સપો�ોર્ટે શન: કાર્્યક્ષમ દરિયાઇ અને આં�ંતરદેશીય (GRSE), કો�ોલકાતામાં નિર્્મમાણ કરવામાં આ�વ્્યુું હતું.
જળ પરિવહનના મહત્વને સંબો�ોધિત કરવું.  તે 11મી જુલાઈ, 2005ના રો�ોજ કાર્્યરત કરવામાં આ�વ્્યુું
 4. શિપબિલ્્ડિિં ગ: શિપબિલ્્ડિિંગમાં ભારતની હતું.
ભૂમિકા અને આ�ગામી દાયકામાં ટો�ોચનું  ભારતીય નૌ�ૌકાદળનું આ� નામ ધરાવતું તે બીજું જહાજ
શિપબિલ્્ડિિંગ રાષ્ટ્ર બનવાની તેની આ�કાંક્ષાઓ��ની છે . પ્રથમ 1960માં શરૂ કરાયેલ ચિત્તા-વર્્ગનું ફ્રિગેટ હતું
તપાસ કરવી. અને 1992માં સ્ક્રે પ કરવામાં આ�વ્્યુું હતું.
2+2 સંવાદ ભારત-શ્રીલંકા ફે રી સર્્વવિસ ચાર દાયકા પછી ફરી

શરુ કરાઈ
 તાજેતરમાં ભારત અને UKએ� તેમનો�ો પ્રથમ 2+2 સંવાદ
યો�ોજ્્યયો હતો�ો.  તમિલનાડુના નાગાપટ્ટિનમથી ઉત્તર શ્રીલંકાના
 તે વ્યૂહાત્મક અને સુરક્ષા મુદ્દાઓ�� પર ભારત અને તેના જાફનામાં કં કે સન્થુરાઈ સુધીની પેસેન્્જર ફે રી સેવાના
સાથી દેશો�ો દ્વારા વિદેશી અને સંરક્ષણ પાસાઓ�� પર ઉદ્દઘાટન સાથે ભારત અને શ્રીલંકા વચ્ચેના વર્્ષષો જૂના
બેઠકનું ફો�ોર્મેટ છે . દરિયાઈ માર્્ગને પુનઃજીવિત કરવામાં આ�વ્્યયો છે .
 તેમાં વરિષ્ઠ અધિકારીઓ�� અથવા મંત્રીઓ��ના સ્્તરે  ‘ચેરિયાપાની’ નામની પેસેન્્જર ફે રી સર્્વવિસ શનિવારે
ચર્્ચચા થાય છે . સત્તાવાર રીતે શરૂ કરવામાં આ�વી હતી.
84
 આ� હાઇ-સ્પીડ ક્રાફ્ટની વન-વે ટિકિટની કિં મત અંદાજે  ભારત-ફ્રાન્સ MSC ભારત અને ફ્રાન્સ વચ્ચે સંરક્ષણ
સહયો�ોગને આ�ગળ વધારવા માટે સ્થાપિત એ�ક મંચ
રૂ. 7,670 છે , જેમાં પેસેન્્જર દીઠ 40 કિલો�ો સુધીના
તરીકે કામ કરે છે .
સામાન ભથ્્થથાાં છે . સવારના 7 વાગ્્યયે નાગાપટ્ટિનમથી
 તે ભારતના મુખ્ય મથક સંકલિત સંરક્ષણ સ્ટાફ અને
સફર શરૂ કરીને તે સવારે 11 વાગ્્યયે કનકે સંથુરાઈ
ફ્રેન્્ચ સશસ્ત્ર દળો�ોના સંયુક્ત સ્ટાફ મુખ્ય મથક વચ્ચે
પહોંચે છે , અને પરત ફરવાની સફર બપો�ોરે 1.30 વાગ્્યયે
વ્યૂહાત્મક અને ઓ��પરે શનલ બંને સ્્તરે નિયમિત
શરૂ થાય છે , સાંજે 5.30 વાગ્્યયે નાગાપટ્ટિનમ પહોંચે છે .
ચર્્ચચાની સુવિધા આ�પે છે .
 પેસેન્્જર ફે રી સેવાની પુનઃસ્થાપનાથી પ્રદેશ પર ઊડ ં ી
 આ� સમિતિનો�ો મુખ્ય ઉદ્દે શ્્ય સહયો�ોગને પ્્રરોત્સાહન
અસર થવાની સંભાવના છે .
આ�પવાનો�ો અને બંને દેશો�ો વચ્ચે હાલના સંરક્ષણ
 વધારાના પરિવહન વિકલ્પ પ્રદાન કરીને, તે ભારત
સંબંધો�ોને મજબૂત કરવાનો�ો છે .
અને શ્રીલંકા બંનેના દરિયાકાંઠાના પ્રદેશો�ોમાં ધાર્્મમિક
 MSC મીટિં ગની 21મી આ�વૃત્તિ મૈત્રીપૂર્્ણ, ઉષ્માપૂર્્ણ
પ્રવાસનને વિસ્્તતૃત કરી શકે છે .
અને સૌ�ૌહાર્્દપૂર્્ણ વાતાવરણ દ્વારા ચિહ્નિત કરવામાં
‘આ�યરન બીમ’ મિસાઇલ ડિફે ન્સ સિસ્ટમ  બે-દિવસીય બેઠક દરમિયાન ચર્્ચચાઓ�� વર્્તમાન
દ્વિપક્ષીય સંરક્ષણ સહકાર મિકે નિઝમના ક્ષેત્રમાં નવી
 તાજેતરમાં ઈઝરાયેલે તેની નવી લેસર આ�ધારિત પહે લો�ોની શો�ોધખો�ોળ કરવા અને ચાલુ સંરક્ષણ
‘આ�યર્્ન બીમ’ મિસાઈલ સંરક્ષણ પ્રણાલીનું પરીક્ષણ જોડાણો�ોને મજબૂત બનાવવાની આ�સપાસ ફરતી હતી.
કર્્યુું છે .
 આ� સિસ્ટમ ટૂંકા અંતરના રો�ોકે ટ, આ�ર્્ટટિલરી અને મો�ોર્્ટટાર MILAN 24
બો�ોમ્બનો�ો નાશ કરવા માટે બનાવવામાં આ�વી છે .
 સિસ્ટમ માનવરહિત હવાઈ વાહનો�ો (UAV)ને પણ  ભારતીય નૌ�ૌકાદળ 19મી ફે બ્રુઆ�રીથી 27મી ફે બ્રુઆ�રી,
અટકાવી શકે છે . તેની રે ન્્જ 7 કિમી સુધી છે . 2024 દરમિયાન વિશાખાપટ્ટનમ ખાતે MILAN 24,
 આ�યર્્ન બીમ એ� એ�રો�ો 2, એ�રો�ો 3, ડે વિડની સ્્લલિિંગ અને એ�ક મહત્ત્વપૂર્્ણ બહુપક્ષીય નૌ�ૌકા કવાયતનું આ�યો�ોજન
આ�યર્્ન ડો�ોમ ઉપરાંત ઇઝરાયેલની સંકલિત મિસાઇલ કરવા તૈયાર છે .
સંરક્ષણ પ્રણાલીનું છઠ્્ઠુું તત્વ છે .  આ� ઇવેન્ટ મિલાન કવાયતની યજમાનીની લાંબા
 આ�યર્્ન બીમ એ�રબો�ોર્્ન ટાર્ગેટને નષ્ટ કરવા માટે લેસર સમયથી ચાલતી પરં પરાને અનુસરે છે , જે આં�ંતરરાષ્ટ્રીય
બીમ જનરે ટ કરવા માટે ફાઈબર લેસરનો�ો ઉપયો�ોગ દરિયાઈ સહયો�ોગને પ્્રરોત્સાહન આ�પવા માટે ભારતની
કરે છે . પ્રતિબદ્ધતા દર્્શશાવે છે .
 પરં પરાગત મિસાઈલ ઈન્ટરસેપ્ટર્્સ પર નિર્દેશિત ઉર્જા  આ�ગામી MILAN 24માં બંદર તબક્્કકો અને દરિયાઈ
શસ્ત્રનો�ો ઉપયો�ોગ કરવાના મુખ્ય ફાયદા એ� છે કે તે તબક્્કકો બંનેનો�ો સમાવેશ થશે.
શૉ�ૉટ દીઠ ઓ��છો�ો ખર્્ચ, અમર્્યયાદિત સંખ્યામાં ફાયરિંગ,  MILAN 24 ભારત G20 પ્રેસિડે ન્સી સાથે એ�કરુપ
નીચો�ો ઓ��પરે શનલ ખર્્ચ અને ઓ��છંુ માનવબળ ધરાવે છે . થશે અને કવાયતનું આ�યો�ોજન ફરીથી ‘G20 થીમ
 ઉપરાંત તેમાં સંરક્ષિત વિસ્્તતાર પર પડવા માટે કો�ોઈ વસુધૈવ કુટં ુ બકમ’ને સાકાર કરશે.
ઇન્ટરસેપ્ટર કાટમાળ પણ નથી.  MILAN 24 એ� અત્યાર સુધીની સૌ�ૌથી મો�ોટી
સહભાગિતાની સાક્ષી બનવાની સંભાવના છે જેમાં
21મી ભારત-ફ્રાન્સ સૈન્ય સબ-કમિટીની બેઠક 50થી વધુ દેશો�ોમાં આ�મંત્રણો�ો આ�પવામાં આ�વ્યા છે .
 MILAN, દ્વિવાર્્ષષિક બહુપક્ષીય નૌ�ૌકા કવાયત, ભારતીય
 ભારત-ફ્રાન્સ મિલિટરી સબ કમિટી (MSC)ની 21 મી નૌ�ૌકાદળ દ્વારા 1995માં શરૂ કરવામાં આ�વી હતી.
 શરૂઆ�તમાં, તે ભારતની ‘લુક ઈસ્ટ પો�ોલિસી’ સાથે
આ�વૃત્તિ 16-17 ઓ��ક્્ટટોબર, 2023ના રો�ોજ નવી દિલ્હીમાં
જોડાયેલું હતું.
એ�રફો�ોર્્સ સ્ટેશન ખાતે થઈ હતી.
 જો કે , માનનીય પીએ�મ નરે ન્દદ્ર મો�ોદી દ્વારા ‘એ�ક્ટ ઈસ્ટ
 આ� નિર્્ણણાયક બેઠકની અધ્યક્ષતા ભારત તરફથી એ�ર
પો�ોલિસી’ અને ‘સિક્યુરિટી એ�ન્ડ ગ્્રરોથ ફો�ોર ઓ��લ ઇન
વાઇસ માર્્શલ આ�શિષ વો�ોહરાએ� અને ફ્્રાાંસ તરફથી
ધ રિજન (SAGAR)’ પહે લ સાથે ભારતની
મેજર જનરલ એ�રિક પેલ્ટિયરે કરી હતી.
85
આં�ંતરરાષ્ટ્રીય જોડાણ વિકસિત થઈ છે , MILANએ� ઓ��પરે શન ચક્ર-II વિશે

મૈત્રીપૂર્્ણ વિદેશી દેશો�ો (FFCs)ની ભાગીદારી માટે તેના  તે ભારતમાં આં�ંતરરાષ્ટ્રિય રીતે સંગઠિત સાયબર-
દરવાજા ખો�ોલ્યા છે . સક્ષમ નાણાકીય ગુનાઓ�� સામે લડવા માટે શરૂ
કરવામાં આ�વ્્યુું હતું.
ચાણક્ય સંરક્ષણ સંવાદ
 આ� માટે , CBIએ� ગેરકાયદે કો�ોલ સેન્ટરો�ોના
ઈન્ફ્રાસ્ટ્રક્ચરનો�ો સામનો�ો કરવા અને તેને તો�ોડી પાડવા
 ભારતીય સેના ‘ચાણક્ય સંરક્ષણ સંવાદ’ અથવા
માટે માઈક્્રરોસો�ોફ્ટ અને એ�મેઝો�ોન તેમજ રાષ્ટ્રીય અને
‘ચાણક્ય ડિફે ન્સ ડાયલો�ોગ’ શરૂ કરવાની યો�ોજના
બનાવી રહી છે , જે મહત્વપૂર્્ણ સુરક્ષા બાબતો�ો પર ચર્્ચચા આં�ંતરરાષ્ટ્રીય એ�જન્સીઓ�� સાથે ભાગીદારી કરી છે .
કરવા માટે નું એ�ક મંચ છે .  CBI યુએ�સએ�ના ફે ડરલ બ્યુરો�ો ઑ��ફ ઇન્્વવેસ્ટિગેશન
ચાણક્ય સંરક્ષણ સંવાદ વિશે (FBI), સાઇબર ક્રાઇમ ડિરે ક્્ટટોરે ટ અને INTERPOLના
 આં�ંતરદૃષ્ટિ અને વિચારો�ોના આ�દાનપ્રદાનને સરળ IFCACC, યુકેમાં નેશનલ ક્રાઇમ એ�જન્સી (NCA),
બનાવવા માટે વૈશ્વિક સંરક્ષણ અને વ્યૂહાત્મક ક્ષેત્્રરોના સિંગાપો�ોર પો�ોલીસ ફો�ોર્્સ અને જર્્મનીના BKA સાથે વધુ
ટો�ોચના દિમાગને એ�કસાથે લાવીને તે નિયમિત ફો�ોરમ લીડ્્સને સૂચિત કરવા માટે કામ કરી રહી છે .
તરીકે સેવા આ�પશે. CBI વિશે
 તેનો�ો ઉદ્દેશ બુદ્ધિ, વ્યૂહરચના અને કુશળતાને એ�કીકૃત
 સેન્ટટ્રલ બ્યુરો�ો ઑ��ફ ઇન્્વવેસ્ટિગેશન (CBI) એ� ભારતની
કરવાનો�ો છે , નેબરહુડ ફો�ોર્્સસિસ, નોંધપાત્ર ઈન્્ડડો-
મુખ્ય તપાસ એ�જન્સી છે .
પેસિફિક સીમા, અને સંરક્ષણ અને સુરક્ષા પર ઉભરતી
 આ� સંસ્થાની સ્થાપના 1963માં ભારત સરકાર દ્વારા
તકનીકો�ોની વિકસતી અસર જેવા વિષયો�ો પર ચર્્ચચાઓ��ને
પ્્રરોત્સાહન આ�પવાનો�ો છે . સંથાનમ સમિતિની ભલામણના પરિણામે કરવામાં
 આ� કાર્્યક્રમનું આ�યો�ોજન કરવા માટે ભારતીય સેના આ�વી હતી.
પ્રખ્યાત થિંક ટે ન્ક સેન્ટર ફો�ોર લેન્ડ એ�ન્ડ વો�ોરફે ર  CBI કો�ોઈ વૈધાનિક સંસ્થા નથી. તે દિલ્હી સ્પેશિયલ
સ્ટડીઝ (CLAWS) સાથે સહયો�ોગ કરી રહી છે . પો�ોલીસ એ�સ્ટાબ્્લલિશમેન્ટ એ�ક્ટ, 1946માંથી તપાસ
 આ� મેળાવડો�ો ઓ��સ્ટ્રેલિયા, ફ્રાન્સ, જાપાન અને કરવાની તેની સત્તા મેળવે છે .
યુનાઇટે ડ સ્ટેટ્્સ સહિત વિવિધ દેશો�ોના સહભાગીઓ��ને
આ�કર્્ષષિત કરશે. ભારત ટે ક્સ 2024
 બે-દિવસીય પરિષદ તરીકે સુનિશ્ચિત થયેલ, આ�
મેળાવડામાં અગ્રણી વક્તાઓ��, લશ્્કરી વ્યૂહરચનાકારો�ો,
 તાજેતરમાં ભારત “ભારત ટે ક્સ 2024”નું આ�યો�ોજન
રાજદ્વારીઓ�� અને સંરક્ષણ અને વ્યૂહાત્મક બાબતો�ોના
ક્ષેત્્રરોમાં અગ્રણી બૌ�ૌદ્ધિકો�ો હાજર રહે શે. કરવા માટે તૈયારી કરી રહ્્યુું છે , જેને વિશ્વની સૌ�ૌથી મો�ોટી
 ચર્્ચચાઓ�� સુરક્ષા પડકારો�ો અને વ્યૂહરચનાઓ��ના વ્યાપક ટે ક્સટાઇલ ઇવેન્ટ તરીકે ઓ��ળખવામાં આ�વે છે .
સ્પેક્ટટ્રમની આ�સપાસ ફરશે, ખાસ કરીને દક્ષિણ  નવી દિલ્હીમાં 26 ફે બ્રુઆ�રીથી 29 ફે બ્રુઆ�રી, 2024
એ�શિયા અને ઈન્્ડડો-પેસિફિકના મુખ્ય ક્ષેત્્રરોમાં ધ્યાન દરમિયાન સુનિશ્ચિત થયેલ, આ� મેગા પ્રદર્્શન નવીનતા,
કે ન્દ્રિત કરીને. સહયો�ોગ અને “મેક ઇન ઇન્ડિયા” સિદ્્ધાાંતો�ો દ્વારા ચિહ્નિત
 વધુમાં, સંરક્ષણ તકનીકમાં સહકાર, લશ્્કરી કવાયતો�ો થયેલ વૈશ્વિક ટે ક્સટાઇલ પાવરહાઉસ બનવાની
અને પરમાણુ પ્રસારની ચિં તાઓ�� પર ચર્્ચચા કરવામાં ભારતની મહત્વાકાંક્ષાને દર્્શશાવે છે .
આ�વશે.  “ભારત ટે ક્સ 2024” ભારતના 5F વિઝનને મૂર્્ત
બનાવે છે , જે ફાર્્મથી ફાઇબરથી ફે ક્ટરીથી ફે શનથી
ઓ��પરે શન ચક્ર-II
વિદેશી સુધી વિસ્્તતૃત છે .
 તાજેતરમાં ભારતના સેન્ટટ્રલ બ્યુરો�ો ઑ��ફ ઇન્્વવેસ્ટિગેશન  તે ટે ક્સટાઇલ ક્ષેત્રમાં વૈશ્વિક સ્્તરે સ્પર્્ધધા કરવા,
(CBI) એ� ઑ��પરે શન ચક્ર-II શરૂ કર્્યુું છે , જે આં�ંતરરાષ્ટ્રીય ઉત્પાદન ઉત્પાદનો�ોનું ઉત્પાદન માત્ર સ્થાનિક વપરાશ
સંગઠિત સાયબર-સક્ષમ નાણાકીય ગુનાઓ�� પરની માટે જ નહીીં, પણ વિશ્વ માટે પણ વૈશ્વિક સ્્તરે સ્પર્્ધધા
કાર્્યવાહી ભાગરૂપે હાથ ધરવામાં આ�વ્્યુું છે . કરવા ભારતની તૈયારીને રે ખાંકિત કરે છે .
86
 આ� મુલાકાતમાં શાંઘાઈ કો�ોઓ��પરે શન ઓ��ર્ગેનાઈઝે શન

એ�ક્સરસાઇઝ હરિમાઉ શક્તિ 2023 (SCO)ની બેઠકમાં જયશંકરની ભાગીદારીનો�ો પણ
 તાજેતરમાં એ�ક્સરસાઇઝ હરિમાઉ શક્તિ 2023ને  જયશંકરે બેેંકિં ગ, સંરક્ષણ અને ઉર્જા ક્ષેત્્રરોમાં સહકાર
ભારતના ઉમરો�ોઈ કે ન્્ટટોનમેન્ટ ખાતે આ�યો�ોજિત કરાઈ. વધારવાની તકો�ો શો�ોધવા માટે કિર્ગીઝ રાષ્ટ્રપતિ સદીર
 તે ભારતીય અને મલેશિયાની સશસ્ત્ર દળો�ો વચ્ચે ઝાપારો�ોવ સાથે ચર્્ચચા કરી હતી.
સંયુક્ત દ્વિપક્ષીય તાલીમ અભ્યાસ છે .  તેઓ��એ� બેેંકિં ગ, ઉર્જા, આ�રો�ોગ્્ય, ફાર્્મમાસ્યુટિકલ્સ,
 મલેશિયન આ�ર્મી ટુકડીમાં મલેશિયન આ�ર્મીની 5મી સંરક્ષણ, કૃષિ અને રો�ોકાણ જેવા ક્ષેત્્રરોની વિશાળ
રો�ોયલ બટાલિયનના સૈનિકો�ોનો�ો સમાવેશ થાય છે .
શ્રેણીની પણ ચર્્ચચા કરી.
ભારતીય ટુકડીનું પ્રતિનિધિત્વ રાજપૂત રે જિમેન્ટની
 શ્રી જયશંકરે કિર્્ગગિસ્્તતાન દ્વારા આ�યો�ોજિત SCO
બટાલિયન દ્વારા કરવામાં આ�વે છે .
કાઉન્સિલ ઓ��ફ હે ડ્્સ ઓ��ફ ગવર્્નમેન્ટ (CHG)
બેઠકમાં ભાગ લીધો�ો હતો�ો.
શ્રીલંકાએ� પ્રવાસનને વેગ આ�પવા માટે ભારતીયો�ો
 આ� બેઠકમાં રશિયાના વિદેશ મંત્રી સર્ગેઈ લવરો�ોવ અને
માટે મફત વિઝાની જાહે રાત કરી
ચીનના વિદેશ મંત્રી વાંગ યી જેવી મહત્વની હસ્્તતીઓ��
સામેલ હતી.
 તાજેતરમાં શ્રીલંકાએ� તેના પ્રવાસન ક્ષેત્રને પુનર્જીવિત
 આ� મુલાકાત SCO માળખાની અંદર રાજદ્વારી સંબંધો�ો
કરવાના પ્રયાસરૂપે ભારત સહિત સાત દેશો�ોના
જાળવવા અને મજબૂત કરવા માટે ની ભારતની
પ્રવાસીઓ�� માટે વિઝા ફી માફ કરીને એ�ક મહત્વપૂર્્ણ
પ્રતિબદ્ધતાને પ્રતિબિં બિત કરે છે .
પગલું ભર્્યુું છે .
 તેનો�ો ઉદ્દે શ્્ય સભ્ય દેશો�ો વચ્ચે પ્રાદેશિક સહયો�ોગ અને
 આ� પગલાનો�ો હે તુ વધુ મુલાકાતીઓ��ને આ�કર્્ષવાનો�ો
અને દેશને તાજેતરના આ�ર્્થથિક પડકારો�ોમાંથી બહાર અર્્થપૂર્્ણ સંવાદને પ્્રરોત્સાહન આ�પવાનો�ો છે .
આ�વવામાં મદદ કરવાનો�ો છે .
 પ્રવાસીઓ��ના આ�ગમનને વેગ આ�પવા માટે , શ્રીલંકાની વિઝા શો�ોપિં ગ
કે બિનેટે ચીન, ભારત, રશિયા, થાઈલેન્ડ, ઈન્્ડડોનેશિયા,
મલેશિયા અને જાપાનના પ્રવાસીઓ��ને મફત પ્રવાસી ‘વિઝા શો�ોપિં ગ’ની પ્રથા હાલ ઘણા ભારતીય રાજ્્યયોમાં

લો�ોકપ્રિય થઈ રહી છે .
વિઝા આ�પવાનો�ો પાયલો�ોટ પ્્રરોજેક્ટ શરૂ કર્્યયો છે .
 આ� નીતિ 31 માર્્ચ, 2024 સુધી અમલમાં રહે શે.  “વિઝા શો�ોપિં ગ” એ�ક એ�વી પ્રથા છે જેમાં વ્યક્તિઓ��
 કો�ોઇ દેશ માટે વિઝા મેળવે છે , જોકે તેઓ�� મો�ોટે ભાગે
ભારત ઐ�તિહાસિક રીતે શ્રીલંકાનું ટો�ોચનું સો�ોર્્સ માર્કેટ
રહ્્યુું છે . વિઝાની માન્યતાના સમયગાળા દરમિયાન તેની
 મુલાકાત લેતા નથી.
આ� વર્ષે જ, 2 લાખથી વધુ ભારતીય પ્રવાસીઓ��, જે કુલ
આ�ગમનના 20% છે , સપ્ટે મ્બર સુધી શ્રીલંકાની  વિઝા શો�ોપિં ગના કારણો�ો:
મુલાકાતે આ�વ્યા હતા.  તેનો�ો ઉદ્દે શ્્ય આ� વિઝાનો�ો ઉપયો�ોગ તેમના
 અગાઉ, ભારતીય પ્રવાસીઓ��એ� $20 વિઝા ફી પસંદગીના દેશો�ોમાં, ખાસ કરીને યુરો�ોપમાં,
ચૂકવવાની જરૂર હતી, પરં તુ આ� જરૂરિયાતને માફ પ્રવેશવાના સાધન તરીકે કરવાનો�ો છે , પછી ભલેને
કરવામાં આ�વી છે , જે ભારતીયો�ો માટે શ્રીલંકાની તેમની પાસે પહે લાથી જ અન્ય યુરો�ોપિયન રાષ્ટ્ર
મુસાફરી સરળ અને વધુ સસ્્તતુું બનાવે છે . માટે વિઝા હો�ોય.
 લો�ોકો�ો એ�વા દેશો�ો માટે પણ વિઝા ખરીદે છે જ્્યાાં
22મી SCO કાઉન્સિલ ઑ��ફ હે ડ ઑ��ફ ગવર્્નમેન્ટ તેઓ�� તાત્કાલિક મુલાકાત લેવાનો�ો ઇરાદો�ો ધરાવતા
મીટિં ગ નથી, જેથી ભવિષ્યમાં તેમના મનપસંદ સ્થળો�ો માટે
વિઝા મેળવવાની તેમની તકો�ો વધે છે .
 તાજેતરમાં ભારતના વિદેશ મંત્રી એ�સ. જયશંકરે  આ� પ્રથા ભારતમાં, ખાસ કરીને પંજાબમાં પ્રચલિત
કિર્્ગગિસ્્તતાનની બે દિવસની મુલાકાત લીધી હતી. છે , અને તેણે કાનૂની અસરો�ો ઊભી કરી છે .
87
 આ� કવાયતમાં બો�ોર્્ડિિંગ કામગીરી, ફ્રેન્્ચ શિપ વેન્્ટટોસ

વિયેના સંમેલન
અને ભારતીય નૌ�ૌકાદળના જહાજ સુમેધા પર સ્થિત
હે લિકો�ોપ્ટરનો�ો ઉપયો�ોગ કરતી ફ્્લલાઇં ગ એ�ક્સરસાઇઝ
 ભારતમાં વિદેશ મંત્રાલય (MEA) એ� રાજદ્વારી સમાનતા
અને જહાજો વચ્ચે કર્્મચારીઓ��ના સ્થાનાંતરણનો�ો
માટે ભારતના કો�ોલ અંગે કે નેડાના દાવાઓ��નો�ો જવાબ
આ�પ્્યયો છે , અને વિનંતી કરી છે કે તેની ક્રિયાઓ�� સમાવેશ થાય છે .
રાજદ્વારી સંબંધો�ો પરના વિયેના કન્્વવેન્્શનની કલમ  આ� સહયો�ોગી પ્રવૃતિઓ��એ� દરિયાકાંઠાના રાજ્્યયોને
11.1 અનુસાર છે અને આં�ંતરરાષ્ટ્રીય ધો�ોરણો�ોનું મદદ કરવા અને ગિનીના અખાતમાં દરિયાઈ સુરક્ષાને
ઉલ્લંઘન કરતી નથી. જાળવી રાખવા માટે ભારત અને EUની પરસ્પર
વિયેના સંમેલન વિશે પ્રતિબદ્ધતા પર ભાર મૂક્્યયો હતો�ો.
 રાજદ્વારી સંબંધો�ો પર વિયેના કન્્વવેન્્શન એ� સંયુક્ત  તેઓ��એ� દરિયાઈ સુરક્ષાના ક્ષેત્રમાં EU-ભારત
રાષ્ટ્રની સંધિ છે જે દેશો�ો વચ્ચેના રાજદ્વારી સંબંધો�ોના
સહયો�ોગની વ્યાપક અને ગતિશીલ પ્રકૃતિને પ્રકાશિત
નિયમો�ો અને નિયમો�ોને વ્યાખ્યાયિત કરે છે .
કરી.
 આ� સંધિને 1961માં વિયેના, ઓ��સ્ટ્રિયામાં યુનાઈટે ડ
નેશન્સ કો�ોન્ફરન્સ ઓ��ન ડિપ્્લલોમેટિક ઈન્ટરકો�ોર્્સ એ�ન્ડ
ઈમ્યુનિટીઝ દ્વારા અપનાવવામાં આ�વી હતી.
પ્રથમ વૈશ્વિક નદી ડો�ોલ્ફિન ઘો�ોષણા
 દેશો�ોએ� એ�કબીજાના રાજદ્વારી પ્રતિનિધિઓ�� સાથે કે વું
વર્્તન કરવું જોઈએ� તેના પર સંધિ સામાન્ય સિદ્્ધાાંતો�ો  તાજેતરમાં 11 દેશો�ોએ� “2030 સુધીમાં નદી ડો�ોલ્ફિનની
અને શરતો�ો નક્કી કરે છે . તેના પ્રકારની પ્રથમ વૈશ્વિક ઘો�ોષણા” પર હસ્્તતાક્ષર
 તે અન્ય દેશો�ોમાં રાજદ્વારીઓ�� ભો�ોગવતા વિશેષાધિકારો�ોને કર્્યયા.
પણ વ્યાખ્યાયિત કરે છે .  બાંગ્્લલાદેશ, બો�ોલિવિયા, બ્રાઝિલ, કં બો�ોડિયા, કો�ોલંબિયા,
એ�ક્વાડો�ોર, ભારત, નેપાળ, પાકિસ્્તતાન, પેરુ અને
EU અને ભારત દ્વારા ગિનીના અખાતમાં પ્રથમ
વેનેઝુએ�લા નામના નદી ડો�ોલ્ફિન શ્રેણીના રાષ્ટ્રો દ્વારા
સંયુક્ત નૌ�ૌકા કવાયત
આ� ઘો�ોષણા સ્વીકારવામાં આ�વી.
 નદી ડો�ોલ્ફિન્સ માટે વૈશ્વિક ઘો�ોષણા કરવાનો�ો હે તુ:
 તાજેતરમાં આં�ંતરરાષ્ટ્રીય સહકારના નોંધપાત્ર
પ્રદર્્શનમાં, ભારત અને યુરો�ોપિયન યુનિયન (EU) એ�  એ�શિયા અને દક્ષિણ અમેરિકા બંનેમાં નદીની
ગિનીના અખાતમાં તેમની પ્રથમ સંયુક્ત નૌ�ૌકા કવાયત તમામ ડો�ોલ્ફિન પ્રજાતિઓ��ના પતનને રો�ોકવું અને
હાથ ધરી હતી, જેનો�ો હે તુ આ� પ્રદેશમાં દરિયાઈ સુરક્ષાને ઉલટાવવું.
મજબૂત બનાવવાનો�ો હતો�ો.  ગિલનેટ્્સ નાબૂદ કરવી, પ્રદૂષણ ઘટાડવું,
 ઑ��ક્્ટટોબર 24, 2023ના રો�ોજ, ભારતીય નૌ�ૌકાદળનું સંશો�ોધનનો�ો વિસ્્તતાર કરવો�ો અને સંરક્ષિત
INS સુમેધા, એ�ક ઑ��ફશો�ોર પેટ્્રરોલ વેસલ, ગિનીના વિસ્્તતારો�ોને વધારવા માટે ના પગલાં વિકસાવવા
અખાતમાં ત્રણ EU સભ્ય દેશો�ોના જહાજો સાથે દળો�ોમાં તથા ભંડો�ોળ પૂરુું પાડીને બાકી રહે લી નદી ડો�ોલ્ફિન
જોડાયું.
પ્રજાતિઓ��ને બચાવવા માટે ના સામૂહિક પ્રયાસો�ોમાં
 ભાગ લેનાર EU જહાજોમાં ઇટાલિયન નેવી શિપ ITS
વધારો�ો કરવો�ો.
Foscari, ફ્રેન્્ચ નેવી શિપ FS Ventôse અને સ્પેનિશ
 નદીઓ��ના આ�રો�ોગ્્યને વધારવું, જે ઘણા સમુદાયો�ો
નેવી શિપ Tornadoનો�ો સમાવેશ થાય છે .
 એ�કસાથે, આ� ચાર જહાજો ઘાનાના દરિયાકિનારે અને અર્્થવ્યવસ્થાઓ��નું જીવન રક્ત છે , તેમજ
આં�ંતરરાષ્ટ્રીય પાણીમાં હાથ ધરવામાં આ�વેલા વરસાદી જં ગલો�ોથી ડે લ્ટા સુધીની નિર્્ણણાયક
વ્યૂહાત્મક દાવપેચની શ્રેણીમાં રો�ોકાયેલા હતા. ઇકો�ોસિસ્ટમને ટકાવી રાખે છે .
88
રવાના થયા છે , જે કઝાકિસ્્તતાનના ઓ��ટાર ખાતે 30મી

CCI, આં�ંતરરાષ્ટ્રીય સ્પર્્ધધા નેટવર્્ક સમિતિની સભ્ય
ઓ��ક્્ટટોબરથી 11મી નવેમ્બર, 2023 દરમિયાન હાથ
બની
ધરવામાં આ�વી હતીે.
 કો�ોમ્પિટિશન કમિશન ઓ��ફ ઈન્ડિયા (CCI) એ� અભ્યાસ વિશે
ઈન્ટરનેશનલ કો�ોમ્પિટિશન નેટવર્્ક (ICN)ની પ્રતિષ્ઠિત
 આ� કાઝિં દ અભ્યાસની 7મી આ�વૃત્તિ છે .
18-સભ્ય સ્ટીયરિંગ કમિટિનો�ો એ�ક ભાગ બનીને એ�ક
મહત્વપૂર્્ણ સીમાચિહ્ન હાંસલ કર્્યુું છે .  ભારત અને કઝાકિસ્્તતાન વચ્ચેની સંયુક્ત કવાયતની
 ICN, જેમાં વિશ્વભરની 140 સ્પર્્ધધા એ�જન્સીઓ��નો�ો સ્થાપના વર્્ષ 2016માં ‘Exercise PRABAL DOSTYK’
સમાવેશ થાય છે , તે એ�ક અનન્ય વૈશ્વિક સંસ્થા છે જે તરીકે કરવામાં આ�વી હતી.
ફક્ત સ્પર્્ધધા કાયદાના અમલીકરણને સમર્્પપિત છે .
 બીજી આ�વૃત્તિ પછી, અભ્યાસને કં પની-સ્્તરની
 તેનો�ો પ્રાથમિક હે તુ અવિશ્વાસ અધિકારીઓ��ને નિયમિત
સંપર્્કકો જાળવી રાખવા અને વ્યવહારિક સ્પર્્ધધાની કવાયતમાં અપગ્રેડ કરવામાં આ�વી હતી અને તેનું નામ
ચિં તાઓ��ને સંબો�ોધવા માટે વિશિષ્ટ અને અનૌ�ૌપચારિક બદલીને ‘એ�ક્સરસાઇઝ કાઝિં દ’ રાખવામાં આ�વ્્યુું
પ્લેટફો�ોર્્મ પ્રદાન કરવાનો�ો છે .
હતું.
 ICNની સ્ટીયરિંગ કમિટીમાં કો�ોમ્પિટિશન કમિશન ઓ��ફ
ઈન્ડિયાનો�ો સમાવેશ એ� સ્પર્્ધધા કાયદાના અમલીકરણના  આ� કવાયતને એ�રફો�ોર્્સના ઘટકનો�ો સમાવેશ કરીને આ�
ક્ષેત્રમાં નિયમનકારના સતત પ્રયાસો�ોનો�ો પુરાવો�ો છે . વર્ષે દ્વિ-સેવા કવાયત તરીકે અપગ્રેડ કરવામાં આ�વી છે .
 નિષ્પક્ષ સ્પર્્ધધાને પ્્રરોત્સાહન આ�પવા માટે ની ભારતની  કવાયતની આ� આ�વૃત્તિમાં, બંને પક્્ષષો સંયુક્ત રાષ્ટ્રના
પ્રતિબદ્ધતા અને આં�ંતરરાષ્ટ્રીય સંવાદો�ોમાં તેની સક્રિય
આ�દેશ હે ઠળ પેટા-પરં પરાગત વાતાવરણમાં કાઉન્ટર
સંલગ્નતાએ� તેને ICNની વૈશ્વિક પહે લને માર્્ગદર્્શન
આ�પતી પસંદગીની કે ટલીક સ્પર્્ધધા અધિકારીઓ��માં ટે રરિઝમ ઓ��પરે શનનું સંચાલન કરશે.
સ્થાન પ્રાપ્ત કર્્યુું છે .  આ� ટુકડીઓ�� સંયુક્ત રીતે વિવિધ વ્યૂહાત્મક કવાયતનું
રિહર્્સલ કરશે જેમાં રે ઇડ, સર્્ચ અને ડિસ્ટ્રોય
અભ્યાસ KAZIND-2023
ઓ��પરે શન્સ, સ્્મમોલ ટીમ ઇન્સર્્શન અને એ�ક્સટ્રે ક્શન
 તાજેતરમાં ભારતીય સૈન્ય અને ભારતીય વાયુસેનાની ઓ��પરે શન્સ વગેરેનો�ો સમાવેશ થાય છે .
ટુકડી, જેમાં 120 જવાનો�ોનો�ો સમાવેશ થાય છે , સંયુક્ત  અભ્યાસના અવકાશમાં કાઉન્ટર માનવરહિત
સૈન્ય ‘અભ્યાસ KAZIND-2023’માં ભાગ લેવા માટે
એ�રિયલ સિસ્ટમ ઓ��પરે શન્સનો�ો પણ સમાવેશ થાય છે .
89
Þkus™k/…kuxo÷/
rh…kuxo
ખાદ્ય પરીક્ષણ, ઇન્ફ્રાસ્ટ્રક્ચર અને સર્વેલન્સ, તાલીમ
NMC ડો�ોકટરો�ો માટે “એ�ક રાષ્ટ્ર, એ�ક નોંધણી અને ક્ષમતા નિર્્મમાણ અને ગ્રાહક સશક્તિકરણ
પ્લેટફો�ોર્્મ”  2023 ઇન્ડેક્સમાં, ‘SFSI રે ન્કમાં સુધારો�ો’ નામનું નવું
પરિમાણ ઉમેરવામાં આ�વ્્યુું હતું.
 તાજેતરમાં નેશનલ મેડિકલ કમિશન (NMC) એ�
 ઇન્ડેક્સ એ�ક ગતિશીલ જથ્્થથાત્મક અને ગુણાત્મક
2024ના અંત સુધીમાં દેશના દરે ક ડૉ�ૉક્ટરને એ�ક
બેન્્ચમાર્્કિિંગ મો�ોડલ છે જે તમામ રાજ્્યયો/કે ન્દદ્રશાસિત
અનન્ય ઓ��ળખ નંબર આ�પવાનું મિશન શરૂ કર્્યુું છે .
પ્રદેશો�ોમાં ખાદ્ય સુરક્ષાનું મૂલ્્યાાંકન કરવા માટે એ�ક
 આ� પહે લનો�ો આ�ધાર નેશનલ મેડિકલ રજિસ્ટર
(NMR)ની રચના તરફ દો�ોરી જાય છે . ઉદ્દે શ્્ય માળખું પૂરુું પાડે છે .
 નેશનલ મેડિકલ રજિસ્ટર (NMR) ભારતમાં પ્રેક્ટિસ  મૂલ્્યાાંકન માટે રાજ્્યયો/કે ન્દદ્રશાસિત પ્રદેશો�ોને 3
કરતા ડો�ોકટરો�ો માટે કે ન્દ્રિય ભંડાર તરીકે સેવા આ�પશે. શ્રેણીઓ��માં વર્ગીકૃત કરવામાં આ�વ્યા છે , જેમ કે મો�ોટા
 આ� પગલાથી આ�રો�ોગ્્યસંભાળ ક્ષેત્રને સુવ્યવસ્થિત રાજ્્યયો, નાના રાજ્્યયો અને કે ન્દદ્રશાસિત પ્રદેશો�ો.
કરવાની અને પારદર્્શશિ તા વધારવાની અપેક્ષા છે . અહે વાલના મુખ્ય તારણો�ો
 NMR હાલના ભારતીય મેડિકલ રજિસ્ટર (IMR)ને  2023 ઇન્ડેક્સમાં સમાવિષ્ટ નવા પેરામીટર માટે
બદલશે અને NMCની વેબસાઈટ દ્વારા લો�ોકો�ો માટે
સમાયો�ોજિત કર્્યયા પછી, 20માંથી 15 રાજ્્યયોએ� 2019ની
સુલભ હશે.
સરખામણીમાં આ� વર્ષે ઓ��છા સ્્કકોર નોંધાવ્યા છે .
 પાંચ વર્્ષમાં સ્્કકોરમાં સૌ�ૌથી વધુ ઘટાડો�ો મહારાષ્ટ્ર,
રાજ્ય ખાદ્ય સુરક્ષા સૂચકાંક
બિહાર, ગુજરાતમાં જોવા મળ્્યયો હતો�ો.
 તાજેતરમાં ફૂડ સેફ્ટી એ�ન્ડ સ્ટાન્ડર્્ડ ઓ��થો�ોરિટી ઓ��ફ  ‘ફૂડ ટે સ્્ટિિં ગ ઈન્ફ્રાસ્ટ્રક્ચર’ પેરામીટરમાં સૌ�ૌથી ખરાબ
ઈન્ડિયા (FSSAI) એ� “સ્ટેટ ફૂડ સેફ્ટી ઈન્ડેક્સ” ઘટાડો�ો નોંધાયો�ો છે .
પ્રકાશિત કર્્યયો છે .  મહારાષ્ટ્ર, બિહાર, આં�ંધ્રપ્રદેશ અને છત્તીસગઢ
રાજ્ય ખાદ્ય સુરક્ષા સૂચકાંક વિશે સહિતના રાજ્્યયોમાં આ� પરિમાણ માટે ઓ��છા સ્્કકોર
 તે ફૂડ સેફ્ટી એ�ન્ડ સ્ટાન્ડર્્ડ ઓ��થો�ોરિટી ઓ��ફ ઈન્ડિયા નોંધાયા છે .
(FSSAI) દ્વારા જાહે ર કરવામાં આ�વતું વાર્્ષષિક
 તે દરમિયાન ગુજરાત, મધ્યપ્રદેશ અને ઝારખંડે
મૂલ્્યાાંકન છે .
‘અનુપાલન’ પેરામીટર માટે ઓ��છા સ્્કકોર નોંધાવ્યા છે .
 દેશમાં ખાદ્ય સુરક્ષા ઇકો�ોસિસ્ટમમાં સ્પર્્ધધાત્મક અને
 ‘માનવ સંસાધન અને સંસ્થાકીય ડે ટા’ પરિમાણ,
સકારાત્મક પરિવર્્તન લાવવા માટે 2018-19માં તેની
શરૂઆ�ત કરવામાં આ�વી હતી. 2023માં 18 ટકા (અગાઉના વર્્ષષોમાં 20 ટકા)નું ત્રીજું
 આ� ઇન્ડેક્સ આ�પણા નાગરિકો�ોને સુરક્ષિત અને સૌ�ૌથી વધુ ભારણ આ�પવામાં આ�વ્્યુું હતું.
પૌ�ૌષ્ટિક ખો�ોરાક આ�પવામાં મદદ કરશે.  એ�કમાત્ર પરિમાણ કે જેણે નોંધપાત્ર સુધારો�ો નોંધ્્યયો
 આ� ઈન્ડેક્સ રાજ્ય/કે ન્દદ્રશાસિત પ્રદેશની કામગીરી હતો�ો તે ‘તાલીમ અને ક્ષમતા નિર્્મમાણ’ હતું , જેને 2023માં
પર પાંચ મહત્ત્વપૂર્્ણ પરિમાણો�ો પર આ�ધારિત છે , જેમ 8 ટકા (અગાઉના વર્્ષષોમાં 10 ટકા)નું ન્યૂનતમ ભારણ
કે , માનવ સંસાધન અને સંસ્થાકીય ડે ટા, અનુપાલન, આ�પવામાં આ�વ્્યુું હતું.
90
સરદાર પટે લ ગુડ ગવર્્નન્સ સી.એ�મ. ફેલો�ોશીપ અનુકૂલન ગેપ રિપો�ોર્્ટ 2023
પ્્રરોગ્રામ
 તાજેતરમાં યુનાઈટે ડ નેશન્સ એ�ન્્વવાયર્્નમેન્ટ પ્્રરોગ્રામ
 તાજેતરમાં ગુજરાતના મુખ્યમંત્રી ભૂપેન્દદ્ર પટે લે રાજ્યની દ્વારા અનુકૂલન ગેપ રિપો�ોર્્ટ 2023 બહાર પાડવામાં
પ્રશાસનિક વ્યવસ્થામાં તેજસ્વી યુવાઓ��ના ઇનો�ોવેટીવ આ�વ્્યયો.
આ�ઈડિયાઝ-વિચારો�ોની ઊર્જાના વિનીયો�ોગ માટે મહત્વપૂર્્ણ માહિતી
‘સરદાર પટે લ ગુડ ગવર્્નન્સ સી.એ�મ. ફે લો�ોશીપ  અનુકૂલન એ� દેશો�ો અને સમુદાયો�ોની આ�બો�ોહવા
પ્્રરોગ્રામ’ની જાહે રાત કરી છે . પરિવર્્તનની નબળાઈને તેમની અસર શો�ોષણ
મહત્વપૂર્્ણ માહિતી ક્ષમતામાં વધારો�ો કરીને ઘટાડવાની પ્રક્રિયા છે .
 પ્્રરોગ્રામ માટે યુવાઓ�� પાસેથી આ�વેલી અરજીઓ��ની  અનુકૂલન ગેપ એ� અમલીકૃત અનુકૂલન અને
યો�ોગ્્યતાના ધો�ોરણે પસંદગી કરાશે. સામાજિક રીતે નિર્્ધધારિત લક્્ષ્યયો વચ્ચેનો�ો તફાવત છે .
 ફે લો�ોશીપની સમાયાવધિ એ�ક વર્્ષની રાખવામાં આ�વી  તે આ�બો�ોહવા પરિવર્્તનની અસરો�ોથી સંબંધિત
છે તેમજ આ� સમય દરમિયાન ફે લો�ો યુવાઓ��ને માસિક પસંદગીઓ�� અને સંસાધન મર્્યયાદાઓ�� અને સ્પર્્ધધાત્મક
રૂ. 1 લાખનું મહે નતાણું પણ સરકાર આ�પશે. પ્રાથમિકતાઓ��ને પ્રતિબિંબિત કરીને નક્કી કરવામાં
 ફે લો�ોશીપ પ્્રરોગ્રામ’માં 60 કે તેથી વધુ ટકા સાથે સ્નાતક આ�વે છે .
થયેલા અને 35 વર્્ષથી ઓ��છી વયના ઉમેદવારો�ોને તક અહે વાલની મહત્વની બાબતો�ો
અપાશે.  અનુકૂલન ફાઇનાન્સ જરૂરિયાતો�ો વર્્તમાન જાહે ર
 રાજ્ય સરકારની વહીવટી વ્યવસ્થા, પ્રશાસન પ્રવાહ કરતાં 10-18 ગણી વધારે છે .
વ્યવસ્થા, જનસેવા અને જન કલ્યાણ કાર્્યક્રમો�ો,  અનુકૂલન ફાઇનાન્સ ગેપ વિસ્્તરી રહ્્યુું છે , જે હવે
પ્રજાકીય પ્રશ્્નનોના સમાધાન સહિત ગુડ ગવર્્નન્સ અને વાર્્ષષિક યુએ�સ $194- 366 બિલિયન જેટલું છે .
પ્્રરો-એ�ક્ટિવ પ્્રરો-પીપલ ગવર્્નન્સ ‍ માટે યુવા શક્તિનું  ખો�ોટ અને નુકસાન અંગેના કાર્્ય યો�ોજનામાં સાંસ્કૃતિક
યો�ોગદાન આ� ફે લો�ોશીપ દ્વારા મળતું થશે. વારસો�ો અને સ્વદેશી જ્ઞાન જેવા બિન-આ�ર્્થથિક
 રાજ્ય સરકારના વિવિધ જનહિતકારી પ્્રરોજેક્ટસના નુકસાનની અવગણના કરવામાં આ�વી છે .
સફળ અમલીકરણમાં નવીનતા, અસરકારકતા અને  લિંગ-ટે ગવાળા આં�ંતરરાષ્ટ્રીય અનુકૂલન ફાઇનાન્સના
ગુણવત્તા સુધારણા માટે આ� ફે લો�ો યુવાઓ��ની જ્ઞાન માત્ર 2% લિંગ-પ્રતિભાવશીલ છે .
સંપદાનો�ો ઉપયો�ોગ કરાશે. ભલામણો�ો
ફે લો�ોશીપ પ્્રરોગ્રામ વિશે  વિકસિત દેશો�ોએ� 2025 સુધીમાં 2019ના સ્્તરથી
 ‘સરદાર પટે લ ગુડ ગવર્્નન્સ સી.એ�મ. ફે લો�ોશીપ અનુકૂલન માટે તેમના આ�બો�ોહવા નાણાને બમણા
પ્્રરોગ્રામ’માં વિશ્વ ખ્યાત મેનેજમેન્ટ સંસ્થાન IIM- કરવા જોઈએ�.
અમદાવાદ એ�કેડેમિક પાર્્ટનર તરીકે જોડાશે.  બજેટ પ્લાનિંગમાં અનુકૂલનને એ�કીકૃત કરવા માટે
 IIM-અમદાવાદના ફે લો�ોની પસંદગી અને તાલીમ સાથે બજેટ ટે ગિંગ અને ટ્રેકિંગમાં વધારો�ો અને સુધારો�ો.
સંકળાયેલી પ્રક્રિયાઓ�� અને કાર્્યક્રમમાં મહત્વપૂર્્ણ  સ્થિતિસ્થાપકતા બો�ોન્્ડ્્સ અને વીમા જેવી પદ્ધતિઓ��
ભૂમિકા નિભાવશે. દ્વારા ખાનગી રો�ોકાણો�ોને ગતિશીલ બનાવવી.
 મુખ્યમંત્રી પટે લે રાજ્ય સરકારની નીતિઓ��ના ઘડતર,  લીવરે જ રે મિટન્સ જે મો�ોટાભાગે ગ્્રરોસ ડો�ોમેસ્ટિક
સેવા વિષયક બાબતો�ો, જન કલ્યાણ યો�ોજનાઓ�� પ્્રરોડક્ટમાં નોંધપાત્ર યો�ોગદાન આ�પે છે .
વગેરેમાં નવિન અને અસરકારક અભિગમો�ોના  નાના અને મધ્યમ ઉદ્્યયોગો�ો (SMEs)ને ધિરાણ આ�પવું,
વડાપ્રધાન શ્રી નરે ન્દદ્રભાઈ મો�ોદીએ� તેમના મુખ્યમંત્રીકાળ તેમને અનુકૂલન-સંબંધિત ઉત્પાદનો�ો અને સેવાઓ��
દરમિયાન શરૂ કરાવેલા સી.એ�મ. ફે લો�ોશીપ પ્્રરોગ્રામને પ્રદાન કરવા માટે ઉત્તેજિત કરવું.
તેમના માર્્ગદર્્શનમાં આ�ગળ ધપાવતા હવે ‘સરદાર  પેરિસ કરારના લેખ 2.1(c)નો�ો અમલ, ફાઇનાન્સ
પટે લ ગુડ ગવર્્નન્સ સી.એ�મ. ફે લો�ોશીપ પ્્રરોગ્રામ’ શરૂ પ્રવાહને લો�ો કાર્્બન અને આ�બો�ોહવા-સ્થિતિસ્થાપક
કરવાની દિશા લીધી છે . વિકાસ તરફના માર્્ગ સાથે સુસંગત બનાવે છે .
91
સંયુક્ત રાષ્ટ્ર પર્્યયાવરણ કાર્્યક્રમ (UNEP)  રાફે લ એ�ડવાન્્સ્્ડ ડિફે ન્સ સિસ્ટમ્સ અને ઇઝરાયેલ
 વિશે: તે યુનાઇટે ડ નેશન્સ સિસ્ટમમાં અગ્રણી એ�રો�ોસ્પેસ ઇન્ડસ્ટ્રીઝ દ્વારા વિકસિત, સિસ્ટમ માર્્ચ
પર્્યયાવરણીય સત્તા છે . 2011માં કાર્્યરત થઈ હતી.
 ઉદ્દભવ: 1972માં માનવ પર્્યયાવરણ પર યુએ�ન
કો�ોન્ફરન્સ પછી સ્થાપના. આ�દિવાસી યુવા વિનિમય કાર્્યક્રમ
 ઉદ્દેશ્યો: શિક્ષણ, વિજ્ઞાન, સંસ્કૃતિ, સંચાર અને
માહિતી દ્વારા શાંતિની સંસ્કૃતિ, ગરીબી નાબૂદી, ટકાઉ  તાજેતરમાં મધ્યપ્રદેશ અને છત્તીસગઢના યુવા
વિકાસ અને આં�ંતરસાંસ્કૃતિક સંવાદના નિર્્મમાણમાં પ્રતિનિધિમંડળ કે જેઓ�� આ�દિવાસી યુવા વિનિમય
યો�ોગદાન આ�પવું. કાર્્યક્રમ (TYEP)માં હાજરી આ�પી રહ્યા છે તેઓ��એ�
 આ�દેશ: ટ્રિપલ પ્લેનેટરી કટો�ોકટી એ�ટલે કે , આ�બો�ોહવા ભારતના રાષ્ટ્રપતિ સાથે મુલાકાત કરી.
પરિવર્્તન, પ્રકૃતિ અને જૈવવિવિધતાના નુકશાન અને આ�દિવાસી યુવા વિનિમય કાર્્યક્રમ
પ્રદૂષણ અને કચરાના ઉકે લો�ો શો�ોધવા.  નેહરુ યુવા કે ન્દદ્ર સંગઠન, ભારત સરકારના ગૃહ
 સભ્્યયો: 193 (ભારત સહિત) મંત્રાલયના સહયો�ોગથી આ�દિવાસી યુવાનો�ોના વિકાસ
 અન્ય: ઉત્સર્્જન ગેપ રિપો�ોર્્ટ, ધ ગ્લોબલ એ�ન્્વવાયર્્નમેન્ટ માટે આ�દિવાસી યુવા વિનિમય કાર્્યક્રમનું આ�યો�ોજન
આ�ઉટલુક
કરે છે .
પ્્રરોજેક્ટ કુશા
 7 રાજ્્યયોના 30 પસંદગીના જિલ્લાઓ��માંથી આ�દિવાસી
યુવાનો�ોને લો�ોકો�ોની સાંસ્કૃતિક નૈતિકતા, ભાષા અને
 તાજેતરમાં ભારત હવાઈ સંરક્ષણ ક્ષમતાઓ��ને
જીવનશૈલી વિશે શીખવા માટે દેશના 10 જુદા જુદા
વધારવાની દિશામાં નોંધપાત્ર પગલારૂપે, ‘પ્્રરોજેક્ટ કુશા’
ભાગો�ોમાં પ્રવાસ કરવાની તક પૂરી પાડવી, જેથી આ�પણા
નામના મહત્વાકાંક્ષી પ્્રરોજેક્ટ પર કામ કરી રહ્્યુું છે .
રાષ્ટ્રીય જીવનના વિવિધતાના પાસામાં એ�કતાની
પ્્રરોજેક્ટ કુશા વિશે
સામાજિક-આ�ર્્થથિક અને સાંસ્કૃતિક વિકાસ પ્રક્રિયાને
 ‘પ્્રરોજેક્ટ કુશા’ ભારતીય વાયુસેના (IAF)ને 2028-29
પ્રદર્્શશિ ત કરી શકાય.
માટે લક્ષિત તૈનાતી ધરાવતી લાંબા અંતરની હવાઈ
 આ�દિવાસી યુવાનો�ોને વિવિધ વિકાસલક્ષી પ્રવૃત્તિઓ��,
સંરક્ષણ પ્રણાલી પ્રદાન કરવા માટે તૈયાર છે .
કૌ�ૌશલ્ય વિકાસ, શૈક્ષણિક અને રો�ોજગારીની તકો�ો પર
 આ� મહત્વાકાંક્ષી સ્વદેશી પ્્રરોજેક્ટ ડિફે ન્સ રિસર્્ચ એ�ન્ડ
ડે વલપમેન્ટ ઓ��ર્ગેનાઈઝે શન (DRDO) દ્વારા રૂ. 21,700 ધ્યાન કે ન્દ્રિત કરીને દેશના વિવિધ રાજ્્યયોમાં થયેલ
કરો�ોડના અંદાજિત બજેટમાં વિકસાવવામાં આ�વશે. તકનીકી અને ઔ��દ્્યયોગિક પ્રગતિઓ��થી પરિચિત કરવા.
 ઇઝરાયેલની પ્રખ્યાત આ�યર્્ન ડો�ોમ સિસ્ટમની સમાન,  આ�દિવાસી યુવાનો�ોને તેમના સમૃદ્ધ પરં પરાગત અને
‘પ્્રરોજેક્ટ કુશા’ તેની સાથે માત્ર સામ્યતાને જ નહીીં પરં તુ સાંસ્કૃતિક વારસા વિશે સંવેદનશીલ બનાવવા અને
તેના ઇઝરાયેલી સમકક્ષની ક્ષમતાઓ��ને સંભવિતપણે ભવિષ્યની પેઢીઓ�� માટે તેને સાચવવા માટે સક્ષમ
વટાવી જશે તેવી અપેક્ષા છે . બનાવવા.
 તેનો�ો ઉદ્દે શ્્ય વિવિધ પ્રતિકૂળ લક્્ષ્યયોને શો�ોધવા અને  આ�દિવાસી યુવાનો�ોને દેશના અન્ય ભાગો�ોમાં તેમના
તેનો�ો નાશ કરવાનો�ો છે , જેમાં ક્રુ ઝ મિસાઇલ, સ્ટીલ્થ સાથી જૂથો�ો સાથે ભાવનાત્મક જોડાણ વિકસાવવામાં
ફાઇટર જેટ અને વિસ્્તતૃત રે ન્્જમાં ડ્્રરોનનો�ો સમાવેશ અને તેમના આ�ત્મસન્માનને વધારવામાં મદદ કરવી.
થાય છે .  સહભાગીઓ��ને ભારતનાં રાષ્ટ્રપતિ, પ્રધાનમંત્રી અને
આ�યર્્ન ડો�ોમ મુખ્યમંત્રી, રાજ્યપાલ અને અન્ય VIPs, સ્થાનિક
 તે ઇઝરાયેલની એ�ર મિસાઇલ સંરક્ષણ પ્રણાલી છે , જે સમુદાયો�ો, પંચાયતી રાજ સંસ્થાઓ�� અને NYKS યુથ
રાજ્યની ઉપરની હવામાં તેમને અટકાવીને ટૂંકા ક્લબ સાથે સંબંધિત યુવાનો�ો સાથે ચર્્ચચાવિચારણા
અંતરના રો�ોકે ટ સામે રક્ષણ કરી શકે છે . કરવાની તકો�ો પ્રદાન કરવી, જેથી વિકાસને લગતા
 તે એ�ક સમયે અનેક રો�ોકે ટને સફળતાપૂર્્વક હે ન્ડલ મુદ્દાઓ��ને સમજી શકાય, વિકાસની પ્રક્રિયામાં તેમની
કરવામાં સક્ષમ છે . સામેલગીરી માટે માર્્ગદર્્શન મેળવી શકાય.
92
 આ�વાસ અને શહે રી બાબતો�ોના મંત્રાલય (MoHUA)

પ્રધાનમંત્રી ગરીબ કલ્યાણ અન્ન યો�ોજના
દ્વારા આ� મહત્વપૂર્્ણ પહે લ રજૂ કરવામાં આ�વી છે .
(PMGKAY)
 “જલ દિવાળી” તરીકે ઓ��ળખાતી આ� ઝં ુ બેશ 7
નવેમ્બર, 2023ના રો�ોજ શરૂ થઈ છે અને મંત્રાલયના
 તાજેતરમાં કે ન્દદ્રએ� પ્રધાનમંત્રી ગરીબ કલ્યાણ અન્ન
નેશનલ અર્્બન લાઇવલીહુડ મિશન (NULM)ના
યો�ોજના (PMGKAY)ને બીજા 5 વર્્ષ માટે એ�ટલે કે
સહયો�ોગથી અને ઓ��ડિશા અર્્બન એ�કેડેમીની
2028 સુધી લંબાવી.
મહત્વપૂર્્ણ માહિતી ભાગીદારીમાં 9 નવેમ્બર, 2023 સુધી ચાલશે.
 PMKGKAY આ� વર્ષે રાષ્ટ્રીય ખાદ્ય સુરક્ષા અધિનિયમ  ઝં ુ બેશનો�ો પ્રાથમિક ઉદ્દે શ્્ય જળ શાસનમાં મહિલાઓ��ની
(NFSA), 2013 હે ઠળ એ�ક વર્્ષ માટે વિના મૂલ્યે અનાજ સક્રિય ભાગીદારી માટે પ્લેટફો�ોર્્મ પૂરુું પાડવાનો�ો છે .
પ્રદાન કરવા માટે શરૂ કરવામાં આ�વી હતી.  ઝં ુ બેશમાં ભાગ લેનારી મહિલાઓ�� પો�ોતપો�ોતાના શહે રો�ોમાં
 નોંધનીય છે , આ� યો�ોજના 2020માં રો�ોગચાળાના રાહત સ્થિત વો�ોટર ટ્રીટમેન્ટ પ્લાન્્ટ્્સ (WTPs)ની મુલાકાત
પગલાં તરીકે શરૂ કરવામાં આ�વેલ PMGKAY કરતા દ્વારા જળ શુદ્ધિકરણ પ્રક્રિયાઓ�� વિશે જાતે જ્ઞાન
અલગ છે . મેળવશે.
PMGKAY વિશે
 તે NFSA, 2013ની કલમ 3 હે ઠળ શરૂ કરવામાં આ�વી સ્ટે ટ ઓ��ફ ફૂડ એ�ન્ડ એ�ગ્રીકલ્્ચર (SOFA) રિપો�ોર્્ટ
હતી. 2023
 ઉદ્દેશ્્ય: અંત્્યયોદય અન્ના યો�ોજના (AAY) અને
પ્રાથમિકતા પરિવારો�ો (PHH) કે ટેગરીના પરિવારો�ોને  તાજેતરમાં ફૂડ એ�ન્ડ એ�ગ્રીકલ્્ચર ઓ��ર્ગેનાઈઝે શન
વિનામૂલ્યે ચો�ોખા, ઘઉં અને જાડં ુ અનાજ પ્રદાન કરવું. (FAO) એ� સ્ટેટ ઓ��ફ ફૂડ એ�ન્ડ એ�ગ્રીકલ્્ચર (SOFA)
 PHHની ઓ��ળખ રાજ્ય સરકારો�ો/કે ન્દદ્રશાસિત પ્રદેશ
રિપો�ોર્્ટ 2023 બહાર પાડ્્યયો છે .
પ્રશાસન દ્વારા તેમના દ્વારા વિકસિત માપદં ડો�ો અનુસાર
 પ્રથમ વખત FAO દ્વારા SOFAની સતત બે આ�વૃત્તિઓ��
 AAY પરિવારો�ોને કે ન્દદ્ર સરકાર દ્વારા નિર્્ધધારિત માપદં ડો�ો
સમાન થીમ પર રજૂ કરવામાં આ�વી છે .
અનુસાર રાજ્્યયો/ કે ન્દદ્રશાસિત પ્રદેશો�ો દ્વારા
 2023નો�ો આ� રિપો�ોર્્ટ એ�ગ્રિફૂડ સિસ્ટમ્સની છુપાયેલી
ઓ��ળખવામાં આ�વે છે .
 તેમાં ખાદ્ય અને જાહે ર વિતરણ વિભાગની બે સબસિડી
અસરો�ોને ઉજાગર કરવા માટે રાષ્ટ્રીય સ્્તરના ટ્રુ કો�ોસ્ટ
યો�ોજનાઓ��નો�ો સમાવેશ થાય છે . એ�કાઉન્્ટિિં ગ (TCA) આ�કારણીઓ�� રજૂ કરે છે , જ્યારે
 ફૂડ કો�ોર્્પપોરે શન ઓ��ફ ઈન્ડિયા (FCI)ને ફૂડ સબસિડી. 2024નો�ો રિપો�ોર્્ટ તેમને ઘટાડવાની રીતો�ો ઓ��ળખવા માટે
 વિકે ન્દ્રિત પ્રાપ્તિ (Decentralized Procurement ઊડ ં ાણપૂર્્વક લક્ષિત આ�કારણીઓ�� પર ધ્યાન કે ન્દ્રિત
-DCP) માટે ફૂડ સબસિડી. કરશે.
 અમલીકરણ: ગ્રાહક બાબતો�ો, ખાદ્ય અને જાહે ર  મુખ્ય તારણો�ો:
વિતરણ મંત્રાલય.  એ�ગ્રીફૂડ પ્રણાલીના વૈશ્વિક ક્્વવોન્ટિફાઇડ HCs 10
 લાભો�ો: લગભગ 80 કરો�ોડ લો�ોકો�ોને મફત ખો�ોરાક, પો�ોષણ ટ્રિલિયન ડો�ોલર કે તેથી વધુ છે .
સુરક્ષા સુનિશ્ચિત કરવી વગેરે.  આ�હારની પેટર્્નથી ઉદ્દભવતા HC રો�ોગો�ો અને ઓ��છી
 પડકારો�ો: સબસિડીની ઊચ ં ી કિંમત, લાભાર્થીઓ��ની શ્રમ ઉત્પાદકતા તરફ દો�ોરી જાય છે અને ઉચ્ચ અને
ઓ��ળખ સાથેનો�ો મુદ્્દદો, સબસિડી WTO પ્રતિબદ્ધતાઓ�� મધ્યમ આ�વક ધરાવતા દેશો�ોમાં સૌ�ૌથી વધુ અગ્રણી છે .
વિરુદ્ધ જાય છે .  પર્્યયાવરણીય HCs પ્રમાણિત HCsના 20%થી વધુ
બનાવે છે અને તે કૃષિ મૂલ્ય ઉમેરણના લગભગ એ�ક
જલ દિવાળી
તૃતીયાંશની સમકક્ષ છે .
 HCs, જે ઓ��છી આ�વક ધરાવતા દેશો�ોના GDPના 27%
 તાજેતરમાં “મહિલાઓ�� માટે પાણી, પાણી માટે મહિલાઓ��
હો�ોવાનો�ો અંદાજ છે , તે ગરીબી અને કુપો�ોષણ સાથે
અભિયાન” શરૂ કરવામાં આ�વ્્યુું.
સંકળાયેલા છે .
93
 TCA અંદાજની જરૂરિયાત: જટિલ કૃષિ પ્રણાલીઓ��ની  તેમના ઉત્પાદનો�ો માત્ર આ�ત્મનિર્્ભરતાનું જ પ્રતીક નથી;
વાસ્્તવિક અસરનું માપન; જવાબદાર નિર્્ણયો�ો લેવા તેઓ�� સ્થાનિક સમુદાયો�ો પ્રત્યેના સમર્્પણ, પર્્યયાવરણીય
અને ટકાઉપણુંમાં સુધારો�ો કરવો�ો; કૃષિ પ્રણાલીઓ��ની જવાબદારી અને સુખાકારીની સંસ્કૃતિને ઉત્તેજન
કામગીરી અને સ્થિતિસ્થાપકતામાં સુધારો�ો કરવો�ો. આ�પવાનું પ્રમાણપત્ર પણ છે .
 કૃષિ-ખાદ્ય પ્રણાલીઓ��ની વર્્તમાન કામગીરીને અસર
કરતા પરિબળો�ો: સંસ્થાકીય નીતિ અને વિતરણમાં ક્લાઈમેટ સર્્વવિ સ રિપો�ોર્્ટ ફો�ોર 2023
ક્ષતિઓ��, ભ્રષ્ટાચાર, ફ્રી રાઇડિંગ વગેરે.
 સત્ય કિં મતની ગણતરીમાં પડકારો�ો: રાજકીય
 તાજેતરમાં વર્લલ્ડ મીટીરો�ોલો�ોજીકલ ઓ��ર્ગેનાઈઝે શન
ઇચ્છાશક્તિનો�ો અભાવ, પરિવર્્તન સામે પ્રતિકાર,
(WMO) રિપો�ોર્્ટ (2023 માટે ક્લાઈમેટ સર્્વવિસ રિપો�ોર્્ટ)
ડે ટાની ઉપલબ્ધતા અને તેની ગુણવત્તા, રિપો�ોર્્ટિિં ગ
દર્્શશાવે છે કે આ�રો�ોગ્્ય ક્ષેત્ર ગરમી અને હવામાનની
હે ઠળ વગેરે.
આ�ત્યંતિક અસરો�ોને પહોંચી વળવા માટે સજ્જ નથી.
FAO વિશે
રિપો�ોર્્ટ ના મુખ્ય તારણો�ો
 FAO (HQ: રો�ોમ) સંયુક્ત રાષ્ટ્રની એ�ક વિશિષ્ટ
 આ�બો�ોહવા પરિવર્્તન દાયકાઓ��ની આ�રો�ોગ્્ય પ્રગતિને
એ�જન્સી છે જે ભૂખ નિવારણ માટે આં�ંતરરાષ્ટ્રીય
પ્રયત્્નનોનું નેતૃત્વ કરે છે . પૂર્્વવત્ કરવાનું જોખમ ધરાવે છે , જેમાં 25% કરતા
 ભારત સભ્ય તેનું છે . ઓ��છા વૈશ્વિક આ�રો�ોગ્્ય મંત્રાલયો�ો આ�બો�ોહવા સંબંધિત
વ્યાખ્યાઓ�� આ�રો�ોગ્્ય જોખમો�ોને મો�ોનિટર કરવા માટે આ�બો�ોહવાની
 TCA: નીતિ નિર્્મમાતાઓ��, વ્યવસાયો�ો, ખેડૂતો�ો, માહિતીનો�ો ઉપયો�ોગ કરે છે .
રો�ોકાણકારો�ો અને ગ્રાહકો�ો દ્વારા સુધારે લા નિર્્ણયો�ોની  હવાનું પ્રદૂષણ ચો�ોથું સૌ�ૌથી મો�ોટં ુ આ�રો�ોગ્્ય જોખમ
સુવિધા માટે એ�ગ્રીફૂડ સિસ્ટમ્સ દ્વારા પેદા થતા પરિબળ હો�ોવા છતાં, તેને સંબો�ોધવા માટે આં�ંતરરાષ્ટ્રીય
પર્્યયાવરણીય, સામાજિક, આ�રો�ોગ્્ય અને આ�ર્્થથિક ખર્્ચ આ�બો�ોહવા નાણાના માત્ર 2% ફાળવવામાં આ�વ્યા છે .
અને લાભો�ોને માપવા અને મૂલ્્યાાંકન કરવા માટે  જો કે , 2021 અને 2022માં વાર્્ષષિક સરે રાશ $1.3
સર્્વગ્રાહી અને પ્રણાલીગત અભિગમ. ટ્રિલિયન કરાયું હતું, તેથી ક્લાઈમેટ ફાઇનાન્સ બમણું
 હિડન કો�ોસ્ટ (HC): વ્યક્તિઓ�� અથવા સમાજની થયું છે .
કો�ોઈપણ કિંમત કે જે ઉત્પાદન અથવા સેવાની બજાર ભલામણો�ો
કિંમતમાં પ્રતિબિંબિત થતી નથી.  અહે વાલમાં આ�બો�ોહવા-આ�રો�ોગ્્ય સંબંધને સંબો�ોધવા
માટે આ�રો�ોગ્્ય અને આ�બો�ોહવા એ�જન્સીઓ�� વચ્ચે
ગુજરાતમાં ભારતની સૌ�ૌથી મો�ોટી કો�ોલ્ડ ઓ��ઈલ
સહયો�ોગની જરૂરિયાત પર ભાર મૂકવામાં આ�વ્્યયો છે ,
ઉત્પાદન સુવિધા
ખાસ કરીને આ�ફ્રિકા જેવા સંવેદનશીલ પ્રદેશો�ોમાં.
 સ્થાનિક જ્ઞાન સુધારવા માટે દેશમાં ક્ષમતાઓ��
 તાજેતરમાં, ભારત બો�ોટનિકે ગુજરાતમાં રાજકો�ોટ
વિકસાવવી.
જિલ્લાના ગોંડલ ખાતે તેની વુડ-પ્રેસ્્ડ કો�ોલ્ડ ઓ��ઈલ
 આ�રો�ોગ્્ય અને હવામાનશાસ્ત્રીય અભિનેતાઓ�� માટે
પ્્રરોસેસિંગ ફે સિલિટી ખો�ોલવાની જાહે રાત કરી હતી.
 આ� 16,000 ચો�ોરસ ફૂટની સ્વયંસંચાલિત સુવિધા તેના સહયો�ોગ કરવા માટે નીતિ આ�દેશો�ો.
પ્રકારની અનન્ય છે , જે 100% સ્વચ્છતા અને WMO વિશે
પારદર્્શશિ તાને પ્્રરોત્સાહન આ�પે છે .  HQ: જિનીવા; સ્થાપના: 1950
 આ� એ�ક સ્વસ્થ ભારત તરફ એ�ક મહત્વપૂર્્ણ પગલું  તે એ�ક આં�ંતર-સરકારી સંસ્થા છે અને યુએ�નની
દર્્શશાવે છે , જે કુદરતી, રાસાયણિક મુક્ત ખાદ્ય તેલને વિશિષ્ટ એ�જન્સી છે , જે પૃથ્વીના વાતાવરણ, હવામાન
અપનાવે છે . અને આ�બો�ોહવા અને જળ સંસાધનો�ોના વિતરણની
 ભારત બો�ોટનિક્સ એ� ભારતની અગ્રણી વુડ-પ્રેસ્્ડ ખાદ્ય સ્થિતિ અને વર્્તન પર આં�ંતરરાષ્ટ્રીય સહયો�ોગ અને
તેલ (B2C) બ્રાન્ડ છે , જે તેના શુદ્ધ, રસાયણ મુક્ત સંકલન માટે સમર્્પપિત છે .
અને કુદરતી તેલ માટે જાણીતી છે .  તેના 193 સભ્્યયો છે . (ભારત સહિત)
94
 દરિયાઈ જૈવવિવિધતાના પરિપ્રેક્ષષ્યમાં તે વિશ્વના સૌ�ૌથી

પ્્રરોજેક્ટ ડો�ોલ્ફિન સમૃદ્ધ પ્રદેશો�ોમાંનો�ો એ�ક માનવામાં આ�વે છે .
 તે દક્ષિણ અને દક્ષિણપૂર્્વ એ�શિયામાં પ્રથમ દરિયાઈ
 તાજેતરમાં તમિલનાડુ સરકારે ભારત સરકારના બાયો�ોસ્ફિયર રિઝર્્વ છે .
વન્યજીવ આ�વાસ કાર્્યક્રમના સંકલિત વિકાસ હે ઠળ  યુનેસ્્કકોના મેન એ�ન્ડ બાયો�ોસ્ફિયર (MAB) પ્્રરોગ્રામ
‘પ્્રરોજેક્ટ ડો�ોલ્ફિન’અમલમાં મૂકવાનો�ો આ�દેશ જારી કર્્યયો. દ્વારા તેને માન્યતા આ�પવામાં આ�વી છે .
પ્્રરોજેક્ટ ડો�ોલ્ફિન વિશે  તે ડુગોંગ, વ્હે લ શાર્્ક, દરિયાઈ ઘો�ોડા, બાલાનો�ોગ્લોસસ,
 તે દરિયાઈ પર્્યયાવરણના એ�કંદર આ�રો�ોગ્્ય અને દરિયાઈ
લીલો�ો દરિયાઈ કાચબો�ો, હો�ોક્સબિલ કાચબો�ો, ડો�ોલ્ફિન,
પર્્યયાવરણને મજબૂત બનાવવાનું લક્ષષ્ય ધરાવે છે . પવિત્ર ચૅૅંક વગેરે જેવી વૈશ્વિક સ્્તરે ઘણી મહત્વપૂર્્ણ
 આ� પ્્રરોજેક્ટમાં પેટ્્રરોલિંગ અને દેખરે ખને મજબૂત
અને અત્યંત જોખમી પ્રજાતિઓ��નું ઘર પણ છે .
બનાવવી, દરિયાકાંઠાની ઇકો�ોસિસ્ટમના પુનઃસ્થાપન
દ્વારા વસવાટમાં સુધારો�ો કરવો�ો, ઘો�ોસ્ટ નેટ દૂર કરવી કર્્મચારી સુખાકારીમાં ભારત બીજા ક્રમે
અને સાથે સ્થાનિકો�ોની ભાગીદારીને પ્્રરોત્સાહિત
કરવાનો�ો સમાવેશ થાય છે .  તાજેતરમાં મેકકિન્સે હે લ્થ ઇન્સ્ટિટ્યૂટ દ્વારા હાથ
 તેને 2023-2024 દરમિયાન 8.13 કરો�ોડ રૂપિયાના ખર્ચે
ધરવામાં આ�વેલા સર્વેક્ષણમાં કર્્મચારીઓ��ની
લાગુ કરવામાં આ�વશે. સુખાકારીમાં નોંધપાત્ર અસમાનતાઓ�� દર્્શશાવવામાં
 ભંડો�ોળ: 60% રકમ કે ન્દદ્ર સરકાર દ્વારા આ�પવામાં
આ�વી છે , જેમાં જાપાન સૌ�ૌથી તળિયે છે અને ભારતે
આ�વશે, જ્યારે બાકીનો�ો ખર્્ચ રાજ્ય ભો�ોગવશે. નોંધપાત્ર રીતે બીજું સ્થાન પ્રાપ્ત કર્્યુું છે .
 આ� ડો�ોલ્ફિન પ્રજાતિઓ��ની વસ્્તતી સુધારવામાં અને
 તાજેતરના સર્વેક્ષણમાં 30 દેશો�ોમાં કર્્મચારીઓ��ની
તેમના નિવાસસ્થાનનું રક્ષણ કરવામાં મદદરૂપ થશે, સુખાકારી પર પ્રકાશ પાડવામાં આ�વ્્યયો છે , જેમાં
સાથે સાથે સ્થાનિક સમુદાયો�ોની આ�જીવિકામાં પણ શારીરિક, માનસિક, સામાજિક અને આ�ધ્યાત્મિક
સુધારો�ો થશે. સ્વાસ્થ્ય જેવા પરિબળો�ો પર ભાર મૂકવામાં આ�વ્્યયો છે .
 તમિલનાડુના દરિયાકાંઠાના પાણીમાં દરિયાઈ
 આ� સર્વે હકારાત્મક કામના અનુભવો�ો અને સર્્વગ્રાહી
ડો�ોલ્ફિનની નવ કરતાં વધુ પ્રજાતિઓ�� જોવા મળે છે . સ્વાસ્થ્ય વચ્ચે નિર્્ણણાયક જોડાણ સ્થાપિત કરે છે .
 ડો�ોલ્ફિનના મુખ્ય આ�વાસ મન્નાર બાયો�ોસ્ફિયર
 કામ પર વિતાવેલા નોંધપાત્ર સમયને જોતાં આ�
રિઝર્્વના અખાતમાં જોવા મળે છે . અહે વાલ કર્્મચારીની સુખાકારીને પ્રભાવિત કરવામાં
વન્યજીવ આ�વાસ કાર્્યક્રમના સંકલિત વિકાસ વિશે કાર્્યસ્થળની મુખ્ય ભૂમિકા પર ભાર મૂકે છે .
 તે એ�ક ચાલુ કે ન્દ્રિય પ્રાયો�ોજિત યો�ોજના છે જે અગાઉની
કે ન્દ્રિય પ્રાયો�ોજિત યો�ોજના “રાષ્ટ્રીય ઉદ્યાનો�ો અને વન સ્ટે શન વન પ્્રરોડક્ટ સ્કીમ
અભયારણ્યોના વિકાસ માટે સહાય” 11મી યો�ોજનાના
સમયગાળા દરમિયાન વધુ ઘટકો�ો અને પ્રવૃત્તિઓ��  ભારતીય રે લ્્વવે દ્વારા “વન સ્ટેશન વન પ્્રરોડક્ટ” પહે લ,
ઉમેરીને કાર્્યરત કરવામાં આ�વી છે . જે સ્થાનિકો�ોને સ્વદેશી ઉત્પાદનો�ો વેચવા માટે અનન્ય
 યો�ોજનાના ઘટકો�ો:
રીતે ડિઝાઇન કરે લ વેચાણ આ�ઉટલેટ્્સ પ્રદાન કરે છે ,
 સંરક્ષિત વિસ્્તતારો�ો (રાષ્ટ્રીય ઉદ્યાનો�ો, વન્યજીવ
તે હવે દેશભરમાં 1,037 સ્ટેશનો�ો પર કાર્્યરત કરવામાં
અભયારણ્્ય, સંરક્ષણ અનામત અને સામુદાયિક આ�વ્યા છે .
અનામત)ને સમર્્થન વન સ્ટેશન વન પ્્રરોડક્ટ સ્કીમ વિશે
 સંરક્ષિત વિસ્્તતારો�ોની બહાર વન્યજીવો�ોનું રક્ષણ
 તે રે લ્્વવે મંત્રાલય હે ઠળ ભારતીય રે લ્્વવે દ્વારા એ�ક પહે લ છે .
 ગંભીર રીતે ભયંકર પ્રજાતિઓ�� અને રહે ઠાણો�ોને
 તે ‘વો�ોકલ ફો�ોર લો�ોકલ’ને પ્્રરોત્સાહન આ�પવાના વિઝન
બચાવવા માટે પુનઃપ્રાપ્તિ કાર્્યક્રમો�ો સાથે લો�ોન્્ચ કરવામાં આ�વી હતી.
મન્નાર બાયો�ોસ્ફિયર રિઝર્્વનો�ો અખાત  તે સ્થાનિકો�ોને દેશભરમાં સ્વદેશી ઉત્પાદનો�ો વેચવા માટે
 તે ત્રણ અલગ-અલગ દરિયાઈ ઇકો�ોસિસ્ટમથી સંપન્ન
અનન્ય રીતે ડિઝાઇન કરે લ વેચાણ આ�ઉટલેટ્્સ
છે , જેમ કે કો�ોરલ રીફ, સીગ્રાસ બેડ અને મેન્્ગ્રરોવ્્સ. પ્રદાન કરે છે .
95
 આ� યો�ોજના અમદાવાદ ખાતેની નેશનલ ઇન્સ્ટિટ્યૂટ  શહે રો�ો માટે નું ડે શબો�ોર્્ડ અર્્બન લો�ોકલ બો�ોડીઝ (ULB) ને
ઓ��ફ ડિઝાઇન દ્વારા તૈયાર કરવામાં આ�વી છે . રે ન્ક આ�પતું નથી. તેના બદલે, તે સમાન સ્થિતિમાં
 તેનો�ો હે તુ દરે ક રે લ્્વવે સ્ટેશનને પ્રમો�ોશનલ હબ તરીકે શહે રો�ોની તુલના કરવા અને તેમની વચ્ચે શિક્ષણને
બનાવવા અને સ્થાનિક અને સ્વદેશી ઉત્પાદન પ્્રરોત્સાહન આ�પવા માટે ના સાધન તરીકે કાર્્ય કરે છે .
ઉત્પાદનો�ોનું પ્રદર્્શન કરવાનો�ો છે . ULB વિશે
 યો�ોજના હે ઠળ, તમામ પાત્ર અરજદારો�ોને રો�ોટે શનલ  શહે રી સ્થાનિક સંસ્થાઓ��, ભારતમાં 1992ના 74મા
ધો�ોરણે ફાળવણી કરવામાં આ�વે છે . બંધારણ સુધારા અધિનિયમ દ્વારા માન્યતા પ્રાપ્ત
 આ� યો�ોજનાનો�ો પાયલો�ોટ 25 માર્્ચ, 2022ના રો�ોજ શરૂ
બંધારણીય સંસ્થાઓ�� છે .
કરવામાં આ�વ્્યયો હતો�ો.
 વસ્્તતીના કદના આ�ધારે વર્ગીકૃત કરાયેલ, ULBમાં
 આ� યો�ોજના સ્થાનિક કારીગરો�ો, કં ુ ભારો�ો, વણકર,
‘ગ્રામીણ’ વિસ્્તતારો�ો માટે નગર પંચાયતો�ો, નાના શહે રી
આ�દિવાસીઓ�� વગેરેનું કલ્યાણ કરવાનો�ો હે તુ ધરાવે છે .
વિસ્્તતારો�ો માટે મ્યુનિસિપલ કાઉન્સિલ અને
 યો�ોજના હે ઠળ લાયકાત ધરાવતા અરજદારને રે લવેમાં
મેટ્્રરોપો�ોલિટન વિસ્્તતારો�ો માટે મ્યુનિસિપલ કો�ોર્્પપોરે શનો�ોનો�ો
રૂ. 1,000 જમા કરાવવા પર 15 દિવસના સમયગાળા
માટે અસ્થાયી સ્્ટટોલ અથવા કિઓ��સ્ક (kiosk)
ફાળવવામાં આ�વશે.  મુદત: 5 વર્્ષ (કાર્્યકાળ પૂર્્ણ થયાના છ મહિનાની અંદર
 દેશભરના સ્ટેશનો�ો પર સેલ આ�ઉટલેટ પ્રદાન કરવામાં પુનઃચૂંટણી સુનિશ્ચિત થયેલ છે .)
આ�વે છે , તેને ટે ન્ડરિંગ પ્રક્રિયા દ્વારા ફાળવવામાં આ�વે છે .
 ઝો�ોનલ રે લવે સ્ટેશનો�ો દ્વારા યો�ોગ્્ય ઉત્પાદનો�ો અને અન્નપૂર્્ણણા પ્રમાણપત્ર કાર્્યક્રમ
વિક્રેતાઓ��ની ઓ��ળખ કરવામાં આ�વશે.
 અન્નપૂર્્ણણા પ્રમાણપત્ર કાર્્યક્રમ, ઇન્ડિયન કાઉન્સિલ
AAINA પો�ોર્્ટ લ ફો�ોર કલ્્ચરલ રિલેશન્સ (ICCR) દ્વારા એ�ક પહે લ છે , જે
ભારતીય રાંધણ પરં પરાઓ��ને પ્્રરોત્સાહન આ�પવા માટે
 તાજેતરમાં આ�વાસ અને શહે રી બાબતો�ોના મંત્રાલય વિશ્વભરમાં છ ભારતીય રે સ્્ટટોરન્્ટ્્સને માન્યતા આ�પી
(MoHUA) એ� ‘AAINA ડે શબો�ોર્્ડ ફો�ોર સિટીઝ’ પો�ોર્્ટલ છે .
(www.aaina.gov.in) શરૂ કર્્યુું છે .  આ� વાર્્ષષિક કાર્્યક્રમ વૈશ્વિક સ્્તરે ભો�ોજન દ્વારા ભારતના
‘AAINA ડે શબો�ોર્્ડ ફો�ોર સિટીઝ’ શું છે ? સાંસ્કૃતિક ઉદ્દે શ્્યમાં યો�ોગદાન આ�પતી રે સ્્ટટોરન્્ટ્્સને
 તે એ�ક પો�ોર્્ટલ છે જે અર્્બન લો�ોકલ બો�ોડીઝ (ULBs)ને સ્વીકારે છે .
પાંચ વિષયો�ોના ક્ષેત્્રરો પર ઓ��ડિટે ડ એ�કાઉન્્ટ્્સ અને
 ઇન્ડિયન કાઉન્સિલ ફો�ોર કલ્્ચરલ રિલેશન્સ (સ્થાપના:
પરફો�ોર્્મન્સ મેટ્રિક્સ સહિતનો�ો મુખ્ય ડે ટા સ્વૈચ્છિક રીતે
1950; મુખ્ય મથક: નવી દિલ્હી; સ્થાપક: મૌ�ૌલાના
સબમિટ કરવા સક્ષમ બનાવે છે :
આ�ઝાદ), એ� ભારત સરકારની એ�ક સ્વાયત્ત સંસ્થા છે ,
1. રાજકીય અને વહીવટી માળખું
જે અન્ય દેશો�ો અને તેમના લો�ોકો�ો સાથે સાંસ્કૃતિક
2. ફાઇનાન્સ
વિનિમય દ્વારા ભારતના વૈશ્વિક સાંસ્કૃતિક સંબંધો�ોમાં
3. આ�યો�ોજન
4. નાગરિક-કે ન્દ્રિત શાસન સામેલ છે .
5. મૂળભૂત સેવાઓ��ની ડિલિવરી.
 મંત્રાલય, ડિજિટલ ઈન્ડિયા કો�ોર્્પપોરે શન (DIC) દ્વારા, નેશનલ હે લ્થ ક્લેમ એ�ક્સચેન્્જ (NHCX)
ડે ટા સબમિશન પ્રક્રિયા દરમિયાન ULB અને રાજ્્યયોને
સમર્્થન આ�પશે.  તાજેતરમાં નેશનલ હે લ્થ ઓ��થો�ોરિટી (NHA) અને
પો�ોર્્ટ લનો�ો હે તુ ઈન્સ્યોરન્સ રે ગ્્યયુલેટરી એ�ન્ડ ડે વલપમેન્ટ ઓ��થો�ોરિટી
 આ� પો�ોર્્ટલ તંદુરસ્્ત સ્પર્્ધધાને પ્્રરોત્સાહન આ�પે છે , ઓ��ફ ઈન્ડિયા (IRDAI) એ� ડિજિટલ હે લ્થ ક્લેઈમ
સુધારણાને પ્રેરણા આ�પે છે અને ULBમાં પીઅર પ્લેટફો�ોર્્મ નેશનલ હે લ્થ ક્લેઈમ એ�ક્સચેન્્જ (NHCX)
લર્્નિિંગની સુવિધા આ�પે છે . ને કાર્્યરત કરવા માટે સહયો�ોગ કર્્યયો છે .
96
NHCX શું છે ?
વર્લલ્ડ એ�નર્જી એ�મ્્પ્લલોયમેન્ટ 2023 રિપો�ોર્્ટ
 નેશનલ હે લ્થ ક્લેઈમ એ�ક્સચેન્્જ (NHCX) એ�
ડિજિટલ હે લ્થ ક્લેઈમ પ્લેટફો�ોર્્મ છે જે હે લ્થકે ર અને
 તાજેતરમાં ઇન્ટરનેશનલ એ�નર્જી એ�સો�ોસિએ�શને
હે લ્થ ઈન્સ્યોરન્સ ઈકો�ોસિસ્ટમમાં વિવિધ હિસ્સેદારો�ો
વર્લલ્ડ એ�નર્જી એ�મ્્પ્લલોયમેન્ટ 2023 રિપો�ોર્્ટ બહાર
વચ્ચે દાવા સંબંધિત માહિતીની આ�પલે માટે , આ�રો�ોગ્્ય પાડ્્યયો છે .
દાવાની પ્રક્રિયામાં કાર્્યક્ષમતા અને પારદર્્શશિ તા વધારવા મુખ્ય તારણો�ો
માટે ના ગેટવે તરીકે કામ કરે છે .  ઉર્જા ક્ષેત્રમાં વૈશ્વિક રો�ોજગાર 2022માં 3.4 મિલિયનથી
વધીને 67 મિલિયન થઈ ગયો�ો છે .
NEST પહે લ  “સ્વચ્છ ઊર્જા” ક્ષેત્રે સમાન સમયગાળા દરમિયાન
વૈશ્વિક સ્્તરે 4.7 મિલિયન નો�ોકરીઓ�� ઉમેરી અને 35
 તાજેતરમાં ભારતીય ગ્રીન બિલ્ડડીંગ કાઉન્સિલ (IGBC) મિલિયન કૂલ નો�ોકરીઓ�� હાલ અસ્્તતિત્વમાં છે .
 2020માં છટણી કર્્યયા પછી અશ્્મમિભૂત ઇં ધણની
એ� ‘Nest’ નામની રે ટિં ગ અને પ્રમાણપત્ર પહે લ શરૂ
નો�ોકરીઓ�� ધીમે ધીમે પુનઃપ્રાપ્ત થઈ અને 32 મિલિયન
કરી.
પર પહોંચી અને પ્રી-પેન્ડે મિક રો�ોજગાર સ્્તરો�ોથી લગભગ
NEST પહે લ વિશે 1.3 મિલિયન નીચે રહી છે .
 તે ઘરે લું હાઉસિંગ સેક્ટરમાં ટકાઉ અને ઇકો�ો-ફ્રે ન્ડલી  સ્વચ્છ ઊર્જા તેમજ અશ્્મમિભૂત ઇં ધણ ક્ષેત્્રરોમાં રો�ોજગાર
બાંધકામને પ્્રરોત્સાહન આ�પવાનું છે . વૃદ્ધિ 2019ના પૂર્્વ રો�ોગચાળાના સ્્તરની તુલનામાં
 તે વ્યક્તિગત મકાન માલિકો�ો અને રહે ણાંક ક્ષેત્ર માટે ભારતમાં હકારાત્મક રહી.
વીજળીના વપરાશ અને પાણીના વપરાશને ઘટાડવામાં  આ� સાથે, દેશમાં છે લ્લા ત્રણ વર્્ષમાં ચો�ોથા નંબરની
મદદ કરવા અને તંદુરસ્્ત રહે વાની જગ્્યયા બનાવવા સૌ�ૌથી વધુ સ્વચ્છ ઉર્જા નો�ોકરીઓ��નું સર્્જન થયું છે .
માટે મો�ોટા પાયે ગ્રીન બિલ્્ડિિં ગ સુવિધાઓ�� અપનાવવાનો�ો  અહે વાલમાં ઊર્જા ઉદ્્યયોગના પાંચ મુખ્ય ક્ષેત્્રરોનો�ો ઉલ્લેખ
માર્્ગ મો�ોકળો�ો કરશે. કરવામાં આ�વ્્યયો છે જે રો�ોગચાળા પછી મહત્તમ રો�ોજગાર
સર્્જન તરફ દો�ોરી જાય છે .
ભારતીય ગ્રીન બિલ્ડડીંગ કાઉન્સિલ
 આ� ક્ષેત્્રરો સૌ�ૌર PV, પવન, ઇલેક્ટ્રિક વાહનો�ો (EVs)
 તે કન્ફેડરે શન ઓ��ફ ઈન્ડિયન ઈન્ડસ્ટ્રી (CII)નો�ો એ�ક
અને બેટરી ઉત્પાદન, હીટ પંપ અને જટિલ ખનિજ
ભાગ છે અને તેની રચના 2001માં થઈ હતી. હતા.
 તે ભારતની પ્રીમિયર પ્રમાણપત્ર સંસ્થા છે .  આ� પાંચ ક્ષેત્્રરોએ� લગભગ 9 મિલિયન કામદારો�ોને
 તે કાઉન્સિલ સેવાઓ��ની વિશાળ શ્રેણી પ્રદાન કરે છે , રો�ોજગારી આ�પી છે જ્્યાાં સુધી તમામ ક્ષેત્્રરોમાંથી, સો�ોલર
જેમાં નવા ગ્રીન બિલ્્ડિિં ગ રે ટિં ગ પ્્રરોગ્રામ્સ, સર્્ટટિફિકે શન PV લગભગ 4 મિલિયન નો�ોકરીઓ�� સાથે સૌ�ૌથી મો�ોટા
સેવાઓ�� અને ગ્રીન બિલ્્ડિિં ગ ટ્રેનિંગ પ્્રરોગ્રામ્સનો�ો તરીકે ઉભરી આ�વ્્યુું હતું.
સમાવેશ થાય છે .  બીજી તરફ, EV અને તેની બેટરીનું ઉત્પાદન વૃદ્ધિનો�ો
 કાઉન્સિલ ગ્રીન બિલ્્ડિિં ગ કૉંગ્રેસનું પણ આ�યો�ોજન કરે સૌ�ૌથી મો�ોટો�ો સ્ત્રોત હતો�ો.
છે , જે ગ્રીન બિલ્્ડિિં ગ્્સ પર તેની વાર્્ષષિક ફ્્લલેગશિપ
પ્રધાનમંત્રી આ�વાસ યો�ોજના-ગ્રામીણ (PMAY-G)ને
ઇવેન્ટ છે .
સાત વર્્ષ પૂર્્ણ
 તે વિશ્વ ગ્રીન બિલ્ડડીંગ કાઉન્સિલના બો�ોર્્ડ માં રહે લા
પાંચ દેશો�ોમાં પણ સામેલ છે , જેઓ�� COP અને સમાન  તે 2016માં શરૂ કરાયેલ અને ગ્રામીણ વિકાસ
વૈશ્વિક પ્લેટફો�ોર્્મ પર વૈશ્વિક મુદ્દાઓ��ની ચર્્ચચા કરે છે . મંત્રાલયની કે ન્દ્રિય પ્રાયો�ોજિત યો�ોજના છે .
 રે ટિં ગ છ પર્્યયાવરણીય શ્રેણીઓ�� પર આ�ધારિત છે , જેમાં યો�ોજનાની સિદ્ધિઓ��
ટકાઉ સ્ટેશન સુવિધા, આ�રો�ોગ્્ય, સ્વચ્છતા, ઊર્જા  લક્્ષ્્યાાંકિત 2.95 કરો�ોડમાંથી 2.41 કરો�ોડ મકાનો�ો
કાર્્યક્ષમતા, પાણીની કાર્્યક્ષમતા, સ્માર્્ટ અને ગ્રીન સોંપવામાં આ�વ્યા છે .
પહે લ અને નવીનતા અને વિકાસનો�ો સમાવેશ થાય છે .  છે લ્લા 4 વર્્ષમાં લગભગ 1.5 લાખ કરો�ોડ રૂપિયા કે ન્દ્રીય
 મુખ્ય મથક: હૈ દરાબાદ. સહાય તરીકે આ�પવામાં આ�વ્યા છે .
97
યો�ોજનાની મુખ્ય વિશેષતા

ગુજરાતનો�ો પ્રથમ જળ ઉત્સવ
 ધ્યેય: 2024 સુધીમાં કચ્છ અને જર્્જરિત મકાનો�ોમાં
રહે તા તમામ ઘરવિહો�ોણા પરિવારો�ોને પાયાની સુવિધાઓ��
 તાજેતરમાં અમરે લી જિલ્લાના લાઠી તાલુકાના દુધાળા
સાથે “પાક્કા” મકાનો�ો આ�પવાનો�ો.
ગામ ખાતે રાજ્યના પ્રથમ 10 દિવસીય “જળ ઉત્સવ
 લાભાર્થીઓ��ની પસંદગી: સામાજિક-આ�ર્્થથિક જાતિ 2023” (Jal Utsav 2023)નો�ો પ્રારં ભ કરવામાં આ�વ્્યયો
વસ્્તતી ગણતરી (SECC)-2011નો�ો ઉપયો�ોગ કરીને જે હતો�ો.
ગ્રામ સભાઓ�� દ્વારા ચકાસવામાં આ�વે છે .  આ� સંકલ્પ માત્ર ગુજરાત જ નહીીં, પરં તુ બીજા પ્રદેશની
 નાણાકીય સહાય: રૂ.1.20 લાખની 100% અનુદાન સરકારો�ો માટે પણ પ્રેરણારૂપ બનશે.
(સાદા વિસ્્તતારો�ોમાં) અને રૂ. 1.30 લાખ (પહાડી રાજ્્યયો/  આ� અવસરે મુખ્યમંત્રી ભૂપેન્દદ્ર પટે લે જણાવ્્યુું હતું કે ,
ઉત્તર પૂર્વીય રાજ્્યયો/મુશ્્કકેલ વિસ્્તતારો�ો/J&K અને સૌ�ૌરાષ્ટ્રમાં લગભગ બધાએ� પાણીની તકલીફ જોઈ છે .
લદ્દાખ/IAP/LWE જિલ્લાઓ��માં). પણ આ�જે ખારો�ોપાટ વિસ્્તતારમાં ગાગડિયા નદીને
 કે ન્દદ્ર અને રાજ્ય સરકારો�ો વચ્ચે ખર્્ચની વહેેં ચણી: પાણીથી ભરી દેવાઈ છે , તેવું સરસ આ�યો�ોજન રાજ્ય
 60:40 મેદાની વિસ્્તતારો�ોમાં, સરકાર અને ધો�ોળકિયા ફાઉન્ડેશન દ્વારા થયું છે .
 બે પહાડી રાજ્્યયો (હિમાચલ પ્રદેશ અને ઉત્તરાખંડ)
ઇન્ટર કમાન્ડ ઓ��શન સેલિં ગ રેસ 2023
અને જમ્મુ અને કાશ્્મમીરના કે ન્દદ્રશાસિત પ્રદેશ માટે
90:10 અને
 તાજેતરમાં ભારતીય નૌ�ૌકાદળે કો�ોચીના નેવલ બેઝ
 અન્ય કે ન્દદ્રશાસિત પ્રદેશો�ોમાં, કે ન્દદ્ર સરકાર દ્વારા 100%.
ખાતે આ�યો�ોજિત સમારો�ોહમાં કો�ોચીથી ગો�ોવા સુધીની
 પ્રધાનમંત્રી ઉજ્જવલા યો�ોજના હે ઠળ LPG કનેક્શન ઇન્ટર કમાન્ડ ઓ��શન સેલિંગ રે સ 2023ની બીજી
જેવી અન્ય યો�ોજનાઓ�� સાથે કન્્વર્્જન્સ આ�વૃત્તિને ફ્્લલેગ ઓ��ફ કરી હતી.
 અમલીકરણ અને દેખરે ખ એ� એ�ન્ડ-ટુ-એ�ન્ડ ઇન્ટર કમાન્ડ ઓ��શન સેઇલિંગ રે સ 2023 વિશે
ઇ-ગવર્્નન્સ મો�ોડલ “AwaasSoft” અને  આ� રે સમાં ચાર 40 ફૂટની સેઇલબો�ોટ, INSV બુલબુલ,
“AwaasApp”નો�ો ઉપયો�ોગ કરીને હાથ ધરવામાં INSV નીલકં ઠ, INS કદલપુર અને INSV હરિયાલ છે ,
આ�વે છે . જે અરબી સમુદ્રમાં સાહસિક પ્રવાસનું વચન આ�પે છે .
 દરે ક સેઇલબો�ોટમાં ત્રણ નેવલ કમાન્ડના આ�ઠ
યુનાઇટેડ સર્્વવિ સ ઇન્સ્ટિટ્યુશન ઓ��ફ ઇન્ડિયા કર્્મચારીઓ��નો�ો ક્રૂ અને દિલ્હી વિસ્્તતાર સહિત આં�ંદામાન
અને નિકો�ોબાર કમાન્ડની સંયુક્ત ટીમ હો�ોય છે .
(USI)
 આ� રે સ લગભગ પાંચ દિવસમાં કો�ોચીના નેવલ બેઝ
અને ગો�ોવાના સ્ટાર્્ટ પો�ોઈન્ટ વચ્ચે આ�શરે 667 કિમીનું
 યુનાઈટે ડ સર્્વવિસ ઈન્સ્ટિટ્યુશન ઓ��ફ ઈન્ડિયા (USI)
અંતર કાપશે.
નવી દિલ્હીમાં વાર્્ષષિક યુએ�ન ફો�ોરમ 2023નું આ�યો�ોજન  નૌ�ૌકાઓ�� કુશળતાપૂર્્વક પવનનો�ો લાભ ઉઠાવશે અને
કરી રહ્્યુું છે , જે ‘આં�ંતરરાષ્ટ્રીય માનવતાવાદી કાયદો�ો એ�ન્્જજિનના ઉપયો�ોગ વિના ગો�ોવા તરફ આ�ગળ વધશે
અને શાંતિ જાળવણી’ પર ધ્યાન કે ન્દ્રિત કરે છે . તેવી અપેક્ષા છે .
 ઇન્ટરનેશનલ કમિટી ઓ��ફ રે ડ ક્્રરોસ અને સેન્ટર ફો�ોર  આ� રે સ તેની અગાઉની આ�વૃત્તિથી વિશેષ છે કારણ કે
યુએ�ન પીસકીપીીંગ ઓ��પરે શન્સના સહયો�ોગથી, ફો�ોરમ તેમાં મિશ્ર ક્રૂનો�ો સમાવેશ થાય છે જેમાં પુરૂષો�ો અને
સમકાલીન યુએ�ન પીસકીપીીંગ મિશનમાં ઇન્ટરનેશનલ મહિલા અધિકારીઓ�� અને ખલાસીઓ�� બંનેનો�ો
હ્યુમેનિટે રિયન લો�ો (IHL) સિદ્્ધાાંતો�ોને લાગુ કરવાના સમાવેશ થાય છે , જે લિંગ તટસ્થતાનું પ્રતીક છે અને
પડકારો�ોને સંબો�ોધે છે . બધાને સમાન તક પૂરી પાડે છે .
 USI એ� ભારતની સૌ�ૌથી જૂની થિંક-ટે ન્ક છે , જેની  32 જેટલા સહભાગીઓ�� સમુદ્રમાં પડકારો�ોનો�ો સામનો�ો
કરશે, પ્રત્યેક પ્રતિષ્ઠિત ટાઈટલ માટે ઝંપલાવશે, કારણ
સ્થાપના 1870માં કરવામાં આ�વી હતી.
કે તેમના જહાજો અરબી સમુદ્રના ગતિશીલ પ્રવાહો�ો
 તે રાષ્ટ્રીય સુરક્ષા અને લશ્્કરી બાબતો�ો પર સંશો�ોધન
અને તીવ્ર પવનો�ોમાંથી આ�ગળ વધશે.
અને ચર્્ચચા માટે ના પ્લેટફો�ોર્્મ તરીકે કામ કરે છે .
98
 આ� રે સનું આ�યો�ોજન સધર્્ન નેવલ કમાન્ડ દ્વારા  વૈશ્વિક સ્વીકૃતિ માટે વૈજ્ઞાનિક માન્યતા અને
ઈન્ડિયન નેવલ સેલિંગ એ�સો�ોસિએ�શનના નેવલ દસ્્તતાવેજીકરણ આ�વશ્્યક છે .
હે ડક્વાર્્ટર, નવી દિલ્હી ખાતેના નેવલ હે ઠળ કરવામાં  તેને સો�ોફ્ટ પાવર તરીકે લીવરે જ કરી શકાય છે .
આ�વી રહ્્યુું છે .  રો�ોગ વ્યવસ્થાપન માટે નવીન આ�યુર્વેદિક પદ્ધતિઓ��નો�ો
 આ� ઇવેન્ટનું સંકલન ભારતીય નૌ�ૌકાદળની ASW પ્રસાર.
સ્કૂલ, કો�ોચી સ્થિત ઑ��ફશો�ોર સેઇલિંગ ક્લબ અને INS CCRAS વિશે
મંડો�ોવી, ગો�ોવા સ્થિત ઓ��શન સેઇલિંગ નો�ોડ દ્વારા  CCRAS એ� એ�ક સર્્વવોચ્ચ સંશો�ોધન સંસ્થા છે અને તે
કરવામાં આ�વ્્યુું છે . આ�યુર્વેદમાં વૈજ્ઞાનિક રે ખાઓ�� પર સંશો�ોધન હાથ ધરવા,
 નૌ�ૌકાદળ રે સનો�ો ઉપયો�ોગ જોખમ-વ્યવસ્થાપન સંકલન કરવા, ઘડતર કરવા, વિકાસ અને પ્્રરોત્સાહન
ક્ષમતાઓ�� અને તકનીકી કૌ�ૌશલ્્યયોને વધારવા તેમજ આ�પવા માટે પ્રતિબદ્ધ છે .
તેના ક્રૂ માં સાહસની ભાવના જગાડવા માટે કરે છે .  તે આ�યુષ મંત્રાલય હે ઠળ કામ કરે છે .
આ�યુર્વેદના પ્રચાર માટે ની અન્ય પહે લ
આ�યુર્વેદ જ્ઞાન નૃપુણ્્ય પહે લ (AGNI)  અંડરગ્રેજ્યુએ�ટ વિદ્વાનો�ો માટે CCRASની SPARK, PG
વિદ્વાનો�ો માટે PG-સ્ટાર અને શિક્ષકો�ો માટે SMART
પ્્રરોગ્રામ
 તાજેતરમાં સેન્ટટ્રલ કાઉન્સિલ ફો�ોર રિસર્્ચ ઇન આ�યુર્વેદ
 રાષ્ટ્રીય આ�યુર્વેદ દિવસ અને એ�ક આ�રો�ોગ્્ય અભિયાન
સાયન્સ (CCRAS) એ� આ�યુર્વેદ જ્ઞાન નૃપુણ્્ય પહે લ
માટે આ�યુર્વેદ પહે લ
(AGNI) શરૂ કરી હતી.
 રાષ્ટ્રીય AYUSH મિશનની કે ન્દ્રિય પ્રાયો�ોજિત યો�ોજના
 આં�ંતરરાષ્ટ્રીય સહકારને પ્્રરોત્સાહન આ�પવા માટે ની
 AGNI વૈજ્ઞાનિક માન્યતા અને પુરાવા-આ�ધારિત
યો�ોજના હે ઠળ AYUSH દવા પ્રણાલીનો�ો પ્રચાર.
મૂલ્્યાાંકન દ્વારા વ્યવહારિક આ�યુર્વેદ પદ્ધતિઓ��ને મુખ્ય
પ્રવાહમાં લાવવા માટે સંશો�ોધનને પ્્રરોત્સાહન આ�પવાનું
વો�ોટર સ્માર્્ટ કિડ અભિયાન
લક્ષષ્ય રાખે છે .
 આ�યુર્વેદ AYUSHનો�ો એ�ક ભાગ છે .
 તાજેતરમાં મેઘાલયના મુખ્યમંત્રી કો�ોનરાડ કે . સંગમાએ�
 AYUSHમાં ભારતીય દવાઓ�� અને હો�ોમિયો�ોપેથીનો�ો યુવા પેઢીમાં જળ સંરક્ષણ અંગે જવાબદારીની ભાવના
સમાવેશ થાય છે . અને જાગૃતિ કે ળવવા માટે ‘મેઘાલય વો�ોટર સ્માર્્ટ કિડ
 ભારતીય ચિકિત્સા પદ્ધતિમાં યો�ોગ અને પ્રાકૃતિક કે મ્પેઈન’ શરૂ કર્્યુું.
ચિકિત્સા, યુનાની, સિદ્ધ અને સો�ોવા રિગ્્પપાનો�ો પણ  જલ જીવન મિશન (JJM) હે ઠળ કાર્્યરત આ� પહે લનો�ો
સમાવેશ થાય છે . ઉદ્દે શ્્ય બાળકો�ોને જળ સંરક્ષણના મહત્ત્વપૂર્્ણ મહત્વ
 તે આ�યુર્વેદ પ્રેક્ટિશનરો�ોને વિવિધ રો�ોગો�ોની વિશે શિક્ષિત કરવાનો�ો છે .
પરિસ્થિતિઓ��માં તેમની નવીન પદ્ધતિઓ�� અને  જળ સંરક્ષણ અને ટકાઉપણાની તાત્કાલિક
અનુભવો�ોની જાણ કરવા માટે એ�ક પ્લેટફો�ોર્્મ પૂરુું જરૂરિયાતને પહોંચી વળવા માટે , મેઘાલય રાજ્ય
પાડશે. સરકારે વિવિધ હસ્્તક્ષેપ હાથ ધર્્યયા છે .
 આ� પ્રથાઓ�� અને અનુભવો�ોનું દસ્્તતાવેજીકરણ અને  રાજ્ય હાલમાં પાણીનો�ો અસરકારક રીતે ઉપયો�ોગ કરવા
શિક્ષણ અને શૈક્ષણિક હે તુઓ�� માટે CCRAS દ્વારા માટે 1000 જળાશયો�ોનું નિર્્મમાણ કરી રહ્્યુું છે .
પ્રકાશિત કરવામાં આ�વશે.
 આ� માટે , તે NCISM (નેશનલ કમિશન ફો�ોર ઈન્ડિયન ગ્લોબલ ડિજિટલ પબ્્લલિક ઇન્ફ્રાસ્ટ્રક્ચર રિપો�ોઝીટરી
સિસ્ટમ ઓ��ફ મેડિસિન) સાથે સહયો�ોગ કરશે. (DGPIR)
 NCISM એ� એ�ક વૈધાનિક સંસ્થા છે , જેની રચના
NCISM એ�ક્ટ, 2020 હે ઠળ કરવામાં આ�વી છે .  તાજેતરમાં, ભારતના વડા પ્રધાને ભારતની આ�ગેવાની
AGNIની જરૂરિયાત હે ઠળની બે પહે લ શરૂ કરવાની જાહે રાત કરી: ગ્લોબલ
 આ�યુર્વેદ પ્રેક્ટિસ માટે સખત પુરાવા-આ�ધારિત ડિજિટલ પબ્્લલિક ઇન્ફ્રાસ્ટ્રક્ચર રિપો�ોઝીટરી અને
મૂલ્્યાાંકનની જરૂર છે . સો�ોશિયલ ઈમ્પેકટ ફં ડ.
99
વૈશ્વિક ડિજિટલ પબ્્લલિક ઇન્ફ્રાસ્ટ્રક્ચર રિપો�ોઝીટરી વિશે

 તે ઈલેક્્ટ્રરોનિક્સ અને ઈન્્ફફોર્મેશન ટે કનો�ોલો�ોજી PM સ્કૂલ્સ ફો�ોર રાઇઝિં ગ ઈન્ડિયા (PM SHRI)
મંત્રાલય (MeitY) દ્વારા બનાવવામાં આ�વ્્યુું છે . યો�ોજના
 તે એ�ક વ્યાપક સંસાધન કે ન્દદ્ર છે , જેમાં G20 સભ્્યયો
અને અતિથિ રાષ્ટ્રો તરફથી આ�વશ્્યક જ્ઞાન અને  તાજેતરમાં કે ન્દ્રીય શિક્ષણ મંત્રીએ� ઓ��ડિશામાં PM
કુશળતાનો�ો સમાવેશ થાય છે . સ્કૂલ્સ ફો�ોર રાઇઝિંગ ઈન્ડિયા (PM SHRI) યો�ોજના શરૂ
 તેનો�ો પ્રાથમિક ઉદ્દે શ DPIની ડિઝાઇન, બાંધકામ, કરી હતી.
જમાવટ અને શાસન માટે જરૂરી પસંદગીઓ�� અને PM SHRI યો�ોજના વિશે
પદ્ધતિઓ��માં જ્ઞાનના અંતરને દૂર કરવાનો�ો છે .  તે ભારત સરકાર દ્વારા કે ન્દ્રિય પ્રાયો�ોજિત યો�ોજના છે , જે
 DGPIR એ�વા દેશો�ો અને સંસ્થાઓ�� પાસેથી પ્રમાણિત 2022માં જાહે ર કરવામાં આ�વી હતી.
ફો�ોર્મેટમાં માહિતી પ્રદર્્શશિ ત કરે છે કે જેમણે DPI સ્કે લ  ઉદ્દે શઃ કે ન્દદ્ર સરકાર /રાજ્ય/યુટી સરકાર/સ્થાનિક
પર વિકસાવ્યા છે , જેમાં પરિપક્વતા સ્કે લ, સ્્રરોત કો�ોડ સંસ્થાઓ�� દ્વારા સંચાલિત શાળાઓ��માંની હાલની
(જ્્યાાં ઉપલબ્ધ હો�ોય), અને ગવર્્નન્સ ફ્રે મવર્્ક જેવા શાળાઓ��ને મજબૂત કરીને સમગ્ર દે શમાં 14,500થી
ઘટકો�ોનો�ો સમાવેશ થાય છે . હાલમાં, GDPIRમાં 16 વધુ શાળાઓ��નો�ો વિકાસ કરવો�ો.
દેશો�ોના 54 DPIs છે .  તે વિદ્યાર્થીઓ��ને એ�વી રીતે ઉછે રશે કે તેઓ�� સંલગ્ન,
 ભારતના DPIs કે જે GDPIRમાં સામેલ કરવામાં આ�વ્યા
ઉત્પાદક અને યો�ોગદાન આ�પનાર નાગરિક બને,
છે તે છે : આ�ધાર, યુનિફાઇડ પેમેન્્ટ્્સ ઇન્ટરફે સ
રાષ્ટ્રીય શિક્ષણ નીતિ 2020 દ્વારા પરિકલ્પિત સમાન,
(UPI), DigiLocker, ઉમંગ, eSanjeevani, API
સર્્વસમાવેશક અને બહુવચન સમાજનું નિર્્મમાણ કરે .
સેતુ, Co-WIN, સરકારી ઇ-માર્કેટપ્લેસ, દીક્ષા,
 આ� યો�ોજનાનો�ો સમયગાળો�ો 2022-23થી 2026-27
ઇ-હો�ોસ્પિટલ, પો�ોષણ ટ્રે કર અને આ�યુષ્માન ભારત
સુધીનો�ો છે , તે પછી આ� શાળાઓ�� દ્વારા હાંસલ કરે લા
ડિજિટલ મિશન (ABDM)
બેન્્ચમાર્્કને જાળવી રાખવાની જવાબદારી રાજ્્યયો/
ડિજિટલ પબ્્લલિક ઈન્ફ્રાસ્ટ્રક્ચર ( DPI)
કે ન્દદ્રશાસિત પ્રદેશો�ોની રહે શે.
 તે પાયાના તત્્વવો અથવા ડિજિટલ ઓ��ળખ, ચુકવણી
 આ� પ્્રરોજેક્ટનો�ો કુલ ખર્્ચ 5 વર્્ષના ગાળામાં 27360
ઈન્ફ્રાસ્ટ્રક્ચર અને ડે ટા એ�ક્સચેન્્જ સો�ોલ્યુશન્સ જેવા
માળખાને સમાવે છે . કરો�ોડ રૂપિયા થશે, જેમાં 18,128 કરો�ોડ રૂપિયાનો�ો કે ન્દ્રીય
 આ� ઘટકો�ો દે શો�ોને તેમના નાગરિકો�ોને મહત્વપૂર્્ણ સેવાઓ�� હિસ્્સસો સામેલ છે .
પ્રદાન કરવા, સશક્તિકરણને ઉત્તેજન આ�પવા અને  PM SHRI શાળાઓ��ની પસંદગી ચેલેન્્જ મો�ોડ દ્વારા
ડિજિટલ સમાવેશના પ્રચાર દ્વારા જીવનને ઉન્નત કરવામાં આ�વશે, જેમાં શાળાઓ�� અનુકરણીય શાળાઓ��
કરવામાં નિર્્ણણાયક ભૂમિકા ભજવે છે . બનવા માટે સમર્્થન માટે સ્પર્્ધધા કરે છે .
સો�ોશિયલ ઈમ્પેક્ટ ફં ડ (SIF) વિશે
 વૈશ્વિક દક્ષિણમાં DPI અમલીકરણને ઝડપી ટ્રે ક કરવા Amplifi 2.0 પો�ોર્્ટ લ
માટે સરકારની આ�ગેવાની હે ઠળની મલ્ટિસ્ટેકહો�ોલ્ડર
પહે લ તરીકે તેની કલ્પના કરવામાં આ�વી છે .  તાજેતરમાં કે ન્દ્રીય આ�વાસ અને શહે રી બાબતો�ોના
 આ� ફં ડ DPI સિસ્ટમો�ો વિકસાવતા દેશો�ોને અપસ્ટ્રીમ મંત્રાલયે Amplifi 2.0 પો�ોર્્ટલ લો�ોન્્ચ કર્્યુું.
ટે કનિકલ અને બિન-તકનીકી સહાય પૂરી પાડવા માટે Amplifi 2.0 પો�ોર્્ટ લ વિશે
નાણાકીય સહાય પ્રદાન કરશે.  Amplifi (Assessment and Monitoring
 તે અન્ય સરકારો�ો, આં�ંતરરાષ્ટ્રીય સંસ્થાઓ�� અને Platform for Liveable, Inclusive, and Future-
પરો�ોપકારી સંસ્થાઓ�� સહિત તમામ સંબંધિત Ready Urban India) પો�ોર્્ટલનો�ો હે તુ ભારતીય શહે રો�ો
હિસ્સેદારો�ોને આ� ભંડો�ોળમાં યો�ોગદાન આ�પવા અને પર ડે ટા પ્રદાન કરવાનો�ો છે .
ઓ��છી અને મધ્યમ આ�વક ધરાવતા દેશો�ો (LMICs)માં
 તે ડે ટા આ�ધારિત નીતિ ઘડતરમાં મદદ કરવા માટે
DPIs દ્વારા ટકાઉ વિકાસ લક્્ષ્યયો (SDGs)ની સિદ્ધિને
શિક્ષણવિદો�ો, સંશો�ોધકો�ો અને હિતધારકો�ો માટે એ�ક જ
વેગ આ�પવા માટે એ�ક પ્લેટફો�ોર્્મ પ્રદાન કરે છે .
પ્લેટફો�ોર્્મ પર ભારતીય શહે રો�ોમાંથી કાચો�ો ડે ટા ઉપલબ્ધ
 ભારતે $25 મિલિયનની પ્રારં ભિક પ્રતિબદ્ધતાનું વચન
કરાવી રહ્્યુું છે .
આ�પ્્યુું છે .
100
 હાલમાં 258 શહે રી સ્થાનિક સંસ્થાઓ�� (ULBs) ઓ��ન-  તે વપરાશકર્્તતાઓ��, વીમા કં પનીઓ�� અને હો�ોસ્પિટલો�ોને
બો�ોર્્ડ કરવામાં આ�વી છે , અને 150 શહે રો�ોનો�ો ડે ટા પો�ોર્્ટલ આ�રો�ોગ્્ય રે કો�ોર્્ડ્્સ ડિજિટલ રીતે ઍ�ક્સેસ કરવાની
પર ઉપલબ્ધ છે . મંજૂરી આ�પે છે .
 તે ઘણા શહે રો�ો માટે માહિતીની શ્રેણી પર ડે ટા પ્રદાન કરે  તે હે લ્થ ID રજૂ કરીને લેબ રિપો�ોર્્ટ્્સ, પ્રિસ્ક્રિપ્્શન્સ,
છે , ઉદાહરણ તરીકે , ડીઝલનો�ો કુલ વપરાશ અને કન્સલ્ટેશન વિગતો�ો અને ચકાસાયેલ ડો�ોકટરો�ોના
પાણીની ગુણવત્તા માટે પરીક્ષણ કરાયેલા નમૂનાઓ��ની નિદાન માટે સરળ ડિજિટલ ઍ�ક્સેસને સક્ષમ કરશે.
સંખ્યા.  આ� ઉપરાંત, તે દેશભરની હો�ોસ્પિટલો�ોને ડિજિટલ રીતે
અર્્બન આ�ઉટકમ ફ્રે મવર્્ક 2022 એ�કબીજા સાથે જોડશે.
 તેને મંત્રાલય માટે નેશનલ ઇન્સ્ટિટ્યૂટ ઑ��ફ અર્્બન  ABHA હે લ્થ ID કાર્્ડ હો�ોવું ફરજિયાત નથી. જો લો�ોકો�ો
અફે ર્્સ અને PwC ઇન્ડિયા દ્વારા વિકસાવવામાં આ�વ્્યુું આ� સુવિધાને નાપસંદ કરવા માંગતા હો�ોય તો�ો તેઓ��
છે . સુવિધા માટે નોંધણી કરાવવાનું પસંદ કરી શકે છે
 તે સૂચકાંકો�ોની વ્યાપક સૂચિ સાથે સૂચકાંકો�ોમાંથી ડે ટા અથવા ABHA ડે ટાબેઝમાંથી તેમની માહિતી ભૂંસી
પર ધ્યાન કે ન્દ્રિત કરે છે . શકે છે .
 આ� સાથે, ડે ટા એ�કત્રીકરણ પર ફો�ોકસ વધારવા માટે
14 સેક્ટરના ડે ટાને સુવ્યવસ્થિત કરવામાં આ�વે છે કર્્મયો�ોગી પ્રારં ભ
અને ડો�ોમેન નિષ્ણાતો�ો દ્વારા અલગ-અલગ ડે ટાનું
વિશ્્લલેષણ કરી શકાય છે .  તાજેતરમાં ગત વર્ષે શરુ કરાયેલ કર્્મયો�ોગી પ્રારં ભની
 આ� પહે લ ઓ��પન ડે ટા પર નવા ફ્રે મવર્્ક બનાવવાની પ્રથમ વર્્ષગાંઠની ઉજવણી કરવામાં આ�વી હતી, જે
તક પણ પૂરી પાડે છે . રો�ોજગાર મેળાઓ�� દ્વારા ભરતી કરાયેલ સરકારી
 14 ક્ષેત્્રરો છે - વસ્્તતીવિષયક, અર્્થતંત્ર, શિક્ષણ, ઉર્જા, નિમણૂકો�ો માટે iGOT કર્્મયો�ોગી પ્લેટફો�ોર્્મ પર
પર્્યયાવરણ, નાણા, શાસન, આ�રો�ોગ્્ય, આ�વાસ, ઓ��નલાઈન ઓ��રિએ�ન્ટેશન પ્્રરોગ્રામ છે .
ગતિશીલતા, આ�યો�ોજન, સલામતી અને સુરક્ષા, ઘન મહત્વપૂર્્ણ માહિતી
કચરો�ો વ્યવસ્થાપન, અને પાણી અને સ્વચ્છતા.  આ� કાર્્યક્રમ, જેમાં આ�ઠ ક્યુરેટેડ કો�ોર્્સનો�ો સમાવેશ થાય
છે , તેનો�ો ઉદ્દે શ્્ય નવા સરકારી કર્્મચારીઓ��ને નીતિઓ��
આ�યુષ્માન ભારત હે લ્થ એ�કાઉન્ટ (ABHA) સાથે અનુરૂપ બનવામાં અને તેમની ભૂમિકામાં
સરળતાથી સંક્રમણ કરવામાં મદદ કરવાનો�ો છે .
 તાજેતરમાં નેશનલ મેડિકલ કમિશન (NMC) એ�  iGOT કર્્મયો�ોગી પ્લેટફો�ોર્્મ એ� સરકારી અધિકારીઓ��માં
મેડિકલ કો�ોલેજોને મેડિકલ કો�ોલેજ હો�ોસ્પિટલો�ોમાં ક્ષમતા-નિર્્મમાણ માટે નું એ�ક વ્યાપક ઓ��નલાઈન લર્્નિિંગ
તબીબી સંભાળ મેળવવા માંગતા દર્દીઓ�� માટે ABHA પો�ોર્્ટલ છે , જેમાં હાલમાં 26 લાખથી વધુ શીખનારાઓ��
(આ�યુષ્માન ભારત હે લ્થ એ�કાઉન્ટ) ID રજિસ્ટ્રેશન નોંધાયેલા છે અને તે 815+ અભ્યાસક્રમો�ોની ઍ�ક્સેસ
સિસ્ટમ લાગુ કરવા જણાવ્્યુું હતું. ધરાવે છે .
આ�યુષ્માન ભારત હે લ્થ એ�કાઉન્ટ (ABHA) વિશે  કર્્મયો�ોગી પ્રારં ભ અભ્યાસક્રમો�ો સરકારી કર્્મચારીઓ��
 ABHA એ� રે ન્ડમ જનરે ટ થયેલ 14-અંકનો�ો નંબર છે , માટે આ�ચારસંહિતા, કાર્્યસ્થળમાં મહિલાઓ��ની જાતીય
જેનો�ો ઉપયો�ોગ વ્યક્તિઓ��ને અનન્ય રીતે ઓ��ળખવા, સતામણીનું નિવારણ, પ્રેરણાને સમજવા, સ્વ-નેતૃત્વ,
તેમને પ્રમાણિત કરવા અને તેમના આ�રો�ોગ્્ય રે કો�ોર્્ડને તણાવ વ્યવસ્થાપન, અસરકારક સંચાર, MS વર્્ડ ફો�ોર
(ફક્ત તેમની જાણકાર સંમતિથી) બહુવિધ સિસ્ટમો�ો બિગિનર્્સ અને MS એ�ક્સેલ જેવા વિષયો�ોને આ�વરી લે છે .
અને હિતધારકો�ોમાં થ્રેડ કરવા માટે થાય છે .
 લો�ોકો�ો ડિજિટલ રીતે સુરક્ષિત ABHA બનાવવા માટે આ�યુષ્માન આ�રો�ોગ્્ય મંદિર (AAM)
પસંદ કરી શકે છે , જે તેમને સહભાગી હે લ્થકે ર પ્રદાતાઓ��
અને ચુકવણીકારો�ો સાથે તેમના સ્વાસ્થ્ય ડે ટાને  તાજેતરમાં કે ન્દદ્રએ� આ�યુષ્માન ભારત હે લ્થ એ�ન્ડ
ઍ�ક્સેસ કરવા અને શેર કરવાની મંજૂરી આ�પે છે . વેલનેસ સેન્ટર્્સ (AB-HWCs)નું નામ બદલીને
 તે નાગરિકો�ોને તેમના આ�રો�ોગ્્ય રે કો�ોર્્ડને એ�ક જગ્્યયાએ� ‘આ�રો�ોગ્્યમ પરમ ધનમ’ ટે ગલાઇન સાથે ‘આ�યુષ્માન
જાળવવામાં મદદ કરે છે . આ�રો�ોગ્્ય મંદિર (AAM)’ રાખવાનો�ો નિર્્ણય કર્્યયો છે .
101
 2018માં આ�યુષ્માન ભારત કાર્્યક્રમ હે ઠળ શરૂ કરાયેલ, પ્લેટિનમ રે ટિંગ વિશે

દેશમાં 1.6 લાખથી વધુ કે ન્્દ્રરો છે .  પ્લેટિનમ રે ટિં ગ એ� સ્ટેશનના પર્્યયાવરણીય કારભારી
 તેઓ�� માતૃત્વ અને બાળ આ�રો�ોગ્્ય સંભાળ સેવાઓ��થી પ્રત્યેના સમર્્પણ અને હરિયાળા અને વધુ ટકાઉ
આ�ગળ વધે તેવી સેવાઓ��ની વિસ્્તતૃત શ્રેણી પરિવહન હબ બનાવવાના તેના પ્રયત્્નનોનો�ો એ�ક
પહોંચાડવાની પરિકલ્પના છે . પ્રમાણપત્ર છે .
 તેઓ�� બિન-સંચારી રો�ોગો�ો, ઉપશામક અને પુનર્્વસન
 આ� માન્યતા સાઉથ સેન્ટટ્રલ રે લ્્વવે (SCR) ઝો�ોન માટે
સંભાળ, મૌ�ૌખિક, આં�ંખ અને ENT સંભાળ, માનસિક
પણ ગૌ�ૌરવનો�ો સ્ત્રોત છે , કારણ કે વિજયવાડા સ્ટેશન
સ્વાસ્થ્ય અને કટો�ોકટી અને આ�ઘાત માટે પ્રથમ-સ્્તરની
આ� પ્રતિષ્ઠિત રે ટિં ગ હાંસલ કરવા માટે ઝો�ોનમાં માત્ર
સંભાળ પૂરી પાડે છે .
 તેઓ�� મફત આ�વશ્્યક દવાઓ�� અને નિદાન સેવાઓ�� બીજું સ્ટેશન છે .
પણ પ્રદાન કરે છે .  પ્લેટિનમ સર્્ટટિફિકે શન હાંસલ કરવામાં સ્ટેશનની
સફળતા અન્ય રે લવે માટે પ્રેરણારૂપ છે .
વિજયવાડા રેલ્્વવે સ્ટે શનને IGBCનું ‘પ્લેટિનમ’
રેટિં ગ એ�નાયત ભારતનું પ્રથમ ટેલિકો�ોમ સેન્ટર ઓ��ફ એ�ક્સેલન્સ
 તાજેતરમાં વિજયવાડા રે લ્્વવે સ્ટેશનને ઇન્ડિયન ગ્રીન  તાજેતરમાં ઉત્તર પ્રદેશના મુખ્યમંત્રી યો�ોગી આ�દિત્યનાથે
બિલ્ડડીંગ કાઉન્સિલ (IGBC) દ્વારા પર્્યયાવરણીય સહારનપુરમાં દેશના પ્રથમ ટે લિકો�ોમ સેન્ટર ઓ��ફ
ટકાઉપણું અને ઇકો�ો-ફ્રે ન્ડલી પ્રેક્ટિસ પ્રત્યે પ્રતિબદ્ધતા એ�ક્સેલન્સની સ્થાપના માટે મંજૂરી આ�પી.
માટે પ્રતિષ્ઠિત પ્લેટિનમ રે ટિં ગ આ�પવામાં આ�વ્્યુું છે .
 ટે લિકો�ોમ અને ટે ક્્નનોલો�ોજી ઇનો�ોવેશનમાં નોંધપાત્ર
છલાંગ ચિહ્નિત કરતી આ� મહત્વપૂર્્ણ પહે લનો�ો
 આ� સર્્વવોચ્ચ માન્યતા છે જે IGBC દ્વારા આ�પવામાં
શિલાન્યાસ 5 ડિસેમ્બર, 2023ના રો�ોજ થવાનો�ો છે .
આ�વી શકે છે , જે ભારતમાં એ�ક અગ્રણી પ્રમાણપત્ર
સંસ્થા છે જે પર્્યયાવરણને જવાબદાર બાંધકામને  પ્રાથમિક ઉદ્દે શ્્ય ટે લિકો�ોમ સેક્ટરમાં અત્યાધુનિક
પ્્રરોત્સાહન આ�પે છે . ટે ક્્નનોલો�ોજીનો�ો વિકાસ અને પ્્રરોત્સાહન આ�પવાનો�ો છે .
 સ્ટેશનનું અગાઉનું ગો�ોલ્ડ રે ટિં ગ, 2019માં પ્રાપ્ત થયું  સંશો�ોધન અને વિકાસના હબ તરીકે કાર્્યરત, કે ન્દદ્રનો�ો
હતું, તેને પ્લેટિનમમાં અપગ્રેડ કરવામાં આ�વ્્યુું છે , જે હે તુ વિવિધ ક્ષેત્્રરોના નિષ્ણાતો�ોને મદદ કરવાનો�ો અને
પર્્યયાવરણીય કામગીરીના વિવિધ પાસાઓ��માં થયેલા અદ્યતન તકનીક દ્વારા ઉકે લો�ો પૂરો�ો પાડવાનો�ો છે .
નોંધપાત્ર સુધારાઓ��ને પ્રતિબિંબિત કરે છે .  આ� અત્યાધુનિક કે ન્દદ્ર 30 કરો�ોડ રૂપિયાના ખર્ચે
 આ� સુધારાઓ��માં નીચેનાનો�ો સમાવેશ થાય છે : બાંધવામાં આ�વશે, જે ટે લિકો�ોમ્યુનિકે શન સેક્ટરમાં
 જળ સંરક્ષણ: સ્ટેશને વરસાદી પાણીના સંગ્રહની નવીનતા અને વૃદ્ધિને પ્્રરોત્સાહન આ�પશે.
પ્રણાલીઓ�� અને પાણી-કાર્્યક્ષમ ફિક્સર લાગુ કર્્યયા છે ,
જેના પરિણામે પાણીના વપરાશમાં 20% ઘટાડો�ો થયો�ો છે .
મિટ્ટી કાફે
 ઉર્જા કાર્્યક્ષમતા: ઉર્જા-કાર્્યક્ષમ લાઇટિંગ સિસ્ટમ્સ
અને ઉપકરણો�ો સ્થાપિત કરવામાં આ�વ્યા છે , જેના
 ભારતના મુખ્ય ન્યાયાધીશ (CJI) ડીવાય ચંદ્રચુડે સુપ્રીમ
કારણે ઊર્જા વપરાશમાં 15% ઘટાડો�ો થયો�ો છે .
 વેસ્ટ મેનેજમેન્ટ: એ�ક વ્યાપક કચરો�ો વ્યવસ્થાપન કો�ોર્્ટના પરિસરમાં સ્થિત એ�ક વિશિષ્ટ સંસ્થા ‘મિટ્ટી
પ્રણાલી લાગુ કરવામાં આ�વી છે , જેમાં અલગીકરણ, કાફે ’નું ઉદ્દઘાટન કર્્યુું.
રિસાયક્્લિિંગ અને કમ્્પપોસ્્ટિિં ગનો�ો સમાવેશ થાય છે ,  આ� કાફે નું સંચાલન સંપૂર્્ણપણે દિવ્્યાાંગતા ધરાવતી
જેના પરિણામે લેન્ડફિલ્સમાંથી 80% કચરો�ો દૂર થાય છે . વ્યક્તિઓ�� દ્વારા કરવામાં આ�વે છે , જેમાં દૃષ્ટિહીન,
 ગ્રીન લેન્ડસ્કેપિંગ: સ્ટેશને સ્થાયી લેન્ડસ્કેપિંગ સેરેબ્રલ પાલ્સી અને પેરાપ્લેજિક હો�ોય તેવા લો�ોકો�ોનો�ો
પદ્ધતિઓ�� અપનાવી છે , જેમાં મૂળ છો�ોડ અને વરસાદી સમાવેશ થાય છે .
પાણીના સંગ્રહની પ્રણાલીનો�ો સમાવેશ થાય છે , જેણે  ‘Mitti Cafe’ એ� પહે લાથી જ દેશના વિવિધ ભાગો�ોમાં
સિંચાઈ માટે પાણીના વપરાશમાં 30% ઘટાડો�ો કર્્યયો છે . 38 આ�ઉટલેટ સ્થાપિત કર્્યયા છે .
102
 વધુમાં, આ�e COVID-19 રો�ોગચાળા દરમિયાન, તેઓ��એ�

સૌ�ૌર-સંચાલિત ‘રામાયણ’ જહાજ
છ મિલિયન ભો�ોજન, વિવિધ-વિકલાંગ વ્યક્તિઓ�� દ્વારા
સમાવિષ્ટ રો�ોજગાર અને અર્્થપૂર્્ણ યો�ોગદાનની
 આ�વતા વર્ષે જાન્યુઆ�રીમાં રામ મંદિરના ઉદ્દઘાટન પૂર્વે
સંભવિતતા દર્્શશાવે છે . જ અયો�ોધ્યામાં પવિત્ર સરયુ નદીમાં સૌ�ૌર ઊર્જાથી
ચાલતા બે ‘મિની-ક્રુ ઝ’ જહાજોનું સંચાલન શરૂ
PM-PVTG મિશન અને વિકિસિત ભારત સંકલ્પ થવાનું છે .
યાત્રા  સરયુ નદીના કિનારે સૌ�ૌર ઊર્જાથી ચાલતાં ‘રામાયણ’
જહાજોની રજૂઆ�ત પરં પરા અને આ�ધુનિકતાના
 તાજેતરમાં PM મો�ોદી દ્વારા જનજાતિ ગૌ�ૌરવ દિવસ પર સુમેળભર્્યયા મિશ્રણનું પ્રતિનિધિત્વ કરે છે .
PM-PVTG મિશન અને વિકિસિત ભારત સંકલ્પ  સ્થાયી ઊર્જા સ્ત્રોતો�ો અને અદ્યતન ટે કનો�ોલો�ોજીનો�ો
ઉપયો�ોગ કરીને અલકનંદા ક્રુ ઝ ભગવાન રામ અને
યાત્રા શરૂ કરી.
પવિત્ર નગરી અયો�ોધ્યા સાથે સંકળાયેલા સમૃદ્ધ
 તે એ�ક અભૂતપૂર્્વ યો�ોજના છે , જેનો�ો ઉદ્દે શ ખાસ કરીને
સાંસ્કૃતિક અને આ�ધ્યાત્મિક વારસામાં પો�ોતાની જાતને
નબળા આ�દિવાસી જૂથો�ો (PVTG) સાથે સંકળાયેલા તરબો�ોળ કરવા ઇચ્છતા લો�ોકો�ો માટે એ�ક અવિસ્મરણીય
આ�શરે 28 લાખ લો�ોકો�ોના વ્યાપક વિકાસને પ્્રરોત્સાહન અનુભવ ઊભો�ો કરવા ઇચ્છે છે .
આ�પવાનો�ો છે .
 આ� મહત્વપૂર્્ણ કાર્્યક્રમ છે લ્લા ત્રણ વર્્ષથી જનજાતીય વિકસીત ભારત સંકલ્પ યાત્રા
ગૌ�ૌરવ દિવસ તરીકે ઉજવવામાં આ�વતા આ�દરણીય
આ�દિવાસી સ્વાતંત્ર્ય સેનાની બિરસા મુંડાની  તાજેતરમાં દક્ષિણ પશ્ચિમ ગારો�ો હિલ્સમાં વિકસીત
જન્મજયંતિની ઉજવણી સાથે સુસંગત છે . ભારત સંકલ્પ યાત્રાની શરૂઆ�ત કરવામાં આ�વી, જેનું
આ�યો�ોજન જીલ્લા ગ્રામીણ વિકાસ એ�જન્સી (DRDA)
 તેની સાથે સાથે, વડા પ્રધાન મો�ોદીએ� ખૂંટીથી
દ્વારા MFC, Ampati ખાતે કરવામાં આ�વ્્યુું હતું.
“વિકાસશીલ ભારત સંકલ્પ યાત્રા”નો�ો પ્રારં ભ કર્્યયો,
 રાષ્ટ્રવ્યાપી પહે લ, હમારા સંકલ્પ વિકસીત ભારત
જેનો�ો ઉદ્દે શ દેશભરમાં મુખ્ય સરકારી યો�ોજનાઓ��ની ઝં ુ બેશના એ�ક મુખ્ય ઘટકનો�ો ઉદ્દે શ્્ય નાગરિકો�ોને કે ન્દદ્ર
સંતૃપ્તિ પ્રાપ્ત કરવાનો�ો છે . સરકાર દ્વારા રજૂ કરાયેલી વિવિધ ફ્્લલેગશિપ
યો�ોજનાઓ��ના કાર્્યક્રમો�ો વિશે માહિતગાર અને
હેલો�ો નારિયાલ કૉ�ૉલ સેન્ટર સશક્તિકરણ કરવાનો�ો છે .
 વિકસીત ભારત યાત્રાનો�ો મુખ્ય ઉદ્દે શ્્ય સંવેદનશીલ
 નાળિયેરના ખેડૂતો�ોને ટે કો�ો આ�પવા અને નાળિયેરની લો�ોકો�ો સુધી કલ્યાણ યો�ોજનાના લાભો�ો પહોંચાડવામાં
ખેતીની પદ્ધતિઓ��ને વધારવા માટે , નાળિયેર વિકાસ જાગૃતિ લાવવા અને સુવિધા આ�પવાનો�ો છે .
 આ� અભિયાન નાગરિકો�ો સુધી પહોંચવા, માહિતી
બો�ોર્્ડ (CDB) એ� તાજેતરમાં “હે લો�ો નારિયલ” ફ્રેન્્ડ્્સ
પ્રસારિત કરવા, લો�ોકો�ો પાસેથી શીખવા અને પ્રક્રિયામાં
ઓ��ફ કો�ોકો�ોનટ ટ્રીઝ (FoCT) કો�ોલ સેન્ટર સુવિધા શરૂ
લાભાર્થીઓ��ની નોંધણી પર ધ્યાન કે ન્દ્રિત કરે છે .
કરી છે .
 આ� પહે લનો�ો હે તુ નાળિયેરની લણણી અને છો�ોડના PMGKAY યો�ોજનાને વધુ 5 વર્્ષ માટે લંબાવાઈ
સંચાલનની કામગીરીના વિવિધ પાસાઓ��માં ખેડૂતો�ોને
મૂલ્યવાન સહાય પૂરી પાડવાનો�ો છે .  તાજેતરમાં ભારત સરકારે પ્રધાનમંત્રી ગરીબ કલ્યાણ
 “હે લો�ો નારિયલ” પહે લનો�ો મુખ્ય ઉદ્દે શ નાળિયેર અન્ન યો�ોજના (PMGKAY) યો�ોજનાના પાંચ વર્્ષના
ઉત્પાદકો�ોની જરૂરિયાતો�ોને પહોંચી વળવા માટે એ�ક વિસ્્તરણની જાહે રાત કરી છે .
સમર્્પપિત પ્લેટફો�ોર્્મ બનાવવાનો�ો છે , જે નિષ્ણાત  આ� પહે લનો�ો ઉદ્દે શ 81.35 કરો�ોડ ગરીબ નાગરિકો�ોને દર
મહિને 5 કિલો�ોગ્રામ મફત અનાજ પૂરો�ો પાડવાનો�ો છે ,
માર્્ગદર્્શન પ્રદાન કરે છે અને નાળિયેરની ખેતી સાથે
જેનો�ો ખર્્ચ અંદાજે ₹11.80 લાખ કરો�ોડનો�ો થશે.
સંબંધિત સેવા આ�પે છે .
103
 માહિતી અને પ્રસારણ મંત્રી અનુરાગ ઠાકુરે જાહે ર કર્્યુું

કે એ�ક્સ્્ટેંશન 1 જાન્યુઆ�રી, 2024થી અમલમાં પમ્્પપોર (ભારતમાં કે સરનું ઉત્પાદન)
આ�વશે.
 શરૂઆ�તમાં 2020માં રો�ોગચાળાને રાહતના પગલા  તાજેતરમાં પમ્્પપોર, જે દેશના કે સરના કે ન્દદ્ર તરીકે
તરીકે રજૂ કરવામાં આ�વેલી યો�ોજના, છે લ્લે 31 ડિસેમ્બર, ઓ��ળખાય છે (જેને “લાલ સો�ોના” તરીકે પણ
2023 સુધી લંબાવવામાં આ�વી હતી. ઓ��ળખવામાં આ�વે છે .)ની ખેતીમાં ઉત્પાદકતામાં
ઘટાડો�ો જોવા મળ્્યયો છે .
ગજરાજ સુરક્ષા કે સર વિશે
 કે સર એ� ક્્રરોકસ સેટીવસના ફૂલમાંથી મેળવેલો�ો મસાલો�ો
 તાજેતરમાં ભારતીય રે લ્્વવેએ� રે લ્્વવે ટ્રે ક પર હાથીઓ��ના છે , જેને સામાન્ય રીતે “કે સર ક્્રરોકસ” તરીકે
અકસ્માતો�ોને રો�ોકવા માટે ‘ગજરાજ’ નામની અત્યાધુનિક ઓ��ળખવામાં આ�વે છે .
ટે કનો�ોલો�ોજી રજૂ કરી.
 વિવિડ ક્રિમસન સ્ટીગમા અને શૈલીઓ��, જેને દો�ોરા
ગજરાજ સુરક્ષા વિશે
કહે વામાં આ�વે છે , તેને એ�કત્રિત કરવામાં આ�વે છે અને
 તે AI-આ�ધારિત અલ્્ગગોરિધમ અને સંવેદનશીલ
સૂકવીને ખો�ોરાકમાં મુખ્યત્વે મસાલા અને કલરિંગ
ઓ��પ્ટિકલ ફાઈબર કે બલના નેટવર્્કનો�ો ઉપયો�ોગ કરે છે
એ�જન્ટ તરીકે ઉપયો�ોગ માટે લેવામાં આ�વે છે .
જેથી હાથીઓ��ને રે લવે ટ્રે કની નજીક આ�વે તે ડિટે ક્ટ
કરી શકાય.  પમ્્પપોરમાં કે સરના ઉત્પાદનને અસર કરતી મુખ્ય
 તેનો�ો ઉદ્દે શ્્ય ટ્રે ન અકસ્માતો�ોના પરિણામે હાથીઓ��ના સમસ્યાઓ��:
મૃત્યુના મુદ્દાને ઉકે લવાનો�ો છે .  વાતાવરણમા ફે રફાર
 કાર્્યપ્રણાલી:  અનિયમિત વરસાદની પેટર્્ન
 ગજરાજ સુરક્ષા પાટા પર હાથીઓ��ની હિલચાલથી પેદા  ઉચ્ચ તાપમાન
થતા દબાણના તરં ગો�ોને સેન્સ કરે છે .  કે સરના ખેતરો�ોમાં શહે રી વિસ્્તતારો�ોનું વિસ્્તરણ
 જેમ જેમ હાથીઓ�� આ�ગળ વધે છે તેમ, ઓ��પ્ટિકલ  સિંચાઈ અને ખેડૂત પ્રશિક્ષણમાં અપૂરતું રો�ોકાણ,
ફાઇબર્્સ તેમના પગલાથી થતા સ્પંદનો�ો ડિટે ક્ટ કરે છે . કે સરની ખેતી સામેના પડકારો�ોમાં ફાળો�ો આ�પે છે .
 આ� કં પનો�ો ઓ��પ્ટિકલ ફાઈબર નેટવર્્કની અંદર  ઈરાન, ભારત, સ્પેન અને ગ્રીસ મુખ્ય કે સર ઉત્પાદક
સિગ્નલો�ોને ટ્રિગર કરે છે , જે સિસ્ટમને ટ્રે ક પર હાથીના દેશો�ો છે જેમાં ઈરાન મહત્તમ વિસ્્તતાર ધરાવે છે અને
આ�ગમનના 200 મીટર પહે લા હાથીઓ��ની હાજરીને
વિશ્વના કે સર ઉત્પાદનમાં લગભગ 88% યો�ોગદાન
ડીટે ક્ટ કરવામાં સક્ષમ બનાવે છે .
આ�પે છે .
 OFC-આ�ધારિત ઇન્ટ્રુઝન ડિટે ક્શન સિસ્ટમ જ્યારે
 જો કે , ભારત બીજો સૌ�ૌથી મો�ોટો�ો વિસ્્તતાર ધરાવે છે પરં તુ
પણ ટ્રે ક પર હિલચાલ જોવા મળે છે ત્યારે સ્ટેશન
માસ્ટરને એ�લાર્્મ મો�ોકલે છે . વિશ્વના કુલ ઉત્પાદનના આ�શરે 7 ટકાનું ઉત્પાદન કરે
 નેટવર્્કને એ�વી રીતે ડિઝાઇન કરવામાં આ�વ્્યુું છે કે તે છે .
ખૂબ જ ચો�ોકસાઈ સાથે હાથીની હિલચાલને ટ્રે ક કરી
શકે અને નજીકના સ્ટેશન માસ્ટરને તેની જાણ કરી જોશીમઠ પુનઃપ્રાપ્તિ અને પુનર્્નનિર્્મમાણ (R&R)
શકે છે . યો�ોજના
 આ�નાથી તેઓ�� અસરગ્રસ્્ત વિસ્્તતારો�ોમાં લો�ોકો�ોમો�ોટિવ
ડ્રાઇવરો�ોને તાત્કાલિક જાણ કરી શકે છે .  તાજેતરમાં કે ન્દદ્રએ� જોશીમઠ માટે રૂ. 1,658 કરો�ોડની
 આ� ઝડપી સંદેશાવ્યવહાર સુનિશ્ચિત કરે છે કે હાથીઓ�� પુનઃપ્રાપ્તિ અને પુનર્્નનિર્્મમાણ (R&R) યો�ોજનાને મંજૂરી
સાથે સંભવિત અથડામણને અટકાવીને ટ્રેનો�ોને ધીમી આ�પી.
અથવા થો�ોભાવી શકાય છે . મહત્વપૂર્્ણ માહિતી
 ભારતીય રે લ્્વવે પશ્ચિમ બંગાળ, ઓ��ડિશા, ઝારખંડ,
 પુનઃપ્રાપ્તિ અને પુનઃનિર્્મમાણ (R&R) યો�ોજનાનો�ો ઉદ્દે શ્્ય
આ�સામ, કે રળ, છત્તીસગઢના અમુક ભાગો�ો અને
ભૂસ્ખલન અને ભૂસ્ખલનથી પ્રભાવિત જોશીમઠ
તમિલનાડુમાં આ� સિસ્ટમ દાખલ કરવાની યો�ોજના
(ઉત્તરાખંડ)ને પુનઃપ્રાપ્ત કરવાનો�ો છે .
બનાવી રહી છે .
104
 તેમાં નેશનલ ડિઝાસ્ટર રિસ્્પપોન્સ ફં ડની પુનઃપ્રાપ્તિ  આ� પ્લેટફો�ોર્્મનું ધ્યેય એ� સુનિશ્ચિત કરવાનું છે કે
અને પુનઃનિર્્મમાણ વિન્્ડડોમાંથી કે ન્દ્રીય સહાયમાં રૂ. હો�ોસ્પિટલો�ોમાં લો�ોહીની સતત પહોંચ રહે , આ�ખરે
1,079.96 કરો�ોડનો�ો સમાવેશ થાય છે , બાકીનું ભંડો�ોળ બગાડમાં નોંધપાત્ર ઘટાડો�ો થાય. Blod+એ� લો�ોહી માટે
રાજ્ય સરકાર પ્રદાન કરવામાં આ�વશે. સરે રાશ સો�ોર્્સિિંગ સમયને નોંધપાત્ર રીતે ઘટાડીને નવા
 શ્રેષ્ઠ પ્રયાસો�ો, બિલ્ડ બેક બેટર (BBB) સિદ્્ધાાંતો�ો અને ઉદ્્યયોગ ધો�ોરણો�ો સ્થાપિત કર્્યયા છે .
ટકાઉપણાની પહે લને અનુસરીને પુનઃપ્રાપ્તિ યો�ોજના  Blod+એ� ઉદ્્યયોગના ધો�ોરણો�ોને વટાવે છે , રક્ત માટે
ત્રણ વર્્ષમાં લાગુ કરવામાં આ�વશે. સરે રાશ સો�ોર્્સિિંગ સમય 6 કલાકથી ઘટાડીને સરે રાશ 2
 BBB સિદ્્ધાાંત વિશે: કલાક અને 7 મિનિટ કરે છે .
 તે આ�પત્તિ પછીની પુનઃપ્રાપ્તિ અભિગમ છે જેનો�ો હે તુ  આ� નોંધપાત્ર સુધારણા એ� સુનિશ્ચિત કરે છે કે ગંભીર
ભવિષ્યના જોખમ ઘટાડવાનો�ો છે . તે સમુદાયની દર્દીઓ��ને સમયસર રક્ત પ્રાપ્ત થાય છે , સંભવિત રીતે
સ્થિતિસ્થાપકતાને સુધારવા માટે પુનર્્નનિર્્મમાણનો�ો અસંખ્ય જીવન બચાવે છે .
ઉપયો�ોગ કરવા પર ભાર મૂકે છે .
 BBBનું કે ન્દ્રિય પાસું એ� લો�ોકો�ો-કે ન્દ્રિત પુનઃપ્રાપ્તિ છે જે MAHASAGAR
સુખાકારી, અને સર્્વસમાવેશકતાને વધારે છે અને
અસમાનતા ઘટાડે છે .  તાજેતરમાં ભારતીય નૌ�ૌકાદળની આ�ઉટરીચ પહે લ
 તે આ�પત્તિ જોખમ ઘટાડા (2015-2030) માટે સેન્ડાઈ MAHASAGARની ભારતીય નૌ�ૌકાદળના વડા, અને
ફ્રે મવર્્ક હે ઠળની 4 પ્રાથમિકતા ક્રિયાઓ��માંની એ�ક છે . હિં દ મહાસાગર ક્ષેત્ર (IOR)ના દરિયાકાંઠાના નૌ�ૌકાદળ
 અન્ય ત્રણ છે : (i) આ�પત્તિના જોખમને સમજવું; (ii) અને દરિયાઈ એ�જન્સીઓ��ના વડાઓ�� વચ્ચે વર્ચ્યુઅલ
ડિઝાસ્ટર રિસ્ક ગવર્્નન્સને મજબૂત બનાવવું; (iii) ક્રિયાપ્રતિક્રિયા તરીકે તેની પ્રથમ આ�વૃત્તિનું સંચાલન કર્્યુું.
સ્થિતિસ્થાપકતા માટે આ�પત્તિ ઘટાડવામાં રો�ોકાણ કરવું. મહત્વપૂર્્ણ માહિતી
જોશીમઠ ભૂસ્ખલન હો�ોનારત  સહભાગી રાષ્ટ્રોમાં IORAના કે ટલાક સભ્્યયો જેવા કે
 જોશીમઠ એ� ચમો�ોલી જિલ્લા (ઉત્તરાખંડ)માં આ�વેલું બાંગ્્લલાદેશ, કો�ોમો�ોરો�ોસ, કે ન્યા, મેડાગાસ્કર, માલદીવ્્સ,
પર્્વતીય શહે ર છે . મો�ોરે શિયસ, મો�ોઝામ્બિક, સેશેલ્સ, શ્રીલંકા અને
 તે ઉચ્ચ જોખમી ધરતીકં પના ‘ઝો�ોન-V’ (પ્રાચીન તાંઝાનિયાનો�ો સમાવેશ થાય છે .
ભૂસ્ખલન અવશેષો�ો)માં આ�વે છે .  તેઓ��એ� IORમાં ક્ષમતાઓ��ને સુમેળ બનાવવાના મહત્વ
 જોશીમઠ પર કે ન્દદ્ર સરકારની સંસ્થાઓ��ના નવ પર ભાર મૂક્્યયો હતો�ો, જે ભારતના SAGARના વિઝન
તકનીકી અહે વાલો�ો: સાથે સંરેખિત છે .
 મો�ોરે નિક થાપણો�ો અથવા છૂટક કાંપ પરના ઢો�ોળાવ ભારતનું SAGAR
પરનું સ્થાન,  ભારતનું SAGAR (2015માં જાહે ર કરવામાં આ�વ્્યુું),
 વસ્્તતીનું દબાણ, બહુમાળી ઇમારતો�ોનું બાંધકામ જેનો�ો અર્્થ છે ‘Security and Growth for All in
 ઉપરવાસમાંથી આ�વતા પાણીના યો�ોગ્્ય નિકાલ માટે ની the Region’, એ� એ�ક વિઝન અને નીતિ માળખું છે
વ્યવસ્થાનો�ો અભાવ. જે હિં દ મહાસાગર પ્રદેશ (IOR)માં દરિયાઈ સહયો�ોગ
અને સુરક્ષાને વધારવા માટે રચાયેલ છે .
Blod+: ભારતનું પ્રથમ ઓ��ન-ડિમાન્ડ બ્્લડ  આ� પહે લ ક્ષેત્રના તમામ રાષ્ટ્રોના લાભ માટે સામૂહિક
પ્લેટફો�ોર્્મ સુરક્ષા અને ટકાઉ વિકાસને પ્્રરોત્સાહન આ�પવાના
મહત્વ પર ભાર મૂકે છે .
 તાજેતરમાં Blod.in એ� તેના મહત્વપૂર્્ણ હે લ્થકે ર ઇન્ડિયન ઓ��શન રિમ એ�સો�ોસિએ�શન (IORA)
સો�ોફ્ટવેર અને લો�ોજિસ્ટિક્સ પ્લેટફો�ોર્્મ, Blod+નું  ઇન્ડિયન ઓ��શન રિમ એ�સો�ોસિએ�શન (સ્થાપના:
અનાવરણ કર્્યુું છે . 1997; HQ: Ebene, મો�ોરિશિયસ), જે અગાઉ ઇન્ડિયન
 આ� નવીનતાનો�ો હે તુ સમગ્ર દેશમાં આ�રો�ોગ્્યસંભાળ ઓ��શન રિમ ઇનિશિયેટિવ તરીકે જાણીતું હતું તે એ�ક
સુવિધાઓ��માં રક્તના બગાડના ભયજનક મુદ્દાને આં�ંતરરાષ્ટ્રીય આં�ંતર-સરકારી સંસ્થા છે જેમાં હિં દ
સંબો�ોધીને રક્ત વ્યવસ્થાપન અને વિતરણમાં ક્્રાાંતિ મહાસાગરની સરહદે આ�વેલા 23 રાજ્્યયો (ભારત
લાવવાનો�ો છે . સહિત) અને 11 સંવાદ ભાગીદારો�ોનો�ો સમાવેશ થાય છે .
105
 મેલેરિયાની રસી લગભગ 60 વર્્ષથી વિકાસમાં છે .

હાઇડ્્રરોજન ફો�ોર હે રિટે જ યો�ોજના
 પ્રથમ માન્ય રસી RTS,S છે , જેને Mosquirix તરીકે
પણ ઓ��ળખવામાં આ�વે છે .
 તાજેતરમાં ભારતે હાઇડ્્રરોજન ફો�ોર હે રિટે જ યો�ોજનાના
 WHO બે મેલેરિયા રસીની ભલામણ કરે છે :
અમલીકરણ માટે વૈશ્વિક કં પનીઓ��ને હાઇડ્્રરોજન ટ્રેનો�ો
 RTS,S/AS01
બનાવવા માટે આ�મંત્રિત કરવાનો�ો પ્રસ્્તતાવ મૂક્્યયો હતો�ો.
 R21/મેટ્રિક્સ-M
 કે ન્દ્રીય બજેટ 2023-24માં તેની જાહે રાત કરવામાં
 તે હે ઠળ, ભારતીય રે લ્્વવે (IR) એ� 35 હાઇડ્્રરોજન ટ્રેનો�ો રાષ્ટ્રીય શ્રેષ્ઠ પ્રવાસન ગામ અને રાષ્ટ્રીય શ્રેષ્ઠ
ચલાવવાની કલ્પના કરી છે . ગ્રામીણ હો�ોમસ્ટે સ્પર્્ધધા 2024
 ઉપરાંત, IR હાલના ડીઝલ ઇલેક્ટ્રિક મલ્ટીપલ યુનિટ
(DEMU) પર હાઇડ્્રરોજન ફ્યુઅલ સેલનું રે ટ્્રરો ફિટમેન્ટ  તાજેતરમાં ભારત સરકારના પ્રવાસન મંત્રાલયે રાષ્ટ્રીય
હાથ ધરશે. શ્રેષ્ઠ પ્રવાસન ગામ સ્પર્્ધધા 2024 અને રાષ્ટ્રીય શ્રેષ્ઠ
 હાઇડ્્રરોજન ઇં ધણ કો�ોષો�ો વીજળી ઉત્પન્ન કરવા માટે ગ્રામીણ હો�ોમસ્ટે સ્પર્્ધધા 2024ની જાહે રાત કરી છે .
હાઇડ્્રરોજનની રાસાયણિક ઊર્જાનો�ો ઉપયો�ોગ કરે છે . મહત્વપૂર્્ણ માહિતી
 લાભો�ો: તે ગ્રીન ટ્રાન્સપો�ોર્ટેશન ટે ક્્નનોલો�ોજીને પ્્રરોત્સાહન  2023માં અગાઉની આ�વૃત્તિની સફળતાના આ�ધારે ,
આ�પશે જે શૂન્ય કાર્્બન ઉત્સર્્જન લક્્ષ્યયોને સમર્્થન જ્્યાાં 25 ગામો�ોને તેમની શ્રેષ્ઠતા માટે માન્યતા આ�પવામાં
આ�પશે. આ�વી હતી, આ� સ્પર્્ધધાઓ��નો�ો હે તુ ગ્રામીણ અર્્થતંત્રને
મજબૂત બનાવવા અને સમુદાયની ભાગીદારીને
વર્લલ્ડ મેલેરિયા રિપો�ોર્્ટ પ્્રરોત્સાહન આ�પવાનો�ો છે .
 આ� પહે લ ભારતમાં ગ્રામીણ પ્રવાસનના વિકાસ માટે
 તાજેતરમાં જાહે ર વર્લલ્ડ મેલેરિયા રિપો�ોર્્ટ અગાઉના
વ્યાપક રાષ્ટ્રીય વ્યૂહરચના અને રો�ોડમેપનો�ો એ�ક ભાગ છે .
વર્્ષની સરખામણીમાં 2022માં કે સો�ોમાં 30% ઘટાડો�ો
 ગ્રામીણ પ્રવાસન વિકાસ માટે વ્યૂહાત્મક પહે લ:
અને મૃત્યુદરમાં 34% ઘટાડા સાથે, મેલેરિયાના કે સો�ો
 મંત્રાલયે ઇન્ડિયન ઇન્સ્ટિટ્યૂટ ઑ��ફ ટૂરિઝમ એ�ન્ડ
અને મૃત્યુ ઘટાડવામાં ભારતની સફળતાને પ્રકાશિત
ટ્રાવેલ મેનેજમેન્ટ સાથે મળીને રાષ્ટ્રીય વ્યૂહરચના
કરે છે .
મહત્વપૂર્્ણ માહિતી અને રો�ોડમેપમાં દર્્શશાવેલ વ્યૂહાત્મક પહે લ હાથ ધરી છે .
 આ� સફળતામાં ફાળો�ો આ�પતા મુખ્ય પરિબળો�ોમાં દૂરસ્થ  આ� પહે લો�ોમાં રાષ્ટ્રીય શ્રેષ્ઠ પ્રવાસન ગામ અને રાષ્ટ્રીય
વિસ્્તતારો�ોમાં પ્રાથમિક આ�રો�ોગ્્યસંભાળ, ડિજિટલ ડે ટા- શ્રેષ્ઠ હો�ોમસ્ટે સ્પર્્ધધાઓ��નો�ો સમાવેશ થાય છે .
બેક્્ડ સર્વેલન્સ અને આ�ત્યંતિક હવામાનની  સરકારો�ો, ઉદ્્યયોગના હિસ્સેદારો�ો, એ�નજીઓ�� અને
ઘટનાઓ��નું અસરકારક સંચાલન શામેલ છે . સ્થાનિક સમુદાયો�ોને સક્રિય રીતે સામેલ કરીને ગ્રામીણ
 જં તુનાશક મચ્છરદાની, મલેરિયા વિરો�ોધી દવાઓ�� અને પ્રવાસન વૃદ્ધિ માટે અનુકૂળ વાતાવરણ ઊભું કરવાનો�ો
પો�ોઈન્ટ-ઓ��ફ-કે ર ટે સ્ટમાં રો�ોકાણ, શહે રીકરણની સાથે ધ્યેય છે .
મચ્છરના સંવર્્ધનના સ્થળો�ોને ઘટાડીને, નિર્્ણણાયક  અસરકારક અમલીકરણ માટે કે ન્દ્રીય નો�ોડલ
ભૂમિકા ભજવી છે . એ�જન્સી:
 પડકારો�ોમાં પ્રતિકારના મુદ્દાઓ��, ખાસ કરીને દવા અને  અસરકારક અમલીકરણ સુનિશ્ચિત કરવા માટે ,
જં તુનાશક પ્રતિકાર, અને વિવેક્સ મેલેરિયાને મંત્રાલયે ગ્રામીણ પ્રવાસન અને ગ્રામીણ હો�ોમસ્ટે માટે
સંબો�ોધિત કરવાનો�ો સમાવેશ થાય છે , જેને 14-દિવસનો�ો કે ન્દ્રીય નો�ોડલ એ�જન્સી (CAN RT & RH) ની સ્થાપના
સારવારનો�ો કો�ોર્્સ જરૂરી છે જે ઘણીવાર પૂર્્ણ થતો�ો નથી. કરી છે .
 મેલેરિયા વિશે:
 આ� એ�જન્સી રાજ્્યયો માટે સત્્રરો યો�ોજવા-નિર્્મમાણ
 તે એ�ક જીવલેણ રો�ોગ છે જે પરો�ોપજીવીને કારણે થાય છે .
કરવામાં મુખ્ય ભૂમિકા ભજવે છે , માસ્ટર ટ્રે નર્્સનું
 ચેપગ્રસ્્ત માદા એ�નો�ોફિલિસ મચ્છરના કરડવાથી
નિર્્મમાણ કરે છે જેઓ�� ગ્રાસરૂટ લેવલ પર સ્પર્્ધધાઓ��નો�ો
પરો�ોપજીવી મનુષ્યમાં ફે લાય છે .
પ્રચાર કરી શકે છે .
106
 અરજીની વિગતો�ો અને સમયરે ખા:  આ� નવીન આ�પત્તિ હો�ોસ્પિટલનું હૃદય તેના 72
 આ� સ્પર્્ધધાઓ�� સત્તાવાર રીતે વિશ્વ પ્રવાસન દિવસ, 27 ક્યુબ્સમાં આ�વેલું છે , દરે કમાં આ�વશ્્યક સાધનો�ો અને
મી સપ્ટેમ્બર 2023ના રો�ોજ શરૂ કરવામાં આ�વી હતી. પુરવઠો�ોનો�ો સમાવેશ થાય છે .
 એ�પ્લિકે શન પો�ોર્્ટલ 15 મી નવેમ્બરથી 31 મી ડિસેમ્બર  આ�માં ઓ��પરે શન થિયેટર, એ�ક મીની-ICU, વેન્ટિલેટર,
2023 સુધી ખુલ્્લુું છે , જે ગામડાઓ�� અને હો�ોમસ્ટેને રક્ત પરીક્ષણ સાધનો�ો, એ�ક એ�ક્સ-રે મશીન, રસો�ોઈ
તેમની એ�ન્ટ્રી સબમિટ કરવા માટે પૂરતો�ો સમય પૂરો�ો સ્ટેશન, ખો�ોરાક, પાણી, આ�શ્રયસ્થાન, પાવર જનરે ટર
પાડે છે . અને વધુ છે .
 આ�રો�ોગ્્ય મૈત્રી ક્યુબની સૌ�ૌથી નોંધપાત્ર
 રસ ધરાવતા સહભાગીઓ�� www.rural.toursim.
વિશેષતાઓ��માંની એ�ક ગંભીર ઇજાઓ��ની વિશાળ
gov.in દ્વારા એ�પ્લિકે શન પો�ોર્્ટલને ઍ�ક્સેસ કરી
શ્રેણીને હે ન્ડલ કરવાની તેની ક્ષમતા છે .
શકે છે .
 આ�માં 40 ગો�ોળીની ઇજાઓ��, 25 મુખ્ય બળે છે , લગભગ
10 માથાની ઇજાઓ��, લાંબા અંગો�ોના અસ્થિભંગ,
માટી કલા મહો�ોત્સવ કરો�ોડરજ્જુ ની ઇજાઓ��, છાતીમાં ઇજાઓ�� અને
કરો�ોડરજ્જુ ના અસ્થિભંગનો�ો સમાવેશ થાય છે .
 તાજેતરમાં કે ન્દ્રીય ગૃહ મંત્રી અને સહકાર મંત્રીશ્રી
અમિત શાહે ગુજરાતના અમદાવાદ ખાતે ખાદી માટી ભારત માટે “બાયો�ો-વિઝન”
કલા મહો�ોત્સવને સંબો�ોધિત કરીને ખાદી ચળવળના
બહુપરીમાણીય અને બહુહે તુક પાસાઓ�� પર ભાર  તાજેતરમાં બાયો�ોટે ક્્નનોલો�ોજી રિસર્્ચ એ�ન્ડ ઇનો�ોવેશન
મૂક્્યયો હતો�ો. કાઉન્સિલ (BRIC) સો�ોસાયટીની બેઠકમાં ભારત માટે
 તેમના સંબો�ોધનમાં શ્રી અમિત શાહે ખાદીના “બાયો�ો-વિઝન”ને વ્યાખ્યાયિત કરવાની જરૂરિયાત પર
ઐ�તિહાસિક મહત્વ પર પ્રકાશ પાડ્્યયો હતો�ો, અને તેની ભાર મૂકવામાં આ�વ્્યયો હતો�ો.
ઉત્પત્તિ મહાત્મા ગાંધીથી થઈ હતી. તેમણે ભારપૂર્્વક  BRIC બાયો�ોટે કની અસરને મહત્તમ કરવા માટે એ�કીકૃત
જણાવ્્યુું હતું કે ગાંધીજીએ� ખાદીને સ્વતંત્રતા ચળવળ પ્લેટફો�ોર્્મ હે ઠળ 14 ટો�ોચની વિજ્ઞાન સ્વાયત્ત સંસ્થાઓ��ને
સાથે કે વી રીતે જોડ્્યુું, તેનો�ો ઉપયો�ોગ ગરીબ લો�ોકો�ોને એ�કસાથે લાવે છે
રો�ોજગાર સાથે જોડવાના માધ્યમ તરીકે કર્્યયો.  BRIC સો�ોસાયટીનો�ો ઉદ્દે શ્્ય જાહે ર-ખાનગી સંશો�ોધન
 ખાદી માટી કલા મહો�ોત્સવમાં આ�વશ્્યક સાધનો�ો અને ભાગીદારીમાં જોડાવવા, બિન-સરકારી સંસાધનો�ોમાંથી
એ�ન્્ડડોમેન્્ટ્્સ પ્રાપ્ત કરવા અને એ�ક સામાન્ય ગવર્્નિિંગ
સાધનો�ોનું વિતરણ જોવા મળ્્યુું, જેમાં ઈલેક્ટ્રીક પો�ોટર
બો�ોડી હે ઠળ 14 સબમ કરે લ સંસ્થાઓ��માંથી પ્રત્યેક માટે
વ્હીલ્સ, એ�ગ્્રરો-આ�ધારિત ફૂડ પ્્રરોસેસિંગ ઈન્ડસ્ટ્રી ટૂલ
વિશિષ્ટ સંશો�ોધન આ�દેશ જાળવવાનું છે .
કીટ, અગરબત્તી બનાવવાના મશીનો�ો, પ્લમ્્બિિં ગ કીટ
 “ઝીરો�ો વેસ્ટ લાઇફ ઓ��ન કે મ્પસ “ પ્્રરોગ્રામ પણ શરૂ
અને પરં પરાગત ચરખાનો�ો સમાવેશ થાય છે .
કરવામાં આ�વ્્યયો હતો�ો, જે BRIC કે મ્પસમાં કચરાના
વ્યવસ્થાપન દ્વારા ટકાઉપણાને પ્્રરોત્સાહન આ�પે છે .
વિશ્વની પ્રથમ પો�ોર્ટે બલ હો�ોસ્પિટલ  આ� પહે લ મિશન લાઇફ ચળવળ સાથે સંરેખિત છે
અને સમુદાયમાં સંકલિત કચરાના વ્યવસ્થાપન માટે
 ભારતે વિશ્વની પ્રથમ પો�ોર્ટેબલ ડિઝાસ્ટર હો�ોસ્પિટલ, એ�ક મો�ોડે લ તરીકે સેવા આ�પતી વખતે સંસ્થાઓ�� વચ્ચે
આ�રો�ોગ્્ય મૈત્રી ક્યુબનું અનાવરણ કર્્યુું છે , જે ગુરુગ્રામમાં સહયો�ોગને મજબૂત કરવાની અપેક્ષા છે .
એ�ક મહત્વપૂર્્ણ સુવિધા છે જે એ�રલિફ્ટ કરી શકાય છે  બાયો�ોટે ક્્નનોલો�ોજી રિસર્્ચ એ�ન્ડ ઈનો�ોવેશન કાઉન્સિલ
અને તેમાં 72 ક્યુબ્સ છે . (BRIC) એ� ભારતમાં વિજ્ઞાન અને ટે કનો�ોલો�ોજી
 આ� અસાધારણ પ્રયાસ વડાપ્રધાન નરે ન્દદ્ર મો�ોદીના મંત્રાલયના બાયો�ોટે કનો�ોલો�ોજી વિભાગ (DBT) હે ઠળ
મહત્વાકાંક્ષી “પ્્રરોજેક્ટ BHISHM” (સહયો�ોગ હિતા કાર્્યરત સર્્વવોચ્ચ સ્વાયત્ત સો�ોસાયટી છે .
અને મૈત્રી માટે ભારત સ્વાસ્થ્ય પહે લ)નું એ�ક ઘટક છે ,  સમગ્ર દેશમાં બાયો�ોટે ક ગવર્્નન્સને કે ન્દ્રીયકરણ અને
જેનું ફે બ્રુઆ�રી 2022માં અનાવરણ કરવામાં આ�વ્્યુું એ�કીકૃત કરવાના ઉદ્દે શ્્ય સાથે તેની સ્થાપના કરવામાં
હતુ.ં આ�વી હતી.
107
 BRICની રચનામાં તેની છત્રછાયા હે ઠળ 14 સ્વાયત્ત  તે અસમાનતાને ઓ��ળખવામાં, વિકાસના લક્્ષ્યયોની

સંસ્થાઓ�� (AIs)ને સમાવી લેવાનો�ો સમાવેશ થાય છે . સિદ્ધિમાં અને ગ્રામીણ સમુદાયો�ોની એ�કંદર સુખાકારી
અને જીવનની ગુણવત્તાને વધારવા માટે લક્ષિત
પંચાયત વિકાસ સૂચકાંક નીતિઓ�� અને હસ્્તક્ષેપો�ો ઘડવામાં મદદ કરે છે .
 તાજેતરમાં જ કે ન્દ્રીય પંચાયતી રાજ રાજ્ય મંત્રીએ� ગ્રામ માનચિત્ર

લો�ોકસભાને પંચાયત વિકાસ સૂચકાંક વિશે માહિતી
આ�પી હતી.  પંચાયતી રાજ મંત્રાલય (MoPR) ગ્રામ પંચાયત દ્વારા
પંચાયત વિકાસ સૂચકાંક વિશે સ્થાનિક આ�યો�ોજનની સુવિધા માટે ગ્રામ માનચિત્રને
 તે બહુ-આ�યામી અને બહુ-ક્ષેત્રીય સૂચકાંક છે જેનો�ો પ્્રરોત્સાહન આ�પી રહ્્યુું છે .
ઉપયો�ોગ પંચાયતો�ોના સર્્વાાંગી વિકાસ, કામગીરી અને  જે ભૌ�ૌગો�ોલિક માહિતી પ્રણાલી (GIS) એ�પ્લિકે શન છે ,
પ્રગતિનું મૂલ્્યાાંકન કરવા માટે કરવાનો�ો છે . જેને MoPR દ્વારા વર્્ષ 2019માં લો�ોન્્ચ કરવામાં આ�વી
 તે પંચાયતના અધિકારક્ષેત્રમાં આ�વતા સ્થાનિક હતી.
સમુદાયો�ોની સુખાકારી અને વિકાસની સ્થિતિને માપવા  તેને નેશનલ ઈન્્ફફોર્મેટિક્સ સેન્ટર (NIC) દ્વારા
માટે વિવિધ સામાજિક-આ�ર્્થથિક સૂચકાંકો�ો અને વિકસિત કરવામાં આ�વી છે .
પરિમાણો�ોને ધ્યાનમાં લે છે .  તે જીઓ��-સ્પેશ્્યલ ટે કનો�ોલો�ોજીના ઉપયો�ોગ સાથે ગ્રામ
 તે ગ્રામીણ વિસ્્તતારમાં સસ્ટેનેબલ ડે વલપમેન્ટ ગો�ોલ્સના પંચાયત સ્્તરે અવકાશી આ�યો�ોજન કરવામાં મદદ કરે છે .
સ્થાનિકીકરણને હાંસલ કરવામાં કામગીરીના  તે વિવિધ વિકાસ કાર્્યયોની વધુ સારી રીતે કલ્પના કરવા
મૂલ્્યાાંકન અને પ્રગતિના મૂલ્્યાાંકન માટે મહત્વપૂર્્ણ અને ગ્રામ પંચાયત વિકાસ યો�ોજના માટે નિર્્ણય સપો�ોર્્ટ
ભૂમિકા ભજવશે. સિસ્ટમ પ્રદાન કરવા માટે સિંગલ જિઓ�� સ્પેશ્્યલ
 આ� અંતર્્ગત સસ્ટેનેબલ ડે વલપમેન્ટ ગો�ોલ્સના પ્લેટફો�ોર્્મ પ્રદાન કરે છે .
સ્થાનિકીકરણની નવ થીમ પર સ્થાનિક સૂચક ફ્રે મવર્્ક
તૈયાર કરવામાં આ�વ્્યુું હતું. પ્રધાન મંત્રી ઉચ્ચતર શિક્ષા અભિયાન (PM-
 જે નવ થીમને ધ્યાનમાં લેવામાં આ�વી છે તેમાં ગરીબી USHA)
મુક્ત અને ગામ, તંદુરસ્્ત ગામ, બાળને અનુકૂળ ગામ,
પાણી પર્્યયાપ્ત ગામ, સ્વચ્છ અને હરિયાળું ગામ,  તાજેતરમાં કે ન્દ્રીય શિક્ષણ મંત્રીએ� ઓ��ડિશાના
આ�ત્મનિર્્ભર માળખાગત સુવિધાઓ�� સાથેનું ગામ, મુખ્યમંત્રીને રાજ્યમાં ઉચ્ચ શિક્ષણ માટે PM-USHA
સામાજિક રીતે ન્યાયી અને સામાજિક રીતે સુરક્ષિત યો�ોજના લાગુ કરવા વિનંતી કરી હતી.
ગામ, સુશાસન સાથેનું ગામ અને મહિલા મૈત્રીપૂર્્ણ પ્રધાનમંત્રી ઉચ્ચતર શિક્ષા અભિયાન (PM-USHA)
ગામમાં ઉન્નત આ�જીવિકાનો�ો સમાવેશ થાય છે .  તે 2013માં રાજ્ય સ્્તરે ઉચ્ચ શિક્ષણના આ�યો�ોજિત
 રે ન્ક: આ� ઈન્ડેક્સ પંચાયતો�ોને સ્્કકોરનાં આ�ધારે રે ન્ક વિકાસ દ્વારા ઉચ્ચ શિક્ષણમાં પ્રવેશ, સમાનતા અને
આ�પે છે અને તેમને ચાર ગ્રેડમાં વર્ગીકૃત કરે છે . ગુણવત્તા સુધારવા માટે કે ન્દ્રીય પ્રાયો�ોજિત કાર્્યક્રમ
 40 ટકાથી ઓ��છા સ્્કકોર ધરાવનારાઓ�� ગ્રેડ Dમાં , 40- તરીકે શરૂ કરવામાં આ�વ્્યુું હતું.
60 ટકા ગ્રેડ Cમાં, 60-75 ટકા B ગ્રેડમાં, 75 થી 90 ટકા  તેનો�ો ધ્યેય 300થી વધુ રાજ્યની યુનિવર્્સસિટીઓ�� અને
A કે ટેગરીમાં આ�વે છે , જ્યારે 90 ટકાથી વધુ સ્્કકોર તેમની સંલગ્ન કો�ોલેજો સાથે કામ કરવાનો�ો છે .
મેળવનારાઓ��ને A+ કે ટેગરીમાં વર્ગીકૃત કરવામાં  ઉદ્દે શ્યો:
આ�વશે.  નવી શૈક્ષણિક સંસ્થાઓ��નું નિર્્મમાણ,
 મહત્વ:  વર્્તમાનમાં વિસ્્તરણ અને અપગ્રેડ કરવું,
 તે પંચાયતો�ોના અધિકારક્ષેત્ર હે ઠળના ગ્રામીણ  વિકાસશીલ સંસ્થાઓ�� કે જે ગુણવત્તાયુક્ત શિક્ષણની
વિસ્્તતારો�ોમાં સુધારણા માટે ધ્યાન આ�પવાની જરૂર હો�ોય દ્રષ્ટિએ� આ�ત્મનિર્્ભર છે , વ્યવસાયિક રીતે સંચાલિત
તેવા ક્ષેત્્રરોમાં મૂલ્યવાન આં�ંતરદૃષ્ટિ પ્રદાન કરશે. છે , અને સંશો�ોધન તરફ વધુ ઝો�ોક દ્વારા વર્ગીકૃત થયેલ છે .
108
 ભંડો�ોળ:  જો ઝડપી પાવર ગ્રીડ ડીકાર્્બબોનાઇઝે શન સાથે

 તેનો�ો હે તુ રાજ્યની યો�ોગ્્ય ઉચ્ચ શૈક્ષણિક સંસ્થાઓ��ને જોડવામાં આ�વે તો�ો, આ� પગલાં કૂલિંગ સેક્ટરમાંથી
વ્યૂહાત્મક ભંડો�ોળ પૂરુું પાડવાનો�ો છે . ઉત્સર્્જનમાં 96% સુધી ઘટાડા તરફ દો�ોરી શકે છે .
 તે કે ન્દ્રીય ભંડો�ોળ ધો�ોરણો�ો પર અને પરિણામ આ�ધારિત છે .  અગાઉ, યુનાઈટે ડ નેશન્સ એ�ન્્વવાયર્્નમેન્ટ પ્્રરોગ્રામના
 ઓ��ળખાયેલ સંસ્થાઓ�� સુધી પહોંચતા પહે લા રાજ્ય કૂલ ગઠબંધન અને COP28ના યજમાન સંયુક્ત
સરકારો�ો/કે ન્દદ્રશાસિત પ્રદેશો�ો મારફતે કે ન્દ્રીય
આ�રબ અમીરાતે વૈશ્વિક કુલિંગ પ્લેજ રજૂ કરી હતી
મંત્રાલયમાંથી ભંડો�ોળ આ�વે છે .
(જોકે ભારતે આ� પ્રતિજ્ઞા પર હસ્્તતાક્ષર કરવાનો�ો ઇનકાર
 રાજ્્યયોને ભંડો�ોળ રાજ્ય ઉચ્ચ શિક્ષણ યો�ોજનાઓ��ના
કર્્યયો હતો�ો).
નિર્્ણણાયક મૂલ્્યાાંકનના આ�ધારે કરવામાં આ�વશે, જે
2016માં, 150થી વધુ દેશો�ોએ� મો�ોન્ટ્રીયલ પ્્રરોટો�ોકો�ોલમાં
ઉચ્ચ શિક્ષણમાં સમાનતા, પહોંચ અને શ્રેષ્ઠતાના 
મુદ્દાઓ��ને સંબો�ોધવા માટે દરે ક રાજ્યની વ્યૂહરચના કિગાલી સુધારા (ભારત સહિત) પર હસ્્તતાક્ષર કર્્યયા,
સૂચિબદ્ધ કરશે. 2047 સુધીમાં HFC વપરાશમાં 80% ઘટાડો�ો કરવા
 PM-USHA રો�ોજગારયો�ોગ્્ય અને સ્પર્્ધધાત્મક સ્નાતકો�ો, સંમત થયા.
અનુસ્નાતકો�ો અને PhD બનાવવા માટે શિક્ષણ અને ઈન્ડિયા કૂલીીંગ એ�ક્શન પ્લાન (2019માં લો�ોન્્ચ)
શીખવાની પ્રક્રિયાઓ��ની ગુણવત્તામાં સુધારો�ો કરવા પર  તે 2037-38 સુધીમાં તમામ ક્ષેત્્રરોમાં ઠં ડકની માંગને
વધુ ભાર મૂકે છે . 20%થી 25% સુધી ઘટાડવા માંગે છે , અને 2037-38
 આ� કાર્્યક્રમ રાજ્યની ઉચ્ચ શૈક્ષણિક સંસ્થાઓ�� પર સુધીમાં રે ફ્રિજન્ટ માંગ 25%થી 30% સુધી ઘટાડવા
ધ્યાન કે ન્દ્રિત કરે છે અને દેશભરની કો�ોલેજો અને માંગે છે .
યુનિવર્્સસિટીઓ��ની શ્રેષ્ઠ પ્રથાઓ�� પર ધ્યાન કે ન્દ્રિત કરે છે .
અર્્બન ફ્્લડ મિટિગેશન પ્્રરોજેક્ટ

ગ્લોબલ કૂલિં ગ વો�ોચ 2023
 તાજેતરમાં વડાપ્રધાન શ્રી દ્વારા “ચેન્નાઈ બેસિન

 તાજેતરમાં UNEP દ્વારા “ગ્લોબલ કૂલિંગ વો�ોચ 2023
રિપો�ોર્્ટ” બહાર પાડવામાં આ�વ્્યયો, જે લગભગ શૂન્ય પ્્રરોજેક્ટ (IUFM)” માટે એ�કીકૃત શહે રી પૂર વ્યવસ્થાપન
ઉત્સર્્જન હાંસલ કરવાના માર્્ગગો પર પ્રકાશ પાડે છે . પ્રવૃત્તિઓ�� માટે ના પ્રથમ શહે રી પૂર શમન પ્્રરોજેક્ટને
રિપો�ોર્્ટ વિશે મંજૂરી આ�પવામાં આ�વી.
 તે ત્રણ મુખ્ય પગલાંઓ�� પર ધ્યાન કે ન્દ્રિત કરે છે :  આ� પહે લમાં નેશનલ ડિઝાસ્ટર મિટિગેશન ફં ડ
 પેસિવ કૂલિંગ (NDMF) હે ઠળ રૂ. 500 કરો�ોડની કે ન્દ્રીય સહાય અને
 ઉચ્ચ-ઊર્જા કાર્્યક્ષમતા ધો�ોરણો�ો અને ચેન્નાઈને પૂર-પ્રતિરો�ોધક બનાવવાના લક્ષષ્યનો�ો
 ફે ઝ ડાઉન ઓ��ફ ક્લાઈમેટ-વો�ોર્્મિિં ગ રે ફ્રિજરે ન્્ટ્્સ. સમાવેશ થાય છે .
 ગ્લોબલ કૂલિંગ પ્લેજ સાથે સંરેખિત, રિપો�ોર્્ટનો�ો હે તુ IUFM શું છે ?
કુલિંગ સંબંધિત ઉત્સર્્જન ઘટાડવા અને ટકાઉ  તે એ�ક સર્્વગ્રાહી અભિગમ છે જે સામાજિક-આ�ર્્થથિક
કુલિંગને પ્્રરોત્સાહન આ�પવાનો�ો છે .
વિકાસ, પર્્યયાવરણીય સ્થિરતા અને પૂર-જોખમ
 તે આ� પગલાંને બિલ્ડડીંગ કો�ોડ્્સમાં સામેલ કરવાની
વ્યવસ્થાપન વચ્ચેના આં�ંતરસંબંધ પર ભાર મૂકે છે .
અને ઉચ્ચ કાર્્યક્ષમતાવાળા ઉત્પાદનો�ોની માંગ વધારવા
 ભારતીય શહે રો�ોમાં પૂર શમન માટે ની અન્ય પહે લ:
માટે નાણાકીય સાધનો�ોનો�ો ઉપયો�ોગ કરવાની ભલામણ
કરે છે .  એ�કીકૃત પૂર ચેતવણી પ્રણાલી – જે IFLOWS-
 COP28 આ�બો�ોહવા વાટાઘાટો�ો દરમિયાન બહાર Mumbai તરીકે ઓ��ળખાય છે .
પાડવામાં આ�વેલ કૂલ ગઠબંધનનો�ો એ�ક અહે વાલ  CFLOWS (ચેન્નાઈમાં) એ� સંપૂર્્ણ webGIS-
સૂચવે છે કે ઉપરો�ોક્ત પગલાંનો�ો અમલ કરવાથી આ�ધારિત નિર્્ણય સપો�ોર્્ટ સિસ્ટમ છે ; જેનો�ો ઉપયો�ોગ પૂર
2050માં ઠં ડકથી થતા ઉત્સર્્જનમાં ઓ��છામાં ઓ��છો�ો પહે લાં અને પછી બંને શમન આ�યો�ોજન કામગીરી માટે
60% ઘટાડો�ો થઈ શકે છે . થઈ શકે છે .
109
માટે ઈજનેરી કાર્્યયોમાં નિવારાત્મક તકે દારી અને

મેરા ગાંવ, મેરી ધરો�ોહર પ્્રરોજેક્ટ
ફો�ોરે ન્‍સીક સાયન્‍સના ઉપયો�ોગ અંગેની એ�ક દિવસીય
કાર્્યશાળાનું આ�યો�ોજન પણ કરવામાં આ�વ્્યુું હતું.
 તાજેતરમાં સંસ્કૃતિ, પર્્યટન અને ઉત્તર પૂર્વીય ક્ષેત્રના
વિકાસ માટે જવાબદાર કે ન્દ્રીય મંત્રી જી. કિશન રે ડ્ડીએ�
“મેરા ગાંવ, મેરી ધરો�ોહર” (MGMD) શીર્્ષકવાળી એ�ક મહિલા સન્માન બચત પ્રમાણપત્ર, 2023
મહત્વપૂર્્ણ પહે લની જાહે રાત કરી.
 સંસ્કૃતિ મંત્રાલય હે ઠળના ઈન્દિરા ગાંધી નેશનલ  તાજેતરમાં નાણા મંત્રાલયના આ�ર્્થથિક બાબતો�ોના
સેન્ટર ફો�ોર ધ આ�ર્્ટસ (IGNCA)ના સહયો�ોગથી વિભાગે જાહે ર ક્ષેત્રની બેેંકો�ો અને પાત્ર ખાનગી ક્ષેત્રની
વિકસિત, MGMD એ� સાંસ્કૃતિક મેપિં ગ પરના રાષ્ટ્રીય
બેેંકો�ોને મહિલા સન્માન બચત પ્રમાણપત્ર, 2023 લાગુ
મિશનનો�ો મુખ્ય ઘટક છે .
કરવા માટે અધિકૃત કર્્યયા છે .
 MGMDનો�ો પ્રાથમિક ઉદ્દે શ્્ય ભારતીય ગામડાઓ��
વિશેની માહિતીની સંપત્તિને વર્ચ્યુઅલ અને રીઅલ- યો�ોજના વિશે
ટાઇમ બંને મુલાકાતીઓ�� માટે સુલભ બનાવવાનો�ો છે .  મહિલા સન્માન બચત પ્રમાણપત્ર, 2023 (આ� વર્્ષના
 આ� સાંસ્કૃતિક મેપિં ગ પરના રાષ્ટ્રીય મિશનના વ્યાપક બજેટમાં રજૂ કરવામાં આ�વી હતી અને 1 લી એ�પ્રિલ,
ધ્યેયો�ો સાથે સંરેખિત છે , જે દેશભરના ગામડાઓ��માં 2023ના રો�ોજથી શરૂ કરવામાં આ�વી હતી) એ� ભારતમાં
રહે લી સાંસ્કૃતિક વિવિધતાને દસ્્તતાવેજ અને નકશા છો�ોકરીઓ�� અને મહિલાઓ��ને નાણાકીય સુરક્ષા
બનાવવાની સરકારની પ્રતિબદ્ધતાને પ્રતિબિંબિત
પૂરી પાડવા માટે એ�ક વખતની બચત યો�ોજના છે .
કરે છે .
ઇ-તકે દારી પો�ોર્્ટ લ રાષ્ટ્રીય સિકલ સેલ એ�નિમિયા નાબૂદી મિશન
 તાજેતરમાં મુખ્યમંત્રી શ્રી ભૂપેન્દદ્ર પટે લ દ્વારા સતર્્કતા  તાજેતરમાં, વડા પ્રધાને રાષ્ટ્રીય સિકલ સેલ એ�નિમિયા
જાગૃતિ સપ્તાહ-2023ની ઉજવણી નિમિત્તે ગુજરાત નાબૂદી મિશન શરૂ કર્્યુું હતું અને મધ્ય પ્રદેશમાં
તકે દારી આ�યો�ોગના ઓ��નલાઇન ફરિયાદ માટે ના લાભાર્થીઓ��ને સિકલ સેલ આ�નુવંશિક સ્થિતિ કાર્્ડ નું
“ઇ-તકે દારી પો�ોર્્ટલ”નું નેશનલ ફો�ોરે ન્સિક સાયન્સિસ
વિતરણ કર્્યુું હતું.
યુનિવર્્સસિટી-ગાંધીનગર ખાતેથી લો�ોન્્ચચિિંગ કરવામાં
 કે ન્દ્રીય બજેટ 2023માં જાહે ર કરાયેલ મિશનની
આ�વ્્યુું હતું.
મહત્વપૂર્્ણ માહિતી શરૂઆ�ત મધ્યપ્રદેશના શાહડો�ોલમાં જાહે ર કાર્્યક્રમથી
 આ� પો�ોર્્ટલના માધ્યમથી સામાન્ય નાગરિકો�ો ઘરે બેઠા જ કરવામાં આ�વી હતી.
ઓ��નલાઈન ફરિયાદ કરી શકશે, સાથે જ તેમની  મધ્યપ્રદેશ એ� વસ્્તતી ગણતરી 2011 મુજબ સંપૂર્્ણ
ફરીયાદનું ટ્રેકિંગ પણ જાતે જ કરી શકશે. સંખ્યાની દ્રષ્ટિએ� સૌ�ૌથી વધુ આ�દિવાસી વસ્્તતી ધરાવતું
 આ� પો�ોર્્ટલથી ઈ-સરકારના માધ્યમ થકી આ�યો�ોગ, રાજ્ય છે અને સિકલ સેલ એ�નિમિયાનો�ો સૌ�ૌથી વધુ
સરકારી વિભાગો�ો અને નાગરિકો�ો વચ્ચે એ�કીકૃત રીતે
બો�ોજ પણ ધરાવે છે .
કાર્્યવાહી થવાથી નાગરિકો�ો તેમની ફરિયાદો�ો સરળતાથી
રાષ્ટ્રીય સિકલ સેલ એ�નિમિયા નાબૂદી મિશન
નોંધાવી શકશે તથા આ�યો�ોગ અને સરકારી વિભાગો�ોની
 મિશન: સિકલ સેલ રો�ોગના તમામ દર્દીઓ��ની તેમના
કક્ષાએ� અસરકારક રીતે પ્રક્રિયા હાથ ધરાશે.
 આ� સાથે જ તેમણે “નિવારાત્મક તકે દારી અને ઇજનેરી સારા ભવિષ્ય માટે સંભાળમાં સુધારો�ો કરવો�ો અને
કામો�ોમાં ન્યાય સહાયક વિજ્ઞાનનો�ો ઉપયો�ોગ” વિષય સ્ક્રીનીીંગ અને જાગરૂકતા વ્યૂહરચનાઓ�� તરફ બહુ-
પરની કાર્્યશાળાનો�ો પણ શુભારં ભ કરાવ્્યયો હતો�ો. પક્ષીય સંકલિત અભિગમ દ્વારા રો�ોગનો�ો વ્યાપ ઓ��છો�ો
 નુકશાન થતા પહે લા જ કો�ોઇપણ તૃટી શો�ોધવામાં કરવો�ો.
નેશનલ ફો�ોરે ન્સિક સાયન્સિસ યુનિવર્્સસિટી વિજ્ઞાન  વિઝન: 2047 સુધીમાં ભારતમાં જાહે ર આ�રો�ોગ્્ય
તેમજ આ�ધુનિક ટે કનો�ોલો�ોજીથી મદદરૂપ થઇ શકે તે
સમસ્યા તરીકે સિકલ સેલ રો�ોગને દૂર કરવો�ો.
110
 આ� માસ્ટરપીસ 165 જેટલા મુસાફરો�ોને આ�રામથી

Domino’s એ� ગુજરાતમાં લો�ોન્્ચ કર્્યયા ન્યૂ રાગી સમાવવા માટે ડિઝાઇન કરવામાં આ�વી છે , જે આ�
સુપર ક્રસ્ટ પિઝા પ્રવાસ પર નીકળે છે તે બધા માટે એ�ક અવિસ્મરણીય
અનુભવ સુનિશ્ચિત કરે છે .
 તાજેતરમાં ગુજરાતના મુખ્યમંત્રી શ્રી ભુપેન્દદ્રભાઇ પટે લ  સાબરમતી રિવરફ્રન્ટ સાથેની ક્રૂ ઝ સફર એ�ક મો�ોહક
દ્વારા ડો�ોમિનો�ોઝના ન્યૂ રાગી સુપર ક્રસ્ટ પિત્્ઝઝાનું અનુભવ આ�પે છે જે લગભગ દો�ોઢ કલાકની રહે શે.
અનાવરણ કર્્યુું હતું. મુસાફરો�ોને આ�કર્્ષક દૃશ્યો, શાંત વાતાવરણ અને
 જે પિત્્ઝઝાની કુશળ રાંધણકળાનું ફ્યુઝન હો�ોવાની નદીના કિનારે આ�વેલા આ�ર્્કકિટે ક્ચરલ અજાયબીઓ��ની
સાથે સાથે જ રાગીના પૌ�ૌષ્ટિક ગુણો�ોથી ભરે લું છે , જે ઝલક માટે સુવિધા આ�પવામાં આ�વેલ છે .
ગ્રાહકો�ોને એ�ક પૌ�ૌષ્ટિક અનુભવનું વચન આ�પે છે .
શ્રી અન્ન – મિલેટ્્સ (Millets) eSARAS એ�પ
 જળવાયુ પરિવર્્તન સામે પણ ટકી રહે વા સક્ષમ, સમગ્ર
વિશ્વમાં તેના પૌ�ૌષ્ટિક અને સ્વાદિષ્ટ ગુણધર્્મમોને કારણે  તાજેતરમાં, નવી દિલ્હી ખાતે ભારત સરકારના કે ન્દ્રીય
જાણીતું અને વિશ્વ આ�ખાયમાં વ્યાપ્ત વિવિધ ગ્રામીણ વિકાસ મંત્રાલયના સચિવ દ્વારા eSARAS
આ�બો�ોહવાકીય પરિસ્થિતિઓ��માં પણ વત્તા-ઓ��છા મો�ોબાઇલ એ�પ્લિકે શન લો�ોન્્ચ કરવામાં આ�વી હતી.
પ્રમાણમાં ઊગી નીકળવાની અલભ્ય વિશેષતાથી eSARAS એ�પ્લિકે શન વિશે
ભરપુર એ�વા મિલેટ્્સ (Millets) અર્્થથાત બરછટ  તે એ�ક ઈ-કો�ોમર્્સ મો�ોબાઈલ એ�પ છે જેનો�ો ઉપયો�ોગ સ્વ-
અનાજ (જાડં ુ ધાન્ય/બરછટ)ના મહત્ત્વને ધ્યાનમાં સહાય જૂથો�ોની મહિલાઓ�� દ્વારા બનાવવામાં આ�વતી
રાખીને ભારત સરકારે મિલેટ્્સના વાવેતર અને પ્્રરોડક્્ટ્્સના માર્કેટિંગ માટે વધુ અસરકારક પ્લેટફો�ોર્્મ
ઉત્પાદનમાં વધારો�ો કરવા તેમજ લો�ોકો�ોમાં મિલેટ્્સના તરીકે કરવામાં આ�વશે.
ઉપયો�ોગ વિશે જાગૃતિ વધારવાના હે તુ સાથે 2018ને  તે DAY-NRLM, ગ્રામીણ વિકાસ મંત્રાલય (MoRD)
‘રાષ્ટ્રીય મિલેટ્્સ વર્્ષ’ તરીકે મનાવ્્યુું હતું. દ્વારા શ્રેષ્ઠ, અધિકૃત હસ્્તકલા અને હાથ-લૂમના
 યુ.એ�ન.માં પણ આ� પહે લને વૈશ્વિક સ્્તરે ફે લાવવા માર્કેટિંગ તરફની એ�ક પહે લ છે .
માટે નો�ો પ્રસ્્તતાવ કર્્યયો હતો�ો.  આ� પહે લ સ્વસહાય જૂથો�ો દ્વારા તૈયાર કરવામાં આ�વેલા
 તેના જ ભાગરૂપે સંયુક્ત રાષ્ટ્ર સામાન્ય સભા (UNGA) ઉત્પાદનો�ોના સરળ માર્કેટિંગ સાથે સ્થાનિક માટે
દ્વારા વર્્ષ 2023ને આં�ંતરરાષ્ટ્રીય મિલેટ્્સ વર્્ષ તરીકે વો�ોકલની ભાવનાને વધુ પ્્રરોત્સાહન આ�પે છે
 તેની સાથે eSARAS ફુલફિલમેન્ટ સેન્ટરનું પણ
ઊજવવાનું જાહે ર કરવામાં આ�વેલ છે .
ઉદ્દઘાટન કરવામાં આ�વ્્યુું હતું.
 2023-24 માટે ના વાર્્ષષિક વિવરણ અંદાજપત્ર (બજેટ)
 આ� કે ન્્દ્રરોનું સંચાલન ફાઉન્ડેશન ફો�ોર ડે વલપમેન્ટ
માં નાણામંત્રીશ્રી દ્વારા આ� મિલેટ્્સને ‘શ્રી અન્ન’ નામે
ઓ��ફ રૂરલ વેલ્યુ ચેઈન્સ (FDRVC-ગ્રામીણ વિકાસ
સંબો�ોધવામાં આ�વ્્યુું હતું.
મંત્રાલય અને ટાટા ટ્રસ્ટ દ્વારા સંયુક્ત રીતે રચાયેલી
નફાકારક કં પની) દ્વારા કરવામાં આ�વશે.
અક્ષર નદી ક્રુ ઝ
 આ� કે ન્દદ્રનો�ો ઉપયો�ોગ ઉત્પાદનો�ોની પ્્રરોસેસિંગ, પેકેજિંગ
અને શિપિંગ માટે કરવામાં આ�વશે જે ગ્રાહકો�ો eSARAS
 તાજેતરમાં ગુજરાતના વાઇબ્રન્ટ શહે ર અમદાવાદ ખાતે
પો�ોર્્ટલ અને eSARAS મો�ોબાઇલ એ�પ્લિકે શન દ્વારા
અક્ષર નદી ક્રૂ ઝનું અનાવરણ કરવામાં આ�વ્્યુું છે .
ખરીદે છે .
અમદાવાદ મ્યુનિસિપલ કો�ોર્્પપોરે શન (AMC) અને
 તે ગ્રાહકના ઘર સુધી ઓ��નલાઈન ઓ��ર્્ડ ર લાવવા માટે
સાબરમતી રિવરફ્રન્ટ ડે વલપમેન્ટ કો�ોર્્પપોરે શન લિમિટે ડે
જરૂરી લો�ોજિસ્ટિક્સનું સંચાલન કરશે.
સાથે મળીને વિકસાવેલું આ� નોંધપાત્ર સાહસ ભારતની DAY-NRLM યો�ોજના વિશે
મેક ઇન ઇન્ડિયા પહે લનો�ો પુરાવો�ો છે .  દીનદયાળ અંત્્યયોદય યો�ોજના-રાષ્ટ્રીય ગ્રામીણ
 15 કરો�ોડના ખર્ચે બનેલ, અક્ષર નદી ક્રૂ ઝ દો�ોષરહિત આ�જીવિકા મિશન (DAY-NRLM) એ� ગ્રામીણ વિકાસ
કારીગરી અને તેનું બાંધકામ ધ્યાન આ�કર્ષે છે . મંત્રાલયનો�ો મુખ્ય કાર્્યક્રમ છે .
111
 તેનો�ો ઉદ્દે શ્્ય ગરીબો�ો, ખાસ કરીને મહિલાઓ�� માટે  રાજ્ય PGIની સફળતાના આ�ધારે , 83-સૂચક
મજબૂત સંસ્થાઓ��નું નિર્્મમાણ કરીને અને આ� આ�ધારિત PGI ફો�ોર ડિસ્ટ્રિક્ટ (PGI-D)ને શાળા
સંસ્થાઓ��ને નાણાકીય સેવાઓ�� અને આ�જીવિકાની શિક્ષણમાં તમામ જિલ્લાઓ��ની કામગીરીને ગ્રેડ આ�પવા
શ્રેણી સુધી પહોંચવામાં સક્ષમ બનાવીને ગરીબી માટે ડિઝાઇન કરવામાં આ�વી છે .
ઘટાડવાને પ્્રરોત્સાહન આ�પવાનો�ો છે .  જિલ્લાઓ�� દ્વારા ઓ��નલાઈન પો�ોર્્ટલ દ્વારા ડે ટા ભરવામાં
ભારતની પ્રથમ સહકારી સૈનિક શાળા  તે રાજ્યના શિક્ષણ વિભાગો�ોને જિલ્લા સ્્તરે અંતરને
ઓ��ળખવામાં અને વિકે ન્દ્રિત રીતે તેમની કામગીરી
 તાજેતરમાં મહે સાણાના બો�ોરીયાવીમાં દેશમાં નવી 100 સુધારવામાં મદદ કરશે તેવી અપેક્ષા છે .
સૈનિક સ્કૂલ સ્થાપવાનો�ો સંકલ્પ સાથે સાગર સૈનિક  સૂચક મુજબ PGI સ્્કકોર એ�વા વિસ્્તતારો�ો દર્્શશાવે છે જ્્યાાં
સ્કૂલનું કે ન્દ્રિય ગૃહ મંત્રી અમિત શાહના હસ્્તતે જિલ્લાને સુધારણા જરૂર છે .
વર્ચ્યુઅલી ઉદ્દઘાટન કરવામાં આ�વ્્યુું હતું.  અત્યાર સુધીમાં 2018-19 અને 2019-20 માટે PGI-D
 મો�ોતીભાઈ ચૌ�ૌધરી સાગર સૈનિક સ્કૂલનું કે ન્દ્રિય રિપો�ોર્્ટ બહાર પાડવામાં આ�વ્્યયો છે , અને હાલનો�ો આ�
ગૃહમંત્રી અમિત શાહના હસ્્તતે વર્ચ્યુઅલી ઉદ્દઘાટન રિપો�ોર્્ટ 2020-21 અને 2021-22 માટે નો�ો સંયુક્ત
કરાયું હતું. આ� કાર્્યક્રમમાં મુખ્યમંત્રી ભૂપેન્દદ્ર પટે લ અને
રિપો�ોર્્ટ છે .
આ�રો�ોગ્્ય મંત્રી સહિતના અનેક મંત્રીઓ�� હાજર રહ્યા
 PGI-D માળખું 83 સૂચકાંકો�ોમાં 600 પો�ોઈન્ટના કુલ
હતા.
ભારણનો�ો સમાવેશ કરે છે , જે 6 શ્રેણીઓ��, પરિણામો�ો,
 લો�ોકો�ોને સંબો�ોધતા કે ન્દ્રિય ગૃહમંત્રી અમિત શાહે દેશમાં
અસરકારક વર્્ગખંડ વ્યવહાર, ઈન્ફ્રાસ્ટ્રક્ચર
100 નવી સૈનિક સ્કૂલ સ્થાપવાનો�ો સંકલ્પ હો�ોવાની
સુવિધાઓ�� અને વિદ્યાર્થીઓ��ના હક, શાળા સલામતી
વાત કરી હતી. સાથે તેમણે મો�ોતીભાઈ ચૌ�ૌધરીના
અને બાળ સુરક્ષા, ડિજિટલ લર્્નિિંગ અને ગવર્્નન્સ
વ્યક્તિત્વની પણ પ્રશંસા કરી હતી. તેમણે કહ્્યુું હતું કે
પ્રક્રિયા હે ઠળ જૂથબદ્ધ છે .
સૈનિક સ્કૂલથી દેશભક્તિના સંસ્કારનું સિંચન થશે.
 આ� શ્રેણીઓ��ને આ�ગળ 12 ડો�ોમેન્સમાં વિભાજિત
 અમિત શાહે મો�ોતીભાઈ ચૌ�ૌધરીની જન્મ શતાબ્દી
કરવામાં આ�વી છે .
ઉજવણી સારી રીતે કરવાના આ�યો�ોજન માટે પણ
 PGI-D જિલ્લાઓ��ને દસ ગ્રેડમાં ગ્રેડ આ�પે છે , જેમ કે ,
અભિનંદન આ�પ્યા હતા.
સૌ�ૌથી વધુ હાંસલ કરી શકાય તેવો�ો ગ્રેડ દક્ષ છે , જે તે
 મો�ોતી બાપાની જન્મ શતાબ્દીએ� આ�જે સૈનિક સ્કૂલનું
કે ટેગરી અથવા એ�કંદરે કુલ પો�ોઇન્ટના 90 ટકાથી વધુ
ખાત મુહુર્્ત કરાયુ છે . બાળકો�ો દેશની રક્ષા માટે જીવન
સમર્્પપિત કરશે. દેશમાં 100 સૈનિક સ્કૂલ સ્થાપવાનો�ો મેળવનારા જિલ્લાઓ�� માટે છે .
સંકલ્પ કર્્યયો છે . જ્યારે 20મી PPP મો�ોડલની સૈનિક  PGI-Dમાં સૌ�ૌથી નીચો�ો ગ્રેડ આ�કાંશી-3 કહે વાય છે જે
સ્કૂલનું ભૂમિ પૂજન કર્્યુું છે . કુલ પો�ોઈન્ટના 10% સુધીના સ્્કકોર માટે છે . PGI-Dનો�ો
અંતિમ ઉદ્દે શ શાળા શિક્ષણમાં હસ્્તક્ષેપ માટે
પર્્ફફોર્્મન્સ ગ્રેડિં ગ ઇન્ડેક્સ ફો�ોર ડિસ્ટ્રિક્્ટ્્સ (PGI-D) પ્રાથમિકતાવાળા વિસ્્તતારો�ોમાં જિલ્લાઓ��ને મદદ
કરવાનો�ો છે અને આ� રીતે ઉચ્ચતમ ગ્રેડ સુધી પહોંચવામાં
 તાજેતરમાં, શાળા શિક્ષણ અને સાક્ષરતા વિભાગ સુધારો�ો કરવાનો�ો છે .
(DoSE&L) તથા શિક્ષણ મંત્રાલયે 2020-21 અને
2021-22 માટે સંયુક્ત અહે વાલ પર્્ફફોર્્મન્સ ગ્રેડિંગ NeSDA પો�ોર્્ટ લ
ઇન્ડેક્સ ફો�ોર ડિસ્ટ્રિક્્ટ્્સ (PGI-D) બહાર પાડ્્યયો હતો�ો.
અહે વાલ વિશે  તાજેતરમાં, વહીવટી સુધારણા અને જાહે ર ફરિયાદ
 તે વ્યાપક વિશ્્લલેષણ માટે સૂચકાંક બનાવીને જિલ્લા વિભાગના સચિવે નેશનલ ઈ-ગવર્્નન્સ સર્્વવિસ
સ્્તરે શાળા શિક્ષણ પ્રણાલીની કામગીરીનું મૂલ્્યાાંકન ડિલિવરી એ�સેસમેન્ટ (NeSDA) પો�ોર્્ટલની ત્રીજી
કરે છે . આ�વૃત્તિ શરૂ કરી.
112
NeSDA પો�ોર્્ટ લ વિશે નાગરિકો�ોને સશક્ત કરવા અને તેમની સુખાકારી અને
 ઑ��ગસ્ટ 2018માં શરૂ કરાયેલ NeSDA ફ્રે મવર્્કની સામાજિક સમાવેશને સુનિશ્ચિત કરવા માટે શરૂ
વર્્તમાન ઈ-ગવર્્નન્સ સર્્વવિસ ડિલિવરી મિકે નિઝમ્સની કરવામાં આ�વેલી યો�ોજના છે .
ઊડ ં ાઈ અને અસરકારકતાને માપવાના એ�કંદર ઉદ્દે શ્્ય
સાથે કલ્પના કરવામાં આ�વી હતી. SAGAR SAMPARK
 વિભાગે NeSDA અભ્યાસની 2 આ�વૃત્તિઓ��
સફળતાપૂર્્વક બહાર પાડી છે , જેમ કે , NeSDA 2019  તાજેતરમાં, કે ન્દ્રીય બંદરો�ો, શિપિંગ અને જળમાર્્ગ
મંત્રીએ� indigenous Differential Global
અને NeSDA 2021.
Navigation Satellite System (DGNSS)
 આ� ફ્રે મવર્્ક યુએ�ન ઈ-ગવર્્નમેન્ટ સર્વેના ઓ��નલાઈન
‘SAGAR SAMPARK’નું ઉદ્દઘાટન કર્્યુું.
સર્્વવિસ ઈન્ડેક્સ (OSI) પર આ�ધારિત છે .
સાગર સંપર્્ક વિશે
 માળખામાં છ ક્ષેત્્રરો, નાણા, શ્રમ અને રો�ોજગાર, શિક્ષણ,
 તે indigenous Differential Global Navigation
સ્થાનિક સરકાર અને ઉપયો�ોગિતાઓ��, સામાજિક
Satellite System (DGNSS ) છે .
કલ્યાણ (કૃષિ અને આ�રો�ોગ્્ય સહિત) અને પર્્યયાવરણ  ડિફરન્્શશિયલ ગ્લોબલ નેવિગેશન સેટેલાઇટ સિસ્ટમ
(આ�ગ સહિત) ક્ષેત્્રરો આ�વરી લેવામાં આ�વ્યા છે . એ� ટે રેસ્ટ્રીયલ આ�ધારિત એ�ન્્હહાન્સમેન્ટ સિસ્ટમ છે જે
ગ્લોબલ નેવિગેશન સેટેલાઇટ સિસ્ટમ (GNSS)માં
બહુપરીમાણીય ગરીબી સૂચકાંક 2023 ભૂલો�ો અને અચો�ોક્કસતાઓ��ને સુધારે છે , જે વધુ
ચો�ોક્કસ સ્થિતિની માહિતી પૂરી પાડે છે .
 માત્ર 15 વર્્ષમાં જ નોંધપાત્ર સંખ્યામાં લો�ોકો�ો ગરીબીમાંથી  તે હવે GPS અને GLONASSના સુધારાઓ�� ટ્રાન્સમિટ
બહાર નીકળી જતા ભારતે ગરીબી ઘટાડવામાં નોંધપાત્ર કરવામાં સક્ષમ છે .
સીમાચિહ્ન હાંસલ કર્્યુું છે . યુનાઇટે ડ નેશન્સ ડે વલપમેન્ટ
પ્્રરોગ્રામ (UNDP) અને ઓ��ક્સફર્્ડ પો�ોવર્ટી એ�ન્ડ હ્યુમન BHARAT અભિયાન
ડે વલપમેન્ટ ઇનિશિયેટિવ (OPHI) દ્વારા બહાર
પાડવામાં આ�વેલ વૈશ્વિક બહુપરીમાણીય ગરીબી  તાજેતરમાં કૃષિ અને ખેડૂત કલ્યાણ મંત્રાલયે, કૃષિ
સૂચકાંક (MPI)નું નવીનતમ અપડે ટ આ� અસાધારણ ઇન્ફ્રાસ્ટ્રક્ચર ફં ડ હે ઠળ BHARAT (Banks
સિદ્ધિ પર પ્રકાશ પાડે છે . Heralding Accelerated Rural & Agriculture
Transformation) શીર્્ષક હે ઠળ બેેંકો�ો માટે એ�ક નવું
 15 વર્્ષના ગાળામાં ભારતમાં 415 મિલિયન લો�ોકો�ો
અભિયાન શરૂ કર્્યુું હતુ.
ગરીબીમાંથી બહાર આ�વ્યા છે .
BHARAT અભિયાન વિશે
 આ� સિદ્ધિ દેશે તેના નાગરિકો�ોની જીવનશૈલી
 7200 કરો�ોડ રૂપિયાના લક્ષષ્ય સાથે આ� એ�ક મહિનાનું
સુધારવામાં કરે લી જબરદસ્્ત પ્રગતિ દર્્શશાવે છે .
અભિયાન છે .
 તેની સફળતામાં ભારત એ�કલું નથી. અહે વાલ જણાવે
 તેનો�ો ઉદ્દે શ્્ય એ�ગ્રીકલ્્ચર ઇન્ફ્રાસ્ટ્રક્ચર ફં ડની યો�ોજનાને
છે કે કં બો�ોડિયા, પેરુ અને નાઈજીરીયા સહિત 25 પ્્રરોત્સાહન આ�પવા માટે જાહે ર અને ખાનગી ક્ષેત્રની
દેશો�ોએ� સમાન 15-વર્્ષના સમયગાળામાં તેમના વૈશ્વિક વ્યાપારી બેેંકો�ોના સભ્્યયો, પ્રાદેશિક ગ્રામીણ બેેંકો�ો, સ્્મમોલ
MPI મૂલ્્યયોને સફળતાપૂર્્વક અડધા કરી દીધા છે . આ� ફાઇનાન્સ બેેંકો�ો, NBFCs અને પસંદગીની સહકારી
દર્્શશાવે છે કે ગરીબી ઘટાડવામાં ઝડપી પ્રગતિ પ્રાપ્ય છે બેેંકો�ોના સભ્્યયોની સક્રિય ભાગીદારી અને સમર્્થન
અને તે અન્ય રાષ્ટ્રો માટે પ્રેરણારૂપ છે . મેળવવાનો�ો છે .
એ�ગ્રીકલ્્ચર ઈન્ફ્રાસ્ટ્રક્ચર ફં ડ શું છે ?
અટલ વયો�ો અભ્યુદય યો�ોજના (AVYAY)  તે કે ન્દ્રીય ક્ષેત્રની યો�ોજના છે જે 2020માં શરૂ કરવામાં
 તાજેતરમાં સમાચારો�ોમાં જોવા મળતી અટલ વયો�ો  આ� યો�ોજના વ્યાજ સબવેન્્શન અને નાણાકીય સહાય
અભ્યુદય યો�ોજના (AVYAY) એ� ભારતમાં સામાજિક દ્વારા લણણી પછીના વ્યવસ્થાપન ઈન્ફ્રાસ્ટ્રક્ચર અને
ન્યાય અને અધિકારીતા મંત્રાલય દ્વારા વરિષ્ઠ સામુદાયિક ખેતીની અસ્કયામતો�ોના વ્યવહારુ
113
પ્્રરોજેક્્ટ્્સમાં રો�ોકાણ માટે મધ્યમ-લાંબા ગાળાના ઋણ અહે વાલની મુખ્ય વિશેષતાઓ��

ધિરાણની સુવિધા પૂરી પાડશે.  13.5 કરો�ોડ લો�ોકો�ો બહુપરીમાણીય ગરીબીમાંથી બહાર
 સમયગાળો�ો: યો�ોજનાનો�ો સમયગાળો�ો FY2020થી આ�વ્યા:
 2015-16 અને 2019-21 વચ્ચેના સમયગાળા
FY2032 (10 વર્્ષ) સુધીનો�ો રહે શે.
દરમિયાન, ભારતમાં 13.5 કરો�ોડ લો�ોકો�ો સફળતાપૂર્્વક
બહુપરિમાણીય ગરીબીમાંથી બહાર નીકળી ગયા
AI ફો�ોર ઈન્ડિયા 2.0
છે , જે દેશના સામાજિક-આ�ર્્થથિક લેન્ડસ્કે પમાં
નોંધપાત્ર હકારાત્મક પરિવર્્તન દર્્શશાવે છે .
 તાજેતરમાં કૌ�ૌશલ્ય વિકાસ અને સાહસિકતા મંત્રાલય  9.89 ટકા પો�ોઈન્્ટ્્સ ઘટાડો�ો:
દ્વારા AI ફો�ોર ઈન્ડિયા 2.0 નામનો�ો એ�ક નવીન AI  ભારતે બહુપરીમાણીય ગરીબીમાં 9.89 ટકા
તાલીમ કાર્્યક્રમ શરૂ કરવામાં આ�વ્્યયો છે . પો�ોઈન્ટનો�ો પ્રભાવશાળી ઘટાડો�ો જોયો�ો છે , જે તેના
 આ� નિઃશુલ્ક ઑ��નલાઇન તાલીમ કાર્્યક્રમનો�ો ઉદ્દે શ્્ય નાગરિકો�ોની સુખાકારી અને જીવનશૈલીમાં
યુવાનો�ોને આ�ર્્ટટિફિશિયલ ઈન્ટેલિજન્સ (AI)માં નોંધપાત્ર સુધારો�ો દર્્શશાવે છે .
આ�વશ્્યક કૌ�ૌશલ્્યયોથી સજ્જ કરવાનો�ો છે .  ગ્રામીણ વિસ્્તતારો�ોમાં ગરીબીમાં વધુ ઘટાડો�ો:
 વિવિધ પ્રદેશો�ોમાં, ગ્રામીણ વિસ્્તતારો�ો ગરીબી સામેની
 વિશ્વ યુવા કૌ�ૌશલ્ય દિવસ (15મી જુલાઈ) પર આ�
લડાઈમાં અગ્રભાગી તરીકે ઉભરી આ�વ્યા છે .
કાર્્યક્રમનો�ો પ્રારં ભ એ� યુવાનો�ોને સશક્ત બનાવવા અને
 અહે વાલમાં ગ્રામીણ વિસ્્તતારો�ોમાં ગરીબીમાં
તકનીકી પ્રગતિને પ્્રરોત્સાહન આ�પવા તરફ એ�ક 32.59%થી 19.28% સુધીના ઝડપી ઘટાડા પર
મહત્વપૂર્્ણ પગલું છે . પ્રકાશ પાડવામાં આ�વ્્યયો છે , જે હાંસિયામાં ધકે લાઈ
 AI ફો�ોર ઇન્ડિયા 2.0 પ્્રરોગ્રામ સ્કિલ ઇન્ડિયા અને ગયેલા સમુદાયો�ોના ઉત્થાન માટે લક્્ષ્્યાાંકિત
GUVI, IIT મદ્રાસ અને IIM અમદાવાદની ઇન્ક્યુબેટેડ પ્રયાસો�ોની અસરકારકતા દર્્શશાવે છે .
કં પની વચ્ચે સંયુક્ત પહે લ છે .  ઉત્તર પ્રદે શ અગ્રેસર:
 આ� સહયો�ોગ AIમાં વ્યાપક તાલીમ આ�પવા માટે કૌ�ૌશલ્ય  ઉત્તર પ્રદેશ, ભારતમાં સૌ�ૌથી વધુ વસ્્તતી ધરાવતું
વિકાસ અને ટે કનો�ોલો�ોજીમાં નિપુણતાને એ�કસાથે રાજ્ય, ગરીબ વ્યક્તિઓ��ની સંખ્યામાં સૌ�ૌથી મો�ોટો�ો
ઘટાડો�ો નોંધાયેલ છે .
લાવે છે .
 ઉત્તર પ્રદેશમાં નોંધપાત્ર 3.43 કરો�ોડ લો�ોકો�ો
 સર્્વસમાવેશકતાનાં મહત્ત્વને સમજીને આ� કાર્્યક્રમને 9
બહુપરીમાણીય ગરીબીમાંથી સફળતાપૂર્્વક બહાર
ભારતીય ભાષાઓ��માં તૈયાર કરવામાં આ�વ્્યયો છે . આ�વ્યા, જે સમાજના સૌ�ૌથી સંવેદનશીલ વર્્ગગો
 તેનો�ો ઉદ્દે શ એ� સુનિશ્ચિત કરવાનો�ો છે કે ભાષા જ્ઞાન સુધી પહોંચવામાં સરકારી પહે લો�ોની અસરકારકતા
અને કૌ�ૌશલ્ય વિકાસની સુલભતાને મર્્યયાદિત ન કરે , દર્્શશાવે છે .
ખાસ કરીને ગ્રામીણ વિસ્્તતારો�ોમાં યુવાનો�ો માટે .  વ્યાપક કવરે જ:
 અહે વાલમાં 707 વહીવટી જિલ્લાઓ��માં ગરીબીનું
રાષ્ટ્રીય બહુપરીમાણીય ગરીબી સૂચકાંકની 2જી વ્યાપક વિશ્્લલેષણ આ�વરી લેવામાં આ�વ્્યુું છે , જે
આ�વૃત્તિ પ્રાદેશિક અસમાનતાઓ�� અને ગરીબી ઘટાડવાના
પ્રયાસો�ોમાં પ્રગતિમાં મૂલ્યવાન આં�ંતરદૃષ્ટિ પ્રદાન
કરે છે .
 નોંધપાત્ર સિદ્ધિમાં, ભારતે બહુપરીમાણીય ગરીબીમાં
 ધ્યાનમાં લેવાયેલા પરિમાણો�ો:
નોંધપાત્ર ઘટાડો�ો જોયો�ો છે , લાખો�ો લો�ોકો�ોને વંચિતતામાંથી  રાષ્ટ્રીય બહુપરિમાણીય ગરીબી સૂચકાંક ત્રણ
બહાર કાઢ્યા છે . NITI આ�યો�ોગ દ્વારા તાજેતરનો�ો મહત્વપૂર્્ણ પરિમાણો�ોને ધ્યાનમાં લે છે : આ�રો�ોગ્્ય,
અહે વાલ, શીર્્ષક ‘રાષ્ટ્રીય બહુપરિમાણીય ગરીબી શિક્ષણ અને જીવનધો�ોરણ.
સૂચકાંક: એ�ક પ્રગતિ સમીક્ષા 2023’, 2015-16 અને  આ� પરિમાણો�ો ગરીબીનું વ્યાપક મૂલ્્યાાંકન પૂરુું
2019-21 વચ્ચે બહુપરિમાણીય ગરીબી ઘટાડવામાં પાડે છે , જે વિકાસ અને સુખાકારીની સર્્વગ્રાહી
ભારતની પ્રગતિ પર પ્રકાશ પાડે છે . પ્રકૃતિને પ્રતિબિંબિત કરે છે .
114
 SDG-સંરેખિત સૂચકાંકો�ો: હે નલી પાસપો�ોર્્ટ ઈન્ડેક્સમાં ટો�ોચના 10 દે શો�ો

 બહુપરિમાણીય ગરીબીને માપવા માટે , અહે વાલ વિઝા-મુક્ત
12 SDG-સંરેખિત સૂચકાંકો�ોનો�ો ઉપયો�ોગ કરે છે . આ� ક્રમ દેશ મુસાફરી (277
સૂચકાંકો�ો પો�ોષણ, બાળ અને કિશો�ોર મૃત્યુદર, દેશો�ોમાંથી)
માતાનું સ્વાસ્થ્ય, શાળાના વર્્ષષો, શાળામાં હાજરી, 1 સિંગાપો�ોર 192
રસો�ોઈ ઇં ધણ, સ્વચ્છતા, પીવાનું પાણી, વીજળી,
2 જર્્મની, ઇટાલી, સ્પેન 190
આ�વાસ, સંપત્તિ અને બેેંક ખાતા જેવી
ઑ��સ્ટ્રિયા, ફિનલેન્ડ, ફ્રાન્સ,
સુવિધાઓ��ની પહોંચ જેવા નિર્્ણણાયક પાસાઓ��ને
3 જાપાન, દક્ષિણ કો�ોરિયા, 189
સમાવે છે .
લક્્ઝમબર્્ગ, સ્વીડન
 MPI મૂલ્ય:
2015-16 અને 2019-21 વચ્ચે ભારત માટે MPI ડે નમાર્્ક, આ�યર્લેન્ડ,
 4 188
મૂલ્યમાં 0.117થી 0.066 સુધીનો�ો નોંધપાત્ર ઘટાડો�ો નેધરલેન્ડ, યુ.કે
જોવા મળ્્યયો હતો�ો. આ� ઘટાડો�ો જીવનની સ્થિતિ બેલ્જિયમ, ચેક રિપબ્્લલિક,

સુધારવા અને બહુપરીમાણીય ગરીબીને નાબૂદ માલ્ટા, ન્યુઝીલેન્ડ,
5 187
કરવામાં દેશની નોંધપાત્ર પ્રગતિ દર્્શશાવે છે . નો�ોર્વે, પો�ોર્્ટટુગલ,
 ગરીબીની તીવ્રતા: સ્વિટ્્ઝરલેન્ડ
 આ� જ સમયગાળા દરમિયાન, ગરીબીની તીવ્રતા 6 ઓ��સ્ટ્રેલિયા, હં ગેરી, પો�ોલેન્ડ 186
47% થી ઘટીને 44% થઈ છે , જે બહુવિધ 7 કે નેડા, ગ્રીસ 185
સૂચકાંકો�ોમાં વંચિતતા ઘટાડવામાં સરકારી નીતિઓ�� 8 લિથુઆ�નિયા, યુ.એ�સ 184
અને પહે લો�ોની હકારાત્મક અસરને પ્રકાશિત કરે
લાતવિયા, સ્લોવેકિયા,
છે . 9 183
સ્લોવેનિયા
 ગરીબી ઘટાડામાં ફાળો�ો આ�પતા ફ્્લલેગશિપ પ્્રરોગ્રામ્સઃ
10 એ�સ્્ટટોનિયા, આ�ઇસલેન્ડ 182
 સરકારની આ�ગેવાની હે ઠળના ફ્્લલેગશિપ પ્્રરોગ્રામ્સે
હે નલી પાસપો�ોર્્ટ ઈન્ડેક્સમાં નીચેના 10 દે શો�ો
વંચિતો�ોને દૂર કરવામાં અને ગરીબી ઘટાડાને વેગ
વિઝા-મુક્ત
આ�પવા માટે મુખ્ય ભૂમિકા ભજવી છે . હાંસિયામાં
ક્રમ દેશ મુસાફરી
ધકે લાઈ ગયેલા સમુદાયો�ો માટે પો�ોષણ અભિયાન,
(277 દેશો�ોમાંથી)
એ�નિમિયા મુક્ત ભારત, સ્વચ્છ ભારત મિશન,
જલ જીવન મિશન, પ્રધાનમંત્રી ઉજ્જવલા યો�ોજના, 103 અફઘાનિસ્્તતાન 27
સૌ�ૌભાગ્્ય, પ્રધાનમંત્રી આ�વાસ યો�ોજના, પ્રધાનમંત્રી 102 ઈરાક 29

જન ધન યો�ોજના અને સમગ્ર શિક્ષા જેવી પહે લો�ોએ� 101 સીરિયા 30
મહત્વપૂર્્ણ સંસાધનો�ો પૂરા પાડવામાં નોંધપાત્ર 100 પાકિસ્્તતાન 33
યો�ોગદાન આ�પ્્યુું છે . 99 યમન, સો�ોમાલિયા 35
98 પેલેસ્ટિનિયન પ્રદેશ, નેપાળ 38
હે નલી પાસપો�ોર્્ટ ઇન્ડેક્સ 2023
97 ઉત્તર કો�ોરીયા 39
96 બાંગ્્લલાદેશ 40
 તાજેતરના હે નલી પાસપો�ોર્્ટ ઇન્ડેક્સ અનુસાર,
સિંગાપો�ોર હવે વિશ્વનો�ો સૌ�ૌથી શક્તિશાળી પાસપો�ોર્્ટ 95 શ્રીલંકા, લિબિયા 41
ધરાવે છે અને ભારતનો�ો પાસપો�ોર્્ટ ઇન્ડેક્સમાં 80મું 94 કો�ોસો�ોવો�ો 42
સ્થાન ધરાવે છે .
115
હે નલી પાસપો�ોર્્ટ ઇન્ડેક્સ વિશે  કે ન્દ્રીય ગૃહમંત્રીએ� રો�ોકાણકારો�ોને ખાતરી આ�પી હતી કે
 તે હે નલી એ�ન્ડ પાર્્ટનર્્સનાં ચેરમેન ડૉ�ૉ. ક્રિશ્ચિયન એ�ચ. 45 દિવસની અંદર તેમના બેેંક ખાતામાં નાણાં જમા
કે લિન દ્વારા લગભગ 20 વર્્ષ પહે લાં શો�ોધાયેલ, ઈન્ડેક્સ થઈ જશે.
ઈન્ટરનેશનલ એ�ર ટ્રાન્સપો�ોર્્ટ એ�સો�ોસિએ�શન (IATA)
ના વિશિષ્ટ અને સત્તાવાર ડે ટા પર આ�ધારિત છે . દે શની પ્રથમ ‘સેટેલાઇટ નેટવર્્ક પો�ોર્્ટ લ સાઇટ’
 વિઝા વિના તેમના પાસપો�ોર્્ટ ધારકો�ો કે ટલા સ્થળો�ોની
મુલાકાત લઈ શકે છે , તે અનુસાર તે તમામ પાસપો�ોર્્ટની  તાજેતરમાં ગુજરાતે લંડન સ્થિત કં પની, વનવેબ કં પની
મૂળ રે ન્્કિિંગ છે . અને ડિપાર્્ટમેન્ટ ઓ��ફ સાયન્સ એ�ન્ડ ટે ક્્નનોલો�ોજી સાથે
 નોંધનીય છે કે હે નલી પાસપો�ોર્્ટ ઈન્ડેક્સ તેની ‘સેટેલાઇટ નેટવર્્ક પો�ોર્્ટલ સાઇટ’ સ્થાપવા માટે MoU
રે ન્્કિિંગની ગણતરી કરવા માટે ઈન્ટરનેશનલ એ�ર પર હસ્્તતાક્ષર કર્્યયા હતા.
ટ્રાન્સપો�ોર્્ટ એ�સો�ોસિએ�શનના ડે ટા પર આ�ધાર રાખે છે . વનવેબ કં પની વિશે
 આ� ઇન્ડેક્સ દ્વારા ઉપયો�ોગમાં લેવાતી પદ્ધતિ અન્ય  વનવેબ એ� 648 ઉપગ્રહો�ો સાથે લો�ો અર્્થ ઓ��ર્્બબિટ
પાસપો�ોર્્ટ રે ન્્કિિંગથી અલગ છે , જેમ કે નાણાકીય (LEO) સેટેલાઇટ કં પની છે .
 કં પનીની સ્થાપના 2012માં ગ્રેગ વાયલર દ્વારા કરવામાં
સલાહકાર આ�ર્્ટન કે પિટલ દ્વારા પ્રકાશિત કરાયેલ,
આ�વી હતી અને તેનું મુખ્ય મથક ઈંગ્્લલેન્ડના લંડન
જેણે ગયા વર્ષે સંયુક્ત આ�રબ અમીરાતને ટો�ોચના
ખાતે છે .
સ્થાને મૂક્્યુું હતું.
 OneWeb કં પનીનો�ો હે તુ મો�ોબાઈલ નેટવર્્ક ઓ��પરે શન્સ
અને ઈન્ટરનેટ સેવા પ્રદાતાઓ��ને ખર્્ચ-અસરકારક
અમિત શાહ દ્વારા ‘CRCS-સહારા રિફં ડ પો�ોર્્ટ લ’નું
સેટેલાઇટ કનેક્ટિવિટી સેવાઓ�� પ્રદાન કરવાનો�ો અને
લો�ોકાર્્પણ
વૈશ્વિક સંચાર નેટવર્્ક સ્થાપિત કરવાનો�ો છે . આ�
ટે ક્્નનોલો�ોજી યુરો�ોપ અને કે નેડામાં પહે લેથી જ કાર્્યરત છે .
 તાજેતરમાં નવી દિલ્હીમાં કે ન્દ્રીય ગૃહ મંત્રી અને સહકાર
 OneWeb કં પની 500-700 msની લેટન્સી સાથે
મંત્રી શ્રી અમિત શાહ દ્વારા “CRCS-સહારા રિફં ડ
GEO-આ�ધારિત નેટવર્કક્સની તુલનામાં 100 ms કરતાં
પો�ોર્્ટલ”નું ઉદ્દઘાટન કરવામાં આ�વ્્યુું હતું.
ઓ��છી લેટન્સી સાથે બ્્રરોડબેન્ડ ઈન્ટરનેટ એ�ક્સેસ
 સહારા ગ્રુપની કો�ો-ઓ��પરે ટિવ સો�ોસાયટીઝના અસલી ઓ��ફર કરે છે .
થાપણદારો�ો સહારા ક્રેડિટ કો�ો-ઓ��પરે ટિવ સો�ોસાયટી
લિમિટે ડ, સહારાયન યુનિવર્્સલ મલ્ટિપર્્પઝ સો�ોસાયટી પશુધન ક્ષેત્ર માટે ની પ્રથમ ધિરાણ ગેરં ટી યો�ોજના
લિમિટે ડ, હમારા ઇન્ડિયા ક્રેડિટ કો�ોઓ��પરે ટિવ સો�ોસાયટી
લિમિટે ડ અને સ્ટાર્્સ મલ્ટિપર્્પઝ કો�ોઓ��પરે ટિવ  તાજેતરમાં મત્સ્યોદ્્યયોગ, પશુપાલન અને ડે રી મંત્રાલયે
સો�ોસાયટી લિમિટે ડ સુવિધાજનક રીતે તેમના દાવાઓ�� પશુપાલન ઈન્ફ્રાસ્ટ્રક્ચર ડે વલપમેન્ટ ફં ડ (AHIDF)
સરળતાથી રજૂ કરવા માટે આ� યુઝર-ફ્રે ન્ડલી પો�ોર્્ટલની હે ઠળ પશુધન ક્ષેત્રમાં સૂક્ષષ્મ, લઘુ અને મધ્યમ ઉદ્્યયોગો�ો
રચના કરવામાં આ�વી છે . (MSMEs)નો�ો લાભ લઈને ગ્રામીણ અર્્થતંત્રને ટે કો�ો
 વડા પ્રધાન શ્રી નરે ન્દદ્ર મો�ોદીના નેતૃત્વમાં, CRCS – આ�પવા માટે “ક્રેડિટ ગેરંટી સ્કીમ” શરૂ કરી છે .
સહારા રિફં ડ પો�ોર્્ટલ એ� સુનિશ્ચિત કરે છે કે રો�ોકાણકારો�ો ક્રેડિટ ગેરંટી ફં ડ શું છે ?
તેમના ભંડો�ોળને પુનઃપ્રાપ્ત કરશે જે કૌ�ૌભાંડો�ોથી પ્રભાવિત  ક્રેડિટ ગેરંટી ફં ડ એ� નાણાકીય વ્યવસ્થા છે , જે પર્્યયાપ્ત
થયા હતા. કો�ોલેટરલ વિના પણ વ્યક્તિઓ�� અથવા વ્યવસાયો�ોને
રિફં ડ માટે સરળ ઍ�ક્સેસ અને શરતો�ો ધિરાણ આ�પીને ધિરાણ આ�પતી સંસ્થાઓ�� માટે જોખમ
 કો�ોમન સર્્વવિસ સેન્ટર (CSC) દ્વારા અરજીઓ�� ભરવાની ઘટાડવાનું પ્રદાન કરે છે . જો ઋણલેનાર ડિફો�ોલ્ટ કરે
સુવિધા માટે , બે પ્રાથમિક શરતો�ો છે : છે , તો�ો ભંડો�ોળ ધિરાણ આ�પતી સંસ્થાને લો�ોનના
1) રો�ોકાણકારનું આ�ધાર કાર્્ડ તેમના મો�ોબાઈલ ખાતરીપૂર્્વકના ભાગ માટે વળતર આ�પે છે .
નંબર સાથે લિંક હો�ોવું આ�વશ્્યક છે .  માર્્ચ 2021માં સ્થપાયેલ ક્રેડિટ ગેરંટી ફં ડ ટ્રસ્ટ એ� કૃષિ
2) આ�ધાર કાર્્ડ તેમના બેેંક ખાતા સાથે લિંક હો�ોવું અને પશુપાલન ક્ષેત્ર માટે ક્રેડિટ ગેરંટી સ્કીમ હે ઠળ
જોઈએ�. ભારતનું પ્રથમવાર ફં ડ ટ્રસ્ટ છે . તેનો�ો ધ્યેય AHIDF
116
સ્કીમથી લાભ મેળવતા MSMEsની સંખ્યામાં નોંધપાત્ર  તેની 2015માં પેરિસમાં આ�યો�ોજિત યુનાઇટે ડ નેશન્સ
વધારો�ો કરવાનો�ો છે અને બેેંકો�ો તરફથી કો�ોલેટરલ-ફ્રી ફ્રે મવર્્ક કન્્વવેન્્શન ઓ��ન ક્લાયમેટ ચેન્્જ (UNFCCC)
ક્રેડિટ માટે ઇકો�ોસિસ્ટમને મજબૂત કરવાનો�ો છે . ની 21મી કો�ોન્ફરન્સ ઑ��ફ પાર્ટીઝ (COP21)ની સાથે
AHIDF વિશે કલ્પના કરવામાં આ�વી હતી.
 તે કે ન્દ્રીય ક્ષેત્રની યો�ોજના છે જે પશુપાલન, મત્સ્યોદ્્યયોગ  2020માં તેના ફ્રે મવર્્ક કરારમાં સુધારા સાથે, સંયુક્ત
અને ડે રી મંત્રાલય દ્વારા શરૂ કરવામાં આ�વી છે . તેનો�ો રાષ્ટ્રના તમામ સભ્ય દેશો�ો હવે ISAમાં જોડાવા માટે પાત્ર
ઉદ્દે શ્્ય ડે રી અને મીટ પ્્રરોસેસિંગ ઈન્ફ્રાસ્ટ્રક્ચર તેમજ છે .
એ�નિમલ ફીડ પ્લાન્્ટ્્સમાં રો�ોકાણને પ્્રરોત્સાહિત
UNDP અને ભારતનું PMFBY હે ઠળ વધુ ટકાઉ
કૃષિ પદ્ધતિઓ�� માટે Absolute® સાથે જોડાણ
ઓ��પન નેટવર્્ક ફો�ોર ડિજિટલ કો�ોમર્્સ (ONDC)
એ�કેડમી
 તાજેતરમાં યુનાઈટે ડ નેશન્સ ડે વલપમેન્ટ પ્્રરોગ્રામ
 તાજેતરમાં ઓ��પન નેટવર્્ક ફો�ોર ડિજિટલ કો�ોમર્્સ (UNDP) અને બાયો�ોસાયન્સ કં પની Absolute® એ�
(ONDC) એ� ONDC એ�કેડેમીની રજૂઆ�ત કરી છે . ભારતની મુખ્ય પ્રધાન મંત્રી ફસલ બીમા યો�ોજના
ONDC એ�કે ડેમી વિશે (PMFBY)ને મજબૂત કરવા માટે એ�ક સમજૂતી પત્ર પર
 આ� ડિપાર્્ટમેન્ટ ફો�ોર પ્રમો�ોશન ઓ��ફ ઇન્ડસ્ટ્રી એ�ન્ડ હસ્્તતાક્ષર કર્્યયા છે .
ઇન્ટરનલ ટ્રેડ (DPIIT)ની પહે લ છે , જેનો�ો ઉદ્દે શ નાના  આ� સહયો�ોગનો�ો ઉદ્દે શ્્ય ભારતીય ખેડૂતો�ો દ્વારા સામનો�ો
રિટે લર્્સને ડિજિટલ કો�ોમર્્સનો�ો લાભ લેવામાં મદદરૂપ કરવામાં આ�વતા વિવિધ પડકારો�ોનો�ો સામનો�ો કરવાનો�ો
થાય તેવું સુવિધાજનક મો�ોડલ ઊભું કરવાનો�ો છે . છે , જેમાં હવામાનમાં ફે રફાર, જં તુઓ��ના હુમલા,
 તે ONDC દ્વારા નેશનલ સ્્ટટોક એ�ક્સચેન્્જની અનિયમિત વરસાદ અને ભેજનો�ો સમાવેશ થાય છે ,
પેટાકં પની NSE એ�કેડેમી લિમિટે ડના સહયો�ોગથી જેના કારણે ઉપજ અને આ�વક ઓ��છી થાય છે .
લો�ોન્્ચ કરવામાં આ�વી હતી.  UNDP India અને Absolute® વચ્ચેનો�ો સહયો�ોગ
 તે કો�ોઈ એ�પ્લિકે શન, પ્લેટફો�ોર્્મ, મધ્યસ્થી અથવા ખેડૂતો�ો અને સમગ્ર કૃષિ ક્ષેત્ર માટે સ્થિતિસ્થાપકતા
સો�ોફ્ટવેર નથી પરં તુ ઓ��પન, અનબંડલ્ડ અને સુનિશ્ચિત કરવામાં મહત્વપૂર્્ણ સ્થાન ધરાવે છે .
ઇન્ટરઓ��પરે બલ ઓ��પન નેટવર્્કને પ્્રરોત્સાહન આ�પવા
 PMFBY અને Restructured Weather Based
માટે રચાયેલ વિશિષ્ટતાઓ��નો�ો સમૂહ છે .
Crop Insurance Scheme (RWBCIS)ના
અમલીકરણને વધારીને, ભાગીદારીનો�ો ઉદ્દે શ્્ય પૂર,
STAR-C પહે લ
અતિવૃષ્ટિ અને દુષ્કાળ જેવી અણધારી ઘટનાઓ��થી
 ભારત તેની સો�ોલાર ટે ક્્નનોલો�ોજી એ�ન્ડ એ�પ્લિકે શન પ્રભાવિત ખેડૂતો�ોને ગંભીર જોખમ સંરક્ષણ અને
રિસો�ોર્્સ સેન્ટર્્સ (STAR-C) પહે લને પેસિફિક દ્વીપના નાણાકીય સહાય પ્રદાન કરવાનો�ો છે .
સંખ્યાબંધ દેશો�ોમાં વિસ્્તરણ કરવાનું વિચારી રહ્્યુું છે . પ્રધાન મંત્રી ફસલ બીમા યો�ોજના (PMFBY) વિશે
STAR-C પહે લ વિશે  પ્રધાનમંત્રી ફસલ વીમા યો�ોજના 18 ફે બ્રુઆ�રી, 2016ના
 આ� કાર્્યક્રમનો�ો હે તુ સૌ�ૌથી ગરીબ દેશો�ોમાં સૌ�ૌર ઉર્જા રો�ોજ વડાપ્રધાન નરે ન્દદ્ર મો�ોદી દ્વારા શરૂ કરવામાં આ�વી
ઇકો�ોસિસ્ટમને પ્્રરોત્સાહન આ�પવાનો�ો છે . હતી.
 આ� પહે લ યુનાઈટે ડ નેશન્સ ઈન્ડસ્ટ્રીયલ ડે વલપમેન્ટ  આ� યો�ોજનાનો�ો ઉદ્દે શ્્ય ખેડૂતો�ોને કુદરતી આ�પત્તિ, જીવાત
ઓ��ર્ગેનાઈઝે શન (UNIDO) સાથે ભાગીદારીમાં અને રો�ોગના કારણે પાકને થયેલા નુકસાનમાં મદદ
ઈન્ટરનેશનલ સો�ોલર એ�લાયન્સ દ્વારા ચલાવવામાં કરવા માટે આ�ર્્થથિક સહાય પૂરી પાડવાનો�ો છે .
આ�વે છે .  PMFBY “એ�ક રાષ્ટ્ર-એ�ક યો�ોજના” થીમને અનુરૂપ છે .
ઇન્ટરનેશનલ સો�ોલાર એ�લાયન્સ વિશે
 સૌ�ૌર ઊર્જા સો�ોલ્યુશન્સની જમાવટ મારફતે આ�યુષ્માન ભવ કાર્્યક્રમ
આ�બો�ોહવામાં પરિવર્્તન સામેના પ્રયાસો�ોને ગતિશીલ
બનાવવાના ભારત અને ફ્્રાાંસના સંયુક્ત પ્રયાસ તરીકે  આ�રો�ોગ્્ય યો�ોજનાઓ��નું 100% કવરે જ પ્રાપ્ત કરવા માટે
તેની કલ્પના કરવામાં આ�વી હતી. સરકાર આ�યુષ્માન ભવ પ્્રરોગ્રામ શરૂ કરશે.
117
 કે ન્દ્રીય આ�રો�ોગ્્ય મંત્રાલય દરે ક ઇચ્છિત પ્રાપ્તકર્્તતા સુધી

પહોંચવા માટે તમામ રાજ્ય સંચાલિત આ�રો�ોગ્્ય
મેરી માટી મેરા દે શ અભિયાન
યો�ોજનાઓ��ના અસરકારક અમલીકરણને સુનિશ્ચિત
 તાજેતરમાં, ભારતની કે ન્દદ્ર સરકારે ‘મેરી માટી મેરા દેશ’
કરવાના ધ્યેય સાથે ‘આ�યુષ્માન ભવ’ નામની એ�ક
ઝં ુ બેશ શરૂ કરી છે , જેને ભારતીય સ્વતંત્રતાના 75
વ્યાપક આ�રો�ોગ્્ય પહે લ રજૂ કરવાની તૈયારી કરી રહ્્યુું છે .
વર્્ષની ઉજવણીના ‘આ�ઝાદી કા અમૃત મહો�ોત્સવ’ની
 વ્યાપક કવરે જ અને સમાવેશ પર ધ્યાન કે ન્દ્રિત કરીને,
પરાકાષ્ઠા તરીકે પરિકલ્પના કરવામાં આ�વી છે .
આ� કાર્્યક્રમ દેશમાં હે લ્થકે ર એ�ક્સેસમાં ક્્રાાંતિ લાવવા
મેરી માટી મેરા દે શ અભિયાન વિશે
માટે તૈયાર છે .
 આ� અભિયાન હે ઠળ ઓ��ગસ્ટમાં દેશના વિવિધ
 આ�યુષ્માન ભવ કાર્્યક્રમ હે ઠળ, આ�રો�ોગ્્ય સંભાળ
ભાગો�ોમાંથી એ�કત્ર કરવામાં આ�વેલી માટીનો�ો ઉપયો�ોગ
સુલભતા અને જાગૃતિ વધારવા માટે ઘણી પ્રવૃત્તિઓ��નું
દિલ્હીમાં કર્્તવ્ય પથ પર બગીચો�ો વિકસાવવા માટે
આ�યો�ોજન કરવામાં આ�વ્્યુું છે . આ� પ્રવૃત્તિઓ��માં શામેલ છે :
કરવામાં આ�વશે.
 અનુક્રમે પંચાયત, ગામ, બ્લોક, શહે રી સ્થાનિક સંસ્થા
ઇન્ડિયા ક્લાઇમેટ એ�નર્જી ડેશબો�ોર્્ડ (ICED) 3.0 અને રાજ્ય અને રાષ્ટ્રીય સ્્તરે કાર્્યક્રમો�ોનું આ�યો�ોજન
કરવામાં આ�વ્્યુું છે .
 તાજેતરમાં નીતિ આ�યો�ોગે ઈન્ડિયા ક્લાઈમેટ એ�નર્જી  પાંચ મુદ્દાના એ�જન્ડામાં સ્પષ્ટીકરણો�ો અનુસાર
ડે શબો�ોર્્ડ (ICED) 3.0 લો�ોન્્ચ કર્્યુું છે . શિલાફલાકમ (સ્મારક તકતી)ની સ્થાપનાનો�ો સમાવેશ
ભારત ક્લાઈમેટ એ�નર્જી ડે શબો�ોર્્ડ (ICED) 3.0 વિશે થાય છે , જેમાં “જેમણે સર્્વવોચ્ચ બલિદાન આ�પ્્યુું છે
 તે ઉર્જા ક્ષેત્ર, આ�બો�ોહવા અને સંબંધિત આ�ર્્થથિક તેમના નામ” લખેલા છે .
ડે ટાસેટ્્સ પર સરકાર દ્વારા પ્રકાશિત સ્ત્રોતો�ો પર  શિલાફલકમ માટે નું કાર્્ય મહાત્મા ગાંધી રાષ્ટ્રીય ગ્રામીણ
આ�ધારિત રીઅલ-ટાઇમ ડે ટા માટે દેશનું વન-સ્્ટટોપ રો�ોજગાર ગેરંટી અધિનિયમ (MGNREGA) દ્વારા
પ્લેટફો�ોર્્મ છે . ચલાવવામાં આ�વી શકે છે , જે સ્થાનિક સામગ્રી અને
 તે એ�નર્જી અને ક્લાઈમેટ થિંક-ટે ન્ક વસુધા સંસાધનો�ોનો�ો લાભ લઈ શકે છે .
ફાઉન્ડેશનના સહયો�ોગથી નીતિ આ�યો�ોગ દ્વારા  ‘વસુધા વનધન’માં દરે ક ગ્રામ પંચાયત અથવા ગામની
વિકસાવવામાં આ�વ્્યુું છે . કલ્પના કરવામાં આ�વી છે કે “ધરતી માતાનું
નવીનીકરણ કરીને સ્વદેશી પ્રજાતિઓ��ના 75 રો�ોપાઓ��
સેમિકો�ોન ઈન્ડિયા 2023 રો�ોપીને અને અમૃત વાટિકા વિકસાવે”.
 ‘વીરો�ોન કા વંદન’ સ્વાતંત્ર્ય સેનાનીઓ�� અને મૃત
 28મી જુલાઈના રો�ોજ ગાંધીનગરમાં આ�યો�ોજિત થનાર સ્વાતંત્ર્ય સેનાનીઓ��ના પરિવારો�ોનું સન્માન કરશે.
‘સેમિકો�ોન ઈન્ડિયા 2023’ એ�ક પ્રતિષ્ઠિત પ્લેટફો�ોર્્મ  યુવા સ્વયંસેવકો�ો અને અન્ય લો�ોકો�ો દરે ક પંચાયત/
તરીકે ઉભરી આ�વવા માટે તૈયાર છે , જે સેમિકન્ડક્ટર ગામમાંથી માટી એ�કત્ર કરશે અને તેને બ્લોકમાં લાવશે,
ડો�ોમેનમાં ભારતના પરાક્રમની ઉજવણી કરે છે . જ્્યાાંથી ‘મિટ્ટી કલશ’ને દિલ્હી લઈ જવામાં આ�વશે.
માઇક્્રરોનનું રો�ોકાણ  શહે રી વિસ્્તતારો�ોમાં, 9 અને 15 ઓ��ગસ્ટ દરમિયાન
 ‘સેમિકો�ોન ઈન્ડિયા 2023’ની મુખ્ય વિશેષતાઓ��માંની સ્થાનિક સંસ્થાઓ��, નો�ોટિફાઇડ એ�રિયા કાઉન્સિલ,
એ�ક કમ્પ્યુટર સ્્ટટોરે જ ચિપ નિર્્મમાતા કં પની માઈક્્રરોન કે ન્્ટટોન્મેન્ટ બો�ોર્્ડ અને નગર પંચાયતો�ોમાં અને 16 થી
દ્વારા ગુજરાતમાં સેમિકન્ડક્ટર એ�સેમ્બલી અને ટે સ્ટ 20 ઓ��ગસ્ટ સુધી મો�ોટી નગરપાલિકાઓ�� અને
પ્લાન્ટની સ્થાપના કરવાની જાહે રાત છે . મ્યુનિસિપલ કો�ોર્્પપોરે શનો�ોમાં કાર્્યક્રમો�ોનું આ�યો�ોજન
 આ� મહત્વાકાંક્ષી સાહસમાં કુલ USD 2.75 બિલિયન કરવામાં આ�વશે.
(અંદાજે રૂ. 22,540 કરો�ોડ) રો�ોકાણનો�ો સમાવેશ થાય  ‘મિટ્ટી કલશ’ વિધિપૂર્્વક મો�ોટી નગરપાલિકાઓ��/
છે , જે ભારતની સેમિકન્ડક્ટર યાત્રામાં એ�ક મહત્વપૂર્્ણ નિગમો�ોમાં લાવવામાં આ�વશે અને કર્્તવ્ય પથ પર લઈ
જવામાં આ�વશે.
સીમાચિહ્નરૂપ છે .
118
લદ્દાખમાં કારગીલને પ્રથમ મહિલા પો�ોલીસ સ્ટે શન મેરા ગાંવ મેરી ધરો�ોહર (MGMD)
મળ્્યુું
 27 મી જુલાઈના રો�ોજ, ભારતના કે ન્દ્રીય ગૃહ મંત્રી અને
સહકાર મંત્રી, અમિત શાહે ‘મેરા ગાંવ મેરી ધરો�ોહર’
 તાજેતરમાં કે ન્દદ્રશાસિત પ્રદેશ લદ્દાખમાં પ્રથમ મહિલા
(MGMD) તરીકે ઓ��ળખાતી નોંધપાત્ર પહે લનું
પો�ોલીસ સ્ટેશનની સ્થાપના કરવામાં આ�વી છે . આ�
ઉદ્દઘાટન કર્્યુું.
મહત્વપૂર્્ણ પગલું મહિલાઓ��ને સશક્તિકરણ અને  આ� પ્્રરોજેક્ટ સંસ્કૃતિ મંત્રાલય દ્વારા શરૂ કરવામાં આ�વ્્યયો
તેમની સુરક્ષા સુનિશ્ચિત કરવાનો�ો હે તુ છે . છે અને તેનો�ો હે તુ 29 રાજ્્યયો અને 7 કે ન્દદ્રશાસિત
 કારગીલમાં પો�ોલીસ સ્ટેશનનું ઉદ્દઘાટન, અધિક પ્રદેશો�ોમાં ભારતના 6.5 લાખ ગામડાઓ��ને સાંસ્કૃતિક
પો�ોલીસ મહાનિર્દેશક એ�સ.ડી. સિંહ જામવાલ દ્વારા રીતે મેપિં ગ કરવાનો�ો છે .
 તે એ�ક સમગ્ર-ભારત પ્્રરોજેક્ટ છે , જેની આ�ગેવાની
દેખરે ખ હે ઠળ, મહિલાઓ�� સામેના ગુનાઓ��ને સંબો�ોધિત
સંસ્કૃતિ મંત્રાલય દ્વારા રાષ્ટ્રીય મિશન ઓ��ન કલ્્ચરલ
કરવાની પ્રતિબદ્ધતા દર્્શશાવે છે .
મેપિં ગ હે ઠળ કરવામાં આ�વે છે .
 ચો�ોવીસ કલાક કાર્્યરત, મહિલા પો�ોલીસ સ્ટેશન  આ� પ્્રરોજેક્ટ એ�ક વ્યાપક વર્ચ્યુઅલ પ્લેટફો�ોર્્મ
મુશ્્કકેલીમાં મહિલાઓ��ને તાત્કાલિક સહાય પૂરી પાડશે. બનાવવાનો�ો પ્રયાસ કરે છે જે લો�ોકો�ોને ભારતના
 તે ઉપરાંત, તે એ�ક મૂલ્યવાન સંસાધન કે ન્દદ્ર તરીકે સેવા ગામડાઓ��ની વિવિધ સાંસ્કૃતિક વારસા સાથે જોડે છે .
આ�પશે, જે પડકારજનક સંજોગો�ોનો�ો સામનો�ો કરતી
અખિલ ભારતીય શિક્ષણ પરિષદ
મહિલાઓ��ને માર્્ગદર્્શન અને કાઉન્સેલિંગ સેવાઓ��
પ્રદાન કરશે.
 તાજેતરમાં રાષ્ટ્રીય શિક્ષણ નીતિ-2020ના 3 વર્્ષ પૂર્્ણ
 આ� પહે લ વધુ સમાવિષ્ટ અને સુરક્ષિત સમાજને થવાના અવસર પર વડાપ્રધાન નરે ન્દદ્ર મો�ોદી અને
પ્્રરોત્સાહન આ�પવા માટે એ�ક મહત્વપૂર્્ણ સીમાચિહ્નરૂપ છે . કે ન્દ્રીય શિક્ષણમંત્રી ધર્મેન્દદ્ર પ્રધાન પ્રગતિ મેદાન ખાતે
ભારત મંડપમમાં અખિલ ભારતીય શિક્ષણ પરિષદનું
ગુજરાતનું પ્રથમ ગ્રીનફિલ્ડ એ�રપો�ોર્્ટ ઉદ્દઘાટન કર્્યુું હતું.
 આ� બે દિવસીય કાર્્યક્રમનું આ�યો�ોજન રાષ્ટ્રીય શિક્ષણ
નીતિ (NEP) 2020ની ત્રીજી વર્્ષગાંઠ નિમિત્તે કરવામાં
 તાજેતરમાં, વડાપ્રધાન નરે ન્દદ્ર મો�ોદીએ�, ગુજરાતના
આ�વી રહ્્યુું છે . આ� અવસર પર વડાપ્રધાન શ્રી
રાજકો�ોટમાં રાજકો�ોટ ઈન્ટરનેશનલ એ�રપો�ોર્્ટ અને રૂ. નરે ન્દદ્રભાઇ મો�ોદીએ� 12 ભારતીય ભાષાઓ��માં શિક્ષણ
860 કરો�ોડથી વધુની વિવિધ વિકાસ પહે લનું ઉદ્દઘાટન અને કૌ�ૌશલ્ય પર પુસ્્તકો�ોનું વિમો�ોચન કર્્યુું અને PMShri
કર્્યુું હતું. યો�ોજના હે ઠળ ફં ડનો�ો પહે લો�ો હપ્્તતો પણ બહાર પાડ્્યયો
મેમો�ોરે ન્ડમ ઓ��ફ અન્ડરસ્ટેન્્ડિિંગ અને શિલાન્યાસ હતો�ો.
 આ� અદ્દભુત ગ્રીનફિલ્ડ એ�રપો�ોર્્ટનું નિર્્મમાણ એ� એ�રપો�ોર્્ટ
યુરિયા ગો�ોલ્ડ
ઓ��થો�ોરિટી ઓ��ફ ઈન્ડિયા અને ગુજરાત સરકારના
નાગરિક ઉડ્ડયન વિભાગ વચ્ચે થયેલા સમજૂતી કરાર  તાજેતરમાં વડાપ્રધાન શ્રી નરે ન્દદ્રભાઇ મો�ોદીએ�
(MoU)નું પરિણામ છે . રાજસ્થાનની તેમની મુલાકાત દરમિયાન “યુરિયા
 ચો�ોટીલા નજીક આ�વેલા હિરાસર ગામમાં 7મી ગો�ોલ્ડ” નામનો�ો યુરિયાનો�ો નવો�ો પ્રકાર લોંચ કર્્યયો જે
ઓ��ક્્ટટોબર, 2017ના રો�ોજ યો�ોજાયેલા ભૂમિપૂજન સલ્ફરથી કો�ોટે ડ છે જે જમીનની ગુણવત્તા સુધારવામાં
અને ખેડૂતો�ોના ખર્્ચને ઘટાડવામાં મદદ કરી શકે છે .
સમારો�ોહ દરમિયાન વડાપ્રધાન નરે ન્દદ્ર મો�ોદી દ્વારા
 પીએ�મ મો�ોદીએ� રાજસ્થાનના સીકરમાં પો�ોતાની
આં�ંતરરાષ્ટ્રીય એ�રપો�ોર્્ટનો�ો શિલાન્યાસ કરવામાં આ�વ્્યયો
મુલાકાત દરમિયાન જણાવ્્યુું છે કે યુરિયાના ભાવને
હતો�ો. કારણે સરકાર ખેડૂતો�ોને નુકસાન નહીીં થવા દે, ભારતમાં
119
ખેડૂતો�ોને 226 રૂપિયાની યુરિયાની બો�ોરી મળશે, જે

સમુદ્રયાન પ્્રરોજેક્ટ
પાકિસ્્તતાનમાં લગભગ 800 રૂપિયામાં, બાંગ્્લલાદેશમાં
720 રૂપિયા અને ચીનમાં 2100 રૂપિયામાં મળી રહી છે .
 તાજેતરમાં કે ન્દ્રીય પૃથ્વી વિજ્ઞાન મંત્રીએ� જણાવ્્યુું હતું
યુરિયા ગો�ોલ્ડ
કે , ભારતનો�ો મહત્વાકાંક્ષી સમુદ્રયાન પ્્રરોજેક્ટ
 યુરિયા ગો�ોલ્ડ એ� યુરિયાની નવી વિવિધતા છે જે સલ્ફર
સબમર્્સસિબલ વાહનમાં ત્રણ કર્્મચારીઓ��ને 6000
સાથે કો�ોટે ડ છે , જે જમીનમાં સલ્ફરની ખામીઓ��ને દૂર ં ાઈ સુધી મો�ોકલવા માટે તૈયાર છે .
મીટરની ઊડ
કરવાની શક્તિ ધરાવે છે . સમુદ્રયાન પ્્રરોજેક્ટ વિશે
 યુરિયા ગો�ોલ્ડ જેને ”innovative fertilizer” તરીકે  ઊડ ં ા મહાસાગરમાં શો�ોધખો�ોળ કરવા માટે નું તે ભારતનું
ગણવામાં આ�વે છે તે નીમ કો�ોટે ડ યુરિયા કરતાં વધુ પ્રથમ માનવસહિત મિશન છે .
આ�ર્્થથિક અને કાર્્યક્ષમ છે .  તે ઊડ ં ા સમુદ્રના સંસાધનો�ોનો�ો અભ્યાસ કરવા અને
 યુરિયા ગો�ોલ્ડ નાઈટ્્રરોજનના ઉપયો�ોગની કાર્્યક્ષમતામાં જૈવવિવિધતાના મૂલ્્યાાંકન કરવા માટે રચાયેલ છે .
સુધારો�ો, વપરાશમાં ઘટાડો�ો અને પાકની ગુણવત્તામાં  મિશન ઇકો�ોસિસ્ટમને ખલેલ પહોંચાડશે નહીીં કારણ કે
સુધારો�ો સુનિશ્ચિત કરશે. સબમર્્સસિબલનો�ો ઉપયો�ોગ ફક્ત સંશો�ોધન હે તુ માટે થાય છે .
 આ� પ્્રરોજેક્ટ વિશાળ ડીપ ઓ��શન મિશનનો�ો એ�ક ભાગ
ULLAS પહે લ છે , જે કે ન્દદ્ર સરકારની બ્્લલુ ઈકો�ોનો�ોમી પો�ોલિસીને
સમર્્થન આ�પે છે .
 તાજેતરમાં કે ન્દ્રીય શિક્ષણ મંત્રીએ� નવી દિલ્હીમાં  પૃથ્વી વિજ્ઞાન મંત્રાલય (MoES) આ� બહુ-સંસ્થાકીય
ULLASના લો�ોગો�ો, સ્લોગન-જન જન સાક્ષર અને મહત્વાકાંક્ષી મિશનને અમલમાં મૂકવા માટે નો�ોડલ
મો�ોબાઇલ એ�પ્લિકે શન લો�ોન્્ચ કરી હતી. મંત્રાલય છે .
મત્સ્ય 6000 શું છે ?
ULLAS પહે લ વિશે
 તે નેશનલ ઈન્સ્ટીટ્યુટ ઓ��ફ ઓ��શન ટે ક્્નનોલો�ોજી
 અન્ડરસ્ટેન્્ડિિં ગ લાઇફલોંગ લર્્નિિંગ ફો�ોર ઓ��લ ઇન
(NIOT), ચેન્નાઈ દ્વારા વિકસિત માનવસહિત
સો�ોસાયટી (ULLAS) પહે લ સમગ્ર દેશમાં શિક્ષણ અને
સબમર્્સસિબલ વાહન છે .
સાક્ષરતામાં ક્્રાાંતિ લાવવા માટે તૈયાર છે .
 તે સમુદ્રયાન મિશન હે ઠળ ઊડ ં ા સમુદ્રમાં માનવો�ોને
 તે શીખવાની ઇકો�ોસિસ્ટમને પ્્રરોત્સાહન આ�પી દરે ક
ખનિજ સંસાધનો�ોની શો�ોધમાં સુવિધા આ�પવા માટે
વ્યક્તિ સુધી પહોંચાડે છે , મૂળભૂત સાક્ષરતા અને વિકસાવવામાં આ�વ્્યુું હતું.
નિર્્ણણાયક જીવન કૌ�ૌશલ્્યયોમાં રહે લી ખામીઓ��ને દૂર કરે  તે ઊડ ં ા સમુદ્રમાં 12 કલાક કામ કરવાની ક્ષમતા સાથે
છે . ડિઝાઇન કરવામાં આ�વ્્યુું છે જ્યારે કટો�ોકટીની
 તે 15 અને તેથી વધુ વયના એ�વા નાગરિકો�ોને મૂળભૂત સ્થિતિમાં તે માનવ સુરક્ષા માટે ના તમામ જરૂરી પગલાં
શિક્ષણ, ડિજિટલ અને નાણાકીય સાક્ષરતા અને સાથે 96 કલાક સુધી પણ કામ કરી શકે છે .
જટિલ જીવન કૌ�ૌશલ્્યયો આ�પે છે જેમણે શાળામાં  2024-25માં લો�ોન્્ચ થવાની ધારણા છે , તે ભારતને
જવાની તક ગુમાવી દીધી છે . તેનો�ો અમલ સ્વયંસેવક 5,000 મીટરથી વધુ દરિયાની અંદરના અભિયાનને
દ્વારા કરવામાં આ�વી રહ્્યયો છે . પાઇલો�ોટ કરવા માટે છ દેશો�ો (યુએ�સ, રશિયા, જાપાન,
 પહે લનું સૂત્ર: ULLAS: નવ ભારત સાક્ષરતા કાર્્યક્રમ. ફ્રાન્સ અને ચીન)માંથી એ�ક બનાવશે.
 તે યુઝર-ફ્રે ન્ડલી અને ઇન્ટરે ક્ટિવ એ�પ છે જે એ�ન્્ડ્રરોઇડ
અને iOS બંને પર ઉપલબ્ધ છે . પીએ�મ-સ્વનિધિ
 NCERTના DIKSHA પો�ોર્્ટલ દ્વારા વિવિધ શિક્ષણ
સંસાધનો�ોમાં જોડાવા માટે તે શીખનારાઓ�� માટે  પીએ�મ-સ્વનિધિ યો�ોજનાના શ્રેષ્ઠ અમલીકરણમાં
ગુજરાત ત્રીજા ક્રમે છે .
ડિજિટલ ગેટવે તરીકે સેવા આ�પશે.
 રાજ્યમાં ત્રણ તબક્કામાં અંદાજે 4 લાખથી વધુ
 ULLAS એ�પ્લિકે શનનો�ો ઉપયો�ોગ શીખનારાઓ�� અને
ફે રીયાઓ��ની લો�ોન મંજુર કરાઇ છે અને 3 લાખ 99
સ્વયંસેવકો�ોની નોંધણી માટે સ્વ-નોંધણી દ્વારા અથવા
હજાર 736 ફે રીયાઓ��ને લો�ોનની ચુકવણી પણ કરાઈ છે .
સર્વેયર દ્વારા કરી શકાય છે .
120
 દેશભરમાં શહે રી ગરીબો�ોને આ�જીવિકા પૂરી પાડવા વિશેષતા વર્્ણન

PM-સ્વનિધિ યો�ોજના આ�શિર્્વવાદરૂપ સાબિત થઈ છે
દા.ત., જયપુર સ્ટેશનની ડિઝાઇનમાં
તેમ કે ન્‍દ્રીય રાજ્ય નાણાં મંત્રી ભાગવત કરાડે જણાવ્્યુું.
પ્રતિકાત્મક હવા મહે લ અને
 ગાંધીનગર ખાતે કે ન્‍દ્રીય નાણા મંત્રી શ્રી કરાડના
રાજસ્થાનના આ�મેર કિલ્લા જેવા
અધ્યક્ષ સ્થાને ગુજરાત સહિત મહારાષ્ટ્ર, ગો�ોવા, દમણ-
દીવ તથા દાદરા નગર હવેલીના ઉચ્ચ અધિકારીઓ�� થીમ તત્્વવોનો�ો સમાવેશ થશે.
સાથે પીએ�મ-સ્વનિધિ યો�ોજનાની સમીક્ષા બેઠક પ્રેરિત દા.ત., જમ્મુ તવી સ્ટેશનની ડિઝાઇન
યો�ોજાઇ હતી. ડિઝાઇન જમ્મુ અને કાશ્્મમીરના પ્રસિદ્ધ
રઘુનાથ મંદિરમાંથી પ્રેરણા
અમૃત ભારત સ્ટે શન યો�ોજના મેળવશે.
 તાજેતરમાં વડા પ્રધાન નરે ન્દદ્ર મો�ોદીએ� સમગ્ર ભારતમાં

508 રે લવે સ્ટેશનો�ોના પુનઃવિકાસ માટે શિલાન્યાસ વિદે શી પ્રવાસીઓ��ની દ્રષ્ટિએ� ગુજરાત ભારતમાં
કર્્યયો હતો�ો. પ્રથમ
 અમૃત સ્ટેશનો�ોની સૂચિત વિશેષતાઓ��
વિશેષતા વર્્ણન  તાજેતરમાં કે ન્દદ્ર સરકારના પ્રવાસન મંત્રાલય દ્વારા

જાહે ર કરાયેલા ઈન્ડિયા ટુરિઝમ સ્ટેટિસ્ટિક્સ-2023ના
બધા અમૃત સ્ટેશનો�ો ગ્રીન બિલ્ડડીંગ
અહે વાલ મુજબ વિદેશી પ્રવાસીઓ��ની દ્રષ્ટિએ� ગુજરાતે
ધો�ોરણો�ોનું પાલન કરશે,
ભારતમાં પ્રથમ સ્થાન અને સ્થાનિક પ્રવાસીઓ��ની
પર્્યયાવરણીય ટકાઉપણામાં
ગ્રીન સંખ્યામાં પાંચમું સ્થાન પ્રાપ્ત કર્્યુું છે .
યો�ોગદાન આ�પશે. જે 2030 સુધીમાં
બિલ્ડડીંગ  રિપો�ોર્્ટ પ્રમાણે વર્્ષ 2022માં 8.59 મિલિયન વિદેશી
ભારતના રે લવે નેટવર્્કને નેટ
ધો�ોરણો�ો પ્રવાસીઓ��એ� ભારતની મુલાકાત લીધી હતી. જેમાંથી
શૂન્ય ઉત્સર્્જન પર કાર્્યરત
1.78 મિલિયન પ્રવાસીઓ�� ગુજરાતની મુલાકાતે આ�વ્યા
બનાવવાના સરકારના ઉદ્દે શ્્યને
હતા. એ�ટલે કે વિદેશી પ્રવાસીઓ��ની સંખ્યામાં
અનુરૂપ હશે.
ગુજરાતનો�ો હિસ્્સસો દેશમાં 20.70% સાથે સૌ�ૌથી વધુ
દરે ક સ્ટેશન આ�ધુનિક આ�કાંક્ષાઓ�� રહ્્યયો છે .
અને પ્રાચીન વારસો�ો બંનેને મૂર્્ત  એ� જ પ્રમાણે વર્્ષ 2022માં 1731.01 મિલિયન સ્થાનિક
બનાવશે, જે દેશના સમૃદ્ધ પ્રવાસીઓ��એ� દેશના વિવિધ રાજ્્યયોની મુલાકાત લીધી
આ�ધુનિક
સાંસ્કૃતિક ઇતિહાસનું પ્રદર્્શન હતી. જેમાંથી 135.81 મિલિયન પ્રવાસીઓ�� ગુજરાતની
અને
કરશે. મુલાકાતે આ�વ્યા હતા એ�ટલે કે સ્થાનિક પ્રવાસીઓ��ની
હે રિટે જ
સ્ટેશનો�ો સ્થાનિક સીમાચિહ્્નનો અને સંખ્યામાં ગુજરાતનો�ો હિસ્્સસો 7.85% સાથે દેશમાં
મિશ્રણ
સાંસ્કૃતિક તત્્વવોને એ�કીકૃત કરીને પાંચમા સ્થાને રહ્્યયો છે .
વિશિષ્ટ થીમના આ�ધારે ડિઝાઇન  રાજ્યના પ્રવાસન વિભાગના જણાવ્યા અનુસાર
કરવામાં આ�વશે. ગુજરાતમાં પ્રવાસન ક્ષેત્રે ગત વર્્ષષોમાં નોંધપાત્ર વૃદ્ધિ
જોવા મળી રહી છે .
ઈન્ટરનેટ સ્થિતિસ્થાપકતા માટે ભારત દક્ષિણ

એ�શિયા ક્ષેત્રમાં છઠ્ઠા ક્રમે
 તાજેતરમાં ઈન્ટરનેટ સો�ોસાયટી દ્વારા બહાર પાડવામાં

આ�વેલા ઈન્ટરનેટ રે ઝિલિયન્સ ઈન્ડેક્સમાં ભારતે
દક્ષિણ એ�શિયા ક્ષેત્રમાં છઠ્્ઠુું સ્થાન મેળવ્્યુું છે .
121
ઈન્ફ્રાસ્ટ્રક્ચર, પરફો�ોર્્મન્સ, સિક્યુરિટી અને માર્કેટ

રે ડીનેસ ભરૂચના શુકલતીર્્થમાં ગુજરાતનો�ો સૌ�ૌ પ્રથમ પાઇલો�ોટ
 IRI મૂલ્્યાાંકનમાં વધુ ઊડ ં ાણપૂર્્વક અભ્યાસ કરીને, ગ્રે વો�ોટર પ્્રરોજેક્ટ
ચાર નિર્્ણણાયક સ્્તતંભો�ોમાં ભારતના સ્્કકોર શક્તિ અને
 ગુજરાતનો�ો સૌ�ૌ પ્રથમ પાઇલો�ોટ પ્્રરોજેક્ટ ગ્રે વો�ોટર
નબળાઈઓ��ના ચો�ોક્કસ ક્ષેત્્રરોમાં મૂલ્યવાન આં�ંતરદૃષ્ટિ
પ્્રરોજેક્ટની શરૂઆ�ત ભરૂચના શુકલતીર્્થ ખાતે
ધારાસભ્ય અરૂણસિંહ રાણાએ� લો�ોકાર્્પણ કર્્યયો છે .
1. ઈન્ફ્રાસ્ટ્રક્ચર (31 ટકા)  ગુજરાત પાણી પુરવઠા અને ગટર વ્યવસ્થા બો�ોર્્ડ દ્વારા
2. પર્્ફફોર્્મન્સ (40 ટકા) ગ્રામિણ કક્ષાએ� ગ્રે વો�ોટરનું શુદ્ધિકરણ કરવા માટે
3. સિક્યુરિટી (66 ટકા) વિવિધ ટે ક્્નનોલો�ોજી આ�ધારિત પાઇલો�ોટ પ્્રરોજેક્્ટ્્સને
4. માર્કેટ રે ડીનેસ (35 ટકા) મંજૂરી આ�પવામાં આ�વી છે . જેના અનુસંધાને વર્્ષ
ઇન્ટરનેટ સો�ોસાયટી વિશે 2022માં શુકલતીર્્થ ગામમાં પાઇલો�ોટ પ્્રરોજેક્ટ તરીકે
 1992માં સ્થપાયેલ, ઇન્ટરનેટ સો�ોસાયટી (ISOC) એ� 700 કે એ�લડી ક્ષમતા ધરાવતા ગ્રે વો�ોટર શુદ્ધિકરણ
યુનાઇટે ડ સ્ટેટ્્સમાં સ્થિત બિન-લાભકારી હિમાયત યો�ોજનાને 5 વર્્ષના મરામત અને નિભાવણી માટે રૂ.
સંસ્થા છે . 1.97 કરો�ોડના ખર્ચે મંજૂરી આ�પવામાં આ�વી અને ગ્રે
 તેનો�ો ઉદ્દે શ્્ય વિશ્વભરના લો�ોકો�ોના શ્રેષ્ઠ હિતો�ોની સેવા વો�ોટર ટ્રીટમેન્ટ પ્લાન્ટ તૈયાર કરવામાં આ�વ્્યયો.
 આ� પ્લાન્ટ Soil Bio Technology પર આ�ધારિત છે .
કરવા માટે ઇન્ટરનેટની ખુલ્લી વૃદ્ધિ, પ્રગતિ અને
 આ� ટે કનો�ોલો�ોજીનો�ો ફાયદો�ો એ� છે કે ગ્રામ પંચાયત દ્વારા
ઉપયો�ોગને આ�ગળ વધારવાનો�ો છે .
જ ગ્રે વો�ોટર ટ્રીટમેન્ટ પ્લાન્ટને સરળતાથી ઓ��છા ખર્્ચ
 સંસ્થા રે સ્ટન, વર્્જજિનિયા, યુએ�સ અને જીનીવા,
સાથે મેનેજ કરી શકાય છે .
સ્વિટ્્ઝર્્લલૅન્ડમાં ઑ��ફિસો�ો ધરાવે છે .
 આ� ટે ક્્નનોલો�ોજીની ખાસ વાત એ� છે કે તેમાં સ્્લજ
 ઈન્ટરનેટ સો�ોસાયટીના પ્રમુખ અને મુખ્ય કાર્્યકારી બનતું થતું નથી તેમજ ખુબ ઓ��છી જગ્્યયામાં પ્લાન્ટનું
અધિકારી: એ�ન્ડ્રુ સુલિવાન નિર્્મમાણ થાય છે તેમજ તેની રો�ોજીીંદી જાળવણી ખુબ જ
સરળ રહે છે .
મિશન ઇન્દદ્રધનુષ  આ� પ્લાન્ટ ઇકો�ો ફ્રે ન્ડલી અને નયનરમ્ય છે , તેમજ તેનું
વાતાવરણ બિલકુલ દુર્ગંધરહીત છે .
 તાજેતરનો�ો હે લ્થ મેનેજમેન્ટ ઇન્્ફફોર્મેશન સિસ્ટમ
2022-23 (HMIS 2022-23)નો�ો રિપો�ોર્્ટ દર્્શશાવે છે કે 6 ‘સિં હ સુચના’ એ�પ
રાજ્્યયો/કે ન્દદ્રશાસિત પ્રદેશો�ો (UTs) એ� 100%નું સંપૂર્્ણ
રસીકરણ કવરે જ (Full Immunization Coverage  તાજેતરમાં વિશ્વ સિંહ દિવસની ઉજવણી નિમિત્તે
ગુજરાતના મુખ્યમંત્રી ભૂપેન્દદ્ર પટે લે ‘સિંહ સુચના’
-FIC) પ્રાપ્ત કર્્યુું છે , જ્યારે 17 રાજ્્યયોએ� 90%થી વધુ
નામની નવી મો�ોબાઈલ એ�પ્લિકે શન રજૂ કરી હતી.
FIC પ્રાપ્ત કર્્યુું છે .
 ગુજરાતના ગાંધીનગરમાં આ�યો�ોજિત આ� લો�ોન્્ચ ઈવેન્ટ,
 મિશન ઇન્દદ્રધનુષ (MI) પહે લ, યુનિવર્્સલ
આ�ધુનિક વન્યજીવ સંરક્ષણ તરફ એ�ક મહત્વપૂર્્ણ
ઇમ્યુનાઇઝે શન પ્્રરોગ્રામ (UIP) હે ઠળ કાર્્યરત છે , જે
પગલું દર્્શશાવે છે , જે રાજ્યના વન વિભાગ અને સામાન્ય
બાળકો�ો અને સગર્્ભભા સ્ત્રીઓ��ને રસી આ�પવા માટે જનતા બંનેને સિંહની હિલચાલ પર અસરકારક રીતે
ઓ��છા રો�ોગપ્રતિકારક વિસ્્તતારો�ો પર ધ્યાન કે ન્દ્રિત કરે દેખરે ખ રાખવા સક્ષમ બનાવે છે .
છે જેઓ�� નિયમિત રસીકરણ ચૂકી ગયા છે .  ‘સિંહ સુચના’ એ�પ વ્યક્તિઓ��ને સિંહ દર્્શનની સીધી
 2022માં, ઇન્ટેન્સિફાઇડ મિશન ઇન્દદ્રધનુષ (IMI) 4.0 જાણ વન વિભાગને કરવાની સત્તા આ�પે છે .
સમગ્ર ભારતમાં 416 ઉચ્ચ-અગ્રતા ધરાવતા  આ� નવીન અભિગમ રીઅલ-ટાઇમ ટ્રેકિંગ અને ઝડપી
જિલ્લાઓ��માં અમલમાં મૂકવામાં આ�વ્્યુું હતું. સંઘર્્ષ નિરાકરણની સુવિધા આ�પે છે .
122
 લો�ોન્્ચ દરમિયાન, સીએ�મ પટે લે વન્યજીવ સંરક્ષણમાં  જસદણ ખાતે સામાજિક વનીકરણ રે ન્્જ જસદણ -
જાહે ર સંડો�ોવણીને પ્્રરોત્સાહન આ�પવા માટે વિંછીયા દ્વારા “હરિત વન વસુંધરા” પ્્રરોજેકટ અંતર્્ગત
એ�પ્લિકે શનના મહત્વ પર પ્રકાશ પાડ્્યયો હતો�ો. ‘અર્્બન ફો�ોરે સ્ટ”નું ખાતમુહૂર્્ત જળસંપત્તિ અને પાણી
પુરવઠામંત્રી કં ુ વરજી બાવળીયાના અધ્યક્ષસ્થાને
વિશ્વકર્્મમા યો�ોજના કરવામાં આ�વ્્યુું હતું.
 મંત્રીશ્રીએ� કહ્્યુું હતું કે “મારી માટી, મારા દેશ”
 તાજેતરમાં વડા પ્રધાન નરે ન્દદ્ર મો�ોદીએ� તેમના સ્વતંત્રતા અભિયાનમાં ગામના તળાવો�ો પાસે મો�ોટી માત્રામાં વૃક્્ષષોનું
દિવસના સંબો�ોધનમાં ‘વિશ્વકર્્મમા યો�ોજના’ રજૂ કરી હતી વાવેતર કરાયું છે . વધુમાં કહ્્યુું હતું કે ,જસદણથી
જે પરં પરાગત કામદારો�ો અને કારીગરો�ોને લાભ આ�પવા ચીતલીયા રો�ોડ, અક્ષર મંદિરની બાજુમાં એ�ક હે ક્ટર
માટે રચાયેલ એ�ક યો�ોજના છે , જેની પ્રારં ભિક ફાળવણી વાવેતર વિસ્્તતારમાં આ�કાર પામનાર આ� અર્્બન
રૂ. 13,000 - રૂ. 15,000 કરો�ોડ છે . ફો�ોરે સ્ટમાં 2000 જેટલા વૃક્્ષષો વાવવામાં આ�વશે. ખારી
 આ� પહે લ મુખ્યત્વે ઓ��બીસી વર્્ગના સુવર્્ણકાર, નદીના કાંઠે આ�વેલ આ� અર્્બન ફો�ોરે સ્ટમાં વન કવચ
લો�ોખંડી, ધો�ોબી, હે રડ્રે સર અને મેસન્સ જેવા મિયાવાકી પદ્ધતિથી 51 જાતના 501 રો�ોપાઓ�� વાવવામાં
વ્યાવસાયિકો�ોને લક્ષષ્ય બનાવે છે . આ�વ્યા હતા.
 વિશ્વકર્્મમા યો�ોજનાનો�ો ઉદ્દે શ્્ય પરં પરાગત કામદારો�ો અને
 અર્્બન ફો�ોરે સ્ટમાં વચ્ચેના એ�રિયામાં વન કુટીર તથા
કારીગરો�ોને ટે કો�ો આ�પવાનો�ો છે , જેમાં સુવર્્ણકાર, ઇસ્ત્રી,
શરૂઆ�તના એ�રિયામાં ચિલ્ડડ્રન પ્લે એ�રિયા તરીકે
ધો�ોબી, હે રડ્રે સર અને મેસન્સનો�ો સમાવેશ થાય છે ,
વિકસાવવામાં આ�વશે. તેમજ જસદણ ચિતલીયા રો�ોડ
જેની પ્રારં ભિક ફાળવણી રૂ. 13,000 – રૂ. 15,000
ખાતે વો�ોકિંગ એ�રીયા ડે વલપ કરાશે.
કરો�ોડ છે .
 આ� યો�ોજના વિશ્વકર્્મમા જયંતિ પર શરૂ કરવામાં આ�વશે,
G20 ફિલ્મ ઉત્સવ
જે 17 સપ્ટેમ્બરે મનાવવામાં આ�વશે. વિશ્વકર્્મમા જયંતિ
હિં દુ દેવતા વિશ્વકર્્મમાને સમર્્પપિત છે , જે દૈવી આ�ર્્કકિટે ક્ટ
 G20 ફિલ્મ ઉત્સવ નવી દિલ્હીમાં શરૂ થયો�ો.
અને કારીગર છે .
 આ� કાર્્યક્રમ 2જી સપ્ટેમ્બર સુધી ચાલશે. સત્યજીત
વડાપ્રધાન મો�ોદીએ� લાલ કિલ્લા પરથી કરી મો�ોટી જાહે રાતો�ો
રે ની ફિલ્મ “પાથેર પાંચાલી”ના સ્ક્રીનિંગ સાથે જી-20
 વડાપ્રધાન નરે ન્દદ્ર મો�ોદીએ� લાલ કિલ્લા પરથી દેશને
ફિલ્મ ઉત્સવની શરૂઆ�ત થશે.
સંબો�ોધન કર્્યુું ત્યારે તેમણે મહત્વની જાહે રાત કરી હતી.
 PM મો�ોદીએ� વિશ્વકર્્મમા સ્કીમ ઉપરાંત ‘લખપતિ દીદી’
 આ� ઉત્સવનો�ો હે તુ G20 અને સિનેમા ક્ષેત્રે આ�મંત્રિત
વિશે પણ જાહે રાત કરી હતી. દેશો�ો વચ્ચેની સહયો�ોગી ભાગીદારીની ઉજવણી અને
 પીએ�મ મો�ોદીએ� માહિતી આ�પી હતી કે સરકારનું લક્ષષ્ય પ્રદર્્શન કરવાનો�ો છે .
2 કરો�ોડ લખપતિ દીદીઓ�� બનાવવાનું છે , આ�ના દ્વારા  આ� ઉત્સવનું આ�યો�ોજન ભારતીય આં�ંતરાષ્ટ્રીય કે ન્દદ્ર
ગ્રામીણ મહિલાઓ��ને ડ્્રરોન ચલાવવા અને તેનો�ો ઉપયો�ોગ (IIC) અને વિદેશ મંત્રાલયના G20 સચિવાલય દ્વારા
કરવાની તાલીમ આ�પવામાં આ�વશે, તેનો�ો મુખ્ય કરવામાં આ�વે છે . કાર્્યક્રમનુ ઉદ્દઘાટન પીઢ અભિનેતા
ઉપયો�ોગ કૃષિ ક્ષેત્રમાં થશે. વિક્ટર બેનર્જી અને G20 શેરપા અમિતાભ કાંત કરશે.
 આ� સ્કીમ સિવાય પીએ�મ મો�ોદીએ� મધ્યમ વર્્ગના લો�ોકો�ો
માટે હો�ોમ લો�ોનના વ્યાજમાં થો�ોડી રાહત આ�પવાની વાત ‘SAMUDRA’ મો�ોબાઈલ એ�પ
કરી હતી.
 તાજેતરમાં પૃથ્વી વિજ્ઞાન મંત્રાલયના એ�ક વિભાગ
‘અર્્બન ફો�ોરેસ્ટ’ ઇન્ડિયન નેશનલ સેન્ટર ફો�ોર ઓ��શન ઇન્્ફફોર્મેશન
સર્્વવિસીસ (INCOIS)એ� ‘SAMUDRA’ – Smart
 તાજેતરમાં જસદણ ખાતે ‘અર્્બન ફો�ોરે સ્ટ’નું ખાતમુહૂર્્ત Access to Marine Users for Ocean Data
જળસંપત્તિ અને પાણી પુરવઠામંત્રી કં ુ વરજી Resources and Advisories નામની નવી મો�ોબાઇલ
બાવળીયાના અધ્યક્ષસ્થાને કરવામાં આ�વ્્યુું. એ�પ્લિકે શન પ્રસ્્તતુત કરી છે .
123
વિશેષતા  સંવર્્ધન નેટવર્્કને મજબૂત કરીને અને ખેડૂતો�ોના

 આ� એ�પ સમુદ્ર-સંબંધિત વ્યાપક માહિતી પ્રદાન કરે છે , ઘરઆં�ંગણે કૃત્રિમ બીજદાન સેવાઓ�� પહોંચાડવા
જેનાથી નાવિક અને માછીમારી સમુદાયને ફાયદો�ો થાય છે . દ્વારા કૃત્રિમ બીજદાન કવરે જને વધારવા માટે .
 તે ત્સુનામી, તો�ોફાન, ઊચં ા મો�ોજાાં અને સ્વેલ સર્્જ એ�લર્્ટ  વૈજ્ઞાનિક અને સર્્વગ્રાહી રીતે સ્વદેશી ગાય અને
જેવી દરિયાઈ આ�ફતો�ો પર રીઅલ-ટાઇમ અપડે ટ્્સ ભેેંસના ઉછે ર અને સંરક્ષણને પ્્રરોત્સાહન આ�પવું.
અને જટિલ ચેતવણીઓ�� પ્રદાન કરે છે .
 તે જટિલ સમુદ્રી ઘટનાને સમજાવવા માટે ઇન્ટરે ક્ટિવ ‘PM-eBus Seva’ યો�ોજના
નકશા, ચાર્્ટ અને એ�નિમેશન દર્્શશાવે છે .
તાજેતરમાં યુનિયન કે બિનેટે સિટી બસના સંચાલનમાં

એ�-હે લ્પ પ્્રરોગ્રામ વધારો�ો કરવા માટે ‘PM-eBus Seva’ યો�ોજનાને મંજૂરી
આ�પી હતી.
 તાજેતરમાં કે ન્દ્રીય પશુપાલન અને ડે રી મંત્રીએ� ગુજરાત ‘PM-eBus સેવા’ યો�ોજના વિશે
રાજ્યમાં ‘A-HELP’ (Accredited Agent for  PM-eBus સેવા યો�ોજના હે ઠળ, દેશના તમામ શહે રો�ોમાં
Health and Extension of Livestock 10,000 ઈ-બસ તૈનાત કરવામાં આ�વશે.
Production) કાર્્યક્રમનું અનાવરણ કર્્યુું હતું.
 સંચાલન માટે ટે કો�ો:
A-HELP પ્્રરોગ્રામ વિશે
 આ� યો�ોજના હે ઠળ, શહે રની બસનું સંચાલન
 તે કે ન્દ્રીય મત્સ્યોદ્્યયોગ, પશુપાલન અને ડે રી મંત્રાલય
પબ્્લલિક પ્રાઈવેટ પાર્્ટનરશિપ (PPP) મો�ોડલ પર
અને ગ્રામીણ વિકાસ મંત્રાલયની પહે લ છે .
કરવામાં આ�વશે.
 ‘A-HELP’ સમુદાય આ�ધારિત મહિલા કાર્્યકરો�ો છે , જે
 આ� યો�ોજના 10 વર્્ષ માટે બસ સંચાલનને ટે કો�ો
સ્થાનિક વિભાગીય પ્રવૃત્તિઓ��માં પશુચિકિત્સકો�ોને
આ�પશે.
સહાય કરે છે , જે પશુપાલકો�ોને ઉદ્્યયોગસાહસિકતાના
 રાજ્્યયો/શહે રો�ો બસ સેવાઓ�� ચલાવવા અને બસ
વિકાસ માટે લો�ોન લેવામાં, અરજીઓ�� ભરવામાં,
ઓ��પરે ટરો�ોને ચૂકવણી કરવા માટે જવાબદાર રહે શે.
પ્રાણીઓ��ના ઇયર ટે ગિંગને ચિહ્નિત કરવામાં અને તેમને
 કે ન્દદ્ર સરકાર સૂચિત યો�ોજનામાં નિર્્દદિષ્ટ હદ સુધી
INAF પો�ોર્્ટલમાં નોંધણી કરવામાં અને વીમામાં મદદ
સબસિડી આ�પીને આ� બસ કામગીરીને સમર્્થન
વગેરેમાં મદદ કરે છે .
 તેઓ�� વિવિધ યો�ોજનાઓ��ના અમલીકરણમાં અને
આ�પશે.
પાયાના સ્્તરે ખેડૂતો�ોને માહિતી પૂરી પાડવામાં મદદ  ભંડો�ોળ:
કરે છે .  તેને કુલ રૂ. 57,613 કરો�ોડનું ભંડો�ોળ ફાળવવામાં
 તેઓ�� પ્રાણીઓ��ના વિવિધ ચેપી રો�ોગો�ોને રો�ોકવામાં, આ�વ્્યુું છે .

રાષ્ટ્રીય ગો�ોકુલ મિશન (RGM) હે ઠળ કૃત્રિમ વીર્્યદાન,  આ� નાણાકીય જોગવાઈમાંથી કે ન્દદ્ર સરકાર રૂ.
પ્રાણીઓ��ને ટે ગ કરવા અને પશુ વીમા માટે મહત્વપૂર્્ણ 20,000 કરો�ોડનું યો�ોગદાન આ�પશે, જ્યારે બાકીનો�ો
યો�ોગદાન આ�પશે. હિસ્્સસો રાજ્ય સરકારો�ો દ્વારા આ�વરી લેવામાં
રાષ્ટ્રીય ગો�ોકુલ મિશન વિશે આ�વશે.
 તે ડિસેમ્બર 2014થી દેશી બો�ોવાઇન જાતિના વિકાસ  કવરે જઃ આ� યો�ોજના 3 લાખ અને તેથી વધુ વસ્્તતી
અને સંરક્ષણ માટે અમલમાં છે . ધરાવતા શહે રો�ોને આ�વરી લેશે અને સંગઠિત બસ
 તે છત્ર યો�ોજના રાષ્ટ્રીય પશુધન વિકાસ યો�ોજના હે ઠળ સેવાઓ�� ન ધરાવતાં શહે રો�ોને પ્રાથમિકતા આ�પવામાં
2021 થી 2026 સુધી ચાલુ રાખવામાં આ�વી છે . આ�વશે.
 અદ્યતન તકનીકો�ોનો�ો ઉપયો�ોગ કરીને બો�ોવાઈનની ભારતની પ્રથમ 3D પ્રિન્ટેડ પો�ોસ્ટ ઓ��ફિસ
ઉત્પાદકતા વધારવા અને ટકાઉ રીતે દૂધ
ઉત્પાદનમાં વધારો�ો કરવો�ો.  માહિતી અને ટે કનો�ોલો�ોજી મંત્રી અશ્વિની વૈષ્ણવે આ�જે
 સંવર્્ધન હે તુઓ�� માટે ઉચ્ચ આ�નુવંશિક મેરિટ બેેંગલુરુમાં ભારતની પ્રથમ 3D પ્રિન્ટેડ પો�ોસ્ટ ઓ��ફિસનું
બુલ્સના ઉપયો�ોગનો�ો પ્રચાર કરવો�ો. ઉદ્દઘાટન કર્્યુું હતું.
124
 બેેંગલુરુ પો�ોસ્ટ ઓ��ફિસમાં IIT મદ્રાસ અને L&Tની  CPGRAMS Google Play Store અને UMANG
ટે કનિકલ જાણકારી સાથે 3D પ્રિન્્ટિિં ગ ટે કનો�ોલો�ોજીનો�ો સાથે સંકલિત મો�ોબાઇલ એ�પ્લિકે શન દ્વારા ડાઉનલો�ોડ
ઉપયો�ોગ કરવામાં આ�વ્્યયો છે જે પર્્યયાવરણને અનૂકુળ છે . કરી શકાય તેવી સ્ટેન્ડઅલો�ોન મો�ોબાઇલ એ�પ્લિકે શન
દ્વારા પણ નાગરિકો�ો માટે સુલભ છે .
ઇન્ડિયા મેડટે ક એ�ક્્સ્પપો 2023  CPGRAMSમાં દાખલ કરાયેલી ફરિયાદની સ્થિતિ
ફરિયાદીની નોંધણી સમયે પ્રદાન કરવામાં આ�વેલ
 G20ના ભાગરૂપે કે ન્દ્રીય આ�રો�ોગ્્ય મંત્રી મનસુખ અનન્ય નોંધણી ID વડે ટ્રે ક કરી શકાય છે .
માંડવિયાએ� ગઇકાલે ઇન્ડિયા મેડટે ક એ�ક્્સ્પપો 2023નું  CPGRAMS નાગરિકો�ોને અપીલની સુવિધા પણ પૂરી
ઉદ્દઘાટન કર્્યુું હતું. પાડે છે જો તેઓ�� ફરિયાદ અધિકારીના નિરાકરણથી
 આ� પ્રસંગે બો�ોલતાં તેમણે કહ્્યુું કે , ભારતને “વિશ્વની સંતુષ્ટ ન હો�ોય.
ફાર્્મસી” તરીકે માન્યતા આ�પવામાં આ�વી છે .
 ભારત સસ્્તતા, નવીન અને ગુણવત્તાયુક્ત તબીબી ઈન્દિરા ગાંધી મેમો�ોરિયલ ટ્યૂલિપ ગાર્્ડન
ઉપકરણો�ોના ઉત્પાદનમાં અગ્રેસર બન્્યુું છે . તેમણે
તબીબી ઉપકરણ ક્ષેત્રે ભારત આ�ગેવાની લે તેવી  શ્રીનગરના ઈન્દિરા ગાંધી મેમો�ોરિયલ ટ્યૂલિપ ગાર્્ડ ન એ�
આ�શા દર્્શશાવી હતી. એ�શિયાના સૌ�ૌથી મો�ોટા ઉદ્યાન તરીકે તાજેતરમાં વર્લલ્ડ
 તેમણે ઉમેર્્યુું કે , આ� એ�ક્સપો�ોની પ્રેરણા પ્રધાનમંત્રીના બુક ઓ��ફ રે કો�ોર્્ડ્્સ (લંડન)માં પ્રવેશ કર્્યયો છે .
‘આ�ત્મનિર્્ભર’ ભારત બનાવવાના વિઝનથી મળી છે . ઈન્દિરા ગાંધી મેમો�ોરિયલ ટ્યૂલિપ ગાર્્ડ ન વિશે
 મેડટે ક એ�ક્્સ્પપો ભારતીય ચિકિત્સા ઉપકરણની  ઇન્દિરા ગાંધી મેમો�ોરિયલ ટ્યૂલિપ ગાર્્ડ ન, (અગાઉનું
ઇકો�ોસિસ્ટમની ક્ષમતાનું પ્રદર્્શન કરવા માટે એ�ક મો�ોડે લ ફ્લોરીકલ્્ચર સેન્ટર) શ્રીનગર, જમ્મુ અને
વિશિષ્ટ, સર્્વસમાવેશક પ્લેટફો�ોર્્મ બની રહે શે. કાશ્્મમીરમાં સ્થિત એ�ક ટ્યૂલિપ ગાર્્ડ ન છે .
 આ� પ્રસંગે મુખ્યમંત્રી ભૂપેન્દદ્ર પટે લે કહ્્યુું કે , દવા  તે એ�શિયાનો�ો સૌ�ૌથી મો�ોટં ુ ટ્યૂલિપ ગાર્્ડ ન છે , જે લગભગ
ઉત્પાદનમાં 33 ટકા અને દવાની નિકાસમાં 28 ટકા 30 હે ક્ટર વિસ્્તતારમાં ફે લાયેલું છે .
હિસ્સા સાથે ગુજરાતનો�ો ફાર્્મમાસ્યુટિકલ ઉદ્્યયોગ ભારતમાં  તે દાલ સરો�ોવરની ઝાંખી સાથે ઝબરવાન રેેંજની તળેટી
પ્રથમ ક્રમે છે . પર આ�વેલું છે .
 આ� ગાર્્ડ ન 2007માં કાશ્્મમીર ખીણમાં ફ્લોરીકલ્્ચર
CPGRAMS અને પર્્યટનને વેગ આ�પવાના ઉદ્દે શ્્ય સાથે ખો�ોલવામાં
 તાજેતરમાં, વહીવટી સુધારણા અને જાહે ર ફરિયાદ  આ� ગાર્્ડ ન ઢો�ોળાવવાળી જમીન પર સાત ટે રેસ ધરાવતી
વિભાગ (DARPG) એ� જુલાઈ, 2023 માટે રાજ્્યયો માટે ટે રેસ ફે શનમાં બાંધવામાં આ�વ્્યુું છે .
કે ન્દ્રિય જાહે ર ફરિયાદ નિવારણ અને મો�ોનિટરિંગ  ગાર્્ડ નમાં લગભગ 48 જાતના ટ્યૂલિપ ફૂલો�ો છે .
સિસ્ટમ (CPGRAMS) 12મો�ો માસિક અહે વાલ બહાર બગીચામાં ડે ફો�ોડિલ્સ, હાયસિન્્થ્્સ, ગુલાબ, નાર્્સસિસસ
પાડ્્યયો છે . અને અન્ય સુશો�ોભન છો�ોડ સહિત અનેક પ્રકારના
CPGRAMS વિશે મુખ્ય તથ્્યયો અન્ય ફૂલો�ો પણ છે .
 સેન્ટટ્રલાઈઝ્્ડ પબ્્લલિક ગ્રીવન્સ રિડ્રે સ એ�ન્ડ મો�ોનિટરિંગ
સિસ્ટમ (CPGRAMS) એ� એ�ક ઓ��નલાઈન પ્લેટફો�ોર્્મ ભારત ન્યૂ કાર એ�સેસમેન્ટ પ્્રરોગ્રામ (ભારત NCAP)
છે જે નાગરિકો�ોને સેવા વિતરણ સંબંધિત કો�ોઈપણ
વિષય પર જાહે ર સત્તાવાળાઓ��ને તેમની ફરિયાદો�ો  તાજેતરમાં કે ન્દ્રીય માર્્ગ પરિવહન અને ધો�ોરીમાર્્ગ
નોંધાવવા માટે 24x7 ઉપલબ્ધ છે . મંત્રીએ� ભારત ન્યૂ કાર એ�સેસમેન્ટ પ્્રરોગ્રામ (ભારત
 તે એ�ક જ પો�ોર્્ટલ છે જે ભારત સરકાર અને રાજ્્યયોના NCAP)ની શરૂઆ�ત કરી હતી.
તમામ મંત્રાલયો�ો/વિભાગો�ો સાથે જોડાયેલ છે .  આ� પહે લ ભારતમાં 3.5 ટન સુધીના વજનના મો�ોટર
 દરે ક મંત્રાલય અને રાજ્્યયો પાસે આ� સિસ્ટમની ભૂમિકા વાહનો�ોના સલામતી ધો�ોરણો�ોને ઉન્નત કરીને માર્્ગ
આ�ધારિત ઍ�ક્સેસ છે . સલામતી વધારવાની દિશામાં એ�ક મહત્વપૂર્્ણ પગલું છે .
125
 આ� પ્્રરોગ્રામનો�ો ઉદ્દે શ ગ્રાહકો�ોને બજારમાં ઉપલબ્ધ  ABDM માઇક્્રરોસાઇટ્્સ એ� ચો�ોક્કસ ભૌ�ૌગો�ોલિક

વિવિધ મો�ોટર વાહનો�ોની ક્રેશ સેફ્ટીની સરખામણી વિસ્્તતારો�ો છે જ્્યાાં નાના અને મધ્યમ કદના ખાનગી
કરવા માટે નું સાધન પ્રદાન કરવાનો�ો છે . આ�રો�ોગ્્યસંભાળ પ્રદાતાઓ��ને ઓ��નબો�ોર્્ડ કરવા માટે
 ઓ��ટો�ોમો�ોટિવ ઇન્ડસ્ટ્રી સ્ટાન્ડર્્ડ (AIS) 197 અનુસાર
પ્રયત્્નનો કે ન્દ્રિત છે . આ� માઇક્્રરોસાઇટ્્સનું સંચાલન
ઉત્પાદકો�ો સ્વેચ્છાએ� તેમની કારને પરીક્ષણ માટે
સબમિટ કરી શકે છે . મુખ્યત્વે ABDMના રાજ્ય મિશન ડિરે ક્ટર્્સ દ્વારા
 પરીક્ષણ પરિણામો�ોના આ�ધારે , વાહનો�ોને એ�ડલ્ટ કરવામાં આ�વે છે , જેમાં NHA નાણાકીય સંસાધનો�ો
ઓ��ક્યુપન્્ટ્્સ (AOP) અને ચાઈલ્ડ ઓ��ક્યુપન્્ટ્્સ અને માર્્ગદર્્શન પૂરુું પાડે છે .
(COP) સુરક્ષા બંને માટે સ્ટાર રે ટિં ગ્્સ સોંપવામાં  મિઝો�ોરમ ઉપરાંત, આં�ંધ્ર પ્રદેશ, મધ્ય પ્રદેશ, ઉત્તર પ્રદેશ,
આ�વશે. મહારાષ્ટ્ર અને છત્તીસગઢ જેવા રાજ્્યયોએ� પણ ABDM
 આ� પ્્રરોગ્રામથી સલામત કારની માંગ વધવાની અપેક્ષા
માઇક્્રરોસાઇટ્્સના અમલીકરણમાં પ્રગતિ કરી છે .
છે , જે ઉત્પાદકો�ોને ગ્રાહક સુરક્ષા પસંદગીઓ��ને પૂરી
કરવા દબાણ કરશે.
PM મો�ોદીએ� દ્વારા ISROમાં ત્રણ મો�ોટા એ�લાન
મેરા બિલ મેરા અધિકાર યો�ોજના
 તાજેતરમાં ચંદ્રયાન-3ની સફળતા બાદ PM મો�ોદીએ�
 તાજેતરમાં કે ન્દદ્ર સરકારે ‘મેરા બિલ મેરા અધિકાર’ ISRO ખાતે ત્રણ મો�ોટા એ�લાન:
યો�ોજનાને લો�ોન્્ચ કરવાની જાહે રાત કરી છે .
1. ચંદ્રયાન-3 ચંદ્રની જે જગ્્યયા પર ઉતર્્યુું તેનું નામ
મેરા બિલ મેરા અધિકાર યો�ોજના વિશે
 તે ગુડ્્સ એ�ન્ડ સર્્વવિસ ટે ક્સ (GST) ઇન્વોઇસ
‘શિવ-શક્તિ પો�ોઈન્ટ’
ઇન્સેન્ટિવ પ્્રરોગ્રામ છે જે ઇન્વૉઇસ અપલો�ોડ કરવા 2. ચંદ્રયાન-2 એ� ચંદ્ર પર પો�ોતાના પદ ચિહ્ન છો�ોડ્યા,
માટે રો�ોકડ પ્્રરોત્સાહન પ્રદાન કરે છે . તે જગ્્યયાનું નામ હવે ‘તિરં ગા’
 તે શરૂઆ�તમાં આ�સામ, ગુજરાત અને હરિયાણા 3. ચંદ્રયાન-3 જે દિવસે સફળ થયું તે દિવસ હવે
રાજ્્યયોમાં તેમજ પુડુચેરી, દમણ અને દીવ તથા દાદરા નેશનલ સ્પેસ ડે તરીકે દર વર્ષે ઉજવાશે
અને નગર હવેલી કે ન્દદ્રશાસિત પ્રદેશો�ોમાં રજૂ કરવામાં
 વડાપ્રધાન નરે ન્દદ્ર મો�ોદી બેેંગલુરુમાં ઈસરો�ોના હે ડક્વાર્્ટર
આ�વશે.
 ઉદ્દેશ્્ય: ગ્રાહકો�ો જ્યારે પણ ખરીદી કરે ત્યારે તેમને
પહોંચ્યા અને અહીીં ચંદ્રયાન-3ના વૈજ્ઞાનિકો�ોને મળ્યા.
બિલની મેળવવા માટે પ્્રરોત્સાહિત કરવા.  દરમિયાન ઈસરો�ોના વૈજ્ઞાનિકો�ોને સંબો�ોધતી વખતે PM
મો�ોદી પણ ભાવુક થઈ ગયા હતા. તેમણે કહ્્યુું કે આ�જે
પ્રથમ ABDM માઇક્્રરોસાઇટ તમારી વચ્ચે રહીને ઘણો�ો આ�નંદ થયો�ો છે . આ�જે મારુું
શરીર અને મન ખુશીઓ��થી ભરાઈ ગયા છે .
 તાજેતરમાં નેશનલ હે લ્થ ઓ��થો�ોરિટી (NHA) એ� સમગ્ર
 હં ુ શક્ય તેટલી વહે લી તકે તમને જોવા માંગતો�ો હતો�ો. હં ુ
ભારતમાં ડિજિટલ આ�રો�ોગ્્ય સેવાઓ��ને અપનાવવાની
પ્રક્રિયાને વેગ આ�પવા માટે ABDM માઇક્્રરોસાઇટ તમને બધાને સલામ કરવા માંગુ છંુ .
પ્્રરોજેક્ટ રજૂ કર્્યયો છે .  PM મો�ોદીએ� કહ્્યુું કે , જ્્યાાં ચંદ્રયાન-3નું મૂન લેન્ડર લેન્ડ
 મિઝો�ોરમ એ� ABDM માઇક્્રરોસાઇટનું સંચાલન કરનાર થયું તે ‘શિવ શક્તિ’ બિંદુ તરીકે ઓ��ળખાશે. જ્્યાાં
પ્રથમ રાજ્ય છે , જે સુનિશ્ચિત કરે છે કે ખાનગી ચંદ્રયાન-2 તેના પગની છાપ છો�ોડી તેને ‘તિરં ગા’ તરીકે
ક્લિનિક્સ, નાની હો�ોસ્પિટલો�ો અને લેબ સહિતની ઓ��ળખવામાં આ�વશે.
આ�રો�ોગ્્યસંભાળ સુવિધાઓ�� ABDM-સક્ષમ બને અને
 23 ઓ��ગસ્ટે જ્યારે ભારતે ચંદ્ર પર ત્રિરં ગો�ો લહે રાવ્્યયો
દર્દીઓ��ને ડિજિટલ આ�રો�ોગ્્ય સેવાઓ�� પ્રદાન કરે .
 મિઝો�ોરમના પ્રયાસો�ોએ� આ�ઈઝો�ોલને ભારતમાં પ્રથમ હતો�ો, ત્યારે ભારત તે દિવસને રાષ્ટ્રીય અવકાશ દિવસ
ABDM માઈક્્રરોસાઈટ બનાવી છે , જે અન્ય રાજ્્યયો (નેશનલ સ્પેસ ડે ) તરીકે ઉજવશે. આ� દિવસ આ�પણને
માટે એ�ક ઉદાહરણ સ્થાપિત કરે છે . હં મેશા પ્રેરણા આ�પતો�ો રહે શે.
126
“સ્ટે ટ ઓ��ફ ઈન્ડિયાઝ બર્્ડ્્સ, 2023” રિપો�ોર્્ટ અમદાવાદ એ�રપો�ોર્્ટ ખાતે DIGI યાત્રાનો�ો પ્રારં ભ
 તાજેતરમાં બહાર પાડવામાં આ�વેલ “સ્ટેટ ઑ��ફ  અમદાવાદ એ�રપો�ોર્્ટ ખાતે DIGI યાત્રાનો�ો પ્રારં ભ - પ્રથમ
ઈન્ડિયાઝ બર્્ડ્્સ, 2023” રિપો�ોર્્ટ દેશભરમાં મો�ોટાભાગની સપ્તાહમાં 4000થી વધુ યાત્રિકો�ોએ� DIGI યાત્રાનો�ો લાભ
પક્ષીઓ��ની પ્રજાતિઓ��માં વ્યાપક ઘટાડો�ો દર્્શશાવે છે , જેમાં લીધો�ો.
કે ટલીક હાલમાં ઘટી રહી છે અને અન્ય ભવિષ્યમાં  અમદાવાદના સરદાર પટે લ ઈન્ટરનેશનલ એ�રપો�ોર્્ટ
ખાતે શરૂ કરાયેલી DIGI યાત્રા યાત્રીકો�ોના આ�વાગમનને
ઘટવાની ધારણા છે .
ઝડપી બનાવવામાં ખૂબ જ મદદરૂપ પુરવાર થઈ રહ્્યુું છે .
મુખ્ય તારણો�ો
 અદ્યતન આ�ર્ટીફિશ્્યલ ઈન્ટેલીજન્સ ટે કનો�ોલો�ોજીના
 રાપ્ટર્્સ, સ્થળાંતર કરનારા શો�ોરબર્્ડ્્સ અને બતકો�ોએ�
ઉપયો�ોગથી ચહે રાની ઓ��ળખ દ્વારા મુસાફરો�ો અવરજવર
સૌ�ૌથી નોંધપાત્ર ઘટાડો�ો અનુભવ્્યયો છે .
કરી શકે છે .
 જો કે , ભારતીય મો�ોર, રો�ોક કબૂતર, એ�શિયન કો�ોએ�લ
 પ્રથમ સપ્તાહમાં જ 4000થી વધુ મુસાફરો�ોએ� Digi
અને હાઉસ ક્્રરો જેવી ઘણી પ્રજાતિઓ�� વિપુલતા અને યાત્રાનો�ો ઉપયો�ોગ કર્્યયો છે અને આ� સંખ્યા ઉત્તરો�ોત્તર
વિતરણ બંનેમાં સમૃદ્ધ અને વધી રહી છે . વધી રહી છે .
 આ�શરે 30,000 પક્ષી નિરીક્ષકો�ોના ડે ટા પર આ�ધારિત  ઉલ્લેખનીય છે કે એ�રપો�ોર્્ટ પર DIGI યાત્રાનો�ો ઉપયો�ોગ
મૂલ્્યાાંકન સૂચવે છે કે ઓ��ળખી શકાય તેવા લાંબા કરતા મુસાફરો�ોને ટિકિટ કે બો�ોર્્ડિિંગ પાસની પ્રિન્ટઆ�ઉટ
ગાળાના વલણો�ો ધરાવતી 338 પ્રજાતિઓ��માંથી 60%માં લેવાની જરૂર રહે તી નથી. અમદાવાદ એ�રપો�ોર્્ટ પર
ઘટાડો�ો થયો�ો છે , જ્યારે 36 પ્રજાતિઓ��માં વધારો�ો થયો�ો છે . અમલી નવી બાયો�ોમેટ્રિક બો�ોર્્ડિિંગ સિસ્ટમથી ચેક-ઇન,
 વિશિષ્ટ પક્ષીઓ��ની પ્રજાતિઓ��, જે ભેજવાળી જમીન સુરક્ષા અને બો�ોર્્ડિિંગ પ્રક્રિયાઓ�� સરળ બની છે .
અને વરસાદી જં ગલો�ો જેવા વિશિષ્ટ નિવાસસ્થાનો�ોમાં  SVPI એ�રપો�ોર્ટે 3જી મે 2023ના રો�ોજ ટર્્મમિનલ-1થી આ�
વસે છે , તે ઝડપથી ઘટાડાની સ્થિતિનો�ો સામનો�ો કરી ટે ક્્નનોલો�ોજીનો�ો ટ્રાયલ શરૂ કર્્યયો હતો�ો.
રહી છે , જ્યારે વિવિધ વસવાટો�ોને અનુકૂલિત કરવામાં  સફળ ટ્રાયલ બાદ Akasa અને IndiGo એ�રલાઇન્સ
સક્ષમ સામાન્ય પ્રજાતિઓ�� વધુ સારી રીતે આ�ગળ વધી દ્વારા મુસાફરી કરતા યાત્રીઓ�� DIGI યાત્રાની સુવિધાનો�ો
રહી છે . ઉપયો�ોગ કરી રહ્યા છે . સપ્ટેમ્બર સુધીમાં તમામ
 લાંબા અંતરના સ્થળાંતર કરનારા પક્ષીઓ��, જેમ કે એ�રલાઈન્સ તેમાં ઓ��નબો�ોર્્ડ થઈ જશે.
 મુસાફરો�ો એ�રપો�ોર્્ટ ખાતે DIGI યાત્રા પો�ોર્્ટલ દ્વારા અથવા
યુરેશિયા અને આ�ર્્કટિકના પક્ષીઓ��માં નોંધપાત્ર ઘટાડો�ો
iOS અને એ�ન્્ડ્રરોઇડ બંને પ્લેટફો�ોર્્મ પર ઉપલબ્ધ DIGI
થયો�ો છે , જ્યારે નિવાસી પ્રજાતિઓ�� વધુ સ્થિર રહ્યા છે .
યાત્રા મો�ોબાઇલ એ�પ્લિકે શન ડાઉનલો�ોડ કરીને નોંધણી
 પૃષ્ઠવંશી પ્રાણીઓ�� અને કે રિઓ��ન પર આ�હારની
કરાવી શકે છે .
નિર્્ભરતા ધરાવતા પક્ષીઓ��માં નોંધપાત્ર ઘટાડો�ો જોવા
મળ્્યયો છે , સંભવતઃ આ� ખાદ્ય સંસાધનો�ોમાં હાજર
GREAT યો�ોજના
હાનિકારક પ્રદૂષકો�ોને કારણે.
 અહે વાલમાં પશ્ચિમ ઘાટ અને શ્રીલંકાના જૈવવિવિધતા
 તાજેતરમાં કે ન્દ્રીય કાપડ મંત્રાલયે GREAT યો�ોજનાની
હો�ોટસ્્પપોટમાં સ્થાનિક પ્રજાતિઓ��ના ઘટાડા પર ભાર માર્્ગદર્્શશિ કા બહાર પાડી.
મૂકવામાં આ�વ્્યયો છે . GREAT યો�ોજના વિશે
અહે વાલમાં દર્્શશાવેલ ભારતમાં પક્ષીજીવન માટે ના મુખ્ય  Grant for Research and Entrepreneurship
જોખમો�ો across Aspiring Innovators in Technical
વાતાવરણમા ફે રફાર Textiles (GREAT) યો�ોજના વ્યાવસાયિકરણ સહિત
શહે રીકરણ ટે કનો�ોલો�ોજી અને ઉત્પાદનો�ોમાં પ્્રરોટો�ોટાઇપ્્સનું સ્થળાંતર
મો�ોનો�ોકલ્્ચર્્સ કરવા વ્યક્તિઓ�� અને કં પનીઓ��ને ટે કો�ો આ�પવા પર
એ�નર્જી ઈન્ફ્રાસ્ટ્રક્ચર ધ્યાન કે ન્દ્રિત કરે છે .
127
નેશનલ ટે કનિકલ ટે ક્સટાઈલ મિશન (NTTM) વિશે

 આ� ક્ષેત્રના અસાધારણ વિકાસ દરનો�ો લાભ ઉઠાવીને નિતી આ�યો�ોગ દ્વારા આ�કાંક્ષાવાળા ઘટક કાર્્યક્રમ
ભારતમાં ટે કનિકલ કાપડના પ્રવેશ સ્્તરને વધારવા હે ઠળ દે શના તારવી કઢાયેલા 500 તાલુકાઓ��માં
માટે તેને લો�ોન્્ચ કરવામાં આ�વ્્યુું હતું. ગુજરાતના 13 તાલુકાઓ��ની પસંદગી કરાઇ
 મિશનનો�ો ઉદ્દે શ્્ય ભારતને ટે કનિકલ ટે ક્સટાઈલ્સમાં
વૈશ્વિક લીડર તરીકે સ્થાન આ�પવાનો�ો છે .  કે ન્દદ્ર સરકારના નિતી આ�યો�ોગ દ્વારા આ�કાંક્ષાવાળા
 મિશનમાં નીચેના ચાર ઘટકો�ોનો�ો સમાવેશ થશે:
ઘટક કાર્્યક્રમ-ABP હે ઠળ દેશના તારવી કઢાયેલા 500
 સંશો�ોધન, નવીનતા અને વિકાસ
તાલુકાઓ��માં ગુજરાતના 13 તાલુકાઓ��ની પસંદગી
 પ્્રરોત્સાહન અને બજાર વિકાસ
કરાઇ છે .
 નિકાસ પ્્રરોત્સાહન
 ગુજરાતના પાટણ જીલ્લાના સાંતલપુર સહિત 13
 શિક્ષણ, તાલીમ, કૌ�ૌશલ્ય વિકાસ
 નો�ોડલ મંત્રાલય: કાપડ મંત્રાલય તાલુકાઓ��ની પસંદગી કરવામાં આ�વી છે .
 અમલીકરણ: તેને નાણાકીય વર્્ષ 2020-21થી શરૂ  નિતિ આ�યો�ોગે અલ્પવિકસીત તાલુકાઓ��નો�ો સમતો�ોલ
કરીને નાણાકીય વર્્ષ 2023-24 સુધીના ચાર વર્્ષના વિકાસ થાય તે હે તુથી એ�બીપી કાર્્યક્રમ અમલમાં મૂક્્યયો
અમલીકરણ સમયગાળા સાથે મંજૂરી આ�પવામાં છે . જેમાં સ્વસહાય જૂથો�ોની મદદથી ચો�ોક્કસ કાર્્યક્રમ
આ�વી છે . અમલમાં મુકવામાં આ�વે છે .
 સ્વસહાય જૂથો�ોની મદદથી બાળમૃત્યુ, પ્રસુતિ દરમિયાન
સ્વમિત્વ યો�ોજના
માતાનું મૃત્યુ, કુપો�ોષણ અને એ�નિમિયા આ� આ�રો�ોગ્્ય
ક્ષેત્રના ચાર પડકારો�ો ઉપર ધ્યાન કે ન્દ્રિત કરવામાં
 તાજેતરમાં પંચાયતી રાજ મંત્રાલય દ્વારા શરૂ કરવામાં
આ�વેલી SVAMITVA યો�ોજનાને નાગરિક-કે ન્દ્રિત આ�વે છે .
સેવાઓ�� પ્રદાન કરવા માટે ઉભરતી તકનીકો�ોના નવીન  સંબંધિત તાલુકાઓ��માં સ્વસહાય જૂથો�ોની પસંદગી
ઉપયો�ોગ માટે ‘ઈ-ગવર્્નન્સ 2023 (ગો�ોલ્ડ)’ માટે જવાબદારી જીલ્લા કલેક્ટરો�ોને સોંપવામાં આ�વી છે .
પ્રતિષ્ઠિત રાષ્ટ્રીય પુરસ્કાર એ�નાયત કરવામાં આ�વ્્યયો છે .  ઉલ્લેખનીય છે કે , રાજ્ય સરકાર દ્વારા એ�બીપી પો�ોગ્રામ
 ઈ-ગવર્્નન્સ (NCeG) પર 26મી નેશનલ કો�ોન્ફરન્સમાં હે ઠળના તાલુકાના સમતો�ોલ વિકાસ હે તુથી નાણાકીય
આ� એ�વો�ોર્્ડ આ�પવામાં આ�વ્્યયો હતો�ો. વર્્ષ 2023-24માં તાલુકા દીઠ એ�ક કરો�ોડ રૂપિયા
 આ� યો�ોજના ગામડાઓ��માં વસતી વિસ્્તતારો�ોના સર્વેક્ષણ આ�પવાની જોગવાઇ છે .
અને મેપિં ગ કરવા માટે ડ્્રરોન અને GIS (ભૌ�ૌગો�ોલિક
માહિતી સિસ્ટમ) જેવી અદ્યતન તકનીકો�ોનો�ો ઉપયો�ોગ
નીતિ આ�યો�ોગ અને UNDPનો�ો ભારતમાં SDGsને
કરે છે .
 આ�નાથી ગ્રામીણ પ્રદેશો�ોમાં મિલકતના માલિકો�ોને વેગ આ�પવા માટે સહયો�ોગ
અધિકૃત માલિકીના દસ્્તતાવેજો પ્રાપ્ત થાય છે , જેને
પ્્રરોપર્ટી કાર્્ડ્્સ તરીકે ઓ��ળખવામાં આ�વે છે .  સસ્ટેઇનેબલ ડે વલપમેન્ટ ગો�ોલ (SDGs) તરફ
 આ� કાર્્ડ્્સના બહુવિધ લાભો�ો છે , જેમાં મિલકતના ભારતની પ્રગતિ પર નજર રાખવા માટે જવાબદાર
માલિકો�ોને તેમની ગ્રામીણ રહે ણાંક સંપત્તિનો�ો કો�ોલેટરલ કે ન્દ્રીય થિંક ટે ન્ક નેશનલ ઇન્સ્ટિટ્યૂશન ફો�ોર
તરીકે ઉપયો�ોગ કરીને બેેંક લો�ોન અને અન્ય નાણાકીય ટ્રાન્સફો�ોર્્મિિં ગ ઇન્ડિયા (NITI આ�યો�ોગ) અને યુનાઇટે ડ
તકો�ો મેળવવા સક્ષમ બનાવવાનો�ો સમાવેશ થાય છે . નેશન્સ ડે વલપમેન્ટ પ્્રરોગ્રામ (UNDP)એ� એ�ક
 ટે ક્્નનોલો�ોજી 5cm ચો�ોકસાઇ સાથે અત્યંત સચો�ોટ નકશા
મહત્ત્વપૂર્્ણ સમજૂતીકરાર (MoU) પર હસ્્તતાક્ષર કર્્યયા
બનાવીને જમીન સંબંધિત વિવાદો�ોને ઉકે લવામાં મદદ
છે , જેનો�ો ઉદ્દે શ SDGs હાંસલ કરવાની દિશામાં
કરે છે .
 સહયો�ોગી પ્રયાસમાં પંચાયતી રાજ મંત્રાલય, સર્વે ઓ��ફ ભારતની સફરને ઝડપી બનાવવાનો�ો છે .
ઈન્ડિયા, રાજ્યના મહે સૂલ અને પંચાયતી રાજ વિભાગો�ો  આ� સહયો�ોગ દેશમાં ટકાઉ અને સર્્વસમાવેશક વિકાસ
અને NIC-GIS સામેલ છે . ચલાવવાની પ્રતિબદ્ધતાને રે ખાંકિત કરે છે .
128
 રસ ધરાવનાર હિસ્સેદારો�ો ભારતીય heritage.gov.in
આ�ધાર લિં ક્્ડ બર્્થ રજિસ્ટ્રેશન (Aadhaar Linked પર સમર્્પપિત વેબ પો�ોર્્ટલ દ્વારા સ્મારક અથવા વિશિષ્ટ
Birth Registration -ALBR) સુવિધાઓ�� દત્તક લઇ શકશે.
 પો�ોર્્ટલ તેમને દત્તક લેવા માટે ઉપલબ્ધ સ્મારકો�ો વિશે
 તાજેતરમાં નાગાલેન્ડ 0થી 5 વર્્ષની વયના બાળકો�ો વ્યાપક વિગતો�ો પ્રદાન કરશે, જેમાં ગેપ વિશ્્લલેષણ અને
માટે આ�ધાર લિંક્્ડ જન્મ નોંધણી દાખલ કરનાર અંદાજિત નાણાકીય જરૂરિયાતો�ોનો�ો સમાવેશ થાય છે .
પૂર્્વવોત્તર ક્ષેત્રમાં પ્રથમ રાજ્ય બન્્યુું છે .  પસંદગી માટે ની પ્રક્રિયા યો�ોગ્્ય ખંત અને વિવિધ
હિતધારકો�ો સાથે ચર્્ચચા કર્્યયા પછી અને દરે ક સ્મારક પર
 લો�ોન્્ચ ઈવેન્ટ દરમિયાન, બે નવજાત શિશુઓ��ની
આ�ર્્થથિક અને વિકાસની તકો�ોનું મૂલ્્યાાંકન કર્્યયા પછી
સફળ નોંધણી થઈ હતી.
હાથ ધરવામાં આ�વશે.
 આ� સિદ્ધિ એ� બાંયધરી આ�પવામાં નોંધપાત્ર પ્રગતિ
 પસંદ કરે લ હિસ્સેદારો�ો સ્વચ્છતા, સુલભતા, સલામતી
દર્્શશાવે છે કે દરે ક બાળક સામાજિક કલ્યાણ સેવાઓ��ને
અને જ્ઞાન શ્રેણીઓ��માં સુવિધાઓ�� વિકસાવશે, પ્રદાન
યો�ોગ્્ય રીતે ઍ�ક્સેસ કરી શકે છે .
કરશે અને જાળવશે. આ�મ કરવાથી, તેઓ��ને એ�ક
 આ� પહે લનો�ો ઉદ્દે શ્્ય જન્મ નોંધણી અને આ�ધાર જવાબદાર અને હે રિટે જ-ફ્રે ન્ડલી એ�ન્ટિટી તરીકે
નોંધણીના નિર્્ણણાયક તબક્કાઓ�� દરમિયાન માતા- ઓ��ળખવાની તક મળશે.
પિતા અને બાળકો�ો બંને માટે એ�કંદર પ્રવાસમાં સુધારો�ો  નિમણૂકની મુદત શરૂઆ�તમાં પાંચ વર્્ષ માટે હશે, જે
કરવાનો�ો છે . આ�ગળ પાંચ વર્્ષ સુધી લંબાવવામાં આ�વી શકે છે .
 ALBR દ્વારા આ�ધાર નોંધણીની પ્રક્રિયા જન્મની સાથે
સાથે થાય છે , જે તેને નોંધણીની પ્રક્રિયા સાથે સંકલિત નેશનલ કેમિકલ્સ એ�ન્ડ ફર્્ટટિલાઇઝર્્સને નવરત્નનો�ો
કરે છે . દરજ્્જજો
 (ચાઇલ્ડ એ�નરો�ોલમેન્ટ લાઇટ ક્લાયન્ટ) CELC
ઓ��પરે ટર્્સની દેખરે ખ હે ઠળ ટે બ્્લલેટનો�ો ઉપયો�ોગ કરીને  તાજેતરમાં નેશનલ કે મિકલ્સ એ�ન્ડ ફર્્ટટિલાઇઝર્્સ
આ� નાંધણી પદ્ધતિને સરળ બનાવવામાં આ�વે છે , જે લિમિટે ડ (RCF), મુંબઈમાં મુખ્ય મથક ધરાવતી
બાળકની નોંધણી માટે માત્ર રિલેશનશિપ ડો�ોક્યુમેન્ટના ભારતીય સરકારની માલિકીની એ�ન્ટરપ્રાઈઝને
પુરાવાની જરૂર પડે છે . ડિપાર્્ટમેન્ટ ઓ��ફ પબ્્લલિક એ�ન્ટરપ્રાઇઝ (DPE) દ્વારા
 ALBR સિસ્ટમનો�ો એ�ક સર્્વવોચ્ચ લાભ એ� છે કે ‘નવરત્નનો�ો દરજ્્જજો’ આ�પવામાં આ�વ્્યયો હતો�ો.
 નવરત્ન કે ન્દદ્ર સરકારની મંજૂરીની જરૂર વગર રૂ. 1000
શિશુઓ��ને અનન્ય ઓ��ળખ પ્રદાન કરવી.
કરો�ોડ સુધીનું રો�ોકાણ કરવા માટે નાણાકીય સ્વતંત્રતા
સાથે સંપન્ન જાહે ર ક્ષેત્રની કં પનીઓ��ના જૂથની રચના
એ�ડો�ોપ્ટ એ� હે રિટે જ 2.0 સ્કીમ
કરે છે .
 આ� પહે લા, કં પનીએ� ડિપાર્્ટમેન્ટ ઓ��ફ પબ્્લલિક
 તાજેતરમાં ભારતીય પુરાતત્વ સર્વેક્ષણે તેની નવીન
એ�ન્ટરપ્રાઇઝમાંથી ‘મિનીરત્ન સ્ટેટસ’ પ્રાપ્ત કર્્યુું હતું.
“એ�ડો�ોપ્ટ એ� હે રિટે જ 2.0” યો�ોજનાની શરૂઆ�ત કરવાની નેશનલ કે મિકલ્સ એ�ન્ડ ફર્્ટટિ લાઇઝર્્સ લિમિટે ડ (RCF)
જાહે રાત કરી છે . વિશે
એ�ડો�ોપ્ટ એ� હે રિટે જ 2.0 સ્કીમ વિશે  Rashtriya Chemicals & Fertilizers Ltd. (RCF)
 તે કો�ોર્્પપોરે ટ હિતધારકો�ોને તેમના CSR ભંડો�ોળનો�ો ઉપયો�ોગ એ� ભારતીય સરકારની માલિકીની કં પની છે જેનું મુખ્ય
કરીને સ્મારકો�ો પર સુવિધાઓ�� વધારવા માટે આ�મંત્રિત મથક મુંબઈમાં છે , તે મુખ્યત્વે રસાયણો�ો અને ખાતરો�ોના
કરવા માંગે છે . ઉત્પાદનમાં રો�ોકાયેલ છે .
 તે 2017માં શરૂ કરાયેલ અગાઉની યો�ોજનાનું સુધારે લું  તે ભારત સરકારની માલિકી હે ઠળ કાર્્ય કરે છે અને
સંસ્કરણ છે . તે પ્રાચીન સ્મારકો�ો અને પુરાતત્વીય રસાયણ અને ખાતર મંત્રાલયના વહીવટી કાર્્યક્ષેત્ર
સ્થળો�ો અને અવશેષ અધિનિયમ (AMASR એ�ક્ટ), હે ઠળ આ�વે છે .
1958 મુજબ વિવિધ સ્મારકો�ો માટે જરૂરિયાતમાં આ�વતી  RCF ભારતમાં સરકારી માલિકીના ખાતરો�ોના ચો�ોથા
સુવિધાઓ��ને સ્પષ્ટપણે વ્યાખ્યાયિત કરે છે . સૌ�ૌથી મો�ોટા ઉત્પાદક તરીકે નું ગૌ�ૌરવ ધરાવે છે .
129
 1978માં કં પનીની શરૂઆ�ત ફર્્ટટિલાઈઝર કો�ોર્્પપોરે શન  તેનું મહત્વ પીએ�મ ગતિ શક્તિ રાષ્ટ્રીય માસ્ટર પ્લાન
ઓ��ફ ઈન્ડિયાની પુનઃરચના બાદ થઈ હતી. 2021 અને રાષ્ટ્રીય લો�ોજિસ્ટિક્સ નીતિ 2022 સહિત
 RCFના ઉત્પાદન પો�ોર્્ટફો�ોલિયો�ોમાં યુરિયા અને કો�ોમ્પ્લેક્સ રાષ્ટ્રીય વિકાસલક્ષી યો�ોજનાઓ��ના ઉદ્દેશ્યોને પરિપૂર્્ણ
ફર્્ટટિલાઇઝર્્સ (NPK) તેમજ ઔ��દ્્યયોગિક રસાયણો�ોની કરવામાં આ�વેલું છે , જેમાં રે લવે, શિપિંગ, બંદરો�ો, હાઇવે,
વિવિધ શ્રેણીનો�ો સમાવેશ થાય છે . રસ્્તતાઓ��, જળમાર્્ગગો અને ઉડ્ડયનને આ�વરી લેવામાં
 તે IFFCO, NFL અને KRIBHCOથી પાછળ રહીને આ�વે છે .
ભારતમાં ચો�ોથા સૌ�ૌથી મો�ોટા યુરિયા ઉત્પાદક તરીકે એ�રબસ વિશે
સ્થાન ધરાવે છે .  તે કો�ોમર્્શશિ યલ એ�રક્રાફ્ટનું વિશ્વનું સૌ�ૌથી મો�ોટં ુ ઉત્પાદક
છે અને હે લિકો�ોપ્ટર, સંરક્ષણ અને અવકાશ સાધનો�ોનું
ડીમ્્ડ-ટુ-બી-યુનિવર્્સસિટી તરીકે NCERT અગ્રણી ઉત્પાદક છે .
 એ�રબસે તાજેતરમાં ભારતમાં ડિઝાઇન, નવીનતા,
 તાજેતરમાં શિક્ષણ અને કૌ�ૌશલ્ય વિકાસ અને ઉત્પાદન અને વિકાસ પર ધ્યાન કે ન્દ્રિત કરીને વડો�ોદરા,
સાહસિકતાના કે ન્દ્રીય મંત્રીએ� જાહે રાત કરી કે નેશનલ ગુજરાતમાં C295 એ�રક્રાફ્ટ સુવિધા સ્થાપવા માટે ટાટા
કાઉન્સિલ ઓ��ફ એ�જ્યુકે શનલ રિસર્્ચ એ�ન્ડ ટ્રેનિંગ સાથે ભાગીદારી કરી છે .
(NCERT)ને ડીમ્્ડ-ટુ-બી-યુનિવર્્સસિટીનો�ો દરજ્્જજો
આ�પવામાં આ�વ્્યયો છે .
ભારત ડ્્રરોન શક્તિ 2023
 સંશો�ોધન યુનિવર્્સસિટી તરીકે નો�ો આ� નવો�ો દરજ્્જજો
NCERTને વૈશ્વિક સહયો�ોગમાં જોડાવા અને વૈશ્વિક
 ભારતીય વાયુસેના (IAF) ગાઝિયાબાદના હિંડનમાં
શિક્ષણ લેન્ડસ્કે પમાં યો�ોગદાન આ�પવા માટે પરવાનગી
IAFના એ�રબેઝ પર ‘ભારત ડ્્રરોન શક્તિ 2023’નું સહ-
આ�પશે.
યજમાન કરવા માટે ડ્્રરોન ફે ડરે શન ઓ��ફ ઈન્ડિયા સાથે
સહયો�ોગ કરી રહી છે .
ગતિ શક્તિ વિશ્વવિદ્યાલય (GSV) વડો�ોદરા
 આ� ઇવેન્ટનો�ો ઉદ્દે શ્્ય ભારતીય ડ્્રરોન ઉદ્્યયોગની
ક્ષમતાઓ��ને પ્રદર્્શશિ ત કરવાનો�ો અને વિવિધ ક્ષેત્્રરોમાં
 તાજેતરમાં ભારતીય રે લ્્વવેના ગતિ શક્તિ વિશ્વવિદ્યાલય
ડ્્રરોન ટે ક્્નનોલો�ોજીના ઉપયો�ોગને પ્્રરોત્સાહન આ�પવાનો�ો છે .
(GSV) વડો�ોદરાએ� ભારતીય ઉડ્ડયન ક્ષેત્રને મજબૂત
 આ� ઇવેન્ટમાં સર્વે ડ્્રરોન, એ�ગ્રીકલ્્ચર ડ્્રરોન, ફાયર
કરવા એ�રબસ સાથે સમજૂતી કરાર (MoU) પર
સપ્રેશન ડ્્રરોન, ટે ક્ટિકલ સર્વેલન્સ ડ્્રરોન, હે વી-લિફ્ટ
હસ્્તતાક્ષર કર્્યયા છે .
 આ� MoU પર રે લ્્વવે, સંચાર, ઈલેક્્ટ્રરોનિક્સ અને લો�ોજિસ્ટિક્સ ડ્્રરોન, લો�ોઇટરિંગ મ્યુનિશન સિસ્ટમ્સ,
આ�ઈટી મંત્રી શ્રી અશ્વિની વૈષ્ણવની હાજરીમાં હસ્્તતાક્ષર ડ્્રરોન સ્્વવોર્મમ્સ અને કાઉન્ટર-ડ્્રરોન સો�ોલ્યુશન્સ સહિત
કરવામાં આ�વ્યા હતા, જેઓ�� ગતિ શક્તિ 50 થી વધુ જીવંત હવાઈ પ્રદર્્શનો�ો દર્્શશાવવામાં આ�વશે.
વિશ્વવિદ્યાલયના પ્રથમ ચાન્સેલર પણ છે .  આ� ઇવેન્ટ 2030 સુધીમાં વૈશ્વિક ડ્્રરોન હબ બનવાના
ગતિ શક્તિ વિશ્વવિદ્યાલય (GSV) વિશે ભારતના લક્ષષ્ય તરફ એ�ક મહત્વપૂર્્ણ પગલા તરીકે
 તે 2022માં સંસદના અધિનિયમ દ્વારા સ્થાપિત કે ન્દ્રીય સેવા આ�પે છે , જે સંરક્ષણ અને નાગરિક એ�પ્લિકે શનો�ો
યુનિવર્્સસિટી છે . સહિત વિવિધ ક્ષેત્્રરોમાં ડ્્રરોન ટે ક્્નનોલો�ોજીમાં દેશની
 તે નેશનલ રે લ એ�ન્ડ ટ્રાન્સપો�ોર્ટેશન ઇન્સ્ટિટ્યૂટ વધતી જતી રુચિને પ્રકાશિત કરે છે .
(NRTI)નું સ્થાન લે છે અને તે રે લ્્વવે મંત્રાલય દ્વારા
પ્રાયો�ોજિત છે . “ભારત: ધ મધર ઓ��ફ ડેમો�ોક્રે સી” પો�ોર્્ટ લ
 GSVના ચાન્સેલર કે ન્દ્રીય રે લ્્વવે મંત્રી હો�ોય છે .
 GSV એ� તેના પ્રકારની પ્રથમ યુનિવર્્સસિટી છે જેની  G20 લીડરશીપ સમિટની પૂર્્વસંધ્યાએ�, સંસ્કૃતિ
પાસે પરિવહન અને લો�ોજિસ્ટિક્સ ક્ષેત્્રરો માટે ઉચ્ચ મંત્રાલયે મેગા પ્રદર્્શનનું એ�ક પો�ોર્્ટલ-’ભારતઃ ધ મધર
ગુણવત્તાની પ્રતિભા બનાવવાનો�ો આ�દેશ છે . ઓ��ફ ડે મો�ોક્રસી’ લો�ોન્્ચ કર્્યુું.
130
“ધ મધર ઓ��ફ ડે મો�ોક્રસી” પો�ોર્્ટ લ વિશે  આ� કાર્્યક્રમ ઉચ્ચ શૈક્ષણિક સંસ્થાઓ�� (HEI)માં ફે કલ્ટી
 આ� પો�ોર્્ટલ ભારતમાં લો�ોકશાહીના ઈતિહાસ પરની સભ્્યયોની ક્ષમતા નિર્્મમાણ માટે કામ કરશે.
સામગ્રીનું પ્રદર્્શન કરે છે , જેમાં સિંધુ-સરસ્વતી  તે સતત વ્યાવસાયિક વિકાસ સુનિશ્ચિત કરશે અને
સંસ્કૃતિથી શરૂ કરીને 2019 સુધીના 7,000 વર્્ષના ભારતભરમાં 111 માલવિયા મિશન કે ન્્દ્રરો દ્વારા HEIના
લો�ોકતાંત્રિક નૈતિકતા દર્્શશાવવામાં આ�વે છે . 15 લાખ શિક્ષકો�ોની ક્ષમતા નિર્્મમાણ કરવામાં મદદ
 તે અંગ્રેજી અને હિન્દી ઉપરાંત જર્્મન, ફ્રેન્્ચ, સ્પેનિશ, કરશે.
અરબી, પો�ોર્્ટટુગીઝ, ઇટાલિયન, ટર્્કકિશ અને રશિયન  તેનો�ો હે તુ શિક્ષકો�ોની તાલીમની ગુણવત્તા સુધારવા,
સહિત 16 ભાષાઓ��માં ઉપલબ્ધ છે . શિક્ષકો�ોમાં નેતૃત્વ કૌ�ૌશલ્યનું નિર્્મમાણ અને NEPના
 આ� પો�ોર્્ટલને સિંધુ-સરસ્વતી સભ્યતા (ઇ.સ. પૂર્વે લક્્ષ્યયોને સાકાર કરવામાં મદદ કરવાનો�ો છે .
6000-2000), મહાજનપદ અને ગણતંત્ર (ઇ.સ. પૂર્વે  શિક્ષકો�ો માટે કારકિર્દીની પ્રગતિના માર્્ગગો સુનિશ્ચિત
7-8), વિજયનગર સામ્રાજ્ય (14-16 સદી) અને મુઘલ કરવા મિશન હે ઠળની ક્ષમતા નિર્્મમાણને ક્રેડિટ ફ્રે મવર્્ક
સમ્રાટ અકબર શાસન (1556-1605) થી શરૂ કરીને સાથે મેપ કરવામાં આ�વશે.
ભારતના બંધારણ (1947) અને આ�ધુનિક ભારતમાં  કાર્્યક્રમના મો�ોડ્યુલમાં ભારતીય જ્ઞાન પ્રણાલીનો�ો
સમાવેશ કરવામાં આ�વ્્યયો છે .
ચૂંટણી (1952) સુધીના પાંચ વિભાગો�ો અને 22 પેટા-
 માનવ સંસાધન વિકાસ કે ન્્દ્રરોને સુધારીને મદન મો�ોહન
વિભાગો�ોમાં વહેેં ચવામાં આ�વ્્યુું છે .
માલવિયા શિક્ષક તાલીમ કે ન્્દ્રરો તરીકે ઓ��ળખવામાં
 વેબસાઈટ-- www.motherofdemocracyg20.
આ�વશે.
com- ઈન્દિરા ગાંધી નેશનલ સેન્ટર ફો�ોર ધ આ�ર્્ટસ
(IGNCA) દ્વારા ક્યુરેટ કરવામાં આ�વી છે .
પ્્રરોજેક્ટ નમન
વન સન, વન વર્લલ્ડ, વન ગ્રીડ (OSOWOG) પહે લ
 ભારતીય સેનાએ� તાજેતરમાં ‘પ્્રરોજેક્ટ નમન’ શરૂ કર્્યુું
છે , જેમાં નિવૃત્ત સૈનિકો�ો અને મૃત્યુ પામેલા જવાનો�ોના
 તાજેતરમાં નવી દિલ્હીમાં “Transnational Grid
સંબંધીઓ�� માટે સુવિધા અને ફરિયાદ નિવારણ
Interconnections for One Sun, One World,
કે ન્્દ્રરોની સ્થાપના કરવામાં આ�વશે.
One Grid (OSOWOG)” પર એ�ક દિવસીય પરિષદ પ્્રરોજેક્ટ નમન વિશે
યો�ોજાઈ હતી.  આ� પ્્રરોજેક્ટ નિવૃત્ત સૈનિકો�ો અને મૃત્યુ પામેલા
એ�ક સૂર્્ય, એ�ક વિશ્વ, એ�ક ગ્રીડ (OSOWOG) પહે લ વિશે કર્્મચારીઓ��ના સંબંધીઓ�� માટે સુવિધા અને ફરિયાદ
 OSOWOG પહે લ માટે નો�ો વિચાર ભારતના વડા પ્રધાન નિવારણ કે ન્્દ્રરો સ્થાપશે.
દ્વારા ઑ��ક્્ટટોબર 2018માં ઇન્ટરનેશનલ સો�ોલર  દિલ્હી કે ન્્ટટોનમેન્ટમાં આ� પ્રકારનું પ્રથમ કે ન્દદ્ર સ્થાપિત
એ�લાયન્સ (ISA)ની પ્રથમ એ�સેમ્બલીમાં રજૂ કરવામાં કરવામાં આ�વશે.
આ�વ્્યયો હતો�ો.  ‘નમન’ એ�ક કો�ોમન સર્્વવિસ સેન્ટર ધરાવશે, જે નિવૃત્ત
 આ� પહે લનો�ો હે તુ સરહદો�ો પાર ઊર્જા પુરવઠાને સૈનિકો�ો અને તેમના સંબંધીઓ��ને સુવિધા આ�પશે.
જોડવાનો�ો છે .  તે તમામ સરકારી-થી-ગ્રાહક સેવાઓ�� પ્રદાન કરશે અને
નિવૃત્ત સૈનિકો�ો, નજીકના સંબંધીઓ�� અને આ�શ્રિતો�ોના
માલવિયા મિશન SPARSH પો�ોર્્ટલ પર પેન્્શનરો�ોના ખાતાને અપડે ટ
કરવાની સુવિધા પણ આ�પશે.
 તાજેતરમાં કે ન્દ્રીય શિક્ષણ અને કૌ�ૌશલ્ય વિકાસ અને
સાહસિકતા મંત્રીએ� નવી દિલ્હીના કૌ�ૌશલ ભવન ખાતે નવી UPI સુવિધાઓ��
યુનિવર્્સસિટી ગ્રાન્્ટ્્સ કમિશન દ્વારા માલવિયા મિશન-
શિક્ષક તાલીમ કાર્્યક્રમનો�ો પ્રારં ભ કર્્યયો હતો�ો.  નેશનલ પેમેન્્ટ્્સ કો�ોર્્પપોરે શન ઓ��ફ ઈન્ડિયા (NPCI)
માલવિયા મિશન વિશે એ� 100 અબજ માસિક વ્યવહારો�ો હાંસલ કરવાના
 તે શિક્ષકો�ો માટે અનુરૂપ તાલીમ કાર્્યક્રમો�ો પ્રદાન કરવાનો�ો લક્ષષ્ય સાથે યુનિફાઈડ પેમેન્્ટ્્સ ઈન્ટરફે સ (UPI) માટે
હે તુ ધરાવે છે . નવી સુવિધાઓ�� રજૂ કરી છે .
131
 આ� ફીચર્્સમાં UPI પર ક્રેડિટ લાઇન, ‘Hello UPI’  તે એ�વા 5 દેશો�ોમાં પણ સામેલ છે કે જેઓ�� વર્લલ્ડ ગ્રીન
તરીકે ઓ��ળખાતું કન્્વર્્ઝનલ પેમેન્ટ મો�ોડ, BillPay બિલ્ડડીંગ કાઉન્સિલના બો�ોર્્ડ માં છે , જેઓ�� COP અને
Connect, UPI Tap & Pay અને UPI Lite Xનો�ો સમાન વૈશ્વિક પ્લેટફો�ોર્્મ પર વૈશ્વિક મુદ્દાઓ��ની ચર્્ચચા કરે છે .
સમાવેશ થાય છે .  રે ટિં ગ છ પર્્યયાવરણીય શ્રેણીઓ�� પર આ�ધારિત છે , જેમાં
વિશેષતા ટકાઉ સ્ટેશન સુવિધા, આ�રો�ોગ્્ય, સ્વચ્છતા અને
 UPI પરની ક્રેડિટ લાઇન વપરાશકર્્તતાઓ��ને તેમની સ્વચ્છતા, ઊર્જા કાર્્યક્ષમતા, પાણી કાર્્યક્ષમતા, સ્માર્્ટ
UPI-લિંક્્ડ એ�પ્લિકે શન સાથે QR કો�ોડ સ્કે ન કરીને, અને ગ્રીન પહે લ અને નવીનતા અને વિકાસનો�ો
તેમની બેેંક પસંદ કરીને, વ્યવહારની રકમ દાખલ
કરીને અને ચુકવણી વિકલ્પ તરીકે ક્રેડિટ લાઇન પસંદ
 મુખ્ય મથક: હૈ દરાબાદ
કરીને ખરીદી કરવાની મંજૂરી આ�પે છે .
 ‘Hello UPI’ એ� વાતચીતની ચુકવણી મો�ોડ છે જે
વિદ્યા સમીક્ષા કેન્દદ્ર
બો�ોલાતી ભાષા અને મૌ�ૌનને સમજી શકે છે , ટે ક્સ્ટને
સંખ્યાત્મક મૂલ્્યયોમાં કન્્વર્્ટ કરી શકે છે અને ટે ક્સ્ટ-ટુ-
 નેશનલ ડિજિટલ એ�જ્યુકે શન આ�ર્્કકિટે ક્ચર (NDEAR)
સ્પીચ ક્ષમતાઓ�� ઑ��ફર કરી શકે છે .
 UPI Lite X સુસંગત ફો�ોન પર નજીકના-ક્ષેત્ર સંચાર હે ઠળ, શિક્ષણ મંત્રાલય રાજ્્યયોને વિદ્યા સમીક્ષા કે ન્્દ્રરો
(NFC) કાર્્યક્ષમતાનો�ો ઉપયો�ોગ કરીને, ઇન્ટરનેટ (VSKs) ખો�ોલવા આ�ગ્રહ કરી રહ્્યુું છે .
કનેક્શન વિના પીઅર-ટુ-પીઅર વ્યવહારો�ોને સક્ષમ વિદ્યા સમીક્ષા કે ન્દદ્ર વિશે
કરે છે .  વિદ્યા સમીક્ષા કે ન્દદ્ર (VSKs) એ� એ�ક ડે ટા રિપો�ોઝીટરી
 UPI ટૅ પ એ�ન્ડ પેમાં વપરાશકર્્તતાના QR કો�ોડ અને UPI છે જેમાં શિક્ષણ મંત્રાલય (MoE) દ્વારા સંચાલિત તમામ
ID સાથે જોડાયેલા NFC ચિપ્્સવાળા નાના કાર્્ડ નો�ો યો�ોજનાઓ��નો�ો ડે ટા હશે.
સમાવેશ થાય છે . વપરાશકર્્તતાઓ�� આ� કાર્્ડ્્સ ભાગીદાર  આ� કે ન્્દ્રરોના કં ટ્્રરોલ રૂમ મુખ્ય પ્રદર્્શન સૂચકાંકો�ોને ટ્રૅ ક
બેેંકો�ો પાસેથી મેળવી શકે છે , તેમને વ્યક્તિગત કરી શકે કરવા માટે ડે ટા એ�કત્રિત કરશે તેમજ ‘AI અને મશીન-
છે અને અનુકૂળ ટે પ-આ�ધારિત ચુકવણીઓ�� માટે લર્્નિિંગનો�ો ઉપયો�ોગ કરીને’ સરકારી યો�ોજનાઓ��માંથી
તેમને તેમના મો�ોબાઇલ ફો�ોન સાથે જોડી શકે છે . એ�કત્રિત કરવામાં આ�વેલા ડે ટાનું વિશ્્લલેષણ કરશે.
ઈન્ડિયન ગ્રીન બિલ્ડડીંગ કાઉન્સિલ ગો�ોવા રો�ોડમેપ અને ‘ટ્રાવેલ ફો�ોર LiFE’ કાર્્યક્રમ
 ઇન્ડિયન ગ્રીન બિલ્ડડીંગ કાઉન્સિલ (IGBC) દ્વારા

 દિલ્હીમાં G20 લીડર્્સ સમિટ દરમિયાન, નેતાઓ��એ�
વિજયવાડા રે લ્્વવે સ્ટેશનને પ્લેટિનમના સર્્વવોચ્ચ રે ટિં ગ
“ગો�ોવા રો�ોડમેપ” અને “ટ્રાવેલ ફો�ોર LiFE” પ્્રરોગ્રામને
સાથે ‘ગ્રીન રે લ્્વવે સ્ટેશન’ પ્રમાણપત્ર એ�નાયત કરવામાં
સમર્્થન આ�પ્્યુું હતું, બંનેનો�ો ઉદ્દે શ પ્રવાસન ક્ષેત્રને વેગ
આ�પવાનો�ો હતો�ો.
 ઇન્ડિયન ગ્રીન બિલ્ડડીંગ કાઉન્સિલ (IGBC) એ�
પહે લો�ો અને વર્્ણન
કન્ફેડરે શન ઓ��ફ ઇન્ડિયન ઇન્ડસ્ટ્રી (CII)નો�ો ભાગ છે
અને તેની રચના વર્્ષ 2001માં કરવામાં આ�વી હતી.  ગો�ોવા રો�ોડમેપ:
 તે ભારતની પ્રીમિયર પ્રમાણપત્ર સંસ્થા છે .  ભારતની G20 પ્રેસિડે ન્સી થીમ સાથે સંરેખિત -
 કાઉન્સિલ સેવાઓ��ની વિશાળ શ્રેણી ઓ��ફર કરે છે , ટકાઉ સામાજિક-આ�ર્્થથિક વિકાસ અને
જેમાં નવા ગ્રીન બિલ્્ડિિં ગ રે ટિં ગ પ્્રરોગ્રામ્સ, સર્્ટટિફિકે શન પર્્યયાવરણીય કારભારીમાં પ્રવાસનની મુખ્ય ભૂમિકા
સેવાઓ�� અને ગ્રીન બિલ્્ડિિં ગ ટ્રેનિંગ પ્્રરોગ્રામ્સનો�ો પર ભાર મૂકે છે - પાંચ પ્રાથમિકતાઓ�� પર ધ્યાન
સમાવેશ થાય છે . કે ન્દ્રિત કરે છે : ગ્રીન ટૂરિઝમ, ડિજિટલાઇઝે શન,
 કાઉન્સિલ ગ્રીન બિલ્્ડિિં ગ કૉંગ્રેસનું પણ આ�યો�ોજન કરે કૌ�ૌશલ્ય, પર્્યટન MSME (માઇક્્રરો, સ્્મમોલ, અને
છે , જે ગ્રીન બિલ્્ડિિં ગ્્સ પર તેની વાર્્ષષિક ફ્્લલેગશિપ મિડિયમ અને સાઈઝ એ�ન્ટરપ્રાઇઝ), ડે સ્ટિનેશન
ઇવેન્ટ છે . મેનેજમેન્ટ
132
 G20 પ્રવાસન અને SDG ડે શબો�ોર્્ડ: યુએ�સ ન્યૂઝ એ�ન્ડ વર્લલ્ડ રિપો�ોર્્ટ દ્વારા ક્રમાંકિત વૈશ્વિક સ્્તરે
 UNWTO (યુનાઈટે ડ નેશન્સ વર્લલ્ડ ટુરિઝમ ટો�ોચના 10 દે શો�ો
ઓ��ર્ગેનાઈઝે શન) ના સહયો�ોગથી પ્રવાસન મંત્રાલય ક્રમ દેશ
દ્વારા શરૂ કરવામાં આ�વ્્યુું - G20 દેશો�ોમાંથી ટકાઉ 1 સ્વિટ્્ઝર્્લલૅન્ડ
પ્રવાસન પર શ્રેષ્ઠ પ્રથાઓ�� અને કે સ સ્ટડીઝ
2 કે નેડા
દર્્શશાવતી વૈશ્વિક ભંડાર તરીકે સેવા આ�પે છે .
3 સ્વીડન
 આ�વતીકાલની સ્પર્્ધધા માટે પ્રવાસન:
4 ઓ��સ્ટ્રેલિયા
 પ્રવાસન મંત્રાલય દ્વારા શરૂ કરવામાં આ�વશે -
ગો�ોવા રો�ોડમેપની પ્રાથમિકતાઓ�� સાથે સંરેખિત 5 યુનાઈટે ડ સ્ટેટ્્સ
શ્રેષ્ઠ પ્રથાઓ��ને ઓ��ળખવા અને ઓ��ળખવા માટે 6 જાપાન
એ�ક રાષ્ટ્રીય સ્પર્્ધધા. 7 જર્્મની
 LiFE પ્્રરોગ્રામ માટે મુસાફરી: 8 ન્યૂઝીલેન્ડ
 ભારતના વડા પ્રધાન દ્વારા પ્રમો�ોટ કરાયેલ 9 યુનાઇટે ડ કિંગડમ
“પર્્યયાવરણ માટે ની જીવનશૈલી” (LiFE)ની
10 નેધરલેન્ડ
વિભાવનાથી પ્રેરિત – પ્રવાસીઓ�� અને પ્રવાસી
ભારતનું સ્થાન
વ્યવસાયો�ોને પર્્યયાવરણ અને
આ�બો�ોહવાને  2023માં, ભારતની રે ન્્કિિંગમાં એ�ક સ્થાનનો�ો સુધારો�ો
ફાયદાકારક સરળ પગલાં લેવા પ્્રરોત્સાહિત કરે છે થયો�ો છે , 40.8ના એ�કંદર સ્્કકોર સાથે 30મું સ્થાન
– જવાબદાર અને ટકાઉ પ્રવાસનને પ્્રરોત્સાહન મેળવ્્યુું છે . અગાઉના વર્્ષમાં, 2022માં, ભારત 85માંથી
આ�પે છે – પ્રવાસીઓ�� અને પ્રવાસન વ્યવસાયો�ો 31મું સ્થાન મેળવ્્યુું હતું.
બંનેને તેમની ટકાઉ પ્રથાઓ�� માટે ઓ��ળખે છે .  ભારતે “મૂવર્્સ” શ્રેણીમાં તેનું સૌ�ૌથી નોંધપાત્ર પ્રદર્્શન
હાંસલ કર્્યુું અને 5મું સ્થાન મેળવ્્યુું છે .
વર્લલ્ડ બેસ્ટ કન્ટ્રીઝ રિપો�ોર્્ટ 2023
ILO અને OECDના સૂચકાંકો�ો
 તાજેતરમાં 2023 યુએ�સ ન્યૂઝ એ�ન્ડ વર્લલ્ડ રિપો�ોર્્ટની
 તાજેતરમાં ભારતના કે ન્દ્રીય શિક્ષણ અને કૌ�ૌશલ્ય
વાર્્ષષિક શ્રેષ્ઠ દેશો�ોની રે ન્્કિિંગમાં સ્વિટ્્ઝર્લેન્ડે ટો�ોચનું
વિકાસ મંત્રીના નેતૃત્વ હે ઠળ, G20 દેશો�ોએ� વૈશ્વિક
સ્થાન મેળવ્્યુું છે , જ્યારે ભારતે 30મુ સ્થાન મેળવ્્યુું છે .
કૌ�ૌશલ્ય તફાવતને ટ્રે ક કરવા માટે ILO અને OECDના
 તાજેતરમાં જાહે ર કરવામાં આ�વેલા આ� રે ન્્કિિંગમાં
સૂચકાંકો�ો અપનાવ્યા છે .
સ્વિટ્્ઝર્લેન્ડની સર્્વવોપરિતાની પુષ્ટિ કરવામાં આ�વી ભારતનું કૌ�ૌશલ્ય અંતર
છે , જે પછી બીજા ક્રમે કે નેડા, ત્રીજા ક્રમે સ્વિડન, ચો�ોથા  ભારત કૌ�ૌશલ્ય અહે વાલ દર્્શશાવે છે કે માત્ર 49%
ક્રમે ઓ��સ્ટ્રેલિયા અને પાંચમા ક્રમે અમેરિકાનો�ો ક્રમ ભારતીય યુવાનો�ો જ રો�ોજગાર માટે યો�ોગ્્ય છે .
આ�વે છે .  એ�ન્્જજિનિયરિંગ માટે ના નેશનલ એ�મ્્પ્લલોયબિલિટી
 2022ના રે ન્્કિિંગની સરખામણીમાં અમેરિકા એ�ક રિપો�ોર્્ટ અનુસાર, 80% ભારતીય એ�ન્્જજિનિયરો�ો પાસે
સ્થાન નીચે સરકી ગયું છે . જરૂરી કુશળતા નથી.
 2023ના રે ન્્કિિંગમાં, યુરો�ોપિયન દેશો�ોએ� ટો�ોચના સ્્તર
પર પ્રભુત્વ મેળવ્્યુું હતું, અને ટો�ોચના 25માંથી 16 સ્થાન સ્કિલ ઈન્ડિયા ડિજિટલ (SID) પ્લેટફો�ોર્્મ
હાંશલ કર્્યયા હતા.
 કૌ�ૌશલ્ય વિકાસ મંત્રાલયે તાજેતરમાં સ્કિલ ઈન્ડિયા
 નોંધપાત્ર બદલાવો�ોમાં જર્્મની, જે 2022થી પાંચ સ્થાન
ડિજિટલ (SID) પ્લેટફો�ોર્્મ લો�ોન્્ચ કર્્યુું છે .
નીચે આ�વી ગયું છે , અને ઓ��સ્ટ્રેલિયા અને ન્યુઝીલેન્ડ,
સ્કિલ ઈન્ડિયા ડિજિટલ (SID) પ્લેટફો�ોર્્મ વિશે
બંને વર્્ષ દરમિયાન ત્રણ સ્થાન ઉપર ચઢાણ કર્્યુું છે .
133
 SID કૌ�ૌશલ્ય વિકાસ, શિક્ષણ, રો�ોજગાર અને  વિશેષતા:

સાહસિકતા ઇકો�ોસિસ્ટમ માટે ભારતના ડિજિટલ  સફળ ગ્રામ પંચાયતો�ોને આ�યુષ્માન ગ્રામ પંચાયત
પબ્્લલિક ઇન્ફ્રાસ્ટ્રક્ચર (DPI) તરીકે સેવા આ�પે છે . તરીકે જાહે ર કરવામાં આ�વશે.
 SID પ્લેટફો�ોર્્મનો�ો ઉદ્દે શ્્ય તમામ કૌ�ૌશલ્ય પહે લને એ�ક જ  આ� ઝં ુ બેશનો�ો ઉદ્દે શ્્ય આ�યુષ્માન કાર્્ડ ની ઍ�ક્સેસને
છત્ર હે ઠળ લાવવા અને લો�ોકો�ોને કૌ�ૌશલ્ય વિકાસ અને સરળ બનાવવા, ABHA ID જનરે ટ કરવાનો�ો અને
ઉદ્્યયોગસાહસિક સહાય પૂરી પાડવાનો�ો છે . બિન-સંચારી રો�ોગો�ો, ક્ષય રો�ોગ અને સિકલ સેલ
 નેશનલ સ્કીલ ડે વલપમેન્ટ કો�ોર્્પપોરે શન (NSDC) દ્વારા રો�ોગ પર ધ્યાન કે ન્દ્રિત કરીને આ�રો�ોગ્્ય યો�ોજનાઓ��
બહુવિધ ઉદ્્યયોગ ખેલાડીઓ��ના સહયો�ોગથી બનાવવામાં અને રો�ોગો�ો વિશે જાગૃતિ લાવવાનો�ો છે .
આ�વેલ, આ� પ્લેટફો�ોર્્મ વિશ્વ બેેંક દ્વારા સહાયિત કૌ�ૌશલ્ય  તેમાં ત્રણ ઘટકો�ોનો�ો સમાવેશ થાય છે : આ�યુષ્માન –
સંપાદન અને આ�જીવિકા પ્રમો�ોશન (SANKALP) આ�પકે દ્વાર 3.0, આ�રો�ોગ્્ય અને સુખાકારી કે ન્્દ્રરોમાં
કાર્્યક્રમ માટે જ્ઞાન જાગૃતિનો�ો એ�ક ભાગ છે . આ�યુષ્માન મેળાઓ�� અને દરે ક ગામ અને પંચાયતમાં
 પ્લેટફો�ોર્્મ ડિજિટલ પબ્્લલિક ઈન્ફ્રાસ્ટ્રક્ચર (DPI) અને આ�યુષ્માન સભાઓ��.
ડિજિટલ અર્્થતંત્રના નિર્્મમાણ માટે G20 ફ્રે મવર્્કમાં
દર્્શશાવવામાં આ�વેલા વિઝન સાથે સંરેખિત છે . સ્વચ્છતા પખવાડા-2023
iGOT કર્્મયો�ોગી પ્લેટફો�ોર્્મ

 15મી સપ્ટેમ્બરના રો�ોજ, રે લ્્વવે મંત્રાલયે સ્વચ્છતા
પખવાડા 2023 પહે લનું ઉદ્દઘાટન કર્્યુું, જેનો�ો પ્રાથમિક
 iGOT કર્્મયો�ોગી ભારત પ્લેટફો�ોર્્મ, નીતિ આ�યો�ોગ સાથે
ધ્યેય સ્વચ્છતાની હિમાયત અને પર્્યયાવરણીય જાગૃતિને
ભાગીદારીમાં, એ�સ્પિરે શનલ બ્લોક્સ પ્્રરોગ્રામ (ABP)ને
પ્્રરોત્સાહન આ�પવાનો�ો છે .
સમર્્પપિત એ�ક નવું સંગ્રહ રજૂ કર્્યુું છે .
 રે લ્્વવે બો�ોર્્ડ ના ચેરપર્્સન અને CEO, શ્રીમતી. જયા વર્્મમા
 આ� પહે લનો�ો હે તુ 500 ઓ��ળખાયેલા બ્લોકમાં 5,000
સિંહાએ� રે લ ભવન ખાતે સ્વચ્છતા સંકલ્પનું નેતૃત્વ
બ્લોક-સ્્તરના અધિકારીઓ��ની યો�ોગ્્યતા વધારવાનો�ો
કરીને કાર્્યક્રમની શરૂઆ�ત કરી હતી.
છે , જે તેમને ઓ��છા સેવા આ�પતા વિસ્્તતારો�ોમાં
 આ� પ્રતિજ્ઞામાં સમગ્ર રે લ્્વવે પરિવારનો�ો સમાવેશ થાય છે ,
અસરકારક રીતે તેમની ફરજો નિભાવવામાં મદદ કરે
જેમાં પ્રતિબદ્ધ રે લ્્વવે કર્્મચારીઓ�� અને વિવિધ રે લ્્વવે
છે .
 ક્યુરેટેડ મો�ોડ્યુલમાં ટાઈમ મેનેજમેન્ટ, કો�ોમ્યુનિકે શન,
ઝો�ોન અને વિભાગો�ોના વરિષ્ઠ અધિકારીઓ��નો�ો
લીડરશીપ, ટકાઉ વિકાસ લક્્ષ્યયો, સમસ્યાનું નિરાકરણ, સમાવેશ થાય છે , બધાને વિડીયો�ો કો�ોન્ફરન્સસીંગ દ્વારા
તણાવ વ્યવસ્થાપન અને ટીમ નિર્્મમાણ જેવા વિષયો�ોને એ�કસાથે લાવવામાં આ�વ્યા હતા.
આ�વરી લેતા દસ અભ્યાસક્રમો�ોનો�ો સમાવેશ થાય છે .
 iGOT કર્્મયો�ોગી પ્લેટફો�ોર્્મ વિશે: યશો�ોભૂમિ
 iGOT કર્્મયો�ોગી (https://igotkarmayogi.
gov.in/) એ� સરકારી અધિકારીઓ��ને તેમની  વડાપ્રધાને તાજેતરમાં નવી દિલ્હીના દ્વારકામાં યશો�ોભૂમિ
ક્ષમતા-નિર્્મમાણ જર્નીમાં માર્્ગદર્્શન આ�પવા માટે નું નામના ઈન્ડિયા ઈન્ટરનેશનલ કન્્વવેન્્શન એ�ન્ડ
એ�ક વ્યાપક ઑ��નલાઇન પો�ોર્્ટલ છે . એ�ક્્સ્પપો સેન્ટર (IICC)ના પ્રથમ તબક્કાનું ઉદ્દઘાટન
 આ� પો�ોર્્ટલ ઓ��નલાઈન લર્્નિિંગ, કમ્પિટન્સી કર્્યુું હતું.
મેનેજમેન્ટ, કરિયર મેનેજમેન્ટ, ચર્્ચચાઓ��, ઈવેન્્ટ્્સ યશો�ોભૂમિ વિશે
અને નેટવર્્કિિંગ માટે 6 ફં ક્શનલ હબને જોડે છે .  ‘યશો�ોભૂમિ’ અથવા ઈન્ડિયા ઈન્ટરનેશનલ કન્્વવેન્્શન
એ�ન્ડ એ�ક્્સ્પપો સેન્ટર (IICC) એ� નવી દિલ્હીના
આ�યુષ્યમાન ભવ અભિયાન દ્વારકામાં સ્થિત એ�ક અત્યાધુનિક આ�ધુનિક સંમેલન
કે ન્દદ્ર છે .
 ભારતના રાષ્ટ્રપતિએ� આ�યુષ્માન ભવ ઝં ુ બેશ વર્ચ્યુઅલ  તે વિશ્વના સૌ�ૌથી મો�ોટા MICE (Meetings,
રીતે શરૂ કરી હતી, જે યુનિવર્્સલ હે લ્થ કવરે જ હાંસલ Incentives, Conferences and Exhibitions)
કરવાના તેના ધ્યેય પર ભાર મૂકે છે . ગંતવ્્યયોમાંનું એ�ક હશે.
134
 તેમાં એ�ક ભવ્ય કન્્વવેન્્શન સેન્ટર, બહુવિધ પ્રદર્્શન  આ� નવીન પ્લેટફો�ોર્્મ ભારતના કૃષિ ક્ષેત્રમાં ડે ટા
હો�ોલ અને અન્ય સુવિધાઓ�� છે . મેનેજમેન્ટમાં ક્્રાાંતિ લાવવા માટે રચાયેલ છે , જે જટિલ
ગવર્્નન્સ પડકારો�ોને સંબો�ોધિત કરે છે .
સરદાર સરો�ોવર ડેમ (SSD)  પો�ોર્્ટલનો�ો ઉદ્દે શ્્ય વાસ્્તવિક સમયની, વિશ્વસનીય અને
પ્રમાણિત માહિતી પ્રદાન કરવાનો�ો, હિસ્સેદારો�ોને
 તાજેતરમાં સરદાર સરો�ોવર ડે મ (SSD)માંથી મો�ોટા સશક્તિકરણ કરવાનો�ો અને વધુ પ્રતિભાવશીલ અને
પ્રમાણમાં પાણી છો�ોડવાથી નર્્મદા જિલ્લામાં કાર્્યક્ષમ કૃષિ નીતિઓ��ની સુવિધા આ�પવાનો�ો છે .
નીચાણવાળા વિસ્્તતારો�ોમાં મો�ોટા પ્રમાણમાં પૂરની સ્થિતિ  UPAg પો�ોર્્ટલ એ�ગ્રીકલ્્ચર ડે ટામાં મુખ્ય પડકારો�ોને
સર્જાઈ છે . સંબો�ોધિત કરે છે , જેમાં માનકીકરણ, ચકાસણી,
સરદાર સરો�ોવર ડે મ (SSD) વિશે વહેેં ચણી અને વિવિધ અપડે ટ ફ્રીક્વન્સીના અભાવનો�ો
 SSD એ� ગુજરાતના નર્્મદા જિલ્લામાં કે વડિયા ખાતે સમાવેશ થાય છે .
નર્્મદા નદી પર બાંધવામાં આ�વેલ કોંક્રિટ ગ્રેવિટી ડે મ છે .  તે ડે ટા માનકીકરણ, અદ્યતન વિશ્્લલેષણો�ો, દાણાદાર
 ડે મનું નામ સરદાર વલ્લભભાઈ પટે લના નામ પરથી ઉત્પાદન અંદાજો, કો�ોમો�ોડિટી પ્્રરોફાઇલ અહે વાલો�ો અને
રાખવામાં આ�વ્્યુું છે . વપરાશકર્્તતાઓ��ને તેમના પો�ોતાના અહે વાલો�ો તૈયાર
 1.2 કિમીની લંબાઈ અને 163 મીટરની ઊડ ં ાઈ ધરાવતો�ો, કરવા માટે સુગમતા પ્રદાન કરે છે .
તે ભારતનો�ો ત્રીજો સૌ�ૌથી ઊચો�ો ં કોંક્રિટ ડે મ છે , જ્યારે  UPAg પો�ોર્્ટલ એ� કૃષિ માટે ડિજિટલ પબ્્લલિક
પ્રથમ બે હિમાચલ પ્રદેશમાં ભાકરા (226 મીટર) અને ઇન્ફ્રાસ્ટ્રક્ચરનો�ો એ�ક ભાગ છે , જે ભારતના કૃષિ ક્ષેત્રમાં
ઉત્તર પ્રદેશમાં લખવાર (192 મીટર) છે . વૃદ્ધિ, પારદર્્શશિ તા અને ચપળતા માટે ડે ટાના ઉપયો�ોગ
 ગ્રેવીટી ડે મમાં સમાવિષ્ટ કોંક્રિટના જથ્્થથાના સંદર્્ભમાં, પર ધ્યાન કે ન્દ્રિત કરે છે .
આ� ડે મ USAના ગ્રાન્ડ કુલી ડે મ પછી વિશ્વમાં બીજા  આ� પહે લ ઈ-ગવર્્નન્સ સિદ્્ધાાંતો�ો સાથે સંરેખિત છે અને
નંબરના સૌ�ૌથી મો�ોટા ડે મ તરીકે સ્થાન પામશે. તેનો�ો હે તુ કૃષિ ક્ષેત્રમાં નીતિ ઘડનારાઓ��, સંશો�ોધકો�ો
 તે નર્્મદા ખીણ પ્્રરોજેક્ટનો�ો એ�ક ભાગ છે , એ�ક વિશાળ અને હિસ્સેદારો�ો માટે ડે ટા આ�ધારિત નિર્્ણય લેવાની
હાઇડ્્રરોલિક એ�ન્્જજિનિયરિંગ પ્્રરોજેક્ટ જેમાં નર્્મદા નદી ક્ષમતા વધારવાનો�ો છે .
પર વિશાળ સિંચાઇ અને હાઇડ્્રરોઇલેક્ટ્રિક બહુહે તુક
બંધો�ોની શ્રેણીનું નિર્્મમાણ સામેલ છે . ઉડાન ભવન
 ડે મમાં બે પાવરહાઉસ છે - એ�ક કે નાલ હે ડ પાવર
હાઉસ અને એ�ક રિવર બેડ પાવરહાઉસ, જેની  તાજેતરમાં નાગરિક ઉડ્ડયન મંત્રી જ્્યયોતિરાદિત્ય એ�મ.
સ્થાપિત ક્ષમતા અનુક્રમે 250 મેગાવો�ોટ અને 1,200 સિંધિયાએ� દિલ્હીના સફદરજં ગ એ�રપો�ોર્્ટની હદમાં
મેગાવો�ોટ છે . આ�વેલા અત્યાધુનિક સંકલિત કાર્્યયાલય સંકુલ ‘ઉડાન
 મધ્યપ્રદેશ, મહારાષ્ટ્ર અને ગુજરાત વચ્ચે અનુક્રમે ભવન’નું ઉદ્દઘાટન કર્્યુું હતું.
57:27:16ના ગુણો�ોત્તરમાં પાવર લાભો�ો વહેેં ચવામાં આ�વે છે .  ઉડાન ભવન નાગરિક ઉડ્ડયન મંત્રાલય (MoCA)
 જળાશય: ડે મ એ�ક વિશાળ જળાશય બનાવે છે જેને હે ઠળ કાર્્યરત વિવિધ નિયમનકારી અધિકારીઓ�� વચ્ચે
“સરદાર સરો�ોવર જળાશય” અથવા “નર્્મદા તળાવ” ઉન્નત સંકલન અને કાર્્યક્ષમતાને સરળ બનાવવા
તરીકે ઓ��ળખવામાં આ�વે છે , જે ગુજરાતના અનેક માટે મુખ્ય ભૂમિકા ભજવવાનું વચન આ�પે છે .
જિલ્લાઓ��માં ફે લાયેલ છે .  આ� આ�ધુનિક સુવિધામાં કે ટલીક મુખ્ય નિયમનકારી
સંસ્થાઓ�� હશે, જેમાં ડિરે ક્્ટટોરે ટ જનરલ ઓ��ફ સિવિલ
કૃષિ આં�ંકડા માટે એ�કીકૃત પો�ોર્્ટ લ એ�વિએ�શન (DGCA), બ્યુરો�ો ઓ��ફ સિવિલ એ�વિએ�શન
સિક્યુરિટી (BCAS), એ�રક્રાફ્ટ એ�ક્સિડન્ટ
 કૃષિ આં�ંકડા માટે એ�કીકૃત પો�ોર્્ટલ (UPag પો�ોર્્ટલ – ઇન્્વવેસ્ટિગેશન બ્યુરો�ો (AAIB), એ�રપો�ોર્્ટ્્સ ઇકો�ોનો�ોમિક
www.upag.gov.in) તાજેતરમાં સત્તાવાર રીતે લો�ોન્્ચ રે ગ્્યયુલેટરી ઓ��થો�ોરિટી (AERA) અને એ�રપો�ોર્્ટ
કરવામાં આ�વ્્યુું હતું. ઓ��થો�ોરિટી ઓ��ફ ઇન્ડિયા (AAI) સામેલ છે .
135
 શૈક્ષણિક સત્્રરો: નદીઓ��ના વિવિધ પાસાઓ�� અને

સરકાર દ્વારા ખેડૂતો�ો માટે ત્રણ પરિવર્્તનકારી પહે લ ં ાણપૂર્્વકની ચર્્ચચા.
તેમના સાંસ્કૃતિક મહત્વ પર ઊડ
પર્્યયાવરણીય જાગૃતિને પ્્રરોત્સાહન
 તાજેતરમાં સરકારે પરિવર્્તનકારી ત્રણ પહે લ શરૂ
 ‘નદી ઉત્સવ’નો�ો એ�ક કે ન્દ્રીય ઉદ્દે શ્્ય પર્્યયાવરણીય
કરવાની જાહે રાત કરી છે .
 આ� પહે લ, જે કૃષિ-ધિરાણ અને પાક વીમા પર ધ્યાન
જાગૃતિ કે ળવવાનો�ો અને આ�પણા ઇકો�ોલો�ોજીમાં
કે ન્દ્રિત કરે છે , નાણા પ્રધાન નિર્્મલા સીતારમણ અને નદીઓ��ની મહત્વની ભૂમિકા વિશે લો�ોકો�ોને સંવેદનશીલ
કે ન્દ્રીય કૃષિ અને ખેડૂત કલ્યાણ પ્રધાન નરે ન્દદ્ર સિંહ બનાવવાનો�ો છે .
તો�ોમરે અનાવરણ કર્્યુું હતું.  ભારતીય સંસ્કૃતિમાં નદીઓ�� એ�ક વિશિષ્ટ સ્થાન ધરાવે
 આ� પહે લ નાણાકીય સમાવેશને વિસ્્તતૃત કરવા, છે , અને આ� પ્રસંગ નદીની સંસ્કૃતિ, પરં પરાઓ��, ધાર્્મમિક
ટે ક્્નનોલો�ોજીનો�ો ઉપયો�ોગ કરવા અને સમગ્ર દેશમાં વિધિઓ�� અને પાણી સાથે સંકળાયેલ ગહન
ખેડૂતો�ોની આ�જીવિકા સુધારવા માટે સુયો�ોજિત છે . શાણપણના દસ્્તતાવેજીકરણ દ્વારા આ� જોડાણને
આ� ત્રણ પહે લ છે : સન્માન આ�પવાનો�ો પ્રયાસ કરે છે .
 1. કિસાન રિન પો�ોર્્ટ લ (KRP): એ�ગ્રી-ક્રેડિટમાં ડિજિટલ
પગલું.
ગ્લોબલ સ્કીલ્સ સમિટની 14મી આ�વૃત્તિ
 2. ડો�ોર ટુ ડો�ોર કે સીસી ઝં ુ બેશ: સાર્્વત્રિક નાણાકીય
સમાવેશની ખાતરી.
 ગ્લોબલ સ્કીલ્સ સમિટની 14મી આ�વૃત્તિ દિલ્હીમાં
 3. હવામાન માહિતી નેટવર્્ક ડે ટા સિસ્ટમ્સ (WINDS)
યો�ોજાઈ હતી. બે દિવસીય સમિટની થીમ “કૌ�ૌશલ્ય
મેન્યુઅલ: ખેડૂતો�ો માટે ડે ટા આ�ધારિત આં�ંતરદૃષ્ટિ.
નિર્્મમાણ. યુવા સશક્તિકરણ. ભવિષ્ય નિર્્મમાણ.” છે .
નદી ઉત્સવ અગાઉની આ�વૃતિ
 છે લ્લી 13 આ�વૃત્તિઓ�� માટે , ગ્લોબલ સ્કીલ્સ સમિટમાં
 તાજેતરમાં ‘નદી ઉત્સવ’ની ચો�ોથી આ�વૃત્તિ દિલ્હીમાં ભારત અને વિદેશના 10 હજારથી વધુ રાષ્ટ્રીય અને
યમુના નદીના મનો�ોહર કિનારે યો�ોજાઈ હતી. આં�ંતરરાષ્ટ્રીય TVET હિતધારકો�ોની ભાગીદારી જોવા
 IGNCA (ઇન્દિરા ગાંધી નેશનલ સેન્ટર ફો�ોર આ�ર્્ટસ) મળી છે .
અને જનપદ સંપદા વિભાગના નેશનલ મિશન ઓ��ન  આ� વર્્ષષોમાં, આ�પણે ઉદ્્યયોગ, ભારત સરકાર,
કલ્્ચરલ મેપિં ગ (NMCM) દ્વારા આ�યો�ોજિત, આ� ઇવેન્ટ આં�ંતરરાષ્ટ્રીય એ�જન્સીઓ��, રાજ્ય કૌ�ૌશલ્ય વિકાસ
ભારતની વૈવિધ્યસભર નદી સંસ્કૃતિ અને રાષ્ટ્રના
મિશન, વ્યાવસાયિક શિક્ષણ અને તાલીમ માટે રાષ્ટ્રીય
વારસામાં તેના ગહન મહત્વની જીવંત ઉજવણી છે .
પરિષદ, રાષ્ટ્રીય કૌ�ૌશલ્ય વિકાસ નિગમ, ક્ષેત્ર કૌ�ૌશલ્ય
 ‘નદી ઉત્સવ’ એ�ક સમૃદ્ધ અને વૈવિધ્યસભર કાર્્યક્રમ
પરિષદો�ો, CBSE, NITI AAYOG, UNDPના નેતાઓ��ને
છે જે તમામ પૃષ્ઠભૂમિના ઉપસ્થિતો�ોને આ�કર્્ષષિત કરવા
સાંભળ્યા અને સંલગ્ન કર્્યયા છે .
માટે રચાયેલ છે . આ�માં શામેલ છે :
 વિદ્વતાપૂર્્ણ ચર્્ચચાઓ��: પર્્યયાવરણવાદીઓ�� અને વિદ્વાનો�ો
 ILO, વિશ્વ બેેંક, ઉદ્્યયોગ સભ્્યયો અને ઘણા વધુ. અમે
સાથે સંલગ્ન વાર્્તતાલાપ. કૌ�ૌશલ્્યયોનું વ્યાવસાયિકકરણ, આં�ંતરરાષ્ટ્રીય
 ફિલ્મ સ્ક્રિનિં ગ્્સ: નદી-સંબંધિત ડો�ોક્યુમેન્ટ્રી અને સ્થળાંતર, કૌ�ૌશલ્યના તફાવતનું વિશ્્લલેષણ અને
ફિલ્્મમોનું પ્રદર્્શન. ઉદ્્યયોગની ભૂમિકા જેવા મુદ્દાઓ�� પર વિચાર-વિમર્્શ કર્્યયો
 કલાત્મક પ્રસ્્તતુતિઓ��: પ્રખ્યાત કલાકારો�ો તેમની છે અને ઉદ્્યયોગો�ો, શિક્ષણવિદો�ો અને સરકારને ભલામણો�ો
આં�ંતરદૃષ્ટિ અને પ્રતિભા શેર કરે છે . રજૂ કરી છે .
 પપેટ શો�ો: તમામ ઉ ં મરના લો�ોકો�ો માટે આ�નંદદાયક  ચાલુ વર્ષે આ�પણે સમસ્યાઓ��ને ઓ��ળખવા અને
પ્રદર્્શન. સ્વીકારવાથી માંડીને ભારતમાં મજબૂત કૌ�ૌશલ્ય
 પુસ્્તક ચર્્ચચાઓ��: નદીઓ��ની આ�સપાસ કે ન્દ્રિત
ધરાવતી ઇકો�ોસિસ્ટમ માટે માર્્ગગોનું નિર્્મમાણ કરવા તરફ
સાહિત્યિક કૃતિઓ��નું અન્્વવેષણ.
ધ્યાન કે ન્દ્રિત કરી રહ્યા છીએ�.
136
 અત્યાર સુધીમાં 270 ખેલાડીઓ��ને લગભગ 8 કરો�ોડ 15

વર્લલ્ડ ફેડરેશન ફો�ોર મેડિકલ એ�જ્યુકે શન
લાખ રૂપિયાની સહાય આ�પવામાં આ�વી છે .
 તાજેતરમાં ભારતના નેશનલ મેડિકલ કમિશન (NMC)

ભારતનો�ો પ્રથમ લાઇટહાઉસ ફેસ્ટિવલ
એ� વર્લલ્ડ ફે ડરે શન ફો�ોર મેડિકલ એ�જ્યુકે શન (WFME)
તરફથી પ્રતિષ્ઠિત 10-વર્્ષનો�ો માન્યતા દરજ્્જજો પ્રાપ્ત
કરીને એ�ક નોંધપાત્ર સીમાચિહ્ન હાંસલ કર્્યુું છે .  તાજેતરમાં કે ન્દ્રીય બંદરો�ો, શિપિંગ અને જળમાર્્ગ
 WFME માન્યતા એ� હકીકતનો�ો પુરાવો�ો છે કે ભારતીય મંત્રાલય દ્વારા ગો�ોવામાં દેશના પ્રથમ દીવાદાંડી ઉત્સવનું
મેડિકલ કો�ોલેજોએ� તબીબી શિક્ષણમાં આં�ંતરરાષ્ટ્રીય આ�યો�ોજન કરવામાં આ�વ્્યુું હતું.
ધો�ોરણો�ોને સફળતાપૂર્્વક પૂર્્ણ કર્્યયા છે . ‘લાઇટહાઉસ હે રિટે જ ટુરિઝમ’ અભિયાન
 આ� માન્યતા ભારતમાં તબીબી શિક્ષણની ગુણવત્તા પર  મંત્રી સર્્બબાનંદ સો�ોનો�ોવાલે અગાઉ ‘લાઇટહાઉસ હે રિટે જ
સકારાત્મક પ્રતિબિંબ પાડે છે પરં તુ તેને વૈશ્વિક ટુરિઝમ’ ઝં ુ બેશ શરૂ કરી હતી, જેણે આ� સ્મારક
બેન્્ચમાર્્ક સાથે પણ સંરેખિત કરે છે . પરિવર્્તન માટે સ્ટેજ સેટ કર્્યુું હતું.
 આ� સંરેખણ વૈશ્વિક મંચ પર ભારતીય તબીબી  અભિયાનનું વિઝન સ્પષ્ટ છે : 75 ઐ�તિહાસિક
સંસ્થાઓ��ની વિશ્વસનીયતા અને પ્રતિષ્ઠા વધારવાની
દીવાદાંડીઓ��ને ખળભળાટ મચાવતા પ્રવાસન સ્થળો�ોમાં
ક્ષમતા ધરાવે છે .
રૂપાંતરિત કરવા.
 WFME એ� વિશ્વભરમાં તબીબી શિક્ષણની ગુણવત્તા
વધારવા માટે સમર્્પપિત અગ્રણી વૈશ્વિક સંસ્થા છે .
 તેનું પ્રાથમિક ધ્યેય એ� સુનિશ્ચિત કરવાનું છે કે તબીબી
ODF પ્લસ સ્ટે ટસ
શિક્ષણ કાર્્યક્રમો�ો સતત શિક્ષણ અને તાલીમના
ઉચ્ચતમ આં�ંતરરાષ્ટ્રીય ધો�ોરણો�ોને પૂર્્ણ કરે અને તેનું  ભારતના જલ શક્તિ મંત્રી, ગજેન્દદ્ર સિંહ શેખાવતે
સમર્્થન કરે . તાજેતરમાં દેશના સ્વચ્છતા પ્રયાસો�ોમાં નોંધપાત્ર
સિદ્ધિની જાહે રાત કરી હતી.
પંડિત દીનદયાલ ઉપાધ્યાય નેશનલ વેલ્ફેર ફં ડ ફો�ોર  તેમણે અહે વાલ આ�પ્્યયો કે ભારતના 75% ગામડાઓ��,
સ્્પપોર્્ટ્્સપર્્સન (PDUNWFS) જે કુલ 4.4 લાખ છે , તેમણે પ્રખ્યાત ‘ઓ��પન ડે ફિકે શન
ફ્રી પ્લસ’ (ODF પ્લસ) દરજ્્જજો પ્રાપ્ત કર્્યયો છે .
 તાજેતરમાં કે ન્દ્રીય યુવા બાબતો�ો અને રમતગમત મંત્રી  આ� સીમાચિહ્ન 2024-25 સુધીમાં સ્વચ્છ ભારત મિશન
શ્રી અનુરાગ સિંહ ઠાકુરે નવી દિલ્હીમાં પંડિત દીનદયાળ
ગ્રામીણના બીજા તબક્કાના લક્્ષ્યયોને પરિપૂર્્ણ કરવા
ઉપાધ્યાય નેશનલ વેલફે ર ફં ડ ફો�ોર સ્્પપોર્્ટ્્સપર્્સન
તરફના નિર્્ણણાયક પગલાને દર્્શશાવે છે .
(PDUNWFS) હે ઠળ ખેલાડીઓ��નું સન્માન કર્્યુું છે .
 ‘ODF પ્લસ’ ગામ એ�વું છે કે જેણે તેની ઓ��પન
 પંડિત દીનદયાળ ઉપાધ્યાય નેશનલ વેલફે ર ફં ડ ફો�ોર
ડીફે કેશન ફ્રી (ODF) સ્થિતિ જાળવી છે અને નક્કર
સ્્પપોર્્ટ્્સપર્્સન (PDUNWFS) એ� એ�ક સરકારી યો�ોજના
છે જે નાણાકીય મુશ્્કકેલીઓ��નો�ો સામનો�ો કરી રહે લા અથવા પ્રવાહી કચરા વ્યવસ્થાપન પ્રણાલીનો�ો
ઉત્કૃષ્ટ ખેલાડીઓ��, કો�ોચ અને તેમના પરિવારના સફળતાપૂર્્વક અમલ પણ કર્્યયો છે .
સભ્્યયોને, ખાસ કરીને ગરીબ સંજોગો�ોમાં જીવતા લો�ોકો�ોને  2,92,497 ગામો�ોને ઘન કચરો�ો અથવા પ્રવાહી કચરો�ો
સહાય કરવાના હે તુથી નાણાકીય સહાય કાર્્યક્રમ વ્યવસ્થાપન પ્રણાલીની વ્યવસ્થા સાથે ‘ODF પ્લસ
તરીકે સેવા આ�પે છે . એ�સ્પાયરિંગ’ તરીકે વર્ગીકૃત કરવામાં આ�વ્યા છે .
 આ� યો�ોજનાનો�ો પ્રાથમિક ઉદ્દે શ્્ય રમતગમત અને  55,549 ગામો�ો ઘન અને પ્રવાહી બંને કચરાના
રમતવીરો�ોની સુખાકારી સંબંધિત વિવિધ હે તુઓ�� માટે વ્યવસ્થાપનની વ્યવસ્થા સાથે ‘ODF પ્લસ રાઇઝિંગ’
નાણાકીય સહાય પૂરી પાડવાનો�ો છે . હે ઠળ આ�વે છે .
 આ� યો�ોજના રમતગમતના સાધનો�ો અને તાલીમની  96,018 ગામો�ોએ� વ્યાપક કચરો�ો વ્યવસ્થાપન પ્રણાલી
પ્રાપ્તિમાં મદદ કરે છે .
દર્્શશાવતા ‘ODF પ્લસ મો�ોડલ’નો�ો દરજ્્જજો પ્રાપ્ત કર્્યયો છે .
137
 આ� શૈક્ષણિક તત્્વવો શીખવાના અનુભવને આ�નંદપ્રદ

ભારત ડ્્રરોન શક્તિ-2023 પ્રદર્્શન અને યાદગાર બનાવવા માટે બનાવવામાં આ�વ્યા છે .
 ‘સ્વચ્છતા ટ્રે ન’ પહે લના સૌ�ૌથી નવીન પાસાઓ�� પૈકી
 તાજેતરમાં રક્ષા મંત્રી રાજનાથ સિંહે ઉત્તર પ્રદેશના એ�ક ખાસ ડિઝાઇન કરાયેલા સંદેશા હતા.
ગાઝિયાબાદમાં હિંડન એ�ર બેઝ ખાતે ભારત ડ્્રરોન
શક્તિ-2023 પ્રદર્્શનનું ઉદ્દઘાટન કર્્યુું હતું. આ�રો�ોગ્્ય મંથન 2023
 પ્રદર્્શન ઉપરાંત સંરક્ષણ મંત્રી રાજનાથ સિંહ ભારતીય
વાયુસેનામાં C-295 ટ્રાન્સપો�ોર્્ટ એ�રક્રાફ્ટને ઔ��પચારિક  તાજેતરમાં નેશનલ હે લ્થ ઓ��થો�ોરિટી (NHA), આ�રો�ોગ્્ય
રીતે સામેલ કર્્યયા હતા. અને પરિવાર કલ્યાણ મંત્રાલય દ્વારા આ�યુષ્માન ભારત
 આ� એ�ક્વિઝિશન નવી દિલ્હી અને એ�રબસ ડિફે ન્સ પ્રધાન મંત્રી જન આ�રો�ોગ્્ય યો�ોજના (AB PM-JAY)ના
એ�ન્ડ સ્પેસ વચ્ચે રૂ. 21,935 કરો�ોડના સો�ોદાને અનુસરે પાંચ વર્્ષ અને આ�યુષ્માન ભારત ડિજિટલ મિશન
છે , જેના પર બે વર્્ષ પહે લાં હસ્્તતાક્ષર કરવામાં આ�વ્યા (ABDM)ના બે વર્્ષ પૂર્્ણ થયે ‘આ�રો�ોગ્્ય મંથન’
હતા. કાર્્યક્રમનું આ�યો�ોજન કરવામાં આ�વ્્યુું હતું.
 એ�રબસ પ્રારં ભિક 16 C-295 ટ્રાન્સપો�ોર્્ટ એ�રક્રાફ્ટને આ�યુષ્માન ભારત આ�રો�ોગ્્ય યો�ોજનાઓ��ની સિદ્ધિઓ��
સેવિલેમાં તેની અંતિમ એ�સેમ્બલી લાઇનથી ‘ફ્્લલાય-  23 સપ્ટેમ્બર, 2018ના રો�ોજ શરૂ થયેલા આ�યુષ્માન
અવે’ સ્થિતિમાં પહોંચાડવા માટે જવાબદાર છે , જે ભારત PM-JAYએ� રૂ. 69,000 કરો�ોડનાં મૂલ્યનાં 5.5
2025 સુધીમાં પૂર્્ણ થવાની અપેક્ષા છે . કરો�ોડ નિઃશુલ્ક હો�ોસ્પિટલાઇઝે શન પ્રદાન કરીને
 ભારતમાં એ�રબસ અને ટાટા એ�ડવાન્સ સિસ્ટમ્સ નોંધપાત્ર અસર કરી છે .
(TASL) વચ્ચેની ઔ��દ્્યયોગિક ભાગીદારી અનુગામી 40  તેણે લાખો�ો વંચિત પરિવારો�ો માટે સારા સ્વાસ્થ્યની
એ�રક્રાફ્ટના ઉત્પાદન અને એ�સેમ્બલીની દેખરે ખ ખાતરી કરી છે , અને તેમને આ�પત્તિજનક
કરશે. આ�રો�ોગ્્યસંભાળ ખર્્ચથી બચાવ્યા છે .
 ABDM, 27 સપ્ટેમ્બર, 2021ના રો�ોજ શરૂ કરવામાં
સ્વચ્છતા કી ટ્રે ન આ�વ્્યુું હતું, જેનો�ો હે તુ હે લ્થકે રમાં વિવિધ હિતધારકો�ોને
જોડતી ડિજિટલ ઇકો�ોસિસ્ટમ બનાવવાનો�ો છે .
 તાજેતરમાં સ્વચ્છતા પખવાડા 2023 હે ઠળ અમદાવાદ  બે વર્્ષમાં, તેણે 45 કરો�ોડથી વધુ આ�યુષ્માન ભારત
મ્યુનિસિપલ કો�ોર્્પપોરે શન (AMC)એ� તેના વાઇબ્રન્ટ હે લ્થ એ�કાઉન્્ટ્્સ (ABHA) જનરે ટ કર્્યયા છે અને 30
શહે રમાં કચરાના વ્યવસ્થાપન અંગે જાગૃતિ લાવવા કરો�ોડથી વધુ હે લ્થ રે કો�ોર્્ડને આ� એ�કાઉન્્ટ્્સ સાથે લિંક
માટે એ�ક નવીન યાત્રા શરૂ કરી છે . કર્્યયા છે .
 ‘સ્વચ્છતા ટ્રે ન’ પહે લનો�ો ઉદ્દે શ્્ય ઘણા ઉદ્દેશ્યોને સિદ્ધ  આ� યો�ોજના હે લ્થકે ર ડિલિવરીને પ્્રરોત્સાહન આ�પવા
કરવાનો�ો છે . માટે ડિજિટલ ટે કનો�ોલો�ોજીનો�ો ઉપયો�ોગ કરે છે .
 સૌ�ૌપ્રથમ, તે શહે રમાં કચરા વ્યવસ્થાપન અને  બંને ફ્્લલેગશિપ હે લ્થકે ર યો�ોજનાઓ�� ભારતમાં
સ્વચ્છતાના મહત્વ વિશે જાગૃતિને પ્્રરોત્સાહન આ�પવા યુનિવર્્સલ હે લ્થ કવરે જ (UHC)ના વિઝનને સાકાર
માંગે છે . કરવા માટે સુલભ, ઉપલબ્ધ, સસ્્તતુું અને સ્કે લેબલ
 આ� હાંસલ કરવા માટે , AMCએ� સમાવેશી અને હે લ્થકે ર પહોંચાડવા માટે તૈયાર છે .
આ�નંદપ્રદ અનુભવ દ્વારા રહે વાસીઓ�� અને આ�રો�ોગ્્ય મંથન કાર્્યક્રમ
મુલાકાતીઓ��ને જોડવા અને શિક્ષિત કરવાનું નક્કી  ‘આ�રો�ોગ્્ય મંથન’ એ� AB PM-JAY અને ABDMના
કર્્યુું. વિવિધ પાસાઓ�� પર ધ્યાન કે ન્દ્રિત કરતી સમજદાર
 ‘સ્વચ્છતા ટ્રે ન’ એ�ક આ�હલાદક અને માહિતીપ્રદ પેનલ ચર્્ચચાઓ�� અને ઇન્ટરે ક્ટિવ સત્્રરો દર્્શશાવ્યા હતા.
સવારી હતી, જે મુસાફરો�ોને કાંકરિયા લેક ફ્રન્ટની  આ� યો�ોજનાઓ��ના અમલીકરણ સાથે સંબંધિત અન્ય
મનો�ોહર યાત્રા પર લઈ ગઈ હતી. વિષયો�ોમાં ‘યુનિવર્્સલ હે લ્થ કવરે જ, કન્્વર્્જન્સ અને
 ટ્રે નની મુસાફરી દરમિયાન, મુસાફરો�ોને આ�કર્્ષક ડિજિટલ હે લ્થ’નો�ો સમાવેશ થાય છે .
પ્રદર્્શનો�ો અને પ્રસ્્તતુતિઓ�� દ્વારા કચરાના વ્યવસ્થાપન  આ� કાર્્યક્રમનું NHAના સો�ોશિયલ મીડિયા હે ન્ડલ્સ પર
વિશે શીખવાની અનન્ય તક મળી. સત્્રરોનું લાઇવ-સ્ટ્રીમિંગ કરવામાં આ�વ્્યુું હતું.
138
ઉત્કૃષ્ટ યો�ોગદાન માટે માન્યતા  જેમ જેમ વર્્ષષો વીતતા ગયા તેમ તેમ, તે આં�ંતરરાષ્ટ્રીય
 NHA એ� ઇવેન્ટ દરમિયાન શ્રેષ્ઠ પ્રદર્્શન કરનારા સ્્તરે માન્યતા પ્રાપ્ત ઇવેન્ટમાં વિકસિત થઈ, જેણે
રાજ્્યયો અને કે ન્દદ્રશાસિત પ્રદેશો�ો અને આ�રો�ોગ્્ય પો�ોતાને ભારતના અગ્રણી બિઝનેસ સમિટમાંના એ�ક
સુવિધાઓ��નો�ો સ્વીકાર કર્્યયો હતો�ો. તરીકે સ્થાપિત કર્્યયા.
 કે રળને સતત ત્રીજી વખત ‘આ�રો�ોગ્્ય મંથન 2023’  વાઇબ્રન્ટ ગુજરાતની સફળતા તેની વિકાસયાત્રાથી
એ�વો�ોર્્ડ મળ્્યયો છે , ખાસ કરીને કરુણ્્ય આ�રો�ોગ્્ય સુરક્ષા સમજી શકાય છે .
યો�ોજના (KASP) દ્વારા દેશમાં સૌ�ૌથી વધુ લો�ોકો�ોને મફત  2003માં આ� સમિટ સાથે 100 જેટલા ડે લિગેટ જોડાયા
તબીબી સારવાર પૂરી પાડવા બદલ. હતા. ખૂબ નાનો�ો કાર્્યક્રમ હતો�ો.
 AB-PMJAY હે ઠળ દૃષ્ટિહીન લો�ોકો�ોને અસાધારણ  આ�જે 40 હજારથી પાર્ટીસિપન્ટ અને ડે લિગેટ્્સ આ�
સેવાઓ�� પ્રદાન કરવા માટે દક્ષિણ રાજ્યએ� પણ સમિટમાં ભાગ લેવા આ�વી રહ્્યાાં છે .
માન્યતા પ્રાપ્ત કરી છે .  2003માં માત્ર ગણતરીના દેશો�ોએ� ભાગ લીધો�ો હતો�ો.
આ�જે 135 દેશ ભાગ લે છે .
‘ખમરી મો�ો સિક્કિમ’ આ�ઉટરીચ પ્્રરોગ્રામ  2003માં 30ની આ�સપાસ એ�ક્્ઝઝિબિટર્્સ આ�વ્યા હતા.
 તાજેતરમાં દેશની અગ્રણી ઓ��ટો�ોમો�ોબાઈલ ઉત્પાદક આ�જે 2000થી વધુ એ�ક્્ઝઝિબિટર્્સ આ�વે છે .
કં પની મારુતિ સુઝુકી ઈન્ડિયાએ� ‘ખમરી મો�ો સિક્કિમ’
આ�ઉટરીચ પ્્રરોગ્રામ દ્વારા ઈશાન ભારતના યુવાનો�ોમાં ટાઈમ્સ હાયર એ�જ્યુકે શન (THE) વર્લલ્ડ યુનિવર્્સસિટી
કારકિર્દીની તકો�ો વિશે જાગૃતિ લાવવા માટે ભારતીય રેન્્કિિં ગ 2024
નૌ�ૌકાદળ સાથે જોડાણ કર્્યુું છે .
 આ� ભાગીદારી પ્રગતિને આ�ગળ વધારવા અને ઉત્તરપૂર્્વ  તાજેતરમાં ટાઇમ્સ હાયર એ�જ્યુકે શન (THE) રે ન્્કિિંગ
ભારતની સુખાકારીને વધારવાના હે તુથી સહયો�ોગી દ્વારા વિશ્વની શ્રેષ્ઠ યુનિવર્્સસિટીઓ��ની 20મી આ�વૃત્તિનું
પ્રયાસને મૂર્્ત બનાવે છે . અનાવરણ કરવામાં આ�વ્્યુું હતું.
 મુખ્ય ધ્યેય નૌ�ૌકાદળની અંદરની વિવિધ તકો�ો વિશે યુવા  યુનાઇટે ડ કિંગડમની ઓ��ક્સફો�ોર્્ડ યુનિવર્્સસિટીએ� સતત
વ્યક્તિઓ��ને શિક્ષિત અને પ્રેરણા આ�પવાનો�ો છે , જ્યારે આ�ઠમા વર્ષે અભૂતપૂર્્વ પ્રથમ સ્થાન મેળવ્્યુું છે , જેમાં
આ� પ્રદેશમાં સ્થાનિક સમુદાયો�ો સાથે જોડાણો�ોને ઉત્તેજન યુનાઇટે ડ સ્ટેટ્્સની સ્ટેનફો�ોર્્ડ યુનિવર્્સસિટીએ� બીજું
આ�પવા અને મજબૂત બનાવવાનું છે . સ્થાન મેળવ્્યુું છે .
 24મી સપ્ટેમ્બર 2023ના રો�ોજ, લો�ોનાવાલામાં ભારતીય  મેસેચ્યુસેટ્્સ ઇન્સ્ટિટ્યૂટ ઓ��ફ ટે કનો�ોલો�ોજી (MIT)
નૌ�ૌકાદળના બેઝ પરથી એ�ક નોંધપાત્ર અભિયાન શરૂ રે ન્્કિિંગમાં ત્રીજા સ્થાને છે .
કરવામાં આ�વ્્યુું હતું.  2024ની આ�વૃત્તિ અત્યાર સુધીની સૌ�ૌથી મો�ોટી છે , જેમાં
 6,500 કિલો�ોમીટરના આ�શ્ચર્્યજનક અંતરને આ�વરી 108 દેશો�ો અને પ્રદેશો�ોની 1,904 યુનિવર્્સસિટીઓ�� છે , જે
લેતી, આ� યાત્રા કે ટલાક અઠવાડિયા સુધી ચાલવાની તેમના મુખ્ય મિશનને પ્રતિબિંબિત કરતા 18 પ્રદર્્શન
છે અને તેમાં 45 નેવી અધિકારીઓ��ની ભાગીદારી સૂચકાંકો�ોમાં મૂલ્્યાાંકન કરે છે .
સામેલ છે .
ગ્લોબલ ઇનો�ોવેશન ઇન્ડેક્સ 2023
વાઇબ્રન્ટ ગુજરાત ગ્લોબલ સમિટના 20 વર્્ષ
 તાજેતરમાં જાહે ર થયેલ ગ્લોબલ ઈનો�ોવેશન ઈન્ડેક્સ
 તાજેતરમાં સાયન્સ સિટી ખાતે વાઇબ્રન્ટ ગુજરાત 2023 રે ન્્કિિંગમાં ભારતે 132 અર્્થતંત્રમાંથી 40મું સ્થાન
ગ્લોબલ સમિટના 20 વર્્ષની ઉજવણીનો�ો કાર્્યક્રમ જાળવી રાખ્્યુું છે .
યો�ોજવામાં આ�વ્્યયો હતો�ો, જેમાં વડાપ્રધાન શ્રી નરે ન્દદ્ર ગ્લોબલ ઇનો�ોવેશન ઇન્ડેક્સ 2023 વિશે
મો�ોદી ઉપસ્થિત રહ્્યાાં હતા.  તે વર્લલ્ડ ઈન્ટેલેક્ચ્યુઅલ પ્્રરોપર્ટી ઓ��ર્ગેનાઈઝે શન દ્વારા
 વાઇબ્રન્ટ ગુજરાત ગ્લોબલ સમિટની શરૂઆ�ત બે પ્રકાશિત કરવામાં આ�વે છે .
દાયકા પહે લાં 28 સપ્ટેમ્બર, 2003ના રો�ોજ, ગુજરાતના  તે વિશ્વભરની સરકારો�ો માટે તેમના સંબંધિત દેશો�ોમાં
ભૂતપૂર્્વ મુખ્યમંત્રી શ્રી નરે ન્દદ્ર મો�ોદીના આ�ગળ-વિચારના નવીનતા-આ�ગળિત સામાજિક અને આ�ર્્થથિક ફે રફારો�ોનું
માર્્ગદર્્શન હે ઠળ થઈ હતી. મૂલ્્યાાંકન કરવા માટે એ�ક વિશ્વસનીય સાધન છે .
139
 આ� વર્ષે, નીતિ આ�યો�ોગ દ્વારા CII અને વિશ્વ બૌ�ૌદ્ધિક  ABPને અમલમાં મૂકવા અને અસરકારક બ્લોક
સંપદા સંગઠન (WIPO) સાથે ભાગીદારીમાં, વર્ચ્યુઅલ ડે વલપમેન્ટ વ્યૂહરચના તૈયાર કરવા માટે , “ચિંતન
રીતે, 29મી સપ્ટેમ્બર 2023ના રો�ોજ GII 2023ના ભારત શિબિર (મંથન સત્્રરો)”નું સમગ્ર દેશમાં ગ્રામ્ય અને
લો�ોન્્ચનું આ�યો�ોજન કરવામાં આ�વ્્યુું હતું. બ્લોક સ્્તરે આ�યો�ોજન કરવામાં આ�વ્્યુું હતું.
મુખ્ય તારણો�ો  સંકલ્પ સપ્તાહ આ� ચિંતન શિબિરો�ોનું નિર્્ણણાયક બિંદુ છે .
 ગ્લોબલ ઇનો�ોવેશન ઇન્ડેક્સ એ�ક સમૃદ્ધ ડે ટાસેટ પર  તમામ 500 મહત્વકાંક્ષી બ્લોકમાં સંકલ્પ સપ્તાહ
બનેલ છે . મનાવવામાં આ�વશે.
 ટો�ોચના 5 દે શો�ો: સ્વિટ્્ઝર્લેન્ડ (1st), સ્વીડન (2nd),  સંકલ્પ સપ્તાહમાં દરે ક દિવસ ચો�ોક્કસ વિકાસ થીમને
યુનાઇટે ડ સ્ટેટ્્સ (3rd), યુનાઇટે ડ કિંગડમ (4th) અને સમર્્પપિત કરવામાં આ�વશે જેના પર તમામ મહત્વાકાંક્ષી
સિંગાપો�ોર (5th). બ્લોક્સ કામ કરશે.
 તેણે ભારતને ટો�ોચના 21 અર્્થતંત્્રરોમાં સૂચિબદ્ધ કર્્યુું છે  પ્રથમ છ દિવસની થીમ છે “સંપૂર્્ણ સ્વાસ્થ્ય”, “સુપો�ોષિત
જેણે વિકાસના સ્્તરની તુલનામાં નવીનતા પર સતત પરિવાર”, “સ્વચ્છતા”, “કૃષિ”, “શિક્ષા” અને “સમૃદ્ધિ
13મા વર્ષે શ્રેષ્ઠ દેખાવ કર્્યયો હતો�ો. દિવસ”.
 રિપો�ોર્્ટ જણાવે છે કે ભારત, ઈરાન, ફિલિપાઈન્સ,
 સપ્તાહનો�ો છે લ્્લલો દિવસ “સંકલ્પ સપ્તાહ - સંવાદ
તુર્્કકિયે, વિયેતનામ અને ઈન્્ડડોનેશિયા એ� GII ટો�ોપ
સમારં ભ” તરીકે સમગ્ર સપ્તાહ દરમિયાન હાથ ધરવામાં
65ની અર્્થવ્યવસ્થાઓ��માં સામેલ છે જે છે લ્લા એ�ક
આ�વેલા કાર્્યયોની ઉજવણી કરવામાં આ�વશે.
દાયકામાં રે ન્્કિિંગમાં સૌ�ૌથી ઝડપથી વધી છે .
 ઉદ્દઘાટન કાર્્યક્રમમાં ભારત મંડપમમાં દેશભરમાંથી
 ભારત માનવ મૂડી અને સંશો�ોધન (48મું), બિઝનેસ
લગભગ 3,000 પંચાયત અને બ્લોક-સ્્તરના
સો�ોફિસ્ટિકે શન (57મું) અને નો�ોલેજ અને ટે ક્્નનોલો�ોજી
લો�ોકપ્રતિનિધિઓ�� અને કાર્્યકર્્તતાઓ��ની ભાગીદારી
આ�ઉટપુટ (22મું) માટે મધ્ય અને દક્ષિણ એ�શિયા
જોવા મળી હતી.
ક્ષેત્રમાં ટો�ોચનું રે ન્્કિિંગ ધરાવે છે .
એ�સ્પિરે શનલ બ્લોક્સ પ્્રરોગ્રામ (ABP) વિશે
 મજબૂત સૂચકાંકો�ોમાં ICT સેવાઓ��ની નિકાસ (5મું),
 આ� પ્્રરોગ્રામ 7 જાન્યુઆ�રી, 2023ના રો�ોજ શરૂ કરવામાં
વેન્્ચર કે પિટલ પ્રાપ્ત (6ઠ્્ઠુું), વિજ્ઞાન અને
આ�વ્્યયો હતો�ો, જે 2018માં શરૂ કરવામાં આ�વેલ અને તે
એ�ન્્જજિનિયરિંગમાં સ્નાતકો�ો (11મું) અને વૈશ્વિક કો�ોર્્પપોરે ટ
દેશભરના 112 જિલ્લાઓ��ને આ�વરી લેતી એ�સ્પિરે શનલ
R&D રો�ોકાણકારો�ો (13મું) સામેલ છે .
વિશ્વ બૌ�ૌદ્ધિક સંપદા સંસ્થા વિશે ડિસ્ટ્રિક્ટ પ્્રરોગ્રામ સાથે સંરેખિત છે .
 ધ્યેય: સમગ્ર ભારતમાં 329 જિલ્લાઓ��માં ફે લાયેલા
 તે સમગ્ર વિશ્વમાં સર્્જનાત્મક પ્રવૃત્તિને પ્્રરોત્સાહિત કરવા
અને બૌ�ૌદ્ધિક સંપદાના રક્ષણને પ્્રરોત્સાહન આ�પવાના 500 મહત્વાકાંક્ષી બ્લોક્સમાં શાસનને વધારવું અને
વિઝન સાથે કામ કરે છે . જીવનની ગુણવત્તામાં સુધારો�ો કરવો�ો.
 WIPO એ� સંયુક્ત રાષ્ટ્રની 15 વિશેષ એ�જન્સીઓ��માંની  આ�માંથી અડધાથી વધુ બ્લોક આ� 6 રાજ્્યયોમાં છે :
એ�ક છે . ઉત્તર પ્રદેશ (68), બિહાર (61), મધ્ય પ્રદેશ (42),

 હાલમાં, વર્લલ્ડ ઈન્ટેલેક્ચ્યુઅલ પ્્રરોપર્ટી ઝારખંડ (34), ઓ��ડિશા (29) અને પશ્ચિમ બંગાળ
ઓ��ર્ગેનાઈઝે શનના 193 સભ્્યયો છે . (29).
 મુખ્ય મથક: જીનીવા.  તે હાલની યો�ોજનાઓ��ને એ�કીકૃત કરીને, પરિણામો�ોને
વ્યાખ્યાયિત કરીને અને સતત ધો�ોરણે તેનું નિરીક્ષણ
સંકલ્પ સપ્તાહ કરીને, વધારાની સહાયની જરૂર હો�ોય તેવા ક્ષેત્્રરોમાં
સર્્વગ્રાહી વિકાસને સક્ષમ કરીને પ્રાપ્ત થશે.
 તાજેતરમાં પ્રધાનમંત્રી દ્વારા નવી દિલ્હીમાં ભારત મંડપમ
ખાતે એ�ક અનો�ોખી સપ્તાહ-લાંબી પહે લ ‘સંકલ્પ CRIIO 4 GOOD પહે લ
સપ્તાહ’નું ઉદ્દઘાટન કરવામાં આ�વ્્યુું હતું.
‘સંકલ્પ સપ્તાહ’ વિશે  તાજેતરમાં, કે ન્દ્રીય શિક્ષણ અને કૌ�ૌશલ્ય વિકાસ અને
 તે એ�સ્પિરે શનલ બ્લોક્સ પ્્રરોગ્રામ (ABP)ના સાહસિકતા મંત્રીએ� ‘CRIIIO 4 GOOD’ પહે લ લો�ોન્્ચ
અસરકારક અમલીકરણ સાથે જોડાયેલ છે . કરી હતી.
140
 તે એ�ક નવું ઓ��નલાઈન જીવન કૌ�ૌશલ્ય શીખવાનું

મો�ોડ્યુલ છે . સેન્ટટ્રલ ટ્રાઇબલ યુનિવર્્સસિટી
 તે લિંગ સમાનતાને પ્્રરોત્સાહન આ�પવા, છો�ોકરીઓ��ને
જીવન કૌ�ૌશલ્્યયોથી સજ્જ કરવા અને રમતગમતમાં  તાજેતરમાં વડા પ્રધાને તેલંગાણાના મુલુગુ જિલ્લામાં
તેમની સહભાગિતાને પ્્રરોત્સાહિત કરવા માટે 8 ક્રિકે ટ 900 કરો�ોડ રૂપિયાના પ્્રરોજેક્ટ ખર્્ચ સાથે કે ન્દ્રીય
આ�ધારિત એ�નિમેશન ફિલ્્મમોની શ્રેણી ધરાવે છે . આ�દિજાતિ યુનિવર્્સસિટીની સ્થાપનાની જાહે રાત કરી છે .
 ક્રિકે ટ યુવા પ્રેક્ષકો�ોની લો�ોકપ્રિયતા અને જુસ્સાનો�ો
 યુનિવર્્સસિટીનું નામ આ�દિવાસી દેવીઓ�� સામક્કા અને
ઉપયો�ોગ કરીને, ICC અને UNICEF એ� બાળકો�ો અને સરક્કાના નામ પરથી રાખવામાં આ�વશે. આ� પહે લનો�ો
યુવાનો�ોને નિર્્ણણાયક જીવન કૌ�ૌશલ્્યયો અપનાવવા અને ઉદ્દે શ્્ય યુવાનો�ોને, ખાસ કરીને આ�દિવાસી સમુદાયના
લિંગ સમાનતાના મહત્વની કદર કરવા પ્રેરણા આ�પવા લો�ોકો�ોને લાભ આ�પવાનો�ો છે .
માટે આ� મો�ોડ્યુલો�ો બહાર પાડ્યા છે .  વધુમાં, વડા પ્રધાને હૈ દરાબાદની સેન્ટટ્રલ યુનિવર્્સસિટીને
 આ� કાર્્યક્રમ ત્રણ ભાષાઓ��માં છે : અંગ્રેજી, હિન્દી અને
“ઈન્સ્ટિટ્યુશન ઑ��ફ એ�મિનન્સ”નું બિરુદ આ�પ્્યુું છે
ગુજરાતી. અને તેને વિશેષ ભંડો�ોળ પૂરુું પાડ્્યુું છે .
 આ� આ�ઠ મો�ોડ્યુલની થીમ: નેતૃત્વ, સમસ્યાનું
નિરાકરણ, આ�ત્મવિશ્વાસ, નિર્્ણય લેવાની પ્રક્રિયા, વીર ગાથા પ્્રરોજેક્ટ 3.0
વાટાઘાટો�ો, સહાનુભૂતિ, ટીમવર્્ક અને ધ્યેય નિર્્ધધારણ
અને ક્રિકે ટિં ગ ઉદાહરણો�ોનો�ો ઉપયો�ોગ કરીને તાજેતરમાં વીર ગાથા પ્્રરોજેક્ટની 3જી આ�વૃત્તિમાં
અત્યાધુનિક એ�નિમેશન દ્વારા તેની કલ્પના કરવામાં ભારતના તમામ 36 રાજ્્યયો અને કે ન્દદ્રશાસિત પ્રદેશો�ોમાં
આ�વે છે . 1.36 કરો�ોડથી વધુ શાળાના વિદ્યાર્થીઓ��ની સક્રિય
 આ� કાર્્યક્રમ આં�ંતરરાષ્ટ્રીય ક્રિકે ટ પરિષદ, UNICEF
ભાગીદારી જોવા મળી હતી.
અને ભારતીય ક્રિકે ટ કં ટ્્રરોલ બો�ોર્્ડ ના સહયો�ોગથી શરૂ પ્્રરોજેક્ટ વિશે
 2021માં વીરતા પુરસ્કાર પો�ોર્્ટલ (GAP) હે ઠળ શરૂ
કરાયેલા પ્્રરોજેક્ટનો�ો ઉદ્દે શ્્ય સશસ્ત્ર દળો�ોના કર્્મચારીઓ��
રાષ્ટ્રીય હળદર બો�ોર્્ડ દ્વારા બહાદુરીના કાર્્યયોને પ્રકાશિત કરવાનો�ો અને
વિદ્યાર્થીઓ��માં દેશભક્તિ અને નાગરિક ચેતનાના
 તાજેતરમાં કે ન્દદ્ર સરકારે રાષ્ટ્રીય હળદર બો�ોર્્ડ ના મૂલ્્યયો જગાડવાનો�ો છે .
બંધારણને સૂચિત કર્્યુું છે , જે દેશમાં હળદર અને  વિદ્યાર્થીઓ��એ� આ� બહાદુર વ્યક્તિઓ��ને સન્માનિત
હળદરના ઉત્પાદનો�ોના વિકાસ અને વૃદ્ધિ પર ધ્યાન કરવા માટે કવિતાઓ��, ચિત્્રરો, નિબંધો�ો, વિડિયો�ો અને
કે ન્દ્રિત કરશે. વધુ સબમિટ કર્્યયા હતા.
 હળદરની ખેતી મુખ્યત્વે તમિલનાડુ, તેલંગાણા,  તેના હે ઠળની પ્રવૃત્તિઓ��:
 વીર ગાથા પ્્રરોજેક્ટ 3.0 હે ઠળ, શાળા સ્્તરે વિવિધ
કર્્ણણાટક, મધ્યપ્રદેશ, ઓ��ડિશા, બંગાળ અને ગુજરાત
રાજ્યમાં થાય છે . પ્રવૃત્તિઓ�� હાથ ધરવામાં આ�વી હતી, જેમાં
 ભારત વિશ્વમાં હળદરનો�ો સૌ�ૌથી મો�ોટો�ો ઉત્પાદક, શાળાઓ��એ� તેમની શ્રેષ્ઠ એ�ન્ટ્રીઓ�� MyGov
ઉપભો�ોક્તા અને નિકાસકાર છે . પો�ોર્્ટલ પર અપલો�ોડ કરી હતી.
 100 વિજેતાઓ�� (સુપર 100) રાષ્ટ્રીય સ્્તરે પસંદ
 વૈશ્વિક હળદર બજારમાં ભારતનો�ો 62 ટકા હિસ્્સસો છે .
 2022-23 દરમિયાન બાંગ્્લલાદેશ, UAE, USA અને કરવામાં આ�વશે અને શિક્ષણ મંત્રાલય અને
મલેશિયામાં 1.534 લાખ ટન હળદર અને 207.45 સંરક્ષણ મંત્રાલય દ્વારા સંયુક્ત રીતે સન્માનિત
મિલિયન ડો�ોલરના ઉત્પાદનો�ોની નિકાસ કરવામાં આ�વી કરવામાં આ�વશે, દરે કને 10,000 રૂપિયાનું રો�ોકડ
હતી. પુરસ્કાર પ્રાપ્ત થશે.
 જિલ્લા (4 વિજેતા) અને રાજ્ય/UT (8 વિજેતા)
 બો�ોર્્ડ ની કે ન્દ્રિત પ્રવૃત્તિઓ�� સાથે, એ�વી અપેક્ષા છે કે
2030 સુધીમાં હળદરની નિકાસ એ�ક અબજ ડો�ોલર સ્્તરે વિજેતાઓ��ને પણ ઓ��ળખવામાં આ�વશે અને
સુધી પહોંચી જશે. સન્માનિત કરવામાં આ�વશે.
141
વૈશ્વિક ઇન્ટરનેટ સ્વતંત્રતા 52મી GST કાઉન્સિલની બેઠક
 તાજેતરમાં ફ્રીડમ હાઉસના નવા અહે વાલમાં જણાવાયું  તાજેતરમાં 52મી ગુડ્્સ એ�ન્ડ સર્્વવિસ ટે ક્સ કાઉન્સિલ
છે કે વૈશ્વિક ઈન્ટરનેટ સ્વતંત્રતા સતત 13મા વર્ષે ઘટી (GST) કાઉન્સિલની બેઠક યો�ોજાઈ હતી.
રહી છે . મુખ્ય ભલામણો�ો
 આ� ઘટાડો�ો 29 દે શો�ોમાં જોવા મળ્્યયો છે , જ્યારે માત્ર 20  ડિસ્ટ્રિક્ટ મિનરલ ફાઉન્ડેશન ટ્રસ્ટ એ� સરકારી
દેશો�ોએ� ઈન્ટરનેટ સ્વતંત્રતામાં સુધારો�ો નોંધાવ્્યયો છે . પ્રાધિકરણ છે અને GSTમાંથી મુક્તિ માટે પાત્ર છે .
 ‘ફ્રીડમ ઓ��ન ધ નેટ 2023: ધ રિપ્રેસિવ પાવર ઓ��ફ  મો�ોલાસીસ પર GST દર 28%થી ઘટાડીને 5% કરવામાં
આ�ર્્ટટિફિશિયલ ઈન્ટેલિજન્સ’ શીર્્ષક ધરાવતા આ�વ્્યયો.
અહે વાલમાં સરકારો�ો દ્વારા સેન્સરશિપ માટે કૃત્રિમ  તે સુગર મિલો�ોમાંથી શેરડીના ખેડૂતો�ોને ઝડપી
બુદ્ધિમત્તાના વધતા ઉપયો�ોગ અને અશુદ્ધ માહિતીના ચુકવણીની સુવિધા આ�પશે.
પ્રસારને પ્રકાશિત કરે છે .  એ�ક્સસ્ટ્્રા ન્યુટ્રલ આ�લ્્કકોહો�ોલ (ENA)ને જે માનવ
 મુખ્ય તારણો�ો: વપરાશ માટે આ�લ્્કકોહો�ોલિક દારૂના ઉત્પાદન માટે
 ઈરાનમાં ડિજિટલ દમનમાં તીવ્ર વધારો�ો જોવા ઉપયો�ોગમાં લેવાય GSTમાંથી બાકાત કરવામાં આ�વ્્યયો છે .
મળ્્યયો છે .  ENA એ� ખૂબ જ જલદ આ�લ્્કકોહો�ોલ છે અને
 ચીન સતત નવમા વર્ષે ઈન્ટરનેટ સ્વતંત્રતા માટે ફાર્્મમાસ્યુટિકલ્સ, પરફ્યુમ, ટો�ોયલેટરી વગેરે માટે નો�ો
વિશ્વના સૌ�ૌથી ખરાબ વાતાવરણ તરીકે ક્રમાંકિત મુખ્ય ઘટક છે .
છે , ત્યારબાદ મ્યાનમાર છે .  GSTATના સભ્્યયોની લાયકાત: CGST એ�ક્ટ, 2017ની
 આ� વર્ષે રે કો�ોર્્ડ 55 દેશો�ોએ� ઑ��નલાઇન અભિવ્યક્તિ
જોગવાઈઓ��નું સંરેખણ ટ્રિબ્યુનલ રિફો�ોર્મમ્સ એ�ક્ટ,
2021 સાથે સુનિશ્ચિત કરવા માટે
માટે કાનૂની પરિણામો�ો લાદ્યા છે .
 પ્રમુખ અને સભ્યની લઘુત્તમ વય 50 વર્્ષ હો�ોવી જોઈએ�
 ચૂંટણીઓ��ને ડિજિટલ દમન માટે ટ્રિગર તરીકે
અને તેમનો�ો કાર્્યકાળ અનુક્રમે 70 વર્્ષ અને 67 વર્્ષ
ઓ��ળખવામાં આ�વી હતી.
સુધીનો�ો હો�ોવો�ો જોઈએ�.
 ભારત વિશે તારણો�ો:
GST કાઉન્સિલ વિશે
 માહિતી ટે કનો�ોલો�ોજી (મધ્યસ્થી માર્્ગદર્્શશિ કા અને
 તે અનુચ્છેદ 279A (101 બંધારણ સુધારો�ો અધિનિયમ,
ડિજિટલ મીડિયા એ�થિક્સ કો�ોડ) નિયમો�ોને વિવિધ
2016) હે ઠળની બંધારણીય સંસ્થા છે .
પ્રકારની સામગ્રી માટે AI-આ�ધારિત મધ્યસ્થતા
 અધ્યક્ષ: કે ન્દ્રીય નાણા મંત્રી
સાધનો�ોનો�ો ઉપયો�ોગ કરવા માટે મો�ોટા સો�ોશિયલ
 સભ્્યયો:
મીડિયા પ્લેટફો�ોર્્મની જરૂર છે .
 કે ન્દ્રીય રાજ્ય મંત્રી, મહે સૂલના પ્રભારી
 રિપો�ોર્્ટમાં લો�ોકશાહી પર ભારતની વિસ્્તરી રહે લી
 નાણા અથવા કરવેરાનો�ો પ્રભારી મંત્રી અથવા દરે ક
સેન્સરશિપ શાસનની અસર અંગે ચિંતા વ્યક્ત રાજ્ય સરકાર દ્વારા નામાંકિત અન્ય કો�ોઈપણ મંત્રી
કરવામાં આ�વી છે .  કાર્્ય: GSTના અમલીકરણ સંબંધિત મુદ્દાઓ�� પર
 ઈન્ટરનેટ કનેક્ટિવિટી પ્રતિબંધો�ો, સો�ોશિયલ ભલામણો�ો કરવી
મીડિયા પ્લેટફો�ોર્મમ્સ પર બ્લોક્સ, વેબસાઈટ  મતદાન દ્વારા નિર્્ણય: નિર્્ણય માટે હાજર અને
બ્લોકિંગ અને સામગ્રીને બળજબરીથી દૂર કરવા મતદાનની 3/4મી બહુમતી જરૂરી છે .
સહિત વિવિધ સેન્સરશિપ પદ્ધતિઓ�� પર ભારતનું  પડે લા મતો�ોમાં કે ન્દદ્રનો�ો હિસ્્સસો 33% છે .
મૂલ્્યાાંકન કરવામાં આ�વ્્યુું હતું. GST એ�પેલેટ ટ્રિબ્યુનલ્સ (GSTAT) વિશે
 ભારતે 1 થી 100ના સ્કે લ પર 50નો�ો સ્્કકોર મેળવ્્યયો  GSTAT એ� સેન્ટટ્રલ GST એ�ક્ટ, 2017 હે ઠળ એ�ક
હતો�ો, જેમાં ઉચ્ચ સ્્કકોર્્સ વધુ ડિજિટલ સ્વતંત્રતાનું વૈધાનિક સંસ્થા છે .
પ્રતિનિધિત્વ કરે છે , જ્યારે આ�ઇસલેન્ડે સૌ�ૌથી વધુ  તે GST કાયદામાં બીજી અપીલનું મંચ છે અને કે ન્દદ્ર
94 સ્્કકોર મેળવ્યા હતા, જે ઈન્ટરનેટ સ્વતંત્રતાનું અને રાજ્્યયો વચ્ચે વિવાદ નિરાકરણનું પ્રથમ સામાન્ય
શ્રેષ્ઠ વાતાવરણ દર્્શશાવે છે . મંચ છે .
142
 એ�પેલેટ ઓ��થો�ોરિટી અથવા રિવિઝનલ ઓ��થો�ોરિટી

દ્વારા પસાર કરવામાં આ�વેલા આ�દેશો�ો સામે અપીલની દે શની પ્રથમ સ્ટ્રીટ ડૉ�ૉગ ડિરેક્ટરી
સુનાવણી કરવાનું ફરજિયાત છે .
 તાજેતરમાં સાંસ્કૃતિક શહે ર વડો�ોદરામાં શેરી કૂતરાઓ��ના
આ�બો�ોહવા સેવાઓ�� માટે રાષ્ટ્રીય માળખું કલ્યાણને સમર્્પપિત ભારતની સૌ�ૌપ્રથમ ડાયરે ક્ટરી
લો�ોન્્ચ કરવામાં આ�વી છે .
 તાજેતરમાં ભારતે આ�બો�ોહવા સેવાઓ�� માટે તેનું પ્રથમ  જેનો�ો ઉદ્દે શ્્ય વડો�ોદરામાં સ્ટ્રીટ ડૉ�ૉગ કલ્યાણ માટે
રાષ્ટ્રીય સ્્તરનું માળખું લો�ોન્્ચ કર્્યયુ છે , જેને નેશનલ પ્રતિબદ્ધ અનેક એ�જન્સીઓ�� અને સેવાઓ�� સાથે
ફ્રે મવર્્ક ફો�ોર ક્લાઈમેટ સર્્વવિસીસ (NFCS) તરીકે સમુદાયના સભ્્યયોને જોડીને નાગરિકો�ોનું મજબૂત
ઓ��ળખવામાં આ�વે છે , જેનું નેતૃત્વ ભારત હવામાન નેટવર્્ક બનાવવાનો�ો છે .
વિભાગ (IMD) કરી રહ્્યુું છે .  હ્યુમન સો�ોસાયટી ઈન્ટરનેશનલ/ઈન્ડિયા (HS/India)
 NFCSનો�ો ઉદ્દે શ્્ય કૃષિ, ઉર્જા, આ�પત્તિ વ્યવસ્થાપન, વડો�ોદરા મ્યુનિસિપલ કો�ોર્્પપોરે શન (VMC)ના સહયો�ોગથી
આ�રો�ોગ્્ય અને પાણી સહિતના વિવિધ ક્ષેત્્રરોને શેરી કૂતરાઓ��ના કલ્યાણને સમર્્પપિત આ� ભારતની
આ�બો�ોહવાની માહિતી અને સેવાઓ�� પ્રદાન કરવાનો�ો પ્રથમ ડિરે ક્ટરી લો�ોન્્ચ કરવામાં આ�વી છે .
છે , જેથી તેઓ��ને જાણકાર નિર્્ણયો�ો લેવામાં અને  શહે રના 87 %થી પણ વધારે સ્ટ્રીટ ડૉ�ૉગનું ખસીકરણ
આ�બો�ોહવાનાં જોખમો�ોને ઘટાડવામાં મદદ મળે. પૂર્્ણ થઇ ગયુ છે ત્યારે હ્યુમન સો�ોસાયટી ઇન્ટરનેશનલ,
 NFCS એ� ગ્લોબલ ફ્રે મવર્્ક ફો�ોર ક્લાઈમેટ સર્્વવિસીસ ઇન્ડિયાના અનો�ોખા અભિગમ હે ઠળ ભારતમાં
(GFCS) પર આ�ધારિત છે , જે કૃષિ, ઉર્જા, આ�રો�ોગ્્ય, પ્રથમવાર વડો�ોદરામાં સ્ટ્રીટ ડો�ોગ ડિરે ક્ટરી લોંચ કરવામાં
પાણી અને આ�પત્તિના જોખમમાં ઘટાડો�ો સહિતના આ�વી છે .
અગ્રતા ક્ષેત્્રરો સાથે ઉચ્ચ-ગુણવત્તાવાળા આ�બો�ોહવા  સ્ટ્રીટ ડૉ�ૉગ માટે ના ડૉ�ૉક્ટરો�ો, સરકારી સહાય કે ન્્દ્રરો અને
ડે ટા અને માહિતી પેદા કરવા પર ધ્યાન કે ન્દ્રિત કરે છે . ટ્રાન્્સ્પપોટિંગ સુવિધા જેવી સેવાઓ�� આ�પતી સંસ્થાઓ��ના
 NFCSની જરૂરિયાત સમગ્ર ભારતમાં હવામાન અને નામ, એ�ડ્રેસ અને નંબરનો�ો ઉલ્લેખ કરે લી
આ�બો�ોહવા ડે ટાના અંતરને કારણે ઊભી થાય છે , ખાસ સ્ટ્રીટ ડૉ�ૉગ ડિરે ક્ટરીને વડો�ોદરામાં લોંચ કરાઇ છે .
કરીને હિમાલયના પ્રદેશો�ો અને મહાસાગરો�ોમાં, લાંબા  ડિરે ક્ટરીમાં લગભગ 50 સેવાઓ�� સૂચિબદ્ધ કરવામાં
ગાળાની આ�બો�ોહવા આ�ગાહી કરવાની IMDની આ�વી છે .
ક્ષમતાને મર્્યયાદિત કરે છે .  જેમાં કૂતરા કલ્યાણ-કે ન્દ્રિત વ્યક્તિઓ�� અને
એ�જન્સીઓ��નો�ો નામ સહિત નંબર અને સરનામું પણ
શ્રેષ્ઠ યો�ોજના શામેલ છે . જે કૂતરા બચાવ, પશુચિકિત્સા, એ�મ્બ્યુલન્સ,
પરિવહન, દત્તક, સારવાર, રસીકરણ અને એ�નિમલ
 તાજેતરમાં ભારતમાં શાળાના વિદ્યાર્થીઓ�� માટે બર્્થ કં ટ્્રરોલ (ABC) સુવિધાઓ�� જેવી સેવાઓ�� પ્રદાન
શિક્ષણની ગુણવત્તા વધારવા માટે ના એ�ક મહત્વપૂર્્ણ કરે છે .
પગલામાં, સામાજિક ન્યાય અને સશક્તિકરણ
મંત્રાલયે ‘લક્ષિત વિસ્્તતારો�ોમાં ઉચ્ચ શાળાઓ��માં મેરા યુવા ભારત (MY Bharat)
વિદ્યાર્થીઓ�� માટે નિવાસી શિક્ષણની યો�ોજના’
(Scheme for Residential Education for  તાજેતરમાં કે ન્દ્રીય કે બિનેટે મેરા યુવા ભારત (MY
Students in High Schools in Targeted Areas ભારત) જે એ�ક સ્વાયત્ત સંસ્થા હશે, તેની સ્થાપનાને
-SHRESHTA) રજૂ કરી છે . મંજૂરી આ�પી.
 આ� કાર્્યક્રમ અનુસૂચિત જાતિ (SC)ના વિદ્યાર્થીઓ��ને  MY Bharat, એ�ક સ્વાયત્ત સંસ્થા હશે. જે રાષ્ટ્રીય
ઉચ્ચ-ગુણવત્તાનું શિક્ષણ પ્રદાન કરવા અને શિક્ષણ યુવા નીતિમાં ‘યુવા’ અથવા ‘Youth’ની વ્યાખ્યાને
ક્ષેત્રે SC-પ્રબળ વિસ્્તતારો�ોમાં વિકાસની પહે લની અનુરૂપ 15-29 વર્્ષની વયજૂથના યુવાનો�ોને લાભ
પહોંચને વિસ્્તતારવા માટે રચાયેલ છે . આ�પશે.
143
 MY Bharat, ટે ક્્નનોલો�ોજી પ્લેટફો�ોર્્મ દ્વારા સમર્્થથિત છે .  જ્્યાાં ગામડાનો�ો વર્્ગ શહે રમાં જુદા જુદા બીમારીઓ��ના
 તે યુવા બાબતો�ો અને રમતગમત મંત્રાલય હે ઠળના યુવા રિપો�ોર્્ટ માટે જે ધક્કા થતા હો�ોય છે હવે તેમાથી મુક્તિ
બાબતો�ોના વિભાગના યુવા આ�ઉટરીચ પ્રયાસો�ોને મળશે.
વધારવામાં મદદ કરશે.  ઘર આં�ંગણે આ� સુવિધાનો�ો લાભ લઇ શકશે.
 ઉદ્દે શ્યો: યુવા વિકાસ માટે તેને સંપૂર્્ણ સરકારી  ડાયાબિટીસ, બીપી, હિમો�ોગ્લોબિન સહિતના 41
પ્લેટફો�ોર્્મ બનાવવું અને યુવાનો�ોને સમુદાય પરિવર્્તનના પ્રકારના રિપો�ોર્્ટ માત્ર 30 મિનિટમાં વ્યક્તિને મળી જાય
સહભાગી બનવાની તક આ�પવી. તે પ્રકારનું આ� મશીન કાર્્ય કરે છે .
કુદરતી રબર વૈશ્વિક ભૂખ સૂચકાંક
 તાજેતરમાં એ�સો�ોસિયેશન ઓ��ફ નેચરલ રબર  તાજેતરમાં વૈશ્વિક ભૂખ સૂચકાંક એ�ટલે કે ગ્લોબલ
પ્્રરોડ્યુસિંગ કન્ટ્રીઝ (ANRPC)ની વાર્્ષષિક રબર હં ગર ઈન્ડેક્સ (GHI) 2023માં ભારત કુલ 125
કો�ોન્ફરન્સ ગુવાહાટીમાં યો�ોજાઈ હતી. દેશો�ોમાંથી 111માં ક્રમે રહ્્યુું છે .
ANRPC વિશે વૈશ્વિક ભૂખ સૂચકાંક વિશે
 ANRPC એ�ક આં�ંતર-સરકારી સંસ્થા છે જેમાં ભારત,  તે વૈશ્વિક, પ્રાદે શિક અને રાષ્ટ્રીય સ્્તરે ભૂખને
બાંગ્્લલાદેશ, કં બો�ોડિયા, ચીન, ઇન્્ડડોનેશિયા, મલેશિયા, વ્યાપકપણે માપવા અને ટ્રે ક કરવા માટે નું એ�ક સાધન
મ્યાનમાર, પાપુઆ� ન્યુ ગિની, ફિલિપાઇન્સ, સિંગાપો�ોર, છે .
શ્રીલંકા, થાઇલેન્ડ અને વિયેતનામ સહિત 13 સભ્ય  તે આ�ઇરિશ સહાય એ�જન્સી ‘કન્સર્્ન વર્લલ્ડવાઇડ’ અને
દેશો�ોનો�ો સમાવેશ થાય છે . જર્્મન સંસ્થા ‘વેલ્ટ હં ગર હિલ્ફે’ દ્વારા સંયુક્ત રીતે
 સંસ્થાની સ્થાપના 1970માં કુદરતી રબર ઉત્પાદક તૈયાર કરવામાં આ�વે છે .
રાષ્ટ્રો વચ્ચે સહયો�ોગને પ્્રરોત્સાહન આ�પવા માટે કરવામાં માપન:
આ�વી હતી.  GHI સ્્કકોર ચાર ઘટક સૂચકાંકો�ોના મૂલ્્યયો પર આ�ધારિત
કો�ોન્ફરન્સ મહત્વપૂર્્ણ મુદ્દા છે :
 રબર ઉદ્્યયોગમાં મુખ્ય પડકારો�ો: રબરના વાવેતરમાં  કુપો�ોષણ: વસ્્તતીનો�ો એ�વો�ો હિસ્્સસો જે અપૂરતું કે લરી
યાંત્રિકરણ, ટકાઉ કૃષિ પદ્ધતિઓ��, સપ્લાય ચેઇનનું સેવન દર્્શશાવે છે .
મજબૂતીકરણ અને રબરના લાકડાના મૂલ્ય સંવર્્ધન  ચાઇલ્ડ સ્ટન્્ટિિંગ: પાંચ વર્્ષથી ઓ��છી ઉ ં મરના
માટે રબરની ખેતીની ટકાઉપણું સુનિશ્ચિત કરવું. એ�વા બાળકો�ોનો�ો હિસ્્સસો જે તેમની ઉંમરના
 કો�ોન્ફરન્સમાં ‘INROAD’ પ્્રરોજેક્ટની પણ ચર્્ચચા કરવામાં પ્રમાણમાં ઓ��છી ઊચ ં ાઈ ધરાવે છે .
આ�વી હતી, જેનો�ો ઉદ્દે શ ઉત્તર-પૂર્વીય રાજ્્યયોમાં  બાળ બગાડ: પાંચ વર્્ષથી ઓ��છી ઉ ં મરના એ�વા
ઓ��ટો�ોમો�ોટિવ ટાયર મેન્યુફે ક્ચરર્્સ એ�સો�ોસિએ�શન બાળકો�ોનો�ો હિસ્્સસો જેનું વજન તેમની ઊચ ં ાઈના
(ATMA)ના સમર્્થનથી રબરની ખેતીને વિસ્્તતારવાનો�ો પ્રમાણમાં ઓ��છંુ છે .
છે અને કાર્્બન ક્રેડિટિંગની સંભવિતતાની શો�ોધ  બાળ મૃત્યુદર: પાંચમા જન્મદિવસ પહે લા મૃત્યુ
કરવાનો�ો છે . પામેલા બાળકો�ોનો�ો હિસ્્સસો.
 GHI સ્્કકોર 100-પો�ોઇન્ટ સ્કે લ પર ગણવામાં આ�વે છે ;
હે લ્થ ATM જે ભૂખની તીવ્રતાને પ્રતિબિંબિત કરે છે , જ્્યાાં શૂન્ય
શ્રેષ્ઠ સ્્કકોર છે (કો�ોઈ ભૂખ નથી) અને 100 સૌ�ૌથી
 તાજેતરમાં જૂનાગઢ જિલ્લાનાં 40 પ્રાથમિક આ�રો�ોગ્્ય ખરાબ છે .
કે ન્દદ્ર (PHC)માં હે લ્થ ATM મૂકવામાં આ�વ્્યાાં છે . આ�વું GHI-2023ના મુખ્ય તારણો�ો
કરનાર તે રાજ્યનો�ો પ્રથમ જિલ્્લલો બન્્યયો છે .  ગ્લોબલ હં ગર ઇન્ડેક્સ મુજબ ભારતે 100 પો�ોઇન્ટના
 આ� ATMમાં 40થી વધુ બીમારીઓ��ના રિપો�ોર્્ટ એ�ક જ સ્કે લ પર 28.7નો�ો સ્્કકોર મેળવ્્યયો છે .
મશીનમાંથી લો�ોકો�ો મેળવી શકશે અને સારવાર મેળવી  ભારતને ભૂખની “ગંભીર” શ્રેણીમાં વર્ગીકૃત કરવામાં
શકશે. આ�વ્્યુું છે .
144
 જ્યારે સમગ્ર વિશ્વ માટે 2023નો�ો GHI સ્્કકોર 18.3 છે , જે

મધ્યમ માનવામાં આ�વે છે . અદ્યતન નેશનલ સર્વે નેટવર્્ક લો�ોન્્ચ
 લેટિન અમેરિકન અને કે રેબિયન એ� વિશ્વનો�ો એ�કમાત્ર
એ�વો�ો પ્રદેશ છે કે જેનો�ો GHI સ્્કકોર 2015 અને 2023  તાજેતરમાં કે ન્દ્રીય રાજ્ય મંત્રી ડૉ�ૉ. જિતેન્દદ્ર સિંહે
વચ્ચે સૌ�ૌથી ખરાબ થયો�ો છે . અત્યાધુનિક નેશનલ સર્વે નેટવર્્ક લો�ોન્્ચ કર્્યુું, જેમાં
 સહારાના દક્ષિણ એ�શિયા અને આ�ફ્રિકા એ� વિશ્વના સતત સંચાલન સંદર્્ભ સ્ટેશનો�ો (Continuously
સૌ�ૌથી વધુ ભૂખમરાનો�ો સ્્તર ધરાવતા પ્રદેશો�ો છે , જેમાં Operating Reference Stations -CORS)નો�ો
પ્રત્યેકના GHI સ્્કકોર 27.0 છે . સમાવેશ થાય છે .
 સર્વે ઓ��ફ ઈન્ડિયા દ્વારા સંચાલિત આ� નેટવર્્ક ભારતમાં
પ્્રરોજેક્ટ નીલગીરી તાહર ચો�ોક્કસ સ્થાન-આ�ધારિત સેવાઓ��માં ક્્રાાંતિ લાવશે.
 ભારત હવે વાસ્્તવિક સમયમાં સેન્ટીમીટર-લેવલ
 તાજેતરમાં તમિલનાડુએ� વન્યજીવન સંરક્ષણ પહે લ પો�ોઝિશનિંગ સેવાઓ�� પ્રદાન કરવા સક્ષમ વિશ્વ-સ્્તરની
‘પ્્રરોજેક્ટ નીલગિરી તાહર’ની શરૂઆ�ત કરી. ચો�ોક્કસ સ્થાન-આ�ધારિત સેવા ધરાવે છે .
 આ� પ્્રરોજેક્ટનો�ો ઉદ્દે શ લુપ્તપ્રાય નીલગીરી તાહરને
 સર્વે ઓ��ફ ઈન્ડિયાએ� સમગ્ર દેશમાં 1,000થી વધુ
સુરક્ષિત કરવાનો�ો છે , જે પશ્ચિમ ઘાટની મૂળ પ્રજાતિ છે . CORS સ્ટેશનો�ો સ્થાપિત કર્્યયા છે , જે આ� ઉચ્ચ
 તે નીલગીરી તાહરની વસ્્તતી, વિતરણ અને ઇકો�ોલો�ોજીને
ચો�ોકસાઈને સક્ષમ કરે છે .
સમજવા, તેમને તેમના ઐ�તિહાસિક નિવાસસ્થાનો�ોમાં  આ� વિકાસ એ� સુનિશ્ચિત કરે છે કે ભારત પાસે તેની
ફરીથી દાખલ કરવા, તેમના અસ્્તતિત્વ માટે ના પો�ોતાની ઉચ્ચ-સચો�ોટતા મેપિં ગ અને પો�ોઝિશનિંગ ડે ટા
તાત્કાલિક જોખમો�ોને સંબો�ોધવા, જનજાગૃતિ વધારવા છે , જે દેશની અનન્ય જરૂરિયાતો�ોને અનુરૂપ ઉકે લો�ો
અને પર્્યયાવરણીય પ્રવાસન પ્રવૃત્તિઓ�� વિકસાવવા પર માટે પરવાનગી આ�પે છે .
ધ્યાન કે ન્દ્રિત કરે છે .
પ્્રરોજેક્ટ નીલગીરી તાહર સ્ટે ટ ઓ��ફ ગ્લોબલ વો�ોટર રિસો�ોર્્સસિ સ 2022 રિપો�ોર્્ટ
 તમિલનાડુ ફો�ોરે સ્ટના પ્્રરોજેક્ટ નીલગીરી તાહર
(ભારતનો�ો પ્રથમ)નો�ો ઉદ્દે શ ખંડિત રહે ઠાણને  તાજેતરમાં WMO દ્વારા ‘સ્ટેટ ઓ��ફ ગ્લોબલ વો�ોટર
પુનઃસ્થાપિત કરવાનો�ો છે , ખાસ કરીને શો�ોલા ઘાસના રિસો�ોર્્સસિસ 2022’ રિપો�ોર્્ટ બહાર પાડવામાં આ�વ્્યયો.
મેદાનો�ો કે જ્્યાાં તે ઉછરે છે .  અહે વાલ વિશ્વભરમાં જળ સંસાધનો�ોની ઝાંખી આ�પે
 ઉપરાંત તાહરની વસ્્તતીને તેના ઐ�તિહાસિક રહે ઠાણમાં
છે .
ફરીથી દાખલ કરે છે અને યો�ોગ્્ય પુનર્્વસન સુવિધાઓ��  નદી વિસર્્જન: 50% થી વધુ વૈશ્વિક જળાશયો�ો અને
પૂરી પાડવામાં આ�વે તે સુનિશ્ચિત કરે છે . જળ સ્ત્રોતો�ોમાં વિચલનો�ો જોવા મળ્યા હતા, જે મો�ોટે
નીલગીરી તાહર વિશે ભાગે સામાન્ય કરતા વધુ શુષ્ક બન્યા.
 તે ભારતમાં હાજર અનગ્્યયુલેટ (ખૂરવાળા સસ્્તન
 જમીનમાં ભેજ અને બાષ્પીભવન: જમીનના ભેજ અને
પ્રાણીઓ��)ની 12 પ્રજાતિઓ��માંની એ�ક અને દક્ષિણ બાષ્્પપોત્સર્્જનમાં અસંગતતાઓ�� પણ નદીના સ્ત્રાવની
ભારતમાં જોવા મળતી એ�કમાત્ર પ્રજાતી છે . સ્થિતિમાં નોંધાયેલા વિચલનો�ો સાથે મેળ ખાતી હતી.
 વસ્્તતી: જં ગલમાં તેની વસ્્તતી 3,122 અંદાજવામાં આ�વી
 જમીનમાં ભેજ: તે જમીનની સપાટી/વાતાવરણના
છે . (WWF ભારત 2015નો�ો અંદાજ) આ�વરણ પર પાણી અને ઊર્જાના મિશ્રણના
 તે પશ્ચિમ ઘાટમાં સ્થાનિક છે અને સ્થાનિક રીતે
આ�દાનપ્રદાનને અસર કરે છે અને કુદરતી જળપ્રવાહો�ોમાં
‘વરૈયાડુ’ તરીકે ઓ��ળખાય છે . પાણીના પ્રવાહને અસર કરે છે .
 જોખમ: તેની વસ્્તતીનો�ો મો�ોટો�ો ભાગ પશ્ચિમ ઘાટની તેની
 બાષ્પીભવન: પ્રક્રિયા કે જેના દ્વારા માટી અથવા
ઐ�તિહાસિક શ્રેણીમાંથી નાશ પામ્્યયો છે . વસવાટની વનસ્પતિની સપાટીમાંથી પાણીનું બાષ્પીભવન થાય છે .
ખો�ોટ અને શિકારને કારણે હાલની વસ્્તતી ગંભીર  બરફ આ�વરણ અને હિમનદીઓ��:
 એ�શિયન વો�ોટર ટાવર (AWT): 2000થી 2018
તણાવ હે ઠળ છે .
 તે તમિલનાડુનું રાજ્ય પ્રાણી છે .
સુધીમાં, આ� પ્રદેશમાં કુલ ગ્્લલેશિયર માસમાં આ�શરે
 IUCN: સંકટગ્રસ્્ત
4.3% ઘટાડો�ો થયો�ો છે .
145
 AWTમાં તિબેટીયન ઉચ્ચપ્રદેશ, હિમાલય, PM ગતિ શક્તિ વિશે

કારાકો�ોરમ, હિં દુ કુશ, પામીર્્સ અને ટિએ�ન શાન  તે ઉન્નત મલ્ટિમો�ોડલ કનેક્ટિવિટી, બહે તર
પર્્વતો�ોનો�ો સમાવેશ થાય છે - જેને સામૂહિક રીતે લો�ોજિસ્ટિક્સ કાર્્યક્ષમતા અને લો�ોકો�ો, માલસામાન અને
ત્રીજો ધ્રુવ પણ કહે વામાં આ�વે છે . સેવાઓ��ની સહજ હિલચાલનો�ો હે તુ ધરાવે છે .
 1980-2018 દરમિયાન, AWTના મો�ોટા ભાગની  2025 સુધીમાં આ�ત્મનિર્્ભરતા અને $5 ટ્રિલિયનની
નદીઓ��માં વાર્્ષષિક પ્રવાહે ઊર્ધધ્વ સિંધુ (Upper અર્્થવ્યવસ્થા હાંસલ કરવાનો�ો લક્્ષ્્યાાંક.
Indus) જેવી નદીમાં નોંધપાત્ર વધારો�ો દર્્શશાવ્્યયો
હતો�ો.
નવરત્ન સ્થિતિ
 ભલામણો�ો: પ્રારં ભિક ચેતવણીઓ�� અને વધુ સંકલિત
જળ વ્યવસ્થાપન નીતિઓ��ને સક્ષમ કરવા માટે ડે ટા
 તાજેતરમાં RITES લિમિટે ડ, જે એ�ક પરિવહન
વહેેં ચણીમાં વધારો�ો કરવો�ો, જે આ�બો�ોહવા ક્રિયા માટે
કન્સલ્ટન્સી અને એ�ન્્જજિનિયરિંગ ક્ષેત્ર સાથે સંકળાયેલ
અભિન્ન છે .
તથા રે લવે મંત્રાલય હે ઠળની PSUને નવરત્નનો�ો
વિશ્વ હવામાન સંસ્થા (WMO)
દરજ્્જજો આ�પવામાં આ�વ્્યયો.
 તે એ�ક આં�ંતરસરકારી સંસ્થા છે અને સંયુક્ત રાષ્ટ્રની
વિશેષ એ�જન્સી છે . નવરત્ન સ્થિતિ વિશે
 1950માં WMO કન્્વવેન્્શન દ્વારા સ્થાપના.  સરકાર તમામ જાહે ર ક્ષેત્રના ઉપક્રમો�ો (PSU)ને
 આ�દે શ: પૃથ્વીના વાતાવરણ માટે આં�ંતરરાષ્ટ્રીય મહારત્ન, નવરત્ન અને મિનીરત્ન એ�મ ત્રણ
સહકાર, જમીન અને મહાસાગરો�ો સાથેની તેની શ્રેણીઓ��માં વર્ગીકૃત કરે છે .
ક્રિયાપ્રતિક્રિયા તથા પૃથ્વી દ્વારા ઉત્પાદિત હવામાન  નવરત્નનો�ો દરજ્્જજો આ�પવા માટે ના માપદં ડ:
અને જળ સંસાધનો�ોનું પરિણામી વિતરણ.  નવરત્નનો�ો દરજ્્જજો મેળવવા માટે PSU
 સભ્્યયો: 187 સભ્ય રાજ્્યયો અને 6 સભ્ય પ્રદેશો�ો (ભારત મિનિરત્ન-1, શિડ્યુલ ‘A’ કં પની હો�ોવી જોઈએ�,
સહિત). જેણે છે લ્્લાાં પાંચ વર્્ષમાંથી ત્રણ વર્્ષમાં ‘ઉત્કૃષ્ટ’
અથવા ‘ખૂબ જ સારુું’ MoU રે ટિં ગ મેળવ્્યુું હો�ોવું
PM ગતિ શક્તિ જોઈએ�, અને છ પ્રદર્્શન સૂચકાંકો�ોમાં 60નો�ો
સંયુક્ત સ્્કકોર હો�ોવો�ો જોઈએ�.
 તાજેતરમાં PM ગતિ શક્તિના 2 વર્્ષ પૂર્્ણ થયા.  નવરત્નનો�ો દરજ્્જજો હાંસલ કરવા માટે , તેણે સતત
 PM ગતિશક્તિ નેશનલ માસ્ટર પ્લાન (PMGS-
ત્રણ વર્્ષ સુધી રૂ. 5,000 કરો�ોડથી વધુનો�ો ચો�ોખ્્ખખો
NMP) 2021માં વિવિધ આ�ર્્થથિક ઝો�ોનમાં મલ્ટિમો�ોડલ
નફો�ો નોંધાવવો�ો જોઈએ�, અને ત્રણ વર્્ષ માટે
કનેક્ટિવિટી ઇન્ફ્રાસ્ટ્રક્ચર પ્રદાન કરવા માટે શરૂ
સરે રાશ વાર્્ષષિક ટર્્નઓ��વર રૂ. 25,000 કરો�ોડ
જાળવવું જોઈએ�, અથવા ત્રણ વર્્ષ માટે વાર્્ષષિક
 મુખ્ય સિદ્ધિઓ��:
સરે રાશ નેટવર્્થ રૂ. 15,000 કરો�ોડથી વધુ હો�ોવી
 આં�ંતરરાષ્ટ્રીય શિપમેન્ટ રે ન્્કિિંગમાં ભારતનો�ો ક્રમ
જોઈએ�.
44થી સુધરીને 22 થયો�ો.
 નવરત્ન કં પનીઓ�� ચો�ોક્કસ કામગીરીના માપદં ડો�ોને
 બે વર્્ષમાં ₹11.58 લાખ કરો�ોડના મૂલ્યના 300થી
વધુ કે ન્દ્રીય અને રાજ્ય પ્્રરોજેક્્ટ્્સની સુવિધા આ�પી. પૂર્્ણ કરીને અને ચો�ોક્કસ પાત્રતા માપદં ડો�ોને પૂર્્ણ
 પ્્રરોજેક્ટ પૂર્્વ-સંરેખણ ફાઇનલાઇઝે શનનો�ો સમય કરીને ‘મહારત્ન’નો�ો દરજ્્જજો પ્રાપ્ત કરી શકે છે .
3-4 મહિનાથી ઘટાડીને 1 મહિનો�ો કરવામાં આ�વ્્યયો
છે , આ�મ વ્યવસાય કરવાની સરળતામાં સુધારો�ો વન નેશન વન સ્ટુડન્ટ ID કાર્્ડ
થયો�ો.
 આ� નાણાકીય વર્્ષમાં 100થી વધુ જટિલ  તાજેતરમાં શિક્ષણ મંત્રાલય અને ભારત સરકાર દ્વારા
માળખાકીય પ્્રરોજેક્્ટ્્સની મંજૂરી માટે ભલામણ APAAR ID શરૂ કરવામાં આ�વ્્યુું છે , જે “વન નેશન
કરવામાં આ�વી છે . વન સ્ટુડન્ટ આ�ઈડી કાર્્ડ ” તરીકે ઓ��ળખાય છે .
146
APAAR ID શું છે ?  તેનો�ો ઉદ્દે શ્્ય રાજ્્યયોમાં રે લવે લાઇન લેવલ ક્્રરોસિંગ
 આ� મહત્વપૂર્્ણ પ્્રરોગ્રામનો�ો હે તુ વિદ્યાર્થીઓ�� માટે ડિગ્રી, (LCs)ને રો�ોડ ઓ��વર બ્રિજ (ROBs)/રે લ અન્ડર બ્રિજીસ
શિષ્યવૃત્તિ, પારિતો�ોષિકો�ો અને અન્ય ક્રેડિટ્્સ સહિત (RUBs) સાથે બદલવાનો�ો છે .
શૈક્ષણિક ડે ટાને ડિજિટલી કે ન્દ્રિત કરવાનો�ો છે . સેન્ટટ્રલ રો�ોડ એ�ન્ડ ઈન્ફ્રાસ્ટ્રક્ચર ફં ડ (CRIF) વિશે
 વન નેશન વન સ્ટુડન્ટ આ�ઈડી કાર્્ડ , APAAR આ�ઈડી,  તેની સ્થાપના વર્્ષ 2000માં સેન્ટટ્રલ રો�ોડ ફં ડ એ�ક્ટ,
ભારતના વિદ્યાર્થીઓ�� માટે વધુ સંગઠિત અને સુલભ 2000 હે ઠળ કરવામાં આ�વી હતી.
શૈક્ષણિક અનુભવ તરફ એ�ક મહત્વપૂર્્ણ પગલું છે .  તે અગાઉ સેન્ટટ્રલ રો�ોડ ફં ડ તરીકે ઓ��ળખાતું હતું.
 APAAR IDની નોંધણી અને ડાઉનલો�ોડ કરીને, વિવિધ  તેની તમામ બાબતો�ો નાણાં મંત્રાલય હે ઠળનો�ો વિષય છે .
લાભો�ોને અનલૉ�ૉક કરી શકાય છે અને તમારા શૈક્ષણિક  આ� ફં ડમાં પેટ્્રરોલ અને ડીઝલ પર એ�ક્સાઈઝ ડ્યુટી
રે કો�ોર્્ડને સરળતાથી સ્્ટટોર કરી શકાય છે . સાથે લાદવામાં આ�વેલ સેસનો�ો સમાવેશ થાય છે .
 હજારો�ો સંસ્થાઓ�� અને લાખો�ો વિદ્યાર્થીઓ�� પહે લેથી જ  CRIF હે ઠળ રો�ોડ સેસની આ�વકનો�ો ઉપયો�ોગ જળમાર્્ગગો,
આ� પ્્રરોગ્રામનો�ો લાભ લઈ રહ્્યાાં છે , તે શિક્ષણ ક્ષેત્રે રે લવેના માળખાનો�ો કે ટલો�ોક હિસ્્સસો અને શિક્ષણ
આ�શાસ્પદ વિકાસ છે . સંસ્થાઓ�� અને મેડિકલ કો�ોલેજો સહિત સામાજિક
માળખાગત સુવિધાઓ�� જેવા અન્ય માળખાગત
અન્ય માહિતી
પ્્રરોજેક્્ટ્્સને નાણાં પૂરાં પાડવા માટે કરવા હે તુથી
 નેશનલ એ�જ્યુકે શન પો�ોલિસી (NEP)માં ચર્્ચચા બાદ
2018માં સેન્ટટ્રલ રો�ોડ ફં ડ એ�ક્ટ, 2000માં સુધારો�ો
એ�કેડેમિક બેેંક ઓ��ફ ક્રેડિટ્્સ લો�ોન્્ચ કરવામાં આ�વી
હતી.
 આ� પો�ોર્્ટલ હે ઠળ, તમામ વિદ્યાર્થીઓ�� નોંધણી કરાવી
સ્વચ્છ ત્્યયોહાર, સ્વસ્થ ત્્યયોહાર અભિયાન
શકે છે અને ABC કાર્્ડ દ્વારા આ�પવામાં આ�વતા
લાભો�ોનો�ો લાભ લઈ શકે છે .
 તાજેતરમાં ઉત્તર પ્રદેશમાં યો�ોગી આ�દિત્યનાથ સરકારે
 APAAR કાર્્ડ PDF @ abc.gov.in ડાઉનલો�ોડ કર્્યયા
‘સ્વચ્છ ત્્યયોહાર, સ્વસ્થ ત્્યયોહાર’ નામનું વિશેષ
પછી, તેના પર ઉલ્લેખિત વિગતો�ો જેમ કે નામ, APAAR
સ્વચ્છતા અભિયાન શરૂ કર્્યુું.
ID, QR કો�ોડ અને અન્યની ચકાસણી કરવી મહત્વપૂર્્ણ
 ઉત્તર પ્રદેશમાં યો�ોગી આ�દિત્યનાથ સરકારે નવરાત્રિ,
છે .
દશેરા અને દિવાળીના તહે વારો�ો દરમિયાન મંદિરો�ોમાં
 હાલમાં, હજારો�ો સંસ્થાઓ�� અને બે કરો�ોડ વિદ્યાર્થીઓ��એ� અને તેની આ�સપાસ સ્વચ્છતા જાળવવા પર ધ્યાન
ABC કાર્્ડ અથવા APAAR ID કાર્્ડ માટે ઑ��નલાઇન કે ન્દ્રિત કરીને ‘સ્વચ્છ ત્્યયોહર, સ્વસ્થ ત્્યયોહર’ (સ્વચ્છ
નોંધણી કરાવી છે . તહે વાર, સ્વસ્થ તહે વાર) એ�ક વિશેષ સ્વચ્છતા
અભિયાન શરૂ કર્્યુું.
સેતુ બંધન યો�ોજના  આ� પહે લનો�ો હે તુ ‘સ્વચ્છતા ઈશ્વરભક્તિ નજીક છે ’
એ�વા વિચારને પ્્રરોત્સાહન આ�પવાનો�ો છે અને
 તાજેતરમાં, કે ન્દ્રીય માર્્ગ પરિવહન અને ધો�ોરીમાર્્ગ મ્યુનિસિપલ સંસ્થાઓ�� અને નાગરિકો�ોની સક્રિય
મંત્રીના જણાવ્યા મુજબ સેન્ટટ્રલ રો�ોડ એ�ન્ડ ઈન્ફ્રાસ્ટ્રક્ચર ભાગીદારી માટે આ�હ્વાન કરે છે .
ફં ડ (CRIF) હે ઠળ અરુણાચલ પ્રદેશમાં સાત બ્રિજ  ઉત્તર પ્રદેશમાં યો�ોગી આ�દિત્યનાથ સરકાર દ્વારા શરૂ
પ્્રરોજેક્્ટ્્સ માટે “સેતુ બંધન યો�ોજના”ને મંજૂરી આ�પવામાં કરવામાં આ�વેલ ‘સ્વચ્છ ત્્યયોહાર, સ્વસ્થ ત્્યયોહાર’
આ�વી. અભિયાન તહે વારો�ોની મો�ોસમ દરમિયાન સ્વચ્છતાના
સેતુ બંધન યો�ોજના વિશે મહત્વ પર ભાર મૂકે છે .
 તે રો�ોડ ટ્રાન્સપો�ોર્્ટ અને હાઈવે મંત્રાલયની પહે લ છે .  ધાર્્મમિક સ્થળો�ો પર સ્વચ્છ અને આ�રો�ોગ્્યપ્રદ વાતાવરણ
 ઉદ્દેશ્્ય: તે આં�ંતર-રાજ્ય જોડાણ સુધારવા માટે રજૂ સુનિશ્ચિત કરીને અને ઇન્ફ્રાસ્ટ્રક્ચરની ચિંતાઓ��ને
કરવામાં આ�વી છે , ખાસ કરીને સરહદો�ો પરના એ�વા સક્રિયપણે સંબો�ોધિત કરીને, સરકારનો�ો હે તુ બધા માટે
ગ્રામીણ વિસ્્તતારો�ોમાં જ્્યાાં રાજ્યના રસ્્તતાઓ�� પર જરૂરી આ�ધ્યાત્મિક રીતે સમૃદ્ધ અને આ�નંદપ્રદ તહે વારનો�ો
ધ્યાન આ�પવામાં આ�વતું નથી. અનુભવ પ્રદાન કરવાનો�ો છે .
147
 આ� પહે લ એ� વર્્ષષો જૂની કહે વત સાથે સુસંગત છે કે  કૌ�ૌશલ્ય વિકાસ અને સાહસિકતા મંત્રાલયે ઈન્ડિયા
‘સ્વચ્છતા એ� ઈશ્વરભક્તિની નજીક છે ’, જે આ�ગામી સ્કીલ્સ 2023-24 કાર્્યક્રમનું અનાવરણ કર્્યુું અને
નવરાત્રી, દશેરા અને દિવાળીની ઉજવણી દરમિયાન વર્લલ્ડ સ્કીલ્સ 2022ના વિજેતાઓ��ની નોંધપાત્ર
આ�ધ્યાત્મિકતા અને સ્વચ્છતાના સુમેળભર્્યયા મિશ્રણને સિદ્ધિઓ��ની ઉજવણી કરી.
પ્્રરોત્સાહન આ�પે છે .  ગયા વર્ષે વૈશ્વિક સ્પર્્ધધામાં 11મું સ્થાન મેળવનાર ભારત,
હવે કૌ�ૌશલ્ય વિકાસમાં વિશાળ પ્રગતિ કરવા માટે તૈયાર
ભારતની પ્રથમ પ્રાદેશિક ટ્રે ન સેવા છે .
 આ� ઇવેન્ટમાં કૌ�ૌશલ્ય વિકાસ માટે ના કે ન્દ્રીય મંત્રી
 તાજેતરમાં ભારત તેની પ્રથમ પ્રાદેશિક ટ્રે ન સેવા માટે
ધર્મેન્દદ્ર પ્રધાન દ્વારા મહત્વાકાંક્ષી લક્્ષ્યયોની જાહે રાત
રે પિડએ�ક્સ તૈયાર થયું છે .
કરવામાં આ�વી હતી, જેમાં કૌ�ૌશલ્ય સંપાદનમાં ક્્વવોન્ટમ
 વડા પ્રધાન નરે ન્દદ્ર મો�ોદી 20 ઓ��ક્્ટટોબરે રે પિડએ�ક્સનું
લીપની જરૂરિયાત પર ભાર મૂકવામાં આ�વ્્યયો હતો�ો.
ઉદ્દઘાટન કરશે.
 દિલ્હી-ગાઝિયાબાદ-મેરઠ રિજનલ રે પિડ ટ્રાન્ઝિટ
અપના ચંદ્રયાન વેબ પો�ોર્્ટ લ
સિસ્ટમ (RRTS)નો�ો પ્રાથમિકતા વિભાગ ખુલશે, જે
દુહાઈ અને સાહિબાબાદ વચ્ચેના 17 કિલો�ોમીટર
અંતરને આ�વરી લેશે.  તાજેતરમાં ભારતના યુવાનો�ોમાં વૈજ્ઞાનિક જિજ્ઞાસા અને
નવીનતાને પ્્રરોત્સાહિત કરવા માટે ના એ�ક મહત્વપૂર્્ણ
વર્લલ્ડ હે લ્થ સમિટ 2023 પગલામાં, કે ન્દ્રીય શિક્ષણ અને કૌ�ૌશલ્ય વિકાસ અને
સાહસિકતા મંત્રી શ્રી ધર્મેન્દદ્ર પ્રધાને ‘અપના ચંદ્રયાન’
 વર્લલ્ડ હે લ્થ સમિટ 2023 15 ઓ��ક્્ટટોબરથી 17 ઓ��ક્્ટટોબર નામના વેબ પો�ોર્્ટલનું અનાવરણ કર્્યુું.
દરમિયાન જર્્મનીના બર્્લલિન અને ઑ��નલાઇન “A  શિક્ષણ મંત્રાલયના શાળા શિક્ષણ અને સાક્ષરતા
Defining Year for Global Health Action” થીમ વિભાગ હે ઠળ નેશનલ કાઉન્સિલ ઓ��ફ એ�જ્યુકે શનલ
હે ઠળ યો�ોજાઈ હતી. રિસર્્ચ એ�ન્ડ ટ્રેનિંગ (NCERT) દ્વારા વિકસિત આ� વેબ
 આ� સમિટ આં�ંતરરાષ્ટ્રીય સહયો�ોગને પ્્રરોત્સાહન આ�પે પો�ોર્્ટલનો�ો હે તુ મિશન ચંદ્રયાન-3 સંબંધિત
છે અને વૈજ્ઞાનિક આં�ંતરદૃષ્ટિમાં રહે લા ખુલ્લા પ્રવૃત્તિ-આ�ધારિત સહાયક સામગ્રી પ્રદાન કરવાનો�ો છે .
પ્રવચનને પ્્રરોત્સાહન આ�પે છે , વૈશ્વિક સ્વાસ્થ્યને  પ્રક્ષેપણ સમારો�ોહ નવી દિલ્હીમાં યો�ોજાયો�ો હતો�ો અને
રાજકીય એ�જન્ડામાં મો�ોખરે રાખે છે અને યુએ�ન તેમાં ચંદ્રયાન-3ને સમર્્પપિત 10 વિશેષ મો�ોડ્યુલો�ોનું
સસ્ટેનેબલ ડે વલપમેન્ટ ગો�ોલ્સ સાથે સંરેખણમાં વૈશ્વિક
વિમો�ોચન સામેલ હતું.
સ્વાસ્થ્ય વાતચીતને આ�ગળ ધપાવે છે .
‘અપના ચંદ્રયાન’ વેબ પો�ોર્્ટ લ
 બિન-સંચારી રો�ોગો�ો (NCDs) એ�ક નોંધપાત્ર વૈશ્વિક
 સામગ્રીની વિવિધતા: વેબ પો�ોર્્ટલ વિવિધ પ્રકારની
આ�રો�ોગ્્ય પડકાર તરીકે ઉભરી આ�વ્યા છે , જે આ� વર્ષે
શૈક્ષણિક સામગ્રી પ્રદાન કરે છે , જેમાં ક્વિઝ, કો�ોયડાઓ��,
તાત્કાલિક ધ્યાન અને બહુપક્ષીય અભિગમની માંગણી
રં ગીન પુસ્્તકો�ો, જીગ્સૉ કો�ોયડાઓ��, ચિત્ર નિર્્મમાતાઓ��
કરે છે .
અને ગ્રાફિક નવલકથાઓ��ના સ્વરૂપમાં પ્રેરણાદાયી
ઈન્ડિયા સ્કીલ્સ 2023-24 વાર્્તતાઓ��નો�ો સમાવેશ થાય છે , આ� બધું ચંદ્રયાન-3ની

આ�સપાસ કે ન્દ્રિત છે .
 તાજેતરમાં કે ન્દ્રીય શિક્ષણ અને કૌ�ૌશલ્ય વિકાસ અને  અવલો�ોકન અને જાગરૂકતા: ફાઉન્ડેશનલ અને
સાહસિકતા મંત્રી શ્રી ધર્મેન્દદ્ર પ્રધાને નવી દિલ્હીમાં એ�ક પ્રિપેરેટરી સ્્તરો�ો માટે , વિદ્યાર્થીઓ��માં અવલો�ોકન અને
કાર્્યક્રમમાં ઈન્ડિયા સ્કિલ 2023-24નું અનાવરણ કર્્યુું જાગરૂકતા વધારવા માટે કલરિંગ શીટ્્સ, ડો�ોટ-ટુ-ડો�ોટ
અને વિશ્વ કૌ�ૌશલ્ય 2022ના વિજેતાઓ��ને સન્માનિત પ્રવૃત્તિઓ�� અને સૂચનાઓ�� સાથે કલર કો�ોડિંગ જેવી
કર્્યયા. સામગ્રી તૈયાર કરવામાં આ�વી છે .
148
 ઇન્ટરે ક્ટિવ લર્્નિિં ગ: પ્રિપેરેટરી, મિડલ અને સેકન્ડરી  છે તરપિંડી કરનારાઓ�� દ્વારા ઉપયો�ોગમાં લેવામાં આ�વતી
લેવલ માટે ઓ��નલાઈન ઇન્ટરે ક્ટિવ ક્વિઝ ઉપલબ્ધ યુક્તિઓ��ની સમજ મેળવીને, Google આ� કપટી
છે , જે જવાબો�ો માટે સમજૂતીત્મક પ્રતિસાદ સાથે પૂર્્ણ પ્રવૃત્તિઓ��નો�ો સામનો�ો કરવા માટે વધુ સારી રીતે
થાય છે . 70%થી વધુ સ્્કકોર માટે ડિજિટલ પ્રમાણપત્્રરો વ્યૂહરચના વિકસાવી શકે છે .
જારી કરવામાં આ�વશે, જેમાં પ્રથમ 1000 વિજેતાઓ��ને  DigiKavachના પ્રાથમિક ઉદ્દેશો�ોમાંનો�ો એ�ક ઉદ્દે શ્્ય
વય-યો�ોગ્્ય પુસ્્તકો�ો પ્રાપ્ત થશે. ઉભરતા ઓ��નલાઈન સ્કે મ્સ સામે લડવા માટે પ્રતિકૂળ
પગલાં બનાવવા અને તેનો�ો અમલ કરવાનો�ો છે .
યુવા સંગમ તબક્્કકો-III  Google ભારતીય વપરાશકર્્તતાઓ��ને કૌ�ૌભાંડો�ો, માલવેર
અને ઑ��નલાઇન છે તરપિંડીથી બચાવવા માટે તેના
 તાજેતરમાં ભારત સરકારે યુવા સંગમના ત્રીજા તબક્કા સુરક્ષા માળખાને વધારવા માટે સક્રિયપણે કામ કરી
માટે નોંધણી પો�ોર્્ટલનું અધિકૃત રીતે અનાવરણ કર્્યુું રહ્્યુું છે .
છે , જે એ�ક ભારત શ્રેષ્ઠ ભારત (EBSB) અભિયાન
હે ઠળ આ�વતી એ�ક મહત્વપૂર્્ણ પહે લ છે . ‘કસ્્તતુરી કો�ોટન ભારત’ પહે લ
 યુવા સંગમનો�ો ઉદ્દે શ્્ય દેશના વિવિધ રાજ્્યયો અને
 તાજેતરમાં ભારતે ‘કસ્્તતુરી કો�ોટન ભારત’ની અધિકૃત
કે ન્દદ્રશાસિત પ્રદેશો�ોના યુવાનો�ો વચ્ચે એ�ક મજબૂત
વેબસાઈટ લો�ોન્્ચ કરીને તેના કપાસની ગુણવત્તા અને
લો�ોકો�ો-થી-લો�ોકો�ોના જોડાણને પ્્રરોત્સાહન આ�પવાનો�ો છે .
ટ્રે સિબિલિટી વધારવા માટે એ�ક મહત્વપૂર્્ણ પગલું
 વય જૂથ: આ� કાર્્યક્રમ 18થી 30 વર્્ષની વચ્ચેના રસ
ભર્્યુું છે .
ધરાવતા યુવાનો�ો માટે ખુલ્્લલો છે .
કસ્્તતુરી કો�ોટન ભારતની ઉત્પત્તિ
 પાત્રતા: આ� પહે લ વિદ્યાર્થીઓ��, NSS (રાષ્ટ્રીય સેવા
 ‘કસ્્તતુરી કો�ોટન ભારત’ની ઉત્પત્તિ 7મી ઓ��ક્્ટટોબરે
યો�ોજના)/NYKS (નેહરુ યુવા કે ન્દદ્ર સંગઠન)
ઉજવવામાં આ�વતા વિશ્વ કપાસ દિવસથી થઈ છે .
સ્વયંસેવકો�ો, રો�ોજગારી ધરાવતા વ્યક્તિઓ��, સ્વ-
 કાપડ મંત્રાલયે સફે દતા, નરમાઈ, શુદ્ધતા, ચમક અને
રો�ોજગાર વ્યક્તિઓ�� અને વધુ સહિત યુવાનો�ોના વિવિધ
ભારતીયતા જેવા ગુણો�ોનું પ્રતીક ધરાવતા લો�ોગો�ો સાથે
વિભાગો�ો માટે રચાયેલ છે .
બ્રાન્ડની રજૂઆ�ત કરી હતી.
 ઉદ્દભવ: સરદાર વલ્લભભાઈ પટે લની જન્મજયંતિ
 ત્યારબાદ, 15 ડિસેમ્બર, 2022ના રો�ોજ, કાપડ ઉદ્્યયોગનું
નિમિત્તે 31 ઓ��ક્્ટટોબર, 2015ના રો�ોજ રાષ્ટ્રીય એ�કતા પ્રતિનિધિત્વ કરતી કો�ોટન કો�ોર્્પપોરે શન ઓ��ફ ઈન્ડિયા
દિવસ દરમિયાન વડા પ્રધાન શ્રી નરે ન્દદ્ર મો�ોદી દ્વારા (CCI) અને TEXPROCIL વચ્ચે કસ્્તતુરી કો�ોટન ભારતને
વિવિધ પ્રદેશો�ોના લો�ોકો�ો વચ્ચે સતત અને માળખાગત પ્્રરોત્સાહન આ�પવા માટે એ�ક મિશન આ�ધારિત
સાંસ્કૃતિક જોડાણ સ્થાપિત કરવાનો�ો ખ્યાલ રજૂ વ્યૂહરચના ઔ��પચારિક રૂપે એ�ક MoU પર હસ્્તતાક્ષર
કરવામાં આ�વ્્યયો હતો�ો. કરવામાં આ�વ્યા હતા.
DigiKavach પ્્રરોગ્રામ પ્્રરોજેક્ટ UDBHAV
 ટે ક જાયન્ટ ગૂગલે ભારતમાં ઓ��નલાઈન નાણાકીય  તાજેતરમાં ઇન્ડિયન મિલિટરી હે રિટે જ ફે સ્ટિવલના
છે તરપિંડીની વધતી જતી ચિંતાને દૂર કરવા માટે સક્રિય ઉદ્દઘાટન દરમિયાન ‘પ્્રરોજેક્ટ UDBHAV’ લો�ોન્્ચ
પગલું ભર્્યુું છે . કરવામાં આ�વ્્યયો.
 તેના નવા પ્્રરોગ્રામ, DigiKavach દ્વારા, Google  તે ભારતીય સેના અને યુનાઈટે ડ સર્્વવિસ ઈન્સ્ટિટ્યુશન
વ્યૂહરચનાઓ��ને સમજીને આ� કપટપૂર્્ણ પ્રવૃત્તિઓ��નો�ો ઓ��ફ ઈન્ડિયા (USI) {જે એ�ક થિંક ટે ન્ક છે }, વચ્ચેનો�ો
સામનો�ો કરવાનો�ો હે તુ ધરાવે છે . એ�ક સહયો�ોગી પ્્રરોજેક્ટ છે .
 Googleના DigiKavach પ્્રરોગ્રામમાં ઑ��નલાઇન  ઉદ્દેશ્્ય: આ�ધુનિક સુરક્ષા પડકારો�ો માટે સમકાલીન
સ્કે મર્્સ દ્વારા ઉપયો�ોગમાં લેવાતી પદ્ધતિઓ�� અને મો�ોડસ સૈન્ય પદ્ધતિઓ�� સાથે પ્રાચીન શાણપણનું સંશ્્લલેષણ
ઓ��પરે ન્ડીનો�ો વ્યાપક અભ્યાસ સામેલ છે . કરવું.
149
 યુદ્ધ સાથે સંબંધિત પ્રાચીન ભારતીય જ્ઞાન પ્રણાલીમાં  ચાલી રહે લા રશિયા-યુક્રે ન યુદ્ધને કારણે યુક્રે નમાંથી
ચાણક્યના અર્્થશાસ્ત્ર (વ્યૂહાત્મક ભાગીદારી, શરણાર્થીઓ��નો�ો પ્રવાહ OECD-વ્યાપી રે કો�ોર્્ડના સર્્વવોચ્ચ
મુત્સદ્દીગીરી, સો�ોફ્ટ પાવર અંદાજો, વગેરે) અને સ્્તરે પહોંચ્્યયો; OECD પ્રદેશમાં 10 મિલિયનથી વધુ
તિરુક્કુરલ (યુદ્ધમાં નૈતિક આ�ચરણ)નો�ો સમાવેશ લો�ોકો�ો આં�ંતરિક રીતે વિસ્થાપિત અથવા શરણાર્થી
થાય છે . બન્યા.
 તિરુક્કુરલએ� તિરુવલ્લુવર દ્વારા લખાયેલ તમિલ  કામદારો�ોની વાત કરીએ� તો�ો, ભારત (+172 ટકા),
લખાણ છે . ઉઝબેકિસ્્તતાન (+122 ટકા) અને તુર્કી (+240 ટકા)ના
સ્થળાંતર પ્રવાહમાં ઝડપથી વધારો�ો થયો�ો છે , જેના
પ્રધાનમંત્રી અનુસુચિત જાતી અભ્યુદય યો�ોજના કારણે તેઓ�� યુક્રે ન પછી મૂળના પ્રાથમિક દેશ બન્યા છે .
 તાજેતરમાં ત્રણ કે ન્દ્રીય પ્રાયો�ોજિત યો�ોજનાઓ�� એ�ટલે કે UMEED યો�ોજના

પ્રધાનમંત્રી આ�દર્્શ ગ્રામ યો�ોજના (PMAGY),
અનુસૂચિત જાતિ પેટા યો�ોજના માટે વિશેષ કે ન્દ્રીય  તાજેતરમાં એ�ક સ્વ-સહાય જૂથ (SHG) એ� બડગામમાં
સહાય (SCAથી SCSP), અને બાબુ જગજીવન રામ UMEED યો�ોજનાના ભાગ રૂપે એ�ક ફૂલ (flower)
છાત્રવાસ યો�ોજના (BJRCY)નું પ્રધાનમંત્રી અનુસુચિત નર્્સરી શરૂ કરી છે .
જાતિ અભ્યુદય યો�ોજના હે ઠળ સંકલન કરવામાં આ�વ્્યુું UMEED યો�ોજના વિશે
છે .  તે જમ્મુ અને કાશ્્મમીર ગ્રામીણ આ�જીવિકા મિશન
 પ્રધાનમંત્રી અનુસુચિત જાતિ અભ્યુદય યો�ોજના (PM- (JKRLM) હે ઠળની UMEED યો�ોજના મહિલાઓ��ને
AJAY) 2021-22થી લાગુ કરવામાં આ�વી છે . આ�ત્મનિર્્ભર અને આ�ત્મપો�ોષિત બનવા માટે પ્્રરોત્સાહિત
 ઉદ્દેશ્્ય: કરવા હે તુ કે ન્દ્રિય પ્રાયો�ોજિત યો�ોજના છે .
 કૌ�ૌશલ્ય વિકાસ, આ�વક પેદા કરતી યો�ોજનાઓ��  આ� યો�ોજનાનો�ો મુખ્ય ઉદ્દે શ સમગ્ર જમ્મુ અને કાશ્્મમીરના
અને અન્ય પહે લો�ો મારફતે રો�ોજગારીની વધારાની ગ્રામીણ ગરીબો�ોને મદદ કરવાનો�ો છે .
તકો�ોનું સર્્જન કરીને અનુસૂચિત જાતિનાં  તે મહિલાઓ��ને નાની બચત કરવા માટે પણ પ્્રરોત્સાહિત
સમુદાયો�ોની ગરીબી ઘટાડવી. કરે છે જેથી કરીને તેમના સ્વ-સહાય જૂથો�ો (SHGs)
 અનુસૂચિત જાતિનું પ્રભુત્વ ધરાવતાં ગામડાંઓ��માં વ્યાજના ઘટાડે લા દરે બેેંક સક્ષમ બને.
પર્્યયાપ્ત માળખાગત સુવિધાઓ�� અને જરૂરી સેવાઓ��  તે મહિલા સાહસિકો�ોને તેમના ઉત્પાદનો�ોનું પ્રદર્્શન અને
સુનિશ્ચિત કરીને સામાજિક-આ�ર્્થથિક વિકાસ માર્કેટિંગ કરવામાં મદદ કરે છે .
સૂચકાંકો�ોમાં સુધારો�ો કરવો�ો.  તે જમ્મુ અને કાશ્્મમીર રાજ્ય ગ્રામીણ આ�જીવિકા
સો�ોસાયટી દ્વારા લાગુ કરવામાં આ�વે છે .
ઇન્ટરનેશનલ માઇગ્રેશન આ�ઉટલુક 2023
ગુજરાતના ગાંધીનગરમાં કલો�ોલ ખાતે IFFCOના
 તાજેતરમાં ઓ��ર્ગેનાઈઝે શન ફો�ોર ઈકો�ોનો�ોમિક કો�ો- નેનો�ો DAP પ્લાન્ટનું ઉદ્દઘાટન
ઓ��પરે શન એ�ન્ડ ડે વલપમેન્ટ (OECD) દ્વારા
‘ઈન્ટરનેશનલ માઈગ્રેશન આ�ઉટલુક 2023’ બહાર  કે ન્દ્રીય ગૃહ મંત્રી અને સહકાર મંત્રી શ્રી અમિત શાહે
પાડવામાં આ�વ્્યુું હતું. ગુજરાતના ગાંધીનગરમાં કલો�ોલ ખાતે ભારતીય ખેડૂત
મુખ્ય તારણો�ો ખાતર સહકારી (IFFCO)ના નેનો�ો DAP (લિક્વિડ)
 ભારતે 2021 અને 2022માં ઓ��ર્ગેનાઈઝે શન ફો�ોર પ્લાન્ટનું ઉદ્દઘાટન કર્્યુું હતું.
ઈકો�ોનો�ોમિક કો�ો-ઓ��પરે શન એ�ન્ડ ડે વલપમેન્ટ (OECD)  નેનો�ો DAP (લિક્વિડ) એ� એ�ક મહત્વપૂર્્ણ ઉત્પાદન છે
દેશો�ોમાં સૌ�ૌથી વધુ સ્થળાંતરનો�ો પ્રવાહ જોયો�ો. જેમાં 8 ટકા નાઇટ્્રરોજન અને 16 ટકા ફો�ોસ્ફરસ હો�ોય છે .
 રાષ્ટ્રીયતાના સંદર્્ભમાં, 0.13 મિલિયન ભારતીય  આ� નવીન પ્રવાહી ખાતર DAPની પરં પરાગત 50
નાગરિકો�ોએ� 2021માં OECD દેશની રાષ્ટ્રીયતા પ્રાપ્ત કિલો�ોની બેગને બદલવા માટે તૈયાર છે , જેની કિંમત
કરી છે . હાલમાં ખેડૂતો�ો માટે રૂ. 1,350 છે .
150
 કે ન્દ્રીય ગૃહ પ્રધાન શાહે ઉત્પાદન અને આ�વક સાથે આ�વા મૂલ્્યાાંકનના કારણો�ો
બાંધછો�ોડ કર્્યયા વિના કુદરતી ખેતી પદ્ધતિઓ��ને  આ� ફે રફારો�ો સરકારની નીતિઓ��ને આ�ભારી છે જેણે
પ્્રરોત્સાહન આ�પીને ખેતીની જમીનમાં અળસિયાની લો�ોકો�ોને ગરીબીમાંથી બહાર કાઢ્યા છે અને તેમના
વસ્્તતી વધારવા માટે પ્રવાહી DAP અને પ્રવાહી જીવનની ગુણવત્તામાં સુધારો�ો કર્્યયો છે જ્યારે વધેલી
યુરિયાની સંભવિતતા પર ભાર મૂક્્યયો છે . કાર્્યક્ષમતા અને નવી તકનીકો�ો દ્વારા આ�બો�ોહવાની
 વધુ ટકાઉ ખેતી તરફનું આ� પરિવર્્તન જમીન પ્રતિબદ્ધતાઓ��ને સંબો�ોધિત કરી છે .
સંરક્ષણમાં પણ ફાળો�ો આ�પે છે , જે ભારતીય ખેડૂતો�ો  ભારત વિશે અન્ય મૂલ્્યાાંકન: ભારતમાં છે લ્્લાાં પાંચ
દ્વારા સામનો�ો કરવામાં આ�વતા પડકારો�ોને પહોંચી વર્્ષષોમાં, નવી પેઢીની ક્ષમતામાં સો�ોલાર પીવીનો�ો હિસ્્સસો
વળવા બહુપક્ષીય ઉકે લ પ્રદાન કરે છે . લગભગ 60% છે .
 વિશ્વ વિશે અન્ય મૂલ્્યાાંકન: વૈશ્વિક ઊર્જા પુરવઠામાં
PRAGATI પ્લેટફો�ોર્્મ અશ્્મમિભૂત ઇં ધણનો�ો હિસ્્સસો 2030 સુધીમાં લગભગ

80% થી ઘટીને 73% થવાનો�ો અંદાજ છે . વૈશ્વિક ઊર્જા-
 તાજેતરમાં વડાપ્રધાનશ્રીએ� PRAGATIની 43મી સંબંધિત કાર્્બન ડાયો�ોક્સાઇડ (CO2) ઉત્સર્્જન 2025
સુધીમાં ટો�ોચ પર રહે શે.
આ�વૃત્તિની બેઠકની અધ્યક્ષતા કરી હતી, જેમાં કે ન્દદ્ર
IEA વિશે
અને રાજ્ય સરકારો�ોનો�ો સમાવેશ થતો�ો હતો�ો.
 IEA (HQ: પેરિસ; 1974માં સ્થપાયેલ) તેલના પુરવઠાની
પ્રગતિ પ્લેટફો�ોર્્મ વિશે
સુરક્ષા સુનિશ્ચિત કરવા માટે એ�ક સ્વાયત્ત આં�ંતર-
 PRAGATI એ�ટલે Pro-Active Governance and
સરકારી સંસ્થા છે .
Timely Implementation.
 સભ્યપદ: 31 દેશો�ો (ભારત સભ્ય નથી).
 તે એ�ક બહુહે તુક અને મલ્ટિ-મો�ોડલ પ્લેટફો�ોર્્મ છે જેનો�ો
 ભારત IEAના ‘એ�સો�ોસિએ�શન કન્ટ્રીઝ’નો�ો ભાગ છે .
ઉદ્દે શ્્ય સામાન્ય માણસની ફરિયાદો�ોને સંબો�ોધિત
 વર્લલ્ડ એ�નર્જી આ�ઉટલુક દર વર્ષે પ્રકાશિત થાય છે અને
કરવાનો�ો છે અને સાથો�ોસાથ ભારત સરકારના
ઊર્જાની માંગ અને પુરવઠાના વલણો�ો પર નિર્્ણણાયક
મહત્વપૂર્્ણ કાર્્યક્રમો�ો અને પ્્રરોજેક્્ટ્્સ તેમજ રાજ્ય
વિશ્્લલેષણ અને આં�ંતરદૃષ્ટિ પ્રદાન કરે છે .
સરકારો�ો દ્વારા ફ્્લલેગ કરાયેલ પ્્રરોજેક્્ટ્્સની દેખરે ખ
 અન્ય અહે વાલો�ો:
અને સમીક્ષા કરવાનો�ો છે .
 World Energy Investment Report 2023
 આ� પ્લેટફો�ોર્્મ 25 માર્્ચ, 2015ના રો�ોજ લો�ોન્્ચ કરવામાં
આ�વ્્યુું હતું. PM SVANidhi Scheme અંગે SBI રિપો�ોર્્ટ
 નેશનલ ઇન્્ફફોર્મેટિક્સ સેન્ટર (NIC)ની મદદથી PMO
ટીમ દ્વારા તેને ઇન-હાઉસ ડિઝાઇન કરવામાં આ�વી છે .  સ્ટેટ બેેંક ઓ��ફ ઈન્ડિયાના આ�ર્્થથિક સંશો�ોધન વિભાગ
 તે મુખ્ય હિસ્સેદારો�ો વચ્ચે વાસ્્તવિક સમયની હાજરી (ERD) દ્વારા તાજેતરનો�ો અહે વાલ PM Street
અને વિનિમય સાથે ઈ-પારદર્્શશિ તા અને ઈ-જવાબદારી Vendor’s AtmaNirbhar Nidhi (PM SVANidhi)
લાવવા માટે એ�ક મજબૂત સિસ્ટમ પણ છે . યો�ોજનાની નોંધપાત્ર અસર પર પ્રકાશ પાડે છે , ખાસ
કરીને લિંગ સમાનતા અને સામાજિક-આ�ર્્થથિક
IEA: વર્લલ્ડ એ�નર્જી આ�ઉટલુક 2023 પરિવર્્તનના સંદર્્ભમાં.
 અહે વાલ દર્્શશાવે છે કે PM સ્વનિધિ યો�ોજનાના
 આં�ંતરરાષ્ટ્રીય ઊર્જા એ�જન્સીના જણાવ્યા અનુસાર, લાભાર્થીઓ��માંથી 43 ટકા મહિલા શેરી વિક્રેતાઓ�� છે .
આ�ગામી ત્રણ દાયકામાં ભારતમાં ઊર્જાની માગમાં  આ� યો�ોજના લિંગ સમાનતા તરીકે ઉભરી આ�વી છે , જે
સૌ�ૌથી વધુ વૃદ્ધિ થવાની ધારણા છે , જો કે , ભારતનું શહે રી મહિલાઓ��ને આ�ર્્થથિક રીતે સ્વતંત્ર બનવા અને
ઔ��દ્્યયોગિક ક્ષેત્ર 2030 સુધીમાં 30 ટકા ઓ��છો�ો કાર્્બન તેમના પરિવારની સુખાકારીમાં યો�ોગદાન આ�પવા
ડાયો�ોકસાઇડ ઉત્સર્્જન કરશે અને પેસેન્્જર કાર પ્રતિ માટે ના સાધનો�ો પ્રદાન કરે છે .
કિલો�ોમીટર સંચાલિત 25 ટકા ઓ��છો�ો કાર્્બન  અંદાજે 75 ટકા લો�ોન લાભાર્થીઓ�� “નો�ોન-જનરલ
ડાયો�ોકસાઇડ ઉત્સર્્જન કરશે. કે ટેગરી”માંથી આ�વે છે .
151
 આ� આં�ંકડા પરિવર્્તનકારી ફે રફારો�ોને ચલાવવા માટે

સૌ�ૌર પેનલ્સનું સ્ટાર લેબલીીંગ
સારી હે તુવાળી નીતિ યો�ોજનાઓ��ની શક્તિ દર્્શશાવે છે .
 અહે વાલ એ� પણ ભાર મૂકે છે કે લગભગ 80 ટકા
 તાજેતરમાં ભારત સરકારે ગ્રાહકો�ોની જાગૃતિ વધારવા
ઉધાર લેનારા હિં દુ છે , જ્યારે બાકીના 20 ટકા બિન-
અને ઉચ્ચ-ગુણવત્તાવાળા અને ઉર્જા-કાર્્યક્ષમ સૌ�ૌર
હિન્દુ છે .
ફો�ોટો�ોવો�ોલ્ટેઇક મો�ોડ્યુલો�ોના ઉપયો�ોગને પ્્રરોત્સાહન
 આ� યો�ોજના જરૂરિયાતમંદ વ્યક્તિઓ�� સુધી તેમના
આ�પવા માટે સૌ�ૌર પેનલ્સ માટે સ્ટાર લેબલીીંગ પ્્રરોગ્રામ
ધાર્્મમિક જોડાણો�ોને ધ્યાનમાં લીધા વગર પહોંચવામાં રજૂ કર્્યયો.
સફળ રહી છે .  સૌ�ૌર પેનલ્સ માટે નો�ો સ્ટાર લેબલીીંગ પ્્રરોગ્રામ ગ્રાહકો�ોને
સો�ોલાર પેનલ ખરીદતી વખતે અને ઇન્સ્ટોલ કરતી
ઈન્ડિયા મો�ોબાઈલ કોંગ્રેસ 2023 વખતે જાણકારી પૂર્્વક પસંદગી કરવામાં મદદ કરવા
માટે રચાયેલ છે .
 તાજેતરમાં વડાપ્રધાન નરે ન્દદ્ર મો�ોદીએ� નવી દિલ્હીના  મહત્વ:
પ્રગતિ મેદાનમાં ભારત મંડપમ ખાતે ઈન્ડિયા મો�ોબાઈલ  ઉપભો�ોક્તા સશક્તિકરણ: કાર્્યક્રમનો�ો હે તુ સૌ�ૌર
કોંગ્રેસ (IMC) 2023ની 7મી આ�વૃત્તિનું ઉદ્દઘાટન કર્્યુું. પેનલ્સની ગુણવત્તા અને ઉર્જા કાર્્યક્ષમતા વિશે
માહિતી આ�પીને ગ્રાહકો�ોનું સશક્તિકરણ કરવાનો�ો
 ‘ગ્લોબલ ડિજિટલ ઈનો�ોવેશન’ થીમ આ�ધારિત આ� છે .
ઈવેન્ટ ટે ક્્નનોલો�ોજી ડે વલપર, ઉત્પાદક અને નિકાસકાર  ઉત્સર્્જનમાં ઘટાડો�ો: એ�વો�ો અંદાજ છે કે 2030
તરીકે ભારતની ભૂમિકાને મજબૂત બનાવવાની ઈચ્છા સુધીમાં, સ્ટાર-સક્ષમ સૌ�ૌર પેનલ્સ વાર્્ષષિક આ�શરે
ધરાવે છે . 30 મિલિયન ટન CO2 ઉત્સર્્જનમાં ઘટાડો�ો
કરવામાં ફાળો�ો આ�પશે.
 IMC 2023 5G ટે ક્્નનોલો�ોજીની સંભવિતતાનો�ો ઉપયો�ોગ
 શરૂઆ�તમાં સ્વૈચ્છિક: કાર્્યક્રમ પ્રથમ બે વર્્ષ માટે
કરવા, ભારતની જરૂરિયાતો�ોને અનુરૂપ એ�પ્લિકે શન
સ્વૈચ્છિક રહે શે.
ડે વલપમેન્ટને પ્્રરોત્સાહન આ�પવા અને વૈશ્વિક માંગને
 “મેડ ઇન ઇન્ડિયા” પહે લ
સંબો�ોધવા પર ધ્યાન કે ન્દ્રિત કરે છે .
 સૌ�ૌર ઉર્જા વિસ્્તરણ
 તે એ�શિયાનું સૌ�ૌથી વ્યાપક ટે લિકો�ોમ્યુનિકે શન, મીડિયા
 અપેક્ષિત વૃદ્ધિ: ભારત 2030 સુધીમાં વધારાની 200
અને ટે કનો�ોલો�ોજી ફો�ોરમ પણ છે .
ગીગાવો�ોટ સો�ોલર પેનલ ઉમેરવાની અપેક્ષા રાખે છે , જે
 તે આ� ક્ષેત્્રરોમાં નવીનતાઓ�� પ્રદર્્શશિ ત કરવા માટે એ�ક સૌ�ૌર ઉર્જા ક્ષમતામાં નોંધપાત્ર વધારો�ો કરવામાં યો�ોગદાન
અગ્રણી પ્લેટફો�ોર્્મ તરીકે સેવા આ�પે છે . આ�પે છે .
 5,000 CEO-સ્્તરના પ્રતિનિધિઓ��, 230 પ્રદર્્શકો�ો,  સ્ટાર લેબલીીંગ પ્્રરોગ્રામ એ� એ�ક સ્વૈચ્છિક કાર્્યક્રમ છે ,
400 સ્ટાર્્ટઅપ્્સ અને વિવિધ હિતધારકો�ો સહિત 22 જે ઉપકરણો�ોની ઉર્જા કાર્્યક્ષમતાને 1-5ના સ્કે લ પર
દેશો�ોમાંથી 1 લાખથી વધુ સહભાગીઓ�� સાથે, તે રે ટિં ગ આ�પે છે .
ટે ક્્નનોલો�ોજી કે લેન્ડર પર એ�ક નોંધપાત્ર ઘટના છે .  આ� કાર્્યક્રમ ઊર્જા સંરક્ષણ અધિનિયમ, 2001 હે ઠળ
‘એ�સ્પાયર’ સ્ટાર્્ટ અપ પ્્રરોગ્રામ બ્યુરો�ો ઓ��ફ એ�નર્જી એ�ફિશિયન્સી (BEE) દ્વારા
 IMC 2023માં રજૂ કરવામાં આ�વેલ એ�ક નોંધપાત્ર ઘડવામાં આ�વ્્યયો હતો�ો.
પહે લ ‘એ�સ્પાયર’ સ્ટાર્્ટઅપ પ્્રરોગ્રામ છે .  પ્્રરોગ્રામનો�ો ધ્યેય ગ્રાહકો�ોને ઊર્જાનો�ો વપરાશ કરતા
 આ� પ્્રરોગ્રામનો�ો ઉદ્દે શ સ્ટાર્્ટઅપ્્સ, રો�ોકાણકારો�ો અને ઉપકરણો�ો વિશે માહિતગાર પસંદગી કરવામાં મદદ
સ્થાપિત વ્યવસાયો�ો વચ્ચે જોડાણને સરળ કરવાનો�ો છે .
બનાવવાનો�ો છે .  આ� કાર્્યક્રમ 2030 સુધીમાં અંદાજે 11.2 બિલિયન
 ઉદ્્યયોગસાહસિકતા અને નવીનતાને પ્્રરોત્સાહિત કરીને, યુનિટ વીજળીની બચત કરશે અને 2030 સુધીમાં
CO2 ઉત્સર્્જનમાં 9 મિલિયન ટન જેટલો�ો ઘટાડો�ો કરશે
એ�સ્પાયર ભારતના ટે કનો�ોલો�ોજી ઇકો�ોસિસ્ટમના
તેવી અપેક્ષા છે .
વિકાસમાં ફાળો�ો આ�પે છે .
152
 તે એ�વા કાર્્યક્રમનાં વિવિધ પાસાંઓ��ને સંબો�ોધિત કરે

રાષ્ટ્રીય ગો�ોકુલ મિશન
છે , જેનો�ો ઉદ્દે શ 10 કરો�ોડ ગ્રામીણ ગરીબ કુટં ુ બો�ો સુધી
પહોંચવાનો�ો અને દરે ક ગ્રામીણ પરિવારમાંથી એ�ક
 તાજેતરમાં રાષ્ટ્રીય ગો�ોકુલ મિશન હે ઠળ ગીરની દેશી
મહિલા સભ્યને જોડાણ-આ�ધારિત મહિલા SHGs
ગાયની જાતિને પ્્રરોત્સાહન આ�પવામાં આ�વી રહ્્યુું છે .
સ્વરૂપે સંગઠિત કરવાનો�ો છે .
રાષ્ટ્રીય ગો�ોકુલ મિશન વિશે
 આ� SHGs તેમના સભ્્યયોને નજીકના, લાંબા ગાળાના
 તે ડિસેમ્બર 2014થી સ્વદેશી બો�ોવાઇન જાતિના
વિકાસ અને સંરક્ષણ માટે લાગુ કરવામાં આ�વી છે . હે ન્ડહો�ોલ્્ડિિં ગ સપો�ોર્્ટ પૂરા પાડે છે , તેઓ��ને બેેંકો�ોમાંથી
 તે છત્ર યો�ોજના રાષ્ટ્રીય પશુધન વિકાસ યો�ોજના હે ઠળ નાણાકીય સેવાઓ��નો�ો ઉપયો�ોગ કરવા, તેમની
2021થી 2026 સુધી ચાલુ રાખવામાં આ�વી છે . આ�જીવિકામાં વૈવિધ્ય અને સ્થિરતા લાવવા અને
 ઉદ્દે શ્યો: અસરકારક રીતે તેમના અધિકારો�ોને સરળતાથી
 અદ્યતન તકનીકો�ોનો�ો ઉપયો�ોગ કરીને બો�ોવાઈનની ઍ�ક્સેસ કરવામાં સક્ષમ બનાવે છે .
ઉત્પાદકતા વધારવા અને ટકાઉ રીતે દૂધ  ઉદ્દેશ્્ય: સુનિશ્ચિત કરવું કે દરે ક કુટં ુ બ ઘરગથ્્થથુ ખાદ્ય
ઉત્પાદનમાં વધારો�ો કરવો�ો. સુરક્ષા પ્રાપ્ત કરવામાં સક્ષમ છે કે નહીીં અને એ�ક કરતા
 સંવર્્ધન હે તુઓ�� માટે ઉચ્ચ આ�નુવંશિક મેરિટ વધુ સ્થિર આ�જીવિકા સ્્રરોત ધરાવે છે કે નહીીં.
બુલના ઉપયો�ોગનો�ો પ્રચાર કરવો�ો.  મિશન ચાર મુખ્ય ઘટકો�ોમાં રો�ોકાણ કરીને તેના
 સંવર્્ધન નેટવર્્કને મજબૂત કરીને અને ખેડૂતો�ોના ઉદ્દેશ્્યને હાંસલ કરવા માંગે છે , જેમ કે :
ઘરઆં�ંગણે કૃત્રિમ બીજદાન સેવાઓ�� પહોંચાડીને  ગ્રામીણ ગરીબો�ો માટે સ્વ-સંચાલિત અને નાણાકીય
કૃત્રિમ બીજદાન કવરે જને વધારવું. રીતે ટકાઉ સામુદાયિક સંસ્થાઓ��ને સામાજિક
 વૈજ્ઞાનિક અને સર્્વગ્રાહી રીતે સ્વદેશી ગાય અને
ગતિશીલતા, પ્્રરોત્સાહન અને મજબૂતીકરણ.
ભેેંસના ઉછે ર અને સંરક્ષણને પ્્રરોત્સાહન આ�પવું.
 ગ્રામીણ ગરીબો�ોનો�ો નાણાકીય સમાવેશ
 ટકાઉ આ�જીવિકા; અને
સરસ આ�જીવિકા મેળો�ો
 સામાજિક સમાવેશ, સામાજિક વિકાસ અને કન્્વર્્જન્સ
 તાજેતરમાં કે ન્દ્રીય ગ્રામીણ વિકાસ, ગ્રાહક બાબતો�ો,

ખાદ્ય અને જાહે ર વિતરણ રાજ્ય મંત્રીએ� હરિયાણાના
જય ભીમ મુખ્યમંત્રી પ્રતિભા વિકાસ યો�ોજના
ગુરુગ્રામ ખાતે લો�ોકપ્રિય SARAS મેળાનું ઉદ્દઘાટન
કર્્યુું.  દિલ્હીના રાષ્ટ્રીય રાજધાની પ્રદેશની સરકાર “જય ભીમ
સરસ આ�જીવિકા મેળા વિશે મુખ્યમંત્રી પ્રતિભા વિકાસ યો�ોજના” હે ઠળ મફત કો�ોચિંગ
 તે ગ્રામીણ વિકાસ મંત્રાલયના દીનદયાળ અંત્્યયોદય માટે SC/ST/OBC/EWS કે ટેગરીના પાત્ર વિદ્યાર્થીઓ��
યો�ોજના-રાષ્ટ્રીય ગ્રામીણ આ�જીવિકા મિશન (DAY- પાસેથી અરજીઓ�� મંગાવી રહી છે .
NRLM) દ્વારા એ�ક પહે લ છે .  આ� પહે લનો�ો હે તુ વિવિધ સ્પર્્ધધાત્મક પરીક્ષાઓ�� અને
 ધ્યેય: ગ્રામીણ મહિલા સ્વ-સહાય જૂથના સભ્્યયોને પ્રવેશ પરીક્ષાઓ�� માટે કો�ોચિંગ આ�પવાનો�ો છે .
તેમની કુશળતા દર્્શશાવવા, તેમના ઉત્પાદનો�ો વેચવા  આ� યો�ોજના હે ઠળ પાત્ર પરીક્ષાઓ�� છે :
અને સંભવિત બજાર ખેલાડીઓ�� સાથે જોડાણ  a. SSC/DSSSB/Railway/Bank જેવી એ�જન્સીઓ��
બનાવવામાં મદદ કરવા માટે એ�ક પ્લેટફો�ોર્્મ હે ઠળ દ્વારા લેવામાં આ�વતી વિવિધ જૂથ (A, B, C) ભરતી
લાવવા. પરીક્ષાઓ�� અને MBA, MCA માટે ની પ્રવેશ પરીક્ષાઓ��.
 તેનું આ�યો�ોજન ગ્રામીણ વિકાસ મંત્રાલય અને રાષ્ટ્રીય  b. NDA, CDS, AFCAT સહિત સંરક્ષણ દળો�ો માટે
ગ્રામીણ વિકાસ અને પંચાયતી રાજ સંસ્થા (NIRDPR) વિવિધ ભરતી પરીક્ષાઓ��.
દ્વારા કરવામાં આ�વે છે .
 c. IES, GATE, AE, JE જેવી ટે કનિકલ જગ્્યયાઓ��ની
DAY-NRLM વિશે
ભરતી માટે ની પરીક્ષાઓ��
 તે ભારત સરકારનો�ો મુખ્ય ગ્રામીણ ગરીબી નાબૂદી
 પાત્ર વિદ્યાર્થીઓ�� ચો�ોક્કસ એ�મ્પેનલ્ડ કો�ોચિંગ
કાર્્યક્રમ છે .
સંસ્થાઓ��માંથી મફત કો�ોચિંગ મેળવી શકે છે .
153
 વિદ્યાર્થીઓ�� પાસે યો�ોજનાની નિર્્ધધારિત મર્્યયાદાને  હં ગર પ્્રરોજેક્ટ મુખ્યત્વે ચૂંટાયેલા મહિલા પ્રતિનિધિઓ��
આ�ધીન બિન-એ�મ્પેનેલ કો�ોચિંગ સંસ્થાઓ��માં જોડાવા
(EWR) અને ફે ડરે શનની ક્ષમતાના નિર્્મમાણ પર કે ન્દ્રિત
અને ફી ભરપાઈ મેળવવાનો�ો વિકલ્પ પણ છે .
છે . આ� પ્્રરોજેક્ટ ઉત્તરાખંડમાં ત્રણ જિલ્લામાં લાગુ
ભારતનો�ો ‘હં ગર પ્્રરોજેક્ટ’ કરવામાં આ�વશે.
 આ� કાર્્યક્રમના મુખ્ય ધ્યેયો�ો પૈકી એ�ક ગ્રામ પંચાયતો�ો,
 તાજેતરમાં નો�ોર્વેએ� ઉત્તરાખંડમાં ભારતના ‘હં ગર
સ્થાનિક સ્વરાજ્ય સંસ્થાઓ��માં મહિલાઓ��ના નેતૃત્વને
પ્્રરોજેક્ટ’ને સમર્્થન આ�પવા માટે એ�ક મહત્વપૂર્્ણ પહે લ
શરૂ કરી છે . વધારવાનો�ો છે .
 ₹44.7 મિલિયનના બજેટ અને સપ્ટેમ્બર 2026 સુધી  આ� પ્રયાસમાં વાન પંચાયતો�ો અને વ્યાપક સમુદાય,
ત્રણ વર્્ષના સમયગાળા સાથે, આ� પ્્રરોજેક્ટનો�ો ઉદ્દે શ્્ય ખાસ કરીને મહિલાઓ�� સાથે સહયો�ોગ એ� મુખ્ય
ખાસ કરીને ઉત્તરાખંડના પર્્યયાવરણીય રીતે વ્યૂહરચના છે .
સંવેદનશીલ વિસ્્તતારમાં મહિલા નેતાઓ��ને સશક્ત
 આ� પ્્રરોજેક્ટનો�ો હે તુ 334 જાગૃત મંચ દ્વારા સ્થાનિક
બનાવવા, ખાદ્ય સુરક્ષા વધારવા અને પર્્યયાવરણનું
રક્ષણ કરવાનો�ો છે . સમુદાયો�ોમાં જાગૃતિ લાવવાનો�ો પણ છે .
154
rð¿kk™ y™u
xuf™ku÷kuS, …Þkoðhý
y™u ¼ki„kur÷f
½x™kyku
ક્લાઉડ સીડિં ગ (CS)  ક્લાઉડ સીડીીંગના પ્રકાર:
 હાઇગ્્રરોસ્્કકોપિક ક્લાઉડ સીડીીંગ: વાદળો�ોના નીચેના
 તાજેતરમાં ભારતીય ઉષ્ણકટિબંધીય હવામાનશાસ્ત્ર ભાગો�ોમાં જ્્વવાળાઓ�� અથવા વિસ્્ફફોટકો�ો દ્વારા ક્ષારને
સંસ્થા (IITM) પુણે દ્વારા પ્રાયો�ોગિક રીતે શાબિત વિખેરીને વરસાદ લાવવામાં આ�વે છે .
કરવામાં આ�વ્્યુું કે ક્લાઉડ સીડિંગ (CS) કઈ રીતે  ડાયનેમિક ક્લાઉડ સીડીીંગ: વધુ પાણીને વાદળો�ોમાંથી
વરસાદની અનિશ્ચિતતાને ઘટાડી શકે છે . પસાર થવા માટે પ્્રરોત્સાહિત કરવા ઉભા હવાના
મહત્વપૂર્્ણ માહિતી પ્રવાહો�ોને વેગ આ�પવમાં આ�વે છે .
 ક્લાઉડ એ�રો�ોસો�ોલ ક્રિયાપ્રતિક્રિયા અને વરસાદ વૃદ્ધિ  સ્ટે ટિક ક્લાઉડ સીડીીંગ: AgI જેવા રસાયણને ભેજથી
પ્રયો�ોગ (CAIPEEX તબક્્કકો-4), 2018 અને 19માં પૃથ્વી ભરે લા વાદળો�ો પર છાંટવામાં આ�વે છે .
વિજ્ઞાન મંત્રાલય હે ઠળ પણ કરવામાં આ�વ્્યયો હતો�ો.
 તાજેતરના પ્રયો�ોગનું પરિણામ: રાજાજી ટાઈગર રિઝર્્વ
 આ� પ્રયો�ોગ 100 ચો�ોરસ કિલો�ોમીટર વિસ્્તતારમાં વરસાદમાં
18% સંબંધિત વૃદ્ધિ હાંસલ કરવામાં સક્ષમ છે .  તાજેતરમાં ઉત્તરાખંડ સરકારે “રાજાજી ટાઈગર રિઝર્્વ
 માત્ર CS દુષ્કાળને ઘટાડી શકે નહીીં. કન્ઝર્વેશન ફાઉન્ડે શન”ની સ્થાપના કરવાનું નક્કી
 પાણીના ઉત્પાદનનો�ો અંદાજિત ખર્્ચ 18 પૈસા પ્રતિ કર્્યુું છે , જેથી અનામતની આ�સપાસના લેન્ડસ્કે પ્્સના
લિટર હતો�ો. પર્્યયાવરણીય, આ�ર્્થથિક, સામાજિક અને સાંસ્કૃતિક
CS વિશે વિકાસને વેગ મળી શકે .
 જ્યારે વાતાવરણમાં તરતા ધૂળ અથવા મીઠાના નાના રાજાજી ટાઈગર રિઝર્્વ વિશે
કણ (જેને બરફ ન્યુક્લી કહે વાય છે )ની આ�સપાસ  સ્થાન :
પાણીની વરાળ ઘટ્ટ થાય છે , ત્યારે વાદળો�ો રચાય છે .  રાજાજી ટાઈગર રિઝર્્વ (અગાઉનો�ો રાજાજી નેશનલ
 CS કૃત્રિમ બરફના ન્યુક્લીને ઇન્્જજેક્ટ કરીને વરસાદને પાર્્ક) હિમાલયની શિવાલિક શ્રેણીમાં આ�વેલું છે અને
ઉત્તેજન આ�પે છે , જેથી વરસાદી વાદળો�ોમાંથી વરસાદ 820 કિલો�ોમીટરમાં ફે લાયેલું છે .
પડે .  તે ઉત્તરાખંડના ત્રણ જિલ્લાઓ��નો�ો એ�ક ભાગ આ�વરી
 મો�ોટાભાગની CS કામગીરીમાં સિલ્્વરિયો�ોડાઇડ (AgI)
લે છે : હરિદ્વાર, દેહરાદૂન અને પૌ�ૌરી ગઢવાલ.
નો�ો ઉપયો�ોગ કરવામાં આ�વે છે .
 તેનું નામ પ્રખ્યાત સ્વાતંત્ર્ય સેનાની રાજગો�ોપાલાચારીના
 વાપરવામાં આ�વતા અન્ય રસાયણો�ો: પો�ોટે શિયમ
નામ પરથી રાખવામાં આ�વ્્યુું હતું, જેઓ�� “રાજાજી”
આ�યો�ોડાઈડ, સૂકા બરફના રૂપમાં CO2, પ્્રરોપેન,
તરીકે જાણીતા હતા.
કે લ્્શશિયમ કાર્્બબાઈડ, એ�મો�ોનિયમ નાઈટ્રેટ, સો�ોડિયમ
 આ� ઉદ્યાન 1983માં ત્રણ અભયારણ્યોના એ�કીકરણ
ક્્લલોરાઈડ અને યુરિયા સંયો�ોજનો�ો.
દ્વારા બનાવવામાં આ�વ્્યુું હતું: રાજાજી અભયારણ્્ય
 ઉપયો�ોગ: વરસાદમાં વધારો�ો, હવામાન નિયમન, કરાથી
અને રાષ્ટ્રીય ઉદ્યાન (સ્થાપના: 1948), મો�ોતીચુર
થતા નુકસાનને ઓ��છંુ કરવું વગેરે.
અભયારણ્્ય (સ્થાપના: 1964), અને ચિલ્લા
 પડકારો�ો: સંભવિત હાનિકારક રસાયણો�ો, ખર્્ચચાળ
અભયારણ્્ય (સ્થાપના: 1977).
પ્રક્રિયા, લાંબા ગાળાની અજ્ઞાત અસર.
155
 20 એ�પ્રિલ, 2015ના રો�ોજ તેનું નામ બદલીને રાજાજી  રે ન્્જ: 700 કિમી
ટાઈગર રિઝર્્વ રાખવામાં આ�વ્્યુું.  ઉડ્ડયન ટો�ોચમર્્યયાદા: વિશ્વના તમામ એ�ટે ક હે લિકો�ોપ્ટરમાં
 રાજાજીમાં 600 જેટલા હાથીઓ�� હો�ોવાથી તે હાથીઓ��ના સૌ�ૌથી વધુ
નિવાસસ્થાન તરીકે પણ પ્રખ્યાત છે .  લેન્્ડિિંગ અને ટે ક-ઓ��ફ ઊચ ં ાઈ: 5,000 મીટર (16,400
 સમશીતો�ોષ્ણ પશ્ચિમ હિમાલય અને મધ્ય હિમાલય ફૂટ)
વચ્ચેના સંક્રમણ ક્ષેત્રમાં તેનું સ્થાન પ્રજાતિની  શસ્ત્રો: ઘાતક શસ્ત્રો લઈ જઈ શકે છે અને લક્્ષ્યયોને
વિવિધતાને વધારે છે . નષ્ટ કરી શકે છે .
 જં ગલનો�ો પ્રકાર: આ� વિસ્્તતાર અર્્ધ-સદાબહારથી ભારતીય વાયુસેના દ્વારા ઉપયો�ોગમાં લેવાતા વિવિધ
માંડીને પાનખર સુધીના અને મિશ્ર પહો�ોળા પાંદડાથી પ્રકારના વિમાનો�ો
માંડીને તેરાઈ ઘાસના મેદાનો�ો સુધીના વિવિધ પ્રકારના એ�રક્રાફ્ટનો�ો
જં ગલથી આ�વરી લેવામાં આ�વ્્યયો છે અને તેને સિંધુ- ઉદાહરણ
પ્રકાર
ગંગા મો�ોનસૂન ફો�ોરે સ્ટ પ્રકાર તરીકે વર્ગીકૃત કરવામાં
આ�વ્્યયો છે . Sukhoi Su-30MKI – Dassault
 વનસ્પતિ: ફાઇટર એ�રક્રાફ્ટ Rafale – MiG-29 – Tejas
 ં ા સેર અનામતના
સાલના વૃક્્ષષો (શો�ોરા રો�ોબસ્ટા)ના ઊચ (Light Combat Aircraft)
મો�ોટા ભાગના ભાગો�ો પર પ્રભુત્વ ધરાવે છે . SEPECAT Jaguar – HAL Tejas
અહીીં જોવા મળતી અન્ય લો�ોકપ્રિય વનસ્પતિઓ��માં એ�ટે ક એ�રક્રાફ્ટ
 – MiG-27
રો�ોહિણી, પલાશ, શીશમ, સાલ, સંદાન, ખેર, અર્્જજુન,
Lockheed C-130J Super
બાંસ, સેમુલ, ચમરો�ોર વગેરેનો�ો સમાવેશ થાય છે .
Hercules – Antonov
 પ્રાણીસૃષ્ટિ: તેમાં ટાઇગર અને એ�શિયન એ�લિફન્ટની પરિવહન વિમાન
મો�ોટી વસ્્તતી છે . અહીીં ચિત્્તતો, જં ગલની બિલાડી, An-32 – Boeing C-17
હિમાલયન બ્્લલેક બેર, સ્લોથ બેર, પટ્ટાવાળા હાયના, Globemaster III
ગો�ોરલ, સાંભાર, વાઇલ્ડ પિગ, સ્્પપોટે ડ ડિયર, બાર્્કિિંગ HAL Dhruv – Mil Mi-17 –
ડિયર વગેરે જેવા વિવિધ પ્રકારના જં ગલી પ્રાણીઓ�� Boeing AH-64E Apache
વસે છે . હે લિકો�ોપ્ટર
– HAL Rudra
(Weaponized Dhruv)
લાઇટ કો�ોમ્બેટ હે લિકો�ોપ્ટર પ્રચંડ
IAI Heron – Embraer EMB
રિકો�ોનિસન્સ
 તાજેતરમાં ભારતીય સૈન્યના લાઇટ કો�ોમ્બેટ હે લિકો�ોપ્ટર 145 AEW&C – HAL
એ�રક્રાફ્ટ
(LCH) પ્રચંડે દિવસ અને રાત્રિ બંને કામગીરી દરમિયાન Cheetah
તેની ફાયરિંગ ટે સ્ટ પૂર્્ણ કરી હતી. HAL HJT-16 Kiran – BAE
મહત્વપૂર્્ણ માહિતી ટ્રે નર એ�રક્રાફ્ટ
Hawk – Pilatus PC-7 Mk II
 20mm નો�ોઝ ગન અને 70mm રો�ોકે ટ ઉપરાંત, LCH
એ�રબો�ોર્્ન અર્લી
એ� હે લિકો�ોપ્ટર-લો�ોન્્ચ્્ડ એ�ન્ટી-ટે ન્ક ગાઇડે ડ મિસાઇલ
વો�ોર્્નિિંગ એ�ન્ડ Embraer EMB 145 AEW&C –
અને નવી એ�ર-ટુ-એ�ર મિસાઇલથી સજ્જ છે , જે IAF
LCH પર વપરાતા ‘Mistral-2’થી અલગ છે . કં ટ્્રરોલ DRDO Netra
 પ્રચંડ એ� ભારતનું પ્રથમ સ્વદેશી મલ્ટી-રો�ોલ કો�ોમ્બેટ (AEW&C)
હે લિકો�ોપ્ટર છે . એ�રિયલ
 તેને હિન્દુસ્્તતાન એ�રો�ોનો�ોટિક્સ લિમિટે ડ (HAL) દ્વારા રિફ્યુઅલિંગ Ilyushin Il-78 (MARS)
વિકસાવવામાં આ�વ્્યુું હતું. એ�રક્રાફ્ટ
 વિશેષતા:
 રણ અને પર્્વતીય વિસ્્તતારો�ોમાં કાર્્યરત ભારતીય સશસ્ત્ર
દળો�ો માટે વિકસિત
156
એ�રક્રાફ્ટનો�ો  2000: UNFFની સ્થાપના UN આ�ર્્થથિક અને સામાજિક

ઉદાહરણ પરિષદના કાર્્યકારી કમિશન તરીકે કરવામાં આ�વી.
પ્રકાર
 2006: UNFF જં ગલો�ો માટે ના ચાર વૈશ્વિક ઉદ્દે શ્યો પર
માનવરહિત
DRDO Rustom – IAI Searcher સંમત થયું.
એ�રિયલ  2007: UNFF એ� તમામ પ્રકારના જં ગલો�ો પર યુએ�ન
II – General Atomics
વ્હીકલ ગેર-કાયદેસર બંધનકર્્તતા સાધન (ફો�ોરે સ્ટ ઇન્સસ્ટ્્રુમેન્ટ)
MQ-9 Reaper
(UAV) અપનાવ્્યુું.
 2009: UNFFએ� સ્થાયી વન વ્યવસ્થાપન માટે ધિરાણ
યુનાઈટે ડ નેશન્સ ફો�ોરમ ઓ��ન ફો�ોરેસ્ટ (UNFF) પરનો�ો નિર્્ણય સ્વીકાર્્યયો, જેમાં નાના ટાપુ વિકાસશીલ
રાજ્્યયો (SIDS) અને લો�ો ફો�ોરે સ્ટ કવર કન્ટ્રીઝ (LCC)
 તાજેતરમાં પર્્યયાવરણ, વન અને આ�બો�ોહવા પરિવર્્તન પર પ્રારં ભિક ધ્યાન કે ન્દ્રિત કરવાની સાથે, વન
મંત્રાલયે ઉત્તરાખંડના દેહરાદૂનમાં ફો�ોરે સ્ટ રિસર્્ચ ફાઇનાન્્સિિંગમાં 20-વર્્ષના ઘટાડાને પાછો�ો ખેેંચવામાં
ઇન્સ્ટિટ્યૂટ ખાતે યુનાઇટે ડ નેશન્સ ફો�ોરમ ઓ��ન દેશો�ોને મદદ કરવા માટે એ�ક સુવિધાજનક પ્રક્રિયાની
ફો�ોરે સ્્ટ્્સ (UNFF)ના ભાગ રૂપે કન્ટ્રી-લેડ ઇનિશિયેટિવ રચના કરવાની હાકલ કરવામાં આ�વી.
(CLI) ઇવેન્ટનું આ�યો�ોજન કર્્યુું હતું.  2011: આં�ંતરરાષ્ટ્રીય વન વર્્ષ, “લો�ોકો�ો માટે જં ગલો�ો”
 આ� કાર્્યક્રમનો�ો ઉદ્દે શ સસ્ટે નેબલ ફો�ોરે સ્ટ મેનેજમેન્ટ સફેદ હાઇડ્્રરોજન
અને યુએ�ન સ્ટ્રેટે જિક પ્લાન ફો�ોર ફો�ોરે સ્્ટ્્સ (UNSPF)
પરની ચર્્ચચાઓ��માં યો�ોગદાન આ�પવાનો�ો છે , જે જં ગલની  તાજેતરમાં ઉત્તરપૂર્વીય ફ્રાન્સમાં જમીનની નીચે
આ�ગ અને વન પ્રમાણપત્રને લગતા વિષયો�ો પર ધ્યાન અશ્્મમિભૂત ઇં ધણ શો�ોધી રહે લા વૈજ્ઞાનિકો�ોએ� સફે દ
કે ન્દ્રિત કરે છે . હાઇડ્્રરોજનનો�ો મો�ોટો�ો ભંડાર શો�ોધી કાઢ્્યયો છે .
 મે 2024માં UNFFના 19મા સત્રમાં ચર્્ચચા કરવા માટે આ� સફે દ હાઇડ્્રરોજન વિશે
બેઠકમાં ફો�ોરે સ્ટ ફાયર અને ફો�ોરે સ્ટ સર્્ટટિફિકે શન  સફે દ હાઇડ્્રરોજનને “કુદરતી”, “ગો�ોલ્ડ” અથવા
મેનેજમેન્ટ માટે માળખા અને ભલામણો�ો પરિણમી શકે “ભૌ�ૌગો�ોલિક” હાઇડ્્રરોજન તરીકે પણ ઓ��ળખવામાં
તેવી અપેક્ષા છે . આ�વે છે .
યુનાઈટે ડ નેશન્સ ફો�ોરમ ઓ��ન ફો�ોરે સ્્ટ્્સ (UNFF) વિશે  તે કુદરતી રીતે પૃથ્વીના પો�ોપડામાં ઉત્પન્ન થાય છે અને
 UNFF એ�ક આં�ંતર-સરકારી નીતિ મંચ છે જે તમામ તેને સ્વચ્છ ઊર્જાનો�ો સંભવિત સ્ત્રોત માનવામાં આ�વે છે .
પ્રકારના જં ગલો�ોના સંચાલન, સંરક્ષણ અને ટકાઉ  તે સામાન્ય રીતે અન્ય પરમાણુઓ�� સાથે મળીને
વિકાસને પ્્રરોત્સાહન આ�પે છે અને આ� હે તુ માટે લાંબા અસ્્તતિત્વ ધરાવે છે .
ગાળાની રાજકીય પ્રતિબદ્ધતાને મજબૂત કરવાનો�ો હે તુ  અન્ય પ્રકારના હાઇડ્્રરોજન કરતાં સફેદ હાઇડ્્રરોજનના
ધરાવે છે . ઘણા ફાયદા છે , જેમકે
 સ્થાપના:  જ્યારે તેનો�ો ઈંધણ તરીકે ઉપયો�ોગ થાય છે ત્યારે તે
 UNFFની સ્થાપના UN આ�ર્્થથિક અને સામાજિક CO2ના ઉત્સર્્જનનું કારણ બનતો�ો નથી.
પરિષદ દ્વારા 2000માં કરવામાં આ�વી હતી. તે સાર્્વત્રિક  તે હાઈડ્્રરોજન ઉત્પાદન અને ઉપયો�ોગ માટે હાલના
સભ્યપદ ધરાવે છે અને તે સંયુક્ત રાષ્ટ્રના તમામ સભ્ય ઈન્ફ્રાસ્ટ્રક્ચર અને ટે કનો�ોલો�ોજી સાથે સુસંગત છે .
રાષ્ટ્રોનું બનેલું છે .  તે સ્ટીમ રિફો�ોર્્મિિં ગ અથવા વિદ્યુત વિચ્છેદન કરતાં
 જં ગલને લગતી મુખ્ય સંબંધિત ઘટનાઓ��: સસ્તો અને વધુ કાર્્યક્ષમ છે .
 1992: પર્્યયાવરણ અને વિકાસ પર યુએ�ન કો�ોન્ફરન્સે  તે પુષ્કળ અને નવીનીકરણીય છે .
“વન સિદ્્ધાાંતો�ો” અને એ�જન્ડા 21 અપનાવ્્યયો.  તેના ભંડાર યુએ�સ, પૂર્્વ યુરો�ોપ, રશિયા, ઓ��સ્ટ્રેલિયા,
 1995થી2000 સુધી વન સિદ્્ધાાંતો�ોને અમલમાં મૂકવા ફ્રાન્સ અને અન્ય દેશો�ો સહિત સમગ્ર વિશ્વમાં મળી
માટે ઇન્ટરગવર્મેન્ટલ પેનલ ઓ��ન ફો�ોરે સ્્ટ્્સ (1995) આ�વ્યા છે .
અને ઈન્ટર ગવર્્નમેન્ટલ ફો�ોરમ ઓ��ન ફો�ોરે સ્્ટ્્સ (1997)  એ�વો�ો અંદાજ છે કે વૈશ્વિક સ્્તરે , અબજો ટન સફે દ
ની સ્થાપના કરવામાં આ�વી હતી. હાઇડ્્રરોજન હો�ોઈ શકે છે .
157
હાઇડ્્રરોજનના પ્રકાર  કાર્્ય પ્રણાલી:

 ગ્રે હાઇડ્્રરોજન: તેનું ઉત્પાદન કો�ોલસા અથવા લિગ્નાઇટ  તે એ�ર ડિફે ન્સ બબલની નજીક આ�વતા હવાઈ
ગેસિફિકે શન (કાળા અથવા કથ્્થઈ) દ્વારા અથવા ખતરાને શો�ોધી કાઢે છે , ખતરાના માર્્ગની ગણતરી કરે
કુદરતી ગેસ અથવા મિથેન (ગ્રે)ના સ્ટીમ મિથેન છે અને તેનો�ો સામનો�ો કરવા માટે મિસાઇલો�ો પણ ચલાવે
રિફો�ોર્મેશન (SMR) તરીકે ઓ��ળખાતી પ્રક્રિયા દ્વારા થાય છે .
 તેની પાસે લાંબા અંતરના સર્વેલન્સ રડાર છે , જે
છે . આ� પ્રક્રિયાઓ�� મો�ોટે ભાગે કાર્્બન-સઘન પ્રક્રિયાઓ��
કમાન્ડ વાહનને માહિતી મો�ોકલે છે . લક્ષષ્યને ઓ��ળખ
હો�ોય છે .
થયે, કમાન્ડ વ્હીકલ મિસાઈલ લો�ોન્્ચ કરવાનો�ો આ�દેશ
 બ્્લલુ હાઇડ્્રરોજન: તે કાર્્બન ઉત્સર્્જન ઘટાડવા માટે
કાર્્બન કે પ્્ચર સ્્ટટોરેજ (CCS) અથવા કાર્્બન કે પ્્ચર  વ્યૂહાત્મક મહત્વ: ભારતના રાષ્ટ્રીય હવાઈ સંરક્ષણ
યુઝ (CCU) તકનીકો�ો સાથે કુદરતી ગેસ અથવા કો�ોલ નેટવર્્કમાં અંતર ભરે છે , ભારતની સ્વદેશી બેલિસ્ટિક
ગેસિફિકે શન દ્વારા ઉત્પન્ન થાય છે . મિસાઈલ સંરક્ષણ પ્રણાલી વગેરેને પૂરક બનાવે છે .
 ગ્રીન હાઇડ્્રરોજન: તે પુનઃપ્રાપ્ય ઊર્જા દ્વારા ઉત્પન્ન S-400 વિ. અન્ય સમાન સિસ્ટમો�ો
થતી વીજળી સાથે પાણીના વિદ્યુત વિચ્છેદન-  USAની THAAD એ� એ�ક-પરિમાણીય મિસાઇલ
વિશ્્લલેષણનો�ો ઉપયો�ોગ કરીને ઉત્પન્ન થાય છે . સિસ્ટમ છે , જેમ કે તે 150-200 કિમીની રે ન્્જ સુધી
માત્ર એ�ક પ્રકારની મિસાઇલ છો�ોડી શકે છે અને પરં તુ
S-400 મિસાઈલ ફાઇટર જેટને અટકાવી શકતી નથી.
 USAની પેટ્રિઓ��ટ એ�ડવાન્્સ્્ડ કે પેબિલિટી-3 (PAC-3)
180 કિમીની રે ન્્જમાં હવાઈ લક્્ષ્યયોને અટકાવવાની
 તાજેતરના અહે વાલો�ો મુજબ ભારતીય વાયુસેનાએ�
ચીન, પાકિસ્્તતાનની સરહદ પર S-400 મિસાઈલ
 ઇઝરાયેલના આ�યર્્ન ડો�ોમની તુલનામાં, S-400 પાસે
યુનિટ તૈનાત કર્્યયા છે .
ઘણા મો�ોટા વિસ્્તતારને વધુ દૂરના જોખમો�ોથી બચાવવાની
મહત્વપૂર્્ણ માહિતી ક્ષમતા છે .
 2018-19માં ભારત રશિયા સાથે S-400 મિસાઈલ
ખરીદવા માટે સંમત થયું હતું. ગુંડલા બ્રહ્મેશ્વરમ વન્યજીવ અભયારણ્્ય
 S-400 એ� વિશ્વની સૌ�ૌથી અદ્યતન હવાઈ સંરક્ષણ
પ્રણાલીઓ��માંની એ�ક છે .  તાજેતરમાં ગુંડલા બ્રહ્મેશ્વરમ વન્યજીવ અભયારણ્્ય
 તે રશિયન રાષ્ટ્રની માલિકીની એ�ન્ટરપ્રાઈઝ દ્વારા ખાતે ‘ગ્રાસ આ�ઇડે ન્ટિફિકે શન એ�ન્ડ ગ્રાસલેન્ડ
વિકસિત મો�ોબાઈલ લાંબા અંતરની સપાટીથી હવામાં મેનેજમેન્ટ’ પર બે દિવસીય વર્્કશો�ોપ અને સર્વેક્ષણ
મિસાઈલ સિસ્ટમ છે . દરમિયાન 50થી વધુ ઘાસની પ્રજાતિઓ��ની ઓ��ળખ
 તે લગભગ તમામ પ્રકારના હવાઈ હુમલાઓ�� સામે કરવામાં આ�વી.
 સ્થાન: તે આં�ંધ્ર પ્રદેશના કુર્્નનૂલ જિલ્લામાં આ�વેલું છે .
રક્ષણ કરવાની ક્ષમતા ધરાવે છે , જેમાં ડ્્રરોન, મિસાઈલ,
 તે “મંત્રલમ્મા કનુમા” અને “નંદી કનુમા” તરીકે
રો�ોકે ટ અને ફાઈટર જેટ પણ સામેલ છે .
ઓ��ળખાતા બે મહત્વના પહાડી માર્્ગગો વચ્ચે સ્થિત છે .
 વિશેષતાઓ��:
 તે નલ્લામલ્લાઈ પર્્વતમાળામાં ફે લાયેલ છે .
 તેમાં કમાન્ડ એ�ન્ડ કં ટ્્રરોલ સેન્ટર, ઓ��ટો�ોમેટિક ટ્રેકિં ગ  અભયારણ્્યનું નામ ગુંડલા બ્રહ્મેશ્વરમ ઉચ્ચપ્રદેશ પરથી
અને ટાર્ગેટીીંગ સિસ્ટમ્સ, લો�ોન્્ચર્્સ અને સપો�ોર્્ટ વ્હીકલ છે . પડ્્યુું છે .
 તે અલગ રડાર સિસ્ટમ ધરાવે છે , જે 400 કિલો�ોમીટર  તેને 18 સપ્ટેમ્બર, 1990ના રો�ોજ વન્યજીવ અભયારણ્્ય
(600km સુધીની સર્વેલન્સ રે ન્્જ) સુધીના હવાઈ જાહે ર કરવામાં આ�વ્્યુું હતું અને તે લગભગ 1,194
લક્્ષ્યયોને શો�ોધી શકે છે . કિલો�ોમીટર ચો�ોરસ વિસ્્તતારને આ�વરી લે છે .
 તે એ�કસાથે 80 હવાઈ લક્્ષ્યયોને લક્ષષ્ય બનાવી શકે છે .  આ� અભયારણ્્યનો�ો ઉત્તરીય ભાગ નાગાર્્જજુનસાગર -
 તે 30 કિમી સુધીની ઉંચાઈ સુધીના લક્ષષ્યને હિટ કરી શ્રીશૈલમ ટાઈગર રિઝર્્વની દક્ષિણ સીમાનો�ો મુખ્ય ભાગ
શકે છે . બનાવે છે .
158
ઈન્્વવાયરમેન્ટલ DNA (eDNA) મિથેનો�ોલ ડીઝલ-15 ઇં ધણ
 તાજેતરમાં હૈ દરાબાદમાં CSIR-સેન્ટર ફો�ોર સેલ્યુલર  તાજેતરમાં ભારતીય રે લ્્વવેના ટે કનિકલ સલાહકાર,
એ�ન્ડ મો�ોલેક્યુલર બાયો�ોલો�ોજી (CCMB) ખાતે સંશો�ોધન ડિઝાઇન અને માનક સંગઠને (Research
લેબો�ોરે ટરી ફો�ોર ધ કન્ઝર્વેશન ઓ��ફ એ�ન્ડે ન્્જર્્ડ સ્પેસીઝ
Design and Standards Organisation -RDSO)
(LaCONES)ના સંશો�ોધકો�ોએ� જૈવવિવિધતાનું
ઇન્ડિયન ઓ��ઇલ કો�ોર્્પપોરે શન લિ. (IOCL) સાથે મળીને
મૂલ્્યાાંકન કરવા માટે નવી eDNA ક્રમ પદ્ધતિ
વિકસાવી છે . ખાસ ઇં ધણ, મિથેનો�ોલ ડીઝલ-15 વિકસાવ્્યુું છે .
eDNA વિશે  તે IOCL દ્વારા 15% મિથેનો�ોલ, 71% ખનિજ ડીઝલ
 eDNA એ� એ�વો�ો DNA છે જે તમામ સજીવો�ો દ્વારા અને 14% સ્વદેશી રીતે વિકસિત ઉમેરણો�ો ધરાવતું
તેમના જીવનકાળ દરમિયાન અથવા મૃત્યુ પછી કુદરતી ખર્્ચ-અસરકારક મિશ્રિત ઇં ધણ છે .
પ્રક્રિયાઓ�� દ્વારા તેમની આ�સપાસના વિસ્્તતારમાં રહે તો�ો  તે નિયમિત ખનિજ ડીઝલ ઇં ધણની તુલનામાં શ્રેષ્ઠ
હો�ોય છે . પ્રદર્્શન, કમ્બશન અને ઉત્સર્્જન લાક્ષણિકતાઓ��
 સ્ત્રોત: તે સજીવો�ો (ચામડી, મળમૂત્ર વગેરે દ્વારા) દ્વારા
છો�ોડવામાં આ�વતા કો�ોષીય પદાર્્થથોમાંથી જળચર અથવા
 તે ડીઝલના વપરાશમાં 15% ઘટાડો�ો કરવાની ક્ષમતા
પાર્્થથિવ વાતાવરણમાં ઉદ્દભવે છે , જેના નમૂના લઈ
શકાય છે અને નવી આ�ણ્્વવિક પદ્ધતિઓ��નો�ો ઉપયો�ોગ ધરાવે છે અને તેના પરિણામે નોંધપાત્ર વાર્્ષષિક બચત
કરીને તેનું નિરીક્ષણ કરી શકાય છે . થાય છે .
નવી પદ્ધતિ વિશે  તે હાનિકારક પ્રદૂષક ઉત્સર્્જનમાં નોંધપાત્ર ઘટાડો�ો કરે
 નવી બિન-આ�ક્રમક પદ્ધતિ પાણી, જમીન અથવા હવા છે , સ્વચ્છ અને હરિયાળા વાતાવરણમાં ફાળો�ો આ�પે છે .
જેવા પર્્યયાવરણીય નમૂનાઓ��માં જોવા મળતા DNA  તે નોંધપાત્ર રીતે ઓ��છંુ NOx ઉત્સર્્જન ધરાવે છે , તેથી
ટુકડાઓ��ને અનુક્રમિત કરીને કો�ોઈપણ ઇકો�ોસિસ્ટમની ધુમ્મસ અને પ્રદૂષણનું કારણ બનેલા હાનિકારક
કુલ જૈવવિવિધતાનું મૂલ્્યાાંકન કરી શકે છે . પ્રદૂષકો�ોમાં ઘટાડો�ો થાય છે .
 આ� પદ્ધતિ વાયરસ, બેક્ટેરિયા, આ�ર્્કકિઆ� અને
યુકેરીયો�ોટ્્સ જેવા કે ફૂગ, છો�ોડ, જં તુઓ��, પક્ષીઓ��,
INS સુરત
માછલીઓ�� અને અન્ય પ્રાણીઓ�� સહિત તમામ પ્રકારના
જીવો�ોને શો�ોધી શકે છે .
 આ� પદ્ધતિમાં કો�ોઈપણ સીધા પકડવાની કે પ્રજાતિઓ��ની  તાજેતરમાં ગુજરાતના મુખ્યમંત્રી ભૂપેન્દદ્ર પટે લે ભારતીય
ગણતરી વિના ફક્ત થો�ોડા લિટર પાણીના નમૂનાની નૌ�ૌકાદળના અદ્યતન યુદ્ધ જહાજ, ‘સુરત’ના ક્રેસ્ટનું
જરૂર પડે છે . અનાવરણ કર્્યુું.
 સંશો�ોધકો�ો પર્્યયાવરણીય નમૂનાઓ��માંથી eDNA ફિલ્ટર મહત્વપૂર્્ણ માહિતી
કરે છે , તેમના ક્રમ વાંચે છે અને આ�મ eDNAના  જે શહે રમાં અનાવરણ કર્્યુું તેના જ નામ પરથી યુદ્ધ
સ્ત્રોતને ઓ��ળખે છે . જહાજનું નામ આ�પવામાં આ�વ્્યુું હો�ોય, જે ભારતીય
 મહત્વ:
નૌ�ૌકાદળ માટે પ્રથમ ઐ�તિહાસિક ઘટના છે .
 આ�ક્રમક પ્રજાતિઓ��ની પ્રારં ભિક શો�ોધ તેમજ દુર્્લભ
 પ્્રરોજેક્ટ 15 B હે ઠળ INS સુરત એ� ચો�ોથું વિનાશક યુદ્ધ
અને ગુપ્ત પ્રજાતિઓ��ની શો�ોધ માટે આ�વી પદ્ધતિ
મહત્વપૂર્્ણ છે . જહાજ છે . ગુજરાતના કો�ોઈપણ શહે રનું નામ આ�પવામાં
 eDNA માનવ અવશેષો�ોની હાજરી પણ જાહે ર કરી આ�વ્્યુું હો�ોય તેવું આ� પ્રથમ યુદ્ધ જહાજ છે .
શકે છે .  16મીથી 18મી સદી દરમિયાન, સુરત દરિયાઈ વેપાર
 નવી પદ્ધતિ સસ્્તતી, ઝડપી અને મો�ોટા તાજા પાણી અને અને શિપબિલ્ડડીંગ પ્રવૃત્તિઓ��નું એ�ક સમૃદ્ધ કે ન્દદ્ર હતું.
દરિયાઈ ઇકો�ોસિસ્ટમ માટે ખૂબ માપી શકાય તેવી છે , જે  સુરતમાં બાંધવામાં આ�વેલા જહાજો તેમના દીર્્ધધાયુષ્ય
આ�પણા દેશની સમૃદ્ધ જૈવવિવિધતાનું નિરીક્ષણ અને માટે પ્રખ્યાત હતા, જેમાં કે ટલાક જહાજો એ�ક સદીથી
સંરક્ષણ કરવામાં મદદ કરી શકે છે . વધુ સમયથી સેવામાં હતા.
159
 ભારતીય નૌ�ૌકાદળના જહાજોને રાષ્ટ્રના અગ્રણી ઇવેન્્ટ્્સ પર સમયસર અપડે ટ્્સ મેળવે છે .
શહે રો�ોના નામ પર રાખવાની સમય-સન્માનિત  મહત્વ:
નૌ�ૌકાદળ પરં પરા છે , જે ભારતીય નૌ�ૌકાદળ અને દેશની  તે સમયસર નિર્્ણય લેવામાં મદદ કરવા રસ ધરાવતા
ધરો�ોહર વચ્ચેના ઊડ ં ા મૂળના જોડાણને દર્્શશાવે છે .
કૃષિ સમાચાર લેખો�ોને ઓ��ળખવા અને તેનું સંચાલન
પ્્રરોજેક્ટ 15B - અત્યાધુનિક ટે કનો�ોલો�ોજી કરવા માટે કાર્્યક્ષમ પદ્ધતિની જરૂરિયાતને સંબો�ોધે છે .
 ‘સુરત’ એ� ‘ પ્્રરોજેક્ટ 15B ‘ પ્્રરોગ્રામનો�ો એ�ક ભાગ છે ,  તે કૃષિ અને ખેડૂત કલ્યાણ વિભાગ (DA&FW)ને
જેમાં ચાર આ�ગામી પેઢીના સ્ટીલ્થ ગાઈડે ડ મિસાઈલ સંબંધિત સમાચાર ઓ��ળખવા, સમયસર ચેતવણીઓ��
ડિસ્ટ્રોયરનું નિર્્મમાણ સામેલ છે . જનરે ટ કરવા અને ખેડૂતો�ોના હિતો�ોનું રક્ષણ કરવા અને
 આ� કાર્્યક્રમમાં તે ચો�ોથું અને અંતિમ જહાજ છે . સુધારે લા નિર્્ણયો�ો દ્વારા ટકાઉ કૃષિ વિકાસને પ્્રરોત્સાહન
 યુદ્ધ જહાજ હાલમાં મુંબઈમાં મઝાગો�ોન ડો�ોક લિમિટે ડ આ�પવા માટે તાત્કાલિક પગલાં લેવા માટે મદદ કરશે.
ખાતે નિર્્મમાણાધીન છે , જે સ્વદેશી અત્યાધુનિક યુદ્ધ કૃત્રિમ બુદ્ધિ (AI)
જહાજ નિર્્મમાણ ટે કનો�ોલો�ોજી અને વ્યૂહાત્મક લશ્્કરી  તે કો�ોમ્પ્યુટર વિજ્ઞાનની એ�ક વ્યાપક શાખા છે જે
પ્રગતિ માટે ભારતની પ્રતિબદ્ધતા દર્્શશાવે છે . સામાન્ય રીતે માનવ બુદ્ધિની જરૂર હો�ોય તેવા કાર્્યયો
ભારતીય નૌ�ૌકાદળ વિશે કરવા સક્ષમ સ્માર્્ટ મશીનો�ો બનાવવા સાથે સંબંધિત
 ભારતીય નૌ�ૌકાદળની સ્થાપના 5 સપ્ટેમ્બર, 1612ના છે .
રો�ોજ થઈ હતી.  કૃત્રિમ બુદ્ધિમત્તાના ધ્યેયો�ોમાં કમ્પ્યુટર-ઉન્નત શિક્ષણ,
 130થી વધુ સપાટી યુદ્ધ જહાજો અને વધારાના 67 યુદ્ધ તર્્ક અને ધારણાનો�ો સમાવેશ થાય છે .
જહાજો નિર્્મમાણાધીન છે , તે રાષ્ટ્રીય સુરક્ષા પ્રત્યે  AIનો�ો ઉપયો�ોગ આ�જે ફાઈનાન્સથી લઈને હે લ્થકે ર
ભારતની પ્રતિબદ્ધતાનું પ્રતીક છે . સુધીના વિવિધ ઉદ્્યયોગો�ોમાં થઈ રહ્્યયો છે .
 ઉલ્લેખનીય છે કે , ‘મેક ઇન ઇન્ડિયા’ અને
‘આ�ત્મનિર્્ભરતા’ એ� ભારતીય નૌ�ૌકાદળના વિકાસમાં ડીપફેક (Deepfakes)
મુખ્ય ભૂમિકા ભજવી છે .
 નિર્્મમાણાધીન 67 યુદ્ધ જહાજોમાંથી, ભારતીય  તાજેતરમાં લિફ્ટમાં પ્રવેશતી રશ્્મમિકા મંદાના
શિપયાર્્ડ્્સમાં પ્રભાવશાળી 65નું નિર્્મમાણ કરવામાં (અભિનેત્રી)ના એ�ક ડીપફે ક વિડિયો�ોએ� ઓ��નલાઈન
આ�વી રહ્્યુું છે , જે ભારતની આ�ત્મનિર્્ભરતા અને ખુબ જ ખળભળાટ મચાવ્્યયો, જ્યારે તેને પાછળથી
સ્વદેશી ઉત્પાદન ક્ષમતાને દર્્શશાવે છે . એ�ક પત્રકાર દ્વારા આ� મૂળ વિડિયો�ો બ્રિટિશ
ઇન્્ફ્લલુએ�ન્સર ઝારા પટે લનો�ો હો�ોવાનો�ો ખુલાસો�ો કરવામાં
કૃષિ 24/7 આ�વ્્યયો.
ડીપફે ક્સ શું છે ?
 તાજેતરમાં કે ન્દ્રીય કૃષિ મંત્રાલયે વાધવાણી ઇન્સ્ટિટ્યૂટ  વ્યક્તિઓ�� અને સંસ્થાઓ��ને નુકસાન પહોંચાડવા માટે
ફો�ોર આ�ર્્ટટિફિશિયલ ઇન્ટેલિજન્સ (Wadhwani AI) આ�ર્્ટટિફિશિયલ ઇન્ટેલિજન્સ (AI)નો�ો ઉપયો�ોગ કરીને
સાથે મળીને કૃષિ 24/7 વિકસાવ્્યુું. ડીપફે ક્સ એ� ડિજિટલ મીડિયા -જેમકે વિડિઓ��,
કૃષિ 24/7 વિશે ઑ��ડિઓ�� અને છબીઓ��ને સંપાદિત અને હે રફે ર
 તે Google.orgના સમર્્થન સાથે, તે સ્વયંસંચાલિત
કરવામાં આ�વતી પ્રક્રિયા/સાધન છે .
કૃષિ સમાચાર મો�ોનિટરિંગ અને વિશ્્લલેષણ માટે નું પ્રથમ  પ્રતિષ્ઠાને નુકસાન પહોંચાડવા, પુરાવાઓ��ની બનાવટ
AI-સંચાલિત સો�ોલ્યુશન છે . કરવા, જનતા સાથે છે તરપિં ડી કરવા અને ઓ��છા
 વિશેષતા:
સંસાધનો�ો સાથેની લો�ોકશાહી સંસ્થાઓ��માં વિશ્વાસને
 આ� ટૂલ બહુવિધ ભાષાઓ��માં સમાચાર લેખો�ોને સ્કે ન
નબળો�ો પાડવા માટે તેનો�ો ઉપયો�ોગ કરી શકાય છે .
કરે છે અને તેનો�ો અંગ્રેજીમાં અનુવાદ કરે છે .  ડીપફે ક એ� ‘ડીપ લર્્નિિંગ’ (કૃત્રિમ ન્યુરલ નેટવર્્કનો�ો
 તે સમાચાર લેખો�ોમાંથી આ�વશ્્યક માહિતી મેળવે છે ,
ઉપયો�ોગ કરીને મશીન લર્્નિિંગનો�ો સબસેટ) અને ‘ફે ક’નું
જેમ કે હે ડલાઇન, પાકનું નામ, કાર્્યક્રમનો�ો પ્રકાર, મિશ્રણ છે .
તારીખ, સ્થાન, ગંભીરતા, સારાંશ અને સ્ત્રોત લિંક, જે ડીપફે ક સામે લડવા માટે અન્ય દે શો�ો દ્વારા લેવામાં આ�વેલ
સુનિશ્ચિત કરે છે કે મંત્રાલય વેબ પર પ્રકાશિત સંબંધિત પગલાં
160
 ચીન:
 નવી નીતિમાં ડીપફે ક ટે ક્્નનોલો�ોજીનો�ો ઉપયો�ોગ કરીને  આ� પહે લે તેમની શ્રેણીમાં જં ગલી વાઘના ઝડપી
ડો�ોકટરે ડ કન્ટેન્ટની સ્પષ્ટ લેબલીીંગ અને ટ્રે સીબિલિટી ઘટાડાને પાછંુ લાવવા અને 2022 સુધીમાં તેમની
જરૂરી બનાવવામાં આ�વી. વસ્્તતીની સંખ્યા બમણી કરવાનો�ો મહત્વાકાંક્ષી લક્ષષ્ય
 તે વપરાશકર્્તતાની સંમતિ વિના ડીપ ફે કના ઉત્પાદનને નિર્્ધધારિત કર્્યયો છે .
પ્રતિબંધિત કરે છે .  આ� ઉચ્ચ-સ્્તરના લક્્ષ્યયોની સાથે, GTRP એ� આ� વૈશ્વિક
 યુરો�ોપિયન યુનિયન: ધ્યેય સાથે સુમેળમાં જં ગલી વાઘ સંરક્ષણને મજબૂત
 અપડે ટેડ કો�ોડ ઓ��ફ પ્રેક્ટિસ દ્વારા ગૂગલ, મેટા અને કરવા માટે રાષ્ટ્રીય સ્્તરે તાકીદની થીમ આ�ધારિત
ટ્વિટર જેવી ટે ક કં પનીઓ��ને તેમના પ્લેટફો�ોર્્મ પર ડીપફે ક ક્રિયાઓ�� નક્કી કરી છે .
માટે સક્ષમ થવા ફરજિયાત કરાયું.  પ્રથમ GTRP એ� જં ગલી વાઘ સંરક્ષણ તરફ ધ્યાન
 યુનાઈટે ડ સ્ટેટ્્સ: કે ન્દ્રિત કરવામાં અને TRCs તરફથી સામૂહિક
 ડીપફે ક ટાસ્ક ફો�ોર્્સ એ�ક્ટએ� ડીપફે ક ટે કનો�ોલો�ોજીનો�ો પ્રતિબદ્ધતાને સુરક્ષિત કરવામાં મદદ કરી હતી.
સામનો�ો કરવામાં હો�ોમલેન્ડ સિક્યુરિટી વિભાગને મદદ  2010માં સેન્ટ પીટર્્સબર્્ગ ઘો�ોષણામાં તેનું સમર્્થન
કરે છે . કરવામાં આ�વ્્યુું હતું જેમાં 13 વાઘ શ્રેણીના દેશો�ોએ�
 બ્્લલેચલી ઘો�ોષણા: પ્રજાતિઓ��ની વસ્્તતીના ઘટાડાને ઉલટાવી લેવા
 તે 28 મો�ોટા દેશો�ોની ડીપફે ક્સ સહિત AIના સંભવિત પ્રતિબદ્ધતાને સમર્્થન આ�પવામાં આ�વ્્યુું હતું.
જોખમો�ોને સંબો�ોધવા માટે સામૂહિક પગલાં લેવા હે તુ  વાઘ શ્રેણીના 13 દેશો�ોમાં બાંગ્્લલાદેશ, ભૂતાન, કં બો�ોડિયા,
ભાગીદારી છે . ચીન, ભારત, ઈન્્ડડોનેશિયા, લાઓ�� PDR મલેશિયા,
 Google: મ્યાનમાર, નેપાળ, રશિયા, થાઈલેન્ડ અને વિયેતનામ
 Google દ્વારા સિન્થેટિક સામગ્રીને ઓ��ળખવા માટે છે .
વો�ોટરમાર્્કિિંગ જેવા સાધનો�ો રજૂ કરાયા છે . GTRP 2.0 શું છે ?
 પેરિસ કૉ�ૉલ ફો�ોર ટ્રસ્ટ એ�ન્ડ સિક્યુરિટી ઇન  WWF જેવા સહયો�ોગીઓ�� સાથે ગ્લોબલ ટાઈગર
સાયબરસ્પેસ: ફો�ોરમના આં�ંતર-સરકારી પ્લેટફો�ોર્્મ દ્વારા વાઘ શ્રેણીના
 ડીપફે ક્સ દ્વારા ઉભા થતા પડકારો�ોને સંબો�ોધિત કરવા દેશો�ો દ્વારા તેને મજબૂત બનાવવામાં આ�વ્્યુું છે .
સહિત વિશ્વાસ અને સુરક્ષા વધારવા માટે વૈશ્વિક પહે લ.  તે માનવ-વન્યજીવન સંઘર્્ષ જેવા સમકાલીન
 AI પર વૈશ્વિક ભાગીદારી: પડકારો�ોને સંબો�ોધિત કરતી વખતે વાઘ શાસનને
 ડીપફે ક સાથે કામ કરવા સહિત જવાબદાર AI વિકાસ મજબૂત કરવા, સંસાધનો�ો અને સંરક્ષણ વધારવા પર
સુનિશ્ચિત કરવા દેશો�ો વચ્ચે સહયો�ોગી પ્રયાસ. ભાર મૂકે છે .
 ભારતમાં કાનૂની જોગવાઈઓ��:  તેનો�ો હે તુ 2023-2034 સુધી વાઘના સંરક્ષણ માટે માર્્ગ
 ડીપફે ક ટે ક્્નનોલો�ોજી સામે કો�ોઈ ચો�ોક્કસ કાયદા નથી, મો�ોકળો�ો કરવાનો�ો છે .
પરં તુ 2000ના IT એ�ક્ટની કલમ 66E અને 1957નો�ો
ભારતીય કો�ોપીરાઈટ એ�ક્ટ સંબંધિત મુદ્દાઓ��ને નેવલ એ�ન્ટી-શિપ મિસાઈલ શો�ોર્્ટ રે ન્્જ (NASM-
સંબો�ોધિત કરે છે . SR)
ગ્લોબલ ટાઈગર રિકવરી પ્્રરોગ્રામ (GTRP)  તાજેતરમાં ભારતીય નૌ�ૌકાદળે DRDO સાથે મળીને સી
કિં ગ 42B હે લિકો�ોપ્ટરમાંથી પ્રથમ સ્વદેશી રીતે વિકસિત
 તાજેતરમાં બહાર પાડવામાં આ�વેલ ગ્લોબલ ટાઈગર નેવલ એ�ન્ટિ-શિપ મિસાઇલ શો�ોર્્ટ રે ન્્જ (NASM-SR)
રિકવરી પ્્રરોગ્રામ (GTRP) 2.0 હે ઠળ સબમિટ કરાયેલા ની માર્્ગદર્્શશિત ફ્્લલાઇટ ટ્રાયલ સફળતાપૂર્્વક હાથ ધરી
રિપો�ોર્્ટ મુજબ એ�કં દરે વાઘની વસ્્તતીમાં 60%નો�ો વધારો�ો હતી.
થયો�ો છે . નેવલ એ�ન્ટી-શિપ મિસાઈલ શો�ોર્્ટ રે ન્્જ (NASM-SR)
ગ્લોબલ ટાઈગર રિકવરી પ્્રરોગ્રામ (GTRP) વિશે વિશે
 તે 2010માં જં ગલી વાઘને બચાવવા માટે વિશ્વ બેેંક દ્વારા  તે ભારતીય નૌ�ૌકાદળ માટે વિકસિત પ્રથમ સ્વદેશી
ગ્લોબલ ટાઇગર ઇનિશિયેટિવ (GTI) હે ઠળ શરૂ હવાઈ પ્રક્ષેપિત એ�ન્ટી-શિપ ક્રૂ ઝ મિસાઈલ છે .
161
 તેને ડિફે ન્સ રિસર્્ચ એ�ન્ડ ડે વલપમેન્ટ ઓ��ર્ગેનાઈઝે શન CITES વિશે

(DRDO) દ્વારા વિકસાવવામાં આ�વી છે .  તે સરકારો�ો વચ્ચેનો�ો આં�ંતરરાષ્ટ્રીય કરાર છે જેનો�ો ઉદ્દેશ્્ય
 તેને એ�ટે ક હે લિકો�ોપ્ટરથી લો�ોન્્ચ કરી શકાય છે . એ� સુનિશ્ચિત કરવાનો�ો છે કે જં ગલી પ્રાણીઓ�� અને
 આ� મિસાઇલ સી ઇગલ મિસાઇલો�ોનું સ્થાન લેશે, જે છો�ોડના આં�ંતરરાષ્ટ્રીય વેપારથી તેમના અસ્્તતિત્વને
હાલમાં નૌ�ૌકાદળમાં ઉપયો�ોગમાં લેવાય છે . જોખમ ન બને.
 CITES 1973માં અપનાવવામાં આ�વ્્યુું હતું અને 1975માં
 સી કિં ગ હે લિકો�ોપ્ટર પણ તબક્કાવાર બહાર પાડવામાં
અમલમાં આ�વ્્યુું હતું.
આ�વતાની સાથે, એ�વી અપેક્ષા રાખવામાં આ�વે છે કે
 તેના 184 સભ્ય પક્્ષષો છે અને 38,000થી વધુ
NASM-SRનો�ો ઉપયો�ોગ નવા MH-60R મલ્ટી-રો�ોલ
પ્રજાતિઓ��માં વેપારનું નિયમન થાય છે .
હે લિકો�ોપ્ટર સાથે કરવામાં આ�વશે, જેને નેવીમાં સામેલ  જોકે CITES પક્ષકારો�ો પર કાયદેસર રીતે બંધનકર્્તતા છે
કરવામાં આ�વી રહ્યા છે . - બીજા શબ્્દદોમાં કહીએ� તો�ો, તેઓ��એ� સંમેલનનો�ો અમલ
 વિશેષતા: કરવો�ો પડશે પરં તુ તે રાષ્ટ્રીય કાયદાઓ��નું સ્થાન લેતું
 મિસાઈલની નવી ગાઈડન્સ સિસ્ટમમાં અત્યાધુનિક નથી.
નેવિગેશન સિસ્ટમ અને ઈન્ટિગ્રેટે ડ એ�વિઓ��નિક્સનો�ો  CITES સચિવાલયનું સંચાલન સંયુક્ત રાષ્ટ્ર પર્્યયાવરણ
સમાવેશ થાય છે . કાર્્યક્રમ (UNEP) દ્વારા કરવામાં આ�વે છે અને તે
 તે હે લિકો�ોપ્ટર માટે સ્વદેશી રીતે વિકસિત લૉ�ૉન્્ચર જીનીવા, સ્વિટ્્ઝર્લેન્ડમાં સ્થિત છે .
સહિત અનેક નવી તકનીકો�ોનો�ો ઉપયો�ોગ કરે છે .  CITES રાષ્ટ્રોના પ્રતિનિધિઓ�� દર બેથી ત્રણ વર્ષે
 લગભગ 60 કિમીની સ્ટ્રાઈક રે ન્્જ સાથે, એ�ર-લો�ોન્્ચ વિવિધ પક્્ષષોની પરિષદમાં (અથવા CoP)માં મળે છે ,
જેથી પ્રગતિની સમીક્ષા કરી શકાય અને સંરક્ષિત
કરાયેલ એ�ન્ટી-શિપ મિસાઈલ મેક 0.8 (ધ્વનિની ગતિ
પ્રજાતિઓ��ની યાદીને સમાયો�ોજિત કરી શકાય, જેને
કરતા ધીમી)ની ઝડપે મુસાફરી કરી શકે છે .
વિવિધ સ્્તરો�ોના રક્ષણ સાથે ત્રણ કે ટેગરીમાં વર્ગીકૃત
 તેની પાસે ઇમેજિંગ ઇન્ફ્રારે ડ સીકર હશે, જે તેના
કરવામાં આ�વી છે ઃ
લક્્ષ્યયોના થર્્મલ ઉત્સર્્જન પર વાર કરશે.
 પરિશિષ્ટ I:
 તે 100 કિલો�ોગ્રામનું વો�ોરહે ડ લઇ જઈ શકે છે અને તે  તેમાં લુપ્ત થવાના જોખમમાં રહે લી પ્રજાતિઓ��નો�ો
પેટ્્રરોલિંગ બો�ોટને ડુબાડવા અને મો�ોટા યુદ્ધ જહાજોને સમાવેશ થાય છે અને વ્યાપારી વેપાર પર પ્રતિબંધ
નુકસાન પહોંચાડવામાં સક્ષમ છે . સહિત સર્્વવોચ્ચ સ્્તરનું રક્ષણ પૂરુું પાડે છે .
 NASM -SR, તેના લક્ષષ્ય સુધી પહોંચવા પર, સમુદ્ર  પરિશિષ્ટ II:
સપાટીથી માત્ર 5 મીટર પર ક્રુ ઝ કરી શકે છે , જે દુશ્્મન  તેમાં એ�વી પ્રજાતિઓ��નો�ો સમાવેશ થાય છે કે જેને
રડાર માટે સપાટીથી હવામાં મિસાઇલો�ો અથવા બંદૂકો�ો હાલમાં લુપ્ત થવાનો�ો ભય નથી પરં તુ વેપાર નિયંત્રણો�ો
વડે શો�ોધવાનું, ટ્રે ક કરવાનું અને માર કરવાનું મુશ્્કકે લ વિના તે લુપ્ત બની શકે છે .
બનાવે છે . એ�ન્ટિ-શિપ મિસાઇલની આ� નિમ્ન-સ્્તરની  પરિશિષ્ટ III:
 તેમાં એ�વી પ્રજાતિઓ��નો�ો સમાવેશ થાય છે કે જેના માટે
ક્ષમતાને સી સ્કિમિં ગ તરીકે ઓ��ળખવામાં આ�વે છે .
કો�ોઈ દેશે અન્ય CITES પક્્ષષોને આં�ંતરરાષ્ટ્રીય વેપારને
નિયંત્રિત કરવામાં મદદ કરવા કહ્્યુું છે .
વન્ય પ્રાણીસૃષ્ટિ અને વનસ્પતિની લુપ્તપ્રાય
 પરિશિષ્ટ III પ્રજાતિઓ��માં વેપાર CITES નિકાસ
પ્રજાતિમાં આં�ંતરરાષ્ટ્રીય વેપાર પર સંમેલન (CITES)
પરમિટ (પરિશિષ્ટ IIIમાં પ્રજાતિઓ��ને સૂચિબદ્ધ કરનાર
દેશ દ્વારા જારી કરાયેલ) અને મૂળના પ્રમાણપત્્રરો (અન્ય
 તાજેતરમાં જીનીવામાં CITESની સ્થાયી સમિતિ તમામ દેશો�ો દ્વારા જારી કરાયેલ) નો�ો ઉપયો�ોગ કરીને
(SC77)ની 77મી મીટીીંગ દરમિયાન કિં મતી લાકડા અને નિયંત્રિત કરવામાં આ�વે છે .
શાર્્કનો�ો વેપાર અને હાથી અને મો�ોટી બિલાડીઓ��નું  દેશો�ો કો�ોઈપણ સમયે પરિશિષ્ટ III માં એ�વી પ્રજાતિઓ��ની
સંરક્ષણ જેવી જટિલ બાબતો�ોની સમીક્ષા કરવામાં સૂચિ બનાવી શકે છે જેના માટે તેઓ�� સ્થાનિક નિયમો�ો
આ�વી હતી. ધરાવે છે .
162
 CITES હાથી અને ગેેંડા જેવા પ્રાણીઓ��ને લક્ષિત  અબુ ધાબી શહે રથી 35 કિલો�ોમીટરના અંતરે સ્થિત આ�
વન્યજીવ અપરાધનો�ો સામનો�ો કરવાના પ્રયાસો�ો પર પ્લાન્ટ લગભગ 200,000 ઘરો�ોને વીજળી આ�પવા માટે
સહયો�ોગ કરવા માટે વન્યજીવન સત્તાવાળાઓ��, રાષ્ટ્રીય પૂરતી વીજળી ઉત્પન્ન કરશે અને વાર્્ષષિક 2.4 મિલિયન
ઉદ્યાનો�ો, કસ્ટમ્સ અને પો�ોલીસ એ�જન્સીઓ��ના કાયદા ટન કાર્્બન ઉત્સર્્જનને વિસ્થાપિત કરવાની અપેક્ષા છે .
અમલીકરણ અધિકારીઓ��ને પણ સાથે લાવે છે .  આ� પ્્રરોજેક્ટે યુટિલિટી-સ્કે લ સો�ોલાર પ્્રરોજેક્્ટ્્સ માટે
ખર્્ચના સંદર્્ભમાં રે કો�ોર્્ડ તો�ોડ્્યયો છે .
ઇન્ટરનેશનલ ટ્્રરોપિકલ ટિમ્બર ઓ��ર્ગેનાઇઝે શન
બરડા વન્યજીવ અભયારણ્્ય (BWLS)
(ITTO)
 તાજેતરમાં ગુજરાત વન વિભાગે “પ્્રરોજેક્ટ લાયન @

 59 મી ઇન્ટરનેશનલ ટ્્રરૉપિકલ ટિમ્બર કાઉન્સિલ
2047” અંતર્્ગત યો�ોજાયેલી રાષ્ટ્રીય સંચાલન સમિતિની
(ITTC) એ� તાજેતરમાં તેનું વાર્્ષષિક સત્ર પૂરુું કર્્યુું, જેમાં
બેઠક સમક્ષ બરડા વન્યજીવ અભયારણ્્ય (BWLS)ને
ટકાઉ ઉષ્ણકટિબંધીય વન વ્યવસ્થાપન અને ટકાઉ
સિંહો�ોનું બીજું ઘર બનાવવાની દરખાસ્્ત રજૂ કરી હતી.
ઉત્પાદિત ઉષ્ણકટિબંધીય લાકડાના વેપાર પર ધ્યાન બરડા વન્યજીવ અભયારણ્્ય (BWLS) વિશે
કે ન્દ્રિત કર્્યુું.  સ્થાન:
ટિમ્બર શું છે ?  તે ગુજરાત રાજ્યમાં આ�વેલું છે .
 ઇમારતી લાકડા એ� લાકડાનો�ો સંદર્્ભ આ�પે છે જેની  તે પો�ોરબંદરથી આ�શરે 15 કિલો�ોમીટર અને ગીર ફો�ોરે સ્ટ
પ્રક્રિયા કરવામાં આ�વી છે અને વિવિધ ઉપયો�ોગો�ો, જેમ નેશનલ પાર્્કથી 100 કિલો�ોમીટર પશ્ચિમમાં આ�વેલું છે .
કે બાંધકામ, ફર્્નનિચર અને અન્ય ઉદ્્યયોગો�ોમાં ઉપયો�ોગ  તે પર્્વતીય ભૂમિદૃશ્યો ધરાવે છે , અને અભયારણ્્ય
માટે તૈયાર કરવામાં આ�વ્યા છે . 192.31 ચો�ોરસ કિલો�ોમીટરના વિસ્્તતારમાં ફે લાયેલું છે .
 તે વૃક્્ષષોમાંથી મેળવવામાં આ�વે છે અને લાકડાં ઉદ્્યયોગમાં  તે દરિયાઈ સપાટીથી 79.2 મીટરથી 617.8 મીટરની
પ્રાથમિક કાચો�ો માલ છે . ઊચ ં ાઈએ� આ�વેલું છે .
ITTO વિશે  ત્્યાાં બે જળમાર્્ગગો, બિલેશ્વરી નદી અને જોગરી નદી તથા
 ઇન્ટરનેશનલ ટ્્રરોપિકલ ટિમ્બર ઓ��ર્ગેનાઇઝે શન બે ડે મ, ખંભાળા અને ફો�ોદારા આ�વેલ છે .

(1986ની રચના; મુખ્ય મથક: યો�ોકો�ોહામા, જાપાન) એ�ક  આ� પ્રદેશમાં માલધારી, ભરવાડ, રબારી અને ગઢવી
આં�ંતર-સરકારી સંસ્થા છે જે ઉષ્ણકટિબંધીય વન જેવી વંશીય જાતિઓ�� વસે છે .
સંસાધનો�ોના સંરક્ષણ અને તેમના ટકાઉ સંચાલન,  બરડાને એ�શિયાટિક સિંહો�ોના બીજા ઘર તરીકે
વિકસાવવા માટે , રાજ્ય સરકારે 1979માં ‘ગીર-બરડા
ઉપયો�ોગ અને વેપારને પ્્રરોત્સાહન આ�પે છે .
પ્્રરોજેક્ટ’ અમલમાં મૂક્્યયો હતો�ો.
 ઇન્ટરનેશનલ ટ્્રરોપિકલ ટિમ્બર કાઉન્સિલ (ITTC) એ�
 વનસ્પતિ:
ઇન્ટરનેશનલ ટ્્રરોપિકલ ટિમ્બર ઓ��ર્ગેનાઇઝે શન
 તે ફૂલો�ોની વિવિધતામાં લાક્ષણિક રીતે વિપુલ છે , જેમાં
(ITTO)ની ગવર્્નિિંગ બો�ોડી છે .
સારી સંખ્યામાં ઔ��ષધીય છો�ોડનો�ો સમાવેશ થાય છે .
 ભારત ITTOનું સ્થાપક સભ્ય રહ્્યુું છે .
 અભયારણ્્ય લગભગ 650 છો�ોડની પ્રજાતિઓ�� ધરાવે
છે , જેમાં રાયણ, બાવળ, બો�ોરડી, જાાંબુ, આ�મલી,
UAE દ્વારા વિશ્વના સૌ�ૌથી મો�ોટા સિં ગલ-સાઇટ સો�ોલર ગો�ોરાડ, વાંસ, ધવ, ધુધલો�ો વગેરેનો�ો સમાવેશ થાય છે .
પાવર પ્લાન્ટનું ઉદ્દઘાટન  પ્રાણીસૃષ્ટિ: ચિત્્તતો, હાયના, જં ગલી ડુક્કર, વરુ,
શિયાળ, બ્્લલુ બુલ, દુર્્લભ અને લુપ્તપ્રાય સ્્પપોટે ડ ઇગલ,
 તાજેતરમાં સંયુક્ત આ�રબ અમીરાત (UAE) એ� વિશ્વના ક્રેસ્ટે ડ હો�ોક ઇગલ, વગેરે.
સૌ�ૌથી મો�ોટા સિંગલ-સાઇટ સો�ોલાર પાવર પ્લાન્ટ, જે પ્્રરોજેક્ટ સિં હ
એ�ક 2-ગીગાવો�ોટ (GW) અલ ધફ્રા સો�ોલર ફો�ોટો�ોવો�ોલ્ટે ઇક  તે સંરક્ષણ અને પર્્યયાવરણ-વિકાસને એ�કીકૃત કરીને
(PV) સ્વતંત્ર પાવર પ્્રરોજેક્ટ (IPP) છે , તેનું ઉદ્દઘાટન ગુજરાતમાં એ�શિયાટિક સિંહના લેન્ડસ્કે પ ઇકો�ોલો�ોજી-
કર્્યુું છે . આ�ધારિત સંરક્ષણની કલ્પના કરે છે .
163
 આ� પ્્રરોજેક્ટ ગુજરાતમાં ગીરના લેન્ડસ્કે પમાં અમલમાં  એ�કવાર બ્રાન્ડ નામની દવા માટે પેટન્ટ સુરક્ષા સમાપ્ત
મુકવામાં આ�વી રહ્્યયો છે , જે એ�શિયાટીક સિંહનું આ�ખરી થઈ જાય, અન્ય ફાર્્મમાસ્યુટિકલ કં પનીઓ�� જેનરિક
ઘર છે . વર્્ઝનનું ઉત્પાદન અને વેચાણ કરી શકે છે .
 એ�શિયાટિક સિં હ (પેન્થેરા લીઓ��)ની સંરક્ષણ સ્થિતિ:  ચાર દુર્્લભ રો�ોગો�ો માટે દવાના આ� બિનબ્રાન્ડે ડ જેનેરિક
 IUCN: ભયંકર વર્્ઝનની કિં મત બ્રાન્ડે ડ દવાઓ��ની વર્્તમાન બજાર
 વાઇલ્ડલાઇફ (પ્્રરોટે ક્શન) એ�ક્ટ 1972: શેડ્યૂલ-I કિં મત કરતાં 100 ગણી ઓ��છી હશે.
 CITES: પરિશિષ્ટ-I દુર્્લભ રો�ોગો�ો શું છે ?
 WHO દુર્્લભ રો�ોગો�ોને જીવનભરની સ્થિતિને કમજોર
સંગીત દે ડકા (મ્યુઝિક ફ્્રરોગ) કરનારી સ્થિતિ તરીકે વ્યાખ્યાયિત કરે છે , જેનો�ો વ્યાપ
દર 1000 વસ્્તતી દીઠ 1 કે તેથી ઓ��છો�ો છે . તેઓ�� સામૂહિક
 તાજેતરમાં વૈજ્ઞાનિકો�ોએ� અરુણાચલ પ્રદેશમાં ‘સંગીત રીતે ભારતની 6-8% વસ્્તતીને અસર કરે છે (ભારતમાં
દેડકા’ની નવી પ્રજાતિની ઓ��ળખ કરી છે , જેનું નામ લગભગ 8થી 10 કરો�ોડ કે સ), જેમાં લગભગ 80%
નિદિરાના નો�ોઆ�ડીહિં ગ છે . આ�નુવંશિક છે .
 આ� અનો�ોખી શો�ોધ એ� વિશિષ્ટ લક્ષણ દ્વારા ચિહ્નિત  દુર્્લભ રો�ોગો�ો માટે ની રાષ્ટ્રીય નીતિ (NPRD), 2021
થયેલ છે કે નર અને માદા બંને દેડકાઓ�� સંગીત ધરાવે
સારવાર માટે રૂ. 50 લાખ સુધીની નાણાકીય સહાય
છે .
પૂરી પાડે છે , બેઝિક કસ્ટમ્સ ડ્યુટીમાંથી દુર્્લભ રો�ોગો�ોની
 દેડકાઓ�� એ�ક વિશિષ્ટ કો�ોલ પેટર્્ન દર્્શશાવે છે , જેમાં બેથી
દવાઓ��ને મુક્તિ આ�પે છે અને ફાર્્મમાસ્યુટિકલ્સ માટે
ત્રણ સ્વર હો�ોય છે , જે જં ગલી બતકની પ્રજાતિના
પ્્રરોડક્શન લિંક્્ડ ઇન્સેન્ટિવ સ્કીમમાં આ� દવાઓ��નો�ો
અવાજોને મળતી આ�વે છે .
 નર દેડકાઓ�� તેમના મજબૂત શરીરની લાક્ષણિકતા
ધરાવતા, વિવિધ સ્થળો�ોએ� મો�ોટે થી બો�ોલતા જોવા મળ્યા
આ�ર્્ટટિ ફિશિયલ ઇન્ટેલિજન્સ (AI)
હતા, જેમાં ભેજવાળા વિસ્્તતારો�ો, નવા બાંધવામાં
આ�વેલા તળાવની ધાર અને નજીકના રસ્્તતા પરનો�ો
તાજેતરમાં યુ.એ�સ., બ્રિટન અને અન્ય દેશો�ોએ�

આ�ર્્ટટિફિશિયલ ઇન્ટેલિજન્સ (AI)ને નિયંત્રિત કરવા
 દેડકાનું નામ નો�ોઆ�-દિહિં ગ નદીના નામ પરથી
રાખવામાં આ�વ્્યુું છે , જ્્યાાં તે મળી આ�વ્યા હતા. માટે ના કરાર પર હસ્્તતાક્ષર કર્્યયા હતા.
 જાપાન, તાઈવાન, ચીન, વિયેતનામ, લાઓ��સ અને મહત્વપૂર્્ણ માહિતી
થાઈલેન્ડમાં અગાઉ જાણીતી ઘટનાઓ�� સાથે તારણો�ો  આ� દેશો�ોએ� (જેમાં ભારતનો�ો સમાવેશ થતો�ો નથી)
ભારતમાં પ્રથમ વખત નિદિરાના જીનસની હાજરીની સુરક્ષિત AI સિસ્ટમ ડે વલપમેન્ટ માટે ની માર્્ગદર્્શશિકા
પુષ્ટિ કરે છે . નામના દસ્્તતાવેજનું અનાવરણ કર્્યુું.
 માર્્ગદર્્શશિકા ફરજિયાત બંધનકર્્તતા નથી.
દુર્્લભ રો�ોગના ઉપચાર માટે જેનરિક દવાઓ�� માર્્ગદર્્શશિ કાની મુખ્ય જોગવાઈઓ��
 સિક્્યયોર ડિઝાઈન (AI સિસ્ટમના ડિઝાઈન સ્ટેજ
 તાજેતરમાં ભારતમાં કે ન્દ્રીય આ�રો�ોગ્્ય મંત્રાલયે ચાર સાથે કામ કરે છે ): તેમાં AI સિસ્ટમ માટે ના જોખમો�ોનું
દુર્્લભ રો�ોગો�ોની સારવાર માટે જેનરિક દવાઓ�� રજૂ કરી મૂલ્્યાાંકન કરવા માટે એ�ક સર્્વગ્રાહી પ્રક્રિયાનો�ો સમાવેશ
છે , જેમ કે ટાયરો�ોસિનેમિયા-ટાઈપ 1, ગૌ�ૌચરસ ડિસીઝ, થાય છે .
વિલ્સન ડિસીઝ અને ડ્રાવેટ-લેનો�ોક્સ ગેસ્ટાઉટ  સિક્્યયોર ડે વલપમેન્ટ: સપ્લાય ચેઈનને સુરક્ષિત
સિન્્ડ્રરોમ. કરવી, AI સંબંધિત અસ્કયામતો�ોને ટ્રૅ ક અને સુરક્ષિત
જેનરિક દવાઓ�� શું છે ? કરવી.
 જેનરિક દવાઓ�� એ�વી દવાઓ�� છે જે સક્રિય ઘટકો�ો,  AI સિસ્ટમના જીવન ચક્ર દરમ્યાન ‘ટે કનિકલ ડે ટ’નું
માત્રા, સલામતી, શક્તિ, ગુણવત્તા અને હે તુપૂર્્વક સંચાલન કરો�ો (જ્યારે વ્યવસાયો�ો ભવિષ્યમાં તેમને
ઉપયો�ોગની દ્રષ્ટિએ� બ્રાન્ડ-નામ દવાઓ��ની સમકક્ષ અસર કરશે તેવી સમસ્યાઓ��નું નિરાકરણ ન કરે ત્યારે
હો�ોય છે પરં તુ સામાન્ય રીતે ઓ��છી કિં મતે વેચાય છે . કરવામાં આ�વેલ ગર્્ભભિત ખર્્ચ).
164
 સિક્્યયોર ડિપ્્લલોયમેન્ટ: AI સિસ્ટમના જીવન ચક્રમાં  ISRO ટે લિમેટ્રી, ટ્રેકિં ગ એ�ન્ડ કમાન્ડ નેટવર્્ક (ISTRAC),
સારા ઈન્ફ્રાસ્ટ્રક્ચર સુરક્ષા સિદ્્ધાાંતો�ો લાગુ કરવા વગેરે. બેેંગલુરુના મિશન ઓ��પરે શન્સ કો�ોમ્પ્લેક્સ (MOX)
 સુરક્ષિત કામગીરી અને જાળવણી: સુરક્ષાને અસર ખાતેનું અવકાશયાન નિયંત્રણ કે ન્દદ્ર તેના સમગ્ર
કરતા વર્્તનમાં અચાનક અને ક્રમિક ફે રફારો�ોનું મિશન જીવન દરમિયાન ઉપગ્રહનું સંચાલન કરે છે .
અવલો�ોકન કરવા માટે સતત દેખરે ખ.  એ�સ્ટ્રોસેટ મિશનનું લઘુતમ ઉપયો�ોગી જીવન લગભગ
AIને નિયમન કરવાની જરૂરિયાત 5 વર્્ષનું છે .
 નબળાઈઓ��નો�ો સામનો�ો કરવા માટે જેમ કે ,  તે કુલ પાંચ વૈજ્ઞાનિક પેલો�ોડ્્સ ધરાવે છે , ઇમેજિંગને
 એ�ડવર્્સરીયલ મશીન લર્્નિિં ગ (AML): સંવેદનશીલ સક્ષમ કરે છે અને એ�ક સામાન્ય પ્લેટફો�ોર્્મ પર
મો�ોડે લની માહિતી કાઢવા જેવા ML ઘટકો�ોમાં મૂળભૂત તરં ગલંબાઇની વિશાળ શ્રેણીમાં ગેલેક્ટીક અને
નબળાઈઓ��નો�ો દુરુપયો�ોગ. એ�ક્સસ્ટ્્રા-ગેલેક્ટિક કો�ોસ્મિક સ્ત્રોતો�ોના ટે મ્્પપોરલ અને
 ડે ટા પો�ોઇઝનિં ગ: ઇરાદાપૂર્્વક તાલીમ ડે ટાને બગાડવો�ો. સ્પેક્ટટ્રલ ગુણધર્્મમોનો�ો અભ્યાસ કરે છે .
 અન્ય: લો�ોકશાહી પ્રક્રિયામાં વિક્ષેપ, નો�ોકરી ગુમાવવી,
ગો�ોપનીયતાનું ઉલ્લંઘન વગેરે. INS ઇમ્્ફફાલ
 નિયમનમાં પડકારો�ો: સરહદો�ો પારના નિયમનકારો�ો સાથે
સંકલન, પ્રમાણિત વ્યાખ્યાઓ�� અને માપદં ડો�ોનો�ો  તાજેતરમાં 15B સ્ટીલ્થ-ગાઇડે ડ મિસાઇલ ડિસ્ટ્રોયર્્સના
અભાવ, લાભો�ો અને જોખમો�ોને સંતુલિત કરવું વગેરે. ચાર પ્્રરોજેક્ટમાનું ત્રીજું, યાર્્ડ 12706 (ઇમ્્ફફાલ)ના
AI વિશે અને તેને નિયંત્રિત કરવાના તાજેતરના પ્રયત્્નનો ક્રેસ્ટનું રક્ષા મંત્રી શ્રી રાજનાથ સિંહ દ્વારા નવી દિલ્હીમાં
 AI એ� જ્ઞાનાત્મક કાર્્યયો કરવા માટે મશીનની ક્ષમતા છે અનાવરણ કરવામાં આ�વ્્યુું હતું.
જે આ�પણે માનવ મન જેવી છે , જેમ કે સમજવું, તર્્ક, INS ઇમ્્ફફાલ વિશે
શીખવું, સમસ્યાનું નિરાકરણ વગેરે.  તે વિશાખાપટ્ટનમ-ક્લાસ સ્ટીલ્થ-ગાઈડે ડ મિસાઈલ
 તાજેતરના પ્રયાસો�ો: ડિસ્ટ્રોયર્્સમાં ત્રીજું છે .
 બ્્લલેચલી ઘો�ોષણા: યુકેની AI સેફ્ટી સમિટમાં માનવ-  164 મીટરની એ�કં દર લંબાઈ અને 7500 ટનથી વધુના
કે ન્દ્રિત, વિશ્વાસપાત્ર અને જવાબદાર AI માટે સાથે વિસ્થાપન સાથે તે ભારતમાં બાંધવામાં આ�વેલા સૌ�ૌથી
મળીને કામ કરવાનો�ો સંકલ્પ. મો�ોટા વિનાશકમાંનું એ�ક છે .
 હિરો�ોશિમા AI પ્રક્રિયા (HAP): AIને નિયંત્રિત કરવા  ઝડપ: 30 નો�ોટથી વધુ (આ�શરે 55 kmph).
માટે આ�ગળનો�ો માર્્ગ નક્કી કરવા G7 દ્વારા પ્રયાસ.  આ� જહાજ એ�ક શક્તિશાળી પ્લેટફો�ોર્્મ છે જે વિવિધ
કાર્્યયો અને મિશન હાથ ધરવા સક્ષમ છે , જે દરિયાઈ
એ�સ્ટ્રોસેટ યુદ્ધના સંપૂર્્ણ સ્પેક્ટટ્રમમાં ફે લાયેલું છે .
 આ� જહાજમાં લગભગ 75 ટકા જેટલી ઊચ ં ી સ્વદેશી
 ભારતના પ્રથમ મલ્ટિ-વેવલન્થ સ્પેસ ટે લિસ્્કકોપ, સામગ્રી છે , જેમાં મીડિયમ રે ન્્જ સરફે સ-ટુ-એ�ર
એ�સ્ટ્રોસેટે સફળતાપૂર્્વક તેના 600મા ગામા-રે બર્સસ્ટ મિસાઇલ્સ, બ્રહ્્મમોસ સરફે સ-ટુ-સરફે સ મિસાઇલ્સ,
(GRB)ને શો�ોધી કાઢ્્યુું છે , જેનું નામ GRB 231122B છે . સ્વદેશી ટો�ોર્પીડો�ો ટ્યુબ લો�ોન્્ચર્્સ, એ�ન્ટિ-સબમરિન
એ�સ્ટ્રોસેટ વિશે સ્વદેશી રો�ોકે ટ લો�ોન્્ચર્્સ (લાર્્સન એ�ન્ડ ટુબ્્રરો, મુંબઇ)
 તે ભારતની પ્રથમ સમર્્પપિત બહુ-તરં ગલંબાઇ અવકાશ 76mm સુપર રે પિડ ગન માઉન્ટ (BHEL, હરિદ્વાર)નો�ો
વેધશાળા છે જેનો�ો ઉદ્દેશ્્ય એ�ક્સ-રે , ઓ��પ્ટિકલ અને સમાવેશ થાય છે .
યુવી સ્પેક્ટટ્રલ બેન્ડમાં એ�કસાથે અવકાશી સ્ત્રોતો�ોનો�ો  ક્રેસ્ટ ડિઝાઈન ડાબી બાજુએ� કં ગલા પેલેસ અને
અભ્યાસ કરવાનો�ો છે . જમણી બાજુ ‘કાંગલા-સા’ દર્્શશાવે છે .
 એ�સ્ટ્રોસેટ, 1515 કિગ્રાના લિફ્ટ-ઓ��ફ માસ સાથે,  કાંગલા પેલેસ મણિપુરમાં એ�ક મહત્વપૂર્્ણ ઐ�તિહાસિક
ભારતીય પ્રક્ષેપણ વાહન PSLV દ્વારા 28 સપ્ટેમ્બર, અને પુરાતત્વીય સ્થળ છે અને તે ભૂતકાળના
2015ના રો�ોજ શ્રીહરિકો�ોટાના સતીશ ધવન સ્પેસ સામ્રાજ્યની પરં પરાગત બેઠક હતી.
સેન્ટરથી વિષુવવૃત્ત તરફ 6 ડિગ્રીના ખૂણા પર વળેલી  ડ્રેગનનું માથું અને સિંહના શરીર સાથે, ‘કાંગલા-સા’
650 કિમીની ભ્રમણકક્ષામાં લો�ોન્્ચ કરવામાં આ�વ્્યયો મણિપુરના ઇતિહાસનું એ�ક પૌ�ૌરાણિક પ્રાણી છે અને
હતો�ો. તેના લો�ોકો�ોના વાલી/રક્ષક તરીકે પ્રતીકાત્મક છે .
165
 ‘કાંગલા-સા’ મણિપુરનું રાજ્ય પ્રતીક પણ છે .

‘અમિની’ નામનું 4થું એ�ન્ટી સબમરીન વો�ોરફેર
 ઇમ્્ફફાલ, ઉત્તરપૂર્્વમાં આ�વેલ રાજધાની શહે રો�ોના નામ
ક્રાફ્ટ
પરથી નામ આ�પવામાં આ�વતું પ્રથમ યુદ્ધ જહાજ છે .
 16 મી નવેમ્બર, 2023ના રો�ોજ, એ�ન્ટિ-સબમરીન

3D-પ્રિન્ટેડ એ�ન્્જજિન માટે ફ્્લલાઇટ ટે સ્ટ
વો�ોરફે ર છીછરા વો�ોટર ક્રાફ્ટ (ASW SWC) પ્્રરોજેક્ટનો�ો
ચો�ોથો�ો ભાગ ‘અમિની’ કટ્ટુપલ્લીમાં મેસર્્સ એ�લ એ�ન્ડ ટી
 તાજેતરમાં ચેન્નાઈ સ્થિત સ્ટાર્્ટઅપ અગ્નિકુલ તેના
શિપબિલ્્ડિિંગ ખાતે સફળતાપૂર્્વક લો�ોન્્ચ કરવામાં
મહત્વપૂર્્ણ રો�ોકે ટ અગ્નિબાનને લો�ોન્્ચ કરવા માટે
આ�વ્્યયો હતો�ો.
તૈયારી કરી રહ્્યુું છે , જેમાં વિશ્વનું પ્રથમ 3D-પ્રિન્ટેડ
 આ�ઠ ASW SWC જહાજોના નિર્્મમાણ માટે ના કરારને
એ�ન્્જજિન છે . સંરક્ષણ મંત્રાલય (MoD) અને ગાર્્ડન રીચ શિપબિલ્ડર્્સ
 અગ્નિબાન અગ્રણી અગ્નિલેટ એ�ન્્જજિન ધરાવે છે , જે એ�ન્ડ એ�ન્્જજિનિયર્્સ (GRSE), કો�ોલકાતા વચ્ચે 29
સિંગલ-પીસ 3D-પ્રિન્ટેડ નમૂનો�ો છે , જે સંપૂર્્ણપણે એ�પ્રિલ, 2019ના રો�ોજ ઔ��પચારિક સ્વરૂપ આ�પવામાં
ભારતમાં ડિઝાઇન અને ઉત્પાદિત છે . આ�વ્્યુું હતું.
 આ� એ�ન્્જજિન, 2021ની શરૂઆ�તમાં સફળતાપૂર્્વક  અરનાલા વર્્ગના જહાજો સાથે સંકળાયેલા આ� જહાજો
પરીક્ષણ કરવામાં આ�વ્્યુું હતું, જે દેશ માટે 3D પ્રિન્ટટીંગ ભારતીય નૌ�ૌકાદળના હાલના અભય વર્્ગના ASW
ટે ક્્નનોલો�ોજીમાં નોંધપાત્ર સીમાચિહ્નરૂપ છે . કો�ોર્વેટ્્સને બદલવા માટે બનાવવામાં આ�વ્યા છે .
 પરં પરાગત સાઉન્્ડિિંગ રો�ોકે ટથી વિપરીત, અગ્નિબાન  77 મીટરની લંબાઈ, 900 ટનનું વિસ્થાપન અને
એ� અત્યંત વૈવિધ્યપૂર્્ણ, સિંગલ-સ્ટે જ પ્રક્ષેપણ વાહન મહત્તમ ઝડપ 25 નો�ોટ સાથે, ASW SWC જહાજો
છે જે લગભગ 700 કિમી ઉંચી (નીચી પૃથ્વીની આ�શરે 1800 નો�ોટિકલ માઇલની પ્રભાવશાળી
ભ્રમણકક્ષા) સુધી 300 કિગ્રા પેલો�ોડ વહન કરવા સહનશક્તિ ધરાવે છે .
સક્ષમ છે .
ત્રણ એ�ન્ટિ-સબમરીન યુદ્ધ જહાજો
AI-સંચાલિત રો�ોબો�ોટ Mika
 તાજેતરમાં, કો�ોચીન શિપયાર્ડે ભારતીય નૌ�ૌકાદળ દ્વારા
 તાજેતરમાં પો�ોલેન્ડની એ�ક બેવરે જ કં પની ડિક્ટાડો�ોરે કાર્્યરત આ�ઠ એ�ન્ટી-સબમરીન વો�ોરફે ર (ASW) શેલો�ો
ગયા વર્્ષના AI-સંચાલિત હ્યુમનો�ોઇડ રો�ોબો�ોટ મીકાને વો�ોટર ક્રાફ્ટની શ્રેણીમાં પ્રથમ ત્રણ જહાજોના એ�ક
તેના પ્રાયો�ોગિક CEO તરીકે નિયુક્ત કરી. સાથે લો�ોન્્ચ સાથે એ�ક મહત્વપૂર્્ણ સીમાચિહ્નરૂપ ચિહ્નિત
 મીકા, જેને જાણીતા AI રો�ોબો�ોટ સો�ોફિયાના વધુ કર્્યુું છે .
અત્યાધુનિક સંસ્કરણ તરીકે વર્્ણવવામાં આ�વે છે , તે  INS માહે , INS માળવા અને INS માંગરો�ોળ નામના
અવિરતપણે કામ કરે છે , “હં મેશાં 24/7 ઉપલબ્ધ” રહે જહાજોનું અનાવરણ પ્રતિષ્ઠિત નૌ�ૌકાદળ અધિકારીઓ��
છે અને અઠવાડિયામાં સાત દિવસ કામ કરે છે . અને તેમના જીવનસાથીઓ��એ� એ�ક સમારો�ોહમાં કર્્યુું
 તેની જવાબદારીઓ�� સંભવિત ગ્રાહકો�ોને ઓ��ળખવાથી હતું.
માંડીને રમ નિર્્મમાતા માટે બો�ોટલ ડિઝાઇન કરવા માટે  દરે ક માહે વર્્ગના જહાજ 2.7 મીટરના ડ્રાફ્ટ સાથે 7 8
કલાકારો�ોની પસંદગી સુધીની છે . મીટર લંબાઇ, 11.36 મીટર પહો�ોળાઈ ધરાવે છે . તેમની
 મીકા તેની નિર્્ણય લેવાની પ્રક્રિયા પર ભાર મૂકે છે , જે પાસે 896 ટનનું વિસ્થાપન છે અને તે 25 નો�ોટ્્સ
(આ�શરે 45 કિમી/કલાક) સુધીની ઝડપ હાંસલ કરી
કં પનીના વ્યૂહાત્મક ઉદ્દેશો�ો સાથે સુસંગત વિસ્્તતૃત ડે ટા
શકે છે .
વિશ્્લલેષણ પર આ�ધાર રાખે છે .
 1,800 નો�ોટિકલ માઇલની સહનશક્તિ સાથે, આ�
 આ� અભિગમનો�ો હે તુ નિષ્પક્ષ અને વ્યૂહાત્મક
જહાજો ખાસ કરીને પાણીની અંદર દેખરે ખ માટે
પસંદગીઓ��ને સુનિશ્ચિત કરવાનો�ો છે , જે વ્યક્તિગત
સ્વદેશી રીતે વિકસિત સો�ોનારાને સમાવવા માટે
પૂર્્વગ્રહરહિત, સંસ્થાના શ્રેષ્ઠ હિતો�ોને પ્રાથમિકતા
બનાવવામાં આ�વ્યા છે .
166
 ક્રૂ કમ્્પપોઝિશનમાં સાત નૌ�ૌકા અધિકારીઓ�� સહિત 57

ચક્રવાત મિચૌંગ
કર્્મચારીઓ��નો�ો સમાવેશ થાય છે .
 ચક્રવાત મિચૌંગ, આં�ંધ્ર કાંઠા તરફ આ�ગળ વધી રહ્્યુું છે ,

INS સંધ્યાક
તે ડિસેમ્બરમાં તેની તીવ્રતા અને સમયને કારણે
અસામાન્ય માનવામાં આ�વે છે , આ� એ�વો�ો મહિનો�ો છે
 તાજેતરમાં ગાર્્ડન રીચ શિપબિલ્ડર્્સ એ�ન્ડ એ�ન્્જજિનિયર્્સ જ્યારે ઉત્તર હિં દ મહાસાગરમાં તો�ોફાનો�ો સામાન્ય રીતે
(GRSE) એ� નેવી ડે નિમિત્તે ભારતીય નૌ�ૌકાદળને INS વિનાશક સ્્તરે પહોંચતા નથી.
સંધ્યાક સોંપ્્યુું. મહત્વપૂર્્ણ માહિતી
INS સંધ્યાક વિશે  ચક્રવાત, શરૂઆ�તમાં ‘ઉષ્ણકટિબંધીય ચક્રવાત’
 તે ભારતમાં અત્યાર સુધીનું સૌ�ૌથી મો�ોટં ુ સર્વેક્ષણ હો�ોવાનું અનુમાન કરવામાં આ�વ્્યુું હતું, જોકે હવે તેને
જહાજ છે . ‘ગંભીર’ તો�ોફાનમાં અપગ્રેડ કરવામાં આ�વ્્યુું છે , જેમાં
 તે ગાર્્ડન રીચ શિપબિલ્ડર્્સ એ�ન્ડ એ�ન્્જજિનિયર્્સ પવનની ઝડપ 88 કિમી પ્રતિ કલાકથી 166 કિમી પ્રતિ
(GRSE), દ્વારા સંપૂર્્ણપણે ડિઝાઇન અને બનાવવામાં કલાકની છે .
આ�વ્્યુું છે .  ડિસેમ્બરમાં આ� તીવ્રતા અનન્ય છે , જેનું શ્રેય દક્ષિણ
 GRSE દ્વારા બાંધવામાં આ�વેલ ચાર સર્વે વેસેલ્સ આં�ંધ્ર પ્રદેશના દરિયાકાંઠે સામાન્ય કરતાં ઉચ્ચ ગરમી
(Large) અથવા SVLની શ્રેણીમાં તે પ્રથમ છે . સૂચકાંકો�ોને આ�ભારી છે .
 ચક્રવાતની તીવ્રતા ગરમ સમુદ્રનું તાપમાન,
 તે સમાન નામના બીજા જહાજનો�ો પુનર્્જન્મ છે .
ઉષ્ણકટિબંધીય ચક્રવાત હીટ પો�ોટે ન્્શશિયલ (TCHP),
અગાઉનું યુદ્ધ જહાજ, એ�ક સર્વેક્ષણ જહાજ પણ
વાતાવરણીય પરિસ્થિતિઓ��, પવનનું દબાણ, સંવહન,
1981માં નૌ�ૌકાદળમાં સામેલ કરવામાં આ�વ્્યુું હતું અને
રો�ોસબી તરં ગો�ો અને હવા-સમુદ્રની ક્રિયાપ્રતિક્રિયા જેવા
2021માં તેને રદ કરવામાં આ�વ્્યુું હતું.
પરિબળો�ોથી પ્રભાવિત થાય છે .
 નવા INS સંધાયક અને શ્રેણીના બાકીના જહાજો
 ચક્રવાત વિશે:
તેમના પુરો�ોગામી કરતા વધુ અદ્યતન છે .  ચક્રવાત એ� મો�ોટા પાયે હવામાન પ્રણાલી છે જે નીચા
 વિશેષતા: દબાણના કે ન્્દ્રરો, ફરતા પવનો�ો અને વાતાવરણની
 તે 110-મીટર લાંબુ જહાજ છે જે ફિક્સ-પિચ પ્્રરોપેલર્્સ અસ્થિરતા દ્વારા વર્ગીકૃત થયેલ છે .
સાથે જોડાયેલા બે મરીન ડીઝલ એ�ન્્જજિન દ્વારા  તેઓ�� વિવિધ પ્રદેશો�ોમાં વિવિધ નામો�ોથી ઓ��ળખાય છે ,
સંચાલિત કરવામાં આ�વે છે . જેમ કે વાવાઝો�ોડા (એ�ટલાન્ટિક અને પૂર્વીય પેસિફિક),
 સર્વેક્ષણ દરમિયાન જહાજોને ઓ��છી ઝડપે દાવપેચ ટાયફૂન (ઉત્તરપશ્ચિમ પેસિફિક), અને ઉષ્ણકટિબંધીય
કરવામાં મદદ કરવા માટે તેમાં બો�ો અને સ્ટર્્ન થ્રસ્ટર્્સ ચક્રવાત (દક્ષિણ પશ્ચિમ પેસિફિક અને હિં દ મહાસાગર).
ફીટ કરવામાં આ�વ્યા છે .
 તે બંદર અને હાર્્બર અભિગમો�ોના સંપૂર્્ણ પાયે બે ખૂંધવાળો�ો ઊંટ
દરિયાકાંઠાના અને ઊડ ં ા પાણીના હાઇડ્્રરોગ્રાફિક
સર્વેક્ષણ અને નેવિગેશન ચેનલો�ો અને માર્્ગગોના  તાજેતરમાં ભારતીય આ�ર્મીએ� પૂર્વી લદ્દાખમાં સૈનિકો�ોને
નિર્્ધધારણ માટે સક્ષમ છે . લો�ોજિસ્ટિકલ સપો�ોર્્ટ માટે બે ખૂંધવાળા ઊટ ં તૈનાત
 તે દરિયાઈ મર્્યયાદાના સર્વેક્ષણો�ો અને સંરક્ષણ કાર્્યક્રમો�ો કર્્યયા છે .
બે ખૂંધવાળા ઊટ ં વિશે
માટે સમુદ્રી અને ભૌ�ૌગો�ોલિક ડે ટાના સહ-સંગ્રહનું કામ
 બે ખૂંધવાળા ઊટ ં અથવા બેક્ટ્રિયન ઊટ ં , તેની પીઠ
પણ હાથ ધરી શકે છે .
પરની બે ખૂંધમાં તેઓ�� ચરબીનો�ો સંગ્રહ કરે છે .
 તે હે લિકો�ોપ્ટર લઈ જઈ શકે છે , ઓ��છી-તીવ્રતાની
 વૈજ્ઞાનિક નામ: કે મલસ બેક્ટ્રિયનસ
લડાઈમાં ભાગ લઈ શકે છે અને હો�ોસ્પિટલ શિપ તરીકે
 વિતરણ:
કામ કરી શકે છે .
 તેઓ�� મધ્ય એ�શિયાના કઠો�ોર અને શુષ્ક પ્રદેશો�ોના
 તેનો�ો ઉપયો�ોગ માનવતાવાદી સહાય અને આ�પત્તિ રાહત વતની છે .
કામગીરી માટે પણ થઈ શકે છે .
167
 તેઓ�� મધ્ય એ�શિયામાં અફઘાનિસ્્તતાનથી ચીન સુધી,

મુખ્યત્વે મોંગો�ોલિયન મેદાનો�ો અને ગો�ોબી રણમાં વસવાટ ASPEX: ISROનું આ�દિત્ય L1 અવકાશયાન
કરે છે .
 લદ્દાખની નુબ્રા ખીણમાં બેક્ટ્રિયન ઊટો�ો ં ની થો�ોડી  ISROનું આ�દિત્ય L1 અવકાશયાન, જે સપ્ટેમ્બરમાં
વસ્્તતી છે . સૂર્્યનું અન્્વવેષણ કરવા માટે લો�ોન્્ચ કરવામાં આ�વ્્યુું
 વિશેષતા: હતું, તેણે તેનું બીજું સાધન, ASPEX (આ�દિત્ય સો�ોલર
 તેઓ�� 10 ફૂટ (3.0 મીટર) સુધી લાંબા અને 590-1000 વિન્ડ પાર્્ટટિકલ એ�ક્સપેરિમેન્ટ) સક્રિય કર્્યુું છે .
કિગ્રા વજન ધરાવે છે . ASPEX શું છે ?
 તેઓ�� આ�ફ્રિકા અને મધ્ય પૂર્્વમાં જોવા મળતા એ�ક  ASPEX, અથવા આ�દિત્ય સો�ોલર વિન્ડ પાર્્ટટિકલ
ખૂંધવાળા ડ્્રરોમેડરી ઊટ ં કરતાં નાના અને પાતળા હો�ોય છે . એ�ક્સપેરિમેન્ટ, ISRO ના આ�દિત્ય L1 અવકાશયાન
 તેમની રૂૂં વાટીનો�ો રં ગ રં ગ વગરના ઊની કાપડ જેવો�ો પરનું એ�ક વૈજ્ઞાનિક સાધન છે જે સૌ�ૌર પવનના કણો�ોનો�ો
અને તેનાથી ઘેરા બદામી સુધી બદલાય છે .
અભ્યાસ કરવા માટે રચાયેલ છે .
 તેમની પાસે જાડા, ઊની રૂૂં છા હો�ોય છે જે ઠં ડા
 તેમાં ‘સો�ોલર વિન્ડ આ�યન સ્પેક્્ટ્રરોમીટર’ (SWIS) અને
મહિનાઓ��માં હંૂ ફ આ�પે છે અને રણની ગરમીથી
‘સુપ્રથર્્મલ એ�ન્ડ એ�નર્જેટિક પાર્્ટટિકલ સ્પેક્્ટ્રરોમીટર’
ઇન્સ્યુલેશન આ�પે છે , અને તેઓ�� ઉનાળાના મહિનાઓ��
માટે આ� શેડ કરે છે . (STEPS) જેવા સાધનો�ોનો�ો સમાવેશ થાય છે .
 આ�યુષ્ય: 50 વર્્ષ  SWIS સૂર્્યમાંથી ચાર્્જ થયેલા કણો�ો (આ�યનો�ો)ને માપે
 તેઓ�� સામાન્ય રીતે 6-20 સભ્્યયોના ટો�ોળામાં રહે છે , જો છે , એ�ક વ્યાપક દૃશ્્ય પ્રદાન કરે છે , જ્યારે STEPS સૂર્્ય
કે તેઓ�� પ્રસંગો�ોપાત એ�કાંતમાં અથવા 30 વ્યક્તિઓ�� દ્વારા ઉત્સર્્જજિત ઉચ્ચ-ઊર્જા કણો�ોના અભ્યાસ પર
સુધીના જૂથો�ોમાં રહે છે . ધ્યાન કે ન્દ્રિત કરે છે .
 આ�હાર: તેઓ�� સર્્વભક્ષી છે પરં તુ મુખ્યત્વે શાકાહારીઓ��  ASPEX અવકાશના હવામાન અને પૃથ્વી પરની
છે જે સતત ઘાસ પર નિર્્ભર હો�ોય છે . સંચાર પ્રણાલીઓ�� અને પાવર ગ્રીડ પર તેની સંભવિત
અસરમાં નિર્્ણણાયક ભૂમિકા ભજવે છે .
માઉન્ટ મેરાપી (ઇન્્ડડોનેશિયા)
જેમિની AI મો�ોડેલ
 તાજેતરમાં ઇન્્ડડોનેશિયાના માઉન્ટ મેરાપી ફાટી
નીકળ્્યયો, પરિણામે 26ના જૂથમાંથી ઓ��છામાં ઓ��છા 11
 તાજેતરમાં ગૂગલે તેના નવીનતમ, સૌ�ૌથી શક્તિશાળી
પદયાત્રીઓ��ના દુઃખદ મૃત્યુ થયા, જેમાં ત્રણને
સફળતાપૂર્્વક બચાવી લેવામાં આ�વ્યા. AI મો�ોડલ, જેમિની લો�ોન્્ચ કરવાની જાહે રાત કરી.
 વિસ્્ફફોટથી આ�કાશમાં 3,000-મીટર રાખ ઊછળી જેમિની AI મો�ોડલ વિશે
હતી, જેના કારણે જ્્વવાળામુખીનો�ો કાટમાળ નજીકના  તે એ�ક નવું મલ્ટિમો�ોડલ જનરલ AI મો�ોડલ છે , જેનો�ો
ગામો�ોને અસર કરી રહ્્યયો છે . અર્્થ છે કે તે એ�ક જ સમયે ટે ક્સ્ટ, કો�ોડ, ઑ��ડિઓ��,
મેરાપી પર્્વત વિશે ઇમેજ અને વિડિયો�ો સહિત વિવિધ ફો�ોર્મેટને સમજી શકે
 માઉન્ટ મેરાપી, એ�ક સક્રિય સ્ટ્રેટો�ોવો�ોલ્કેનો�ો છે જે મધ્ય છે અને કામ કરી શકે છે .
જાવા પ્્રાાંત અને ઇન્્ડડોનેશિયાના યો�ોગકાર્્તતાના વિશેષ  તે હવે Bard, કે ટલાક ડે વલપર પ્લેટફો�ોર્મમ્સ અને નવા
પ્રદેશ વચ્ચેની સરહદ પર સ્થિત છે . Google Pixel 8 Pro ઉપકરણો�ો દ્વારા વિશ્વભરના
 તે ઇન્્ડડોનેશિયામાં સૌ�ૌથી સક્રિય જ્્વવાળામુખી છે અને વપરાશકર્્તતાઓ�� માટે ઉપલબ્ધ છે .
1548થી નિયમિતપણે ફાટી નીકળે છે
 તે Python, Java, C++ અને Go જેવી વિશ્વની સૌ�ૌથી
 ઇન્્ડડોનેશિયા, સબડક્શન ઝો�ોન પર આ�વેલું છે (ઇન્્ડડો-
લો�ોકપ્રિય પ્્રરોગ્રામિં ગ ભાષાઓ��માં ઉચ્ચ-ગુણવત્તાવાળા
ઓ��સ્ટ્રેલિયન પ્લેટ યુરેશિયન પ્લેટની નીચે આ�વે છે .),
કો�ોડને સમજી, સમજાવી અને જનરે ટ કરી શકે છે .
તે પેસિફિક રિંગ ઑ��ફ ફાયરનો�ો ભાગ છે અને વારં વાર
જ્્વવાળામુખી અને ધરતીકં પની ઘટનાઓ��નો�ો અનુભવ  તે ત્રણ કદમાં આ�વે છે – અલ્ટ્રા, પ્્રરો અને નેનો�ો, જે હવે
કરે છે . લો�ોન્્ચ થનાર છે .
168
 જેમિની અલ્ટ્રા, સૌ�ૌથી મો�ોટં ુ અને સૌ�ૌથી સક્ષમ મો�ોડલ,  જો કે , ક્યુબિટ્્સ ઉચ્ચ સંવેદનશીલતા દર્્શશાવે છે અને
અત્યંત જટિલ કાર્્યયો માટે હશે. તે હવે ફક્ત ગ્રાહકો�ો, તે ગણતરીની ભૂલો�ોનું કારણ બની શકે છે , અને
વિકાસકર્્તતાઓ��, ભાગીદારો�ો અને સલામતી અને ક્્વવોન્ટમ કો�ોમ્પ્યુટરનું કદ વધવાથી સમસ્યા વધુ
જવાબદારી નિષ્ણાતો�ોને પ્રારં ભિક પ્રયો�ોગો�ો અને પ્રતિસાદ બગડે છે .
માટે પસંદ કરવા માટે ઉપલબ્ધ છે .  ક્્વવોન્ટમ ભૂલ સુધારણા એ� ઉપયો�ોગી ગણતરીઓ�� માટે
 જેમિની પ્્રરો, કાર્્યયોની વિશાળ શ્રેણીમાં સ્કેલિંગ કરવામાં પૂરતા પ્રમાણમાં ઓ��છા ભૂલ દર સાથે મો�ોટા પાયે
શ્રેષ્ઠ હશે અને હવે તે વિશ્વભરના નિયમિત ક્્વવોન્ટમ કમ્પ્યુટર બનાવવાનો�ો એ�કમાત્ર રસ્તો હો�ોવાનું
વપરાશકર્્તતાઓ�� માટે બાર્્ડમાં ઉપલબ્ધ છે . માનવામાં આ�વે છે .
 જેમિની નેનો�ો, ઉપકરણ પરના કાર્્યયોનું સંચાલન કરશે ક્્વવોન્ટમ કમ્પ્યુટિં ગને પ્્રરોત્સાહન આ�પવા માટે ભારતમાં
અને તે પહે લાથી જ Pixel 8 Pro પર ઉપલબ્ધ છે , જે પહે લ
રે કો�ોર્્ડ ર એ�પ્લિકે શનમાં Summarise અને Gboard  ક્્વવોન્ટમ ટે ક્્નનોલો�ોજી અને એ�પ્લિકે શન્સ પર રાષ્ટ્રીય
દ્વારા સ્માર્્ટ રિપ્લાય જેવી નવી સુવિધાઓ��ને પાવર મિશન કે જેના માટે બજેટ 2020-21માં પ્રસ્્તતાવિત રૂ.
આ�પે છે . 8000 કરો�ોડ
 સંશો�ોધક અને વિદ્યાર્થીઓ��ને સહાય પૂરી પાડવા માટે
1,000-ક્વિબીટ ક્્વવોન્ટમ ચિપ Meity દ્વારા ક્્વવોન્ટમ કમ્પ્યુટર સિમ્યુલેટર (QSim)
ટૂલકિટ
 તાજેતરમાં IBM એ� કો�ોન્્ડડોર નામની પ્રથમ 1,000-
 IIIT-હૈ દરાબાદ ખાતે QuEST પ્્રરોગ્રામ
ક્યુબિટ ક્્વવોન્ટમ ચિપ બહાર પાડી.
 એ�મેઝો�ોન વેબના સહયો�ોગથી Meity દ્વારા ક્્વવોન્ટમ
કમ્પ્યુટિં ગ એ�પ્લિકે શન લેબ
 ક્્વવોન્ટમ ચિપમાં ક્્વવોન્ટમ બિટ્્સ (ક્યુબિટ્્સ) હો�ોય છે
અને તે ક્્વવોન્ટમ કમ્પ્યુટર્્સ માટે પ્્રરોસેસર તરીકે કામ
JT-60SA
કરે છે .
ક્્વવોન્ટમ કમ્પ્યુટર્્સ વિશે
 તાજેતરમાં JT-60SA નામના વિશ્વના સૌ�ૌથી મો�ોટા
 ક્્વવોન્ટમ કો�ોમ્પ્યુટર વિશાળ પ્્રરોસેસિંગ પાવર માટે
પ્રાયો�ોગિક ન્યુક્લિયર ફ્યુઝન રિએ�ક્ટરનું જાપાનમાં
ક્્વવોન્ટમ મિકે નિક્સનો�ો ઉપયો�ોગ કરે છે .
ઉદ્દઘાટન થયું.
 પરં પરાગત કમ્પ્યુટર્્સથી વિપરીત, ક્્વવોન્ટમ કમ્પ્યુટર્્સ
માહિતી સંગ્રહ માટે બિટ્્સને બદલે ક્યુબિટ્્સનો�ો મહત્વપૂર્્ણ માહિતી
 JT-60SA એ� યુરો�ોપિયન યુનિયન અને જાપાન વચ્ચેની
ઉપયો�ોગ કરે છે .
 ક્યુબિટ્્સ પરં પરાગત કમ્પ્યુટર્્સમાં બિટ્્સના દ્વિસંગી સંયુક્ત પહે લ છે , અને તે નિર્્મમાણાધીન ઇન્ટરનેશનલ
પ્રતિનિધિત્વ (0 અથવા 1 દ્વારા રજૂ)થી વિપરીત થર્્મમોન્યુક્લિયર એ�ક્સપેરિમેન્ટલ રિએ�ક્ટર (ITER)
માહિતીને 0, 1 અથવા બંને એ�ક સાથે એ�ન્્કકોડ કરી માટે અગ્રદૂત છે .
શકે છે .  ITER વિશે:
 તેઓ�� ક્્વવોન્ટમ ભૌ�ૌતિકશાસ્ત્રના બે મુખ્ય સિદ્્ધાાંતો�ો  ITERનો�ો ઉદ્દેશ્્ય ઊર્જાના સ્વચ્છ હરિયાળા સ્ત્રોત તરીકે
અનુસાર કાર્્ય કરે છે : ન્યુક્લિયર ફ્યુઝનને દર્્શશાવવાનો�ો છે .
 સુપરપો�ોઝિશન (એ�ટલે કે , એ�ક સાથે 1 અને 0): દરે ક  તે ફ્રાન્સમાં સ્થિત છે અને તે ચીન, EU, ભારત, જાપાન,
ક્યુબિટ એ�ક જ સમયે 1 અને 0 બંનેનું પ્રતિનિધિત્વ કો�ોરિયા, રશિયા અને યુએ�સનું સંયુક્ત સાહસ છે .
કરી શકે છે .  તેનો�ો ઉદ્દેશ્્ય વિશ્વના સૌ�ૌથી મો�ોટા ટો�ોકમાકનું નિર્્મમાણ
 ઇન્ટેન્્ગગેલમેન્ટ (એ�ટલે કે , ક્યુબિટ્્સનો�ો સહસંબંધ): કરવાનો�ો છે , જે એ�ક ચુંબકીય ફ્યુઝન ઉપકરણ છે જે
સુપરપો�ોઝિશનમાં ક્યુબિટ્્સ એ�કબીજા સાથે ફ્યુઝન ઊર્જાની સંભવિતતાને ઉપયો�ોગી બનાવવા
સહસંબંધિત હો�ોઈ શકે છે ; એ�ટલે કે , એ�કની સ્થિતિ માટે રચાયેલ છે .
(પછી ભલે તે 1 હો�ોય કે 0) બીજાની સ્થિતિ પર આ�ધાર  ટો�ોકમાક એ� જ સિદ્્ધાાંતો�ો પર આ�ધારિત છે , જે સૂર્્ય અને
રાખે છે . તારાઓ��ને શક્તિ આ�પે છે .
169
 મજબૂત ચુંબકીય ક્ષેત્રનો�ો ઉપયો�ોગ કરીને, તે ગરમ  આ� તરફ હવે કે ન્દદ્ર સરકારની સંસ્થા CAMPA(નેશનલ
પ્લાઝ્્મમાને ફ્યુઝ કરે છે , અને 150 મિલિયન ડિગ્રી કો�ોમ્પેન્સેટરી ફો�ોરે સ્ટેશન ફં ડ મેનેજમેન્ટ ઓ��થો�ોરિટી)એ�
સેલ્સિયસ (સૂર્્યના મૂળ કરતા દસ ગણું વધુ ગરમ) પો�ોતાની કાર્્યકારી સમિતિની બેઠકમાં આ� પ્્રરોજેક્ટને
તાપમાન સુધી પહોંચી શકે છે . આ�જે મંજૂરી આ�પી દીધી છે .
 ન્યુક્લિયર ફ્યુઝન એ� એ�વી પ્રક્રિયા છે જેમાં બે કે તેથી  નેશનલ ટાઈગર કન્ઝર્વેશન ઓ��થો�ોરિટી (NTCA) આ�
વધુ પ્રકાશ અણુ ન્યુક્લી ફ્યુઝ કરીને ભારે ન્યુક્લિયસ પ્્રરોજેક્ટની પ્રગતિ પર નજર રાખશે.
ઉત્પન્ન કરે છે અને જબરદસ્્ત માત્રામાં ઊર્જા છો�ોડે છે .
 પરમાણુ વિભાજનમાં, અણુઓ�� હળવા તત્્વવોમાં સાતપુડા ટાઇગર રિઝર્્વ (STR)
વિભાજિત થાય છે જે ઊર્જા મુક્ત કરે છે . બધા પરમાણુ
પાવર પ્લાન્્ટ્્સ પરમાણુ વિભાજનનો�ો ઉપયો�ોગ કરે છે .  તાજેતરમાં સાતપુડા ટાઈગર રિઝર્્વના વન વિભાગને
 ફ્યુઝનના ફાયદા: મધ્યપ્રદેશના નર્્મદાપુરમમાં 10,000 વર્્ષ જૂનું એ�ક રો�ોક
 પુષ્કળ ઊર્જા અને બળતણનું પ્રકાશન લગભગ પેઈન્્ટિિંગ મળી આ�વ્્યુું છે .
અખૂટ છે . સાતપુડા ટાઇગર રિઝર્્વ (STR) વિશે
 ન તો�ો CO2 અને અન્ય ગ્રીનહાઉસ વાયુઓ�� કે  સ્થાન:
કિરણો�ોત્સર્ગી કચરો�ો ઉત્પન્ન કરે છે .
 તે મધ્ય પ્રદેશના નર્્મદાપુરમ જિલ્લામાં આ�વેલું છે .
 તે સેન્ટટ્રલ ઈન્ડિયન લેન્ડસ્કે પની સાતપુડા રે ન્્જમાં
ચિત્તા કેન્ઝર્વેશન બ્રીડીીંગ સેન્ટર
આ�વેલું છે .
 તે નર્્મદા નદીની દક્ષિણે આ�વેલું છે .
 તાજેતરમાં કચ્છમાં સ્થિત, એ�ક સમયે ચિત્તાનો�ો રહે ણાંક
 સાતપુડા, જેનો�ો મૂળ અર્્થ “સાત ઘાટ” થાય છે , તે નર્્મદા
ગણાતા બન્નીના ઘાસના મેદાનો�ોમાં ‘ચિત્તા કે ન્ઝર્વેશન
અને તાપ્તી નદીઓ�� વચ્ચે ત્રિકો�ોણાકાર જળાશય બનાવે
બ્રીડીીંગ સેન્ટર’ના નિર્્મમાણને કે ન્દદ્ર દ્વારા લીલીઝંડી
છે .
આ�પવામાં આ�વી છે .
 તે ભારતના ડે ક્કન જૈવ-ભૌ�ૌગો�ોલિક ક્ષેત્રનો�ો એ�ક ભાગ
છે .
 કચ્છના બન્ની ઘાસના મેદાનો�ોમાં આ�ફ્રિકન ચિત્તા
 તે પંચમઢી બાયો�ોસ્ફિયર રિઝર્્વનો�ો એ�ક ભાગ છે .
વિચરશે.
 આ�ફ્રિકાથી અમુક ચિત્તા કચ્છના બન્ની પ્રદેશમાં  STR એ� બેતુલ, હરડા, ખંડવા અને મેલઘાટ ફો�ોરે સ્ટ
લાવવામાં આ�વશે. ડિવિઝનના જં ગલ વિસ્્તતારો�ો સાથે 10,000 ચો�ોરસ
 જેને લઈ હવે ચિત્તાના સંરક્ષણ અને-સંવર્્ધન માટે કિમીમાં ફે લાયેલા વિશ્વના સૌ�ૌથી મો�ોટા વાઘના
બન્નીમાં બ્રિડિંગ સેન્ટરને મંજૂરી પણ મળી ગઈ છે . નિવાસસ્થાનો�ોનો�ો એ�ક ભાગ છે .
 ‘ચિત્તા કે ન્ઝર્વેશન બ્રીડીીંગ સેન્ટર’ના નિર્્મમાણને કે ન્દદ્રની  કો�ોરિડો�ોર:
લીલીઝંડી મળી છે .  તે પેેંચ નેશનલ પાર્્ક સાથે કો�ોરિડો�ોર જોડાણ ધરાવે છે .
 નોંધનિય છે કે , એ�ક સમયે ચિત્તાનો�ો રહે ણાંક ગણાતા  આ� વસવાટ માનવ ઉત્કક્રરાંતિ માટે એ�ક મહત્વપૂર્્ણ
બન્નીના ઘાસના મેદાનો�ોમાં ફરી ચિત્તા દેખાશે. સાક્ષી પણ છે , કારણ કે તેમાં 50થી વધુ પથ્્થરની
 જેથી હવે કચ્છના બન્ની વિસ્્તતારમાં વધુ એ�ક જૈવ શિલાના આ�શ્રયસ્થાનો�ો છે જે લગભગ 1500થી
વિવિધતા ઉમેરાશે. 10,000 વર્્ષ જૂના છે .
 ભૂતકાળમાં બન્ની ઘાસના મેદાનો�ો ચિત્તા માટે નું ઉત્તમ  ભૂસ્્તરશાસ્ત્રીય રચનાઓ��માં ડે ક્કન ટ્રે પ શ્રેણી,
અને અનુકુળ રહે ઠાણ હતું. ગોંડવાના અને મેટામો�ોર્્ફફિક ખડકો�ોનો�ો સમાવેશ થાય છે .
 જોકે પછી જેમ જેમ સમય વિત્્યયો તેમ તેમ ચિત્તા લુપ્ત  વનસ્પતિ:
થતા ગયા.  આ� અનામત મો�ોટાભાગે સાલ અને સાગના મો�ોટા
 ગુજરાત સરકારે દેશમાં ચિત્તાની સંખ્યા વધે અને પ્રમાણ સાથેના મિશ્ર જં ગલો�ોથી બનેલું છે .
ચિત્તાના સંવર્્ધનને સહાય મળી રહે તે હે તુથી ચિત્તા  આ� મિશ્ર જં ગલો�ોમાં જામુન, બહે ડા, પલાશ, મહુઆ�,
સંવર્્ધન માટે બ્રીડિંગ સેન્ટરનો�ો એ�ક પ્્રરોજેક્ટ તૈયાર કરી સાજા, બીજ, તેેંડુ, અર્્જજુન, સેમલ, સલાઈ, કુસુમ, અચર
કે ન્દદ્ર સરકારને મો�ોકલી આ�પ્્યયો હતો�ો. વગેરે જેવી વૃક્્ષષોની પ્રજાતિઓ��નો�ો સમાવેશ થાય છે .
170
 હિમાલય ક્ષેત્રની છવ્વીસ પ્રજાતિઓ�� અને નીલગીરી

વિસ્્તતારમાં 42 પ્રજાતિઓ�� જોવા મળે છે . આ�થી, STRને ચો�ોથી પેઢીનો�ો પરમાણુ પ્લાન્ટ
પશ્ચિમ ઘાટના ઉત્તરીય છે ડા તરીકે પણ ઓ��ળખવામાં
આ�વે છે .  તાજેતરમાં ચીને ચો�ોથી પેઢીના વિશ્વની પ્રથમ ગેસ-કૂલ્ડ
 પ્રાણીસૃષ્ટિ: ન્યુક્લિયર રિએ�ક્ટર પાવર પ્લાન્ટના કમર્્શશિયલ
 વાઘ, ચિત્્તતો, સ્્પપોટે ડ ડીયર, સાંભર, ભસતા હરણ, ઓ��પરે શનને પૂર્વી શેનડોંગ પ્્રાાંતમાં Shidao Bay
ચૌ�ૌસિંહ, ભારતીય ગૌ�ૌર, વાદળી બળદ અને જં ગલ પ્લાન્ટ લો�ોન્્ચ કર્્યયા.
બિલાડીઓ��, સાથે શિકારી, પક્ષીઓ��, સરિસૃપો�ો અને  પરં પરાગત રિએ�ક્ટરથી વિપરીત, આ� પ્લાન્ટ સ્્મમોલ
માછલીઓ�� પણ જોવા મળે છે . મો�ોડ્યુલર રિએ�ક્ટર્્સ (SMRs)નો�ો ઉપયો�ોગ કરે છે , જે
દબાણયુક્ત પાણીને બદલે ગેસ દ્વારા ઠં ડં ુ કરાયેલા
ગ્લોબલ પાર્્ટનરશિપ આ�ર્્ટટિ ફિશિયલ ઇન્ટેલિજન્સ ઉચ્ચ-તાપમાન રિએ�ક્ટર છે .
(GPAI)  SMRsને વધુ કાર્્યક્ષમ અને ખર્્ચ-અસરકારક ગણવામાં
આ�વે છે અને ઔ��દ્્યયોગિક હે તુઓ�� માટે હીટિં ગ,
 ભારત 12થી 14 ડિસેમ્બર, 2023 દરમિયાન ગ્લોબલ ડિસેલિનેશન અથવા સ્ટીમ જેવા વિવિધ કાર્્યક્રમો�ો માટે
પાર્્ટનરશિપ આ�ર્્ટટિફિશિયલ ઇન્ટેલિજન્સ (GPAI) ઉપયો�ોગમાં લઈ શકાય છે .
સમિટનું આ�યો�ોજન કર્્યુું. SMRs શું છે ?
GPAI વિશે  તે એ�કમ દીઠ 300 મેગાવો�ોટ સુધીની ક્ષમતા સાથેનું
 તે એ�ક બહુ-ભાગીદારી પહે લ છે જેનો�ો હે તુ AI-સંબંધિત અદ્યતન પરમાણુ રિએ�ક્ટર છે , જે સરળતા, સલામતી
પ્રાથમિકતાઓ�� પર અત્યાધુનિક સંશો�ોધન અને લાગુ અને ખર્્ચ-અસરકારકતા જેવા ફાયદાઓ�� પ્રદાન કરે છે .
પ્રવૃત્તિઓ��ને સમર્્થન આ�પીને AI પર સિદ્્ધાાંત અને
પ્રેક્ટિસ વચ્ચેના અંતરને દૂર કરવાનો�ો છે . એ�ક્સ-રે પો�ોલેરીમીટર સેટેલાઇટ (XPoSat)
 તે જૂન 2020માં લો�ોન્્ચ કરવામાં આ�વ્્યુું હતું.
 GPAIમાં સભ્યપદ ઉભરતા અને વિકાસશીલ દેશો�ો  તાજેતરમાં ઇન્ડિયન સ્પેસ રિસર્્ચ ઓ��ર્ગેનાઇઝે શન
સહિત તમામ દેશો�ો માટે ખુલ્્લુું છે . (ISRO) એ� જાહે રાત કરી હતી કે ભારત તેનો�ો પ્રથમ
 સભ્ય દેશો�ો: હાલમાં યુરો�ોપિયન યુનિયન સહિત તેના એ�ક્સ-રે પો�ોલારીમીટર સેટેલાઇટ (XPoSat) લો�ોન્્ચ
28 સભ્ય દેશો�ો છે . કરવા માટે તૈયાર છે .
 ભારત GPAIના સ્થાપક સભ્્યયોમાંનું એ�ક છે .
એ�ક્સ-રે પો�ોલેરિમીટર સેટેલાઇટ (XPoSat) વિશે
 સચિવાલય: તેનું સચિવાલય ઓ��ર્ગેનાઈઝે શન ફો�ોર
 આ�ત્યંતિક પરિસ્થિતિઓ��માં તેજસ્વી ખગો�ોળશાસ્ત્રીય
ઈકો�ોનો�ોમિક કો�ો-ઓ��પરે શન એ�ન્ડ ડે વલપમેન્ટ (OECD),
એ�ક્સ-રે સ્ત્રોતો�ોની વિવિધ ગતિશીલતાનો�ો અભ્યાસ
પેરિસ ખાતે આ�યો�ોજિત છે .
કરવા માટે તે ભારતનું પ્રથમ સમર્્પપિત ધ્રુવીય માપન
 માળખું:
મિશન છે .
 તેની એ�ક કાઉન્સિલ અને એ�ક સંચાલન સમિતિ છે .
 ઉદ્દે શ્્ય: તીવ્ર એ�ક્સ-રે સ્ત્રોતો�ોના ધ્રુવીકરણની તપાસ
 તેમાં બે નિપુણતા કે ન્્દ્રરો છે : એ�ક મો�ોન્ટ્રીયલમાં અને
બીજું પેરિસમાં.
 અવકાશયાન પૃથ્વીની નીચલી ભ્રમણકક્ષામાં બે
 આ� નિપુણતાના કે ન્્દ્રરો GPAIના ચાર કાર્્યકારી જૂથો�ો
વૈજ્ઞાનિક પેલો�ોડ વહન કરશે.
અને તેમના સંશો�ોધન અને પ્રાયો�ોગિક પ્્રરોજેક્્ટ્્સને
 POLIX (એ�ક્સ-રે માં ધ્રુવીયમાપક સાધન): તે ખગો�ોળીય
વિવિધ ક્ષેત્્રરો અને શાખાઓ��માં સુવિધા આ�પશે.
 કાર્્યકારી જૂથો�ો શરૂઆ�તમાં ચાર થીમ્સ પર ધ્યાન મૂળના ફો�ોટો�ોન માટે 8-30 keVમધ્યમ એ�ક્સ-રે ઊર્જા
કે ન્દ્રિત કરશે: શ્રેણીમાં ધ્રુવીય માપદં ડો�ો ( ધ્રુવીકરણની ડિગ્રી અને
 રિસ્્પપોન્સિબલ AI કો�ોણ) માપશે.
 ડે ટા ગવર્્નન્સ  XSPECT (એ�ક્સ-રે સ્પેક્્ટ્રરોસ્્કકોપી અને ટાઇમિં ગ)
 ધ ફ્યુચર ઓ��ફ વર્્ક પેલો�ોડ: તે 0.8-15 keVની ઊર્જા શ્રેણીમાં સ્પેક્્ટ્રરોસ્્કકોપિક

 નવીનતા અને વ્યાપારીકરણ માહિતી આ�પશે.
171
 તે નિમ્ન પૃથ્વી ભ્રમણકક્ષા (~650 કિ.મી.ની ઉંચાઈની

ગુચ્ચી મશરૂમ
બિન-સૂર્્ય સિંક્રનસ ભ્રમણકક્ષા, આ�શરે છ ડિગ્રીના
નીચા ઝો�ોક) પરથી અવલો�ોકન માટે મૂકવામાં આ�વશે.
 ગુચ્ચી મશરૂમ ઉપભો�ોક્તા અણધારી હવામાન પેટર્્ન,
 મિશનનું આ�યુષ્ય લગભગ પાંચ વર્્ષનું રહે વાની વહે લી વસંત અને સરે રાશ કરતાં વધુ તાપમાનના
ધારણા છે . પરિણામે સતત બીજા વર્ષે કષ્ટદાયક સંજોગો�ોનો�ો
 XPoSat ઓ��નબો�ોર્્ડ પેલો�ોડ્્સ પૃથ્વીના પડછાયા દ્વારા સામનો�ો કરી રહ્યા છે , જે ઓ��છી ઉપજની બીજી સિઝન
અવકાશયાનના પરિવહન દરમિયાન એ�ક્સ-રે તરફ દો�ોરી જાય છે .
સ્ત્રોતો�ોનું અવલો�ોકન કરશે, એ�ટલે કે , ગ્રહણ સમયગાળા ગુચ્ચી મશરૂમ વિશે
 આ� મશરૂમની તેના અનો�ોખા સ્વાદ(nutty, earthy
દરમિયાન.
flavour) માટે ની માંગ માટે ઓ��ળખવામાં આ�વે છે .
 તેને શ્રીહરિકો�ોટાના સતીશ ધવન સ્પેસ સેન્ટરથી પો�ોલર
 ગુચ્ચી મશરૂમ એ� એ�સ્્કકોમીકો�ોટાના મો�ોરચેલસી
સેટેલાઇટ લો�ોન્્ચ વ્હીકલ (PSLV) દ્વારા લો�ોન્્ચ કરવામાં
પરિવારમાંથી આ�વતી ફૂગની એ�ક પ્રજાતિ છે .
આ�વશે.  તે આ�છા પીળા રં ગના હો�ોય છે જેમાં ઉપરની સપાટી પર
મો�ોટા ખાડાઓ�� અને પટ્ટાઓ�� હો�ોય છે અને તે મો�ોટી સફે દ
તેજસ Mk-1 દાંડી પર ઉછરે છે .
 આ� મશરૂમ સ્વાસ્થ્ય લાભો�ોથી પણ ભરપૂર છે . તે
 તેજસ Mk-1, ભારતનું સ્વદેશી રીતે વિકસિત ફાઇટર પો�ોટે શિયમ, વિટામિન્સ અને કો�ોપરથી સમૃદ્ધ હો�ોય છે .
તેઓ�� મો�ોટાભાગના વિટામિન B ઉપરાંત વિટામિન Dનો�ો
એ�રક્રાફ્ટ, ભારતીય વાયુસેના (IAF) સાથે સાત વર્્ષની
પણ સમૃદ્ધ સ્ત્રોત છે .
સેવા પૂરી કરી છે , જે એ�ક મહત્વપૂર્્ણ સીમાચિહ્નરૂપ છે .
 તે એ�ન્ટીઑ��કિસડન્્ટ્્સથી ભરપૂર હો�ોય છે જે શરીરને
 વર્્ષ 2016માં તેજસ Mk-1ને સામેલ કર્્યયા પછી વિવિધ નુકસાન પહોંચાડતી પ્રતિક્રિયાશીલ ઓ��ક્સિજન
અભિયાનો�ોમાં પો�ોતાની ક્ષમતાઓ��નું પ્રદર્્શન કર્્યુું છે , જે પ્રજાતિઓ��ને દૂર કરીને હૃદય રો�ોગ અને ડાયાબિટીસ
ઉડ્ડયન ઉદ્્યયોગમાં ભારતની ક્ષમતાને પ્રતિબિં બિત કરે છે . સહિત સ્વાસ્થ્ય સમસ્યાઓ��ને અટકાવે છે .
 તેજસ કાર્્યક્રમની શરૂઆ�ત 1980ના દાયકાની  આ�બો�ોહવા પરિવર્્તન, વનનાબૂદી અને રહે ઠાણનો�ો
શરૂઆ�તમાં કરવામાં આ�વી હતી, જેનો�ો હે તુ Mig-21 વિનાશ પણ ગુચી મશરૂમની દુર્્લભતામાં ફાળો�ો આ�પે
છે . પુરવઠામાં ઘટાડાથી ઉત્પાદકો�ો અને વેપારીઓ��
ફાઇટર્્સને બદલવાનો�ો હતો�ો.
બંનેને અસર થઈ છે .
 સંશો�ોધન અને વિકાસના વર્્ષષો જાન્યુઆ�રી 2001માં
પૂરા થયા જ્યારે તેજસના પ્રથમ પ્્રરોટો�ોટાઇપે તેની પ્રથમ
ભારતનું પ્રથમ ‘પો�ોલીસ ડ્્રરોન યુનિટ’
ઉડાન ભરી.
 આ� મહત્વપૂર્્ણ ઘટનાએ� ઉડ્ડયન ક્ષેત્રમાં એ�ક સ્વદેશી  તાજેતરમાં ગ્રેટર ચેન્નાઈ સિટી પો�ોલીસ (GCP) એ�
અજાયબીનો�ો પાયો�ો નાખ્્યયો. વિશાળ વિસ્્તતારો�ો પર હવાઈ દેખરે ખ અને ગુનાહિત
 2016માં, ભારતીય વાયુસેનાએ� સત્તાવાર રીતે તેજસ પ્રવૃત્તિઓ��ની ઝડપી તપાસ માટે ‘પો�ોલીસ ડ્્રરોન યુનિટ’
Mk-1નો�ો સમાવેશ કર્્યયો, જેમાં નંબર 45 સ્ક્વોડ્રન શરૂ કર્્યુું છે .
 GCP દ્વારા એ�ક અખબારી યાદી અનુસાર અંદાજે રૂ.
‘ફ્્લલાઈંગ ડે ગર્્સ’ આ� સ્વદેશી ફાઈટર એ�રક્રાફ્ટનું
3.6 કરો�ોડનો�ો ખર્્ચ ધરાવતા આ� પ્્રરોજેક્ટનું ઉદ્દઘાટન
સંચાલન કરનાર પ્રથમ સ્ક્વોડ્રન બની.
તમિલનાડુના પો�ોલીસ મહાનિર્દેશક (DGP) સી. સિલેેંદ્ર
 ત્યારથી, તેજસ Mk-1 અથાકપણે રાષ્ટ્રની સંરક્ષણ બાબુ દ્વારા અદ્યારના બેસન્ટ એ�વન્યુ ખાતે ચેન્નાઈના
જરૂરિયાતો�ોને પૂરી કરી રહ્્યુું છે , જેણે 4,000 કલાકથી પો�ોલીસ કમિશનર શંકર જીવાલની હાજરીમાં કરવામાં
વધુની ઘટના-મુક્ત (incident-free) ઉડાન ભરી છે . આ�વ્્યુું હતું.
172
 પ્રથમ IBO 1990માં ચેકો�ોસ્લોવાકિયામાં યો�ોજવામાં

OpenKylin આ�વી હતી, અને ત્યારથી તે વાર્્ષષિક ધો�ોરણે યો�ોજાય છે .
 આ� સ્પર્્ધધા પાંચ ખંડો�ોમાં 75થી વધુ સહભાગી દેશો�ોનો�ો
 તાજેતરમાં ચીને તેની પ્રથમ ઓ��પન-સો�ોર્્સ ડે સ્કટો�ોપ
સમાવેશ કરે છે .
ઓ��પરે ટિં ગ સિસ્ટમ રજૂ કરી, જેનું નામ OpenKylin છે .
 તમામ સહભાગી દેશો�ો તેમના નેશનલ બાયો�ોલો�ોજી
OpenKylin વિશે
ઓ��લિમ્પિયાડના ચાર વિજેતાઓ��ને IBOમાં મો�ોકલે છે ,
 તે ચીનની પ્રથમ ઓ��પન સો�ોર્્સ ડે સ્કટો�ોપ ઓ��પરે ટિં ગ
તથા બે પુખ્ત વયના લો�ોકો�ો કે જેઓ�� સ્પર્્ધધાના સમયગાળા
સિસ્ટમ (OS) છે .
માટે આં�ંતરરાષ્ટ્રીય જ્યુરીના સભ્્યયો હો�ોય છે .
 તે લગભગ 4,000 વિકાસકર્્તતાઓ��ના સમુદાય દ્વારા
 આ� આં�ંતરરાષ્ટ્રીય સ્પર્્ધધા માટે આ� ટો�ોચના ચાર જીવ
બનાવવામાં આ�વેલ Linux-આ�ધારિત ઓ��પરે ટિં ગ
વિજ્ઞાન સ્પર્્ધકો�ોને પસંદ કરવા માટે , બધા સભ્ય દેશો�ો
સિસ્ટમ છે .
બાયો�ોલો�ોજી ઓ��લિમ્પિયાડ સ્પર્્ધધાઓ�� સામાન્ય રીતે 3-5
 OpenKylin વપરાશકર્્તતાઓ��ને સૉ�ૉફ્ટવેરની કો�ોડની
રે ખાઓ��ની પહોંચ હો�ોય છે અને તેઓ�� ઈચ્છે તે પ્રમાણે સતત વધુ મુશ્્કકે લ રાષ્ટ્રીય સ્પર્્ધધા રાઉન્ડમાં યો�ોજે છે .
તેમને સંશો�ોધિત કરી શકે છે , Microsoft અને  પરિણામે, આ� ટ્રિકલ-ડાઉન અસર તરફ દો�ોરી જાય છે ,
Appleથી વિપરીત, જે Windows અને MacOS જે દર વર્ષે જીવ વિજ્ઞાનમાં વિશ્વભરના 1 મિલિયનથી
સિસ્ટમની કામગીરીને ગુપ્ત રાખે છે . વધુ વિદ્યાર્થીઓ��ને જોડે છે .
ઓ��પન સો�ોર્્સ ઓ��પરે ટિં ગ સિસ્ટમ (OS) શું છે ?  દર વર્ષે અલગ દેશ દ્વારા તેનું આ�યો�ોજન કરવામાં
 ઓ��પન સો�ોર્્સ OS એ� એ�ક એ�વી ઓ��પરે ટિં ગ સિસ્ટમ આ�વે છે .
જેમાં સો�ોર્્સ કો�ોડ સાર્્વજનિક રૂપે દૃશ્્યમાન અને  ભારતે 2008માં આ� ઓ��લિમ્પિયાડનું આ�યો�ોજન કર્્યુું હતું.
સંપાદનયો�ોગ્્ય હો�ોય છે .
 સામાન્ય રીતે જાણીતી ઓ��પરે ટિં ગ સિસ્ટમ્સ જેવી કે ભારતની પ્રથમ પ્રાદે શિક AI ન્યૂઝ એ�ન્કર ‘લિસા’
Microsoftની Windows, Appleની iOS અને
Mac OS, ક્્લલોઝ OS છે .  AI ઉદ્્યયોગ માટે એ�ક મહત્વપૂર્્ણ સીમાચિહ્નરૂપ, ઓ��ડિશા
 ક્્લલોઝ ઓ��પરે ટિં ગ સિસ્ટમ્સ અસંખ્ય કો�ોડ્્સ અને ટીવી (OTV) જે એ�ક ઓ��ડિયા-આ�ધારિત ન્યૂઝ સ્ટે શન
જટિલ પ્્રરોગ્રામિં ગ સાથે બનેલ હો�ોય છે અને તેને સો�ોર્્સ છે , તેણે ભારતની પ્રથમ પ્રાદેશિક AI ન્યૂઝ એ�ન્કર
કો�ોડ કહે વામાં આ�વે છે . આ� સો�ોર્્સ કો�ોડ સંબંધિત “લિસા”નું અનાવરણ કર્્યુું છે .
કં પનીઓ�� (માલિકો�ો) દ્વારા ગુપ્ત રાખવામાં આ�વે છે અને
તૃતીય પક્્ષષો માટે અગમ્ય છે .  લિસાનો�ો પરિચય એ� ઉદ્્યયોગમાં ક્્રાાંતિ લાવવાની
 ઓ��પન સો�ોર્્સ ઓ��પરે ટિં ગ સિસ્ટમના કિસ્સામાં, દરે ક સંભાવના સાથે ટીવી પ્રસારણ અને પત્રકારત્વમાં એ�ક
વ્યક્તિ સો�ોર્્સ કો�ોડને ઍ�ક્સેસ કરી શકે છે અને તેમાં ગ્રાઉન્ડબ્રેકિં ગ ક્ષણ છે .
ફે રફાર કરી શકે છે .  ભારતની પ્રથમ પ્રાદેશિક AI ન્યૂઝ એ�ન્કર તરીકે
લિસાના અનાવરણ સાથે, મીડિયા ઉદ્્યયોગમાં AIની
આં�ંતરરાષ્ટ્રીય જીવવિજ્ઞાન ઓ��લિમ્પિયાડ સીમાઓ�� સતત આ�ગળ વધી રહી છે , જે વિવિધ
ભાષાઓ�� અને પ્રાદેશિક સંદર્્ભભોમાં આ�કર્્ષક અને
 તાજેતરમાં, ભારત 34મી ઇન્ટરનેશનલ બાયો�ોલો�ોજી ગતિશીલ સમાચાર પ્રસ્્તતુતિઓ�� માટે નવી શક્યતાઓ��
ઓ��લિમ્પિયાડ (IBO) 2023માં મેડલ ટે લીમાં ટો�ોચનું ખો�ોલે છે .
સ્થાન મેળવ્્યુું હતું જે 3થી 11 જુલાઇ દરમિયાન UAEના  OTV દ્વારા ટ્વિટર પર શેર કરવામાં આ�વેલ એ�ક
Al Ainમાં આ�યો�ોજિત કરવામાં આ�વી હતી. વિડિયો�ોમાં, લિસા આ�ત્મવિશ્વાસપૂર્્વક પો�ોતાનો�ો પરિચય
આં�ંતરરાષ્ટ્રીય જીવવિજ્ઞાન ઓ��લિમ્પિયાડ વિશે
આ�પે છે , આ� ઐ�તિહાસિક પ્રસંગ માટે તેણીનો�ો ઉત્સાહ
 તે 20 વર્્ષથી ઓ��છી વયના પ્રિ-યુનિવર્્સસિટી વિદ્યાર્થીઓ��
વ્યક્ત કરે છે .
માટે ની જૈવિક ક્ષેત્રની ઓ��લિમ્પિયાડ છે , અને તે સૌ�ૌથી
 ન્યૂઝ સ્ટે શને જાહે ર કર્્યુું કે તે ટૂંક સમયમાં ન્યૂઝ
વધુ પ્રખ્યાત આં�ંતરરાષ્ટ્રીય વિજ્ઞાન ઓ��લિમ્પિયાડ્્સમાંની
અપડે ટ્્સ હો�ોસ્ટ કરશે, AI ન્યૂઝ એ�ન્કર તરીકે તેની
એ�ક છે .
ક્ષમતાઓ��નું પ્રદર્્શન કરશે.
173
 લિસા પાસે ઓ��ડિયા, અંગ્રેજી અને અન્ય સહિત અનેક ધ્યેય

ભાષાઓ�� બો�ોલવાની નોંધપાત્ર ક્ષમતા છે .  આ� પ્્રરોજેક્ટનો�ો હે તુ તબીબી હે તુઓ�� માટે , ખાસ કરીને
 OTV એ� લિસાને ઓ��ડિયા ભાષામાં તાલીમ આ�પવાના ન્યુરો�ોપેથી, કે ન્સર અને વાઈની સારવારમાં કે નાબીસની
પડકારનો�ો સ્વીકાર કર્્યયો અને ખુલાસો�ો કર્્યયો કે તેની સંભવિતતાનો�ો ઉપયો�ોગ કરવાનો�ો છે .
કુશળતાને વધુ વધારવાના પ્રયાસો�ો ચાલુ છે .  J&K અને પંજાબમાં માદક દ્રવ્્યયોના દુરુપયો�ોગની
જાગૃતિને સંબો�ોધવી.
ચંદ્રયાન-3  કે નાબીસના ઔ��ષધીય ફાયદાઓ�� પર ભાર મૂકવો�ો.
મહત્વ
 ઈન્ડિયન સ્પેસ રિસર્્ચ ઓ��ર્ગેનાઈઝે શન (ISRO) દ્વારા  કે નાબીસ સંશો�ોધન પ્્રરોજેક્ટ પ્લાન્ટના થેરાપ્યુટિક
ચંદ્રયાન-3 મિશન, આં�ંધ્રપ્રદેશના શ્રીહરિકો�ોટામાં ગુણધર્્મમોની શો�ોધ માટે ની બાહેેં ધરી ધરાવે છે , જે અગાઉ
આ�વેલા સતીશ ધવન સ્પેસ સેન્ટરમાંથી 14 જુલાઈએ� દુરુપયો�ોગ માટે જાણીતા હતા, અને ક્લિનિકલ
સફળતાપૂર્્વક લો�ોન્્ચ કરવામાં આ�વ્્યુું. અભ્યાસો�ો અને દવાના વિકાસ માટે નિયમનકારી
ચંદ્રયાન-3 મિશનના 3 ખાસ લક્ષષ્ય મંજૂરીઓ�� મેળવવા માટે પણ બાહેેં ધરી ધરાવે છે .
 તે જમ્મુ અને કાશ્્મમીરમાં રો�ોકાણની તકો�ોને પ્્રરોત્સાહન
1. ચંદ્રની સપાટી પર ચંદ્રયાન-3 લેન્ડરનું સુરક્ષિત અને
આ�પશે.
સૉ�ૉફ્ટ લેન્્ડિિંગ.
 આ� પ્્રરોજેક્ટ ભારતમાં પ્રતિષ્ઠિત વૈજ્ઞાનિક સંશો�ોધન
2. તેના રો�ોવરને ચંદ્રની સપાટી પર ચલાવવું.
સંસ્થા તરીકે CSIR-IIIMની પ્રતિષ્ઠાને વેગ આ�પશે.
3. ત્્યાાં હજાર તત્્વવોનું વૈજ્ઞાનિક પરીક્ષણ કરવું.
કે નાબીસ વિશે
 ચંદ્રની સપાટી પર પહોંચતાની સાથે જ લેન્ડર અને
 કે નાબીસ (જેને મારિજુઆ�ના પણ કહે વાય છે ),
રો�ોવર એ�ક ચંદ્ર દિવસ એ�ટલે કે પથ્વીના 14 દિવસ માટે
કે નાબીસના છો�ોડની એ�ક મનો�ોસક્રિય દવા, સદીઓ��થી
સક્રિય થઇ જશે.
મનો�ોરં જન અને ઔ��ષધીય હે તુઓ�� માટે ઉપયો�ોગમાં
ચંદ્રયાન-3 શા માટે જરૂરી છે ?
લેવાય છે .
 ચંદ્રયાન-3 મિશન લગભગ 700 કરો�ોડ રૂપિયાના ખર્્ચ
 ભારતમાં, પ્રતિબંધિત દવાઓ�� રાખવી એ� ગુનો�ો છે , પરં તુ
સાથે બનેલ છે .
તબીબી ઉપયો�ોગની મંજૂરી છે .
 આ� મિશનનું લેન્ડર ચંદ્રના તે ભાગમાં જશે જેના વિશે
 કે નાબીસ-આ�ધારિત તબીબી સારવાર THC અને
કો�ોઈ માહિતી ઉપલબ્ધ નથી. CBD જેવા સંયો�ોજનો�ોનો�ો ઉપયો�ોગ શરીરની
 આ� મિશન ચંદ્રની સપાટી પરના રાસાયણિક તત્્વવો એ�ન્્ડડોકેનાબીનો�ોઇડ સિસ્ટમ સાથે ક્રિયાપ્રતિક્રિયા
અને માટી, પાણીના કણો�ો જેવા કુદરતી સંસાધનો�ોને કરીને, ક્્રરોનિક પીડા, ઉબકા, સ્નાયુમાં ખેેંચાણ અને
જોશે. એ�પીલેપ્્સસી જેવી પરિસ્થિતિઓ��ને સંચાલિત કરવા માટે
 ચંદ્રયાન -3 દ્વારા ભારત પો�ોતાના પડો�ોશી ચીનને કરે છે .
અવકાશમાં એ�ક તરફી સરસાઇ આ�પવા માંગતું નથી,
જે પહે લાથી જ પો�ોતાના 3 મિશનને મંજૂરી આ�પી ચૂક્્યુું છે . PSLV-C56
 ચંદ્રની વેરાન અને ઉજ્જડ સપાટી નીચે ઘણી કિં મતી
ધાતુઓ�� હો�ોવાની સંભાવના છે . જેમાં સો�ોનું, પ્લેટિનમ  તાજેતરમાં, ઇન્ડિયન સ્પેસ રિસર્્ચ ઓ��ર્ગેનાઇઝે શન
અને યુરેનિયમ સામેલ છે . (ISRO) એ� જાહે રાત કરી હતી કે સિંગાપો�ોરના DS-
SAR ઉપગ્રહને વહન કરતા PSLV-C56નું પ્રક્ષેપણ
ભારતનો�ો પ્રથમ કેનાબીસ મેડિસિન પ્્રરોજેક્ટ 30 જુલાઈએ� થશે.
PSLV-C56 વિશે
 તાજેતરમાં જમ્મુમાં ભારતનો�ો પ્રથમ કે નાબીસ મેડિસિન  DS-SAR ઉપગ્રહને છ સહ-યાત્રીઓ�� સાથે લઈ જતું
પ્્રરોજેક્ટ લો�ોન્્ચ કરવામાં આ�વ્્યયો છે , જે PPP (પબ્્લલિક PSLV-C56 શ્રીહરિકો�ોટાના સતીશ ધવન સ્પેસ
પ્રાઇવેટ પાર્્ટનરશિપ) હે ઠળ CSIR-IIIM જમ્મુ અને સેન્ટરથી લો�ોન્્ચ કરવામાં આ�વશે.
કે નેડિયન ફર્્મ વચ્ચેનો�ો સહયો�ોગ છે .  તે C55ની જેમ જ તેના કો�ોર-એ�લો�ોન મો�ોડમાં ગો�ોઠવેલ છે .
174
 તે DS-SAR, 360 કિલો�ોગ્રામના ઉપગ્રહને 5 ડિગ્રી  208.5 ચો�ોરસ કિલો�ોમીટરના વિસ્્તતારમાં ફે લાયેલું આ�
ઝુકાવ અને 535 કિમીની ઊચ ં ાઈએ� નજીકના અભયારણ્્ય દક્ષિણ ભારતના પશ્ચિમ ઘાટમાં એ�ક
વિષુવવૃત્તીય ભ્રમણકક્ષા (NEO)માં લો�ોન્્ચ કરશે. અમૂલ્ય રત્ન છે .
 તે ઉત્તર ગો�ોવા જિલ્લામાં, સત્તારી તાલુકામાં, વાલપો�ોઈ
સ્્કકોર્્પપિન-ક્લાસ ડીઝલ-ઇલેક્ટ્રિક સબમરીન શહે રની નજીક આ�વેલું છે .
 વનસ્પતિ અને પ્રાણીસૃષ્ટિની તેની વિવિધ શ્રેણી સાથે,
 2024ના અંત સુધીમાં કરારને અંતિમ સ્વરૂપ આ�પવાની અભયારણ્્યને તેના પર્્યયાવરણીય મહત્વ માટે માન્યતા
અપેક્ષા સાથે (ભારતીય નૌ�ૌકાદળના પ્્રરોજેક્ટ 75 હે ઠળ) પ્રાપ્ત થઈ છે .
ભારત વધારાની ત્રણ વધારાની સ્્કકોર્્પપિન-ક્લાસ
ડીઝલ-ઇલેક્ટ્રિક સબમરીન ખરીદવા માટે તૈયાર છે . INDIAai
પ્્રરોજેક્ટ-75
 ભારતીય નૌ�ૌકાદળના પ્્રરોજેક્ટ 75માં છ સ્્કકોર્્પપિન-ક્લાસ  તાજેતરમાં, INDIAai અને Meta India એ�
એ�ટે ક સબમરીનનું નિર્્મમાણ સામેલ છે . આ�ર્્ટટિફિશિયલ ઇન્ટેલિજન્સ (AI) અને ઉભરતી
ટે ક્્નનોલો�ોજીના ક્ષેત્રમાં સહયો�ોગ અને સહકાર માટે
 1,500 ટન વજન ધરાવતી અને 300 મીટર સુધી
માળખું સ્થાપિત કરવા માટે સમજૂતીના મેમો�ોરે ન્ડમ
ડાઇવિં ગ કરવા સક્ષમ આ� પરં પરાગત-સંચાલિત
(MoU) પર હસ્્તતાક્ષર કર્્યયા હતા.
સબમરીન ફ્રાન્સના નેવલ ગ્રૂપના ટે ક્્નનોલો�ોજી સપો�ોર્્ટ
INDIAai વિશે
સાથે Mazagon Dock Shipbuilders Limited
 તે ભારતનું રાષ્ટ્રીય કૃત્રિમ બુદ્ધિમત્તા પો�ોર્્ટલ છે જે 28મી
(MDL) (મુંબઈ) દ્વારા બનાવવામાં આ�વી રહી છે .
મે, 2020ના રો�ોજ લો�ોન્્ચ કરવામાં આ�વ્્યુું હતું.
 શ્રેણીની પ્રથમ સબમરીન, INS કલવરી, 2017માં
 તે એ�ક નો�ોલેજ પો�ોર્્ટલ, સંશો�ોધન સંસ્થા અને
કાર્્યરત થઈ હતી.
ઇકો�ોસિસ્ટમ-નિર્્મમાણ પહે લ છે .
 2019માં બીજી સબમરીન INS ખંડેરી
 તેનો�ો ઉદ્દે શ ભારતના AI ઇકો�ોસિસ્ટમમાં વિવિધ એ�કમો�ો
 ત્રીજી 2021માં INS કરં જ
સાથે જોડાણ અને સહયો�ોગને પ્્રરોત્સાહન આ�પવાનો�ો છે .
 ચો�ોથી 2021માં INS વેલા
 તે ઈલેક્્ટ્રરોનિક્સ અને આ�ઈટી મંત્રાલય (MeitY),
 પાંચમી INS વાગીર, જાન્યુઆ�રી 2023માં નેશનલ ઈ-ગવર્્નન્સ ડિવિઝન (NeGD) અને
 છઠ્ઠી સબમરીન, વાગશીર, ટ્રાયલ તબક્કાઓ��માંથી NASSCOM દ્વારા સંયુક્ત પહે લ છે .
પસાર થઈ રહી છે અને 2024ની શરૂઆ�તમાં આ�ર્્ટટિફિશિયલ ઇન્ટેલિજન્સ (AI) શું છે ?
નૌ�ૌકાદળને પહોંચાડવામાં આ�વે તેવી અપેક્ષા છે .  તે કો�ોમ્પ્યુટર વિજ્ઞાનની એ�ક વ્યાપક શાખા છે જે
સામાન્ય રીતે માનવ બુદ્ધિની જરૂર હો�ોય તેવા કાર્્યયો
મ્્હહાદે ઈ વન્યજીવ અભયારણ્્ય કરવા સક્ષમ સ્માર્્ટ મશીનો�ો બનાવવા સાથે સંબંધિત છે .
 તાજેતરમાં, બો�ોમ્બે હાઈકો�ોર્્ટની ગો�ોવા ખંડપીઠે ગો�ોવા પેડિક્યુલરિસ રેવેલિયાના

સરકારને ત્રણ મહિનાની અંદર વાઈલ્ડલાઈફ
પ્્રરોટે ક્શન એ�ક્ટ હે ઠળ ગો�ોવા વન વિભાગ દ્વારા તૈયાર  તાજેતરમાં, બો�ોટનિકલ સર્વે ઓ��ફ ઈન્ડિયા (BSI)
કરાયેલા રાષ્ટ્રીય વાઘ સંરક્ષણ પ્રાધિકરણ (NTCA) પ્રયાગરાજ કે ન્દદ્રના વૈજ્ઞાનિકો�ોએ� સિક્કિમ રાજ્યમાં
સંચાર અને યો�ોજનાઓ��માં ઉલ્લેખિત મ્્હહાદેઈ વન્યજીવ વનસ્પતિની નવી પ્રજાતિ પેડીક્યુલરિસ રે વેલિયાનાની
અભયારણ્્ય અને અન્ય પ્રદેશો�ોને વાઘ અનામત તરીકે શો�ોધ કરી છે .
જાહે ર કરવા સૂચના આ�પી હતી. બો�ોટનિકલ સર્વે ઓ��ફ ઈન્ડિયા વિશે
અભયારણ્્ય વિશે  તે દેશની સર્્વવોચ્ચ વર્ગીકરણ સંશો�ોધન સંસ્થા છે જે
 ભારતના ગો�ોવા રાજ્યમાં આ�વેલું, મ્્હહાદેઈ વન્યજીવન ભારત સરકારના પર્્યયાવરણ, વન અને આ�બો�ોહવા
અભયારણ્્ય એ� પ્રકૃતિ પ્રેમીઓ��નું સ્વર્્ગ છે , જે તેની પરિવર્્તન મંત્રાલય હે ઠળ છે .
સમૃદ્ધ જૈવવિવિધતા અને અદભૂત લેન્ડસ્કે પ્્સ માટે  તેની સ્થાપના 13મી ફે બ્રુઆ�રી, 1890ના રો�ોજ સર
જાણીતું છે . જ્્યયોર્્જ કિં ગના નિર્દેશનમાં કરવામાં આ�વી હતી.
175
 સંસ્થાના આ�દેશને બાયો�ોસિસ્ટમિક્સ સંશો�ોધન,  આ� તકનીકીમાં ફે ફસાં અને અન્ય કે ન્સરની અગાઉની
ફ્લોરિસ્ટિક અભ્યાસ, દસ્્તતાવેજીકરણ, રાષ્ટ્રીય તપાસને સક્ષમ કરવાની સંભાવના છે .
વનસ્પતિ સંગ્રહના ડે ટાબેઝિંગ, હર્બેરિયમ નમૂનાઓ��નું કાર્્યપ્રણાલી
ડિજિટાઇઝે શન વગેરે માટે વિસ્્તતૃત કરવામાં આ�વ્્યયો છે .  GEMINI પરીક્ષણ કે ન્સરનું જોખમ ધરાવતા વ્યક્તિઓ��
 મુખ્ય મથક: કો�ોલકાતા પાસેથી લો�ોહીના નમૂના એ�કત્રિત કરીને શરૂ થાય છે .
 આ� નમૂનામાંથી, ગાંઠો�ો દ્વારા કો�ોષ-મુક્ત DNA (cfDNA)
પાર્્કચીક ગ્્લલેશિયર શેડને ખર્્ચ-કાર્્યક્ષમ સંપૂર્્ણ જિનો�ોમ સિક્વન્્સિિંગનો�ો
ઉપયો�ોગ કરીને અનુક્રમિત કરવામાં આ�વે છે .
 તાજેતરમાં વાડિયા ઇન્સ્ટિટ્યૂટ ઑ��ફ હિમાલયન  DNAના સિંગલ મો�ોલેક્યુલ્સનું વિશ્્લલેષણ આ� અનુક્રમ
જીઓ��લો�ોજીના વૈજ્ઞાનિકો�ો દ્વારા હાથ ધરવામાં આ�વેલા
ફે રફાર માટે કરવામાં આ�વે છે , જે સમગ્ર જીનો�ોમમાં
નવા અભ્યાસમાં ભારતના લદ્દાખમાં “પાર્્કચીક
મ્યુટે શન પ્્રરોફાઇલ પૂરી પાડે છે .
ગ્્લલેશિયર”માં થયેલા ફે રફારો�ોને જાહે ર કરવામાં
વર્લલ્ડ કો�ોઈન (Worldcoin)
 સંશો�ોધનમાં ગ્્લલેશિયરની સપાટીના બરફના વેગનો�ો
અંદાજ પણ લગાવવામાં આ�વ્્યયો હતો�ો, જે દર્્શશાવે છે કે
વર્લલ્ડકો�ોઈન એ� ડિજિટલ નેટવર્્ક બનાવવાની પહે લ છે
1999-2000 અને 2020-2021ની વચ્ચે નીચલા 
એ�બલેશન ઝો�ોનમાં લગભગ 28 ટકાનો�ો ઘટાડો�ો થયો�ો છે . જ્્યાાં વ્યક્તિઓ�� હિસ્્સસોનો�ો દાવો�ો કરી શકે છે અને
 સિમ્યુલેશનના આ�ધારે , જો ગ્્લલેશિયર સમાન દરે ડિજિટલ અર્્થતંત્રમાં જોડાઈ શકે છે .
પીછે હઠ કરવાનું ચાલુ રાખે છે , તો�ો અભ્યાસ આ�ગાહી  આ� પ્્રરોજેક્ટમાં વ્યક્તિઓ��ના બાયો�ોમેટ્રિક ડે ટા એ�કત્રિત
કરે છે કે સબગ્્લલેશિયલ ઓ��વર-ડીપિં ગને કારણે વિવિધ કરવા અને તેમને વર્લલ્ડ ID જારી કરવા માટે “Orb”
કદના ત્રણ તળાવો�ો રચાઇ શકે છે . નામના ઉપકરણ દ્વારા વ્યક્તિઓ��ના ઇરિઝને સ્કે ન
કરવાનો�ો સમાવેશ થાય છે .
ટ્રાન્સલુનર ઇન્્જજેક્શન (TLI)  બદલામાં, સહભાગીઓ��ને વર્લલ્ડકો�ોઈન [WLD] નામની
ક્રિપ્્ટટોકરન્સી મળે છે . તેનો�ો ધ્યેય વૈશ્વિક સ્્તરે સુલભ
 તાજેતરમાં ઈન્ડિયન સ્પેસ રિસર્્ચ ઓ��ર્ગેનાઈઝે શન “વિશ્વની સૌ�ૌથી મો�ોટી ઓ��ળખ અને નાણાકીય જાહે ર
(ISRO) એ� ચંદ્રયાન-3ને ચંદ્ર તરફ મો�ોકલવા માટે નેટવર્્ક” બનાવવાનું છે .
ટ્રાન્સલુનર ઈન્્જજેક્શન (TLI) કર્્યુું હતું.  વર્લલ્ડકો�ોઈન નેટવર્્કનો�ો એ�ક ભાગ બનવા માટે , વ્યક્તિઓ��
ટ્રાન્સલુનર ઇન્્જજેક્શન (TLI) વિશે “ઓ��ર્્બ(Orb) ઓ��પરે ટર્્સ” બની શકે છે અને અન્ય
 અવકાશયાનને પૃથ્વીની ભ્રમણકક્ષામાંથી એ�ક એ�વા લો�ોકો�ોની આ�ઈરીસને સ્કે ન કરી શકે છે અથવા તેઓ��
માર્્ગ પર મો�ોકલવા માટે અવકાશ મિશન દરમિયાન વર્લલ્ડ ID અને WLD ક્રિપ્્ટટોકરન્સી મેળવવા માટે
કરવામાં આ�વતી આ� એ�ક નિર્્ણણાયક પ્રક્રિયા છે જે તેને તેમના પો�ોતાના આ�ઈરીસ સ્કે ન કરી શકે છે .
ચંદ્ર પર લઈ જશે.
 તે ચંદ્ર મિશનમાં એ�ક મુખ્ય પગલું છે , જે અવકાશયાનને
હિમાલયન ગીધ
પૃથ્વીના ગુરુત્વાકર્્ષણના ખેેંચાણથી બચવા અને ચંદ્ર
પર મુસાફરી કરવા સક્ષમ બનાવે છે .
 તાજેતરમાં સંરક્ષણવાદીઓ�� દ્વારા ગુવાહાટીમાં આ�સામ
રાજ્ય પ્રાણીસંગ્રહાલયની અંદર હિમાલયન ગીધની
GEMINI રક્ત પરીક્ષણ તકનીક
ભારતની પ્રથમ કે પ્ટિવ બ્રીડિંગ સફળતા પૂર્્વક પૂર્્ણ
કરવામાં આ�વ્્યુું છે .
 તાજેતરમાં સંશો�ોધકો�ોએ� GEMINI (Genome-wide
Mutational Incidence for Non-Invasive હિમાલયન ગીધ વિશે
Detection of Cancer) નામની નવી રક્ત પરીક્ષણ  હિમાલયન ગીધ (Gyps himalayensis) અથવા
તકનીક વિકસાવી છે જે મશીન લર્્નિિંગ સાથે DNAના હિમાલયન ગ્રિફો�ોન ગીધ એ� પુરાણા વિશ્વના ગીધ છે .
એ�કલ અણુઓ��ના જીનો�ોમ-વાઇડ સિક્વન્્સિિંગનો�ો  તે પુરાણા વિશ્વના બે સૌ�ૌથી મો�ોટા ગીધ અને સાચા
ઉપયો�ોગ કરે છે . રે પ્ટર્્સમાંથી એ�ક છે .
176
 તે એ�ક વિશેષ ગીધ છે જેનું માથું સફે દ હો�ોય છે , પાંખો�ો  તે ઇઝરાયેલ સ્થિત સંરક્ષણ ટે કનો�ોલો�ોજી કં પની રાફે લ
ખૂબ પહો�ોળી હો�ોય છે અને પૂંછડીના પીીંછા ટૂંકા હો�ોય છે . એ�ડવાન્્સ્્ડ ડિફે ન્સ સિસ્ટમ્સ દ્વારા વિકસાવવામાં
 વિતરણ: તે હિમાલય અને તેની નજીકના તિબેટીયન આ�વી છે .
ઉચ્ચપ્રદેશનું મૂળ નિવાસી છે અને મધ્ય એ�શિયાના  તે મેન-પો�ોર્ટેબલ, વ્હીકલ-લો�ોન્્ચ અને હે લિકો�ોપ્ટર-
પર્્વતો�ોમાં પણ જોવા મળે છે . લો�ોન્્ચ વેરિઅન્્ટ્્સમાં ઉપલબ્ધ છે .
 આ� દૈનિક અને મો�ોટે ભાગે એ�કાંતમાં રહે તી પ્રજાતિઓ�� છે .  સ્પાઇક મિસાઇલો�ોનો�ો ઉપયો�ોગ ઇઝરાયેલના સંરક્ષણ
 સંરક્ષણ સ્થિતિ: IUCN: જોખમની નજીક
દળો�ો અને અન્ય 38 દેશો�ો દ્વારા કરવામાં આ�વે છે , જેમાં
ભારત, નેધરલેન્ડ, જર્્મની, ઇટાલી, પેરુ, સ્પેન,
 ગીધની અન્ય પ્રજાતિઓ�� કે જે ભારતમાં જોવા મળે છે :
બેલ્જિયમ, બ્રાઝિલ, કે નેડા, યુકે, ફિલિપાઇન્સ અને
 ભારતમાં ગીધની 9 પ્રજાતિઓ��નું ઘર છે જેમ કે
સિંગાપો�ોરનો�ો સમાવેશ થાય છે .
ઓ��રિએ�ન્ટલ વ્હાઈટ બેકડ, લોંગ-બિલ, સ્્લલેન્ડર-
 તે 30 કિલો�ોમીટર સુધીના ટાર્ગેટને હિટ કરી શકે છે .
બિલ, હિમાલયન, રે ડ-હે ડે ડ, ઇજિપ્તીયન, બિયર્ડેડ,
 વજન: 71 કિગ્રા
સિનેરીયસ અને યુરેશિયન ગ્રિફો�ોન.
ઇન્ડિયન મીની સેટેલાઇટ-1
ફિં ગર મિનુટીયા રે કો�ોર્્ડ - ફિં ગર ઇમેજ રે કો�ોર્્ડ
(FMR-FIR) મો�ોડલિટી  તાજેતરમાં, ઇન્ડિયન સ્પેસ રિસર્્ચ ઓ��ર્ગેનાઇઝે શન
(ISRO) એ� જાહે રાત કરી કે તેણે IMS-1 સેટેલાઇટ
 તાજેતરમાં UIDAI (યુનિક આ�ઇડે ન્ટિફિકે શન બસ ટે ક્્નનોલો�ોજીને આ�લ્ફા ડિઝાઇન ટે ક્્નનોલો�ોજીમાં
ઓ��થો�ોરિટી ઓ��ફ ઇન્ડિયા) આ�ધાર-સક્ષમ પેમેન્ટ ટ્રાન્સફર કરવાનું શરૂ કર્્યુું છે .
સિસ્ટમ (AePS)માં છે તરપિં ડીનો�ો સામનો�ો કરવા માટે ઇન્ડિયન મીની સેટેલાઇટ-1 વિશે
આ�ર્્ટટિફિશિયલ ઇન્ટેલિજન્સ-આ�ધારિત તકનીકનો�ો  તે ભારતીય અવકાશ સંશો�ોધન સંસ્થા (ISRO)ના
ઉપયો�ોગ કરી રહી છે . યુ.આ�ર. રાવ સેટેલાઇટ સેન્ટર દ્વારા વિકસાવવામાં
 આ� ટે ક્્નનોલો�ોજીને ફિં ગર મિનુટીયા રે કો�ોર્્ડ -ફિં ગર ઇમેજ આ�વ્્યુું છે .
રે કો�ોર્્ડ (FMR-FIR) મો�ોડલિટી કહે વામાં આ�વે છે .  તે એ�ક નાનું સેટેલાઇટ પ્લેટફો�ોર્્મ છે જે અવકાશમાં
FMR-FIR વિશે ઓ��છા ખર્ચે ઍ�ક્સેસને સક્ષમ કરવા માટે રચાયેલ છે .
 ફિં ગર મિનુટીયા રે કો�ોર્્ડ -ફિં ગર ઇમેજ રે કો�ોર્્ડ (FMR-FIR)
મો�ોડલિટી એ� UIDAI દ્વારા આ�ધાર-સક્ષમ પેમેન્ટ
આ�ઈન્સ્ટાઈન ક્્રરોસ
સિસ્ટમ (AePS)માં છે તરપિં ડી અટકાવવા માટે
 તાજેતરમાં ખગો�ોળશાસ્ત્રીઓ��એ� ”આ�ઈન્સ્ટાઈન
ઉપયો�ોગમાં લેવાતી આ�ર્્ટટિફિશિયલ ઇન્ટેલિજન્સ/
ક્્રરોસ”નું એ�ક દુર્્લભ ઉદાહરણ શો�ોધી કાઢ્્યુું છે , જેની
મશીન લર્્નિિંગ ટે ક્્નનોલો�ોજી છે .
આ�લ્્બર્્ટ આ�ઈન્સ્ટાઈન દ્વારા 1915માં આ�ગાહી કરવામાં
સ્પાઈક નો�ોન લાઈન ઓ��ફ સાઈટ (NLOS) એ�ન્ટી  આ� કિસ્સામાં, ફો�ોરગ્રાઉન્ડ એ�લિપ્્સ ગેલેક્સી, જે
ટે ન્ક ગાઈડે ડ મિસાઈલ (ATGM) પૃથ્વીથી લગભગ 6 અબજ પ્રકાશ-વર્્ષના અંતરે સ્થિત
છે , તેણે લગભગ 11 અબજ પ્રકાશ-વર્્ષ દૂર પૃષ્ઠભૂમિ
 ભારતીય વાયુસેનાને તાજેતરમાં જ ઈઝરાયેલની ગેલેક્સીમાંથી પ્રકાશના કિરણને વિકૃત અને વિભાજિત
સ્પાઈક નો�ોન લાઈન ઓ��ફ સાઈટ (NLOS) એ�ન્ટી ટે ન્ક કર્્યયા છે .
ગાઈડે ડ મિસાઈલો�ો મળી છે .  પરિણામે ફો�ોરગ્રાઉન્ડ ગેલેક્સીના નારં ગી તેજની
સ્પાઈક નો�ોન લાઈન ઓ��ફ સાઈટ (NLOS) એ�ન્ટી ટે ન્ક આ�સપાસ ચાર વાદળી ધુમ્મસની પેટર્્ન છે .
ગાઈડે ડ મિસાઈલ (ATGM) વિશે  પૃષ્ઠભૂમિ પ્રકાશ સંભવતઃ ક્વાસારમાંથી ઉદ્દભવે છે , જે
 તે ટે ન્ડમ-ચાર્્જ ઉચ્ચ વિસ્્ફફોટક શસ્ત્રો સાથે ફાયર- એ�ક યુવાન આ�કાશગંગા છે જેમાં તેના મૂળમાં એ�ક
એ�ન્ડ-ફો�ોર્ગેટ એ�ન્ટી-ટે ન્ક અને એ�ન્ટી-પર્્સનલ સુપરમેસિવ બ્્લલેક હો�ોલ છે જે તીવ્ર કિરણો�ોત્સર્્ગનું
મિસાઈલ છે . ઉત્સર્્જન કરે છે .
177
 અહીીં આ�ઈન્સ્ટાઈનનો�ો સામાન્ય સાપેક્ષતાનો�ો સિદ્્ધાાંત  ટં ુ કમાં, ઑ��પરે ટિં ગ સિસ્ટમ વપરાશકર્્તતાને કમ્પ્યુટર
સમજાવે છે કે , કે વી રીતે વિશાળ પદાર્્થથો અવકાશ- સાથે ક્રિયાપ્રતિક્રિયા કરવા અને એ�પ્લિકે શનને
સમયને વિખેરી નાખે છે , અને ફો�ોરગ્રાઉન્ડ ગેલેક્સીનું અસરકારક રીતે ચલાવવા માટે સક્ષમ કરે છે .
મજબૂત ગુરુત્વાકર્્ષણ ક્વાસારમાંથી પ્રકાશને વળાંક  OS, શરૂઆ�તમાં બૂટ પ્્રરોગ્રામ દ્વારા કમ્પ્યુટરમાં લો�ોડ
આ�પે છે , અને આ�ઈન્સ્ટાઈન ક્્રરોસ પેટર્્ન બનાવે છે . થયા પછી, કમ્પ્યુટરમાંના અન્ય તમામ એ�પ્લિકે શન
પ્્રરોગ્રામ્સનું સંચાલન કરે છે .
ભારતમાં 5% પક્ષીઓ�� સ્થાનિક
ભારતીય ગરુડ-ઘુવડ
 ઝૂઓ��લો�ોજિકલ સર્વે ઓ��ફ ઈન્ડિયા (ZSI) દ્વારા
તાજેતરનું પ્રકાશન દર્્શશાવે છે કે ભારતની 5%  તાજેતરમાં સમાચારો�ોમાં જોવા મળતા ભારતીય ગરુડ-
પક્ષીઓ��ની પ્રજાતિઓ�� સ્થાનિક છે , એ�ટલે કે તેઓ�� દેશ ઘુવડને માત્ર તાજેતરના વર્્ષષોમાં જ એ�ક પ્રજાતિ તરીકે
માટે અનન્ય છે અને અન્યત્ર જોવા મળતી નથી. વર્ગીકૃત કરવામાં આ�વ્્યુું છે , આ�મ તે યુરેશિયન ગરુડ-
 “ભારતના 75 સ્થાનિક પક્ષીઓ��” શીર્્ષક ધરાવતું ઘુવડથી અલગ પડે છે .
પ્રકાશન ZSIના 108મા સ્થાપના દિવસે બહાર પાડવામાં ભારતીય ગરુડ-ઘુવડ વિશે
આ�વ્્યુું હતું. ભારતની કુલ 1,353 પક્ષીઓ��ની
 તેને રો�ોક ગરુડ-ઘુવડ અથવા બંગાળ ગરુડ-ઘુવડ પણ
પ્રજાતિઓ��માંથી 78 (5%) દેશ માટે સ્થાનિક છે .
કહે વામાં આ�વે છે .
 આ�માંની ત્રણ પ્રજાતિઓ�� દાયકાઓ��થી જોવા મળી
 તે ભારતીય ઉપખંડમાં ડં ુ ગરાળ અને ખડકાળ
નથી: મણિપુર બુશ ક્વેઈલ, હિમાલયન ક્વેઈલ અને
ઝાડીવાળા જં ગલો�ોમાં રહે તી મો�ોટી શિં ગડાવાળા ઘુવડની
જેર્્ડ ન્સ કો�ોર્્સર.
પ્રજાતિ છે .
 પશ્ચિમ ઘાટમાં સૌ�ૌથી વધુ સ્થાનિક પ્રજાતિઓ�� છે , જેમાં
 અગાઉ તેને યુરેશિયન ગરુડ-ઘુવડની પેટાજાતિ તરીકે
28 નોંધાઈ છે .
ગણવામાં આ�વતી હતી.
 આં�ંદામાન અને નિકો�ોબાર ટાપુઓ��માં પણ નોંધપાત્ર
 ં
તે સામાન્ય રીતે જોડીમાં જોવા મળે છે . તેઓ�� એ�ક ઊડો�ો
સ્થાનિકવાદ છે , જે પ્રદેશ માટે અનન્ય પક્ષીઓ��ની 25
પ્રતિધ્વનિ ધરાવતો�ો અવાજ ધરાવે છે જે સવાર અને
પ્રજાતિઓ�� ધરાવે છે .
સાંજના સમયે સાંભળી શકાય છે .
 પ્રકાશન આ� સ્થાનિક પ્રજાતિઓ��ના સંરક્ષણની સ્થિતિ
 દે ખાવ:
પર પ્રકાશ પાડે છે , જેમાં 25 IUCN દ્વારા ‘થ્રેટે ન્ડેડ’ તરીકે
 તે ભૂરા અને રાખો�ોડી રં ગની છાંટ ધરાવે છે અને કાળા
વર્ગીકૃત કરવામાં આ�વી છે અને અમુકને ‘ક્રિટિકલી
એ�ન્ડે ન્્જર્્ડ’, ‘એ�ન્ડે ન્્જર્્ડ’, ‘વલ્્નરે બલ’ અથવા ‘નિયર નાના પટ્ટાઓ�� સાથે ગળામાં સફે દ ડાઘ ધરાવે છે .
થ્રેટે ન્ડેડ’ તરીકે સૂચિબદ્ધ કરવામાં આ�વી છે .  થો�ોડી મો�ોટી માદા છ ફૂટની પાંખો�ો સાથે કુલ અઢી ફૂટની
લંબાઈ સુધીની હો�ોઈ શકે છે .
Maya OS  શિં ગડા જેવા દેખાતા આ�ગળના કાનના ગુચ્છ તેના
માથામાંથી બહાર નીકળતા જોવા મળે છે .
 સંરક્ષણ મંત્રાલયે તાજેતરમાં માઈક્્રરોસો�ોફ્ટ ઓ��પરે ટિં ગ  સંરક્ષણ સ્થિતિ:
સિસ્ટમને છો�ોડી દેવાનો�ો અને માયા ઓ��પરે ટિં ગ સિસ્ટમ  IUCN: સૌ�ૌથી ઓ��છી ચિં તા
નામની સ્થાનિક સિસ્ટમ અપનાવવાનું નક્કી કર્્યુું છે .
ઓ��પરે ટિંગ સિસ્ટમ (OS) શું છે ? ઇન્ડિયન વેબ બ્રાઉઝર ડેવલપમેન્ટ ચેલેન્્જ
 OS એ� એ�ક સો�ોફ્ટવેર પ્્રરોગ્રામ છે જે કમ્પ્યુટર હાર્્ડવેર (IWBDC)
અને કમ્પ્યુટર વપરાશકર્્તતા વચ્ચે મધ્યસ્થી તરીકે કામ
કરે છે .  તાજેતરમાં ઈલેક્્ટ્રરોનિક્સ અને ઈન્્ફફોર્મેશન ટે ક્્નનોલો�ોજી
 તે વપરાશકર્્તતા-મૈત્રીપૂર્્ણ ઇન્ટરફે સ પ્રદાન કરે છે અને મંત્રાલય (MeitY) દ્વારા ઈન્ડિયન વેબ બ્રાઉઝર
કમ્પ્યુટર સિસ્ટમના હાર્્ડવેર અને સો�ોફ્ટવેર સંસાધનો�ોનું ડે વલપમેન્ટ ચેલેન્્જ (IWBDC) નવી દિલ્હીમાં ઈન્ડિયા
સંચાલન કરે છે . હે બિટે ટ સેન્ટર ખાતે રજૂ કરવામાં આ�વી.
178
 ચેલેન્્જનો�ો ઉદ્દે શ્્યયઃ ચેલેન્્જનો�ો ઉદ્દેશ્્ય સમગ્ર ભારતમાં  અવકાશયાનને સૂર્્ય-પૃથ્વી સિસ્ટમના લેગ્રેન્્જ
ટે ક્્નનોલો�ોજી ઉત્સાહીઓ�� અને વિકાસકર્્તતાઓ��ને પો�ોઈન્ટ-1(L1)ની આ�સપાસ પ્રભામંડળની ભ્રમણકક્ષામાં
અદ્યતન સુવિધાઓ�� અને ઉચ્ચ સુરક્ષા સાથે સ્વદેશી મૂકવામાં આ�વશે, જે પૃથ્વીથી લગભગ 1.5 મિલિયન
વેબ બ્રાઉઝર બનાવવા માટે પ્્રરોત્સાહિત કરવાનો�ો છે . કિમી દૂર છે .
 સહયો�ોગ: આ� પહે લ MeitY, કં ટ્્રરોલર ઓ��ફ સર્્ટટિફાઈંગ  L1 પો�ોઈન્ટની આ�સપાસ પ્રભામંડળની ભ્રમણકક્ષામાં
ઓ��થો�ોરિટીઝ (CCA), અને C-DAC બેેંગ્લોરનો�ો મુકવામાં આ�વેલ ઉપગ્રહનો�ો મુખ્ય ફાયદો�ો છે , સૂર્્યને
સહયો�ોગી પ્રયાસ છે . કો�ોઈપણ જાતના ગ્રહણ વિના સતત જોઈ શકાય છે .
 આ� સૌ�ૌર પ્રવૃત્તિઓ��નું અવલો�ોકન કરવામાં અને
વિં ધ્યાગીરી ફ્રિગેટ વાસ્્તવિક સમયમાં અવકાશના હવામાન પર તેમની
અસરને વધુ ફાયદો�ો પ્રદાન કરશે.
 તાજેતરમાં ભારતના રાષ્ટ્રપતિ ગાર્્ડન રીચ શિપબિલ્ડર્્સ  ઇલેક્્ટ્રરોમેગ્નેટિક અને પાર્્ટટિકલ અને મેગ્નેટિક ફિલ્ડ
એ�ન્ડ એ�ન્્જજિનિયર્્સ લિમિટે ડ, કો�ોલકાતા ખાતે ડિટે ક્ટરનો�ો ઉપયો�ોગ કરીને ફો�ોટો�ોસ્ફિયર, ક્્રરોમો�ોસ્ફિયર
વિં ધ્યગિરી ફ્રિગેટનું લો�ોકાર્્પણ કરશે. અને સૂર્્યના સૌ�ૌથી બહારના સ્્તરો�ો (કો�ોરો�ોના) અવલો�ોકન
વિં ધ્યાગીરી ફ્રિગેટ વિશે કરવા માટે અવકાશયાન સાત પેલો�ોડ વહન કરે છે .
 તેનું નામ કર્્ણણાટકની એ�ક પર્્વતમાળા પરથી રાખવામાં
 સ્પેશિયલ વેન્ટે જ પો�ોઈન્ટ L1નો�ો ઉપયો�ોગ કરીને, ચાર
પેલો�ોડ્્સ સીધા સૂર્્યને જુએ� છે અને બાકીના ત્રણ
 તે પ્્રરોજેક્ટ 17A ફ્રિગેટ્્સનું છઠ્્ઠુું જહાજ છે .
પેલો�ોડ્્સ લેગ્રેન્્જ પો�ોઈન્ટ L1 પર કણો�ો અને ક્ષેત્્રરોનો�ો
 આ� યુદ્ધ જહાજો પ્્રરોજેક્ટ 17 ક્લાસ ફ્રિગેટ્્સ (શિવાલિક
ઇન-સીટુ અભ્યાસ કરે છે , આ�મ આં�ંતરગ્રહીય
ક્લાસ)ના અનુગામી છે , જેમાં સુધારે લ સ્ટીલ્થ
માધ્યમમાં સૌ�ૌર ગતિશીલતાની પ્રચારક અસરનો�ો
સુવિધાઓ��, અદ્યતન શસ્ત્રો અને સેન્સર્્સ અને
મહત્વપૂર્્ણ વૈજ્ઞાનિક અભ્યાસ પૂરો�ો પાડે છે .
પ્લેટફો�ોર્્મ મેનેજમેન્ટ સિસ્ટમ્સ છે .
 આ�દિત્ય એ�લ1 મિશનના અન્ય હે તુઓ�� અવકાશી
 પ્્રરોજેક્ટ 17A પ્્રરોગ્રામ હે ઠળ, મુંબઈ સ્થિત મઝગાંવ ડો�ોક
હવામાન (સૌ�ૌર પવનની ઉત્પત્તિ, રચના અને
શિપબિલ્ડર્્સ લિમિટે ડ (MDL) દ્વારા ચાર અને ગાર્્ડન
ગતિશીલતા) માટે ના ચાલકો�ોને સમજવાનો�ો અને
રીચ શિપબિલ્ડર્્સ એ�ન્ડ એ�ન્્જજિનિયર્્સ લિમિટે ડ
બહુવિધ સ્્તરો�ો (ક્્રરોમો�ોસ્ફિયર, બેઝ અને વિસ્્તતૃત
(GRSE) દ્વારા ત્રણ જહાજો બાંધકામ હે ઠળ છે .
 પ્્રરોજેક્ટના પ્રથમ પાંચ જહાજો MDL અને GRSE દ્વારા કો�ોરો�ોના) પર થતી પ્રક્રિયાઓ��ના ક્રમને ઓ��ળખવાનો�ો છે ,
2019-2022 વચ્ચે લો�ોન્્ચ કરવામાં આ�વ્યા હતા. જે આ�ખરે સૌ�ૌર વિસ્્ફફોટની ઘટનાઓ�� તરફ દો�ોરી જાય છે .
 આ� જહાજોને ભારતીય નૌ�ૌકાદળના યુદ્ધ જહાજ
ડિઝાઇન બ્યુરો�ો દ્વારા આં�ંતરિક રીતે ડિઝાઇન કરવામાં માનવરહિત એ�રિયલ સિસ્ટમ્સ માટે ભારતનું પ્રથમ
આ�વ્યા છે . સામાન્ય પરીક્ષણ કેન્દદ્ર
 પ્્રરોજેક્ટ 17A જહાજોના સાધનો�ો અને સિસ્ટમ માટે ના
75% જેટલા ઓ��ર્્ડર MSME સહિત સ્વદેશી  તાજેતરમાં તામિલનાડુ ભારતના માનવરહિત હવાઈ
કં પનીઓ��ના છે . પ્રણાલીઓ�� (ડ્્રરોન) માટે ના કો�ોમન ટે સ્્ટિિંગ સેન્ટરની
યજમાની કરવા જઈ રહ્્યુું છે , જેનું બજેટ 45 કરો�ોડ
આ�દિત્ય-L1 મિશન રૂપિયા ફાળવવામાં આ�વ્્યુું છે .
 તમિલનાડુ ઇન્ડસ્ટ્રિયલ ડે વલપમેન્ટ કો�ોર્્પપોરે શન
 તાજેતરમાં ભારતનું પ્રથમ સૌ�ૌર મિશન, આ�દિત્ય-L1 (TIDCO)ના માર્્ગદર્્શન હે ઠળ, આ� પહે લ અનુકૂળ
શ્રીહરિકો�ોટાના સ્પેસપો�ોર્્ટ પર પહોંચ્્યુું છે . એ�રો�ોસ્પેસ અને સંરક્ષણ ઇકો�ોસિસ્ટમ બનાવવા માટે
આ�દિત્ય-L1 મિશન વિશે TN ડિફે ન્સ ઇન્ડસ્ટ્રીયલ કો�ોરિડો�ોરની વ્યૂહરચના સાથે
 આ�દિત્ય L1 એ� સૂર્્યનો�ો અભ્યાસ કરવા માટે નું પ્રથમ સંરેખિત છે .
અવકાશ-આ�ધારિત ભારતીય મિશન છે .  આ�વી પરીક્ષણ સુવિધાઓ��ની ગેરહાજરી એ�રો�ોસ્પેસ
 તેને PSLV-XL લો�ોન્્ચ વ્હીકલ દ્વારા લો�ોન્્ચ કરવામાં અને સંરક્ષણ સંસ્થાઓ�� માટે અવરો�ોધ માનવામાં
આ�વશે. આ�વે છે .
179
 પારદર્્શક બિડિંગ દ્વારા, કે લ્્ટ્રરોન, સેન્સ ઇમેજ  શૈક્ષણિક અને R&D સંસ્થાઓ��, તેમજ મુખ્ય
ટે ક્્નનોલો�ોજીસ, સ્ટાન્ડર્્ડ ટે સ્્ટિિંગ, કમ્પ્લાયન્સ અને વપરાશકર્્તતા વિભાગો�ો/મંત્રાલયો�ો, આ� સુવિધાઓ��નો�ો
આ�વિષ્કા રિટે લર્્સ સહિત એ�ક કન્્સસોર્્ટટિયમને આ� ઉપયો�ોગ કરીને અને રાષ્ટ્રીય સુસંગતતાની એ�પ્લિકે શન
સુવિધાના નિર્્મમાણમાં TIDCO સાથે ભાગીદારી કરવા વિકસાવીને ભાગ લેશે.
માટે પસંદ કરવામાં આ�વ્્યુું હતું.  મિશનમાં આ� એ�પ્લિકે શનો�ોના વિકાસના પડકારો�ોને
 સ્ટેટ ઇન્ડસ્ટ્રીઝ પ્રમો�ોશન કો�ોર્્પપોરે શન ઓ��ફ તમિલનાડુ
પહોંચી વળવા માટે ઉચ્ચ વ્યાવસાયિક અને કુશળ
(SIPCOT) ઇન્ડસ્ટ્રીયલ પાર્્કમાં વ્યૂહાત્મક રીતે સ્થિત,
માનવ સંસાધનો�ોના વિકાસનો�ો પણ સમાવેશ થાય છે .
કે ન્દદ્ર એ�રો�ોસ્પેસ અને સંરક્ષણ ઉદ્્યયોગો�ોને આ�ગળ
વધારવા માટે રાજ્યની પ્રતિબદ્ધતા દર્્શશાવે છે .
INS વાગીર
 તમિલનાડુ ઇન્ડસ્ટ્રીયલ ડે વલપમેન્ટ કો�ોર્્પપોરે શન
(TIDCO) દ્વારા સંચાલિત TN સંરક્ષણ ઔ��દ્્યયોગિક
કો�ોરિડો�ોર, એ�રો�ોસ્પેસ અને સંરક્ષણ ઉદ્્યયોગ માટે સહાયક  તાજેતરમાં INS વાગીરે સ્્કકોર્્પપિન સબમરીનમાં સૌ�ૌથી
વાતાવરણ ઊભું કરવાનો�ો હે તુ ધરાવે છે , જેમાં સામાન્ય લાંબી તૈનાતીનો�ો રે કો�ોર્્ડ બનાવ્્યયો છે , કારણ કે તેણે
પરીક્ષણ કે ન્દદ્ર નોંધપાત્ર ભાગ છે . સંયુક્ત નૌ�ૌકાદળની કવાયતમાં ભાગ લેવા માટે
ઓ��સ્ટ્રેલિયાના માર્્ગ પર 7,000 કિલો�ોમીટરનું નોંધપાત્ર
રાષ્ટ્રીય સુપરકો�ોમ્પ્યુટિં ગ મિશન અંતર કાપ્્યુું હતું.
INS વાગીર (S25)
 તાજેતરમાં કે ન્દ્રીય કે બિનેટે ડિજિટલ ઈન્ડિયા પ્્રરોગ્રામના  ભારતીય નૌ�ૌકાદળ માટે રચવામાં આ�વેલી છ કલવરી-
વિસ્્તરણ માટે ₹14,903 કરો�ોડના ખર્્ચને મંજૂરી આ�પી ક્લાસ સબમરીનના પ્રારં ભિક જૂથ સાથે સંકળાયેલી,
છે , જેમાં નેશનલ સુપર કમ્પ્યુટર મિશન હે ઠળ વધુ નવ
INS વાગીર (S25) લાઇનમાં પાંચમા સ્થાને છે .
સુપર કમ્પ્યુટર ઉમેરવાની પણ દરખાસ્્ત છે .
 આ� ડીઝલ-ઇલેક્ટ્રિક એ�ટે ક સબમરીન પ્રખ્યાત
નેશનલ સુપરકો�ોમ્પ્યુટિં ગ મિશન વિશે
સ્્કકોર્્પપિન વર્્ગનો�ો વંશ આ�ગળ વધારે છે , જે ફ્રે ન્્ચ
 તે 2015માં દેશને એ�કે ડેમીયા, સંશો�ોધકો�ો, MSMEs અને
નૌ�ૌકાદળ સંરક્ષણ અને ઉર્જા નેતા, નેવલ ગ્રૂપની રચના
સ્ટાર્્ટઅપ્્સની વધતી જતી સ્પર્્ધધાત્મક માંગને પહોંચી
વળવા માટે સુપરકો�ોમ્પ્યુટિં ગ ઈન્ફ્રાસ્ટ્રક્ચર પ્રદાન કરવા છે , અને મુંબઈ, મહારાષ્ટ્રમાં સ્થિત એ�ક પ્રતિષ્ઠિત
માટે શરૂ કરવામાં આ�વ્્યુું હતું. ભારતીય શિપયાર્્ડ, મઝાગો�ોન ડો�ોક લિમિટે ડ દ્વારા જીવંત
 આ� મિશન વિજ્ઞાન અને ટે કનો�ોલો�ોજી વિભાગ (DST) બનાવવામાં આ�વી છે .
અને ઈલેક્્ટ્રરોનિક્સ અને IT મંત્રાલય (MeitY) દ્વારા
સંયુક્ત રીતે ચલાવવામાં આ�વે છે અને સેન્ટર ફો�ોર TAPAS UAV
ડે વલપમેન્ટ ઑ��ફ એ�ડવાન્્સ્્ડ કમ્પ્યુટિં ગ (C-DAC),
પુણે અને ઈન્ડિયન ઈન્સ્ટિટ્યૂટ ઑ��ફ સાયન્સ (IISc),  તાજેતરમાં, સંરક્ષણ સંશો�ોધન અને વિકાસ સંગઠન
બેેંગલુરુ દ્વારા અમલમાં મૂકવામાં આ�વે છે . (DRDO)નું તાપસ માનવરહિત એ�રિયલ વ્હીકલ
 આ� મિશન 70થી વધુ HPC સુવિધાઓ�� ધરાવતી
(UAV) કર્્ણણાટકના ચિત્રદુર્્ગમાં એ�ક ગામ નજીક કૃષિ
વિશાળ સુપરકો�ોમ્પ્યુટિં ગ ગ્રીડ સ્થાપિત કરીને દેશભરમાં
ક્ષેત્્રરોમાં ક્રેશ થયું હતું.
ફે લાયેલી શૈક્ષણિક અને R&D સંસ્થાઓ��ને સશક્ત
TAPAS UAV વિશે
બનાવવાની કલ્પના કરે છે .
 ટે ક્ટિકલ એ�રબો�ોર્્ન પ્લેટફો�ોર્્મ ફો�ોર એ�રિયલ સર્વેલન્સ-
 આ� સુપર કો�ોમ્પ્યુટર નેશનલ નો�ોલેજ નેટવર્્ક (NKN)
પર નેશનલ સુપરકો�ોમ્પ્યુટીીંગ ગ્રીડ પર પણ નેટવર્્ક બિયો�ોન્ડ હો�ોરાઇઝન-201 અથવા તાપસ BH-201 એ�
કરવામાં આ�વશે. NKN એ� સરકારનો�ો બીજો કાર્્યક્રમ લાંબા સમયની સહનશક્તિ ધરાવતું માનવરહિત
છે જે શૈક્ષણિક સંસ્થાઓ�� અને R&D લેબને હાઇ હવાઈ વાહન છે .
સ્પીડ નેટવર્્ક પર જોડે છે .  તે અગાઉ રૂસ્્તમ-II તરીકે ઓ��ળખાતું હતું.
180
ઓ��ફશો�ોર વિન્ડ પાવર પ્્રરોજેક્્ટ્્સ ટે લિકો�ોમ રેગ્્યયુલેટરી ઓ��થો�ોરિટી ઓ��ફ ઈન્ડિયા

(TRAI)
 તાજેતરમાં કે ન્દ્રીય નવી અને પુનઃપ્રાપ્ય ઊર્જા મંત્રાલય
(MNRE) એ� તમિલનાડુમાં ઑ��ફશો�ોર પવન ઉર્જા  તાજેતરમાં ટે લિકો�ોમ રે ગ્્યયુલેટરી ઓ��થો�ોરિટી ઓ��ફ
પ્્રરોજેક્્ટ્્સ માટે નિર્્ધધારિત સ્થળો�ોના સર્વેક્ષણ માટે બિડ ઈન્ડિયા (TRAI) એ� ક્્વવોલિટી ઓ��ફ સર્્વવિસ સ્ટાન્ડર્્ડ
આ�મંત્રિત કરી છે . માટે ના તેના નવા ડ્રાફ્ટ રે ગ્્યયુલેશનમાં નેટવર્્ક
ઑ��ફશો�ોર વિન્ડ પાવર પ્્રરોજેક્્ટ્્સ શું છે ? ગુણવત્તાને માપવા અને મો�ોનિટર કરવા આ�ર્્ટટિફિશિયલ
 ઓ��ફશો�ોર વિન્ડ પાવર પ્્રરોજેક્્ટ્્સમાં પાણીના સ્ત્રોતો�ો, ઈન્ટેલિજન્સ (AI)નો�ો ઉપયો�ોગ કરવાનો�ો પ્રસ્્તતાવ મૂક્્યયો
ખાસ કરીને મહાસાગરો�ો અથવા સમુદ્રમાં સ્થાપિત છે .
વિન્ડ ટર્્બબાઇનમાંથી વીજળી ઉત્પન્ન કરવાનો�ો સમાવેશ ટે લિકો�ોમ રે ગ્્યયુલેટરી ઓ��થો�ોરિટી ઓ��ફ ઈન્ડિયા (TRAI)
થાય છે . વિશે
 ઓ��ફશો�ોર વિન્ડ પાવર ઓ��નશો�ોર સ્થળો�ોની તુલનામાં  તેની સ્થાપના ટે લિકો�ોમ રે ગ્્યયુલેટરી ઓ��થો�ોરિટી ઓ��ફ
મજબૂત અને વધુ સુસંગત પવનની ગતિનો�ો લાભ પૂરો�ો ઈન્ડિયા એ�ક્ટ, 1997 તરીકે ઓ��ળખાતા સંસદના
પાડે છે , જે સંભવતઃ ઉચ્ચ ઊર્જા ઉત્પાદન તરફ દો�ોરી
અધિનિયમ દ્વારા કરવામાં આ�વી હતી.
જાય છે .
 હે તુઃ ટે લિકો�ોમ સેવાઓ��નું નિયમન કરવું, જેમાં અગાઉ
કે ન્દદ્ર સરકારને સુપરત કરવામાં આ�વેલી ટે લિકો�ોમ
ગ્રીન હાઇડ્્રરોજનની વ્યાખ્યા
સેવાઓ�� માટે ટે રિફમાં સુધારો�ો/નિર્્ધધારણ સામેલ છે .
 તે ભારતમાં ટે લિકો�ોમ્યુનિકે શન ક્ષેત્ર માટે નિયમો�ો,
 તાજેતરમાં ભારતમાં નવી અને નવીનીકરણીય ઉર્જા
માર્્ગદર્્શશિકા અને નીતિઓ�� ઘડવા માટે જવાબદાર છે .
મંત્રાલય (MNRE) એ� રાષ્ટ્રીય ગ્રીન હાઇડ્્રરોજન
આ�માં ટે રિફ, સેવાની ગુણવત્તા અને સ્પેક્ટટ્રમની
મિશનના ભાગ રૂપે દેશ માટે ગ્રીન હાઇડ્્રરોજન સ્ટાન્ડર્્ડ
ફાળવણી સંબંધિત નિયમો�ોનો�ો સમાવેશ થાય છે .
રજૂ કર્્યુું છે .
 રચના:
 મંત્રાલયે ગ્રીન હાઇડ્્રરોજનને એ�વા હાઇડ્્રરોજન તરીકે
 તેમાં એ�ક અધ્યક્ષ અને બેથી વધુ પૂર્્ણ-સમયના
વ્યાખ્યાયિત કર્્યુું છે જેનું વેલ-ટુ-ગેટ ઉત્સર્્જન (વિવિધ
સભ્્યયો નહીીં, અને બેથી વધુ પાર્્ટ-ટાઇમ સભ્્યયો
ઉત્પાદન પ્રક્રિયાઓ�� સહિત) પ્રતિ કિલો�ો દીઠ 2 કિગ્રા
કાર્્બન ડાયો�ોકસાઇડના સમકક્ષ નથી. નહીીં.
 TRAIના અધ્યક્ષ અને સભ્્યયોની નિમણૂક કે ન્દદ્ર
 આ� માપદં ડ ‘ગ્રીન’ તરીકે વર્ગીકૃત કરવા માટે
હાઇડ્્રરોજનના ઉત્પાદને જે ઉત્સર્્જન મર્્યયાદાનું પાલન સરકાર દ્વારા કરવામાં આ�વે છે , અને તેઓ�� તેમના
કરવું પડે છે તે સ્પષ્ટ કરે છે , જે સૂચવે છે કે તે પુનઃપ્રાપ્ય પદ પર રહી શકે તે સમયગાળો�ો ત્રણ વર્્ષ અથવા
સ્ત્રોતો�ોમાંથી આ�વે છે . તેઓ�� 65 વર્્ષની ઉંમર સુધી પહોંચે ત્્યાાં સુધી, બે
 આ� સ્ટાન્ડર્્ડ હાઇડ્્રરોજનના ઉત્પાદન માટે માંથી જે વહે લું હો�ોય ત્્યાાં સુધી હો�ોય છે .
વિદ્યુતવિભાજન આ�ધારિત અને બાયો�ોમાસ આ�ધારિત
એ�મ બંને પ્રકારની પદ્ધતિઓ��ને આ�વરી લે છે . ચંદ્રયાન 3નું ચંદ્રની સપાટી સફળ લેન્્ડિિં ગ
 આ� ધારાધો�ોરણમાં એ�વી પણ રૂપરે ખા આ�પવામાં આ�વી
છે કે મંત્રાલય ગ્રીન હાઇડ્્રરોજન અને તેના ડે રિવેટિવ્્ઝના  ચંદ્રયાન-3ને ચંદ્રની સપાટી પર સફળ લેન્્ડિિંગ કરાવીને
માપન, રિપો�ોર્્ટિિં ગ, મો�ોનિટરિંગ, ચકાસણી અને ભારતે ઇતિહાસ રચ્્યયો છે .
સર્્ટટિફિકે શન માટે વિસ્્તતૃત પદ્ધતિ પ્રદાન કરશે.  ભારત આ�વી સિદ્ધિ મેળવનાર ચો�ોથો�ો દેશ બની ગયો�ો છે .
 બ્યુરો�ો ઓ��ફ એ�નર્જી એ�ફિશિયન્સી (BEE), પાવર આ� પહે લા અમેરિકા, સો�ોવિયત યુનિયન (રશિયા) અને
મંત્રાલય હે ઠળ, ગ્રીન હાઇડ્્રરોજન ઉત્પાદન પ્્રરોજેક્્ટ્્સનું ચીને જ આ�વી સિદ્ધિ મેળવી છે .
નિરીક્ષણ, ચકાસણી અને પ્રમાણિત કરવા માટે  ભારતે દક્ષિણ ધ્રૂવ પર સફળ લેન્્ડિિંગ કરનાર પ્રથમ દેશ
માન્યતા આ�પતી એ�જન્સીઓ�� માટે જવાબદાર રહે શે. બનીને ઇતિહાસ રચ્્યયો છે .
181
 વિક્રમ લેન્ડર ચંદ્રના સાઉથ પો�ોલ પર ઉતર્્યુું હતું, જ્્યાાં  આ� ઉદ્દઘાટન સમારં ભે શૈક્ષણિક ક્ષેત્રમાં એ�ક નવા
આ�જ સુધી એ�ક પણ દેશ પહોંચી શક્્યયો ન હતો�ો. યુગની શરૂઆ�ત કરી છે , જે નવીન ટે કનો�ોલો�ોજી અને
ચંદ્રયાન-3ની સફર આ�ગળ દેખાતી શિક્ષણશાસ્ત્રની પદ્ધતિઓ�� દ્વારા
 વર્્ષ 2019માં ચંદ્રયાન-2 મિશનમાં અંતિમ ઘડીએ� અલગ છે .
નિષ્્ફ્્ળતા મળ્યા બાદ ઈસરો�ોના વૈજ્ઞાનિકો�ોએ�  આ� પહે લ iLearning Engines (ILE) જે USAનું એ�ક
ચંદ્રયાન-3 મિશન પર કામ શરૂ કરી દીધું હતું. પ્રખ્યાત શૈક્ષણિક પ્લેટફો�ોર્્મ છે અને Vedhik eSchool
 યાન સંપૂર્્ણપણે તૈયાર થયા બાદ 14 જુલાઈ, 2023ના વચ્ચેના સહયો�ોગનું પરિણામ છે , જેનું સંચાલન ભૂતપૂર્્વ
રો�ોજ ઓ��ડિશાના શ્રીહરિકો�ોટાથી ચંદ્રયાનને અવકાશમાં મુખ્ય સચિવો�ો, DGPs અને વાઈસ ચાન્સેલરો�ો સહિત
પ્રક્ષેપિત કરવામાં આ�વ્્યુું હતું. પ્રતિષ્ઠિત વ્યાવસાયિકો�ોની સમિતિ દ્વારા કરવામાં
 પહે લાં પૃથ્વીની ભ્રમણકક્ષામાં અને ત્યારબાદ ચંદ્રની આ�વ્્યુું છે .
કક્ષામાં લગભગ 40 દિવસની યાત્રા કર્્યયા બાદ આ�ખરે  AI સ્કૂલ પહે લનું હાર્્દ શૈક્ષણિક પ્રદર્્શનને વધારવાની
16 ઓ��ગસ્ટ, 2023ના રો�ોજ તે ચંદ્રની અંતિમ ભ્રમણ તેની સંભવિતતામાં રહે લું છે . 2020ની પરિવર્્તનકારી
કક્ષામાં પહોંચ્્યુું હતું. ત્યારબાદ તેનાં પ્્રરોપલ્્શન મો�ોડ્યુલ નવી રાષ્ટ્રીય શિક્ષણ નીતિ (NEP)ના આ�ધારે રાષ્ટ્રીય
શાળા માન્યતા ધો�ોરણો�ો સાથે સંરેખિત, AI શાળા ઉચ્ચ
અને લેન્ડર અલગ પડ્્યાાં હતાં અને લેન્ડરે ચંદ્ર તરફ
ગ્રેડ અને સર્્વગ્રાહી શિક્ષણ તરફના અભ્યાસક્રમને
વાટ પકડી હતી.
દર્્શશાવે છે .
 18 અને 20 ઓ��ગસ્ટે બંને વખત સફળતાપૂર્્વક લેન્ડરનું
 શરૂઆ�તમાં વર્્ગ 8 થી 12ના વિદ્યાર્થીઓ�� માટે તૈયાર
ડી-બુસ્્ટિિંગ (ઝડપ ઘડવાની પ્રક્રિયા) કરવામાં આ�વ્યા
કરવામાં આ�વેલ, AI શાળા વિવિધ વય જૂથો�ો અને
બાદ આ�ખરે 23 ઓ��ગસ્ટ, 2023ના રો�ોજ તે ચંદ્રની
પૃષ્ઠભૂમિમાં ફે લાયેલા વિવિધ શ્રેણીના વિદ્યાર્થીઓ�� માટે
સપાટીની એ�કદમ નજીક આ�વી પહોંચ્્યુું હતું.
તેના દરવાજા ખો�ોલે છે .
 જેવો�ો ત્્યાાં(ચંદ્ર પર) સૂર્્યયોદય થયો�ો કે અહીીંયાના 6
 AI સ્કૂલ બહુપક્ષીય શિક્ષણ ઇકો�ોસિસ્ટમ ધરાવે છે , જે
કલાકને 4 મિનિટે લેન્ડરે સફળતાપૂર્્વક ચંદ્ર પર ડગ
સારી રીતે 360 ડિગ્રી વિઝન ધરાવતા વ્યક્તિઓ��ને
માંડી દીધા હતા.
ઉછે રવા માટે સંસાધનો�ો અને સાધનો�ોની પુષ્કળતાને
 આ� ક્ષણો�ોનો�ો આ�ખો�ો દેશ સાક્ષી રહ્્યયો. BRICS સમિટમાં
સ્વીકારે છે .
ભાગ લેવા માટે પહોંચેલા વડાપ્રધાન નરે ન્દદ્ર મો�ોદી પણ
 મલ્ટી-ટીચર રિવિઝન સપો�ોર્્ટથી સાયકો�ોમેટ્રિક
વિડીયો�ો કો�ોન્ફરન્્સિિંગના માધ્યમથી જોડાયા હતા. કાઉન્સેલિંગ સુધી, અભ્યાસક્રમ શૈક્ષણિક શ્રેષ્ઠતા
 સો�ોફ્ટ લેન્્ડિિંગની તરત પછી ઈસરો�ોના ચેરમેને સંબો�ોધન અને વ્યક્તિગત વૃદ્ધિને પ્્રરોત્સાહન આ�પવા માટે
કર્્યુું હતું. તેમના પહે લા શબ્્દદો ઇતિહાસમાં અંકિત થઇ વિચારપૂર્્વક ડિઝાઇન કરવામાં આ�વ્્યયો છે .
ગયા છે - “ઇન્ડિયા ઇઝ ઑ��ન ધ મૂન”. (ભારતે ચંદ્ર પર
ડગ માંડી દીધા છે .) લુનર પો�ોલર એ�ક્સપ્્લલોરેશન મિશન (LUPEX)
 હવે લેન્્ડિિંગ બાદ વિક્રમ લેન્ડરમાંથી રો�ોવર ‘પ્રજ્ઞાન’
બહાર આ�વશે અને પરીક્ષણ કરશે. જે 14 દિવસ સુધી  સંયુક્ત પ્રયાસમાં, ભારત અને જાપાનની અવકાશ
કામ ચાલુ રાખશે. એ�જન્સીઓ�� લુનર પો�ોલર એ�ક્સપ્્લલોરેશન મિશન
 ઉલ્લેખનીય છે કે પૃથ્વીના 14 દિવસ ચંદ્રના 1 દિવસ (LUPEX) પર કામ કરી રહી છે .
બરાબર છે . ત્્યાાં 14 દિવસ અજવાળું રહે છે અને 14  તે જાપાન એ�રો�ોસ્પેસ એ�ક્સપ્્લલોરેશન એ�જન્સી
દિવસ રાત રહે છે . (JAXA) અને ભારતીય અવકાશ સંશો�ોધન સંસ્થા
(ISRO) વચ્ચેનું સહયો�ોગી સાહસ છે .
કેરળની પ્રથમ AI સ્કૂલ તિરુવનંતપુરમમાં શરૂ થઈ  આ� મિશન 2025માં શરૂ થવાનું છે .
 LUPEX ચંદ્ર પર આ�ધાર સ્થાપિત કરવાની સંભાવના,
 તાજેતરમાં ભારતના ભૂતપૂર્્વ રાષ્ટ્રપતિ શ્રી રામનાથ પાણીના બરફની ઉપલબ્ધતા અને સપાટી સંશો�ોધન
કો�ોવિં દે તિરુવનંતપુરમમાં સાંતિગીરી વિદ્યાભવનમાં તકનીકો�ોનો�ો અભ્યાસ કરવા માટે રો�ોવર અને લેન્ડરનો�ો
કે રળની પ્રથમ AI શાળાનું ઉદ્દઘાટન કર્્યુું હતું. ઉપયો�ોગ કરશે.
182
 JAXA અને ISRO અનુક્રમે રો�ોવર અને લેન્ડર  તે ડિફે ન્સ રિસર્્ચ એ�ન્ડ ડે વલપમેન્ટ લેબો�ોરે ટરી
(DRDL), રિસર્્ચ સેન્ટર ઈમરત (RCI) અને DRDOની
વિકસાવી રહ્યા છે .
અન્ય પ્રયો�ોગશાળાઓ�� દ્વારા ડિઝાઇન અને વિકસિત
 આ� રો�ોવર માત્ર ISRO અને JAXAના સાધનો�ો જ નહીીં
કરવામાં આ�વી છે .
પરં તુ યુએ�સ સ્પેસ એ�જન્સી નાસા અને યુરો�ોપિયન
સ્વદેશી તેજસ લડવૈયાઓ�� તરફથી સ્વદેશી ASTRA

સ્પેસ એ�જન્સી (ESA)ના સાધનો�ો પણ વહન કરશે. BVR ફાયરિંગ એ� ‘આ�ત્મનિર્્ભર ભારત’ તરફનું એ�ક
 આ� મિશન ચંદ્ર ધ્રુવીય પ્રદેશમાં મૂલ્યવાન આં�ંતરદૃષ્ટિ
મો�ોટં ુ પગલું છે .
પ્રદાન કરશે અને ચંદ્રના ભાવિ માનવ સંશો�ોધન માટે LCA તેજસ વિશે
માર્્ગ મો�ોકળો�ો કરવામાં મદદ કરશે. તે તેના વર્્ગનું સૌ�ૌથી હલકં ુ , નાનું અને પુચ્છ વિનાનું

મલ્ટી-રો�ોલ સુપરસો�ોનિક ફાઇટર એ�રક્રાફ્ટ છે .
બ્્લલેક ઇગલ  આ� એ�રક્રાફ્ટને એ�ર-ટુ-એ�ર, એ�ર-ટુ-સર્ફેસ, ચો�ોકસાઇ-
માર્્ગદર્્શશિત શસ્ત્રોની શ્રેણી વહન કરવા માટે ડિઝાઇન
 તાજેતરમાં, હિમાચલ પ્રદેશના સો�ોલન જિલ્લામાં કરવામાં આ�વ્્યુું છે .
આ�વેલા લીલાછમ ચૈલ વન્યજીવ અભયારણ્્યમાં એ�ક  તેમાં એ�ર-ટુ-એ�ર રિફ્યુઅલિંગ ક્ષમતા છે .
 તેજસની મહત્તમ પેલો�ોડ ક્ષમતા 4,000 કિગ્રા છે .
દુર્્લભ કાળું ગરુડ પ્રથમ વખત જોવા મળ્્યુું હતું.
 ઝડપ: મેક (Mach) 1.8.
 તે Accipitridae પરિવાર સાથે સંબંધ ધરાવે છે અને
Ictinaetus જીનસનું એ�કમાત્ર સભ્ય છે .
લેહમાં પહે લી હાઇડ્્રરોજન બસ
 જાજરમાન પક્ષીની વિશિષ્ટ વિશેષતા એ� તેની આ�કર્્ષક
પીળી ચાંચ છે , જે તેના કાળા પીછાઓ��થી વાઇબ્રેન્ટ  ભારતની સૌ�ૌથી મો�ોટી વીજ ઉત્પાદક, NTPC લિ. એ�
કો�ોન્ટ્રાસ્ટ છે . ગ્રીન હાઇડ્્રરોજન મો�ોબિલિટી પ્્રરોજેક્ટના ભાગરૂપે લેહમાં
 તેઓ�� ઉષ્ણકટિબંધીય અને ઉષ્ણકટિબંધીય દક્ષિણ તેની પ્રથમ હાઇડ્્રરોજન બસનું ટ્રાયલ રન શરૂ કર્્યુું છે .
અને દક્ષિણપૂર્્વ એ�શિયા તેમજ દક્ષિણપૂર્વીય ચીનના  આ� પહે લનો�ો હે તુ લદ્દાખ માટે કાર્્બન-તટસ્થ સ્થિતિ
પર્્વતીય પ્રદેશો�ોમાં જં ગલો�ો પર ઉડે છે . પ્રાપ્ત કરવાનો�ો છે .
 વિતરણ: તેઓ�� ભારતના હિમાચલ પ્રદેશ અને જમ્મુ  NTPC એ�ક હાઇડ્્રરોજન ફ્યુલિંગ સ્ટે શન અને સો�ોલાર
અને કાશ્્મમીરના રાજ્્યયોમાં, દ્વીપકલ્પના ભારતના પૂર્્વ પ્લાન્ટ સ્થાપવાની અને લેહમાં ઇન્ટ્રાસિટી રૂટ માટે
અને પશ્ચિમ ઘાટના જં ગલો�ોમાં જોવા મળે છે . પાંચ ફ્યુઅલ સેલ બસો�ો ગો�ોઠવવાની યો�ોજના ધરાવે છે .
 નોંધનીય છે કે , આ� બસો�ો સબ-ઝીરો�ો તાપમાન અને
 સંરક્ષણ સ્થિતિ:
ઉચ્ચ-ઉંચાઈની સ્થિતિમાં ચલાવવા માટે બનાવવામાં
 IUCN: સૌ�ૌથી ઓ��છી ચિં તા
 NTPC લિમિટે ડ (1975ની સ્થાપના; મુખ્ય મથક: નવી
ASTRA મિસાઇલ દિલ્હી; મહારત્ન કં પની) એ� એ�ક મુખ્ય ભારતીય કે ન્દ્રીય
જાહે ર ક્ષેત્રની ઉપક્રમ છે જે પાવર મંત્રાલય અને ભારત
 તાજેતરમાં, તેજસ જે એ�ક લાઇટ કો�ોમ્બેટ એ�રક્રાફ્ટ સરકારની માલિકીની છે .
(LCA) LSP-7 છે ; તેણે 23 ઓ��ગસ્ટ, 2023ના રો�ોજ
ગો�ોવાના કિનારે થી ASTRA મિશાઇલનું સફળતાપૂર્્વક જીઓ��સ્પેશિયલ આ�ર્્ટટિ ફિશિયલ ઇન્ટેલિજન્સ
પરીક્ષણ કર્્યુું હતું.
ASTRA મિસાઇલ વિશે  તાજેતરમાં, નેશનલ ઇન્સ્ટિટ્યૂટ ઑ��ફ એ�ડવાન્્સ્્ડ
 તે સ્વદેશી બિયો�ોન્ડ વિઝ્્યયુઅલ રે ન્્જ (BVR) એ�ર-ટુ- સ્ટડીઝ (NIAS), બેેંગલુરુ ખાતે ISROના અધ્યક્ષ
એ�ર મિસાઇલ છે . પ્્રરોફેસરએ� માહિતી આ�પી હતી કે NIAS એ� શહે રની
હવાની ગુણવત્તા પર દેખરે ખ રાખવા અને અનુમાન
 તે અત્યંત મહત્વના સુપરસો�ોનિક હવાઈ લક્્ષ્યયોને ટાર્ગેટ
કરવા માટે જીઓ��સ્પેશિયલ આ�ર્્ટટિફિશિયલ
કરવા અને તેનો�ો નાશ કરવા માટે ઉપયો�ોગ કરવામાં
ઇન્ટેલિજન્સ (GeoAI) અને રે ન્ડમ ફો�ોરે સ્ટ
183
ટે ક્્નનોલો�ોજીનો�ો સમાવેશ કરતો�ો પાયલો�ોટ પ્્રરોજેક્ટ શરૂ  સંસ્થાકીય નિપુણતા: આ�બો�ોહવા/પર્્યયાવરણ,

કર્્યયો છે . આ�રો�ોગ્્ય, પ્રયો�ોગશાળા અથવા ક્ષેત્ર પરીક્ષણ, દેખરે ખ
જીઓ��સ્પેશિયલ આ�ર્્ટટિફિશિયલ ઇન્ટેલિજન્સ વિશે અને મૂલ્્યાાંકન, નીતિ વિકાસ, સંશો�ોધન, ધો�ોરણો�ો,
 તે જીઓ��સ્પેશિયલ ડે ટા, વિજ્ઞાન અને ટે ક્્નનોલો�ોજી સાથે ટે કનો�ોલો�ોજી અને ફ્યુલ R&D.
જોડાયેલી આ�ર્્ટટિફિશિયલ ઈન્ટેલિજન્સ (AI)ની કાઉન્સિલ ઓ��ફ સાયન્ટિફિક એ�ન્ડ ઈન્ડસ્ટ્રીયલ રિસર્્ચ
એ�પ્લિકે શન છે . (CSIR) વિશે
 તે વ્યવસાયની તકો�ો, પર્્યયાવરણીય અસરો�ો અને  તે ભારતની અગ્રણી વૈજ્ઞાનિક અને ઔ��દ્્યયોગિક
ઓ��પરે શનલ જોખમો�ોની વાસ્્તવિક-વિશ્વની સમજને સંશો�ોધન સંસ્થાઓ��માંની એ�ક છે .
વેગ આ�પે છે .  તેની સ્થાપના વૈજ્ઞાનિક જ્ઞાનને પ્્રરોત્સાહન આ�પવા
 તે જટિલ ડે ટાસેટ્્સમાંથી આ�પણે જે ઝડપે અર્્થ કાઢીએ� અને ઔ��દ્્યયોગિકીકરણ અને આ�ર્્થથિક વૃદ્ધિને વેગ
છીએ� તેની ગતિમાં તે પરિવર્્તન લાવી રહ્્યુું છે , જેનાથી આ�પવા માટે 1942માં ભારત સરકાર દ્વારા એ�ક સ્વાયત્ત
પૃથ્વીના સૌ�ૌથી મહત્ત્વના પડકારો�ોને પહોંચી વળવામાં સંસ્થા તરીકે કરવામાં આ�વી હતી.
આ�પણને મદદ મળે છે .  તે હવે વિશ્વની સૌ�ૌથી મો�ોટી જાહે ર ભંડો�ોળવાળી R&D
સંસ્થાઓ��માંની એ�ક છે .
નેશનલ એ�ન્્વવાયર્્નમેન્ટ એ�ન્્જજિનિયરિં ગ રિસર્્ચ  મુખ્ય મથક: નવી દિલ્હી
ઇન્સ્ટિટ્યૂટ (NEERI)
 CSIR રાષ્ટ્રીય પ્રયો�ોગશાળાઓ�� અને ફિલ્ડ સ્ટે શનનું
વિશાળ નેટવર્્ક જાળવી રાખે છે અને હજારો�ો વૈજ્ઞાનિકો�ો,
 તાજેતરમાં CSIRની નેશનલ એ�ન્્વવાયર્્નમેન્ટલ
સંશો�ોધકો�ો અને સહાયક સ્ટાફને રો�ોજગારી આ�પે છે .
એ�ન્્જજિનિયરિંગ રિસર્્ચ ઇન્સ્ટિટ્યૂટે જણાવ્્યુું હતું કે તે
 અગ્રણી પ્રયો�ોગશાળાઓ��: સેલ્યુલર અને મો�ોલેક્યુલર
દિલ્હીમાં વાયુ પ્રદૂષણની સમસ્યાનો�ો સામનો�ો કરવા
બાયો�ોલો�ોજી (હૈ દરાબાદ), સેન્ટટ્રલ ઇલેક્્ટ્રરોનિક્સ
માટે ગ્રીડ-આ�ધારિત શમન વ્યૂહરચના વિકસાવવામાં
એ�ન્્જજિનિયરિંગ રિસર્્ચ ઇન્સ્ટિટ્યૂટ (પિલાની), સેન્ટટ્રલ
આ�વશે.
ઇન્સ્ટિટ્યૂટ ઑ��ફ માઇનિંગ એ�ન્ડ ફ્યુઅલ રિસર્્ચ
નેશનલ એ�ન્્વવાયર્્નમેન્ટલ એ�ન્્જજિનિયરિંગ રિસર્્ચ
(ધનબાદ), નેશનલ એ�રો�ોસ્પેસ લેબો�ોરે ટરીઝ (બેેંગલુરુ),
ઇન્સ્ટિટ્યૂટ (NEERI) વિશે
નેશનલ ઇન્સ્ટિટ્યૂટ ઑ��ફ ઓ��શનો�ોગ્રાફી (ગો�ોવા), અને
 તે પર્્યયાવરણીય વિજ્ઞાન અને એ�ન્્જજિનિયરિંગને
સમર્્પપિત ભારત સરકાર દ્વારા બનાવવામાં આ�વેલ અને નેશનલ બો�ોટનિકલ રિસર્્ચ ઇન્સ્ટિટ્યૂટ (લખનૌ�ૌ).
ભંડો�ોળ પૂરુું પાડવામાં આ�વેલ એ�ક અગ્રણી સંશો�ોધન
સંસ્થા છે . નભમિત્ર ઉપકરણ
 સંસ્થાનું પ્રાથમિક મિશન પર્્યયાવરણીય વ્યવસ્થાપન,
પ્રદૂષણ નિયંત્રણ અને ટકાઉ વિકાસના વિવિધ  તાજેતરમાં, ISRO-સ્પેસ એ�પ્લીકે શન સેન્ટર
પાસાઓ��ને લગતી સંશો�ોધન અને વિકાસ પ્રવૃત્તિઓ�� (અમદાવાદ) એ� નીન્દાકારા ખાતે નભમિત્ર ઉપકરણનું
હાથ ધરવાનું છે . સફળતાપૂર્્વક પરીક્ષણ કર્્યુું છે .
 NEERI કે ન્દદ્ર સરકારના વિજ્ઞાન અને ટે કનો�ોલો�ોજી નભમિત્ર ઉપકરણ વિશે
મંત્રાલય હે ઠળ આ�વે છે .  તે માછીમારો�ોની સુરક્ષા માટે વિકસાવવામાં આ�વેલ
 તેની સ્થાપના 1958માં નાગપુરમાં કરવામાં આ�વી હતી, સેટેલાઇટ આ�ધારિત સંચાર પ્રણાલી છે .
જેમાં પાણી પુરવઠો�ો, ગટરના નિકાલ અને ચેપી રો�ોગો�ો  તે સમુદ્રથી અને દરિયામાં દ્વિ-માર્ગી મેસેજિંગ સેવાઓ��ને
પર ધ્યાન કે ન્દ્રિત કરવામાં આ�વ્્યુું હતું, અને અમુક સક્ષમ કરે છે .
અંશે ઔ��દ્્યયોગિક પ્રદૂષણ અને વ્યાવસાયિક રો�ોગો�ો પર  હવામાન અને ચક્રવાતની ચેતવણી સ્થાનિક ભાષામાં
ધ્યાન કે ન્દ્રિત કરવામાં આ�વ્્યુું હતું, જે સ્વતંત્ર થયા જણાવવામાં આ�વશે, બો�ોટ અધિકારીઓ��ને તકલીફના
પછીના ભારતમાં સામાન્ય હો�ોવાનું જણાયું હતું. સંદેશા પણ મો�ોકલી શકશે.
 મુખ્ય મથક: નાગપુર  કે પ્્સસિિંગ અને આ�ગ જેવી કટો�ોકટીની પરિસ્થિતિઓ��માં,
 NEERI ચેન્નાઈ, દિલ્હી, હૈ દરાબાદ, કો�ોલકાતા અને માછીમારો�ો ઉપકરણ પર એ�ક બટન દબાવી શકે છે
મુંબઈ ખાતે પાંચ ઝો�ોનલ પ્રયો�ોગશાળાઓ�� ધરાવે છે . અને નિયંત્રણ કે ન્દદ્રનો�ો સંપર્્ક કરી શકે છે .
184
 જ્યારે કં ટ્્રરોલ સેન્ટરને બો�ોટના લો�ોકે શન સહિત એ�લર્્ટ  સમિટનો�ો ઉદ્દેશ્્ય સ્થાનિક નવીનતાને પ્્રરોત્સાહન
આ�પવા, AI-સક્ષમ જાહે ર ઈન્ફ્રાસ્ટ્રક્ચર સાધનો�ોનું
પ્રાપ્ત થશે, ત્યારે બો�ોટ પરના ક્રૂ ને કં ટ્્રરોલ સેન્ટર તરફથી
પ્રદર્્શન અને આં�ંતરરાષ્ટ્રીય સહયો�ોગને પ્્રરોત્સાહન
પ્રતિભાવ સંદેશ મળશે.
 શિપિં ગ ચેનલો�ો અને દરિયાઈ સીમાઓ�� વિશે માહિતી
 નવેમ્બરમાં GPAIની અધ્યક્ષતા ગ્રહણ કરીને, ભારતે
આ�પવા ઉપરાંત, ઉપકરણ માછીમારીના ક્ષેત્્રરોને ઉભરતી ટે ક્્નનોલો�ોજીમાં આ�ગેવાની લેવાની અભૂતપૂર્્વ
ઓ��ળખવામાં પણ મદદ કરશે. તક મેળવી છે .
 તેને ઈન્ડિયન સ્પેસ રિસર્્ચ ઓ��ર્ગેનાઈઝે શન (ISRO)  આ� સમિટ ભારત માટે AIમાં તેની ક્ષમતાઓ�� પ્રદર્્શશિત
દ્વારા વિકસાવવામાં આ�વ્્યુું છે . કરવા અને વૈશ્વિક ટે ક્્નનોલો�ોજી લેન્ડસ્કે પને આ�કાર
આ�પવામાં નોંધપાત્ર યો�ોગદાન આ�પવા માટે એ�ક
આ�દિત્ય L-1 મિશન મહત્ત્વપૂર્્ણ ક્ષણ છે .
 ભારતની વિવિધતા AI વિકાસમાં અનો�ોખો�ો ફાયદો�ો
 ઇસરો�ો, સૂર્્યના અભ્યાસ માટે આ�દિત્ય-એ�લ-વન આ�પે છે .
નામની ભારતની પહે લી અવકાશ વેધશાળાને આ�ગામી  ભારતમાં ભાષાઓ��, સંસ્કૃતિઓ�� અને અનુભવો�ોનો�ો
સમૂહ AI મો�ોડલ્સ માટે ડે ટાસેટ્્સની ગુણવત્તાને સમૃદ્ધ
બીજી સપ્ટેમ્બરે અવકાશમાં તરતી મુકશે.
 આં�ંધ્રપ્રદેશના શ્રીહરિકો�ોટા અવકાશ મથકે થી બીજી
સપ્ટેમ્બરે સવારે 11 વાગીને 50 મિનિટે આ�દિત્ય L-1ને
વિશ્વની પ્રથમ ઇથેનો�ોલથી ચાલતી ટો�ોયો�ોટા ઇનો�ોવા
અવકાશમાં તરતી મુકાશે. ઇસરો�ો દ્વારા અવકાશમાં કાર
તરતી મુક્યા બાદ આ�દિત્ય વેધશાળા આ�શરે ચાર
માસનો�ો પ્રવાસ કરીને પૃથ્વીથી અંદાજે 15 લાખ  તાજેતરમાં શ્રી નીતિન ગડકરીએ� પ્રથમ ઇથેનો�ોલ-
કિલો�ોમીટરે આ�વેલી L-1 પો�ોઇન્ટ તરીકે ઓ��ળખાતી સંચાલિત ટો�ોયો�ોટા ઇનો�ોવા કાર રજૂ કરી જે પ્રથમ BS-VI
નિર્્ધધારિત ભ્રમણકક્ષામાં પહોંચશે. (સ્ટે જ-II) ઇલેક્ટ્રિફાઇડ ફ્્લલેક્સ-ઇં ધણ વાહન તરીકે
 ઇસરો�ોના આ�દિત્ય મિશનનો�ો હે તુ સૂર્્યના વાતાવરણ વૈશ્વિક ઇનો�ોવેશનમાં મો�ોખરે છે .
અને પવનો�ોનો�ો અભ્યાસ કરવાનો�ો છે .  વધુ ટકાઉ ઓ��ટો�ોમો�ોટિવ ઉદ્્યયોગ તરફના એ�ક અભૂતપૂર્્વ
 આ� હે તુથી આ�દિત્ય વેધશાળામાં સાત પેલો�ોડ ગો�ોઠવવામાં પગલામાં, કે ન્દ્રીય માર્્ગ પરિવહન અને રાજમાર્્ગ પ્રધાન
આ�વશે. શ્રી નીતિન ગડકરીએ� વિશ્વને એ�ક નોંધપાત્ર નવીનતા
ટો�ોયો�ોટાની ઇનો�ોવા હાઇક્્રરોસ કારનું 100% ઇથેનો�ોલ-
ઇં ધણવાળા વેરિઅન્ટ સાથે પરિચય કરાવ્્યયો.
ભારત દ્વારા વૈશ્વિક AI સમિટનું આ�યો�ોજન
 નવી અનાવરણ કરાયેલ કાર વિશ્વના પ્રીમિયર BS-VI
(સ્ટે જ-II) ઇલેક્ટ્રીફાઇડ ફ્્લલેક્સ-ઇં ધણ વાહન છે , જે
 ભારત, GPAI અધ્યક્ષ તરીકે , ઑ��ક્્ટટોબર 14-15ના અત્યાધુનિક ટે કનો�ોલો�ોજીના જોડાણ અને કાર્્બન
રો�ોજ ગ્લોબલ IndiaAI 2023 સમિટનું આ�યો�ોજન કરી ઉત્સર્્જન ઘટાડવાની પ્રતિબદ્ધતા દર્્શશાવે છે .
રહ્્યુું છે .  ફ્્લલેક્સ-ઇં ધણ વાહનો�ો (Flex-fuel vehicles -FFVs)
 ગ્લોબલ પાર્્ટનરશિપ ઓ��ન આ�ર્્ટટિફિશિયલ આં�ંતરિક કમ્બશન એ�ન્્જજિન સાથે આ�વે છે જે સામાન્ય
ઇન્ટેલિજન્સ (GPAI) અને G20 પરના વર્્તમાન ગેસો�ોલિનથી લઈને ઇથેનો�ોલ જેવા પર્્યયાવરણને
અધ્યક્ષ તરીકે ભારત, 14 અને 15 ઓ��ક્્ટટોબરના રો�ોજ અનુકૂળ વિકલ્્પપો સુધીના વિવિધ પ્રકારના ઇં ધણનો�ો
પહે લીવાર ગ્લોબલ ઇન્ડિયાએ�આ�ઇ 2023 સમિટની ઉપયો�ોગ કરીને કાર્્ય કરવા માટે બનાવવામાં આ�વે છે .
યજમાની કરવા માટે તૈયાર છે .  ટો�ોયો�ોટા ઇનો�ોવા હાઇક્્રરોસની વિશિષ્ટ વિશેષતા એ� છે કે
 આ� મહત્ત્વપૂર્્ણ ઇવેન્ટ આ�ર્્ટટિફિશિયલ ઇન્ટેલિજન્સ તે ફક્ત 100% ઇથેનો�ોલ પર ચલાવવાની તેની ક્ષમતા
છે - એ�ક સિદ્ધિ જે એ�ક સમયે તકનીકી મર્્યયાદાઓ�� અને
(AI) , વિશ્વભરના સંશો�ોધકો�ો, સ્ટાર્્ટઅપ્્સ, રો�ોકાણકારો�ો
બળતણની મર્્યયાદાઓ��ને કારણે અગમ્ય હો�ોવાનું
અને અગ્રણી AI ખેલાડીઓ�� સહિત વિવિધ ક્ષેત્રની
માનવામાં આ�વતું હતું.
અગ્રણી વ્યક્તિઓ��ને એ�કસાથે લાવશે.
185
 આ� ટે થર ડ્્રરોનને પાવર અને ડે ટા કમ્યુનિકે શન પ્રદાન

ChaSTE પ્્રરોબ કરે છે , જે તેને મર્્યયાદિત ઓ��નબો�ોર્્ડ બેટરીની મર્્યયાદાઓ��
વિના વિસ્્તતૃત સમયગાળા માટે કામ કરવાની મંજૂરી
 તાજેતરમાં ઈન્ડિયન સ્પેસ રિસર્્ચ ઓ��ર્ગેનાઈઝે શન આ�પે છે .
(ISRO) એ� ChaSTE પ્્રરોબ નામના સાધન દ્વારા  ચો�ોક્કસ કાર્્યયો કરવા માટે ડ્્રરોનને દૂરથી સંચાલિત કરી
માપવામાં આ�વેલ ચંદ્રની સપાટી અને તેની લગભગ 8 શકાય છે .
સેમી નીચે એ�ક બિં દુ વચ્ચેના તાપમાનના તફાવતનો�ો
ગ્રાફ પ્રકાશિત કર્્યયો છે . મહેન્દદ્રગીરી ફ્રિગેટ
ChaSTE પ્્રરોબ વિશે
 Chandra’s Surface Thermophysical  તાજેતરમાં ઉપરાષ્ટ્રપતિશ્રીના પત્ની દ્વારા મુંબઈના
Experiment (ChaSTE) એ� તાપમાન માપન પ્્રરોબ છે . મઝાગો�ોન ડો�ોક શિપબિલ્ડર્્સ લિમિટે ડ ખાતે ભારતના
 તેને મો�ોટરનો�ો ઉપયો�ોગ કરીને 10 સેમી સુધીની ઊડ ં ાઈ નવીનતમ યુદ્ધ જહાજ મહે ન્દદ્રગિરીનું લો�ોન્્ચચિિંગ કરવામાં
સુધી ચંદ્રની સપાટી પર લઈ જઈ શકાય છે . તેમાં 10 આ�વ્્યુું હતું.
સેન્સર છે . મહે ન્દદ્રગીરી ફ્રિગેટ વિશે
 તેણે તેની ઉષ્મીય વર્્તણૂકને સમજવા માટે દક્ષિણ  તે પ્્રરોજેક્ટ 17A ફ્રિગેટ્્સનું સાતમુ અને છે લ્લુ સ્ટીલ્થ
ધ્રુવની આ�સપાસના ચંદ્રની ટો�ોચની જમીનની ફ્રિગેટ છે .
તાપમાનની રૂપરે ખાને માપી હતી.  તેનું નામ ઓ��ડિશામાં સ્થિત પૂર્વી ઘાટના પર્્વત શિખર
 તે ISROના વિક્રમ સારાભાઈ સ્પેસ સેન્ટર (VSSC)ની પરથી રાખવામાં આ�વ્્યુું છે .
સ્પેસ ફિઝિક્સ લેબો�ોરે ટરી દ્વારા ફિઝિકલ રિસર્્ચ  આ� જહાજ મુંબઈમાં Mazagon Dock Shipbuilders
લેબો�ોરે ટરી (PRL), અમદાવાદ સાથે મળીને Limited (MDL) દ્વારા બનાવવામાં આ�વી રહ્્યુું છે .
વિકસાવવામાં આ�વ્્યુું હતું. પ્્રરોજેક્ટ 17A શું છે ?
 તેના તારણો�ો ચંદ્રની સપાટી વચ્ચેની આ� ભિન્નતાને  આ� પ્્રરોજેક્ટ ભારતના સંરક્ષણ દળો�ો દ્વારા સ્ટીલ્થ
પ્રતિબિં બિત કરે છે , જે છૂટક ખડકો�ો અને ધૂળના ગાઇડે ડ-મિસાઇલ ફ્રિગેટ્્સની શ્રેણીના નિર્્મમાણ માટે
પેટિનાથી આ�વરી લેવામાં આ�વ્યા છે જેને ‘ચંદ્ર રે ગો�ોલિથ’ શરૂ કરવામાં આ�વ્્યયો હતો�ો.
કહે વાય છે .  પ્્રરોજેક્ટ 17A પ્્રરોગ્રામ હે ઠળ, મુંબઈ સ્થિત મઝાગો�ોન
 તેના ડે ટા દર્્શશાવે છે કે ચંદ્રની સપાટી પર (જ્્યાાં લેન્ડર ડો�ોક શિપબિલ્ડર્્સ લિમિટે ડ (MDL) દ્વારા ચાર અને
સ્થિત છે , ક્રેટર્્સ મેન્ઝિનસ સી અને સિમ્પેલિયસ એ�ન ગાર્્ડન રીચ શિપબિલ્ડર્્સ એ�ન્ડ એ�ન્્જજિનિયર્્સ લિમિટે ડ
(GRSE) દ્વારા ત્રણ જહાજોનું નિર્્મમાણ કરવામાં આ�વી
વચ્ચેનું એ�ક બિં દુ), તાપમાન 40-50 ડિગ્રી છે પરં તુ
રહ્્યુું છે .
માત્ર 80 મીમીથી નીચે, તે લગભગ -10 ડિગ્રી સેલ્સિયસ
 આ� યુદ્ધ જહાજો પ્્રરોજેક્ટ 17 ક્લાસ ફ્રિગેટ્્સ (શિવાલિક
સુધી નીચું જાય છે .
ક્લાસ)ને અનુસરે છે અને ઉન્નત સ્ટીલ્થ સુવિધાઓ��,
અદ્યતન શસ્ત્રો, સેન્સર્્સ અને પ્લેટફો�ોર્્મ મેનેજમેન્ટ
ટે થર્્ડ ડ્્રરોન
સિસ્ટમ્સ ધરાવે છે .
 પ્્રરોજેક્ટ 17A જહાજોને ભારતીય નૌ�ૌકાદળના યુદ્ધ
 ભારતીય સેનાએ� તાજેતરમાં ઇમરજન્સી પ્્રરોક્્યયોરમેન્ટ
જહાજ ડિઝાઇન બ્યુરો�ો WDB દ્વારા આં�ંતરિક રીતે
(EP) હે ઠળ 130 ટે થર્્ડ ડ્્રરોન અને 19 ટે ન્ક-ડ્રાઇવિં ગ
ડિઝાઇન કરવામાં આ�વ્યા છે .
સિમ્યુલેટરની ખરીદી માટે કરાર પર હસ્્તતાક્ષર કર્્યયા છે .
 પ્્રરોજેક્ટ 17A જહાજોના સાધનો�ો અને સિસ્ટમ માટે ના
 ટે થર્્ડ ડ્્રરોન એ� માનવરહિત હવાઈ વાહન છે જે જમીન
75% જેટલા ઓ��ર્્ડર MSME સહિત સ્વદેશી
પર બાંધવામાં આ�વેલ ડ્્રરોન છે .
કં પનીઓ��ના છે .
 તેમાં જમીન પર બેઝ સ્ટે શન અને ડ્્રરોનનો�ો સમાવેશ  MDL અને GRSE દ્વારા 2019-2023 વચ્ચે પ્્રરોજેક્ટના
થાય છે , જે ટે થર (કે બલ) દ્વારા સ્ટે શન સાથે જોડાયેલ પ્રથમ છ જહાજો અત્યાર સુધીમાં લો�ોન્્ચ કરવામાં
હો�ોય છે . આ�વ્યા છે .
186
 આ� ડિવાઇસમાં ચંદ્રયાન-3ના અપર ડે ક સાથે જોડાયેલા

CE-20 ક્રાયો�ોજેનિક એ�ન્્જજિન 1 મીટરની બૂમ પર લગાવવામાં આ�વેલું 5 સેમીનું
મેટાલિક ગો�ોળાકાર પ્્રરોબ આ�પવામાં આ�વ્્યુું છે .
 ઇન્ડિયન સ્પેસ રિસર્્ચ ઓ��ર્ગેનાઇઝે શનના  તેનું નેતૃત્વ સ્પેસ ફિઝિક્સ લેબો�ોરે ટરી (SPL), વિક્રમ
મહે ન્દદ્રગિરિમાં લિક્વિડ પ્્રરોપલ્્શન રિસર્્ચ સેન્ટર સારાભાઈ સ્પેસ સેન્ટર (VSSC), તિરુવનંતપુરમ દ્વારા
(IPRC) એ� તેના ‘મિશન ગગનયાન’માં ઉપયો�ોગમાં કરવામાં આ�વ્્યુું હતું.
લેવા માટે ક્રાયો�ોજેનિક રો�ોકે ટ એ�ન્્જજિનનું સફળતાપૂર્્વક મુખ્ય તારણો�ો
પરીક્ષણ કર્્યુું છે .  પ્રારં ભિક મૂલ્્યાાંકન સૂચવે છે કે ચંદ્રની સપાટીની નજીક
CE-20 ક્રાયો�ોજેનિક એ�ન્્જજિન વિશે પ્લાઝ્્મમા પ્રમાણમાં વિરલ છે .
 તે ઇસરો�ોની પેટાકં પની લિક્વિડ પ્્રરોપલ્્શન સિસ્ટમ્સ  તે ઘન મીટર દીઠ આ�શરે 5 થી 30 મિલિયન ઇલેક્્ટ્રરોન
સેન્ટર (LPSC) દ્વારા ડિઝાઇન અને વિકસિત કરવામાં સુધીની સંખ્યા ઘનતા ધરાવે છે .
આ�વ્્યુું છે .  આ� મૂલ્્યાાંકન ખાસ કરીને ચંદ્ર દિવસના પ્રારં ભિક
 તે LVM3 લો�ોન્્ચ વ્હીકલના ક્રાયો�ોજેનિક અપર સ્ટે જને તબક્કા સાથે સંબંધિત છે .
પાવર આ�પશે.
 ISRO તેનો�ો ઉપયો�ોગ 2024માં માણસને અવકાશમાં દે શનું સૌ�ૌથી મો�ોટંુ સ્વદે શી રીતે વિકસિત ન્યૂક્લિયર
મો�ોકલવા માટે તેના ‘મિશન ગગનયાન’ માટે કરશે. પ્લાન્ટ યુનિટ
 ગેસ-જનરે ટર સાયકલ દર્્શશાવતું તે પ્રથમ ભારતીય
ક્રાયો�ોજેનિક એ�ન્્જજિન છે .  ગુજરાતમાં કાકરાપાર એ�ટો�ોમિક પાવર પ્્રરોજેક્ટ
 તે વિશ્વના સૌ�ૌથી શક્તિશાળી અપર-સ્ટે જ ક્રાયો�ોજેનિક (KAPP3) ખાતે સ્વદેશી રીતે વિકસિત 700-મેગાવો�ોટ
એ�ન્્જજિનો�ોમાંનું એ�ક છે . ઇલેક્ટ્રિક (MWe) ન્યુક્લિયર પાવર રિએ�ક્ટરના
 આ� એ�ન્્જજિન વેક્યૂમમાં 186.36 kNનો�ો નજીવો�ો થ્રસ્ટ ત્રીજા યુનિટે સંપૂર્્ણ ક્ષમતા સાથે કામગીરી શરૂ કરી છે .
વિકસાવે છે .  આ� ભારતના નાગરિક પરમાણુ કાર્્યક્રમમાં નોંધપાત્ર
સિદ્ધિ દર્્શશાવે છે , કારણ કે તે દેશનું પ્રથમ 700 MWe
RAMBHA-LP પેલો�ોડ એ�કમ છે અને ટે ક્્નનોલો�ોજીમાં સ્કે લ-અપનું પ્રતિનિધિત્વ
કરે છે .
 તાજેતરમાં, ચંદ્રયાન-3ના લેન્ડર વિક્રમ પરના  કાકરાપાર એ�ટો�ોમિક પાવર સ્ટે શન એ� ગુજરાત રાજ્યના
સુરત જિલ્લાના માંડવી તાલુકામાં સ્થિત એ�ક પરમાણુ
RAMBHA-LP પેલો�ોડે દક્ષિણ ધ્રુવીય પ્રદેશ પર તેની
પાવર પ્લાન્ટ છે અને ભારત સરકારના ઉપક્રમ
કુદરતી સ્થિતિમાં સરફે સ-બાઉન્ડ મુન પ્લાઝ્્મમા
ન્યુક્લિયર પાવર કો�ોર્્પપોરે શન ઓ��ફ ઈન્ડિયા લિમિટે ડ
પર્્યયાવરણનું પ્રથમ માપન પૂર્્ણ કર્્યુું છે .
(NPCIL), દ્વારા સંચાલિત છે , જે પરમાણુ ઉર્જા દ્વારા
RAMBHA-LP પેલો�ોડ વિશે
વીજ ઉત્પાદન માટે જવાબદાર છે .
 RAMBHA-LP (The Radio Anatomy of Moon
 કાકરાપાર ગુજરાત સાઇટમાં ચાર દબાણયુક્ત ભારે
Bound Hypersensitive ionosphere and
પાણીના રિએ�ક્ટરનો�ો સમાવેશ થાય છે , એ�ટલે કે બે
Atmosphere) - - Langmuir Probe, જેનું નામ
220 મેગાવો�ોટ ના કુલ 440 મેગાવો�ોટ અને બે 700
અમેરિકન રસાયણશાસ્ત્રી અને ભૌ�ૌતિકશાસ્ત્રી
મેગાવો�ોટના એ�વા 1,400 મેગાવો�ોટ પાવરના યુનિટ
ઇરવિં ગ લેેંગમુઇરના નામ પરથી રાખવામાં આ�વ્્યુું છે ,
આ�વેલા છે .
જેમને રસાયણશાસ્ત્રના નો�ોબેલ પારિતો�ોષિકથી  KAPP-3 અને 4નો�ો 700 મેગાવો�ોટનો�ો પરમાણુ પ્લાન્ટ
નવાજવામાં આ�વ્યા હતા, તે એ�ક એ�વું ઉપકરણ છે ભારતનો�ો સૌ�ૌથી મો�ોટો�ો સ્વદેશી રીતે વિકસિત PHWR
જેનો�ો ઉપયો�ોગ પ્લાઝ્્મમાની લાક્ષણિકતા ચકાસવા માટે અનેક આ�ધુનિક સલામતી સુવિધાઓ�� ધરાવતો�ો
થાય છે . પ્લાન્ટ છે .
 પ્્રરોબ કો�ોઈ પણ વિક્ષેપ વિના કામ કરે છે , જેનો�ો હે તુ  અદ્યતન ટે કનો�ોલો�ોજીથી ડિઝાઇનથી સુસજ્જિત
ચંદ્રના સમગ્ર દિવસ દરમિયાન નજીકના સપાટીના કાર્્યક્ષમ સ્ટે શનનું સુનિશ્ચિત અને અવિરત વીજળી
પ્લાઝ્્મમા વાતાવરણમાં થતા ફે રફારો�ોનું અન્્વવેષણ ઉત્પાદન માટે ખુબજ ચો�ોકસાઇ થી અને સાવચેતીપૂર્્વક
કરવાનો�ો છે . નિર્્મમાણ કરવામાં આ�વ્્યુું છે .
187
 કાકરાપાર એ�ટો�ોમિક પાવર સ્ટે શન યુનિટ-3 દ્વારા પૂર્્ણ  NGTનો�ો પ્રાથમિક ઉદ્દેશ્્ય પર્્યયાવરણીય વિવાદો�ો અને
ક્ષમતાના ઉત્પાદનની સિદ્ધિ એ� કાકરાપાર ગુજરાત ઉલ્લંઘનો�ોના અસરકારક અને ઝડપી ઉકે લો�ો પૂરા
સાઇટ માટે નોંધપાત્ર સીમાચિહ્નરૂપ છે અને રાષ્ટ્ર માટે પાડવાનો�ો છે .
સલામત, વિશ્વસનીય અને ટકાઉ વીજશક્તિ પ્રદાન ભો�ોજ વેટલેન્ડ વિશે
કરવાની તેની પ્રતિબદ્ધતાને પુનઃપુષ્ટ કરે છે .  તે મધ્યપ્રદેશના ભો�ોપાલમાં આ�વેલું છે અને તેણે
 જ્્યાાં સુધી KAPP યુનિટ-4 સંબંધ છે , તે કમિશનિંગના 2002માં તેનું રામસર સાઇટ હો�ોદ્્દદો મેળવ્્યયો હતો�ો. તેમાં
અદ્યતન તબક્કામાં છે અને નજીકના ભવિષ્યમાં તેનું બે માનવસર્્જજિત જળાશયો�ો, અપર લેક (ભો�ોજતાલ)
કાર્્ય પૂર્્ણ થવાની અપેક્ષા છે . અને લો�ોઅર લેકનો�ો સમાવેશ થાય છે .
MQ-9B પ્રિડે ટર ડ્્રરોન C-295 MW એ�રક્રાફ્ટ
 ભારતે ઔ��પચારિક રીતે યુનાઇટે ડ સ્ટેટ્્સ પાસેથી 31  તાજેતરમાં, ભારતીય વાયુસેનાને સ્પેન ખાતેના
MQ-9B રીપર અથવા પ્રિડે ટર-B ડ્્રરોન ખરીદવાની સેવિલેમાં એ�રબસ તરફથી પ્રથમ C-295MW
ટ્રાન્સપો�ોર્્ટ એ�રક્રાફ્ટ મળ્્યુું હતું.
વિનંતી કરી છે .
C-295 MW એ�રક્રાફ્ટ વિશે
 આ� ડ્્રરોન, તેમના હથિયાર પેકેજો, ગ્રાઉન્ડ કં ટ્્રરોલ
 તે 5-10 ટન ક્ષમતાનું પરિવહન વિમાન છે .
સિસ્ટમ્સ અને સાધનો�ો સહિત, એ�ક નોંધપાત્ર શસ્ત્ર
 તે ભારતીય વાયુસેના (IAF)માં 1960ના દાયકામાં
સો�ોદાનો�ો ભાગ છે .
ખરીદેલા લેગસી એ�વરો�ો એ�રક્રાફ્ટનું સ્થાન લેશે.
 જનરલ એ�ટો�ોમિક્સ દ્વારા ભારતમાં એ�સેમ્બલ કરવામાં
 તે બહુમુખી અને કાર્્યક્ષમ વ્યૂહાત્મક પરિવહન વિમાન
આ�વનાર આ� વિશાળ ઊચ ં ાઈવાળા, લાંબા સમય સુધી
છે જે સંખ્યાબંધ વિવિધ મિશન કરી શકે છે .
સહનશક્તિ ધરાવતા ડ્્રરોનને આ�ગામી છથી સાત
 કો�ોન્ટ્રાક્ટ હે ઠળ, 16 એ�રક્રાફ્ટ ફ્્લલાય-અવે કં ડિશનમાં
વર્્ષમાં સશસ્ત્ર દળો�ોમાં સામેલ કરવામાં આ�વશે.
સેવિલેથી આ�વશે, જ્યારે 40 એ�રબસ દ્વારા ટાટા
 તેઓ�� ગુપ્ત માહિતી, સર્વેલન્સ અને જાસૂસી મિશન માટે
એ�ડવાન્્સ્્ડ સિસ્ટમ લિમિટે ડ (TASL) સાથે સંયુક્ત
ડિઝાઇન કરવામાં આ�વ્યા છે અને હવાથી જમીન પર
રીતે બનાવવામાં આ�વશે.
મિસાઇલો�ો અને સ્માર્્ટ બો�ોમ્બથી સજ્જ છે .
આ�ઇફો�ોન 15 સિરીઝમાં ISRO-પ્રમાણિત GPS
નેશનલ ગ્રીન ટ્રિબ્યુનલ ટે ક્્નનોલો�ોજી
 નેશનલ ગ્રીન ટ્રિબ્યુનલ (NGT)ની સેન્ટટ્રલ બેન્્ચચે  તાજેતરમાં Appleએ� નવા iPhone 15 Pro મો�ોડલ્સમાં
મધ્યપ્રદેશમાં અપર લેક (ભો�ોજ વેટલેન્ડ) અને અન્ય ભારતના સ્વદેશી GPS વૈકલ્પિક, NavIC માટે સમર્્થન
વેટલેન્ડ સાઇટ્્સમાં ક્રૂ ઝ બો�ોટના સંચાલન પર પ્રતિબંધ ઉમેર્્યુું છે .
જારી કર્્યયો છે .  Appleના iPhone 15 Pro અને iPhone 15 Pro
 વધુમાં, NGTએ� 2017ના વેટલેન્ડ નિયમો�ોમાં Max એ� કં પનીના નવીનતમ ફ્્લલેગશિપ સ્માર્્ટફો�ોન છે ,
વ્યાખ્યાયિત કર્્યયા મુજબ “નો�ો ડે વલપમેન્ટ ઝો�ોન” અને તેઓ�� નવા બ્રશ કરે લ ટાઇટે નિયમ ફ્રે મ,
અથવા “બફર ઝો�ોન”ની અંદર કો�ોઈપણ બાંધકામ પર શક્તિશાળી A16 બાયો�ોનિક ચિપ અને વધુ અદ્યતન
પ્રતિબંધ મૂક્્યયો છે . કે મેરા સિસ્ટમ સહિત અનેક નોંધપાત્ર અપગ્રેડ સાથે
નેશનલ ગ્રીન ટ્રિબ્યુનલ વિશે આ�વે છે .
 નેશનલ ગ્રીન ટ્રિબ્યુનલ (NGT) એ� ભારતમાં એ�ક  જો કે , સૌ�ૌથી નોંધપાત્ર ફે રફારો�ોમાંનો�ો એ�ક એ� છે કે તેમાં
વિશિષ્ટ ન્યાયિક સંસ્થા છે જેની સ્થાપના પર્્યયાવરણીય ચો�ોકસાઇવાળા ડ્યુઅલ-ફ્રિક્વન્સી GPSનું સંકલન
સંરક્ષણ અને સંરક્ષણને લગતા કે સો�ોના સંચાલન માટે કરવામાં આ�વ્્યુું છે , જેમાં નાવિક, ઇન્ડિયન રિજનલ
કરવામાં આ�વી છે . તેની સ્થાપના નેશનલ ગ્રીન નેવિગેશન સેટેલાઇટ સિસ્ટમ (IRNSS) માટે ના
ટ્રિબ્યુનલ એ�ક્ટ, 2010 હે ઠળ કરવામાં આ�વી છે . સપો�ોર્્ટનો�ો સમાવેશ થાય છે .
188
NavIC શું છે ? ચંબલ નદી આ� અભયારણ્્યમાંથી વહે છે , જે તેને બે

 NavIC એ� ભારતીય અવકાશ સંશો�ોધન સંસ્થા (ISRO) ભાગમાં વહેેં ચે છે .
દ્વારા વિકસિત પ્રાદેશિક નેવિગેશન સેટેલાઇટ સિસ્ટમ  ભૌ�ૌગો�ોલો�ોક પરિબળો�ો:
છે . તેમાં સાત ઉપગ્રહો�ો જીઓ��સ્ટે શનરી અને ઝુકાવાયેલી  અભયારણ્્યમાં ટે કરીઓ��, ઉચ્ચપ્રદેશો�ો અને ચંબલ
જીઓ��સિંક્્રરોનસ ભ્રમણકક્ષામાં છે , જે ભારત અને તેની નદી પર ગાંધી સાગર ડે મના કે ચમેન્ટ વિસ્્તતારનો�ો
સરહદો�ોની બહાર 1,500 કિલો�ોમીટર સુધી વિસ્્તરે લા સમાવેશ થાય છે .
પ્રદેશ પર કવરે જ પ્રદાન કરે છે .  અભયારણ્્યમાં ઐ�તિહાસિક, પુરાતત્વીય અને
ધાર્્મમિક મહત્વના ઘણા સ્થળો�ો છે , જેમ કે ચૌ�ૌરસીગઢ,
નાસાના MOXIE દ્વારા મંગળ પર સફળતાપૂર્્વક ચતુર્્ભભુજનાથ મંદિર, ભડકાજી રો�ોક પેઇન્્ટિિંગ,
ઓ��ક્સિજનનું ઉત્પાદન નરસિંહઝાર હિં ગલાજગઢ કિલ્્લલો, તક્ષકે શ્વર મંદિર
વગેરે.
 તાજેતરમાં નાસાના MOXIE એ� આ�શ્ચર્્યજનક 122  વનસ્પતિ:
ગ્રામ ઓ��ક્સિજનનું ઉત્પાદન કર્્યુું છે , જે નાના કૂતરા  અહીીં જોવા મળતી મુખ્ય વૃક્્ષષોની પ્રજાતિઓ�� ખેર,
જેવા પ્રાણીના શ્વાસને લગભગ 10 કલાક સુધી ટકાવી સલાઈ, કરધઈ, ધાવડા, તેેંડુ અને પલાશ છે .
રાખવા માટે પૂરતો�ો છે .  પ્રાણીસૃષ્ટિ:
 Mars Oxygen In-Situ Resource Utilization  ચિં કારા, નીલગાય અને સ્્પપોટે ડ ડીયર જેવા
Experiment, જેને સામાન્ય રીતે MOXIE તરીકે શાકાહારી પ્રાણીઓ�� અને ભારતીય ચિત્્તતો,
ઓ��ળખવામાં આ�વે છે , તેણે નોંધપાત્ર 122 ગ્રામ પટ્ટાવાળી હાયના અને શિયાળ જેવા માંસાહારી
ઓ��ક્સિજનનું ઉત્પાદન કરીને નોંધપાત્ર સિદ્ધિ હાંસલ આ� પ્રદેશમાં સારી સંખ્યામાં જોવા મળે છે .
કરી છે , જે લગભગ 10 કલાક સુધી નાના કૂતરાના  તેમાં મગર, માછલી, ઓ��ટર અને કાચબાની પણ
શ્વાસને ટકાવી રાખવા માટે પૂરતો�ો જથ્થો છે , આ� સારી વસ્્તતી છે .
કો�ોમ્પેક્ટ ડિવાઇસ, જે લગભગ માઇક્્રરોવેવના કદ જેટલું
છે , અસાધારણ ક્ષમતા ધરાવે છે : તે નાજુક અને TTPs-આ�ધારિત સાયબર ક્રાઇમ ઇન્્વવેસ્ટિગેશન
પ્રતિકૂળ મંગળના વાતાવરણને મહત્વપૂર્્ણ, જીવન ફ્રે મવર્્ક
ટકાવી રાખનારા ઓ��ક્સિજનમાં રૂપાંતરિત કરી શકે છે .
 IIT કાનપુરે તાજેતરમાં TTPs આ�ધારિત સાયબર ક્રાઈમ
ગાંધી સાગર વન્યજીવ અભયારણ્્ય તપાસ માળખું વિકસાવ્્યુું છે .
TTPs શું છે ?
 ભારત દક્ષિણ આ�ફ્રિકાથી ચિત્તાઓ��ની નવી બેચ  TTPsનો�ો અર્્થ છે “Tactics, Techniques, and
આ�યાત કરવાની અને તેમને મધ્યપ્રદેશના ગાંધી સાગર Procedures” એ�ટલે કે યુક્તિઓ��, તકનીકો�ો અને
વન્યજીવ અભયારણ્્યમાં દાખલ કરવાની તૈયારી કરી પ્રક્રિયાઓ��.
રહ્્યુું છે .  આ� શબ્દનો�ો ઉપયો�ોગ સાયબર સિક્્યયોરિટી પ્્રરોફેશનલ્સ
ગાંધી સાગર વન્યજીવ અભયારણ્્ય વિશે દ્વારા જોખમો�ો દર્્શશાવવા અને સાયબર એ�ટે કમાં જોડાવા
 સ્થાન: તે મધ્ય પ્રદેશમાં મંદસૌ�ૌર અને નિમચ જિલ્લાની માટે ખતરારૂપ વ્યક્તિ દ્વારા ઉપયો�ોગમાં લેવામાં આ�વતી
ઉત્તરીય સીમા પર આ�વેલું છે . વર્્તણૂંકો�ો, પ્રક્રિયાઓ��, ક્રિયાઓ�� અને વ્યૂહરચનાઓ��નું
 તે રાજસ્થાન રાજ્યને અડીને આ�વેલા 368.62 km2 વર્્ણન કરવા માટે કરવામાં આ�વે છે .
(142.32 sq mi) વિસ્્તતારમાં ફે લાયેલું છે .
 તે ખઠિયાર-ગીર શુષ્ક પાનખર જં ગલ પર્્યયાવરણીય પ્રલય બેલિસ્ટિક મિસાઇલો�ો
પ્રદેશમાં આ�વેલું છે .
 તે વર્્ષ 1974માં સૂચિત કરવામાં આ�વ્્યુું હતું અને  તાજેતરમાં, સંરક્ષણ મંત્રાલયે ભારતીય સેના માટે પ્રલય
1984માં અભયારણ્્યની સૂચિમાં ઉમેરવામાં આ�વ્્યુું વ્યૂહાત્મક બેલેસ્ટિક મિસાઇલો�ોની રે જિમેન્ટ ખરીદવાના
હતુ.ં પ્રસ્્તતાવને મંજૂરી આ�પી છે .
189
પ્રલય બેલિસ્ટિક મિસાઇલો�ો વિશે  તે મો�ોટાભાગની ધાતુઓ�� કરતાં સખત હો�ોય છે અને
 તે સેમી-બેલિસ્ટિક સપાટીથી સપાટી પર માર કરનાર આ�લ્કલી અને એ�સિડ સામે સારી કાટ પ્રતિકાર
મિસાઇલ છે . દર્્શશાવે છે .
 રે ન્્જ: તે 150-500 કિમી દૂરના લક્્ષ્યયોને હિટ કરી શકે છે .
 ક્ષમતા: મિસાઈલ 350-700 કિલો�ોગ્રામ ઉચ્ચ-ગ્રેડ ધ્રુવાસ્ત્ર મિસાઈલ
વિસ્્ફફોટક લઈ જઈ શકે છે .
 તેને ડિફે ન્સ રિસર્્ચ ડે વલપમેન્ટ ઓ��ર્ગેનાઈઝે શન  ભારતની ડિફે ન્સ એ�ક્વિઝિશન કાઉન્સિલ (DAC) એ�
(DRDO) દ્વારા વિકસાવવામાં આ�વી છે . તાજેતરમાં સ્વદેશી ધ્રુવાસ્ત્ર શો�ોર્્ટ-રે ન્્જ એ�ર-ટુ-સર્ફેસ
 તે સો�ોલીડ પ્્રરોપેલન્ટ રો�ોકે ટ મો�ોટર અને અન્ય નવી મિસાઇલ સહિત અનેક મૂડી સંપાદન દરખાસ્તોને
ટે કનો�ોલો�ોજી દ્વારા સંચાલિત છે . લીલીઝંડી આ�પી હતી.
 મિસાઇલ માર્્ગદર્્શન પ્રણાલીમાં અત્યાધુનિક ધ્રુવાસ્ત્ર મિસાઈલ વિશે
નેવિગેશન અને સંકલિત એ�વિઓ��નિક્સનો�ો સમાવેશ  તે હે લિકો�ોપ્ટર દ્વારા લો�ોન્્ચ કરી શકાય તેવી એ�ન્ટી ટે ન્ક
થાય છે . ગાઈડે ડ મિસાઈલ (ATGM) સિસ્ટમ છે .
 તે મધ્ય હવામાં ચો�ોક્કસ શ્રેણીને આ�વરી લીધા પછી  આ� એ�ક ટૂંકી રે ન્્જની એ�ર ટુ સરફે સ મિસાઈલ છે .
તેનો�ો માર્્ગ બદલી શકે છે .  ડિફે ન્સ રિસર્્ચ એ�ન્ડ ડે વલપમેન્ટ ઓ��ર્ગેનાઈઝે શન
(DRDO) દ્વારા તેને સ્વદેશી રીતે વિકસાવવામાં આ�વી
મત્સ્ય-6000 હતી.
 ધ્રુવાસ્ત્ર એ� હે લિના (હે લિકો�ોપ્ટરથી લોંચ કરાયેલ નાગ
 ભારત હવે ‘સમુદ્રયાન’ લો�ોન્્ચ કરવા માટે તૈયાર છે - મિસાઇલ) ATGMનું એ�રફો�ોર્્સ વર્્ઝન છે .
જેમાં ‘મત્સ્ય-6000’ નામનું તેનું પ્રથમ માનવસહિત મેન-પો�ોર્ટેબલ એ�ન્ટી-ટે ન્ક ગાઈડે ડ મિસાઈલ
સબમર્્સસિબલ સામેલ છે , જે ત્રણ વ્યક્તિના ક્રૂ સાથે (MPATGM)
બંગાળની ખાડીમાં 6,000 મીટર નીચે ઉતરશે.  તે નાગ મિસાઈલનું મેન-પો�ોર્ટેબલ વર્્ઝન છે .
 તે નેશનલ ઈન્સ્ટિટ્યૂટ ઓ��ફ ઓ��શન ટે ક્્નનોલો�ોજી  તે DRDO દ્વારા વિકસાવવામાં આ�વ્્યુું હતું.
(NIOT), ચેન્નાઈ દ્વારા વિકસિત માનવસહિત  તેને પાયદળ સૈનિકો�ો દ્વારા લઈ જઈ શકાય છે અને
સબમર્્સસિબલ વાહન છે . ફાયરિંગ કરી શકાય છે .
 તે સમુદ્રયાન મિશન હે ઠળ ઊડ ં ા સમુદ્રમાં માનવો�ોને  MPATGM 2.5 કિલો�ોમીટરની રે ન્્જ ધરાવે છે અને
ખનિજ સંસાધનો�ોની શો�ોધમાં સુવિધા આ�પવા માટે તેનો�ો ઉપયો�ોગ ટૂંકા અંતરની ટે ન્ક વિરો�ોધી મિશન માટે
વિકસાવવામાં આ�વ્્યુું હતું. થઈ શકે છે .
 તે છ દેશો�ો (યુએ�સ, રશિયા, જાપાન, ફ્રાન્સ અને ચીન)
માંથી ભારતને માત્ર એ�ક જ દેશ બનાવી દેશે જે 5,000 બેટિલિપ્્સ કલમી
મીટરથી વધુ દરિયાની અંદરના અભિયાનને પાઇલો�ોટ
કરે છે .  તાજેતરમાં કો�ોચીન યુનિવર્્સસિટી ઓ��ફ સાયન્સ એ�ન્ડ
ટે ક્્નનોલો�ોજી (Cusat)ના સંશો�ોધકો�ોએ� દરિયાઈ
વેનેડિયમ ટર્ડીગ્રેડની એ�ક નવી પ્રજાતિની ઓ��ળખ કરી છે , જેને
તેઓ��એ� પૂર્્વ રાષ્ટ્રપતિ અને વૈજ્ઞાનિક એ�.પી.જે. અબ્દુલ
 વેનેડિયમ, જે ઘણી ઔ��દ્્યયોગિક ઉપયો�ોગિતા માટે કલામના નામ પરથી નામ આ�પ્્યુું છે .
મહત્ત્વપૂર્્ણ કાચો�ો માલ છે , તે તાજેતરમાં ગુજરાતમાં બેટિલિપ્્સ કલામી વિશે
ખંભાતના અખાતમાંથી એ�કત્ર કરાયેલા કાંપના  દક્ષિણપૂર્્વ તમિલનાડુના મંડપમમાંથી આ� નવી
નમૂનાઓ��માં મળી આ�વ્્યુું છે . શો�ોધાયેલી પ્રજાતિ બેટિલિપ્્સ જીનસની છે .
વેનેડિયમ વિશે  ભારતીય જળસીમામાં શો�ોધાયેલો�ો તે બીજી દરિયાઈ
 તે “V” પ્રતીક અને પરમાણુ ક્રમાંક 23 સાથેનું ટાર્ડીગ્રેડ છે અને પૂર્્વ કિનારે થી પ્રથમ છે .
રાસાયણિક તત્વ છે .  તે ભારતમાંથી બેટિલિપ્્સ જીનસ સાથે સંબંધિત
 તે સિલ્્વર-ગ્રે, નમ્ર ધાતુ તત્વ છે . વર્ગીકરણની રીતે વર્્ણવેલ પ્રથમ પ્રજાતિ પણ છે .
190
 તે બેટિલિપ્્સ જીનસની 37મી પ્રજાતિ છે . આ�દિત્ય L1 વિશે

ટાર્ડીગ્રેડ વિશે  આ�દિત્ય (જેનો�ો સંસ્કૃતમાં અર્્થ સૂર્્ય થાય છે ) એ� સૌ�ૌર
 ટાર્ડીગ્રેડ એ� અત્યંત નાના પ્રાણીઓ�� છે જેનું કદ વાતાવરણ (સૌ�ૌર કો�ોરો�ોના, - સૌ�ૌથી બહારનો�ો ભાગ)નો�ો
માઇક્્રરોમીટરમાં માપવામાં આ�વે છે . અભ્યાસ કરવા માટે નું આ�યો�ોજન કરે લ કો�ોરો�ોનો�ોગ્રાફી
 જો કે તેમનું માઇક્્રરોસ્્કકોપિક કદ હો�ોવા છતાં તે ઘણા અવકાશયાન છે .
કઠો�ોર હો�ોય છે .  તે ISRO અને અન્ય વિવિધ ભારતીય સંશો�ોધન
 તેઓ�� તેમની અસાધારણ સ્થિતિસ્થાપકતા અને સંસ્થાઓ�� દ્વારા ડિઝાઇન અને વિકસિત કરવામાં
અસ્્તતિત્વ ટકાવી રાખવાની વૃત્તિ માટે જાણીતા છે .
 માઈક્્રરોસ્્કકોપનો�ો ઉપયો�ોગ કરીને અભ્યાસ કરવામાં
 તે સૂર્્યનું અવલો�ોકન કરવા માટે નું પ્રથમ સમર્્પપિત
આ�વેલ આ� પાણીમાં રહે તા પ્રાણીઓ��ને ‘વો�ોટર બેર’
ભારતીય મિશન છે અને તેને PSLV-XL લો�ોન્્ચ વ્હીકલ
તરીકે પણ ઓ��ળખવામાં આ�વે છે .
પર લો�ોન્્ચ કરવામાં આ�વ્્યુું હતું.
 આ�દિત્ય L1ના પેલો�ોડ્્સના સૂટ્્સ આ�ની ઘટનાને
સુપરથર્્મલ એ�ન્ડ એ�નર્જેટિક પાર્્ટટિ કલ સ્પેક્્ટ્રરોમીટર
સમજવા માટે નિર્્ણણાયક માહિતી પ્રદાન કરે તેવી અપેક્ષા
(STEPS)
છે :
 તાજેતરમાં ભારતના સૌ�ૌર મિશન, આ�દિત્ય L1 એ� સુપ્રા  કો�ોરો�ોનલ હીટિં ગ, કો�ોરો�ોનલ માસ ઇજેક્શન (CME),
થર્્મલ એ�ન્ડ એ�નર્જેટિક પાર્્ટટિકલ સ્પેક્્ટ્રરોમીટર પ્રી-ફ્્લલેર અને ફ્્લલેર પ્રવૃત્તિઓ�� અને તેમની
(STEPS) નામના ઉપકરણની મદદથી અવકાશમાંથી લાક્ષણિકતાઓ��,
સૌ�ૌર પવનમાં રહે લા ઊર્જાસભર કણો�ોનો�ો અભ્યાસ શરૂ  અવકાશ હવામાનની ગતિશીલતા, કણો�ો અને ક્ષેત્્રરોનો�ો
કર્્યયો છે . પ્રચાર, વગેરે.
STEPS વિશે
 તે અવકાશયાન પર ASPEX (Aditya Solar Wind વીરાંગના દુર્્ગગાવતી ટાઇગર રિઝર્્વ
Particle Experiment) પેલો�ોડની પેટા સિસ્ટમ છે .
 STEPSનો�ો મુખ્ય ઉદ્દેશ્્ય L1 બિં દુ પર અવકાશયાનની  મધ્ય પ્રદેશ સરકારે તાજેતરમાં રાજ્યમાં સાતમું અને
સ્થિતિથી તે કાર્્ય કરશે ત્્યાાં સુધી ઊર્જાસભર કણો�ોના દેશમાં 54મું વાઘ અભયારણ્્ય ચિહ્નિત કરીને “વીરાંગના
પર્્યયાવરણનો�ો અભ્યાસ કરવાનો�ો છે . દુર્્ગગાવતી વાઘ અનામત”ની સ્થાપના કરવાની જાહે રાત
 લાંબા ગાળે STEPSના ડે ટા આ�પણને એ� સમજવામાં કરી હતી.
પણ મદદ કરશે કે અવકાશનું હવામાન કે વી રીતે વીરાંગના દુર્્ગગાવતી ટાઇગર રિઝર્્વ વિશે
બદલાય છે .
 સ્થાન: તે મધ્ય પ્રદેશના સાગર, દમો�ોહ અને નરસિંહપુર
 તેમાં છ સેન્સરનો�ો સમાવેશ થાય છે , દરે ક જુદી જુદી
જિલ્લામાં ફે લાયેલું છે .
દિશામાં અવલો�ોકન કરે છે અને સુપ્રા-થર્્મલ અને
 તે 2,339 ચો�ોરસ કિલો�ોમીટર વિસ્્તતારમાં ફે લાયેલું છે .
ઊર્જાસભર આ�યનો�ોને માપે છે .
 તે મધ્ય પ્રદેશમાં સાતમું વાઘ અનામત છે .
 પૃથ્વીની ભ્રમણકક્ષા દરમિયાન એ�કત્રિત કરવામાં
 તે નૌ�ૌરાદેહી વન્યજીવ અભયારણ્્ય અને દુર્્ગગાવતી
આ�વેલ ડે ટા વૈજ્ઞાનિકો�ોને ગ્રહની આ�સપાસના કણો�ોના
વન્યજીવ અભયારણ્્યની અંદરના વિસ્્તતારો�ોને આ�વરી
વર્્તનનું વિશ્્લલેષણ કરવામાં મદદ કરે છે , ખાસ કરીને
લેશે.
તેના ચુંબકીય ક્ષેત્રની હાજરીમાં.
 તે અમદાવાદમાં સ્પેસ એ�પ્લિકે શન સેન્ટર (SAC)ના  પન્ના ટાઇગર રિઝર્્વ (PTR)ને દુર્્ગગાવતી સાથે જોડતો�ો
સમર્્થન સાથે ભૌ�ૌતિક સંશો�ોધન પ્રયો�ોગશાળા (PRL) ગ્રીન કો�ોરિડો�ોર નવા રિઝર્્વમાં વાઘની કુદરતી હિલચાલ
દ્વારા વિકસાવવામાં આ�વ્્યુું હતું. માટે વિકસાવવામાં આ�વશે.
191
ભારતની પ્રથમ ગ્રીન હાઇડ્્રરોજન ફ્યુઅલ સેલ બસ ગુજરાત વન વિભાગ દ્વારા કો�ોનો�ોકાર્્પસના રો�ોપા પર
પ્રતિબંધ
 તાજેતરમાં સસ્ટે નેબલ ટ્રાન્સપો�ોર્ટેશન તરફના
મહત્વપૂર્્ણ પગલામાં ભારતે તેની પ્રથમ ગ્રીન હાઇડ્્રરોજન
 તાજેતરમાં વન વિભાગની નર્્સરીઓ��માં અને વન
ફ્યુઅલ સેલ બસનું ઉદ્દઘાટન કર્્યુું હતું, જે ઇકો�ો-
ફ્રેન્ડલી અને લો�ો-કાર્્બન મો�ોબિલિટી સો�ોલ્યુશન્સ વિભાગના વિસ્્તતારમાં નુકશાનકારક કો�ોનો�ોકાર્્પસના
અપનાવવાના દે શના પ્રયાસો�ોમાં એ�ક મહત્વપૂર્્ણ રો�ોપા ઉછે ર ન કરવા વન વિભાગ દ્વારા આ�દેશ કરાયો�ો છે .
પગલું છે .  સમગ્ર ગુજરાતમાં ખાનગી ધો�ોરણે પણ કો�ોનો�ોકાર્્પસના
ગ્રીન હાઇડ્્રરોજનની શક્તિ વાવેતર ઉછે ર પર પણ પ્રતિબંધ લગાવવા માટે પણ
 નવીનીકરણીય ઉર્જા સ્ત્રોતો�ોનો�ો ઉપયો�ોગ કરીને
વન વિભાગે દરખાસ્્ત તૈયાર કરી છે .
ઉત્પાદિત ગ્રીન હાઇડ્્રરોજન, ટકાઉ ઉર્જા સો�ોલ્યુશન્સ
 જેથી આ�ગામી દિવસો�ોમાં પુરા રાજ્યમાં ખાનગી ધો�ોરણે
માટે ભારતની શો�ોધમાં ગેમ-ચેન્્જર તરીકે ઉભરી
આ�વ્્યુું છે . પણ કો�ોનો�ોકાર્્પસના વાવેતર ઉછે ર પર પ્રતિબંધ લાગી
 તે દેશના પુષ્કળ પુનઃપ્રાપ્ય ઉર્જા સંસાધનો�ોનો�ો ઉપયો�ોગ શકે છે .
કરે છે અને પેટ્્રરોલિયમ રિફાઇનિંગ, સ્ટીલ ઉત્પાદન  વિદેશી પ્રજાતિ કો�ોનો�ોકાર્્પસ થી પર્્યયાવરણ અને
અને ખાતર ઉત્પાદન જેવી નિર્્ણણાયક ઔ��દ્્યયોગિક માનવજીવન ઉપર નકરાત્મક અસરો�ો ગેરફાયદાઓ��
પ્રક્રિયાઓ��ને ટે કો�ો આ�પવા માટે વાહનો�ોને બળતણ હો�ોવાને કારણે આ� નિર્્ણય લેવાયો�ો છે .
આ�પવાથી લઈને બહુમુખી એ�પ્લિકે શનો�ો પ્રદાન કરે છે .
 ં ે સુધી જાય છે .
કો�ોનો�ોકાર્્પસના મૂળ જમીનમાં ઊડ
અવકાશીય ભરતી  તેનાથી ઘણા સંદેશાવ્યવહાર કે બલ, ઘણી ડ્રે નેજ

લાઇન અને તાજા પાણીની વ્યવસ્થાને નુકશાન
 અવકાશીય ભરતી, પૃથ્વીના મહાસાગરો�ોમાં ભરતી પહોંચાડે છે .
જેવી જ હો�ોય છે પરં તુ તે મો�ોટા પાયા પર થતી જોવા મળે
છે , જે તારાઓ�� અને ગેસ વાદળો�ો જેવા અવકાશી પદાર્્થથો બિહારમાં બીજંુ ટાઇગર રિઝર્્વ
વચ્ચેની ક્રિયાપ્રતિક્રિયાના પરિણામે, તારાવિશ્્વવોની
અંદર ગુરુત્વાકર્્ષણ બળો�ોને કારણે થાય છે .
 તાજેતરમાં બિહારમાં વન્યજીવ સંરક્ષણ માટે ના
 આ� ભરતી દળો�ો તારાવિશ્્વવોના ઉત્કક્રરાંતિને આ�કાર
આ�પવામાં મહત્વપૂર્્ણ ભૂમિકા ભજવે છે . નોંધપાત્ર વિકાસમાં, રાજ્ય કૈ મુર જિલ્લામાં તેનું બીજું
 તેઓ�� ભરતીની પૂંછડીઓ�� અને પુલ જેવી વિશેષતાઓ�� વાઘ અનામત સ્થાપવાની તૈયારી કરી રહ્્યુું છે .
બનાવીને, તારાઓ��ની રચનાને ઉત્તેજીત કરીને અને  વાઘની વધતી જતી વસ્્તતી અને રાજ્યના વન
નાની તારા પ્રણાલીને વિક્ષેપિત કરીને આ�કાશગંગાની વિભાગના સંયુક્ત પ્રયાસો�ો સાથે, આ� નવા અનામત
રચનાને બદલી શકે છે . વાઘ સંરક્ષણના પ્રયાસો�ોને વેગ આ�પશે અને રાજ્યની
 સમયના વિશાળ વિસ્્તરણમાં, અવકાશીય ભરતી
જૈવવિવિધતાને સમૃદ્ધ બનાવશે તેવી અપેક્ષા છે .
તારાઓ��ની ભ્રમણકક્ષાને પણ ખલેલ પહોંચાડે છે , જે
તારાવિશ્્વવોની રચનામાં લાંબા ગાળાના ફે રફારો�ો તરફ  કૈ મુર જિલ્લામાં આ�ગામી વાઘ અનામત બિહારના
દો�ોરી જાય છે . પશ્ચિમ ચંપારણ જિલ્લામાં સ્થિત હાલના વાલ્મિકી
 અવકાશીય ભરતી પડો�ોશી તારાવિશ્્વવો એ�કબીજા સાથે ટાઈગર રિઝર્્વ (VTR)ને પૂરક બનાવશે.
કે વી રીતે ક્રિયાપ્રતિક્રિયા કરે છે તેના પર પણ અસર  આ� વિસ્્તરણ તેના સમૃદ્ધ વન્યજીવન વારસાને
કરે છે . સુરક્ષિત કરવા માટે રાજ્યની પ્રતિબદ્ધતાને પ્રતિબિં બિત
 અવકાશીય ભરતી ગેલેક્સીઓ��ના કે ન્્દ્રરો પર સ્થિત
કરે છે .
સુપરમાસિવ બ્્લલેક હો�ોલ્સને પણ અસર કરે છે , જેના
 બીજા વાઘ અનામતની સ્થાપના એ� મો�ોટી
પરિણામે આ� કો�ોસ્મિક જાયન્્ટ્્સ નજીકના તારાઓ��
સાથે કે વી રીતે ક્રિયાપ્રતિક્રિયા કરે છે તેમાં ફે રફાર બિલાડીઓ��અને તેમના રહે ઠાણના રક્ષણ અને
થાય છે . સંરક્ષણ માટે સક્રિય અભિગમ દર્્શશાવે છે .
192
 તે ભારતના પૂર્્વ કિનારાના ઇકો�ોલો�ોજીકલ અને

આં�ંતરરાષ્ટ્રીય કો�ોરલ રીફ પહે લ સામાજિક-આ�ર્્થથિક કે ન્દદ્ર મહાનદી ડે લ્ટામાં પૂરને મધ્યમ
કરીને મહત્વપૂર્્ણ હાઇડ્્રરોલો�ોજિકલ સેવાઓ�� પણ પૂરી
 તાજેતરમાં, ઇન્ટરનેશનલ કો�ોરલ રીફ ઇનિશિયેટિવ પાડે છે .
(ICRI) એ� જણાવ્્યુું હતું કે તે કો�ોરલ ઇકો�ોસિસ્ટમને
બચાવવા અને પુનઃસ્થાપિત કરવામાં મદદ કરવા માટે એ�મેઝો�ોન નદી ડો�ોલ્ફિન
જાહે ર અને ખાનગી રો�ોકાણને સુરક્ષિત કરશે.
આં�ંતરરાષ્ટ્રીય કો�ોરલ રીફ પહે લ વિશે  તાજેતરના અહે વાલો�ો મુજબ એ�મેઝો�ોન નદીની
 આ� પહે લ ઓ��સ્ટ્રેલિયા, ફ્રાન્સ, જાપાન, જમૈકા, ઉપનદીમાં 120 નદી ડો�ોલ્ફિનના મૃત્યુ ગંભીર દુષ્કાળ
ફિલિપાઇન્સ, સ્વીડન, બ્રિટન અને યુનાઇટે ડ સ્ટેટ્્સ અને ઊચ ં ા તાપમાન સાથે સંકળાયેલા હો�ોવાનું
દ્વારા 1994માં શરૂ કરવામાં આ�વી હતી. માનવામાં આ�વે છે .
 તેના સભ્્યયોમાં હવે 45 દેશો�ોનો�ો સમાવેશ થાય છે જે  દુષ્કાળ દરમિયાન નદીના નીચા સ્્તરને કારણે પાણીનું
વિશ્વના ત્રણ ચતુર્્થાાંશ કો�ોરલ રીફનું પ્રતિનિધિત્વ કરે છે . તાપમાન વધ્્યુું છે જે ડો�ોલ્ફિન માટે હાનિકારક છે .
 ભારત પણ આ� પહે લનો�ો સભ્ય દેશ છે .  એ�મેઝો�ોન રિવર ડો�ોલ્ફિન (ઈનિયા જીઓ��ફ્રે ન્સિસ) એ�
 તે રાષ્ટ્રો અને સંસ્થાઓ�� વચ્ચે વૈશ્વિક ભાગીદારી છે જે toothed whale ની એ�ક પ્રજાતિ છે જે દક્ષિણ
સમગ્ર વિશ્વમાં પરવાળાના ખડકો�ો અને સંબંધિત અમેરિકાની વરસાદી નદીઓ��માં રહે છે . તેઓ�� બો�ોટો�ો,
ઇકો�ોસિસ્ટમને જાળવવાનો�ો પ્રયત્ન કરે છે . બ્યુફિયો�ો અથવા પિં ક રિવર ડો�ોલ્ફિન તરીકે પણ
 તેના નિર્્ણયો�ો તેના સભ્્યયો માટે બંધનકર્્તતા નથી. ઓ��ળખાય છે .
 સંયુક્ત રાષ્ટ્રના દસ્્તતાવેજોમાં ICRIના કાર્્યને  તેમના આ�કર્્ષક ગુલાબી રં ગ માટે જાણીતી, દક્ષિણ
નિયમિતપણે સ્વીકારવામાં આ�વે છે , જે આં�ંતરરાષ્ટ્રીય અમેરિકામાં તાજા પાણીની અનો�ોખી પ્રજાતિ છે અને
ક્ષેત્રે પહે લના મહત્વપૂર્્ણ સહકાર, સહયો�ોગ અને ધીમા પ્રજનન ચક્રને કારણે નબળાઈનો�ો સામનો�ો કરી
હિમાયતની ભૂમિકાને પ્રકાશિત કરે છે . રહી છે .
હીરાકંુ ડ વેટલેન્ડ ઓ��લિવ રિડલી કાચબા
 એ�ક અભ્યાસમાં ઓ��ડિશાના આ�ઠ વેટલેન્્ડ્્સમાં સીસું  તાજેતરમાં બે ઓ��લિવ રિડલી કાચબા, સેટેલાઇટ
અને ક્્રરોમિયમ સહિત કે ન્સર પેદા કરતી ભારે ધાતુઓ��નું ટ્રાન્સમિટર્્સથી સજ્જ કરવામાં આ�વ્યા છે , તેમણે
ઉચ્ચ સ્્તર હો�ોવાનું બહાર આ�વ્્યુું છે , જેમાં હીરાકુડ મહારાષ્ટ્રના સિંધુદુર્્ગ જિલ્લાના દરિયાકિનારા પર ઇં ડા
તેમાંથી એ�ક છે . મૂક્યા પછી ખો�ોરાકની શો�ોધમાં નોંધપાત્ર પ્રવાસ શરૂ
 આ� ભારે ધાતુઓ��, જે માનવીય પ્રવૃત્તિઓ�� જેમ કે કર્્યયો છે .
શહે રીકરણ, ઔ��દ્્યયોગિકીકરણ અને કૃષિના પરિણામે  એ�કે અરબી સમુદ્રથી બંગાળની ખાડી સુધીનું
થાય છે , તે જમીન દ્વારા પાકમાં પ્રવેશી શકે છે અને પ્રભાવશાળી 5,000 કિલો�ોમીટર કવર કર્્યુું છે . અને
ત્યારબાદ માનવો�ો દ્વારા તેનો�ો વપરાશ થઈ શકે છે . ટ્રાન્સમીટર સાથેનો�ો સાથી કાચબો�ો, હાલમાં મલબાર
 અભ્યાસમાં એ� પણ નોંધવામાં આ�વ્્યુું છે કે આ�જુબાજુનો�ો કિનારાની ઉત્તરે છે .
સમુદાય પરો�ોક્ષ રીતે માછલી, ચો�ોખા, શાકભાજી અને  ઓ��લિવ રીડલી કાચબા એ� દરિયાઈ કાચબાની સૌ�ૌથી
પાલક જેવા ખો�ોરાકનું સેવન કરીને આ� ભીની નાની પ્રજાતિઓ��માંની એ�ક છે .
જમીનમાંથી પાણીનો�ો વપરાશ કરે છે .  તેમનું નામ તેમના હૃદયના આ�કારના શેલના ઓ��લિવ
હીરાકુડ જળાશય (રામસર સ્થળ) લીલા રં ગ માટે રાખવામાં આ�વ્્યુું છે .
 તે ઓ��ડિશાનો�ો સૌ�ૌથી મો�ોટો�ો માટીનો�ો ડે મ છે અને 1957માં  તેઓ�� મુખ્યત્વે પેસિફિક, ભારતીય અને એ�ટલાન્ટિક
તેનું સંચાલન શરૂ થયું હતું. મહાસાગરો�ોના ઉષ્ણકટિબંધીય પ્રદેશો�ોમાં જોવા મળે છે .
 જળાશયમાંથી માછલીની જાણીતી 54 પ્રજાતિઓ��માંથી, સંરક્ષણ સ્થિતિ
એ�ક જોખમમાં મુકવામાં આ�વેલ છે , છ જોખમમાં છે  વાઇલ્ડલાઇફ પ્્રરોટે ક્શન એ�ક્ટ, 1972: શેડ્યૂલ 1
અને આ�ર્્થથિક મહત્વની 21 માછલીની પ્રજાતિઓ�� છે .  IUCN રે ડ લિસ્ટ: સંવેદનશીલ
193
 CITIES: પરિશિષ્ટ-I  વિસ્્તરણ: તેઓ�� ગંગા, બ્રહ્મપુત્રા, મહાનદી અને સિંધુ

બેસિન સહિત ઉત્તર ભારત, પૂર્વી પાકિસ્્તતાન,
પ્રચંડ એ�ટેક હે લિકો�ોપ્ટર બાંગ્્લલાદેશ, ભૂતાન અને નેપાળમાં નદીઓ��, તળાવો�ો
અને ભેજવાળી જમીન જેવા મીઠા પાણીમાં જોવા મળે છે .
 ભારતીય વાયુસેના (IAF) હિન્દુસ્્તતાન એ�રો�ોનો�ોટિક્સ  હાલમાં, લગભગ 25 માન્ય બદીસ પ્રજાતિઓ�� છે ,
લિમિટે ડ (HAL) પાસેથી 156 ‘મેડ-ઇન-ઈન્ડિયા’ પ્રચંડ જેમાંથી 15 ભારતમાંથી નોંધવામાં આ�વી છે .
એ�ટે ક હે લિકો�ોપ્ટરનો�ો ઓ��ર્્ડર આ�પવા માટે તૈયાર છે .  તેઓ�� પ્રકૃતિમાં શિકારી છે , નાના તાજા પાણીના
પ્રચંડ એ�ટે ક હે લિકો�ોપ્ટર વિશે અપૃષ્ઠવંશી પ્રાણીઓ��ને ખો�ોરાક તરીકે લે છે .
 તે સ્વદેશી રીતે વિકસિત લાઇટ કો�ોમ્બેટ હે લિકો�ોપ્ટર
(LCH) છે . પિં ક બો�ોલવો�ોર્્મ (PBW)
 તે રાજ્ય સંચાલિત એ�રો�ોસ્પેસ અગ્રણી હિન્દુસ્્તતાન
એ�રો�ોનો�ોટિક્સ લિમિટે ડ દ્વારા વિકસાવવામાં આ�વ્્યુું છે .  તાજેતરમાં પિં ક બો�ોલવો�ોર્્મ (PBW) ઉત્તર રાજસ્થાન,
 મલ્ટિ-રો�ોલ એ�ટે ક હે લિકો�ોપ્ટરને ભારતીય સશસ્ત્ર હરિયાણા અને દક્ષિણ પશ્ચિમ પંજાબમાં કપાસના
દળો�ોની જરૂરિયાતો�ો અનુસાર રણના પ્રદેશો�ો અને ખેતરો�ોને નોંધપાત્ર નુકસાન પહોંચાડી રહ્્યુું છે , આ�
ઊચ ં ાઈવાળા ક્ષેત્્રરો બંનેમાં કામ કરવા માટે કસ્ટમાઇઝ ઉપદ્રવ પહે લા કરતાં વધુ વ્યાપક અને ગંભીર છે .
કરવામાં આ�વ્્યુું છે .  ખેડૂતો�ો બીટી કપાસના બિયારણનો�ો ઉપયો�ોગ કરી રહ્યા
 તે વિશ્વનું એ�કમાત્ર એ�ટે ક હે લિકો�ોપ્ટર છે જે 5,000 છે , જેણે PBW સામે તેમની અસરકારકતા ગુમાવી
મીટર (16,400 ફૂટ)ની ઉંચાઈ પર ઉતરાણ અને દીધી છે .
ટે કઓ��ફ કરી શકે છે .  આ� પરિસ્થિતિને કારણે કપાસની ઉપજમાં ભારે ઘટાડો�ો
થયો�ો છે , જે ઘણા ખેડૂતો�ો માટે આ�ર્્થથિક રીતે અસહ્ય બની
બદીસ લિમાકુમી ગયું છે .
 પિં ક બો�ોલવો�ોર્્મ (પેક્ટીનો�ોફો�ોરા ગો�ોસીપીએ�લા) એ� એ�ક
 તાજેતરમાં નાગાલેન્ડની મલક નદીમાં ‘બદીસ એ�વું જં તુ છે જે કપાસની ખેતીમાં જોવા મળે છે . તે મૂળ
લિમાકુમી’ નામની માછલીની નવી પ્રજાતિ મળી આ�વી એ�શિયાનું છે પરં તુ વિશ્વભરના મો�ોટાભાગના કપાસ
હતી. ઉગાડતા દેશો�ોમાં આ�ક્રમક પ્રજાતિ બની ગઈ છે .
બદીસ લિમાકુમી વિશે  તે વિશ્વભરમાં કપાસ પરની સૌ�ૌથી વિનાશક જીવાત
 તે નાગાલેન્ડમાં શો�ોધાયેલ નવી બદિસ માછલીની માનવામાં આ�વે છે .
પ્રજાતિ છે . કપાસ
 તે સ્થાનિક રીતે ઘણા નામો�ોથી ઓ��ળખાય છે , જેમ કે  પ્રકાર: ખરીફ પાક
“ટે પડાંગ” અથવા “અકનગાશી (ચુંગલી)” અથવા  આ�બો�ોહવા: 21-30 ડિગ્રી સેલ્સિયસ અને લઘુત્તમ 180
“ઓ��કં ગત્સુ (મોંગસેન)” અથવા “સેમ્પી” વગેરે. ભેજ-મુક્ત દિવસો�ો
 તે તેના કુદરતી રહે ઠાણમાં કાળી જોવા મળે છે પરં તુ  વરસાદ: 50-100 સે.મી. (કપાસના પાકનો�ો લગભગ
જ્યારે માછલીઘરમાં અથવા વિવિધ વાતાવરણમાં 65% વિસ્્તતાર વરસાદ આ�ધારિત છે .)
મૂકવામાં આ�વે છે ત્યારે તે નોંધપાત્ર રં ગ પરિવર્્તન  રાજ્્યયો: ગુજરાત> મહારાષ્ટ્ર> તેલંગાણા> આં�ંધ્રપ્રદેશ>
દર્્શશાવે છે . રાજસ્થાન
બદીસ પ્રજાતિ વિશે  ભારતની સ્થિતિ: બીજું (ચીન કપાસનું સૌ�ૌથી મો�ોટં ુ
 તે બદીડાઈ પરિવારની નાની તાજા પાણીની ઉત્પાદક છે .)
માછલીઓ��ની જીનસ છે .  જમીન: કાળી જમીન (હાઈ વો�ોટર રીટે ન્્શન)
 સંવર્્ધન વખતે, જ્યારે તેમની આ�સપાસના  કપાસની પ્રજાતિઓ�� (આ� ચારે ય ભારતમાં ઉગાડવામાં
વાતાવરણમાં ભળી જવાની ઇચ્છા હો�ોય અથવા આ�વે છે ): એ�શિયન કપાસ (ગો�ોસિપિઅમ આ�ર્્બબોરે મ
તણાવમાં હો�ોય ત્યારે ઝડપથી રં ગ બદલવાની તેમની અને જી. હર્્બબાસિયમ); ઇજિપ્તીયન કપાસ (જી.
ક્ષમતાને કારણે બદીસ પ્રજાતિની માછલીઓ��ને કાચંડો�ો બાર્્બબાડે ન્સ); અમેરિકન અપલેન્ડ કો�ોટન (જી.
માછલી પણ કહે વામાં આ�વે છે . હિરસુતમ)
194
 NASA અને ફ્રાન્સના CNES દ્વારા સંયુક્ત રીતે શરૂ

કૈમુર વન્યજીવ અભયારણ્્ય કરાયેલ CALIPSO, 10 બિલિયનથી વધુ માપ રે કો�ોર્્ડ
કરવા અને હજારો�ો વૈજ્ઞાનિક અહે વાલો�ો જનરે ટ કરવા
 બિહારને વર્્ષના અંત સુધીમાં અથવા 2024ની
માટે LIDAR (લાઇટ ડિટે ક્શન અને રે ન્્જજિિંગ)
શરૂઆ�તમાં કૈ મુર જિલ્લામાં (કૈ મૂર વન્યજીવ
તકનીકનો�ો ઉપયો�ોગ કરે છે .
અભયારણ્્ય) બીજું વાઘ અનામત મળવાનું છે .
 આ� મિશનમાં બે ઉપગ્રહો�ો, CALIPSO અને CloudSat
 તે બિહારના કૈ મુર જિલ્લામાં આ�વેલું સૌ�ૌથી મો�ોટં ુ
સામેલ હતા, જે 2003માં લો�ોન્્ચ કરવામાં આ�વ્યા હતા
અભયારણ્્ય છે .
 તે વિં ધ્યાચલ પર્્વતમાળાઓ��માં આ�વેલ છે . અને સન-સિંક્રનસ ભ્રમણકક્ષામાં પૃથ્વીની પરિક્રમા
 આ� અભયારણ્્ય મહત્વની ઉપનદીઓ�� સાથે કાવ, કરતા હતા.
સો�ોને અને દુર્્ગગાવતી નદી પ્રણાલીઓ�� માટે ખૂબ જ  તેઓ��એ� વાદળો�ોની ઊચ ં ાઈ અને વિવિધ વાતાવરણીય
મહત્વપૂર્્ણ જળસ્ત્રાવ બનાવે છે . કણો�ોના ગુણધર્્મમો, જેમ કે ધૂળ, દરિયાઈ મીઠં ુ , રાખ અને
 તે યુપીના ચંદ્રપ્રભા વન્યજીવ અભયારણ્્ય સાથે રજકણનું અવલો�ોકન કર્્યુું.
જોડાયેલું છે , જે ફરી સંજય ડુબરી ટાઈગર રિઝર્્વ અને  આ� અવલો�ોકનો�ો વાતાવરણની રચના, વાતાવરણીય
મધ્ય પ્રદેશમાં પન્ના લેન્ડસ્કે પ સાથે મરિહાન, સુકૃત, સંવહન, અવક્ષેપ અને કણો�ો પરિવહન સહિત જટિલ
ચુનાર પર્્વતમાળા અને રાણીપુર (UP)ના વન્યજીવ વાતાવરણીય પ્રક્રિયાઓ��ને સમજવા માટે અત્યાધુનિક
અભયારણ્્યના સ્ટે પિં ગ સ્્ટટોન જં ગલો�ો સાથે જોડાયેલું છે . મો�ોડલ્સમાં ફાળો�ો આ�પે છે .
 CALIPSOના ડે ટાનો�ો એ�ક નોંધપાત્ર ઉપયો�ોગ 2020
ઓ��પરે શન “કચ્છપ” ઓ��સ્ટ્રેલિયન જં ગલની આ�ગ દરમિયાન હતો�ો જ્યારે
તેણે પૃથ્વીની સપાટીથી 15થી 20 કિલો�ોમીટર જેટલા
 તાજેતરમાં ડિરે ક્્ટટોરે ટ ઓ��ફ રે વન્યુ ઈન્ટેલિજન્સ (DRI) ઊચ ં ા ધુમાડાના પ્લુમ્સ ઉર્ધધ્વમંડળ સુધી પહોંચતા જોયા
એ� “કચ્છપ” નામનું સફળ ઓ��પરે શન હાથ ધર્્યુું હતું. હતા.
 આ� ઓ��પરે શનના પરિણામે ભારતીય ટે ન્ટ ટર્્ટલ,
ઇન્ડિયન ફ્્લલેપશેલ ટર્્ટલ, ક્રાઉન રિવર ટર્્ટલ, બ્્લલેક ASTRA મિસાઇલ
સ્્પપોટે ડ/પો�ોન્ડ ટર્્ટલ અને બ્રાઉન રૂફ્્ડ ટર્્ટલ જેવી
પ્રજાતિઓ�� સહિત 955 જીવંત બાળ કાચબાની
 ભારતીય વાયુસેના (IAF) 2023ના અંત સુધીમાં
પુનઃપ્રાપ્તિ થઈ હતી.
સ્વદેશી અસ્ત્ર બિયો�ોન્ડ વિઝ્્યયુઅલ રે ન્્જ (BVR) એ�ર
 DRIને આ� કાચબાઓ��ની ગેરકાયદેસર હે રફે ર અને
ટુ એ�ર મિસાઇલને સામેલ કરવા માટે તૈયાર છે .
વેપારમાં રો�ોકાયેલા એ�ક સિન્ડિકે ટ વિશે ગુપ્ત માહિતી
 અસ્ત્ર પહે લેથી જ SU-30MKIમાં સંકલિત છે અને
મળી હતી, જેમાંથી કે ટલીક IUCN રે ડ લિસ્ટ મુજબ
તેનું લાઇટ કો�ોમ્બેટ એ�રક્રાફ્ટ (LCA) તેજસથી
સંવેદનશીલ અથવા નજીકના જોખમી પ્રજાતિઓ��
માનવામાં આ�વે છે અને વાઇલ્ડલાઇફ (પ્્રરોટે ક્શન) સફળતાપૂર્્વક પરીક્ષણ કરવામાં આ�વ્્યુું હતું.
એ�ક્ટ, 1972 હે ઠળ સુરક્ષિત છે .  IAF તેના ફ્રન્ટલાઈન લડવૈયાઓ��ને Astra-MK1 સાથે
 આ� કામગીરી પર્્યયાવરણની સુરક્ષા અને ગેરકાયદેસર સજ્જ કરવાનો�ો ઇરાદો�ો ધરાવે છે , જ્યારે Astra-2 એ�
વન્યજીવની હે રાફે રી સામે લડવા માટે DRIના ચાલુ IAFના BVR મિસાઇલ શસ્ત્રાગારનો�ો મુખ્ય આ�ધાર
પ્રયાસો�ોનો�ો એ�ક ભાગ છે . બનવાની ધારણા છે , જેનાથી આ�યાત નિર્્ભરતા ઘટશે.
 અસ્ત્ર એ� ભારતીય હવાથી હવામાં પ્રહાર કરતી
CALIPSO મિશન મિસાઇલો�ોનો�ો પરિવાર છે .
 ડિફે ન્સ રિસર્્ચ એ�ન્ડ ડે વલપમેન્ટ ઓ��ર્ગેનાઈઝે શન
 NASA એ� તેના CALIPSO (ક્લાઉડ-એ�રો�ોસો�ોલ લિડર (DRDO) દ્વારા વિકસિત તે પ્રથમ સ્વદેશી હવાથી
અને ઇન્ફ્રારે ડ પાથફાઇન્ડર સેટેલાઇટ ઓ��બ્ઝર્વેશન) હવામાં પ્રહાર કરનાર મિસાઈલ છે .
મિશનના નિષ્કર્્ષની જાહે રાત કરી છે , જેણે 17 વર્્ષ માટે  અસ્ત્ર એ�ક બિયો�ોન્ડ-વિઝ્્યયુઅલ-રે ન્્જ (BVRAAM)
આ�બો�ોહવા, હવામાન અને હવાની ગુણવત્તાનું મિસાઇલ છે જે નેવિગેટ કરવા અને લક્ષષ્યને સ્થિત
વિશ્્લલેષણ કર્્યુું છે . કરવા માટે રડાર માર્્ગદર્્શનનો�ો ઉપયો�ોગ કરે છે .
195
 આ� મિસાઈલ પરીક્ષણમાં બ્રહ્્મમોસ સુપરસો�ોનિક ક્રુ ઝ

TV-D1 મિશન
મિસાઈલનું લાંબા અંતરની આ�વૃત્તિ દર્્શશાવવામાં આ�વી
હતી.
 તાજેતરમાં ઈન્ડિયન સ્પેસ રિસર્્ચ ઓ��ર્ગેનાઈઝે શન
(ISRO) એ� ગગનયાન મિશન માટે તેની પ્રથમ ટે સ્ટ
ફ્્લલાઈટ, TV-D1 લો�ોન્્ચ કરવા માટે ની તૈયારી દર્્શશાવી,
AI-સંચાલિત હાથી સંરક્ષણ પ્રણાલી
જે ભારતના અનુસંધાને માનવ અવકાશ ઉડાનમાં
એ�ક મહત્ત્વપૂર્્ણ ક્ષણ છે .  તાજેતરમાં તમિલનાડુએ� અગ્રણી આ�ર્્ટટિફિશિયલ
TV-D1 મિશન વિશે ઇન્ટેલિજન્સ (AI)-આ�ધારિત અર્લી વો�ોર્્નિિંગ સિસ્ટમની
 ટે સ્ટ વ્હીકલ એ�બો�ોર્્ટ મિશન-1 (TV-D1) ગગનયાન પૂર્્ણતાની જાહે રાત કરી છે , જે જં ગલી હાથીઓ��ને ટ્રે નની
મિશન માટે ક્રૂ મો�ોડ્યુલની રે ડીનેસનું મૂલ્્યાાંકન કરશે. અથડામણથી બચાવવા માટે રચાયેલ છે .
 તે સિંગલ-સ્ટે જ લિક્વિડ રો�ોકે ટ છે , જે ખાસ કરીને આ�  આ� નવીન પ્્રરોજેક્ટ એ�ટ્ટીમાડાઈ-વાલ્યાર રે લ્્વવે વિભાગ
એ�બો�ોર્્ટ મિશન માટે વિકસાવવામાં આ�વ્્યુું છે . સાથે અમલમાં મૂકવામાં આ�વી રહ્્યયો છે , જે આ� ભવ્ય
 પેલો�ોડ્્સમાં ક્રૂ મો�ોડ્યુલ (CM) અને ક્રૂ એ�સ્કે પ સિસ્ટમ્સ પ્રાણીઓ�� માટે વધારાના રક્ષણ તરીકે સેવા આ�પે છે .
(CES)નો�ો સમાવેશ થાય છે , જેમાં તેમની ફાસ્ટ-એ�ક્્ટિિંગ
 વન વિભાગે આ� ગ્રામહત્વપૂર્્ણ પ્્રરોજેક્ટ માટે 12
મો�ોટર્્સ સાથે, CM ફે રિગ ં (CMF) અને ઈન્ટરફે સ
ઈ-સર્વેલન્સ ટાવર સફળતાપૂર્્વક સ્થાપિત કર્્યયા છે , જે
એ�ડે પ્ટર્્સનો�ો સમાવેશ થાય છે .
ટ્વીન સિંગલ લાઇન રે લ્્વવેની ‘A’ અને ‘B’ લાઇન વચ્ચે
 આ� ફ્્લલાઇટ ગગનયાન મિશનમાં 1.2ના મેક નંબરને
વિભાજિત છે .
અનુરૂપ આ�રો�ોહણ માર્્ગ દરમિયાન એ�બો�ોર્્ટની સ્થિતિનું
અનુકરણ કરશે.  થર્્મલ ઇમેજિંગ કે મેરા ‘A’ લાઇન સાથેના તમામ ટાવર
પર લગાવવામાં આ�વ્યા છે , જ્યારે ‘B’ લાઇન હાલમાં
એ�ક્સટે ન્ડેડ રે ન્્જ એ�ર-લો�ોન્્ચડ બ્રહ્્મમોસ મિસાઇલ કે મેરા ઇન્સ્ટોલેશન અને નેટવર્્કિિંગ-સંબંધિત
કાર્્યયોમાંથી પસાર થઈ રહી છે .
 તાજેતરમાં ભારતીય વાયુસેના (IAF) એ� બંગાળની  તમિલનાડુની AI-આ�ધારિત પ્રારં ભિક ચેતવણી પ્રણાલી
ખાડીમાં બ્રહ્્મમોસ સુપરસો�ોનિક ક્રૂ ઝ મિસાઈલના હવાથી જં ગલી હાથીઓ��ના જીવનને બચાવવા અને ટ્રે નની
પ્રક્ષેપિત કરી શકાય તેવા સંસ્કરણનું સફળ પરીક્ષણ અથડામણ સાથે સંકળાયેલા જોખમો�ોને ઘટાડવા માટે
કર્્યુું હતું. એ�ક નોંધપાત્ર પહે લ તરીકે ઊભી છે .
 આ� પરીક્ષણ ભારતના મિસાઇલ વિકાસ પ્રયાસો�ોમાં  અમલીકરણનો�ો અંતિમ તબક્્કકો ચાલી રહ્્યયો હો�ોવાથી,
એ�ક સીમાચિહ્નરૂપ છે .
એ�વી ધારણા છે કે આ� પ્રણાલી એ�ટ્ટીમાડાઈ-વાલ્યાર
 બ્રહ્્મમોસ એ�ર-લો�ોન્્ચ વર્્ઝન મિસાઇલનું પરીક્ષણ Su-
પ્રદેશમાં અમૂલ્ય વન્યજીવો�ોને સુરક્ષિત કરવામાં
30MKI ફાઇટર જેટથી કરવામાં આ�વ્્યુું હતું.
મહત્ત્વની ભૂમિકા ભજવશે, જે ટે ક્્નનોલો�ોજી અને
 Su-30MKI ફાઈટર જેટ પાસે બ્રહ્્મમોસ ક્રુ ઝ મિસાઈલ
સંરક્ષણના સુમેળભર્્યયા સહઅસ્્તતિત્વનું નિદર્્શન કરશે.
લો�ોન્્ચ કરવાની ક્ષમતા છે , જે લાંબા અંતર પર દુશ્્મનના
સ્થળો�ોને નિશાન બનાવી શકે છે .
 સફળ પરીક્ષણમાં દક્ષિણી દ્વીપકલ્પના હવાઈ મથક યાર્્ડ 12706 (IMPHAL)
પરથી ઉડાન ભરીને Su-30MKI ફાઈટર જેટમાંથી
બ્રહ્્મમોસ એ�ર-લો�ોન્્ચ કરાયેલ મિસાઈલ ફાયરિંગનો�ો  તાજેતરમાં Mazagon Dock Shipbuilders
સમાવેશ થાય છે . Limited (MDL) એ� પ્્રરોજેક્ટ 15B ક્લાસ ગાઈડે ડ
 આ� મિસાઈલ તેની વિસ્્તતૃત રે ન્્જ અને ચો�ોકસાઈ મિસાઈલ ડિસ્ટ્રોયરનું ત્રીજું સ્ટીલ્થ ડિસ્ટ્રોયર, એ�ટલે કે ,
દર્્શશાવતા લક્ષષ્ય પર પ્રહાર કરવા માટે 1,500 કિલો�ોમીટરથી Yard 12706 (IMPHAL) ભારતીય નૌ�ૌકાદળને સોંપ્્યુું
વધુની મુસાફરી કરી હતી. હતું.
196
યાર્્ડ 12706 (IMPHAL) વિશે  ભારતીય નૌ�ૌકાદળના જણાવ્યા મુજબ, 15B

 આ� જહાજ સ્વદેશી સ્ટીલ DMR 249Aનો�ો ઉપયો�ોગ ડિસ્ટ્રોયર્્સમાં બહે તર અસ્્તતિત્વ, સીકીપિં ગ, સ્ટીલ્થ
કરીને બનાવવામાં આ�વ્્યુું છે અને તે ભારતમાં અને મેન્યુવરે બિલિટી માટે નવી ડિઝાઇન ખ્યાલો�ોનો�ો
બાંધવામાં આ�વેલા સૌ�ૌથી મો�ોટા ડિસ્ટ્રોયર્્સમાંનું એ�ક છે , સમાવેશ થાય છે .
જેની એ�કં દર લંબાઈ 164 મીટર છે અને 7500 ટનથી
વધુની વિસ્થાપન ક્ષમતા ધરાવે છે .
લદ્દાખમાં કો�ોરલ રીફ અવશેષો�ો
 જહાજને શક્તિશાળી કમ્બાઈન્ડ ગેસ એ�ન્ડ ગેસ
પ્્રરોપલ્્શન પ્લાન્ટ (COGAG) દ્વારા ચલાવવામાં આ�વે
 તાજેતરમાં ભૂસ્્તરશાસ્ત્રીઓ��એ� પૂર્વીય લદ્દાખ
છે , જેમાં ચાર ઉલટાવી શકાય તેવા ગેસ ટર્્બબાઈનનો�ો
હિમાલયના બર્્ટસે પ્રદેશમાં દરિયાઈ સપાટીથી 18,000
સમાવેશ થાય છે , જે તેને 30 નો�ોટ્્સ (આ�શરે 55
ં ાઈએ� કો�ોરલ રીફના અવશેષો�ોની નોંધપાત્ર
ફૂટની ઊચ
Kmph)થી વધુની ઝડપ હાંસલ કરવામાં સક્ષમ બનાવે
છે . શો�ોધ કરી છે .
 આ� જહાજ વિવિધ પ્રકારના કાર્્યયો અને મિશન હાથ  આ� અવશેષો�ો પ્રાચીન કો�ોરલ વસાહતો�ોના અસ્્તતિત્વને
ધરવા માટે સક્ષમ એ�ક શક્તિશાળી પ્લેટફો�ોર્્મ છે , જે દર્્શશાવે છે અને બર્્ટસે પ્રદેશના અગાઉના અજાણ્્યયા
દરિયાઇ યુદ્ધના સંપૂર્્ણ સ્પેક્ટટ્રમમાં ફે લાયેલું છે . ભૂસ્્તરશાસ્ત્રીય ભૂતકાળમાં આં�ંતરદૃષ્ટિ પ્રદાન કરે છે ,
 તે સુપરસો�ોનિક સરફે સ-ટુ-સરફે સ ‘બ્રહ્્મમોસ’ મિસાઈલ જે વિવિધ દરિયાઈ ઇકો�ોસિસ્ટમની હાજરી સૂચવે છે .
અને ‘બરાક-8’ મીડીયમ રે ન્્જ સરફે સ ટુ એ�ર  આ� તારણો�ો એ� વિચારને સમર્્થન આ�પે છે કે લગભગ
મિસાઈલથી સજ્જ છે . 40 મિલિયન વર્્ષષો પહે લા ટે થિસ સમુદ્રમાંથી ખંડીય
 દરિયાની અંદરની યુદ્ધ ક્ષમતા તરફ ડિસ્ટ્રોયર સ્વદેશી પ્લેટો�ો બહાર કાઢવામાં આ�વી ત્યારે હિમાલયનો�ો ઉદ્દભવ
રીતે વિકસિત એ�ન્ટી-સબમરીન શસ્ત્રો અને સેન્સર
થયો�ો હો�ોવો�ો જોઈએ�.
સાથે ફીટ કરવામાં આ�વ્્યુું છે , જેમાં ખાસ કરીને હલ
કો�ોરલ રીફ વિશે
માઉન્ટેડ Sonar Humsa NG, હે વી વેઇટ ટો�ોર્્પપિડો�ો
 તે પાણીની અંદરની કે લ્્શશિયમ કાર્્બબોનેટ દ્વારા એ�કસાથે
ટ્યુબ લો�ોન્્ચર્્સ અને ASW રો�ોકે ટ લો�ોન્્ચર્્સ છે .
રાખવામાં આ�વેલી કો�ોરલ કો�ોલો�ોનીઓ��થી બનેલી
 નેવલ ઇન્્વવેન્ટરીમાં ડિસ્ટ્રોયર અને ફ્રિગેટ્્સના
અગાઉના વર્્ગગો કરતાં તે વધુ સર્્વતો�ોમુખી છે . ઇકો�ોસિસ્ટમ છે , જે દરિયાઇ ઇકો�ોલો�ોજી માટે મહત્વપૂર્્ણ
 તે દુશ્્મન સબમરીન, સપાટી પરના યુદ્ધ જહાજો, છે .
એ�ન્ટિ-શિપ મિસાઇલો�ો અને ફાઇટર એ�રક્રાફ્ટ સામે  કો�ોરલ: કો�ોરલનો�ો આ�ધાર ખડક અથવા અન્ય કો�ોઈ
સર્્વાાંગી ક્ષમતા ધરાવે છે જે તેને સહાયક જહાજો વિના મજબૂત સપાટી સાથે જોડાયેલ હો�ોય છે .
સ્વતંત્ર રીતે ચલાવવા માટે સક્ષમ બનાવશે અને નેવલ  ટે ન્ટકલ્સઃ ટો�ોચનો�ો છે ડો�ો ટે ન્ટકલ્સ (ખો�ોરાક એ�કઠો�ો
ટાસ્ક ફો�ોર્્સના ફ્્લલેગશિપ તરીકે પણ કામ કરશે. કરવામાં મદદરૂપ થાય છે )થી ઘેરાયેલું મો�ોઢું છે .
પ્્રરોજેક્ટ 15B વિશે  નેમાટો�ોસાયસ્્ટ્્સ: તે શિકારને લકવાગ્રસ્્ત કરી દે તેવા
 પ્્રરોજેક્ટ 15B (P15B) / વિશાખાપટ્ટનમ-ક્લાસ એ� સ્્ટિિંગ સ્ટ્રક્ચર્્સ છે .
ભારતીય નૌ�ૌકાદળ માટે હાલમાં નિર્્મમાણાધીન નવીનતમ
 સખત કો�ોરલ સખત, સફે દ કો�ોરલ એ�ક્ઝોસ્કે લેટન
વિનાશક ડિઝાઇન છે .
બનાવવા માટે દરિયાઇ પાણીમાંથી કે લ્્શશિયમ કાર્્બબોનેટ
 આ� જહાજોને ભારતીય નૌ�ૌકાદળના ડિરે ક્્ટટોરે ટ ઓ��ફ
કાઢે છે .
નેવલ ડિઝાઇન, નવી દિલ્હી દ્વારા સ્વદેશી રીતે
 નરમ કો�ોરલ પો�ોતાને સખત માળખા અને તેમના પૂર્્વજો
ડિઝાઇન કરવામાં આ�વ્યા છે .
 દરે ક જહાજ 163 મીટર લંબાઇ અને 17.4 મીટર બીમમાં દ્વારા બાંધવામાં આ�વેલા જૂના માળખા સાથે જોડે છે .
ફે લાયેલું છે અને 7,300 ટનનું વિસ્થાપન કરે છે .  કો�ોરલના પ્રકાર:
 આ� જહાજોને 30 નો�ોટથી વધુની ઝડપ હાંસલ કરવા  ગ્રેટ બેરિયર રીફમાં છે લ્્લાાં 36 વર્્ષમાં કો�ોરલ કવરનું
માટે ચાર ગેસ ટર્્બબાઇન દ્વારા ચલાવવામાં આ�વશે. સૌ�ૌથી વધુ સ્્તર જોવા મળ્્યુું છે .
197
સહ્યાદ્રી ટાઈગર રિઝર્્વ (STR) માયસેના
 તાજેતરમાં નેશનલ ટાઈગર કન્ઝર્વેશન ઓ��થો�ોરિટી  તાજેતરમાં સંશો�ોધકો�ોએ� શો�ોધી કાઢ્્યુું છે કે , ‘બો�ોનેટ
(NTCA) એ� મહારાષ્ટ્રમાં સહ્યાદ્રી ટાઈગર રિઝર્્વ (STR) મશરૂમ’ તરીકે ઓ��ળખાતી મશરૂમની જાત ‘માયસેના’ના
માં આ�ઠ વાઘને ફરીથી દાખલ કરવાની મંજૂરી આ�પી મશરૂમ માત્ર મૃત વૃક્્ષષો અને છો�ોડમાંથી જ જીવતા નથી
છે . પણ યુવાન, સ્વસ્થ વૃક્્ષષો અને છો�ોડમાં પણ તેમનો�ો માર્્ગ
સહ્યાદ્રી ટાઈગર રિઝર્્વ (STR) વિશે શો�ોધે લે છે .
 સ્થાન: તે મહારાષ્ટ્રમાં પશ્ચિમ ઘાટની સહ્યાદ્રી માયસેના વિશે
પર્્વતમાળામાં આ�વેલું છે .  માયસેના એ� માયસેનેસી કુટં ુ બમાં નાના સાપો�ોટ્્રરોફિક
 આ� અનામત કો�ોયના વન્યજીવન અભયારણ્્યમાં મશરૂમની એ�ક મો�ોટી જાત છે .
ફે લાયેલ છે , જે ઉત્તરીય ભાગની રચના કરે છે , અને  આ� જાત હવે વિશ્વભરમાં લગભગ 500 પ્રજાતિઓ��નો�ો
ચંદો�ોલી રાષ્ટ્રીય ઉદ્યાન, જે અનામતનો�ો દક્ષિણ ભાગ સમાવેશ કરવા માટે જાણીતી છે .
 STR 2007માં આ� બંને જં ગલો�ોના વિસ્્તતારો�ોને મર્્જ કો�ોગ્નિટિવ કમ્પ્યુટિં ગ
કરીને બનાવવામાં આ�વ્્યુું હતું.
 સહ્યાદ્રી ટાઇગર રિઝર્્વના વિસ્્તતારમાં કો�ોયના બંધની  તાજેતરના અહે વાલ મુજબ વૈશ્વિક કો�ોગ્નિટિવ
આ�સપાસનો�ો વિસ્્તતાર, વરણા નદી અને પશ્ચિમ કમ્પ્યુટિં ગ બજારનું કદ 2022માં US$ 32.8 બિલિયન
ઘાટમાંથી નીકળતી અને પૂર્્વ તરફ વહે તી અન્ય ઘણી સુધી પહોંચ્્યુું હતું.
નાની નદીઓ�� અને ઝરણાઓ��નો�ો સમાવેશ થાય છે . કો�ોગ્નિટિવ કમ્પ્યુટિં ગ વિશે
 કો�ોગ્નિટિવ કમ્પ્યુટિં ગ જ્ઞાનાત્મક કમ્પ્યુટિં ગ એ�
ઓ��પ્્ટટોઈલેક્્ટ્રરોનિક્સ કમ્પ્યુટરાઇઝ્્ડ મો�ોડે લો�ોનો�ો ઉપયો�ોગ છે જે જટિલ
પરિસ્થિતિઓ��માં માનવ વિચાર પ્રક્રિયાનું અનુકરણ
 તાજેતરમાં ગુજરાતમાં એ�ક નવી ‘લેબો�ોરે ટરી ઓ��ફ કરે છે જ્્યાાં જવાબો�ો અસ્પષ્ટ અને અનિશ્ચિત હો�ોઈ શકે છે .
એ�ડવાન્સ સિન્થેસિસ એ�ન્ડ કે રેક્ટરાઈઝે શન  કો�ોમ્પ્યુટર માનવ મગજ જે રીતે કામ કરે છે તેની નકલ
(LASC)’ ભારત અને વિદેશની યુનિવર્્સસિટીઓ�� માટે કરવાનો�ો પ્રયાસ છે .
સામગ્રીની વિશાળ શ્રેણીમાં ઓ��પ્્ટટો-ઈલેક્્ટ્રરોનિક  ધ્યેય એ�વી બુદ્ધિશાળી પ્રણાલીઓ�� બનાવવાનું છે જે
ગુણધર્્મમોની તપાસ માટે LASC પ્્રરોબ સ્ટે શનો�ો વિકસાવી માનવીઓ��ની જેમ અનુકૂલન કરી શકે અને નિર્્ણયો�ો
રહી છે . લઈ શકે .
ઓ��પ્્ટટોઈલેક્્ટ્રરોનિક્સ વિશે  આ� પરિપૂર્્ણ કરવા માટે , કો�ોગ્નિટિવ કમ્પ્યુટિં ગ
 ઓ��પ્્ટટોઈલેક્્ટ્રરોનિક્સ એ� પ્રકાશ-ઉત્સર્્જન અથવા આ�ર્્ટટિફિશિયલ ઇન્ટેલિજન્સ (AI) અને અન્ય અંતર્્ગત
પ્રકાશ-શો�ોધક ઉપકરણો�ોનો�ો અભ્યાસ અને ઉપયો�ોગ છે . તકનીકો�ોનો�ો ઉપયો�ોગ કરે છે ,
 તેને વ્યાપકપણે ફો�ોટો�ોનિક્સની પેટા-ડિસિપ્લીન
માનવામાં આ�વે છે . ફો�ોટો�ોનિક્સ પ્રકાશના ભૌ�ૌતિક વિક્રમ-1 રો�ોકે ટ
વિજ્ઞાનના અભ્યાસ અને ઉપયો�ોગનો�ો સંદર્્ભ આ�પે છે .
 ઓ��પ્્ટટોઈલેક્્ટ્રરોનિક્સ એ� એ�ક ઝડપથી ઉભરી રહે લ  તાજેતરમાં ભારતીય કં પની સ્કાયરૂટ એ�રો�ોસ્પેસે તેના
ટે કનો�ોલો�ોજી ક્ષેત્ર છે જેમાં પ્રકાશના સો�ોર્્સિિંગ, શો�ોધ અને સ્વદેશી નિર્્મમિત વિક્રમ-1 રો�ોકે ટનું અનાવરણ કર્્યુું.
નિયંત્રણ માટે ઈલેક્્ટ્રરોનિક ઉપકરણો�ોનો�ો સમાવેશ થાય છે .  2024ની શરૂઆ�તમાં તેને લો�ોન્્ચ કરવાની યો�ોજના
 તે મો�ોટાભાગે સેમીકન્ડક્ટર સામગ્રી પર આ�ધારિત છે . તે બનાવવામાં આ�વી છે , Vikram-I સ્કાયરૂટનું બીજું
નજીકના ઇન્ફ્રારે ડ અને દૃશ્્યમાન પ્રકાશને શો�ોષી લેવા રો�ોકે ટ છે , જ્યારે ગત વર્ષે 18 નવેમ્બરે વિક્રમ-S રો�ોકે ટના
માટે યો�ોગ્્ય બેન્ડગેપ ઊર્જા દર્્શશાવે છે , અને તેમની સફળ પ્રક્ષેપણ કરીને આ� સ્પેસ સ્ટાર્્ટ-અપ
વિદ્યુત વાહકતા (અલબત્ત સંપૂર્્ણ ન હો�ોવા છતાં) પણ શ્રીહરિકો�ોટામાં ISROના પ્રક્ષેપણ કે ન્દદ્રથી ખાનગી રો�ોકે ટ
આ�વા ઉપયો�ોગો�ો માટે આ�વશ્્યક છે . લો�ોન્્ચ કરનારી પ્રથમ કં પની બની હતી.
198
વિક્રમ-1 રો�ોકે ટ વિશે

રેફરન્સ ઇં ધણ
 વિક્રમ-1, જેનું નામ ભારતના અવકાશ કાર્્યક્રમના પિતા
વિક્રમ સારાભાઈના નામ પરથી રાખવામાં આ�વ્્યુું છે , તે
 તાજેતરમાં કે ન્દ્રીય પેટ્્રરોલિયમ અને કુદરતી ગેસ મંત્રીએ�
મલ્ટી-સ્ટે જ પ્રક્ષેપણ વાહન છે જેની ક્ષમતા લગભગ
ભારતમાં પ્રથમ વખત ઈન્ડિયન ઓ��ઈલ દ્વારા ઉત્પાદિત
300 કિલો�ોગ્રામ પેલો�ોડને લો�ો અર્્થ ઓ��ર્્બબિટમાં મૂકવાની
‘રે ફરન્સ ગેસો�ોલિન અને ડીઝલ ઈંધણ’ લો�ોન્્ચ કર્્યુું.
રે ફરન્સ ઇં ધણ વિશે
 તે હૈ દરાબાદ સ્થિત સ્કાયરૂટ એ�રો�ોસ્પેસ દ્વારા
 રે ફરન્સ ઇં ધણ (ગેસો�ોલિન અને ડીઝલ) એ� પ્રીમિયમ,
બનાવવામાં આ�વ્્યુું છે , જે સ્પેસ સ્ટાર્્ટઅપ છે . ઉચ્ચ-મૂલ્યના ઉત્પાદનો�ો છે જેનો�ો ઉપયો�ોગ ઓ��ટો�ો
 તે એ�ક ઓ��લ-કાર્્બન-ફાઇબર-બો�ોડી રો�ોકે ટ છે જે OEMs અને ઓ��ટો�ોમો�ોટિવ ક્ષેત્રમાં પરીક્ષણ અને
બહુવિધ ઉપગ્રહો�ોને ભ્રમણકક્ષામાં મૂકી શકે છે . પ્રમાણપત્ર સાથે સંકળાયેલી સંસ્થાઓ�� દ્વારા વાહનો�ોના
 સો�ોલિડ-ફ્યુઅલ રો�ોકે ટ હો�ોવાનો�ો અને પ્રમાણમાં સરળ માપાંકન અને પરીક્ષણ માટે થાય છે .
ટે ક્્નનોલો�ોજીનો�ો ઉપયો�ોગ કરવાનો�ો અર્્થ એ� થશે કે આ�  ઈન્ડિયન ઓ��ઈલે ભારતમાં પ્રથમ વખત રે ફરન્સ
વાહનને લો�ોન્્ચ કરવા માટે ન્યૂનતમ ઈન્ફ્રાસ્ટ્રક્ચરની ગેસો�ોલિન અને ડીઝલ ઇં ધણનું ઉત્પાદન સફળતાપૂર્્વક
જરૂર પડશે અને રો�ોકે ટને કો�ોઈપણ સાઇટ પરથી 24 શરૂ કર્્યુું છે .
કલાકની અંદર એ�સેમ્બલ અને લો�ોન્્ચ કરી શકાશે.  આ� ઇં ધણનો�ો ઉપયો�ોગ ઓ��ટો�ોમો�ોબાઈલ ઉત્પાદકો�ો અને
લો�ો અર્્થ ઓ��ર્્બબિટ (LEO) શું છે ? ICAT (ઈન્ટરનેશનલ સેન્ટર ફો�ોર ઓ��ટો�ોમો�ોટિવ
 લો�ો અર્્થ ઓ��ર્્બબિટ (LEO) એ� નામ સૂચવે છે તેમ, એ�ક ટે કનો�ોલો�ોજી) અને ARAI (ઓ��ટો�ોમો�ોટિવ રિસર્્ચ
ભ્રમણકક્ષા છે જે પ્રમાણમાં પૃથ્વીની સપાટીની નજીક છે . એ�સો�ોસિએ�શન ઓ��ફ ઈન્ડિયા) જેવી પરીક્ષણ
 તે સામાન્ય રીતે 1000 કિમી કરતા ઓ��છી ઉંચાઈ પર એ�જન્સીઓ�� દ્વારા વાહનો�ોના માપાંકન અને પરીક્ષણ
હો�ોય છે પરં તુ તે પૃથ્વીથી 160 કિમી જેટલી નીચે પણ માટે થાય છે .
 આ� સ્વદેશી વિકસિત ઉત્પાદનો�ો વધુ સારી કિં મતે
હો�ોઈ શકે છે , જે અન્ય ભ્રમણકક્ષાની તુલનામાં ખૂબજ
આ�યાત અવેજી તરફ દો�ોરી જશે અને વાહન ઉત્પાદકો�ો
નીચે છે પરં તુ પૃથ્વીની સપાટીથી ખૂબ જ દૂર સુધી છે .
માટે ટૂંકા લીડ સમય તરફ દો�ોરી જશે.
 તુલનાત્મક રીતે, મો�ોટા ભાગના વ્યાપારી વિમાનો�ો આ�શરે
 ફ્્લલેગશિપ પારાદીપ રિફાઇનરીમાંથી રે ફરન્સ ગેસો�ોલિન
14 કિમી કરતા વધુ ઊચ ં ાઈએ� ઉડતા નથી, તેથી સૌ�ૌથી
ઇં ધણ E0, E5, E10, E20, E85 અને E100 ગ્રેડમાં
નીચું LEO પણ તેના કરતા દસ ગણા વધારે છે .
ઉપલબ્ધ થશે.
 ઇન્ટરનેશનલ સ્પેસ સ્ટે શન (ISS)ની જેમ મો�ોટાભાગના
 રે ફરન્સ ડીઝલ ઇં ધણ પાણીપત રિફાઇનરીમાંથી B7
ઉપગ્રહો�ો LEOમાં જોવા મળે છે .
ગ્રેડમાં ઉપલબ્ધ રહે શે.
 આ� ભ્રમણકક્ષામાં રહે વા માટે , ઉપગ્રહને લગભગ  રે ફરન્સ ઇં ધણની માંગ હાલમાં અન્ય દેશો�ોમાંથી
17,500 માઇલ પ્રતિ કલાક (7.8 કિલો�ોમીટર પ્રતિ આ�યાત દ્વારા પૂરી થાય છે .
સેકન્ડ)ની ઝડપે મુસાફરી કરવી પડે છે , જે ઝડપે તેને  ઇન્ડિયનઓ��ઇલ દ્વારા સ્વદેશી રીતે વિકસિત ઉત્પાદન
ગ્રહની ભ્રમણકક્ષા પૂર્્ણ કરવામાં લગભગ 90 મિનિટનો�ો ઓ��ટો�ોમો�ોટિવ ઇન્ડસ્ટ્રી સ્ટાન્ડર્્ડ (AIS) સ્પેસિફિકે શન,
સમય લાગે છે . અવેજી આ�યાતને પૂર્્ણ કરે છે અને ઓ��છા લીડ ટાઇમ
 LEOની પૃથ્વી સાથેની નિકટતા તેને ઘણા કારણો�ોસર સાથે વધુ સારી કિં મતે ઉપલબ્ધ છે .
ઉપયો�ોગી બનાવે છે .  ઈન્ડિયન ઓ��ઈલ કો�ોર્્પપોરે શન લિમિટે ડે તેની પારાદીપ
 ઉદાહરણ તરીકે , સેટેલાઇટ ઇમેજિંગ માટે સૌ�ૌથી વધુ રિફાઈનરી ખાતે રે ફરન્સ ગેસો�ોલિન ઈંધણ (E-5, E-10
ઉપયો�ોગમાં લેવાતી ભ્રમણકક્ષા છે , કારણ કે સપાટીની અને E-20) અને તેની પાણીપત રિફાઈનરી ખાતે
નજીક હો�ોવાને કારણે તે ઉચ્ચ રીઝો�ોલ્યુશનની છબીઓ�� સંદર્્ભ ડીઝલ ઈંધણ (B-7)ના ઉત્પાદન માટે સુવિધાઓ��
લેવાની મંજૂરી આ�પે છે . સ્થાપી છે .
199
રે ફરન્સ ઇં ધણની જરૂરિયાત

 તમામ વૈશ્વિક આ�બો�ોહવાની પરિસ્થિતિઓ��માં JioSpaceFiber: ભારતની પ્રથમ સેટેલાઇટ-
કાર્્યક્ષમતા સુનિશ્ચિત કરવા માટે એ�ન્્જજિન વિકસાવવા આ�ધારિત ગીગાબીટ બ્્રરોડબેન્ડ સેવા
અને વાહનો�ોની કામગીરીનું મૂલ્્યાાંકન કરવા માટે
ઓ��ટો�ોમો�ોબાઈલ ઉત્પાદકો�ો દ્વારા રે ફરન્સ ઇં ધણની જરૂર  Reliance Jio Infocomm Ltd, ભારતની અગ્રણી
પડે છે . ટે લિકો�ોમ્યુનિકે શન પ્રદાતાએ� ‘JioSpaceFiber’
 તેને યુરો�ોપ અને USની પસંદગીની કં પનીઓ�� પાસેથી
સેટેલાઇટ બ્્રરોડબેન્ડ સેવા રજૂ કરી છે .
 આ� મહત્વપૂર્્ણ પહે લનું સત્તાવાર રીતે ઈન્ડિયા મો�ોબાઈલ
ભારતમાં આ�યાત કરવામાં આ�વે છે .
કોંગ્રેસમાં અનાવરણ કરવામાં આ�વ્્યુું હતું અને તે
NASA-ISRO સિન્થેટિક એ�પરચર રડાર (NISAR) દેશની પ્રથમ ઉપગ્રહ-સંચાલિત ગીગા ફાઈબર સેવાનું
પ્રતિનિધિત્વ કરે છે .
 આ� સેટેલાઇટ બ્્રરોડબેન્ડ સેવાનો�ો પ્રાથમિક ધ્યેય
 તાજેતરમાં NASA અને ISRO દ્વારા પૃથ્વીના જં ગલો�ો
અને વેટલેન્ડ ઇકો�ોસિસ્ટમમાં પરિવર્્તન વૈશ્વિક કાર્્બન ભારતમાં અગાઉની સેવા ન ધરાવતા અને દૂરના
ચક્રને કે વી રીતે અસર કરે છે અને આ�બો�ોહવા વિસ્્તતારો�ોમાં હાઇ-સ્પીડ ઇન્ટરનેટ એ�ક્સેસનો�ો વિસ્્તતાર
પરિવર્્તનને પ્રભાવિત કરે છે તેના સંશો�ોધનને સરળ કરવાનો�ો છે .
બનાવવા માટે “NASA-ISRO સિન્થેટીક એ�પરચર  આ� કનેક્ટિવિટીને સક્ષમ કરીને, Jio ભારતમાં લાખો�ો
રડાર (NISAR)” તૈયાર કરવામાં આ�વ્્યુું છે . ઘરો�ો અને વ્યવસાયો�ોને ઑ��નલાઇન લાવવાનું લક્ષષ્ય
NASA-ISRO સિન્થેટિક એ�પરચર રડાર (NISAR) વિશે: રાખે છે , જેમાંથી ઘણા પ્રથમ વખત બ્્રરોડબેન્ડ
 NISAR એ� NASA અને ISRO દ્વારા સંયુક્ત રીતે
ઇન્ટરનેટનો�ો અનુભવ કરી રહ્્યાાં છે .
વિકસિત એ�ક લો�ો અર્્થ ઓ��ર્્બબિટ (LEO) વેધશાળા છે .  Reliance Jio Infocomm Ltd.ના ચેરમેન આ�કાશ
 તે 2,800 કિલો�ોગ્રામ વજનનો�ો SUV કદનો�ો ઉપગ્રહ છે .
અંબાણીએ� જણાવ્્યુું હતું કે JioSpaceFiber દરે ક
 તેમાં L-બેન્ડ અને S-બેન્ડ સિન્થેટિક એ�પરચર રડાર
ભારતીયને તેજીમય ડિજિટલ સમાજમાં સંપૂર્્ણ રીતે
(SAR) બંને સાધનો�ોનો�ો સમાવેશ થાય છે , જે તેને ભાગ લેવાની તક પૂરી પાડવાની ઈચ્છા ધરાવે છે .
ડ્યુઅલ-ફ્રિકવન્સી ઇમેજિંગ રડાર સેટેલાઇટ બનાવે છે .  આ� સેવા ઓ��નલાઇન સરકારી, શૈક્ષણિક, આ�રો�ોગ્્ય
 NISAR એ� આ�પણા ગ્રહની સપાટી પરના ફે રફારો�ોને
અને મનો�ોરં જન સેવાઓ��ની વિશાળ શ્રેણીમાં ગીગાબીટ-
માપવા માટે બે અલગ-અલગ રડાર ફ્રીક્વન્સીઝ સ્્તરની ઍ�ક્સેસ પ્રદાન કરે છે .
(L-band અને S-band)નો�ો ઉપયો�ોગ કરનાર પ્રથમ
ઉપગ્રહ મિશન હશે. તિઆં�ંગોંગ સ્પેસ સ્ટેશન
 SAR વાદળો�ોને ભેદવામાં સક્ષમ છે અને હવામાન
પરિસ્થિતિઓ��ને ધ્યાનમાં લીધા વિના દિવસ-રાત ડે ટા  ચીને તાજેતરમાં શેનઝો�ોઉ-17 અવકાશયાન લો�ોન્્ચ કર્્યુું
એ�કત્રિત કરી શકે છે . હતું, જે ચીનના અત્યાર સુધીના સૌ�ૌથી યુવા ક્રૂ ને
 NASAએ� L-બેન્ડ રડાર, GPS, ડે ટા સ્્ટટોર કરવા માટે તિઆં�ંગોંગ સ્પેસ સ્ટે શન પર લઈ ગયું હતું.
ઉચ્ચ-ક્ષમતા ધરાવતું સો�ોલિડ-સ્ટેટ રે કો�ોર્્ડ ર, અને પેલો�ોડ  તિઆં�ંગોંગ (“હે વનલી પેલેસ” માટે ચાઇનીઝ શબ્દ) એ�
ડે ટા સબસિસ્ટમ પ્રદાન કર્્યુું છે . જ્યારે ISRO એ� ચાઇના નેશનલ સ્પેસ એ�ડમિનિસ્ટ્રે શન (CNSA) દ્વારા
S-બેન્ડ રડાર, GSLV લો�ોન્્ચ સિસ્ટમ અને અવકાશયાન બનાવવામાં આ�વી રહ્્યુું છે , તે મો�ોડ્યુલર સ્પેસ સ્ટે શન છે .
પ્રદાન કર્્યુું છે .  તે ચીન દ્વારા બનાવવામાં આ�વેલ પ્રથમ સ્પેસ સ્ટે શન છે .
 તેમાં ગો�ોલ્ડ-પ્લેટે ડ વાયર મેશથી બનેલા મો�ોટા 39-ફૂટ  તિઆં�ંગોંગ હાલમાં લો�ો અર્્થ ઓ��ર્્બબિટ (LEO)માં છે અને
સ્થિર એ�ન્ટેના રિફ્્લલેક્ટરનો�ો પણ સમાવેશ થાય છે તે 2028 સુધી કાર્્યરત થવાની અપેક્ષા છે .
જેનો�ો ઉપયો�ોગ ઇન્સસ્ટ્્રુમેન્ટ સ્ટ્રક્ચર પર ઉપર તરફના  ટિઆં�ંગોંગ ઇન્ટરનેશનલ સ્પેસ સ્ટે શન (ISS) કરતા
ફીડ દ્વારા ઉત્સર્્જજિત અને પ્રાપ્ત થતા રડાર સિગ્નલો�ોને નોંધપાત્ર રીતે નાનું અને હલકં ુ છે , ISSના 16
ફો�ોકસ કરવા માટે કરવામાં આ�વશે. મો�ોડ્યુલો�ોની સરખામણીમાં માત્ર ત્રણ મો�ોડ્યુલો�ો છે .
200
 તે છ મહિનાના રો�ોકાણ માટે એ�ક સમયે ત્રણ  બિન-લાભકારી સંસ્થાની સ્થાપના 1975માં કરવામાં
અવકાશયાત્રીઓ��ને સમાવી શકે છે . તે ક્રૂ હે ન્ડઓ��વર આ�વી હતી.
દરમિયાન એ�ક સમયે છ અવકાશયાત્રીઓ��ને પણ  તે ઇન્ટરનેશનલ એ�સો�ોસિએ�શન ઑ��ફ ક્લાસિફિકે શન
સપો�ોર્્ટ કરી શકે છે . સો�ોસાયટીઝ (IACS)નું સભ્ય છે , જે વિશ્વભરમાં
ક્લાસિફિકે શન સો�ોસાયટીઓ��નું પ્રતિનિધિત્વ કરે છે .
મહાબલી ટગ  IRClass Systems and Solutions Ltd. (ISSPL)
એ� IRS દ્વારા પ્્રરોત્સાહિત સંસ્થા છે અને તેની સ્થાપના
 ભારતીય નૌ�ૌકાદળ દ્વારા તાજેતરમાં ગુજરાતમાં 25T 2014માં કરવામાં આ�વી હતી.
બો�ોલાર્્ડ પુલ ટગ ‘મહાબલી’ લો�ોન્્ચ કરવામાં આ�વ્્યુું.  બે કં પનીઓ��, IRS અને ISSPL, બ્રાન્ડ IRCLASS
 મહાબલી ટગ વિશે: બનાવે છે , જે દરિયાઈ અને ઔ��દ્્યયોગિક ક્ષેત્્રરોને
 તે 25-ટન બો�ોલાર્્ડ પુલ (BP) ટગ છે . સર્વેક્ષણ, નિરીક્ષણ અને પ્રમાણપત્ર સેવાઓ�� પ્રદાન
 આ� જહાજ, ગુજરાતના ભરૂચમાં સ્થિત શો�ોફ્ટ કરે છે .
શિપયાર્્ડનું સર્્જન છે , જે સંરક્ષણ મંત્રાલય અને  IRCLASS બિઝનેસ સમુદાયને તેની સેવાઓ�� દ્વારા
શિપયાર્્ડ વચ્ચેના સહિયારા પ્રયાસના ભાગરૂપે સુરક્ષિત અને પર્્યયાવરણને અનુકૂળ એ�ન્્જજિનિયરિંગ
શરૂ કરવામાં આ�વેલી આ�વી ત્રણ ટગમાંથી એ�ક છે .
પ્રેક્ટિસને પ્્રરોત્સાહન આ�પવા માટે પ્રતિબદ્ધ છે .
 તે ઇન્ડિયન રજિસ્ટર ઓ��ફ શિપિં ગ (IRS) દ્વારા
નિર્્ધધારિત વર્ગીકરણ નિયમો�ો અનુસાર બનાવવામાં
હો�ોસ્ટાઈલ એ�ક્ટિવિટી વો�ોચ કર્્નલ (HAWK)
સિસ્ટમ
 તે નૌ�ૌકાદળના જહાજો અને સબમરીનને બર્્થિિંગ
અને અનબર્્થિિંગ કામગીરી દરમિયાન મદદ
 તાજેતરમાં, કર્્ણણાટક ફો�ોરે સ્ટ ડિપાર્્ટમેન્ટે વાઈલ્ડલાઈફ
કરવામાં તેમજ મર્્યયાદિત પાણીમાં નેવિગેટ કરવામાં
ટ્રસ્ટ ઓ��ફ ઈન્ડિયા સાથે મળીને હો�ોસ્ટાઈલ એ�ક્ટિવિટી
નિર્્ણણાયક ભૂમિકા નિભાવશે.
વો�ોચ કર્્નલ (HAWK) સિસ્ટમ શરૂ કરી છે .
 તે લંગરની સાથે અને એ�ન્કરે જ બંને પર વહાણો�ો
માટે અગ્નિશામક ક્ષમતાઓ�� વધારવા માટે HAWK સિસ્ટમ વિશે
સજ્જ છે .  તે ક્લાઉડ આ�ધારિત માહિતી વ્યવસ્થાપન સિસ્ટમ છે
 તે મર્્યયાદિત શો�ોધ અને બચાવ કામગીરી માટે પણ જે વન્યજીવ અપરાધ, વન્યજીવ ગુનેગારો�ો અને
સજ્જ છે . વન્યજીવ મૃત્યુદરના એ�કબીજા સાથે જોડાયેલા
ઇન્ડિયન રજિસ્ટર ઑ��ફ શિપિં ગ (IRS) વિશે ડે ટાબેઝનું સંચાલન કરવા માટે રચાયેલ છે .
 ઈન્ડિયન રજિસ્ટર ઑ��ફ શિપિં ગ (IRS) એ� આં�ંતરરાષ્ટ્રીય  તે અધિકારીઓ��ને માહિતીનું પૃથ્્થકરણ કરવામાં મદદ
જહાજ વર્ગીકરણ સો�ોસાયટી છે જે શિપ વર્ગીકરણ કરશે અને વન્યજીવ ગુનાઓ��ને રો�ોકવા અને
અને પ્રમાણપત્ર તેમજ તકનીકી નિરીક્ષણ સેવાઓ�� ગેરકાયદેસર વન્યજીવન વેપાર (IWT)ને રો�ોકવા માટે
પ્રદાન કરે છે . પગલાં લેવા યો�ોગ્્ય બુદ્ધિ વિકસાવશે.
201
yLÞ ‚trûkÃík
ðŒo{k™ «ðknku
આં�ંધ્રપ્રદે શ સ્થાપના દિવસ
‘વાઇલ્ડલાઇફ ફો�ોટો�ોગ્રાફર ઑ��ફ ધ યર’ એ�વો�ોર્્ડ
 1 નવેમ્બરના રો�ોજ ‘આં�ંધ્રપ્રદેશ સ્થાપના દિવસ’ની  તાજેતરમાં બેેંગલુરુના 10 વર્ષીય વિહાન તલ્ય વિકાસે,
ઉજવણી કરવામાં આ�વે છે . ‘10 વર્્ષ અને તેથી નીચેની’ શ્રેણીમાં પ્રખ્યાત
મહત્વપૂર્્ણ માહિતી વાઇલ્ડલાઇફ ફો�ોટો�ોગ્રાફર ઑ��ફ ધ યર (WPY) સ્પર્્ધધામાં
 આં�ંધ્રપ્રદેશની રાજધાની અમરાવતી છે . ટો�ોચનું ઇનામ જીતીને ફો�ોટો�ોગ્રાફીના શો�ોખીનો�ો અને
 રાજ્ય પક્ષી: રો�ોઝ રિંગ્્ડ પેરાકિટ સંરક્ષણવાદીઓ��નું દિલ જીતી લીધું છે .
 રાજ્ય વૃક્ષ: લીમડો�ો  આ� પ્રતિષ્ઠિત સ્પર્્ધધા, જેને ઘણીવાર ‘ઓ��સ્કાર ઓ��ફ
 રાજ્ય પ્રાણી: કાળિયાર ફો�ોટો�ોગ્રાફી’ તરીકે ઓ��ળખવામાં આ�વે છે , તેનું આ�યો�ોજન
 આં�ંતરરાજ્ય સરહદ: ઓ��ડિશા, તેલંગાણા, કર્્ણણાટક, નેચરલ હિસ્ટ્રી મ્યુઝિયમ દ્વારા કરવામાં આ�વે છે અને તે
તમિલનાડુ વિશ્વની સૌ�ૌથી અસાધારણ વાઇલ્ડલાઇફ ફો�ોટો�ોગ્રાફીનું
 ભારતનું સૌ�ૌથી ઊડ ં ુ બંદર: વિશાખાપટ્ટનમ પ્રદર્્શન કરવા માટે વૈશ્વિક પ્લેટફો�ોર્્મ તરીકે સેવા આ�પે છે .
 વિહાનના વિજેતા ફો�ોટો�ોગ્રાફમાં એ�ક કરો�ોળિયાને એ�ક
 ભાષાના આ�ધારે (આ�ઝાદી પછી) બનેલ પ્રથમ રાજ્ય.
આ�કર્્ષક મુદ્રામાં દર્્શશાવવામાં આ�વ્્યયો છે , જે તેના
શહે રની બહારના વિસ્્તતારમાં વસેલા ભગવાન
સતર્્ક તા જાગૃતિ સપ્તાહ 2023
શ્રીકૃષ્ણના શિલ્પની સાથે સ્થિત છે .
 કરો�ોળિયાને સુંદર પો�ોતાના ફો�ોટામાં કે પ્્ચર કર્્યયો છે , જે શ્રી
 ભારતમાં સેન્ટટ્રલ વિજિલન્સ કમિશન (CVC) એ� કૃષ્ણની વાંસળીની પર છે , જે પ્રકૃતિ અને આ�ધ્યાત્મિકતા
વિજિલન્સ અવેરનેસ વીક 2023ની શરૂઆ�ત કરી છે , વચ્ચેના જોડાણને દર્્શશાવે છે .
જે 30 ઓ��ક્્ટટોબરથી 5 નવેમ્બર, 2023 સુધી ચાલશે.
 આ� વર્્ષના જાગૃતિ સપ્તાહની થીમ “ભ્રષ્ટાચારનો�ો વિરો�ોધ બ્રિટિશ એ�કે ડેમી બુક પ્રાઇઝ
કરો�ો; રાષ્ટ્ર પ્રતિ સમર્્પપિ ત રહો�ો” અથવા “भ्रष्टाचार का
विरोध करेें; राष्ट्र के प्रति समर््पपित रहेें” છે , જે રાષ્ટ્રના  તાજેતરમાં ભારતમાં જન્મેલી લેખિકા નંદિની દાસને
કલ્યાણ માટે પો�ોતાને સમર્્પપિ ત કરવાના મહત્વ પર ભાર 2023ના બ્રિટિશ એ�કે ડેમી બુક પ્રાઈઝના વિજેતા તરીકે
મૂકે છે . જાહે ર કરવામાં આ�વ્યા હતા.
 સતર્્કતા જાગૃતિ સપ્તાહ 2023 ભ્રષ્ટાચાર સામે લડવા  આ� એ�વો�ોર્્ડ અગાઉ નાયફ અલ-રો�ોધન પુરસ્કાર તરીકે
અને અખંડિતતાને પ્્રરોત્સાહન આ�પવા માટે દેશની જાણીતો�ો હતો�ો.
 તેની સ્થાપના 2013માં કરવામાં આ�વી હતી.
પ્રતિબદ્ધતાને મજબૂત કરવા માટે એ�ક નિર્્ણણાયક
 બ્રિટિશ એ�કે ડમી એ� યુકેની માનવતા અને સામાજિક
પ્લેટફો�ોર્્મ તરીકે કામ કરે છે .
વિજ્ઞાન માટે ની રાષ્ટ્રીય અકાદમી છે .
 સપ્તાહની પ્રવૃત્તિઓ��નો�ો હે તુ જાગૃતિ વધારવા, ક્ષમતા
 નંદિની દાસ કે જેઓ�� ઓ��ક્સફર્્ડ યુનિવર્્સસિટીમાં અંગ્રેજી
નિર્્મમાણ અને ભ્રષ્ટાચારને ના કહે વાના અને રાષ્ટ્રના
ફે કલ્ટીમાં પ્્રરોફે સર છે , તેમણે તેમના પુસ્્તક ‘ કો�ોર્્ટિિં ગ
કલ્યાણ માટે સમર્્પપિ ત રહે વાના રાષ્ટ્રના સંકલ્પને ઈન્ડિયા: ઈંગ્્લલેન્ડ, મુઘલ ઈન્ડિયા એ�ન્ડ ધ ઓ��રિજિન્સ
મજબૂત કરવાનો�ો છે . ઓ��ફ એ�મ્પાયર’ માટે એ�વો�ોર્્ડ જીત્્યયો હતો�ો.
202
 વિજેતાને £25,000નો�ો રો�ોકડ પુરસ્કાર મળે છે અને ખેલાડી વિકે ટ મેચ

શો�ોર્્ટલિસ્ટ કરે લ દરે ક કૃતિને £1,000 પ્રાપ્ત થશે.
જસપ્રીત બુમરાહ 33 16
વાનખેડે સ્ટેડિયમમાં ક્રિકે ટર સચિન તેેંડુલકરની અનિલ કં ુ બલે 31 18

પ્રતિમાનું અનાવરણ
યુદ્ધ અને સશસ્ત્ર સંઘર્્ષમાં પર્્યયાવરણના શો�ોષણને
 તાજેતરમાં મુંબઈમાં આ�ઇકો�ોનિક વાનખેડે સ્ટેડિયમમાં રો�ોકવા માટે નો�ો આં�ંતરરાષ્ટ્રીય દિવસ
ક્રિકે ટના દિગ્્ગજ સચિન તેેંડુલકરની પ્રતિમાનું
અનાવરણ કરવામાં આ�વ્્યુું.  યુદ્ધ અને સશસ્ત્ર સંઘર્્ષમાં પર્્યયાવરણના શો�ોષણને
 ક્રિકે ટના સ્ટ્રોકની વચ્ચે દિગ્્ગજ બેટ્્સમેનને કે પ્્ચર રો�ોકવા માટે નો�ો આં�ંતરરાષ્ટ્રીય દિવસ એ� દર વર્ષે 6
કરતી આ� પ્રતિમાને ‘લિટલ માસ્ટર’ને યાદી દર્્શશાવતા નવેમ્બરના રો�ોજ ઉજવાય છે .
સચિન તેેંડુલકર સ્ટેન્ડની બાજુમાં તેનું સ્થાન આ�પવામાં  આં�ંતરરાષ્ટ્રીય સ્્તરે આ� દિવસની ઉજવણી કરવામાં
આ�વ્્યુું છે . આ�વે છે .
 આ� નોંધપાત્ર શિલ્પ અહમદનગરના ચિત્રકાર અને  કો�ોફી અત્તા અન્નાનના સેક્રે ટરી-જનરલ તરીકે ના
શિલ્પકાર પ્રમો�ોદ કાંબલેનું સર્્જન છે . કાર્્યકાળ દરમિયાન સંયુક્ત રાષ્ટ્રસંઘની સામાન્ય
 આ� વર્્ષની શરૂઆ�તમાં, એ�પ્રિલમાં સચિન તેેંડુલકરના સભા દ્વારા 5 નવેમ્બર, 2001ના રો�ોજ યુદ્ધ અને સશસ્ત્ર
50મા જન્મદિવસ પર, વાનખેડે સ્ટેડિયમમાં એ�ક સંઘર્્ષમાં પર્્યયાવરણના શો�ોષણને રો�ોકવા માટે ના
પ્રતિમા મૂકવાના નિર્્ણયની જાહે રાત કરવામાં આ�વી આં�ંતરરાષ્ટ્રીય દિવસની સ્થાપના કરવામાં આ�વી હતી.
હતી, જેનું અનાવરણ ક્રિકે ટના આ�ઇકો�ોનને
અસાધારણ શ્રદ્્ધાાંજલિ બનાવતું હતું. શ્રી સો�ોમનાથ ટ્રસ્ટના અધ્યક્ષ
 અનાવરણ સમારો�ોહમાં સચિન તેેંડુલકર પો�ોતે પણ
હાજરી આ�પી હતી.  તાજેતરમાં વડાપ્રધાન નરે ન્દદ્ર મો�ોદીને શ્રી સો�ોમનાથ ટ્રસ્ટ
(SST)ના ચેરમેન તરીકે પાંચ વર્્ષની મુદત માટે ચૂંટવામાં
વર્લલ્ડ કપમાં ભારતનો�ો સૌ�ૌથી વધુ વિકે ટ લેનાર બો�ોલર આ�વ્યા છે , જે ટ્રસ્ટના ચેરમેનના પરં પરાગત એ�ક
વર્્ષના કાર્્યકાળમાંથી નોંધપાત્ર વિદાય દર્્શશાવે છે .
 તાજેતરમાં 2023 ODI વર્લલ્ડ કપ દરમિયાન ભારત અને  ગુજરાતના ચેરિટી કમિશનર દ્વારા મંજૂર કરાયેલ
શ્રીલંકા મેચમાં, મેચમાં શમીના અસાધારણ પ્રદર્્શનને નિર્્ણય, વેરાવળ નજીકના પ્રતિષ્ઠિત સો�ોમનાથ મંદિરના
કારણે તે દિગ્્ગજ ઝહીર ખાન અને જવાગલ શ્રીનાથને સંચાલનમાં સાતત્ય અને નેતૃત્વના મહત્વને રે ખાંકિત
પાછળ છો�ોડીને ODI વર્લલ્ડ કપમાં ભારતનો�ો સૌ�ૌથી વધુ કરે છે .
વિકે ટ લેનાર બો�ોલર બન્્યયો.  ગાંધીનગરના રાજભવન ખાતે યો�ોજાયેલી SSTના ટ્રસ્ટી
 શ્રીલંકા સામેની તેની નોંધપાત્ર પાંચ વિકે ટ સાથે, મંડળની 122મી બેઠકમાં વર્્તમાન અધ્યક્ષ વડાપ્રધાન
શમીની ODI વર્લલ્ડ કપની વિકે ટો�ોની સંખ્યા હવે મો�ોદીને પાંચ વર્્ષની મુદત માટે આ� પદ માટે ફરીથી
પ્રભાવશાળી 45 પર પહોંચી ગઈ છે . આ� સિદ્ધિએ� તેને ચૂંટવામાં આ�વ્યા હતા.
ઝહીર ખાન અને જવાગલ શ્રીનાથને પાછળ છો�ોડી  આ� એ�ક ઐ�તિહાસિક ક્ષણ છે કારણ કે આ�વું પ્રથમ
દીધા, જે બંનેએ� અગાઉ 44-44 વિકે ટ સાથે રે કો�ોર્્ડ વખત બન્્યુું છે , જ્યારે શ્રી સો�ોમનાથ ટ્રસ્ટના 74 વર્્ષના
બનાવ્્યયો હતો�ો. વિશ્વ કપ ભારતનું પ્રતિનિધિત્વ કરે છે . લાંબા ઈતિહાસમાં પાંચ વર્્ષના કાર્્યકાળ માટે કો�ોઇ
ODI વર્લલ્ડ કપમાં ભારત માટે સૌ�ૌથી વધુ વિકે ટ ચેરમેનની પસંદગી કરવામાં આ�વી હો�ોય.
ખેલાડી વિકે ટ મેચ

ભારતમાં પ્રથમ ઇન્ટરનેશનલ ક્રુ ઝ લાઇનર
મો�ોહમ્મદ શમી 45 14
ઝહીર ખાન 44 23  તાજેતરમાં કે ન્દ્રીય બંદરો�ો, શિપિં ગ અને જળમાર્્ગગો અને
આ�યુષ મંત્રી, શ્રી સર્્બબાનંદ સો�ોનો�ોવાલે મુંબઈથી ભારતની
જવાગલ શ્રીનાથ 44 34
પ્રથમ આં�ંતરરાષ્ટ્રીય ક્રૂ ઝ લાઇનર કો�ોસ્ટા સેરેનાની
પ્રથમ સફરને લીલી ઝંડી બતાવી હતી.
203
 આ� ઐ�તિહાસીક ઘટના માનનીય વડા પ્રધાન શ્રી

નવજાત શિશુ સુરક્ષા દિવસ
નરે ન્દદ્ર મો�ોદીની સ્વપ્નદ્રષ્ટા “દેખો�ો અપના દેશ” પહે લ
દ્વારા સંચાલિત ભારતના ક્રુઝિં ગ અને પ્રવાસન
 નવજાત શિશુ સુરક્ષા દિવસ (Infant Protection
ઉદ્્યયોગમાં પરિવર્્તનશીલ તબક્કાની શરૂઆ�તને ચિહ્નિત
Day) દર વર્ષે 7 નવેમ્બરે ઉજવાય છે .
કરે છે .
 આ� દિવસની ઉજવણીનો�ો મુખ્ય ઉદ્દે શ્્ય નવજાત
વિશ્વ સુનામી જાગૃતિ દિવસ 2023
શિશુની સુરક્ષા અંગે લો�ોકો�ોમાં જાગૃતિ ફે લાવવાનો�ો અને
શિશુઓ��ની યો�ોગ્્ય કાળજી લઈને તેમના જીવનનું રક્ષણ
 તાજેતરમાં 5 નવેમ્બરે વિશ્વ સુનામી જાગૃતિ દિવસ
2023 ઉજવવામાં આ�વ્્યયો. ં છે ,
 ભારતમાં બાળ મૃત્યુ દર ઘણા દેશો�ો કરતા ઊચો�ો
 દર 5મી નવેમ્બરે , વૈશ્વિક સમુદાય વિશ્વ સુનામી જાગૃતિ
આ�રો�ોગ્્ય સંભાળના અભાવે સમસ્યા વધુ ખરાબ
દિવસ નિમિત્તે એ�કત્ર થાય છે , જે સુનામી જ્ઞાન અને થઈ છે .
જાગૃતિના મહત્વ પર ભાર મૂકે છે .  પરં તુ વસ્્તતીના વધતા જતા ભારણ અને પાયાની
 2023ની થીમ: “Fighting Inequality for a આ�રો�ોગ્્ય સેવાઓ��ના અભાવ અને જાગૃતિના અભાવને
Resilient Future” અર્્થથાત્ “એ�ક સ્થિતિસ્થાપક કારણે બાળ મૃત્યુદરમાં અપેક્ષા મુજબ ઘટાડો�ો થયો�ો
ભવિષ્ય માટે અસમાનતા સામે લડાઈ” નથી.
 એ�મ્બ્યુલન્સની સુવિધા અને હો�ોસ્પિટલ ન હો�ોવાના
રાષ્ટ્રીય કે ન્સર જાગૃતિ દિવસ કારણે બાળકો�ો રસ્્તતા વચ્ચે જીવનની લડાઈ હારી જાય
છે , જ્યારે ગ્રામ્ય વિસ્્તતારો�ોમાં પ્રશિક્ષિત દાયણો�ોના
 ભારતમાં રાષ્ટ્રીય કે ન્સર જાગૃતિ દિવસ (National અભાવે અનેક સમસ્યાઓ�� સર્જાય છે .
Cancer Awareness Day) દર વર્ષે 7 નવેમ્બરે  હાલ ભારતમાં વર્્ષ 2023 બાળ મૃત્યુ દર 1000
ઉજવાય છે . બાળકો�ોની સામે 26.619 છે , જે 2022માં 27.695 હતો�ો.
 ભારતમાં કે ન્સરના દર્દીઓ��ની સંખ્યા ઝડપથી વધી રહી ભારતીય કવિ ગીવ પટે લનું 83 વર્્ષની વયે નિધન
છે , જે ચિં તાજનક બાબત છે .
 કે ન્સર જેવી જીવલેણ બીમારી વિશે લો�ોકો�ોમાં જાગૃતિ  તાજેતરમાં નાટ્યકાર, કવિ, ચિત્રકાર અને ચિકિત્સક,
લાવવા અને વહે લાસર સારવાર માટે પ્રેરિત કરવા આ� ગીવ પટે લનું પુણેના ઉપશામક સંભાળ અને તાલીમ
દિવસ ઉજવાય છે . કે ન્દદ્રમાં કે ન્સર સામે લડતા નિધન થયું હતું.
 7 નવેમ્બરે કે ન્સર જાગૃતિ દિવસ ઉજવવા પાછળ એ�ક  તેઓ�� પર્્યયાવરણના હિમાયતી પણ હતા.
ખાસ કારણ છે .  તેઓ�� એ�વા લેખકો�ોના જૂથનો�ો એ�ક ભાગ હતા જેમણે
 આ� દિવસે નો�ોબેલ પુરસ્કાર વિજેતા વૈજ્ઞાનિક મેડમ પર્્યયાવરણ સંરક્ષણ માટે સમર્્પપિ ત ગ્રીન મૂવમેન્ટ માટે
ક્યુરીનો�ો જન્મદિવસ છે . પો�ોતાને પ્રતિબદ્ધ કર્્યયા હતા.
 મેડમ ક્યુરીએ� કે ન્સર સામે લડવામાં મહત્વનું યો�ોગદાન  તેમની કવિતાઓ�� પ્રકૃતિ પ્રત્યેની ઊડ ં ી ચિં તા અને તેના
આ�પ્્યુું હતું. પ્રત્યે માનવીય ક્રૂ રતાના પરિણામો�ોને પ્રતિબિં બિત
 દર વર્ષે મેડમ ક્યુરીના જન્મદિવસ નિમિત્તે તેમના કરે છે .
યો�ોગદાનને યાદ કરવા કે ન્સર જાગૃતિ દિવસ ઉજવાય છે .  તેમની કે ટલીક નોંધપાત્ર કવિતાઓ��માં “હાઉ ડુ યુ
વિસ્ટન્ડ” (1966), “બો�ોડી” (1976), “મિરરડ મિરરિંગ”
 એ�ક મેડિકલ રિસર્્જ અનુસાર વર્્ષ 2022માં ભારતમાં
(1991), અને “ઓ��ન કિલિંગ અ ટ્રી”નો�ો સમાવેશ
કે ન્સરના કે સો�ોની અંદાજિત સંખ્યા 14,61,427 (ક્રૂડ
થાય છે .
રે ટ: 100,000 દીઠ 100.4) હો�ોવાનું જાણવા મળ્્યુું છે .
 તેમના કાવ્યાત્મક પ્રયાસો�ો ઉપરાંત, ગીવ પટે લ
 ભારતમાં દર નવમાંથી એ�ક વ્યક્તિને તેના જીવનકાળમાં
પ્રતિભાશાળી નાટ્યકાર હતા.
કે ન્સર થવાનું જોખમ છે .
204
 તેમણે ત્રણ નાટકો�ો લખ્યા: “પ્રિન્સેસ” (1971), “સાવક્ષ”

(1982), અને “શ્રી બેહરામ” (1987), માનવ સંબંધો�ો વિશ્વ શહે રીકરણ દિવસ
અને સામાજિક મુદ્દાઓ��ની જટિલતાઓ��માં અનન્ય
આં�ંતરદૃષ્ટિ પ્રદાન કરે છે .  સમગ્ર વિશ્વમાં દર વર્ષે 8 નવેમ્બરના રો�ોજ ‘વિશ્વ
શહે રીકરણ દિવસ’ (World Urbanisam Day)ની
કો�ોલિન્સ ડિક્શનરીના વર્્ડ ઓ��ફ ધ યર ઉજવણી કરવામાં આ�વે છે .
 કો�ોલિન્સ ડિક્શનરીએ� 2023 માટે “AI”ને વર્્ડ ઑ��ફ ધ  તેને ‘વિશ્વ ટાઉન પ્લાનિંગ દિવસ’ તરીકે પણ
યર તરીકે જાહે ર કર્્યયો છે , જે આ�પણા રો�ોજિંદા જીવનમાં ઓ��ળખવામાં આ�વે છે .
આ�ર્્ટટિફિશિયલ ઈન્ટેલિજન્સનું વધતું જતું મહત્વ  આ� દિવસ શહે રીકરણની સફળતાઓ��ને પ્્રરોત્સાહન
દર્્શશાવે છે . આ�પવા અને શહે રીકરણ દ્વારા ઉભા થયેલા ચો�ોક્કસ
 યુકેના વડા પ્રધાન ઋષિ સુનકે સંકળાયેલ જોખમો�ોને
પડકારો�ોને પહોંચી વળવા માટે ઉજવવામાં આ�વે છે .
સંબો�ોધિત કરતી વખતે AIના સંભવિત લાભો�ોની શો�ોધ
 વૈશ્વિક સ્્તરે સૌ�ૌથી વધુ શહે રીકૃત પ્રદેશો�ોમાં ઉત્તર
કરવા માટે સમિટનું આ�યો�ોજન કર્્યુું ત્યારે આ� માન્યતા
અમેરિકા (વર્્ષ 2018 સુધીમાં 82% વસતી શહે રો�ોમાં રહે
પ્રાપ્ત થઈ હતી.
 2022માં, વર્્ડ ઓ��ફ ધ યર “પરમાક્રાઈસીસ” હતો�ો, જે છે ), લેટિન અમેરિકા અને કે રેબિયન (81%) તથા
બ્રિટીશ રાજકારણમાં સતત ઉથલપાથલને પ્રતિબિં બિત યુરો�ોપ (74%) અને એ�શિયા (68%) શામેલ છે .
કરે છે .  એ�શિયામાં શહે રીકરણનું સ્્તર લગભગ 50% છે .
 તેના 2021માં, “NFTs” (નો�ોન-ફં જીબલ ટો�ોકન્સ) તેની જ્યારે આ�ફ્રિકામાં મો�ોટા ભાગે ગ્રામિણ વસતી છે .
ગડબડની ટો�ોચ પર પહોંચી ગયા હતા, જ્યારે 2020 એ�  ‘વિશ્વ શહે રીકરણ દિવસ’ 8 નવેમ્બરના રો�ોજ ઉજવાય
કો�ોવિડ-19 રો�ોગચાળાના પ્રતિભાવમાં “લો�ોકડાઉન” છે . જ્યારે ‘વિશ્વ શહે ર દિવસ’ 31 ઓ��ક્્ટટોબરના રો�ોજ
શબ્દનું જબરજસ્્ત પ્રભુત્વ હતું. ઉજવાય છે .
શેખ હસીના વિશ્વ રે ડિયો�ોગ્રાફી દિવસ
 તાજેતરમાં 76 વર્્ષની ઉંમરે , બાંગ્્લલાદેશના વડા પ્રધાન

 દર વર્ષે 8 નવેમ્બરે વૈશ્વિક સ્્તરે વર્લલ્ડ રે ડિયો�ોગ્રાફી દિવસ
શેખ હસીનાને ટાઈમ કવર સ્્ટટોરીમાં દર્્શશાવવામાં
આ�વ્યા હતા, જેને એ�ક રાજકીય ઘટના તરીકે (World Radiography Day) મનાવવામાં આ�વે છે .
બિરદાવવામાં આ�વી હતી, જેમણે બાંગ્્લલાદેશના મહત્વપૂર્્ણ માહિતી
વિકાસને ગામઠી જૂટ ઉત્પાદકથી લઈને એ�શિયા-  8 નવેમ્બર, 1895ના એ�ટલે કે આ�જના દિવસે જ
પેસિફિકની સૌ�ૌથી ઝડપથી વિસ્્તરતી અર્્થવ્યવસ્થા એ�ક્સ રે ડિએ�શન કે એ�ક્સ-રે (X-Rays)ની શો�ોધ થઈ
તરફ માર્્ગદર્્શન આ�પવામાં મુખ્ય ભૂમિકા ભજવી છે . હતી.
 શેખ હસીના બાંગ્્લલાદેશના રાજકારણમાં એ�ક અગ્રણી  જર્્મન વૈજ્ઞાનિક વિલ્હે મ કો�ોનરાડ રોંટજેને (Wilhem
વ્યક્તિ છે , જે 2009થી દેશના વડા પ્રધાન તરીકે સેવા Conrad Rontgen) આ� શો�ોધ કરી હતી.
આ�પી રહ્યા છે .  વિલ્હે મને વર્્ષ 1901માં નો�ોબેલ પુરસ્કારો�ોની શરૂઆ�તના
 આ� પહે લા, તેણીએ� 1996થી 2001 સુધી આ� જ સમયે પો�ોતાની પહે લી શો�ોધ માટે ફિઝીક્સમાં પહે લું
કાર્્યયાલય સંભાળ્્યુું હતું.
નો�ોબેલ પુરસ્કાર (Nobel Prize) એ�નાયત કરવામાં
 રાજનીતિમાં તેણીની નોંધપાત્ર સફરમાં તેણીએ�
માર્્ગગારે ટ થેચર અથવા ઇન્દિરા ગાંધી જેવા પ્રતિષ્ઠિત
 પહે લો�ો વર્લલ્ડ રે ડિયો�ોગ્રાફી દિવસ વર્્ષ 2012માં મનાવવામાં
નેતાઓ�� કરતાં પણ વધુ ચૂંટણી જીતી છે .
 GDPમાં નોંધપાત્ર વૃદ્ધિ જોવા મળી છે , જે 2006માં $71 આ�વ્્યયો હતો�ો.
બિલિયનથી વધીને 2022માં $460 બિલિયન થઈ છે ,  થીમ:
જે તેને ભારત પછી દક્ષિણ એ�શિયાની બીજી સૌ�ૌથી  વિશ્વ રે ડિયો�ોગ્રાફી દિવસ 2023ની થીમ “Celebrating
મો�ોટી અર્્થવ્યવસ્થા બનાવે છે . Patient Safety” છે .
205
 આ� દિવસે, સરકારી અને બિન-સરકારી સંસ્થાઓ��ના

સાહિત્ય પરિષદના પ્રમુખ લો�ોકો�ો કાનૂની દિવસ સંબંધિત કાર્્યયો અને શિબિરો�ોનું
આ�યો�ોજન કરે છે .
 તાજેતરમાં ગુજરાતી સાહિત્ય પરિષદના 2023થી  દેશના નબળા અને ગરીબ વર્્ગગોને મફત કાયકાદીય
2026ના ત્રણ વર્્ષ માટે પ્રમુખ સહિતના હો�ોદ્દે દારો�ોની સેવાઓ�� પૂરી પાડવાના ઉદ્દે શ્્ય સાથે વર્્ષ 1995માં
ચૂંટણીના જાહે ર થયેલા પરિણામો�ો અનુસાર ગુજરાત ભારતની સર્્વવોચ્ચ અદાલત દ્વારા આ� દિવસની શરૂઆ�ત
સાહિત્ય અકાદમીના પૂર્્વ મહાઅમાત્ય (રજિસ્ટ્રાર) કરવામાં આ�વી હતી.
હર્્ષદ ત્રિવેદી નવા પ્રમુખપદે ચૂંટાયા છે .  તેનો�ો ઉદ્દે શ મહિલાઓ��, અપંગ લો�ોકો�ો, અનુસૂચિત જાતિ,
 નવા ચૂંટાયેલા પ્રમુખ હર્્ષદ ત્રિવેદી મૂળભૂતપણે દીર્્ઘ અનુસૂચિત જનજાતિ અને માનવ તસ્કરીનો�ો ભો�ોગ
સમય સુધી સરકારી બની રહે લી ગુજરાત સાહિત્ય બનેલા લો�ોકો�ો વગેરે જેવા વિવિધ વિભાગો�ોને મફત
અકાદમી સાથે જોડાયેલા રહ્યા છે . કાનૂની સહાય પૂરી પાડવાનો�ો છે .
 1984થી તેઓ�� અહીીં પ્રૂફ રિડર તરીકે જોડાયેલા અને  આ� દિવસ દ્વારા સમાજના વંચિત અને નબળા વર્્ગના
2010થી 2015 દરમિયાન તેઓ�� સાહિત્ય અકાદમીના લો�ોકો�ોને કાયદાકીય સહાય અંગેના તેમના અધિકારો�ો
મહાઅમાત્ય રહ્યા હતા. વિશે પણ જાગૃત કરવામાં આ�વે છે .
 એ�ક સાહિત્યકાર અને સર્્જક તરીકે તેમણે કવિતા, ટૂંકી
વાર્્તતા ઉપરાંત અનેક વિવેચન ગ્રંથો�ો આ�પ્યા છે . વિશ્વ ટીવી દિવસ (World Television Day)
IIT મદ્રાસનું તાંઝાનિયામાં પ્રથમ આં�ંતરરાષ્ટ્રીય  વિશ્વ ટીવી દિવસ દર વર્ષે 21 નવેમ્બરે ઉજવાય છે .
કે મ્પસ મહત્વપૂર્્ણ માહિતી
 સંયુક્ત રાષ્ટ્ર મહાસભાએ� 17 ડિસેમ્બર, 1996ના રો�ોજ
 તાજેતરમાં IIT મદ્રાસ પૂર્્વ આ�ફ્રિકામાં તાન્ઝાનિયાના 21 નવેમ્બરને વિશ્વ ટે લિવિઝન દિવસ તરીકે જાહે ર
રમણીય ઝાંઝીબાર ટાપુ પર આં�ંતરરાષ્ટ્રીય કે મ્પસ કર્્યયો હતો�ો.
સ્થાપનારી પ્રથમ ભારતીય ટે કનો�ોલો�ોજી સંસ્થા બની છે .  સંયુકત રાષ્ટ્રે વર્્ષ 1996માં 21 અને 22 નવેમ્બરે વિશ્વના
 તેની કામગીરી શરૂ કરવા માટે , IIT મદ્રાસ ઝાંઝીબાર પ્રથમ વર્લલ્ડ ટે લિવિઝન ફો�ોરમનું આ�યો�ોજન કર્્યુું હતું.
કે મ્પસ ડે ટા સાયન્સ અને આ�ર્્ટટિફિશિયલ ઇન્ટેલિજન્સ  આ� દિવસે દુનિયાભરની મીડિયા હસ્્તતીઓ�� સંયુક્ત
(AI) પર ધ્યાન કે ન્દ્રિત કરીને બેચલર ઑ��ફ સાયન્સ રાષ્ટ્રના છત્ર હે ઠળ મળ્યા હતા.
(BS) અને માસ્ટર ઑ��ફ ટે ક્્નનોલો�ોજી (MTech) પ્્રરોગ્રામ  આ� સભા દરમિયાન ટે લિવિઝનની દુનિયા પર અસરને
ઑ��ફર કરી રહ્્યુું છે . લઈને ઘણી ચર્્ચચા થઈ હતી.
 IITM ઝાંઝીબારમાં ઓ��ફર કરવામાં આ�વતા  વિશ્વને બદલવામાં તેનું શું યો�ોગદાન છે તેની પણ તેમણે
અભ્યાસક્રમો�ો ભારતીયો�ો સહિત તમામ રાષ્ટ્રીયતાના ચર્્ચચા કરી.
વિદ્યાર્થીઓ�� માટે ખુલ્લા છે .  તેમણે પરસ્પર સહયો�ોગના મહત્વ વિશે ચર્્ચચા કરી હતી.
 આ� નિખાલસતા વૈવિધ્યસભર શિક્ષણ વાતાવરણને  આ� જ કારણ હતું કે યુનાઈટે ડ નેશન્સ જનરલ
પ્્રરોત્સાહિત કરે છે , જે વૈશ્વિક પરિપ્રેક્્ષ્યયો અને આં�ંતર- એ�સેમ્બલીએ� 21 નવેમ્બરની તારીખને વિશ્વ ટે લિવિઝન
સાંસ્કૃતિક સહયો�ોગને પ્્રરોત્સાહન આ�પે છે . દિવસ તરીકે ઉજવવાની જાહે રાત કરી.
 અગાઉ ઇડિયટ બો�ોક્સ જેવા ડબ્બા ટે લિવિઝન હવે
રાષ્ટ્રીય કાનૂની સેવા દિવસ (National Legal સ્માર્્ટ ટીવી બની ગયા છે .
Services Day)
RBIના ભૂતપૂર્્વ ગવર્્નર એ�સ. વેેંકિતારામનનું 92
 ભારતમાં દર વર્ષે 9 નવેમ્બરે રાષ્ટ્રીય કાનૂની સેવા વર્્ષની વયે નિધન
દિવસ (National Legal Services Day) ઉજવવામાં
આ�વે છે .  રિઝર્્વ બેેંક ઓ��ફ ઈન્ડિયા (RBI)ના ભૂતપૂર્્વ ગવર્્નર
મહત્વપૂર્્ણ માહિતી એ�સ. વેેંકિતારામનને 18 નવેમ્બરના રો�ોજ 92 વર્્ષની
 આ� દિવસે દેશના ઘણા સ્થળો�ોએ� વિવિધ કાનૂની વયે ચેન્નાઈની એ�ક ખાનગી હો�ોસ્પિટલમાં વય-
સાક્ષરતા શિબિરો�ો અને કાર્્યક્રમો�ો યો�ોજવામાં આ�વે છે . સંબંધિત સમસ્યાઓ��ના કારણે અંતિમ શ્વાસ લીધા.
206
 ડિસેમ્બર 1990માં RBI ગવર્્નરની ભૂમિકા ધારણ  આ� માન્યતા દરે ક ડૉ�ૉક્ટર, નર્્સ, પેરામેડિક અને સહાયક
કરીને, વેેંકિતારામનને ચૂકવણીના ગંભીર સંતુલનને સ્ટાફને તેમની નિઃસ્વાર્્થ સેવા, સમર્્પણ અને રો�ોગચાળા
નેવિગેટ કરવાના મુશ્્કકેલ કાર્્યનો�ો સામનો�ો કરવો�ો પડ્્યયો. દ્વારા ઊભા થયેલા અભૂતપૂર્્વ પડકારો�ોનો�ો સામનો�ો કરવા
 તેમનો�ો કાર્્યકાળ કે ન્દદ્ર સરકારમાં ઝડપી ફે રફારો�ો સાથે
માટે દ્રઢતા માટે આ�પવામાં આ�વી છે .
એ�કરુપ હતો�ો, જેમાં તેમને આ�ર્્થથિક પડકારો�ોનો�ો સામનો�ો
કરવા માટે નિશ્ચય અને હિં મત દર્્શશાવવાની જરૂર હતી.
 વેેંકિતારામનનો�ો બે વર્્ષનો�ો કાર્્યકાળ કરો�ોડો�ો રૂપિયાના ‘ધહન પુરસ્કાર’ મેળવનારી પ્રથમ મહિલા
સિક્્યયોરિટીઝ કૌ�ૌભાંડનો�ો સાક્ષી રહ્્યયો હતો�ો અને તેમના
રાજીનામા માટે સતત કો�ોલ આ�વ્યા હતા.  તાજેતરમાં દીપ્તિ બબુતા પંજાબી ભાષામાં સાહિત્ય
 તેમના અનુગામી સી. રં ગરાજન હતા. માટે નો�ો સૌ�ૌથી મો�ોટો�ો આં�ંતરરાષ્ટ્રીય સાહિત્ય પુરસ્કાર,
પ્રતિષ્ઠિત ધહન પુરસ્કાર જીતનાર પ્રથમ મહિલા બની
પ્લેયર ઓ��ફ ધ ટુર્્નનામેન્ટ છે .
 તેણીની ઉત્કૃષ્ટ સિદ્ધિનો�ો શ્રેય તેણીના આ�કર્્ષક ટૂંકી
 ICC વર્લલ્ડ કપ 2023માં ક્રિકે ટના કૌ�ૌશલ્યનું અદભૂત
પ્રદર્્શન જોવા મળ્્યુું, જેમાં ભારતીય બેટિંગ માસ્ટર વાર્્તતા સંગ્રહ, ‘ભૂખ ઇઓ��ન સહ લેેંદી હૈ ’ (‘ભૂખ આ�મ
વિરાટ કો�ોહલીએ� તેના અસાધારણ પ્રદર્્શન માટે “પ્લેયર શ્વાસ લે છે ’)ને આ�ભારી છે .
ઓ��ફ ધ ટુર્્નનામેન્ટ”નો�ો ખિતાબ મેળવ્્યયો.  કે નેડાના બ્રિટિશ કો�ોલંબિયાના સરે માં નો�ોર્્થવ્યૂ ગો�ોલ્ફ
 ટૂર્્નનામેન્ટમાં કો�ોહલીના શાનદાર પ્રદર્્શને 11 ઇનિંગ્્સમાં એ�ન્ડ કન્ટ્રી ક્લબ ખાતે આ�યો�ોજિત એ�વો�ોર્્ડ સમારં ભ
765 રનના કુલ સ્્કકોર સાથે નવા વિક્રમો�ો સ્થાપ્યા, જે દરમિયાન બબુતાને $25,000 CADના રો�ોકડ પુરસ્કાર
વિશ્વ કપની એ�ક જ આ�વૃત્તિમાં બેટર દ્વારા બનાવવામાં અને ટ્્રરોફીથી સન્માનિત કરવામાં આ�વ્યા હતા.
આ�વેલા સૌ�ૌથી વધુ રન છે .
 આ� માન્યતા એ�ક મહત્વપૂર્્ણ સીમાચિહ્નરૂપ છે કારણ કે
 35 વર્ષીય ક્રિકે ટ આ�ઇકને તેની 50મી વન-ડે
પુરસ્કારના 10-વર્્ષના ઈતિહાસમાં પ્રથમ વખત કો�ોઈ
ઇન્ટરનેશનલ (ODI) સદી હાંસલ કરીને, મહાન
સચિન તેેંડુલકરના રે કો�ોર્્ડ ને વટાવીને તેની કે પમાં વધુ મહિલાને સર્્વવોચ્ચ સન્માન આ�પવામાં આ�વ્્યુું છે .
એ�ક મુકામ ઉમેર્્યુું.
 તેેંડુલકરનો�ો 49 ODI સદીઓ��નો�ો લાંબા સમયથી રે કો�ોર્્ડ ઉત્તર પ્રદે શને આં�ંતરદે શીય મત્સ્યોદ્્યયોગમાં શ્રેષ્ઠ
કો�ોહલી દ્વારા તો�ોડવામાં આ�વ્્યયો હતો�ો, જેના કારણે આ� રાજ્ય માટે પ્રથમ પુરસ્કાર
વર્લલ્ડ કપની આ�વૃત્તિ ખાસ કરીને ઉત્કૃષ્ટ બેટ્્સમેન
માટે ખાસ બની હતી.
 તાજેતરમાં ઉત્તર પ્રદેશને યો�ોગી આ�દિત્યનાથ સરકારના
નેતૃત્વ હે ઠળ, આં�ંતરિક મત્સ્યઉદ્્યયોગ (સાદા વિસ્્તતારો�ો)
કો�ોવિડ-19 વો�ોરિયર્્સને 2022 માટે નો�ો ઈન્દિરા ગાંધી
શાંતિ પુરસ્કાર એ�નાયત માટે નોંધપાત્ર ‘શ્રેષ્ઠ રાજ્ય’ પુરસ્કાર પ્રાપ્ત કર્્યયો છે .
 21 અને 22 નવેમ્બરના રો�ોજ દિલ્હીમાં બે દિવસીય
 વર્્ષ 2022 માટે શાંતિ, નિઃશસ્ત્રીકરણ અને વિકાસ ગ્લોબલ ફિશરીઝ કો�ોન્ફરન્સ-2023માં રાજ્યને આ�
માટે નું પ્રતિષ્ઠિત ઈન્દિરા ગાંધી પુરસ્કાર ઈન્ડિયન પ્રતિષ્ઠિત સન્માન મળ્્યુું.
મેડિકલ એ�સો�ોસિએ�શન (IMA) અને પ્રશિક્ષિત નર્્સ  મત્સ્યોદ્્યયોગ વિભાગે માછલીના ઉત્પાદનમાં નોંધપાત્ર
એ�સો�ોસિએ�શન ઑ��ફ ઈન્ડિયાને સંયુક્ત રીતે એ�નાયત
વધારો�ો નોંધાવ્્યયો છે , જેમાં ગયા વર્્ષના 8.09 લાખ
મેટ્રિક ટનની સરખામણીએ� આ� વર્ષે તેનું મૂલ્ય 9.15
 એ�વો�ોર્્ડ સમારો�ોહ 19 નવેમ્બરના રો�ોજ યો�ોજાયો�ો હતો�ો,
જ્્યાાં ભૂતપૂર્્વ ઉપરાષ્ટ્રપતિ હામિદ અંસારીએ� IMAના લાખ મેટ્રિક ટન સુધી પહોંચ્્યુું છે .
પ્રમુખ ડૉ�ૉ. શરદ કુમાર અગ્રવાલ અને પ્રશિક્ષિત નર્્સ  ઉત્તર પ્રદેશમાં પ્રધાનમંત્રી સંપદા યો�ોજના હે ઠળ 31
એ�સો�ોસિએ�શન ઑ��ફ ઈન્ડિયાના પ્રમુખ પ્્રરોફે સર (ડૉ�ૉ.) પ્્રરોજેક્ટના અમલીકરણ દ્વારા મત્સ્યઉદ્્યયોગમાં
રો�ોય કે . જ્્યયોર્્જને સન્માન અર્્પણ કર્્યુું હતું. સફળતાને વધુ રે ખાંકિત કરવામાં આ�વી છે .
207
પ્રકારની હિં સા અંગે જાગૃતિ લાવવા, હિમાયતને

બંગાળના બ્રાન્ડ એ�મ્બેસેડર પ્્રરોત્સાહન આ�પવા અને મહિલાઓ�� માટે વધુ સારી તકો�ો
ઊભી કરવા માટે ચિહ્નિત થયેલ છે .
 તાજેતરમાં મુખ્યમંત્રી મમતા બેનર્જીએ� ભૂતપૂર્્વ ક્રિકે ટર  2023 થીમ :
અને બો�ોર્્ડ ઓ��ફ કં ટ્્રરોલ ફો�ોર ક્રિકે ટ ઇન ઈન્ડિયા (BCCI)  આ� વર્્ષની થીમ, “UNITE! Invest to prevent
ના ભૂતપૂર્્વ પ્રમુખ સૌ�ૌરવ ગાંગુલીને “બંગાળના બ્રાન્ડ violence against women and girls”, લિંગ-
એ�મ્બેસેડર” તરીકે જાહે ર કર્્યયા છે . આ�ધારિત હિં સા રો�ોકવા માટે નિવારણ વ્યૂહરચનાઓ��ને
 સૌ�ૌરવ ગાંગુલીને બ્રાન્ડ એ�મ્બેસેડર તરીકે પસંદ કરવા સક્રિયપણે ભંડો�ોળ આ�પવાની જરૂરિયાત પર ભાર
માટે ના તર્્કને વ્યક્ત કરતાં બેનર્જીએ� કહ્્યુું, “સૌ�ૌરવ મૂકે છે .
ગાંગુલી ખૂબ જ લો�ોકપ્રિય વ્યક્તિ છે , અને તે યુવા પેઢી
માટે ખૂબ જ સારી રીતે કામ કરી શકે છે .” ભારતના પ્રથમ મહિલા સુપ્રીમ કો�ોર્્ટના જજ
 મુખ્ય પ્રધાન મમતા બેનર્જીએ�, બંગાળ ગ્લોબલ
બિઝનેસ સમિટ 2023માં તેમના ઉદ્દઘાટન સંબો�ોધનમાં,  તાજેતરમાં સુપ્રીમ કો�ોર્્ટની પ્રથમ મહિલા જજ જસ્ટિસ
રાજ્યના આ�ર્્થથિક લેન્ડસ્કે પમાં પરિવર્્તન લાવવાના ફાતિમા બીવીનું 96 વર્્ષની વયે નિધન થયું છે .
હે તુથી મહત્વાકાંક્ષી નીતિઓ��ની શ્રેણીનું અનાવરણ  1927માં જન્મેલી, જસ્ટિસ બીવીએ� પ્રતિષ્ઠિત સરકારી
કર્્યુું હતું. લો�ો કો�ોલેજમાંથી કાયદાની સ્નાતકની ડિગ્રી મેળવીને
તેની કાનૂની યાત્રા શરૂ કરી.
ISSની 25મી વર્્ષગાંઠ ઉજવી  તેણીએ� 14 નવેમ્બર, 1950ના રો�ોજ એ�ડવો�ોકે ટ તરીકે
નોંધણી કરીને કાનૂની ક્ષેત્રમાં પો�ોતાનું પહે લું પગલું
 તાજેતરમાં ISSની 25મી વર્્ષગાંઠ નિમિત્તે ઇન્ટરનેશનલ ભર્્યુું, અને એ�ક ટ્રાયલબ્્લલેઝિં ગ કારકિર્દી માટે મંચ
સ્પેસ સ્ટેશન (ISS) પર એ�ક્સપિડિશન 70 ક્રૂએ� સ્પેસ બનાવ્્યુું.
બાયો�ોલો�ોજી અને ડ્રે ગન અવકાશયાન પ્રવૃત્તિઓ�� પર  જસ્ટિસ બીવીના યો�ોગદાનને માત્ર રાષ્ટ્રીય સ્્તરે જ નહીીં
ધ્યાન કે ન્દ્રિત કર્્યુું. પરં તુ વૈશ્વિક સ્્તરે પણ માન્યતા આ�પવામાં આ�વી હતી.
ISS વિશે  કાનૂની ભાઈચારો�ો પ્રત્યેની તેમની અસાધારણ સેવાને
 ISS એ� એ�ક જટિલ આં�ંતરરાષ્ટ્રીય વૈજ્ઞાનિક અને સ્વીકારીને તેણીને ભારત જ્્યયોતિ એ�વો�ોર્્ડ અને યુએ�સ-
એ�ન્્જજિનિયરિંગ પ્્રરોજેક્ટ છે , જે અવકાશમાં માનવ ઈન્ડિયા બિઝનેસ કાઉન્સિલ (USIBC) લાઈફટાઈમ
નિર્્મમિત સૌ�ૌથી મો�ોટં ુ માળખું છે , જે નવી તકનીકો�ો માટે અચીવમેન્ટ એ�વો�ોર્્ડથી સન્માનિત કરવામાં આ�વ્યા
પ્રયો�ોગશાળા અને વિવિધ સંશો�ોધનો�ો માટે નિરીક્ષણ હતા.
પ્લેટફો�ોર્્મ તરીકે સેવા આ�પે છે .
 ભ્રમણકક્ષા તે 400 કિલો�ોમીટરની સરે રાશ ઊચ ં ાઈએ� બુકર પ્રાઇઝ
પૃથ્વીની પરિક્રમા કરે છે અને દર 90 મિનિટે 28,000
કિમી પ્રતિ કલાકની ઝડપે વિશ્વની પરિક્રમા કરે છે .  તાજેતરમાં આ�ઇરિશ લેખક પો�ોલ લિન્્ચચે તેમની નો�ોવેલ
પ્્રરોફે ટ સોંગ સાહિત્ય માટે બુકર પુરસ્કાર જીત્્યયો હતો�ો.
મહિલાઓ�� સામેની હિં સા નાબૂદી માટે નો�ો  સાહિત્યના એ�ક જ કાર્્ય માટે તે વિશ્વનો�ો અગ્રણી
આં�ંતરરાષ્ટ્રીય દિવસ સાહિત્યિક પુરસ્કાર છે .
 1969માં યુકેમાં સ્થપાયેલ, બુકર પ્રાઈઝ દ્વારા શરૂઆ�તમાં
કો�ોમનવેલ્થ લેખકો�ોને પુરસ્કૃત કરવામાં આ�વતા અને
 દર વર્ષે 25 નવેમ્બરના રો�ોજ વિશ્વભરમાં મહિલાઓ��
હવે તે સમગ્ર વિશ્વમાં ફે લાયો�ો છે : તે દુનિયાના કો�ોઈપણ
સામેની હિં સા નાબૂદી માટે નો�ો આં�ંતરરાષ્ટ્રીય દિવસ
ખૂણાના મૂળ વ્યક્તિ માટે ખુલ્્લલો છે .
મનાવવામાં આ�વે છે .  તેનો�ો હે તુ અંગ્રેજીમાં લખાયેલી વર્્ષની શ્રેષ્ઠ નવલકથાને
દિવસ વિશે પુરસ્કાર આ�પીને સાહિત્યમાં શ્રેષ્ઠને પ્્રરોત્સાહન
 તે દર વર્ષે 25 નવેમ્બરે મનાવવામાં આ�વે છે . આ�પવાનો�ો છે .
 તે યુનાઈટે ડ નેશન્સ (UN) દ્વારા નિયુક્ત દિવસ છે જે  વિજેતાને £50,000 મળે છે અને શો�ોર્્ટલિસ્ટ થયેલા
મહિલાઓ�� દ્વારા સામનો�ો કરવામાં આ�વતી વિવિધ દરે ક લેખકો�ોને £2,500 આ�પવામાં આ�વશે.
208
 વિશ્વના બહુ ઓ��છા દેશો�ોમાં જેગુઆ�ર જોવા મળે છે .

એ�મી એ�વો�ોર્્ડ્્સ  જેગુઆ�રનું વૈજ્ઞાનિક નામ પેેંથેરા ઓં�ંકા છે .
 જેગુઆ�ર ઇન્ટરનેશનલ યુનિયન ફો�ોર ક્્ન્્વર્ઝેશન
 તાજેતરમાં કો�ોમેડિયન વીર દાસે તેના નેટફ્્લલિક્સ શો�ો ઓ��ફ નેચર (IUCN)ની અસ્્તતિત્વ જોખમમાં હો�ોય તેવા
વીર દાસ: લેન્્ડિિં ગ માટે આં�ંતરરાષ્ટ્રીય એ�મી એ�વો�ોર્્ડ પ્રાણીઓ��ની યાદીમાં સામેલ છે .
જીત્્યયો હતો�ો.  જેગુઆ�રને ઘણી વાર દિપડો�ો સમજવામાં આ�વે છે . પરં તુ
 એ�મી એ�વો�ોર્્ડ્્સ એ� ટે લિવિઝન અને ઉભરતા મીડિયા તેના શરીર પરના કાળા નિશાનથી તેને ઓ��ળખી
પરફો�ોર્્મન્સને આ�પવામાં આ�વેલ સૌ�ૌથી પ્રસિદ્ધ સન્માન શકાય છે .
છે . ઓ��સ્કાર અને ગો�ોલ્ડન ગ્લોબ એ�વો�ોર્્ડથી વિપરીત, તે  જૈવવિવિધતાના સંરક્ષણ, ટકાઉ વિકાસ અને મધ્ય
ફિલ્્મમો માટે આ�પવામાં આ�વતા નથી. અને દક્ષિણ અમેરિકાના સદીઓ�� જૂના સાંસ્કૃતિક
 1948માં તેની કલ્પના કરવામાં આ�વી હતી, અને પ્રથમ વારસાના પ્રતીક તરીકે દર વર્ષે યાદ કરવામાં આ�વે છે .
સમારો�ોહ 25 જાન્યુઆ�રી, 1949ના રો�ોજ યો�ોજાયો�ો હતો�ો.  તે અમેરિકાની સૌ�ૌથી મો�ોટી જં ગલી બિલાડી છે .
 તે હે ઠળ મો�ોસ્ટ આ�ઉટસ્ટેન્્ડિિંગ ટે લિવિઝન પર્્સનાલિટી
અને મો�ોસ્ટ પો�ોપ્યુલર ટે લિવિઝન પ્્રરોગ્રામ જેવા કુલ છ ખેલો�ો ઈન્ડિયા પેરા ગેમ્સ 2023
એ�વો�ોર્્ડ આ�પવામાં આ�વ્યા હતા.
 તાજેતરમાં યુવા બાબતો�ો અને રમતગમતના કે ન્દ્રીય
નો�ો નો�ોન-વેજ ડે મંત્રી શ્રી અનુરાગ સિંહ ઠાકુરે પ્રથમવાર ખેલો�ો ઈન્ડિયા
પેરા ગેમ્સ 2023 માટે લો�ોગો�ો અને માસ્્કકોટનું અનાવરણ
 શાકાહારી જીવનશૈલીના અગ્રણી હિમાયતી સાધુ કર્્યુું.
ટીએ�લ વાસવાણીની જન્મજયંતિની સ્મૃતિમાં 25  અધિકૃત માસ્્કકોટ, ‘ઉજ્જવલા’, જે એ�ક સ્પેરો�ો છે ,
નવેમ્બરને “નો�ો નો�ોન-વેજ ડે ” તરીકે જાહે ર કરીને ઉત્તર સમારો�ોહ દરમિયાન જાહે ર કરવામાં આ�વી હતી.
પ્રદેશ સરકારે તાજેતરમાં એ�ક મહત્વપૂર્્ણ જાહે રાત કરી  દિલ્હીના ગૌ�ૌરવનું પ્રતિનિધિત્વ કરતી આ� નાની સ્પેરો�ો
છે . નિશ્ચય અને સહાનુભૂતિનું પ્રતીક છે .
 ધર્મેન્દદ્ર પ્રતાપ સિંહ દ્વારા જારી કરાયેલા પત્રમાં, તેમણે  ઉજ્જવલા ખેલો�ો ઇન્ડિયા – પેરા ગેમ્સ 2023ની
25 નવેમ્બર, 2023ના રો�ોજ તમામ કતલખાનાઓ�� અને ભાવનાને મૂર્્ત બનાવે છે , એ�ક શક્તિશાળી સંદેશ
માંસની દુકાનો�ો બંધ રાખવા પર ભાર મૂક્્યયો હતો�ો, તેને મો�ોકલે છે કે શક્તિ વિવિધ સ્વરૂપો�ોમાં પ્રગટ થાય છે ,
સાધુ TL વાસવાણીના સન્માનમાં ‘નો�ો નો�ોન-વેજ ડે ’ અને માનવ ભાવના અતૂટ છે .
તરીકે ચિહ્નિત કર્્યયો હતો�ો.  ઉદઘાટન ખેલો�ો ઈન્ડિયા પેરા ગેમ્સમાં 32 રાજ્્યયો,
 સાધુ થનવરદાસ લીલારામ વાસવાણી, એ�ક કે ન્દદ્રશાસિત પ્રદેશો�ો અને સર્્વવિસીસ સ્્પપોર્્ટ્્સ કં ટ્્રરોલ
શિક્ષણશાસ્ત્રી કે જેમણે મીરા ચળવળની શરૂઆ�ત કરી બો�ોર્્ડના 1400થી વધુ રમતવીરો�ો ભાગ લે તેવી અપેક્ષા છે .
હતી, તેમનો�ો જન્મ સિંધ, સિંધ (હવે પાકિસ્્તતાનમાં)માં
એ�ક સિંધી પરિવારમાં થયો�ો હતો�ો. રાસાયણિક યુદ્ધના તમામ પીડિતો�ો માટે સ્મૃતિ દિવસ
 તેમની હિમાયત શાકાહાર અપનાવવાથી આ�ગળ
 સંયુક્ત રાષ્ટ્ર દ્વારા દર વર્ષે 30 નવેમ્બરે રાસાયણિક
તેમણે દેશમાં મહિલાઓ��ના શિક્ષણ અને મુક્તિ માટે
યુદ્ધના તમામ પીડિતો�ો માટે સ્મૃતિ દિવસની ઉજવણી
સક્રિયપણે અવાજ ઉઠાવ્્યયો હતો�ો.
આં�ંતરરાષ્ટ્રીય જેગુઆ�ર દિવસ (International
 આ� દિવસ રાસાયણિક યુદ્ધના પીડિતો�ોને શ્રદ્્ધાાંજલિ
Jaguar Day)
તરીકે ચિન્્હહિત કરવામાં આ�વ્્યયો છે .
 રાસાયણિક શસ્ત્રોના જોખમને દૂર કરવા, ત્્યાાં શાંતિ,
 આં�ંતરરાષ્ટ્રીય જેગુઆ�ર દિવસ (International
સુરક્ષા અને બહુપક્ષીયતાના લક્્ષ્યયોને પ્્રરોત્સાહન
Jaguar Day) દર વર્ષે 29 નવેમ્બરે ઉજવાય છે .
આ�પવા માટે Organisation for the Prohibition
of Chemical Weapons (OPCW)ની સ્થાપના
 જેગુઆ�ર એ� બિલાડી કુળનું હિં સક પ્રાણી છે .
કરાઈ છે .
209
 સૌ�ૌપ્રથમ આ� દિવસની ઉજવણી વર્્ષ 2005માં થઈ  હરિયાણા, ભારતીય રમતો�ોમાં પાવરહાઉસ અને
હતી. એ�શિયન ગેમ્સમાં સૌ�ૌથી વધુ મેડલ જીતનાર રાજ્યએ�
 પ્રથમ વિશ્વયુદ્ધ દરમિયાન રાસાયણિક શસ્ત્રોનો�ો મો�ોટા ત્રીજું સ્થાન મેળવ્્યુું.
પાયે ઉપયો�ોગ કરવામાં આ�વ્્યયો હતો�ો, જેના પરિણામે
100,000થી વધુ જાનહાનિ થઈ હતી. રાષ્ટ્રીય શિક્ષણ દિવસ 2023
IFFI 2023  ભારતના પ્રથમ શિક્ષણમંત્રી મૌ�ૌલાના અબુલ કલામ

આ�ઝાદની જન્મજયંતિ નિમિત્તે દર વર્ષે 11મી નવેમ્બરે
 તાજેતરમાં ગો�ોવામાં 54મો�ો ઈન્ટરનેશનલ ફિલ્મ રાષ્ટ્રીય શિક્ષણ દિવસની ઉજવણી કરવામાં આ�વે છે .
ફે સ્ટિવલ ઓ��ફ ઈન્ડિયા (IFFI) એ�વો�ોર્્ડ સમારો�ોહ સાથે  આ�ઝાદ એ�ક સ્વપ્નદ્રષ્ટા નેતા હતા જેમણે દેશની
સમાપ્ત થયો�ો. શિક્ષણ પ્રણાલીને આ�કાર આ�પવામાં મુખ્ય ભૂમિકા
 ગો�ોવાના પણજીમાં ડૉ�ૉ. શ્્યયામા પ્રસાદ મુખર્જી ઇન્્ડડોર ભજવી હતી.
સ્ટેડિયમ ખાતે નવ દિવસીય ઉત્સવનું સમાપન થયું.  તેઓ�� સાર્્વત્રિક પ્રાથમિક શિક્ષણ, કન્યા કે ળવણી અને
 પ્રતિષ્ઠિત ગો�ોલ્ડન પીકો�ોક માટે , કુલ 15 ફિલ્્મમો જેમાં 12 14 વર્્ષથી ઓ��છી ઉંમરના તમામ બાળકો�ો માટે નિઃશુલ્ક
આં�ંતરરાષ્ટ્રીય અને 3 ભારતીય ફિલ્્મમોનો�ો સમાવેશ થાય ફરજિયાત શિક્ષણના પ્રબળ હિમાયતી હતા.
છે , તેને ‘એ�ન્ડલેસ બો�ોર્્ડર્્સ’ એ� એ�વો�ોર્્ડ પો�ોતાના નામે  તેમણે ઇન્ડિયન ઇન્સ્ટિટ્યૂટ ઑ��ફ ટે ક્્નનોલો�ોજી (IITs)
કર્્યયો. અને યુનિવર્્સસિટી ગ્રાન્ટ કમિશન (UGC) સહિત
 ઈરાની અભિનેતા પૌ�ૌરિયા રહીમી સેમને ‘એ�ન્ડલેસ
ભારતની કે ટલીક પ્રતિષ્ઠિત શૈક્ષણિક સંસ્થાઓ��ની
બો�ોર્્ડર્્સ’માં તેની ભૂમિકા માટે શ્રેષ્ઠ અભિનેતાનો�ો એ�વો�ોર્્ડ
સ્થાપનામાં પણ મુખ્ય ભૂમિકા ભજવી હતી.
મળ્્યયો હતો�ો.
 ‘કાંતારા’ IFFIમાં એ�વો�ોર્્ડ જીતનારી પ્રથમ કન્નડ ફિલ્મ
ગ્રેમી એ�વો�ોર્્ડ્્સ 2024
બની હતી.
 કન્નડ અભિનેતા અને ફિલ્મ નિર્્મમાતા ઋષભ શેટ્ટીને
 તાજેતરમાં ફાલ્ગુની શાહની ‘અબનડં સ ઇન મિલેટ્્સ’
તેમની અખિલ ભારતીય બ્લોકબસ્ટર ફિલ્મ માટે
શ્રેષ્ઠ વૈશ્વિક સંગીત પ્રદર્્શન માટે પસંદ કરવામાં આ�વ્્યુું.
વિશેષ જ્યુરી એ�વો�ોર્્ડથી સન્માનિત કરવામાં આ�વ્યા
 ગ્રેમી એ�વો�ોર્્ડ વિજેતા ભારતીય ગાયક અને ગીતકાર
હતા.
ફાલ્ગુની શાહને 2024 ના ગ્રેમી એ�વો�ોર્્ડ્્સમાં તેમના
 સુપ્રસિદ્ધ હો�ોલીવુડ અભિનેતા અને નિર્્મમાતા માઈકલ
ગીત “અબનડં સ ઇન મિલેટ્્સ” માટે શ્રેષ્ઠ ગ્લોબલ
ડગ્્લલાસને સત્યજીત રે લાઈફટાઈમ અચીવમેન્ટ
મ્યુઝિક પરફો�ોર્્મન્સ કે ટેગરી માટે નામાંકિત કરવામાં
એ�વો�ોર્્ડથી નવાજવામાં આ�વ્યા હતા, જ્યારે ‘પંચાયત
સીઝન 2’ને શ્રેષ્ઠ વેબ સીરીઝનો�ો એ�વો�ોર્્ડ મળ્્યયો હતો�ો. આ�વ્યા છે , જેમાં વડા પ્રધાન નરે ન્દદ્ર મો�ોદી દ્વારા લખાયેલું
અને આ�પવામાં આ�વ્્યુું.
મહારાષ્ટ્રે રાજા ભાલિન્દદ્ર ટ્્રરોફી જીતી  આ� ગીત બાજરીની જાગૃતિ વધારવા માટે બનાવવામાં
આ�વ્્યુું હતું, જે એ�ક સુપરગ્રેન છે જે વિશ્વની ભૂખને દૂર
 2023ની નેશનલ ગેમ્સમાં મહારાષ્ટ્ર નિર્્વવિવાદપણે કરવામાં મદદ કરવાની ક્ષમતા ધરાવે છે .
ચેમ્પિયન તરીકે ઉભરી આ�વ્્યુું, જેણે મેડલ ટે લીમાં  ફાલ્ગુની શાહ બાજરીના મજબૂત હિમાયતી છે અને
ટો�ોચનું સ્થાન મેળવ્્યુું હતું અને ઓ��વરઓ��લ તેઓ�� ભારતમાં અને સમગ્ર વિશ્વમાં તેમની ખેતી અને
ચેમ્પિયનશિપ માટે પ્રતિષ્ઠિત રાજા ભલિન્દદ્ર સિંહ વપરાશને પ્્રરોત્સાહન આ�પવા માટે કામ કરી રહ્યા છે .
રો�ોલિંગ ટ્્રરોફી મેળવી હતી.
 કુલ 228 મેડલમાથી મહારાષ્ટ્ર 80 ગો�ોલ્ડ મેડલ, 69 વર્લલ્ડ કાઇન્ડનેસ ડે
સિલ્્વર મેડલ અને 79 બ્્રરોન્ઝ મેડલનો�ો પ્રભાવશાળી
વિજય મેળવ્્યયો.  દર વર્ષે 13 નવેમ્બરના રો�ોજ ઉજવવામાં આ�વતો�ો વિશ્વ
 The Services Sports Control Board (SSCB) એ� દયા દિવસ એ�ક વૈશ્વિક ઉજવણી છે , જે દયાના કાર્્યયોને
તેમનું ઉત્કૃષ્ટ પ્રદર્્શન જાળવી રાખ્્યુું, મેડલ ટે લીમાં માન્યતા આ�પવા અને પ્્રરોત્સાહન આ�પવા માટે
બીજું સ્થાન મેળવ્્યુું. સમર્્પપિ ત છે .
210
 2023 માટે આ� વર્્ષની થીમ છે “Be Kind Wherever  આ� ચૌ�ૌદ દિવસનો�ો મેળો�ો “વસુધૈવ કુટં ુ બકમ”ની થીમની
Possible” આ�સપાસ કે ન્દ્રિત છે .
 આ� થીમ સ્થાયી વૃદ્ધિ અને સુખાકારી હાંસલ કરવા
વિશ્વ ડાયાબિટીસ દિવસ 2023 માટે વેપારમાં એ�કબીજા સાથે જોડાયેલા અને સહયો�ોગી
પ્રયાસો�ોનાં મહત્ત્વ પર ભાર મૂકે છે .
 વૈશ્વિક જાહે ર આ�રો�ોગ્્યના દબાણના મુદ્દા તરીકે
ડાયાબિટીસ તરફ ધ્યાન દો�ોરવા માટે દર વર્ષે 14 ODIમાં સૌ�ૌથી વધુ સદી ફટકારવાનો�ો રે કો�ોર્્ડ
નવેમ્બરના રો�ોજ વિશ્વ ડાયાબિટીસ દિવસની ઉજવણી
 તાજેતરમાં વિરાટ કો�ોહલીએ� ODIમાં સૌ�ૌથી વધુ સદી
 વિશ્વ ડાયાબિટીસ દિવસ 2023ની થીમ “ડાયાબિટીસની
ફટકારવાનો�ો સચિન તેેંડુલકરનો�ો રે કો�ોર્્ડ તો�ોડ્્યયો.
સંભાળની સુલભતા” છે .
 ICC મેન્સ ક્રિકે ટ વર્લલ્ડ કપની એ�ક ઐ�તિહાસિક ક્ષણમાં,
 1922માં ચાર્લલ્સ હર્્બર્્ટ બેસ્ટ સાથે ઇસ્યુલિનના સહ-
વિરાટ કો�ોહલીએ� એ�ક નોંધપાત્ર સિદ્ધિ હાંસલ કરી 50
શો�ોધક સર ફ્રેડરિક બેન્્ટિિં ગના જન્મદિવસની
વન-ડે ઈન્ટરનેશનલ (ODI) સદી ફટકારનાર વિશ્વનો�ો
ઉજવણીમાં 14 નવેમ્બરનું મહત્ત્વ રહે લું છે .
 ઇન્ટરનેશનલ ડાયાબિટીસ ફાઉન્ડેશન (IDF) અને પ્રથમ બેટર બન્્યયો છે .
વર્લલ્ડ હે લ્થ ઓ��ર્ગેનાઇઝે શન (WHO) દ્વારા 1991માં  આ�મ કરીને, તેણે આ�ઇકો�ોનિક સચિન તેેંડુલકરના 49
સ્થપાયેલા વિશ્વ ડાયાબિટીસ ડે ને 2006માં યુનાઇટે ડ સદીના રે કો�ોર્્ડ ને વટાવી દીધો�ો, ODI ક્રિકે ટમાં સૌ�ૌથી વધુ
નેશન્સ દ્વારા સત્તાવાર માન્યતા મળી હતી. સદી ફટકારનાર તરીકે પો�ોતાનું સ્થાન મજબૂત કર્્યુું.
બાળ દિવસ 2023 રાષ્ટ્રીય પ્રેસ ડે 2023
 ભારતમાં બાળ દિવસ એ� એ�ક ખાસ પ્રસંગ છે જે દર  ભારતમાં દર વર્ષે 16 નવેમ્બરના રો�ોજ ઉજવવામાં
વર્ષે 14મી નવેમ્બરના રો�ોજ ઉજવવામાં આ�વે છે . આ�વતા રાષ્ટ્રીય પ્રેસ દિવસ, પ્રેસ કાઉન્સિલ ઓ��ફ
 ભારતના પ્રથમ વડાપ્રધાન પંડિત જવાહરલાલ નેહરૂના ઇન્ડિયા (PCI)ની સ્થાપનાની યાદમાં ઉજવવામાં આ�વે
જન્મદિવસના માનમાં આ� તારીખ પસંદ કરવામાં આ�વી છે , જે દેશમાં સમાચાર માધ્યમો�ો માટે નિયમનકારી
હતી. સંસ્થા તરીકે કાર્્ય કરે છે .
 આ� વર્્ષના બાળદિનની થીમ ‘દરે ક બાળક માટે , દરે ક  રાષ્ટ્રીય પ્રેસ દિવસ લો�ોકશાહી સમાજમાં પ્રેસની
અધિકાર’ વિશ્વભરમાં દરે ક બાળકના અધિકારો�ોને
ભૂમિકાને પ્રતિબિં બિત કરવા અને પત્રકારત્વના
જાળવવાની પ્રતિબદ્ધતા દર્્શશાવે છે .
મૂલ્્યયોને જાળવવામાં પત્રકારો�ોના પ્રયત્્નનોની પ્રશંસા
 બાળદિવસની યાત્રા 5 નવેમ્બર, 1948ની છે , જેને
કરવા માટે ના નિર્્ણણાયક પ્રસંગ તરીકે કામ કરે છે .
શરૂઆ�તમાં “ફ્્લલાવર ડે ” તરીકે મનાવવામાં આ�વતો�ો
 જ્યારે ભારત આ� દિવસની ઉજવણી કરી રહ્્યુું છે , ત્યારે
હતો�ો. જો કે , 1954 સુધી તે દિવસ સત્તાવાર રીતે
તે મુક્ત, જવાબદાર અને નૈતિક પ્રેસ પ્રત્યેની
બાળદિવસમાં પરિવર્્તતિત થયો�ો હતો�ો, જે શ્રીનહે રુના
જન્મદિવસની સાથે સુસંગત હતો�ો. પ્રતિબદ્ધતાની પુષ્ટિ કરે છે , અને રાષ્ટ્રની લો�ોકશાહી
નૈતિકતાને જાળવવામાં તેની અભિન્ન ભૂમિકા પર
42મો�ો ભારત આં�ંતરરાષ્ટ્રીય વેપાર મેળો�ો ભાર મૂકે છે .
 ઇન્ડિયા ઇન્ટરનેશનલ ટ્રેડ ફે ર (IITF) 2023ની 42મી જનજાતીય ગૌ�ૌરવ દિવસ 2023
આ�વૃત્તિ નવી દિલ્હીના પ્રગતિ મેદાન ખાતે શરુ થઈ. આ�
સન્માનનીય કાર્્યક્રમનું ઉદઘાટન કે ન્દ્રીય વાણિજ્ય  વડા પ્રધાન નરે ન્દદ્ર મો�ોદીએ� 15 નવેમ્બર, 2023ના રો�ોજ
અને ઉદ્્યયોગ રાજ્ય મંત્રી અનુપ્રિયા પટે લ દ્વારા કરવામાં ઝારખંડના ખૂંટીની બિરસા કો�ોલેજમાં ‘જનજાતીય
આ�વ્્યુું. ગૌ�ૌરવ દિવસ’ની ઉજવણી કરી હતી.
211
 જનજાતીય ગૌ�ૌરવ દિવસ, જેને આ�દિજાતિ ગૌ�ૌરવ દિવસ

તરીકે પણ ઓ��ળખવામાં આ�વે છે , તે આ�દરણીય એ�ક જ ODI ક્રિકે ટ મેચમાં સાત વિકે ટ ઝડપનાર
આ�દિવાસી સ્વાતંત્ર્ય સેનાની, બિરસા મુંડાની પ્રથમ ભારતીય બો�ોલર
જન્મજયંતિના સન્માનમાં ઉજવવામાં આ�વે છે .
 મો�ોહમ્મદ શમીએ� એ�ક દિવસીય આં�ંતરરાષ્ટ્રીય (વન-ડે )
 આ� પ્રસંગે પ્રધાનમંત્રી કિસાન સન્માન નિધિ (PM-
KISAN) યો�ોજનાનો�ો 15મો�ો હપ્્તતો પણ બહાર પાડવામાં માં સાત વિકે ટ ઝડપનારો�ો પ્રથમ ભારતીય બો�ોલર
આ�વ્્યયો હતો�ો, જે ખેડૂતો�ોને ટે કો�ો આ�પવાની અને બનીને ક્રિકે ટ ઇતિહાસમાં પો�ોતાનું નામ અંકિત કર્્યુું
સર્્વસમાવેશક કૃષિ વિકાસને પ્્રરોત્સાહન આ�પવાની હતું.
 આ� અસાધારણ પરાક્રમ મુંબઈમાં ન્યુઝીલેન્ડ સામેની
સરકારની કટિબદ્ધતાને પ્રતિબિં બિત કરે છે .
ભારતની વર્લલ્ડ કપ સેમિફાઇનલની ટક્કર દરમિયાન
સામે આ�વ્્યુું હતું.
વર્લલ્ડ કપમાં 50 સિક્સર મારનાર પ્રથમ બેટ્્સમેન
 શમીના શાનદાર દેખાવને કારણે તેનું સમાપન 7/57ના
આં�ંકડા સાથે થયું હતું, જે બો�ોલિંગની ઉત્કૃષ્ટતાનું
 ભારતીય કે પ્ટન રો�ોહિત શર્્મમાએ� વર્લલ્ડ કપમાં 50 છગ્્ગગા
પ્રદર્્શન હતું જેણે ન્યુઝીલેન્ડ સામે ભારતના વિજયમાં
ફટકારનારો�ો સૌ�ૌપ્રથમ ખેલાડી બનીને ક્રિકે ટ ઈતિહાસ
મહત્વની ભૂમિકા ભજવી હતી.
પર અમિટ છાપ છો�ોડી છે .
 આ� નોંધપાત્ર સિદ્ધિએ� સ્ટુઅર્્ટ બિન્નીની અગાઉની
 મુંબઈમાં ન્યુઝીલેન્ડ સામેની સેમિફાઇનલ મેચ
શ્રેષ્ઠ સિદ્ધિને વટાવી દીધી હતી, જેણે 6/4ના આં�ંકડા
દરમિયાન આ� નોંધપાત્ર સિદ્ધિ હાંસલ કરતા, 36
સાથે આ� રે કો�ોર્્ડ પો�ોતાના નામે કર્્યયો હતો�ો.
વર્ષીયએ� 29 બો�ોલમાં પ્રભાવશાળી 47 રન બનાવ્યા
હતા, જેણે ઝડપી બો�ોલર ટ્રેન્ટ બો�ોલ્ટના શક્તિશાળી
શિતલ મહાજન
પુલ શો�ોટ સાથે ક્રિસ ગેલના વર્લલ્ડ કપમાં 49 છગ્્ગગાના
રે કો�ોર્્ડ ને પાછળ છો�ોડી દીધો�ો હતો�ો.
 ભારતીય સ્કાયડાઇવર શીતલ મહાજને વિશ્વના સૌ�ૌથી
 ગેલના ઓ��વરઓ��લ રે કો�ોર્્ડ ને પાછળ છો�ોડીને શર્્મમાએ�
ઊચ ં ા શિખર માઉન્ટ એ�વરે સ્ટ નજીક 21,500 ફૂટની
વર્લલ્ડ કપની એ�ક જ આ�વૃત્તિમાં સૌ�ૌથી વધુ છગ્્ગગા
આ�શ્ચર્્યજનક ઊચ ં ાઇએ�થી હે લિકો�ોપ્ટરમાંથી કૂદીને
ફટકારવાનો�ો નવો�ો બેન્્ચમાર્્ક સ્થાપ્્યયો હતો�ો અને તેની
ઇતિહાસમાં પો�ોતાનું નામ અંકિત કર્્યુું છે .
27મી સિક્સર ફટકારી હતી. આ� સિદ્ધિએ� ગેલના
 આ� નોંધપાત્ર પરાક્રમ તેણીને આ�વા હિં મતવાન
2019ના 26 છગ્્ગગાના રે કો�ોર્્ડ ને પાછળ છો�ોડી દીધો�ો.
સ્કાયડાઇવ પૂર્્ણ કરનારી પ્રથમ મહિલા તરીકે ચિહ્નિત
 શર્્મમા બાદ ગ્્લલેન મેક્સવેલ 22 છગ્્ગગા સાથે વર્્તમાન
કરે છે . મહાજને કુશળતાપૂર્્વક કલાપટ્ટર શિખર પર
વર્લલ્ડ કપમાં બીજા ક્રમના સૌ�ૌથી વધુ છ છગ્્ગગા
ઉતરાણ કર્્યુું, જે 17,444 ફૂટની ઊચ ં ાઈએ� આ�વેલું છે .
ફટકારનાર ખેલાડી તરીકે બીજું સ્થાન ધરાવે છે .
 શિતલ મહાજન એ�ક પ્રખ્યાત ભારતીય સ્કાયડાઇવર
છે , જેના નામે અસંખ્ય રે કો�ોર્્ડ્્સ છે .
આં�ંતરરાષ્ટ્રીય વિદ્યાર્થી દિવસ 2023
 તેમની નોંધપાત્ર સિદ્ધિઓ��માં સ્કાયડાઇવિં ગના કે ટલાક
રે કો�ોર્્ડ્્સ ધરાવવા અને 2001માં ભારતમાં ચો�ોથા ક્રમના
 શુક્રવાર, 17 નવેમ્બરના રો�ોજ વિશ્વભરમાં ઉજવવામાં
સર્્વવોચ્ચ નાગરિક પુરસ્કાર પદ્મશ્રીથી સન્માનિત
આ�વતા આં�ંતરરાષ્ટ્રીય વિદ્યાર્થી દિવસ 2023 એ� એ�ક
થવાનો�ો સમાવેશ થાય છે .
ખાસ પ્રસંગ છે જે વૈશ્વિક સ્્તરે વિદ્યાર્થીઓ��ની
સ્થિતિસ્થાપકતા અને યો�ોગદાનને સ્વીકારે છે .
વિશ્વ એ�ઈડ્્સ દિવસ
 નવી સંસ્કૃતિઓ��, ભાષાઓ��, નાણાકીય અવરો�ોધો�ો અને
ઘરકં કાસને નેવિગેટ કરવાના પડકારો�ોનો�ો સામનો�ો કરી
 સમગ્ર વિશ્વમાં એ�ઈડ્્સ અંગે જાગૃતિ લાવવા માટે દર
રહે લા વિદેશમાં અભ્યાસ કરતા લો�ોકો�ો માટે આ� ઉજવણી
વર્ષે 1 - ડિસેમ્બરના રો�ોજ ‘વિશ્વ એ�ઈડ્્સ દિવસ’ની
ખાસ કરીને નોંધપાત્ર છે .
ઉજવણી કરવામાં આ�વે છે .
 આ� દિવસ ઐ�તિહાસિક મહત્વ ધરાવે છે કારણ કે તે
1939માં પ્રાગની એ�ક યુનિવર્્સસિટી પર નાઝી આ�ક્રમણની
 ઈ.સ. 1988થી વિશ્વ એ�ઈડ્્સ દિવસની ઉજવણીનો�ો
યાદ અપાવે છે .
પ્રારં ભ થયો�ો હતો�ો.
212
 વિશ્વ એ�ઈડ્્સ દિવસનો�ો સિમ્્બબોલ ‘રે ડ રીબીન’ છે . જે  ભો�ોપાલ ગેસ દુર્્ઘટનાને વિશ્વના ઈતિહાસની સૌ�ૌથી
HIV પો�ોઝિટીવ તથા એ�ઈડ્્સ ધરાવતા લો�ોકો�ો સાથે મો�ોટી ઔ��ધો�ોગિક આ�પત્તિ માનવામાં આ�વે છે .
એ�કતા માટે નું વૈશ્વિક પ્રતીક છે .  આ�થી ભારતમાં ઔ��ધો�ોગિક આ�પત્તિ વ્યવસ્થાપન અને
 એ�ઈડ્્સ HIV (Human Immunodeficiancy નિયંત્રણ તથા પ્રદૂષણ અંગે લો�ોક જાગૃતિ કે ળવવા આ�
Virus) ચેપ લાગવાથી થતો�ો રો�ોગ છે . નોંધનીય છે કે દિવસની ઉજવણી કરવામાં આ�વે છે .
ભારતમાં એ�ઈડ્્સનો�ો પ્રથમ કે સ વર્્ષ 1986માં સામે
આ�વ્્યયો હતો�ો. ભારતીય નૌ�ૌસેના દિવસ (India Navy Day)
 ભારતમાં એ�ઈડ્્સ અંગે જાગૃતિ લાવવા માટે ‘NACO’
(નેશનલ એ�ઈડ્્સ કં ટ્્રરોલ ઓ��ર્ગેનાઈઝે શન) સંસ્થા  ભારતીય નૌ�ૌકાદળ દિવસ દર વર્ષે 4 ડિસેમ્બરે ઉજવાય
કાર્્યરત છે . આ�વે છે .
 AIDSનું પૂરુું નામ એ�ક ‘Acquire Immuno મહત્વપૂર્્ણ માહિતી
Deficiency Syndrome’ છે .  આ� દિવસ વર્્ષ 1971ના યુદ્ધમાં પાકિસ્્તતાની નૌ�ૌકાદળ
પર ભારતીય નૌ�ૌકાદળની જીતની યાદમાં ઉજવવામાં
‘ક્લાસિક ઈમ્પિરિયલ’ લક્્ઝરી ક્રૂ ઝ આ�વે છે .
 વર્્ષ 1971માં 3 ડિસેમ્બરે ભારતીય સેનાએ� પૂર્્વ
 તાજેતરમાં નીતિન ગડકરીએ� કો�ોચીમાં ‘ક્લાસિક પાકિસ્્તતાન (હાલ બાંગ્્લલાદેશ)માં પાકિસ્્તતાની સેના
ઈમ્પિરિયલ’, એ�ક લક્્ઝરી ક્રૂ ઝ વેસલનું ઉદ્દઘાટન સામે યુદ્ધ શરૂ કર્્યુું હતું.
કર્્યુું. આ� ઈવેન્ટ એ� પ્રદેશમાં ક્રુ ઝ ટુરીઝમને પ્્રરોત્સાહન  તે સમયે ‘ઓ��પરે શન ટ્રાઇડે ન્ટ’ હે ઠળ 4 ડિસેમ્બર,
આ�પવાના પ્રયાસો�ોમાં એ�ક મહત્વપૂર્્ણ સીમાચિહ્નરૂપ 1971ના રો�ોજ ભારતીય નૌ�ૌકાદળે પણ કરાચી નેવલ
હતું. બેઝ પર હુમલો�ો કર્્યયો.
 નિશિથ કે . જ્હોન ‘ક્લાસિક ઈમ્પિરિયલ’ પાછળના  આ� યુદ્ધમાં પ્રથમ વખત કો�ોઈ જહાજ પર એ�ન્ટી શિપ
ઉદ્્યયોગસાહસિક છે . મિસાઈલથી હુમલો�ો કરવામાં આ�વ્્યયો હતો�ો.
 ભારતીય નેવીએ� પાકિસ્્તતાનના ત્રણ જહાજોને તો�ોડી
 કે રળમાં બનાવવામાં આ�વેલા તેના પ્રકારનું સૌ�ૌથી મો�ોટં ુ
પાડ્યા હતા.
વહાણ છે , જેમાં એ�ક સમયે 150 લો�ોકો�ો બેસી શકે છે .
 જેમાં ભારતીય નૌ�ૌકાદળના INS ઠુકરી પણ પાણીમાં
 ‘ક્લાસિક ઇમ્પિરિયલ’નું નિર્્મમાણ ભારતીય રજિસ્ટ્રાર
ડૂબી ગઈ હતી, જેમાં 18 અધિકારીઓ�� સહિત લગભગ
ઑ��ફ શિપિં ગ દ્વારા નિર્્ધધારિત કડક સલામતી ધો�ોરણો�ોનું
176 ખલાસીઓ�� હતા.
પાલન કરીને કરવામાં આ�વ્્યુું છે .
ભારતીય નૌ�ૌકાદળની નૌ�ૌકાદળના જહાજમાં પ્રથમ

રાષ્ટ્રીય પ્રદૂષણ નિવારણ દિન
મહિલા કમાન્્ડિિં ગ ઓ��ફિસરની નિમણૂક
 ભારતમાં દર વર્ષે 2 ડિસેમ્બરના રો�ોજ ‘રાષ્ટ્રીય પ્રદૂષણ
 તાજેતરમાં “all roles-all ranks”ની ફિલસૂફી સાથે
નિવારણ દિન’ની ઉજવણી કરવામાં આ�વે છે .
સંરેખિત એ�ક મહત્વપૂર્્ણ પગલામાં, ભારતીય નૌ�ૌકાદળે
નૌ�ૌકાદળના જહાજ માટે તેની પ્રથમ મહિલા કમાન્્ડિિંગ
 ભારતમાં ભો�ોપાલ ગેસ દુર્્ઘટનામાં મૃત્યુ પામેલા લો�ોકો�ોની
ઓ��ફિસરની નિમણૂક કરીને એ�ક ઐ�તિહાસિક
યાદમાં આ� દિવસની ઉજવણી કરવામાં આ�વે છે .
સીમાચિહ્ન હાંસલ કર્્યુું છે .
 ભારતમાં મધ્યપ્રદેશના ભો�ોપાલમાં 2 અને 3 ડિસેમ્બર,
 એ�ડમિરલ કુમારે ગર્્વપૂર્્વક જાહે રાત કરી હતી કે
1984ના રો�ોજ થયેલી ગેસ દુર્્ઘટનામાં હજારો�ો લો�ોકો�ોના
નૌ�ૌકાદળમાં મહિલાઓ��ની એ�કં દર તાકાત, જેને
મૃત્યુ થયા હતા.
અગ્નિવીર તરીકે ઓ��ળખવામાં આ�વે છે , 1,000ના
 ભો�ોપાલની યુનિયન કાર્્બબાઇડ (યુનિયન કાર્્બબાઇડ આં�ંકને વટાવી ગઈ છે .
ઈન્ડિયા લિમિટે ડ-UCIL) નામની જં તુનાશક દવાઓ��  આ� સિદ્ધિ સંસ્થાની અંદર વિવિધ જવાબદારીઓ��માં
બનાવતી કં પનીમાંથી મિથાઈલ આ�ઈસો�ોસાઈનેટ મહિલાઓ��ની વૈવિધ્યસભર જમાવટને દર્્શશાવતી “all
(MIC) નામનું ઝે રી રસાયણ લીક થવાથી આ� દુર્્ઘટના roles-all ranks” અભિગમ પ્રત્યે નૌ�ૌકાદળની
ઘટી હતી. પ્રતિબદ્ધતાને રે ખાંકિત કરે છે .
213
 હકિકતમાં, બાહ્ય યુદ્ધ સમયે દેશની આં�ંતરિક

World Soil Day વ્યવસ્થામાં કો�ોઈ વિક્ષેપ ઉત્પન્ન ના થાય અને
નાગરિકો�ોનું મનો�ોબળ જળવાય રહે તે હે તુથી તેની
 સમગ્ર વિશ્વમાં 5 ડિસેમ્બરના રો�ોજ ‘વિશ્વ મૃદા દિવસ’ રચના કરવામાં આ�વી હતી.
(World Soil Day)ની ઉજવણી કરવામાં આ�વે છે .  ભારત સરકાર દ્વારા ચીનના આ�ક્રમણ પછી નાગરિક
મહત્વપૂર્્ણ માહિતી સંરક્ષણ પગલાના અમલીકરણ માટે દેશ અને રાજ્યના
 આ� દિવસની ઉજવણીનો�ો હે તુ ખેડૂતો�ો અને સામાન્ય વ્યુહાત્મક મહત્વના શહે રો�ોમાં ‘નાગરિક સંરક્ષણ
લો�ોકો�ોને માટીના મહત્વથી વાકે ફ કરવાનો�ો છે . સંગઠન’ની સ્થાપના કરવામાં આ�વી હતી.
 વર્્ષ 2002માં આં�ંતરરાષ્ટ્રીય મૃદા વિજ્ઞાન સંઘ દ્વારા 5
ડિસેમ્બરના રો�ોજ ‘વિશ્વ મૃદા દિવસ’ની ઉજવણી આં�ંતરરાષ્ટ્રીય નાગરિક ઉડ્ડયન દિવસ
કરવાની ભલામણ કરી હતી ત્યારબાદ ‘FAO’ એ� પણ
તેમને સમર્્થન કર્્યુું હતું.  સમગ્ર વિશ્વમા 7 ડિસેમ્બરના રો�ોજ આં�ંતરરાષ્ટ્રીય
 ત્યારબાદ ડિસેમ્બર 2013માં સંયુક્ત રાષ્ટ્ર મહાસભાએ� નાગરિક ઉડ્ડયન દિવસની ઉજવણી કરવામાં આ�વે છે .
68માં સત્રમાં 5 ડિસેમ્બરને ‘વિશ્વ મૃદા દિન’ તરીકે મહત્વપૂર્્ણ માહિતી
ઉજવવાની જાહે રાત કરી હતી.  આં�ંતરરાષ્ટ્રીય નાગરિક ઉડ્ડયન દિવસની ઉજવણીનો�ો
 પ્રથમ ‘વિશ્વ મૃદા દિન’ 5 ડિસેમ્બર, 2014ના રો�ોજ મુખ્ય ઉદ્દે શ્્ય હવાઈ પરિવહનની સલામતી અને
ઉજવવામાં આ�વ્્યયો હતો�ો. કાર્્યક્ષમતાને પ્્રરોત્સાહન આ�પવું તથા હવાઈ
પરિવહનમાં આં�ંતરરાષ્ટ્રીય હવાઈ ઉડ્ડયન સંગઠનની
વૈશાલી રમેશબાબુ ભૂમિકા વિશે જાગૃતિ લાવવાનો�ો છે .
 વર્્ષ 1996માં સંયુક્ત રાષ્ટ્ર મહાસભાની ICAO પહે લ
 તાજેતરમાં ભારતની 22 વર્્ષની ચેસ ખેલાડી વૈશાલી મુજબ અને કે નેડા સરકારની સહાયથી 7 ડિસેમ્બર
રમેશબાબુએ� સ્પેનમાં IV અલ લો�ોબ્રેગેટ ઓ��પનમાં ‘આં�ંતરરાષ્ટ્રીય નાગરિક ઉડ્ડયન દિવસ’ તરીકે જાહે ર
ગ્રાન્ડમાસ્ટરનો�ો ખિતાબ મેળવ્્યયો છે . કરવામાં આ�વ્્યયો હતો�ો.
 આ� સાથે તેણી તેના ભાઈ પ્રજ્ઞાનંદ સાથે ગ્રાન્ડમાસ્ટર  આં�ંતરરાષ્ટ્રીય નાગરિક ઉડ્ડયન સંગઠન (ICAO) એ�
બની છે , જે બંને ભાઈ બહે ન માટે એ�ક અનન્ય સંયુક્ત રાષ્ટ્રનો�ો એ�ક ભાગ છે જે ઉડ્ડયન સલામતી
સિદ્ધિ છે . માટે ના આં�ંતરરાષ્ટ્રીય ધો�ોરણો�ોને વિકસાવવા માટે
 કો�ોનેરુ હમ્પી અને હરિકા દ્્રરોણાવલ્લીના પગલે ચાલીને જવાબદાર છે .
ગ્રાન્ડમાસ્ટર બનનાર ભારતની માત્ર ત્રીજી મહિલા છે .  ICAOનું પૂરુું નામ ‘International Civil Aviation
 ગ્રાન્ડમાસ્ટર ટાઈટલ માટે જરૂરી 2500 FIDE રે ટિંગ Organization’ છે .
થ્રેશો�ોલ્ડને પાર કરવામાં ટર્્કકિશ એ�ફએ�મ ટે મેર તારિક
સેલ્્બબેસ પરની તેણીની જીત મુખ્ય હતી. સશસ્ત્ર દળ ધ્વજ દિવસ (Armed Forces Flag
Day)
નાગરિક સંરક્ષણ દિવસ
 સશસ્ત્ર દળ ધ્વજ દિવસ (Armed Forces Flag
 ભારતમાં દર વર્ષે 6 ડિસેમ્બરના રો�ોજ ‘નાગરિક સંરક્ષણ Day) દર વર્ષે 7 ડિસેમ્બરના રો�ોજ ઉજવાય છે .
દિવસ’ની ઉજવણી કરવામાં આ�વે છે . મહત્વપૂર્્ણ માહિતી
મહત્વપૂર્્ણ માહિતી  સશસ્ત્ર દળ ધ્વજ દિવસ ભારતીય સશસ્ત્ર દળો�ોના
 આ� દિવસની ઉજવણીનો�ો મુખ્ય ઉદ્દે શ્્ય નાગરિકો�ોને કર્્મચારીઓ��ના કલ્યાણ માટે ભારતના લો�ોકો�ો પાસેથી
જાગૃત કરવા અને નાગરિક સલામતીના મહત્ત્વને ભંડો�ોળ એ�કત્ર કરવા માટે સમર્્પપિ ત દિવસ છે .
પ્રકાશિત કરવાનો�ો છે .  સશસ્ત્ર દળ ધ્વજ દિવસ વર્્ષ 1949થી ભારતમાં દર વર્ષે
 નાગરિક સુરક્ષા (Civil Defence) એ�ટલે સામાન્ય 7 ડિસેમ્બરે ઉજવવામાં આ�વે છે .
માણસને સુરક્ષા વ્યવસ્થા સંભાળવાની જવાબદારી  ધ્વજ દિવસનો�ો હે તુ ભારતના લો�ોકો�ો દ્વારા દેશની સેના
આ�પવી. પ્રત્યે સમ્માન પ્રગટ કરવાનો�ો છે .
214
 તે બહાદુર સૈનિકો�ો પ્રત્યે એ�કતા દર્્શશાવવાનો�ો દિવસ  તેના પછી યુરો�ોપિયન સેન્ટટ્રલ બેેંકના પ્રમુખ ક્રિસ્ટીન
જેઓ�� દેશની રક્ષા કાજે લડતા લડતા શહીદ થયા હતા. લેગાર્્ડ, યુએ�સ વાઇસ પ્રેસિડે ન્ટ કમલા હે રિસ અને
 ભારતીય સેનામાં રહીને તેમણે માત્ર સરહદો�ોની રક્ષા જ ઇટાલીના વડા પ્રધાન જ્્યયોર્્જજિયા મેલો�ોની છે .
નથી કરી પરં તુ આ�તંકવાદીઓ�� અને ઉગ્રવાદીઓ�� સામે
લડીને શાંતિ સ્થાપવા માટે પો�ોતાના જીવનનું બલિદાન ટાઈમ મેગેઝિન દ્વારા 2023 માટે લિયો�ોનેલ મેસી
પણ આ�પ્્યુું હતું. ‘એ�થ્્લલેટ ઓ��ફ ધ યર’ નામાંકિત
 તાજેતરમાં આ�ર્જેન્ટિનાના ફૂટબો�ોલ આ�ઇકન લિયો�ોનેલ

SAARC સ્થાપના દિવસ
મેસ્સીને ટાઇમ મેગેઝિને વર્્ષ 2023 માટે નો�ો એ�થ્્લલેટ
ઓ��ફ ધ યર જાહે ર કર્્યયો છે .
 દક્ષિણ એ�શિયાઈ ક્ષેત્રિય સહયો�ોગ સંગઠન (The
 આ� પ્રતિષ્ઠિત સન્માન મેસ્સીની ઐ�તિહાસિક આ�ઠમી
South Asian Association for Regional
બલો�ોન ડી’ઓ��ર જીતને દર્્શશાવે છે , જે તેના સર્્વકાલીન
Cooperation-SAARC)ની સ્થાપના 8 ડિસેમ્બર,
મહાન ફૂટબો�ોલરો�ોમાંના એ�ક તરીકે નો�ો દરજ્્જજો મજબૂત
1985ના રો�ોજ બાંગ્્લલાદેશના ઢાંકા ખાતે કરવામાં આ�વી કરે છે .
હતી.  મેસ્સીએ� 2022 વર્લલ્ડ કપમાં આ�ર્જેન્ટિનાની જીતમાં
મહત્વપૂર્્ણ માહિતી પણ મહત્વની ભૂમિકા ભજવી હતી, જેણે 36 વર્્ષમાં
 8 ડિસેમ્બર, 1985ના રો�ોજ બાંગ્્લલાદેશના ઢાંકા ખાતે તેનું પ્રથમ ટાઇટલ મેળવ્્યુું હતું.
યો�ોજાયેલી આ� સંગઠનની પ્રથમ શિખર પરિષદમાં  આ�ર્જેન્ટિનાના કે પ્ટને ડિફે ન્્ડિિં ગ ચેમ્પિયન ફ્રાન્સ
ભારત, બાંગ્્લલાદેશ, નેપાળ, ભૂટાન, શ્રીલંકા, માલદીવ સામેની રો�ોમાંચક ફાઇનલમાં પો�ોતાની ટીમને જીત
અને પાકિસ્્તતાન એ�મ કુલ 7 દેશો�ો દ્વારા આ� સંગઠનની અપાવી હતી.
સ્થાપના કરવામાં આ�વી હતી.  રમતના ક્ષેત્રની બહાર, લિયો�ોનેલ મેસ્સીના ઇન્ટર
 ત્યારબાદ એ�પ્રિલ 2007માં ભારતના નવી દિલ્હી ખાતે મિયામીમાં જવાથી ચાહકો�ો અને રમતપ્રેમીઓ��માં
યો�ોજાયેલા સાર્્ક દેશો�ોના 14માં સંમેલનમાં આ� સંગઠનના ઉત્સાહની લહે ર ફે લાઈ ગઈ.
8માં સભ્ય દેશ તરીકે અફઘાનિસ્્તતાનનો�ો સમાવેશ થયો�ો  આ� જાહે રાતને કારણે મેચની તારીખો�ો અને ટિકિટો�ોની
હતો�ો. શો�ોધમાં વધારો�ો થયો�ો હતો�ો, જે મેસ્સીના જાદુને જાતે જ
 SAARCનું વડં ુ મથક નેપાળના કાઠમંડુ ખાતે આ�વેલું છે . જોવામાં વધુ રસ દર્્શશાવે છે .
 વિશ્વની કુલ વસ્્તતીના 21% લો�ોકો�ો સાર્્ક દેશો�ોમાં રહે છે .
ભારતીય મૂળના સમીર શાહ BBC બો�ોર્્ડનું નેતૃત્વ
કરશે
ફો�ોર્બબ્સની 2023ની “વિશ્વની 100 સૌ�ૌથી શક્તિશાળી
મહિલાઓ��”
 તાજેતરમાં યુકે સરકારે સમીર શાહને બ્રિટિશ
બ્્રરોડકાસ્્ટિિંગ કો�ોર્્પપોરે શન (BBC)ના નવા અધ્યક્ષ તરીકે
 તાજેતરમાં ફો�ોર્બબ્સની “વિશ્વની સૌ�ૌથી શક્તિશાળી પસંદ કર્્યયા છે .
મહિલાઓ��”ની વાર્્ષષિક યાદીના પ્રકાશનમાં, ચાર  મીડિયા ઈન્ડસ્ટ્રીમાં ચાર દાયકાથી વધુના અનુભવ
નોંધપાત્ર ભારતીય વ્યક્તિઓ��એ� માન્યતા પ્રાપ્ત કરી છે . સાથે, શાહે BBCમાં નો�ોન-એ�ક્્ઝઝિક્યુટિવ ડિરે ક્ટર
 તેમાં કે ન્દ્રીય નાણા મંત્રી નિર્્મલા સીતારમણ, HCL તરીકે ના કાર્્યકાળ સહિત વિવિધ હો�ોદ્દાઓ�� સંભાળ્યા છે .
કો�ોર્્પપોરે શનના ચેરપર્્સન રો�ોશની નાદર મલ્્હહોત્રા, સ્ટીલ  71 વર્ષીય મીડિયા એ�ક્્ઝઝિક્યુટિવ શાહનો�ો જન્મ
ઓ��થો�ોરિટી ઓ��ફ ઈન્ડિયાના ચેરપર્્સન સો�ોમા મોંડલ ઔ��રં ગાબાદમાં થયો�ો હતો�ો અને તેઓ�� 1960માં યુકેમાં
અને બાયો�ોકો�ોનના એ�ક્્ઝઝિક્યુટિવ ચેરપર્્સન કિરણ સ્થળાંતરિત થયા હતા.
મઝુમદાર-શો�ોનો�ો સમાવેશ થાય છે .  હાલમાં તેઓ�� બ્રિટિશ કં પની જુનિપર ટીવી મીડિયા
 યાદીમાં ટો�ોચના સ્થાનો�ો પર રાજકારણીઓ��નું વર્્ચસ્વ કં પનીનું નેતૃત્વ કરી રહ્યા છે .
છે , જેમાં યુરો�ોપિયન કમિશનના પ્રમુખ ઉર્્સસુલા વો�ોન ડે ર  તેમણે યુકે સરકારના જાતિ અને વંશીય અસમાનતાઓ��
લેયેને નંબર 1 સ્થાનનો�ો દાવો�ો કર્્યયો છે . પરના કમિશનમાં પણ મુખ્ય ભૂમિકા ભજવી હતી.
215
 BBC અધ્યક્ષની જવાબદારીઓ��માં સંસ્થાની

‘શ્રેષ્ઠ વ્યક્તિત્વ- દિવ્્યાાંગ સશક્તિકરણ’ માટે
સ્વતંત્રતાની દેખરે ખનો�ો સમાવેશ થાય છે , જે તાજેતરની
રાષ્ટ્રીય પુરસ્કાર
ચિં તાઓ��ને ધ્યાનમાં રાખીને એ�ક મહત્વપૂર્્ણ પાસું છે .
 અગાઉના અધ્યક્ષ, રિચાર્્ડ શાર્પે, બ્્રરોડકાસ્ટરના શાસન  વિકલાંગ વ્યક્તિઓ��ના સશક્તિકરણ વિભાગ દ્વારા
પર પ્રશ્્નનો ઉભા કરીને, જાહે રાત સંબંધિત મુદ્દાઓ��ને આ�યો�ોજિત એ�ક સમારો�ોહમાં, નારાયણ સેવા સંસ્થાનના
કારણે જૂનમાં રાજીનામું આ�પ્્યુું હતું. પ્રમુખ પ્રશાંત અગ્રવાલને ‘શ્રેષ્ઠ વ્યક્તિત્વ- દિવ્્યાાંગ
સશક્તિકરણ’ માટે પ્રતિષ્ઠિત રાષ્ટ્રીય પુરસ્કારથી
આં�ંતરરાષ્ટ્રીય ભ્રષ્ટાચાર વિરો�ોધી દિવસ સન્માનિત કરવામાં આ�વ્યા હતા.
 વિજ્ઞાન ભવનમાં રાષ્ટ્રપતિ દ્્રરૌપદી મુર્્મમુ દ્વારા એ�વો�ોર્્ડ
એ�નાયત કરવામાં આ�વ્્યયો હતો�ો.
 સમગ્ર વિશ્વમાં 9 ડિસેમ્બરના રો�ોજ ‘આં�ંતરરાષ્ટ્રીય
 આ� ઇવેન્ટમાં દિવ્્યાાંગ સશક્તિકરણ માટે અગ્રવાલની
ભ્રષ્ટાચાર વિરો�ોધી દિવસ’ની ઉજવણી કરવામાં પ્રતિબદ્ધતા પર પ્રકાશ પાડવામાં આ�વ્્યયો હતો�ો.
આ�વે છે .  રહે ણાંક શાળાઓ��, વ્યવસાયિક પુનર્્વસન કે ન્્દ્રરો અને
મહત્વપૂર્્ણ માહિતી સહાયક ઉપકરણો�ો પ્રદાન કરવામાં તેમની મહત્વની
 ‘આં�ંતરરાષ્ટ્રીય ભ્રષ્ટાચાર વિરો�ોધી દિવસ’ની ઉજવણીનો�ો ભૂમિકાએ� ઘણા લો�ોકો�ોના જીવન પર નોંધપાત્ર અસર
મુખ્ય ઉદ્દે શ સમગ્ર વિશ્વમાં ભ્રષ્ટાચાર અને તેના નાબૂદી કરી છે .
 અગ્રવાલની પ્રતિબદ્ધતા તબીબી હસ્્તક્ષેપથી
માટે જાગૃતિ ફે લાવવાનો�ો છે .
આ�ગળ છે .
 સંયુક્ત રાષ્ટ્ર મહાસભાએ� આ� દિવસની ઉજવણીની
 નારાયણ સેવા સંસ્થાન, તેમના માર્્ગદર્્શન હે ઠળ,
જાહે રાત 31 ઓ��ક્્ટટોબર, 2003ના રો�ોજ કરી હતી. કો�ોમ્પ્યુટર કૌ�ૌશલ્ય, મો�ોબાઈલનો�ો ઉપયો�ોગ અને
 આ� પ્રસંગે, તમામ સરકારી, ખાનગી, બિન-સરકારી સિલાઈની વ્યાપક તાલીમ પૂરી પાડે છે .
સંસ્થાઓ�� અને નાગરિક સંગઠનો�ો ભ્રષ્ટાચાર વિરુદ્ધ  આ� સંસ્થા સામૂહિક લગ્્નનોને સરળ બનાવવા, વિવિધ
લડવાનો�ો સંકલ્પ લે છે . રીતે-વિકલાંગ વ્યક્તિઓ�� માટે સંપૂર્્ણ પુનર્્વસન
 ‘સંયુક્ત રાષ્ટ્ર વિકાસ કાર્્યક્રમ (UNDP)’ તથા ‘ડ્રગ સુનિશ્ચિત કરવામાં પણ મુખ્ય ભૂમિકા ભજવે છે .
અને અપરાધ પર સંયુક્ત રાષ્ટ્ર કાર્્યયાલય’ આ� કાર્્યક્રમને
UNICEF સ્થાપના દિવસ
યો�ોજતી વિશેષ સંસ્થાઓ�� છે .
 યુનિસેફ (Unicef) સ્થાપના દિવસ 11 ડિસેમ્બરના

ભારતના નવા વાઇસ ચીફ ઓ��ફ નેવી સ્ટાફ રો�ોજ ઉજવવામાં આ�વે છે .
 ભારતીય નૌ�ૌકાદળની અંદર એ�ક મહત્વપૂર્્ણ વિકાસમાં,  બીજા વિશ્વયુદ્ધમાં વિનાશ ગ્રસ્્ત રાષ્ટ્રોના બાળકો�ોને
દળના ટો�ોચના અધિકારીઓ��માં એ�ક મો�ોટો�ો ફે રફાર પો�ોષણ અને આ�રો�ોગ્્ય સેવાઓ�� પ્રદાન કરવાના ઉદ્દે શથી
થવાનો�ો છે , જેમાં વાઈસ એ�ડમિરલ દિનેશ ત્રિપાઠી 4 11 ડિસેમ્બર, 1946ના રો�ોજ તેની સ્થાપના કરવામાં
જાન્યુઆ�રીએ� નૌ�ૌકાદળના વાઇસ ચીફનું પદ સંભાળશે. આ�વી હતી.
 આ� પરિવર્્તન નૌ�ૌકાદળ માટે નિર્્ણણાયક ક્ષણને ચિહ્નિત  Unicefનું પુરુનામ ‘United Nations Children’s
કરે છે , કારણ કે વાઈસ એ�ડમિરલ ત્રિપાઠી દળના Fund’ છે .
 Unicefનું મુખ્ય મથક ન્યુયો�ોર્્ક (U.S.) ખાતે આ�વેલું છે .
આ�ધુનિકીકરણના પ્રયાસો�ોની દેખરે ખ માટે ભૂમિકાની
 વર્્તમાનમાં યુનિસેફના કાર્્યકરો�ો વિશ્વના 190થી વધુ
જવાબદારી નિભાવે છે .
દેશમાં બાળકો�ોના કલ્યાણ માટે સતત કામ કરી રહ્યા છે .
 નોંધનીય રીતે, ભારતીય નૌ�ૌકાદળ MQ-9B પ્રિડે ટર
 વર્્ષ 1965માં યુનિસેફને બાળકો�ોના કલ્યાણ અને
ડ્્રરોન અને રાફે લ ફાઇટર જેટ હસ્્તગત કરવા માટે તૈયાર
વિકાસ માટે કાર્્ય કરવા બદલ શાંતિ માટે નું નો�ોબલ
છે , જે સ્થિતિના વ્યૂહાત્મક મહત્વ પર ભાર મૂકે છે . પુરસ્કાર એ�નાયત થયું હતું.
216
વિશ્વ વસ્્તતી દિવસ

દૂરંદ કપની 132મી આ�વૃત્તિ
 વૈશ્વિક વસ્્તતી વૃદ્ધિ સાથે સંકળાયેલા પડકારો�ો અને

 એ�શિયાની સૌ�ૌથી જૂની અને વિશ્વની ત્રીજી સૌ�ૌથી જૂની
પરિણામો�ો વિશે જાગૃતિ લાવવા અને વ્યક્તિઓ��ને
ફૂટબો�ોલ ટુર્્નનામેન્ટ તરીકે ઓ��ળખાતા દૂરંદ કપની 3
શિક્ષિત કરવા માટે દર વર્ષે 11મી જુલાઈના રો�ોજ વિશ્વ
ઓ��ગસ્ટ, 2023થી 132મી આ�વૃત્તિનો�ો પ્રારં ભ થઈ
વસ્્તતી દિવસની ઉજવણી કરવામાં આ�વે છે .
રહ્્યયો છે .
 તે આ� મુદ્દાઓ��ને સંબો�ોધિત કરવા અને પૃથ્વી પરના
સમગ્ર ભારતમાં ટ્્રરોફી પ્રવાસ અને ટીમો�ો
દરે કના જીવનને સુધારવા માટે સતત કામ કરવા માટે
 ભવ્ય ઈવેન્ટ પહે લા, ત્રણેય ટ્્રરોફી દેશભરના અનેક
એ�ક યાદી તરીકે સેવા આ�પે છે .
શહે રો�ોમાં ફરતી એ�ક વ્યાપક ટ્્રરોફી ટૂર પર નીકળે છે .
 વિશ્વ વસ્્તતી દિવસની ઉજવણીનો�ો હે તુ વસ્્તતી વૃદ્ધિની
 તેમાં શિમલા, ઉધમપુર, જયપુર, મુંબઈ, પુણે, બેેંગલુરુ,
અસરો�ોને પહોંચી વળવા માટે સમજણને પ્્રરોત્સાહન
ભુવનેશ્વર, કો�ોકરાઝાર, ગુવાહાટી અને શિલોંગનો�ો
આ�પવા અને સામૂહિક પ્રયાસો�ોને પ્્રરોત્સાહિત કરવાનો�ો છે .
 યુનાઈટે ડ નેશન્સ અનુસાર, આ� વર્્ષના વિશ્વ વસ્્તતી
 આ� પ્રવાસ દેશભરમાં ફૂટબો�ોલના ઉત્સાહીઓ��માં
દિવસની થીમ – Unleashing the power of
ઉત્સાહ અને અપેક્ષાનું નિર્્મમાણ કરે છે .
gender equality: Uplifting the voices of
 બાંગ્્લલાદેશ, નેપાળ અને ભૂતાનની વિદેશી ટીમો�ોની
women and girls to unlock our world’s
ભાગીદારી સાથે દૂરંદ કપની 132મી આ�વૃત્તિ ખરે ખર
infinite possibilities છે .
આં�ંતરરાષ્ટ્રીય બનવાનું વચન આ�પે છે . આ� 27 વર્્ષના
અંતરાલ પછી વિદેશી ટીમો�ોનું નોંધપાત્ર વળતર દર્્શશાવે
વિશ્વ વસ્્તતી દિવસ
છે , સ્પર્્ધધાનું નવું સ્્તર ઉમેરે છે અને પ્રાદેશિક સહયો�ોગને
પ્્રરોત્સાહન આ�પે છે .  વૈશ્વિક વસ્્તતી વૃદ્ધિ સાથે સંકળાયેલા પડકારો�ો અને
પરિણામો�ો વિશે જાગૃતિ લાવવા અને વ્યક્તિઓ��ને
વિશ્વ ઝૂનો�ોસિસ દિવસ શિક્ષિત કરવા માટે દર વર્ષે 11મી જુલાઈના રો�ોજ વિશ્વ
વસ્્તતી દિવસની ઉજવણી કરવામાં આ�વે છે .
 પ્રખ્યાત ફ્રેન્્ચ જીવવિજ્ઞાની લુઈ પાશ્ચરની સિદ્ધિઓ��ના  તે આ� મુદ્દાઓ��ને સંબો�ોધિત કરવા અને પૃથ્વી પરના
સન્માન માટે દર વર્ષે 6ઠ્ઠી જુલાઈએ� વિશ્વ ઝૂનો�ોસિસ દરે કના જીવનને સુધારવા માટે સતત કામ કરવા માટે
દિવસ મનાવવામાં આ�વે છે . એ�ક યાદી તરીકે સેવા આ�પે છે .
 1885માં આ� દિવસે, પાશ્ચરે પ્રારં ભિક હડકવા રસી  વિશ્વ વસ્્તતી દિવસની ઉજવણીનો�ો હે તુ વસ્્તતી વૃદ્ધિની
બનાવી હતી, જે ઝૂનો�ોટિક રો�ોગ નિવારણમાં નોંધપાત્ર અસરો�ોને પહોંચી વળવા માટે સમજણને પ્્રરોત્સાહન
સીમાચિહ્નરૂપ હતું. વિશ્વ ઝૂનો�ોસિસ દિવસનું પાલન આ�પવા અને સામૂહિક પ્રયાસો�ોને પ્્રરોત્સાહિત
વિવિધ ઝૂનો�ોટિક રો�ોગો�ો વિશે જાગૃતિ લાવવા અને કરવાનો�ો છે .
નિવારક પગલાં વિશે લો�ોકો�ોને શિક્ષિત કરવા માટે એ�ક  યુનાઈટે ડ નેશન્સ અનુસાર, આ� વર્્ષના વિશ્વ વસ્્તતી
મંચ તરીકે કામ કરે છે . દિવસની થીમ – Unleashing the power of
ઇતિહાસ gender equality: Uplifting the voices of
 “Zoonoses” શબ્દ ગ્રીકમાંથી આ�વ્્યયો છે , જ્્યાાં women and girls to unlock our world’s
“Zoon”નો�ો અર્્થ પ્રાણી અને “Noses”નો�ો અર્્થ માંદગી infinite possibilities છે .
થાય છે .
 1885 થી, વિશ્વભરમાં 6 જુલાઈના રો�ોજ વિશ્વ ઝૂનો�ોસિસ વિશ્વ પેપર બેગ દિવસ
દિવસ મનાવવામાં આ�વે છે . આ� દિવસનો�ો પ્રાથમિક
ઉદ્દે શ્્ય ઝૂનો�ોટિક રો�ોગો�ો સાથે સંકળાયેલા જોખમો�ો વિશે  વિશ્વ પેપર બેગ દિવસ દર વર્ષે 12 જુલાઇના રો�ોજ
જાગૃતિ લાવવાનો�ો છે . ઉજવવામાં આ�વે છે .
217
 એ�ક ચળવળના સ્વરૂપે આ� દિવસ પ્લાસ્ટિક બેગના  તે યુવા વ્યક્તિઓ��ને રો�ોજગાર, યો�ોગ્્ય કાર્્ય અને
પર્્યયાવરણને અનુકૂળ વિકલ્્પપોને પ્્રરોત્સાહન આ�પે છે . ઉદ્્યયોગસાહસિકતા માટે જરૂરી કૌ�ૌશલ્્યયો પ્રદાન કરવાના
 પર્્યયાવરણને અનુકૂળ પેપર બેગ્્સ, ટકાઉ સામગ્રીમાંથી મહત્વને ઓ��ળખવાના હે તુથી ઉજવવામાં આ�વે છે .
બનાવવામાં આ�વે છે અને તે પુનઃઉપયો�ોગ કરવા માટે  ટે ક્્નનોલો�ોજીની સતત પ્રગતિ અને શ્રમ બજારમાં થતા
સરળ છે . ફે રફારો�ો સાથે, યુવાનો�ોને અનુકૂલનક્ષમ અને લવચીક
 આ� દિવસ પ્લાસ્ટિક બેગના વધુ પર્્યયાવરણને અનુકૂળ કૌ�ૌશલ્્યયોથી સજ્જ કરવા જરૂરી છે .
વિકલ્પના ઉપયો�ોગને સન્માન આ�પે છે .  વિશ્વ યુવા કૌ�ૌશલ્ય દિવસ 2023ની થીમ “Skilling
 પર્્યયાવરણને અનુકૂળ પેપર બેગના ઉપયો�ોગના teachers, trainers and youth for a
ફાયદાઓ�� વિશે જાગૃતિ વધારવા માટે વિશ્વ પેપર બેગ transformative future” છે . તે શિક્ષકો�ો, પ્રશિક્ષકો�ો
દિવસની ઉજવણી કરવામાં આ�વે છે . અને અન્ય શિક્ષકો�ો દ્વારા યુવાનો�ોને શ્રમ બજારમાં
થીમ આ�ગળ આ�વવા અને તેમના સમુદાયો�ો અને સમાજમાં
 વિશ્વ પેપર બેગ દિવસ 2023 માટે કો�ોઈ થીમ જાહે ર સક્રિયપણે જોડાવા માટે કૌ�ૌશલ્ય પ્રદાન કરવામાં
કરવામાં આ�વી નથી. મહત્વની ભૂમિકા પર પ્રકાશ પાડે છે .
 ગયા વર્્ષની પેપર બેગ ડે 2022ની થીમ, “If You’re
‘Fantastic’, Do Something ‘Dramatic’ To Cut ગ્રાન્ડ ક્્રરોસ ઓ��ફ ધ લીજન ઓ��ફ ઓ��નર
The ‘Plastic’, Use ‘Paper Bags’.” હતી.
 તાજેતરમાં વડાપ્રધાન શ્રી નરે ન્દદ્ર મો�ોદીને ફ્રાન્સ
આં�ંતરરાષ્ટ્રીય મલાલા દિવસ પ્રજાસત્તાકના રાષ્ટ્રપતિ દ્વારા ફ્રાન્સના સર્્વવોચ્ચ
પુરસ્કાર, ગ્રાન્ડ ક્્રરોસ ઓ��ફ ધ લીજન ઓ��ફ ઓ��નરથી
 દર વર્ષે 12 જુલાઇના રો�ોજ આં�ંતરરાષ્ટ્રીય મલાલા દિવસ
નવાજવામાં આ�વ્યા હતા.
ઉજવવામાં આ�વે છે , આ� દિવસે નો�ોબેલ શાંતિ
છે લ્લા 9 વર્્ષમાં વડાપ્રધાન મો�ોદીને 13 સર્્વવોચ્ચ રાજકીય
પુરસ્કારથી સમ્માનિત મલાલા યુસુફઝઈનો�ો જન્મ
સન્માન
દિવસ આ�વે છે .
 અહીીં ઉલ્લેખનીય છે કે આ� પહે લાં પીએ�મ મો�ોદીને કુલ
 પાકિસ્્તતાની નાગરિક મલાલા યુસુફઝઈનો�ો જન્મ 12
13 દેશો�ો સર્્વવોચ્ચ સન્માન આ�પી ચૂક્યા છે . ફ્રાન્સે તેમાં
જુલાઇ, 1997ના રો�ોજ થયો�ો હતો�ો.
વધારો�ો કર્્યયો છે . આ� દેશો�ોમાં ઈજિપ્ત, રશિયા, ફીજી,
 9 ઑ��ક્્ટટોબર 2012ના રો�ોજ મલાલા જ્યારે શાળાથી ઘરે
ભૂટાન, બેહરીન, અફઘાનિસ્્તતાન વગેરેનો�ો સમાવેશ
પરત ફરી રહી હતી, ત્યારે તેમના પર તાલિબાન
થાય છે .
બંદૂકધારીએ� હુમલો�ો કર્્યયો, જેમાં તેમના માથા અને
 ધ ગ્રાન્ડ કમ્પેનિયન ઓ��ફ ધ ઓ��ર્્ડર ઓ��ફ લો�ોગો�ોહુ
ગરદનમાં ગો�ોળી વાગી હતી.
(Companion of the Order of Logohu): પાપુઆ�
 શરૂઆ�તમાં તેમની પાકિસ્્તતાનમાં સારવાર કરાઇ પરં તુ
ન્યૂગિનીએ� પ્રશાંત દેશો�ોની એ�કતાને સમર્્થન આ�પવા
ત્યારબાદ સારી મેડિકલ ટ્રિટમેન્ટ માટે ઇં ગ્્લલેન્ડ
અને ગ્લોબલ સાઉથના મુદ્દે નેતૃત્વ કરવા બદલ મે
મો�ોકલવામાં આ�વ્યા. ગો�ોળી વાગ્્યયાની ઘટનાના 9 મહિના
બાદ મલાલાએ� તેના 16માં જન્મદિને સંયુક્ત રાષ્ટ્રના 2023માં પીએ�મ મો�ોદીને પો�ોતાના સર્્વવોચ્ચ નાગરિક
મખ્યાલયમાં એ�ક જબરદસ્્ત ભાષણ આ�પ્યુ હતુ. પુરસ્કારથી સન્માનિત કર્્યયા હતા.
છો�ોકરીઓ��માં શિક્ષણ પ્રત્યેત જાગૃતિ ફે લાવવા માટે  કમ્પેનિયન ઓ��ફ ધ ઓ��ર્્ડર ઓ��ફ ફીજી (Companion
તેમણે પિતા સાથે વર્્ષ 2013માં મલાલા ફં ડની શરૂઆ�ત of the Order of Fiji): મે 2023માં ફીજી દ્વારા વિશ્વમાં
કરી. વડાપ્રધાન મો�ોદીને સહુથી મો�ોટા સન્માનથી સન્માનિત
કરવામાં આ�વ્યા.
વિશ્વ યુવા કૌ�ૌશલ્ય દિવસ  એ�બાલ્ક એ�વો�ોર્્ડ (Ebakl Award by the Republic
of Palau): રિપબ્્લલિક ઓ��ફ પલાઉએ� પણ પાપુઆ�
 વિશ્વ યુવા કૌ�ૌશલ્ય દિવસ દર વર્ષે 15મી જુલાઈના રો�ોજ ન્યુ ગીનીના પ્રવાસ દરમિયાન જ વડાપ્રધાન મો�ોદીને
ઉજવવામાં આ�વે છે . એ�બાલ્ક એ�વો�ોર્્ડથી સન્માનિત કર્્યયા હતા.
218
 ઓ��ર્્ડર ઓ��ફ ધ દ્રુક ગ્્યયાલપો�ો (Order of the Druk  તાજેતરમાં, નવી દિલ્હીમાં આ�યો�ોજિત એ�ક ભવ્ય
Gyalpo): વર્્ષ 2021માં ભૂટાન દ્વારા વડાપ્રધાન મો�ોદીને સમારો�ોહમાં યુવા બાબતો�ો અને રમતગમત મંત્રી અનુરાગ
સર્્વવોચ્ચ નાગરિક સન્માન આ�પવામાં આ�વ્્યુું હતું. ઠાકુર દ્વારા પ્રતિષ્ઠિત ટ્્રરોફીનું અનાવરણ કરવામાં
 લીજન ઓ��ફ મેરીટ (Legion of Merit by the U.S. આ�વ્્યુું હતું.
 આ� ઇવેન્ટમાં ‘પાસ ધ બો�ોલ ટ્્રરોફી ટૂર’ ઝં ુ બેશની
Government): અમેરિકન સરકારે વર્્ષ 2020માં
શરૂઆ�ત પણ થઈ, જે યુવા ખેલાડીઓ��ને ભવિષ્યમાં
પીએ�મ મો�ોદીને આ� એ�વો�ોર્્ડથી સન્માનિત કર્્યયા હતા.
ટીમ ઈન્ડિયાનું પ્રતિનિધિત્વ કરવાનું સ્વપ્ન જોવા માટે
સંયુક્ત રાજ્ય સશસ્ત્ર દળનો�ો આ� પુરષ્કાર ઉત્કૃષ્ટ જોડવા અને પ્રેરણા આ�પવાનો�ો પ્રયાસ કરે છે .
સેવાઓ�� અને ઉપલબ્ધિઓ�� માટે આ�પવામાં આ�વે છે .
 ધ કિં ગ હમદ ઓ��ર્્ડર ઓ��ફ ધ રે નેસાં (King Hamad વિશ્વ આં�ંતરરાષ્ટ્રીય ન્યાય દિવસ
Order of the Renaissance): આ� પુરસ્કાર બહે રીન
દ્વારા વર્્ષ 2019માં આ�પવામાં આ�વ્્યયો હતો�ો.  સમગ્ર વિશ્વમાં 17 જુલાઈ ને “વિશ્વ આં�ંતરરાષ્ટ્રીય ન્યાય
 રુલ ઓ��ફ નિશાન ઈજ્જુદ્દીન (Order of the દિવસ” તરીકે ઉજવવામાં આ�વે છે .
Distinguished Rule of Nishan Izzuddin): વર્્ષ  આ� દિવસનો�ો મુખ્ય ઉદ્દે શ આં�ંતરરાષ્ટ્રીય ન્યાયની
2019માં માલદીવ્્સના બે દિવસીય પ્રવાસ દરમિયાન મજબૂત પ્રણાલીને માન્યતા આ�પવા અને પીડિતો�ોને
અધિકારો�ોને પ્્રરોત્સાહન આ�પવા માટે ઉજવવામાં
સન્માન આ�પવામાં આ�વ્્યુું.
 ઓ��ર્્ડર ઓ��ફ ધ સેન્ટ એ�ન્ડ્ર્યુ એ�પો�ોસ્ટલ (Order of
 નોંધનીય છે કે 17 જુલાઈના એ� આં�ંતરરાષ્ટ્રીય ગુનાહિત
St. Andrew award): 2019માં રશિયા દ્વારા સર્્વવોચ્ચ અદાલત (ICC)ની સ્થાપના સંધિ અને રો�ોમ કાયદો�ો
સન્માન અપાયું હતું. સ્વીકારવાની વર્્ષગાંઠનું પ્રતિક છે .
 જાયેદ મેડલ (Order of Zayed Award): યુએ�ઈ  જે નરસંહાર, માનવતા સામેના ગુનાઓ�� અને
દ્વારા 2019માં પીએ�મ મો�ોદીને દેશનું સર્્વવોચ્ચ સન્માન આ�ક્રમકતાના ગુનાથી લો�ોકો�ોને બચાવવાનો�ો પ્રયાસ
આ�પવામાં આ�વ્્યુું. કરે છે .
 ગ્રરેંડ કો�ોલર ઓ��ફ ધ સ્ટેટ (Grand Collar of the  આં�ંતરરાષ્ટ્રીય કો�ોર્્ટની સ્થાપના સંધિ થયા બાદ 1
State of Palestine Award): ફિલીસ્્તતીનના જુલાઈ, 2002થી તેમના કાર્્યની શરૂઆ�ત થઈ હતી.
 તેમનું મુખ્યાલય નેધરલેન્ડના હે ગ ખાતે આ�વેલું છે .
રાષ્ટ્રપતિ મહમૂદ અબ્બાસ દ્વારા 2018માં આ�પવામાં
આ�વેલું સન્માન.
“ભૂમિ સન્માન” 2023
 અમીર અમાનુલ્લાહ ખાન પુએ�સ્કાર (State Order
of Ghazi Amir Amanullah Khan): વર્્ષ 2016માં  તાજેતરમાં ભારતના રાષ્ટ્રપતિ વિજ્ઞાન ભવન, નવી
અફઘાનિસ્્તતાન દ્વારા આ�પવામાં આ�વેલું સર્્વવોચ્ચ દિલ્હી ખાતે પ્રતિષ્ઠિત “ભૂમિ સન્માન” પુરસ્કારો�ો
સન્માન. એ�નાયત કરશે.
 ઓ��ર્્ડર ઓ��ફ અબ્દુલઅજીજ અલ સઉદ (Order of  આ� પુરસ્કારો�ો 9 રાજ્ય સચિવો�ો અને 68 જિલ્લા
Abdulaziz Al Saud): વર્્ષ 2016માં સાઉદી અરબ કલેક્ટરને તેમની ટીમો�ો સાથે અર્્પણ કરવામાં આ�વશે,
દ્વારા આ�પવામાં આ�વેલું સન્માન. જેમણે ડિજીટલ ઈન્ડિયા લેન્ડ રે કો�ોર્્ડ્્સ મો�ોડર્્નનાઈઝે શન
 ઓ��ર્્ડર ઑ��ફ ધ નાઇલ (Order of the Nile): જૂન પ્્રરોગ્રામ (DILRMP) જે શાસનનું એ�ક મહત્વપૂર્્ણ ઘટક
છે તેના અમલીકરણમાં અસાધારણ સિદ્ધિઓ��
2023માં ઇજિપ્તના રાષ્ટ્રપતિએ� સર્્વવોચ્ચ સન્માન
દર્્શશાવી છે .
‘ઓ��ર્્ડર ઑ��ફ ધ નાઇલ’થી મો�ોદીને સન્માનિત કર્્યયા હતા.
આં�ંતરરાષ્ટ્રીય નેલ્સન મંડેલા દિવસ
હીરો�ો એ�શિયન ચેમ્પિયન્સ ટ્્રરોફી 2023
 દર વર્ષે 18 જુલાઈના રો�ોજ નેલ્સન મંડેલા દિવસ
 હીરો�ો એ�શિયન ચેમ્પિયન્સ ટ્્રરોફી 2023, સૌ�ૌથી અપેક્ષિત મનાવવામાં આ�વે છે . સંયુક્ત રાષ્ટ્ર (UN) એ� 2009માં
હો�ોકી ટુર્્નનામેન્ટ પૈકીની એ�ક, ચેન્નાઈ, તમિલનાડુમાં નેલ્સન મંડેલાના સન્માન માટે 18 જુલાઈને નેલ્સન
યો�ોજાવાની છે . મંડેલા દિવસ તરીકે જાહે ર કર્્યયો હતો�ો.
219
2023 માટે ની થીમ  સુરત ડાયમંડ બો�ોર્્સ ઇન્ડિયન ગ્રીન બિલ્ડડીંગ કાઉન્સિલ
 આ� વર્ષે થીમ “ક્લાઈમેટ, ફૂડ એ�ન્ડ સો�ોલિડે રિટી” છે . (IGBC) તરફથી પ્લેટિનમ રે ન્્કિિં ગ ધરાવે છે .
 આ� વર્ષે, કો�ોલ ટુ એ�ક્શન “It’s in your hands” છે .  સેન્ટટ્રલ સ્પાઇનનો�ો આ�કાર માળખામાંથી પવનને
બહાર પસાર કરે છે , જ્યારે રે ડિયન્ટ કુલિંગ ફ્લોરની
વિશ્વ ચેસ દિવસ 2023 નીચે ઠં ડા પાણીનું પરિભ્રમણ કરીને અંદરનું તાપમાન
ઘટાડે છે .
 1924માં Fédération Internationale des Échecs  નવી દિલ્હી સ્થિત પ્રખ્યાત આ�ર્્કકિટે ક્ચર ફર્્મ
(FIDE) અથવા વર્લલ્ડ ચેસ ફે ડરે શનની સ્થાપનાની મો�ોર્્ફફોજેનેસિસ સુરત ડાયમંડ બો�ોર્્સની ડિઝાઇન માટે
યાદમાં દર વર્ષે 20 જુલાઈને વિશ્વ ચેસ દિવસ તરીકે જવાબદાર છે .
મનાવવામાં આ�વે છે .  સુરત ડાયમંડ બો�ોર્્સનું બાંધકામ, જે લગભગ ચાર વર્્ષ
 આં�ંતરરાષ્ટ્રીય ચેસ ડે તરીકે પણ ઓ��ળખાતા આ� સુધી ચાલ્્યુું હતું, કો�ોવિડ-19 રો�ોગચાળાને કારણે બે
દિવસની ઉજવણી વિશ્વભરના છ કરો�ોડથી વધુ વર્્ષનો�ો વિલંબ થયો�ો હતો�ો.
નિયમિત ચેસ ખેલાડીઓ�� દ્વારા કરવામાં આ�વે છે .  આ� પ્રચંડ ઓ��ફિસ બિલ્્ડિિંગનું સત્તાવાર ઉદ્દઘાટન આ�
વર્્ષના અંતમાં નિર્્ધધારિત છે અને તેની અધ્યક્ષતા વડા
 1500 વર્્ષ જેટલી જૂની ગણાતી આ� રમતની શરૂઆ�ત
પ્રધાન નરે ન્દદ્ર મો�ોદી કરશે.
ભારતમાં થઈ હો�ોવાનું મનાય છે અને તે ‘ચતુરંગા’ના
 નવેમ્બરમાં, પ્રથમ રહે વાસીઓ�� બિલ્ડડીંગમાં જવાની
નામથી ઓ��ળખાતી હતી.
અપેક્ષા છે , જે સુરત, ગુજરાતના હીરા ઉદ્્યયોગ માટે
 12 ડિસેમ્બર, 2019ના રો�ોજ, જનરલ એ�સેમ્બલીએ�
નોંધપાત્ર સીમાચિહ્નરૂપ છે .
1924માં પેરિસમાં આં�ંતરરાષ્ટ્રીય ચેસ ફે ડરે શન (FIDE)
ની સ્થાપનાની તારીખને ચિહ્નિત કરવા 20 જુલાઈને
ભારતીય કો�ોસ્ટ ગાર્્ડ ના 25મા મહાનિર્દે શક
વિશ્વ ચેસ દિવસ તરીકે જાહે ર કર્્યયો.
 FIDEની પહે લ હે ઠળ, 1966થી વિશ્વભરના ચેસ
 DG રાકે શ પાલે ઇન્ડિયન કો�ોસ્ટ ગાર્્ડ (ICG)ના 25મા
ખેલાડીઓ�� દ્વારા 20 જુલાઈને આં�ંતરરાષ્ટ્રીય ચેસ
મહાનિર્દેશકનું પદ સંભાળ્્યુું છે , જેમાં જ્ઞાન અને
દિવસ તરીકે મનાવવામાં આ�વે છે .
પ્રાવીણ્્યનો�ો વિશાળ ભંડાર છે .
 ઇન્ટરનેશનલ ચેસ ફે ડરે શન હે ડક્વાર્્ટર: લૌ�ૌઝેન,
 DG રાકે શ પાલે પ્રતિષ્ઠિત ઇન્ડિયન નેવલ
સ્વિટ્્ઝર્્લલૅન્ડ; એ�કે ડેમીમાંથી તેમનું શિક્ષણ મેળવ્્યુું અને ભારતીય
 આં�ંતરરાષ્ટ્રીય ચેસ ફે ડરે શનના પ્રમુખ: આ�ર્્કકાડી કો�ોસ્ટ ગાર્્ડમાં તેમના ભવિષ્યનો�ો પાયો�ો નાખ્્યયો હતો�ો.
ડ્્વવોર્્કકોવિચ.  જાન્યુઆ�રી 1989માં, તેઓ�� ભારતના દરિયાકાંઠાના
વિસ્્તતારો�ો અને દરિયાઈ હિતો�ોની સુરક્ષા માટે સમર્્પપિ ત
સુરત ડાયમંડ બો�ોર્્સ પ્રવાસની શરૂઆ�ત કરીને કો�ોસ્ટ ગાર્્ડમાં જોડાયા હતા.
 DG રાકે શ પાલની પ્રસિદ્ધ સેવાને પ્રતિષ્ઠિત પુરસ્કારો�ોથી
 ભારતની રત્ન રાજધાની સુરતે વિશ્વની સૌ�ૌથી મો�ોટી સન્માનિત કરવામાં આ�વ્યા છે .
ઓ��ફિસ બિલ્્ડિિંગ, ‘સુરત ડાયમંડ બો�ોર્્સ’નું આ�યો�ોજન  2013માં, તેમને તટરક્ષક ચંદ્રકથી નવાજવામાં આ�વ્યા
કરીને યુનાઇટે ડ સ્ટેટ્્સને પાછળ છો�ોડી દીધું છે . હતા, ત્યારબાદ 2018માં રાષ્ટ્રપતિ તટરક્ષક ચંદ્રકથી
 USની આ�ઇકો�ોનિક પેન્ટાગો�ોનનું સ્થાન લેતા, આ� સન્માનિત કરવામાં આ�વ્યા હતા.
એ�કબીજા સાથે જોડાયેલ ઓ��ફિસ માળખામાં નવ  આ� પ્રશંસા ભારતીય કો�ોસ્ટ ગાર્્ડ માટે તેમના ઉત્કૃષ્ટ
લંબચો�ોરસ ઇમારતો�ો છે જે એ�ક સેન્ટટ્રલ સ્પાઇનમાંથી યો�ોગદાન અને પ્રતિબદ્ધતાને દર્્શશાવે છે .
નીકળે છે .
 7.1 મિલિયન સ્ક્વેર ફીટની વિશાળ ફ્લોર સ્પેસ સાથે, રાષ્ટ્રીય કે રી દિવસ
પેન્ટાગો�ોનને હટાવીને (જેણે લગભગ 80 વર્્ષ સુધી આ�
બિરુદ જાળવ્્યુું હતું) સુરત ડાયમંડ બો�ોર્્સ હવે વૈશ્વિક  ભારતમાં દર વર્ષે 22 જુલાઈના રો�ોજ ‘રાષ્ટ્રીય કે રી દિવસ’
સ્્તરે સૌ�ૌથી મો�ોટી ઓ��ફિસ બિલ્્ડિિંગ તરીકે નો�ો તાજ અથવા તો�ો ‘નેશનલ મેેંગો�ો ડે ’ની ઉજવણી કરવામાં
ધરાવે છે . આ�વે છે .
220
 આ� દિવસની ઉજવણીનો�ો મુખ્ય ઉદ્દે શ રસદાર ફળ કે રી  વર્લલ્ડ ડ્રાઉનિંગ પ્રિવેન્્શન ડે ની સ્થાપના એ�પ્રિલ
વિશે વધારે માં વધારે માહિતી ફે લાવવાનો�ો છે . 2021માં યુએ�ન જનરલ એ�સેમ્બલીના ઠરાવ A/
 કે રીનું વૈજ્ઞાનિક નામ ‘મેેંગીફે રા ઈન્ડિકા’ (Mangifera RES/75/273 દ્વારા કરવામાં આ�વી હતી, જેનો�ો ઉદ્દે શ
Indica) છે . વૈશ્વિક ડૂબતા અટકાવવા માટે નો�ો હતો�ો.
 અને તે કાજૂ પરિવાર (Anacardiaceae)નું સભ્ય છે .
 તેમાં વિટામિન A, C અને D ભરપૂર માત્રામાં હો�ોય છે .
કારગિલ વિજય દિવસ
કે રી એ� ભારતનું રાષ્ટ્રીય ફળ છે .
 ભારતના કે રળમાં કન્નુર જિલ્લાના કન્તપુરમને
‘સ્વદેશી મેન્ગો હે રિટે જ એ�રિયા’ જાહે ર કરવામાં  ભારતમાં દર વર્ષે 26 જુલાઈના રો�ોજ ‘કારગિલ વિજય
આ�વ્્યયો છે . દિવસ’ની ઉજવણી કરવામાં આ�વે છે .
 આ� વિસ્્તતારમાં કે રીની 200થી વધુ જાતો�ો ઉગાડવામાં  તેને વિજય દિવસ તરીકે પણ ઓ��ળખવામાં આ�વે છે .
આ�વે છે .  ભારત અને પાકિસ્્તતાન વચ્ચે 1999માં થયેલા કારગિલ
યુદ્ધમાં ભારતની સેના દ્વારા ‘ઓ��પરે શન વિજય’ હાથ
આ�વકવેરા દિવસ ધરવામાં આ�વ્્યુું હતું.
 જેમાં ભારતની સેનાની જીત થઈ હતી અને 26 જુલાઈ,
 ભારતમાં દર વર્ષે 24 જુલાઈના રો�ોજ ‘આ�વકવેરા દિવસ’
1999ના રો�ોજ આ� યુદ્ધનો�ો અંત આ�વ્્યયો હતો�ો.
(Income Tax Day)ની ઉજવણી કરવામાં આ�વે છે .
 આ�થી, ભારતમાં દર વર્ષે 26 જુલાઈના રો�ોજ ‘કારગિલ
 24 જુલાઈ, 1860ના રો�ોજ જેમ્સ વિલ્સન દ્વારા ભારતમાં
દિવસ’ની ઉજવણી કરવામાં આ�વે છે .
આ�વકવેરાનો�ો પ્રારં ભ કરવામાં આ�વ્્યયો હતો�ો.
 જો કે , એ� સમયે 1857ના ભારતના પ્રથમ સ્વતંત્રતા  3 મે, 1999ના રો�ોજ જ સૌ�ૌપ્રથમ તાશી નામગ્્યયાલ નામના
સંગ્રામમાં થયેલા નુકસાનની ભરપાઈ કરવા માટે ગો�ોવાળે કારગિલમાં પાકિસ્્તતાનની સેનાએ� ઘુસણખો�ોરી
ભારતમાં આ� Income Tax લાદવામાં આ�વ્્યયો હતો�ો. કરી હો�ોવાની માહિતી ભારતની સેનાને આ�પી હતી
 આ� ઘટનાને વર્્ષ 2010માં 150 વર્્ષ પુરા થયા હતા. ત્યારબાદ આ� યુદ્ધની શરૂઆ�ત થઈ હતી.
 આ�થી, આ� દિવસની યાદમાં ભારત સરકારના ઈન્કમ  જેમાં જોજિલાથી ટૂરતો�ોક વચ્ચેના દુર્્ગમ વિસ્્તતારો�ોમાં
ટે ક્સ ડિપાર્્ટમેન્ટ દ્વારા 24 જુલાઈ, 2010થી આ� 12,000 ફૂટથી વધુ ઊચ ં ાઈએ�થી ભારતીય સેનાએ�
દિવસની ઉજવણીનો�ો પ્રારં ભ કરવામાં આ�વ્્યયો છે . પાકિસ્્તતાનની ઘુસણખો�ોરો�ોને ભગાડી દીધા હતા.
 સ્્કકોટલેન્ડમાં જન્મેલા સર જેમ્સ વિલસનને ભારતમાં
બજેટ અને Income Tax સિસ્ટમના જનક માનવામાં
મેન્્ગ્રરોવ ઇકો�ોસિસ્ટમના સંરક્ષણ માટે નો�ો
આં�ંતરરાષ્ટ્રીય દિવસ
વિશ્વ ડૂબવાના અકસ્માત નિવારણ દિવસ
 મેન્્ગ્રરોવ ઇકો�ોસિસ્ટમના સંરક્ષણ માટે નો�ો આં�ંતરરાષ્ટ્રીય
 પરિવારો�ો અને સમુદાયો�ો પર ડૂબવાના વિનાશક અને દિવસ દર વર્ષે જુલાઈ 26ના રો�ોજ ઉજવવામાં આ�વે છે .
કાયમી પરિણામો�ો વિશે જાગૃતિ વધારવાના ઉદ્દે શ્્ય  આ� આં�ંતરરાષ્ટ્રીય દિવસને 2015માં UN એ�જ્યુકે શનલ,
સાથે દર વર્ષે 25 જુલાઈના રો�ોજ વર્લલ્ડ ડ્રાઉનિંગ સાયન્ટિફિક એ�ન્ડ કલ્્ચરલ ઓ��ર્ગેનાઈઝે શન
પ્રિવેન્્શન ડે અથવા વિશ્વ ડૂબવાના અકસ્માત (UNESCO)ની જનરલ કો�ોન્ફરન્સ દ્વારા અપનાવવામાં
નિવારણ દિવસ તરીકે ઉજવવામાં આ�વે છે . આ�વ્્યયો હતો�ો.
 અંદાજે 236,000 વ્યક્તિઓ�� દર વર્ષે ડૂબવાથી પો�ોતાનો�ો
 હે તુ: મેન્્ગ્રરોવ ઇકો�ોસિસ્ટમના મહત્વ વિશે જાગૃતિ
જીવ ગુમાવે છે , જેમાં પાંચથી 14 વર્્ષની વયના બાળકો�ો
કે ળવવા માટે “એ�ક અનન્ય, વિશેષ અને સંવેદનશીલ
આ� દુર્્ઘટના માટે વધુ સંવેદનશીલ હો�ોય છે .
ઇકો�ોસિસ્ટમ” તરીકે અને તેમના ટકાઉ સંચાલન,
 સંશો�ોધન દર્્શશાવે છે કે ગ્રામીણ વિસ્્તતારો�ોમાં રહે તા યુવાનો�ો
અને કિશો�ોરો�ો તેમના શહે રી સમકક્્ષષોની તુલનામાં સંરક્ષણ અને ઉપયો�ોગ માટે ના ઉકે લો�ોને પ્્રરોત્સાહન
ડૂબવાનું વધુ જોખમ ધરાવે છે . આ�પવું.
221
UNESCOનો�ો એ�શિયા પેસિફિક કલ્્ચરલ હે રિટે જ આં�ંતરરાષ્ટ્રીય વાઘ દિવસ

એ�વો�ોર્્ડ
 વિશ્વમાં વાઘ સંરક્ષણ અંગે જાગૃતિ ફે લાવવા માટે દર
 તાજેતરમાં, હે રિટે જ ભાયખલા રે લ્્વવે સ્ટેશન જે તેના વર્ષે 29 જુલાઈના રો�ોજ ‘આં�ંતરરાષ્ટ્રીય વાઘ દિવસ’ની
મૂળ ગૌ�ૌરવમાં પુનઃસ્થાપિત થયું છે , તેને યુનેસ્્કકો એ�વો�ોર્્ડ ઉજવણી કરવામાં આ�વે છે .
મળ્્યયો છે .  વર્્ષ 2010માં રશિયાના સેન્ટ પિટર્્સબર્્ગ નામના
શહે રમાં યો�ોજાયેલી ‘Tiger Summit’માં આ� દિવસની
8મો�ો અને 9મો�ો કો�ોમ્યુનિટી રે ડિયો�ો એ�વો�ોર્્ડ ઉજવણીનો�ો નિર્્ણય કરવામાં આ�વ્્યયો હતો�ો.
 આ� સંમેલનમાં વર્્ષ 2022 સુધીમાં વાઘો�ોની સંખ્યા
 તાજેતરમાં કે ન્દ્રીય મંત્રી શ્રી અનુરાગ ઠાકુરે બે દિવસીય બમણી કરવાનું લક્ષષ્ય રાખવામાં આ�વ્્યુું હતું, જે ભારતે
પ્રાદેશિક સામુદાયિક રે ડિયો�ો સંમેલનના ઉદ્દઘાટન સત્ર વર્્ષ 2018માં જ પૂરુું કરી દીધું હતું.
દરમિયાન 8મા અને 9મા રાષ્ટ્રીય સામુદાયિક રે ડિયો�ો
પુરસ્કારો�ો રજૂ કર્્યયા હતા. વર્લલ્ડ રે ન્્જર ડે
 કે ન્દ્રીય માહિતી અને પ્રસારણ મંત્રીએ� નવી દિલ્હીમાં
ઈન્ડિયન ઈન્સ્ટિટ્યૂટ ઓ��ફ માસ કો�ોમ્યુનિકે શન ખાતે  વન્યજીવો�ોની સુરક્ષા માટે પો�ોતાનું જીવન સમર્્પપિ ત
આ�યો�ોજિત બે દિવસીય પ્રાદેશિક સામુદાયિક રે ડિયો�ો
કરનાર બહાદુર વ્યક્તિઓ�� પ્રત્યે કૃતજ્ઞતા વ્યક્ત કરવા
સમ્મેલનના ઉદ્દઘાટન સત્ર દરમિયાન 8મા અને 9મા
માટે દર વર્ષે 31મી જુલાઈના રો�ોજ વિશ્વ રે ન્્જર દિવસ
નેશનલ કો�ોમ્યુનિટી રે ડિયો�ો પુરસ્કારો�ો રજૂ કર્્યયા.
મનાવવામાં આ�વે છે .
 આ� વિસરાયેલ નાયકો�ો નિઃસ્વાર્્થપણે દિવસ-રાત કામ
વિશ્વ પ્રકૃતિ સંરક્ષણ દિવસ
કરે છે , આ�પણા ગ્રહ પરની કે ટલીક સૌ�ૌથી નાજુક
ઇકો�ોસિસ્ટમ્સ અને લુપ્તપ્રાય પ્રજાતિઓ��નું રક્ષણ કરવા
 દર વર્ષે 28 જુલાઈના રો�ોજ વિશ્વના વિવિધ દેશો�ોમાં
માટે અવિરત પ્રયાસ કરે છે .
“વિશ્વ પ્રકૃતિ સંરક્ષણ દિવસ’ તરીકે ઉજવણી કરવામાં
 વર્લલ્ડ રે ન્્જર ડે 2023ની થીમ ”30 by 30” છે , જે 2022
યુનાઈટે ડ નેશન્સ કન્્વવેન્્શન ઓ��ન બાયો�ોલો�ોજિકલ
 વિશ્વ પ્રકૃતિ સંરક્ષણ દિવસની ઉજવણીનો�ો મુખ્ય ઉદ્દે શ
ડાયવર્્સસિટી (COP15)ના વેગ પર નિર્્મમાણ કરે છે .
પૃથ્વીના પ્રાકૃતિક વાતાવરણમાંથી લુપ્ત થતાં પ્રાણીઓ��
અને છો�ોડને બચાવવાનો�ો છે .
વિશ્વ સ્્તનપાન સપ્તાહ
 પ્રકૃતિનું સંરક્ષણ એ� તમામ જીવના જીવન અને
પૃથ્વીના તમામ કુદરતી વાતાવરણના જીવન સાથે
 સમગ્ર વિશ્વમાં દર વર્ષે 1 થી 7 ઓ��ગસ્ટ દરમિયાન ‘વિશ્વ
સંબંધિત છે .
સ્્તનપાન સપ્તાહ’ (World Breast Feeding Week)
 વધતા જતા શહે રીકરણના કારણે આ�પણે જાણીએ�
છીએ� કે દિવસેને દિવસે વૃક્્ષષોની સંખ્યા ઓ��છી થતી oil ઉજવણી કરવામાં આ�વે છે .
જાય છે અને જં ગલો�ો કપાતા જાય છે . જેનાંથી માત્ર  આ� સપ્તાહની ઉજવણીનો�ો મુખ્ય ઉદ્દે શ સમગ્ર વિશ્વમાં
માણસો�ોને તે જ નહીીં પરં તુ વન્ય જીવનો�ોને પણ નુકસાન સ્્તનપાનને પ્્રરોત્સાહન આ�પવાનો�ો છે .
થઈ રહ્્યુું છે .  World Alliance for Breast feeding Action
 પ્રકૃતિમાં અસંતુલન સર્જાવાને કારણે જ આ�પણે (WABA) દ્વારા 14 ફે બ્રુઆ�રી, 1991ના રો�ોજ આ�
કુદરતી હો�ોનારતનો�ો સામનો�ો કરવો�ો પડે છે . સપ્તાહની ઉજવણીની સ્થાપના કરવામાં આ�વી હતી.
 ગ્લોબલ વો�ોર્્મિિં ગ, મહામારીઓ��, કુદરતી આ�પત્તિઓ��,  આ� અંતર્્ગત વર્્ષ 1992થી દર વર્ષે આ� સપ્તાહ ઉજવાય છે .
તાપમાનમાં વધારો�ો વગેરે જેવી સમસ્યાઓ�� પ્રકૃતિમાં  હાલ WABA, WHO અને UNICEF દ્વારા આ�
અસંતુલન ઉત્પન્ન થવાના કારણે જ થાય છે . સપ્તાહની ઉજવણી કરવામાં આ�વે છે .
222
 તે 1 મે, 1960ના રો�ોજ ગુજરાત રાજ્યની સ્થાપના તેમજ

મહારાષ્ટ્ર સરકારનો�ો પ્રથમ ‘ઉદ્્યયોગ રત્ન’ એ�વો�ોર્્ડ મરાઠી ભાષા બો�ોલતા મહારાષ્ટ્ર રાજ્યની રચના માટે
કારણભૂત બન્્યુું હતું.
 તાજેતરની જાહે રાત મુજબ મહારાષ્ટ્ર સરકાર આ� વર્ષે
ટાટા જૂથના અધ્યક્ષ રતન ટાટાને પ્રથમ પ્રતિષ્ઠિત નાગાસાકી દિવસ (Nagasaki Day)
મહારાષ્ટ્ર ઉદ્્યયોગ રત્ન એ�વો�ોર્્ડથી નવાજશે.
મહારાષ્ટ્ર ઉદ્્યયોગ રત્ન એ�વો�ોર્્ડ વિશે  નાગાસાકી દિવસ (Nagasaki Day) 9 ઓ��ગસ્ટના
 ‘ઉદ્્યયોગ રત્ન’ એ�વો�ોર્્ડ એ� મહારાષ્ટ્રના ઔ��દ્્યયોગિક ક્ષેત્રમાં રો�ોજ ઉજવાય છે .
ઉત્કૃષ્ટ યો�ોગદાન આ�પનાર વ્યક્તિઓ��ને આ�પવામાં  બીજા વિશ્વ યુદ્ધ દરમિયાન વર્્ષ 1945માં 9 ઓ��ગસ્ટના
આ�વતો�ો રાજ્ય-સ્્તરનો�ો પુરસ્કાર છે . રો�ોજ દક્ષિણ જાપાનના નાગાસાકીના બંદર શહે ર પર
 રતન ટાટાને ટાટા ગ્રૂપની વૃદ્ધિ અને વિકાસમાં તેમના અમેરિકા દ્વારા 11 વાગે અને 1 મિનિટે 6.4 કિ.ગ્રા.
યો�ોગદાન બદલ આ� પુરસ્કાર આ�પવામાં આ�વી રહ્્યયો છે , પ્લુટો�ોનિયમ-239 ધરાવતો�ો ‘ફે ટ મેન’ નામનો�ો પરમાણુ
જે ભારતના સૌ�ૌથી મો�ોટા સમૂહમાંનું એ�ક છે . બો�ોમ્બ ફેેં કવામાં આ�વ્્યયો હતો�ો.
 આ� અગાઉ પહે લા 6 ઓ��ગસ્ટના રો�ોજ અમેરિકાએ�
લો�ોકમાન્ય તિલક રાષ્ટ્રીય પુરસ્કાર જાપાનના હિરો�ોશિમા શહે ર પર ‘લિટલ બો�ોય’ નામનો�ો
ન્યુક્લિયર બો�ોમ્બ ફેેં કવામાં આ�વ્્યયો હતો�ો. આ�નાથી
 તાજેતરમાં પૂણેની મુલાકાત દરમિયાન વડાપ્રધાનને લગભગ એ�ક લાખ ચાલીસ હજાર લો�ોકો�ો માર્્યયા ગયા
લો�ોકમાન્ય તિલક રાષ્ટ્રીય પુરસ્કારથી સન્માનિત હતા.
કરવામાં આ�વશે.  વર્્ષ 1945માં 9 ઓ��ગસ્ટના રો�ોજ અમેરિકાએ� જ્યારે
લો�ોકમાન્ય તિલક રાષ્ટ્રીય પુરસ્કાર વિશે જાપાનના નાગાસાકી શહે ર પર પરમાણુ બો�ોમ્બ ફેેં ક્્યયો
 આ� પુરસ્કારની સ્થાપના 1983માં તિલક સ્મારક મંદિર હતો�ો, ત્યારે તે જમીનથી 1,540 ફૂટની ઊચ ં ાઈએ� 43
ટ્રસ્ટ દ્વારા કરવામાં આ�વી હતી. સેકન્ડ પછી વિસ્્ફફોટ થયો�ો અને 21 કિલો�ો ટન ટી.એ�ન.
 આ� પુરસ્કાર દર વર્ષે 1લી ઓ��ગસ્ટના રો�ોજ લો�ોકમાન્ય ટી. જેટલો�ો વિસ્્ફફોટ થયો�ો હતો�ો. આ� પરમાણુ હુમલામાં
તિલકની પુણ્્યતિથિએ�, રાષ્ટ્રની પ્રગતિ અને વિકાસ નાગાસાકીમાં 3,900 ડિગ્રી સેલ્સિયસ ગરમી ઉત્પન્ન
માટે કામ કરીને નોંધપાત્ર અને અસાધારણ યો�ોગદાન થઈ અને 1005 માઈલ પ્રતિ કલાકની ઝડપે પવન
આ�પનાર વ્યક્તિઓ��ને આ�પવામાં આ�વે છે . ફં ૂ કાયો�ો હતો�ો.
 નાગાસાકી પર થયેલા પરમાણુ હુમલામાં તે સમયે
ઓ��ગસ્ટ ક્્રાાંતિ દિવસ લગભગ 40,000 થી 75,000 લો�ોકો�ોના મો�ોત થયા
હો�ોવાનો�ો અંદાજ છે . 1945ના અંત સુધીમાં આ� આં�ંકડો�ો
 8 ઓ��ગસ્ટ, 2023ના રો�ોજ હિન્દ છો�ોડો�ો આં�ંદો�ોલનના 81 80,000 સુધી પહોંચી ગયો�ો.
વર્્ષ પૂરા થયા છે , જેને ઓ��ગસ્ટ ક્્રાાંતિ તરીકે પણ
ઓ��ળખવામાં આ�વે છે . વિશ્વ આ�દિવાસી દિવસ (International Day of
 8 ઓ��ગસ્ટ, 1942ના રો�ોજ મુંબઈના ગ્્વવાલિયા ટે ન્ક the World’s Indigenous)
મેદાનમાં યો�ોજાયેલ કોંગ્રેસના વાર્્ષષિક અધિવેશનમાં
ગાંધીજીએ� ‘હિન્દ છો�ોડો�ો આં�ંદો�ોલન’ની ઘો�ોષણા કરી હતી.  દર વર્ષે 9 ઑ��ગસ્ટના રો�ોજ આ�દિવાસી લો�ોકો�ોના
 હિન્દ છો�ોડો�ો આં�ંદો�ોલન દરમિયાન મહાત્મા ગાંધીજીએ� સન્માનમાં વિશ્વ આ�દિવાસી દિવસ ઉજવવામાં આ�વે છે .
‘કરેેં ગે યા મરેેં ગે’નું સુત્ર આ�પ્્યુું હતું.  આ�દિવાસી શબ્દ ‘આ�દિ’ અને ‘વાસી’ બે શબ્્દદોથી
બનેલો�ો છે અને તેનો�ો અર્્થ મૂળ થાય છે . આ�દિવાસી એ�
મહાગુજરાત આં�ંદો�ોલન દિવસ એ�બો�ોરિજિનલ શબ્દનો�ો અનુવાદ છે જેનો�ો ઉપયો�ોગ –
“ભૌ�ૌગો�ોલિક વિસ્્તતારના રહે વાસીઓ�� માટે કરવામાં આ�વે
 મહાગુજરાત આં�ંદો�ોલન દ્વિભાષી બૃહદ મુંબઈ રાજ્યમાંથી છે , કે જેઓ�� તે ભૌ�ૌગો�ોલિક વિસ્્તતાર સાથે જૂનો�ો સંબંધ
ગુજરાતી ભાષા બો�ોલતા લો�ોકો�ો માટે અલગ ગુજરાત ધરાવે છે . એ�ટલે કે , એ�વું કહે વાય છે કે આ�દિવાસીઓ��
રાજ્ય માટે 1956માં શરૂ થયેલું રાજકીય આં�ંદો�ોલન હતું. જે-તે દેશના મૂળ રહે વાસીઓ�� છે .
223
વિશ્વ આ�દિવાસી દિવસની રાજયકક્ષાની ઉજવણી  પરં પરાગત અશ્્મમિભૂત ઇં ધણના વિકલ્પ તરીકે બિન-
 વિશ્વ આ�દિવાસી દિવસની રાજયકક્ષાની ઉજવણી અશ્્મમિભૂત ઇં ધણના મહત્વ વિશે જાગૃતિ લાવવાના
મુખ્યમંત્રી ભુપેન્દદ્ર પટે લના અધ્યક્ષસ્થાને તાપી ઉદ્દે શ્્ય સાથે દર વર્ષે 10 ઓ��ગસ્ટના રો�ોજ વિશ્વ જૈવ
જીલ્લાના ગુણસરા ગામ ખાતે કરવામાં આ�વી હતી. આ� ઇં ધણ દિવસ મનાવવામાં આ�વે છે .
 રસો�ોઇ બનાવવા, ગરમ કરવા માટે બાયો�ોફ્યુઅલનો�ો
સાથે રાજ્યના 14 જિલ્લાઓ��માં પણ ‘વિશ્વ આ�દિવાસી
વ્યાપક ઉપયો�ોગ થાય છે . વપરાતા જૈવ ઇં ધણમાં કૃષિ
દિવસ’ની ઉજવણી કરવામાં આ�વી હતી.
અવશેષો�ો, લાકડં ુ , કો�ોલસો�ો અને ગાયના સૂકા છાણનો�ો
વિશ્વ સિં હ દિવસ (World Lion Day)  વર્્ષ 1897માં ડીઝલ એ�ન્્જજિનના શો�ોધક રુડો�ોલ્ફ ડીઝલે
તેમના એ�ન્્જજિનમાં વેજિટે બલ ઓ��ઇલનો�ો બળતણ
 વિશ્વ સિંહ દિવસ દર વર્ષે 10 ઓ��ગસ્ટના રો�ોજ તરીકે ઉપયો�ોગ કરવાનો�ો પ્રયો�ોગ કર્્યયો હતો�ો.
ઉજવાય છે .  વેજિટે બલ ઓ��ઇલ અને એ�નિમલ ફે ટમાંથી બનાવેલા
 આ� દિવસ જં ગલના રાજા ગણાતા સિંહને સમર્્પપિ ત ફ્યૂ્અલને બાયો�ોડીઝલ કહે વામાં આ�વે છે .
દિવસ છે અને તેનો�ો હે તુ સુંદર અને મો�ોટી બિલાડીઓ��ની
વિશ્વ યુવા દિવસ (International Youth Day)
પ્રજાતિઓ�� વિશે જાગૃતિ લાવવાનો�ો છે .
 વિશ્વ સિંહ દિવસ તેમની ઘટતી જતી વસ્્તતી વિશે જાગૃતિ
 વિશ્વ યુવા દિવસ(International Youth Day
લાવવા અને તેના જતન-રક્ષણને પ્્રરોત્સાહન આ�પવા અથવા IYD) દર વર્ષે 12 ઓ��ગસ્ટના રો�ોજ ઉજવવામાં
માટે ઉજવાય છે . આ�વે છે .
 વિશ્વ સિંહ દિવસની ઉજવણી કરવાની શરૂઆ�ત વર્્ષ  કો�ોઈપણ દેશનો�ો યુવા એ� તે દેશના વિકાસ માટે મજબૂત
2013માં ડે રેક અને બેવર્લી જોબર્્ટ દ્વારા કરવામાં આ�વી સ્્તતંભ હો�ોય છે , પરં તુ જ્યારે આ� યુવા પો�ોતાની સામાજિક
હતી. દુનિયાભરમાં હાલ આ�ફ્રિકા અને ભારતમાં અને રાજકીય જવાબદારીઓ�� ભૂલીને લક્્ઝરી
ગુજરાતના ગીર સિંહ પ્રખ્યાત છે . પ્રવૃત્તિઓ��માં પો�ોતાનો�ો સમય બગાડે છે ત્યારે દેશ
બરબાદી તરફ આ�ગળ વધવા લાગે છે .
 ગુજરાતનું ગીર જં ગલ એ�શિયાટીક સિંહનું એ�કમાત્ર
નિવાસ સ્થાન છે .
વિશ્વ હાથી દિવસ (World Elephant Day)
‘વિશ્વ સિં હ દિવસ’ માટે ગુજરાતની ઉજવણી
 રાજ્યભરમાં ‘વિશ્વ સિંહ દિવસ’ની ઉજવણી કરવામાં  વિશ્વ હાથી દિવસ દર વર્ષે 12 ઓ��ગસ્ટે સમગ્ર વિશ્વમાં
આ�વી હતી. ઉજવાય છે .
 મુખ્યમંત્રી ભૂપેન્દદ્ર પટે લે ગાંધીનગરથી સેટકો�ોમ મારફત  હાથી કદ અને વજનની દ્રષ્ટિએ� પૃથ્વી પર જોવા મળતા
સિંહ સંરક્ષણ અને સંવર્્ધન અંગે સંબો�ોધન કર્્યુું હતું. સૌ�ૌથી વિશાળકાય પ્રાણી છે .
આ� કાર્્યક્રમનું જીવંત પ્રસારણ ‘વંદે ગુજરાત ચેનલ’  હાથી દિવસની ઉજવણીનો�ો મુખ્ય હે તુ સમગ્ર વિશ્વમાં
નંબર-1 પર બપો�ોરે 1 વાગ્્યયા કરવામાં આ�વ્્યુું હતું. હાથીઓ��ના રક્ષણ, સંરક્ષણ અને જતનને પ્્રરોત્સાહન
 મુખ્યમંત્રી દ્વારા ‘લાયન એ�ન્થમ’ તેમજ “સિંહ સૂચના
 એ�લિફે ન્ટની ઇન્્ટ્રરોડક્શન ફાઉન્ડેશન દ્વારા વર્્ષ
વેબ એ�પ”નો�ો સુભારં ભ કરવામાં આ�વ્્યયો હતો�ો અને
2011માં તેની પહે લ કરાઇ હતી પરં તુ તેની સત્તાવાર રીતે
ગીરના સિંહ અંગેની કો�ોફી ટે બલ બુક “The King of 12 ઓ��ગસ્ટ, 2012 ના રો�ોજ ઉજવણી કરવાની જાહે રાત
the jungle-The Asiatic Lions of Gir” અને “હં ુ કરવામાં આ�વી હતી.
ગીરનો�ો સિંહ” પુસ્્તકનું વિમો�ોચન પણ કરવામાં આ�વ્્યુું.  ભારતીય વન્યજીવ સંરક્ષણ અધિનિયમ, 1972માં
હાથીઓ��ને સર્્વવોચ્ચ દરજ્્જજો આ�પવામાં આ�વ્્યયો છે .
વર્લલ્ડ બાયો�ોફ્યુઅલ ડે (World Biofuel Day) ભારતમાં હાથીઓ��ની છે લ્લી વસ્્તતી ગણતરી 2017માં
કરવામાં આ�વી હતી. તે સમયે ભારતમાં હાથીઓ��ની
 વર્લલ્ડ બાયો�ોફ્યુઅલ ડે દર વર્ષે 10 ઓ��ગસ્ટના રો�ોજ કુલ સંખ્યા 30 હજાર હતી, પરં તુ જેમ જેમ વર્્ષષો આ�ગળ
વધતા ગયા તેમ તેમ આ� સંખ્યા ઘટતી ગઈ.
ઉજવાય છે .
224
વિભાજન વિભીષિકા સ્મૃતિ દિવસ વિભાજન વિભીષિકા સ્મૃતિ દિવસ
 14 ઓ��ગસ્ટને ‘વિભાજન વિભીષિકા સ્મૃતિ દિવસ’  14 ઓ��ગસ્ટને ‘વિભાજન વિભીષિકા સ્મૃતિ દિવસ’
તરીકે મનાવવામાં આ�વે છે . ભારતના ભાગલા પડ્યા તરીકે મનાવવામાં આ�વે છે . ભારતના ભાગલા પડ્યા
અને બે નવા દેશો�ો અસ્્તતિત્વમાં આ�વ્યા ત્યારે અને બે નવા દેશો�ો અસ્્તતિત્વમાં આ�વ્યા ત્યારે
ભારતીઓ��એ� કરે લા સંઘર્્ષ અને બલિદાનને યાદ કરવા ભારતીઓ��એ� કરે લા સંઘર્્ષ અને બલિદાનને યાદ કરવા
માટે આ� વિભાજન વિભીષિકા સ્મૃતિ દિવસ મનાવવામાં માટે આ� વિભાજન વિભીષિકા સ્મૃતિ દિવસ મનાવવામાં
આ�વે છે . આ�વે છે .
 2021માં વડાપ્રધાન મો�ોદીએ� આ� દિવસ મનાવવાની
 2021માં વડાપ્રધાન મો�ોદીએ� આ� દિવસ મનાવવાની
ઘો�ોષણા કરી હતી.
ઘો�ોષણા કરી હતી.
 વિભાજન વિભીષિકા સ્મૃતિ દિવસ એ� બલિદાનીઓ��ને
 વિભાજન વિભીષિકા સ્મૃતિ દિવસ એ� બલિદાનીઓ��ને
યાદગારી માટે ઉજવાય છે , જેમણે અરાજકતાના એ�
યાદગારી માટે ઉજવાય છે , જેમણે અરાજકતાના એ�
માહો�ોલ વચ્ચે જીવ ગુમાવ્યા હતા.
માહો�ોલ વચ્ચે જીવ ગુમાવ્યા હતા.
 વિભાજન વિભીષિકા સ્મૃતિ દિવસને લઈને કે ન્દ્રીય ભારતનો�ો સ્વતંત્રતા દિવસ (india independence
ગૃહમંત્રાલય તરફથી ભારતનું રાજ્્પત્ર પણ જારી day)
કરવામાં આ�વ્્યુું છે . 14 ઓ��ગસ્ટ 2021ના રો�ોજ
વડાપ્રધાનના એ�લાન બાદ કે ન્દ્રીય ગૃહમંત્રાલયે એ�ક  આ�જે ભારતના 77મો�ો સ્વતંત્રતા દિવસ છે . ભારતે 15
ગેઝેટ જારી કર્્યુું હતું, જેમાં કહે વામાં આ�વ્્યુું છે કે ભારત ઓ��ગસ્ટ, 1947ના રો�ોજ બ્રિટિશ અંગ્રેજોની લગભગ
સરકાર ભારતની વર્્તમાન અને ભવિષ્યની પેઢીઓ��ને 150 વર્્ષની ગુલામીમાંથી આ�ઝાદી મેળવી હતી.
વિભાજન દરમિયાન લો�ોકો�ોએ� સહે લી યાતના અને  જો કે આ� આ�ઝાદીની ભારતે અખંડ હિન્દુસ્્તતાનના
વેદનાનું સ્મરણ કરાવવા માટે 14 ઓ��ગસ્ટને વિભાજન ભાગલા રૂપે બહુ મો�ોટી કિં મત ચૂકવી હતી. અંગ્રેજોએ�
વિભીષિકા સ્મૃતિ દિવસ તરીકે ઘો�ોષિત કરે છે . અખંડ હિન્દુસ્્તતાનના બે ભાગલા પાડ્યા અને
પાકિસ્્તતાન દેશ અસ્્તતિત્વમાં આ�વ્્યયો હતો�ો.
જાણીતા પરમાણુ ભૌ�ૌતિકશાસ્ત્રી વિકાસ સિં હાનું  આ�જે ભારત તેનો�ો 77મો�ો સ્વતંત્રતા દિવસ ઉજવી રહ્્યયો
છે . સ્વતંત્રતા દિવસ આ�ઝાદીની લડાઇમાં શહીદ થનાર
નિધન
મહાન ક્્રાાંતિકારીઓ�� અને નેતાઓ��ને શ્રદ્્ધાાંજલિ
આ�પવાનો�ો તેમજ આ� મહામૂલી આ�ઝાદીનું જનત અને
 તાજેતરમાં જાણીતા પરમાણુ ભૌ�ૌતિકશાસ્ત્રી વિકાસ
રક્ષણ કરવાનો�ો દિવસ છે . આ� રાષ્ટ્રીય તહે વાર ભારતના
સિન્્હહાનું 78 વર્્ષની વયે નિધન થયું છે .
ગૌ�ૌરવનું પ્રતિક છે . દર વર્ષે 15 ઓ��ગસ્ટે સરકારી ઈમારતો�ો
 2001 માં પદ્મશ્રી અને 2010 માં પદ્મ ભૂષણ પ્રાપ્તકર્્તતા,
પર ત્રિરં ગો�ો ધ્વજ ફરકાવવામાં આ�વે છે અને રો�ોશની
તેઓ�� સાહા ઇન્સ્ટિટ્યૂટ ઑ��ફ ન્યુક્લિયર ફિઝિક્સ કરવામાં આ�વે છે . ભારતના વડાપ્રધાન સવારે 7 વાગે
અને વેરિયેબલ એ�નર્જી સાયક્્લલોટ્્રરોન સેન્ટરના લાલ કિલ્લા પર ધ્વજ ફરકાવે છે અને દેશને સંબો�ોધન
ભૂતપૂર્્વ ડિરે ક્ટર હતા. કરે છે .
 સિન્્હહા ન્યુક્લિયર ફિઝિક્સ, હાઈ એ�નર્જી ફિઝિક્સ,  આ� વર્્ષની ઉજવણીની થીમ “રાષ્ટ્ર પ્રથમ, હં મેશા
ક્વાર્્ક ગ્્લલુઓ��ન પ્લાઝ્્મમા અને પ્રારં ભિક બ્રહ્્માાંડ પ્રથમ” છે .
વિજ્ઞાનમાં વિશેષતા ધરાવતા હતા. તેમણે જીનીવામાં
યુરો�ોપિયન ઓ��ર્ગેનાઈઝે શન ફો�ોર ન્યુક્લિયર રિસર્્ચમાં કીર્્તતિ ચક્ર અને શૌ�ૌર્્ય ચક્ર
પ્રયો�ોગો�ોમાં ભાગ લેવા માટે પ્રથમ વખત ભારતીય ટીમનું
નેતૃત્વ કર્્યુું હતું.  તાજેતરમાં રાષ્ટ્રપતિ શ્રીમતી દ્્રરૌપદી મુર્્મમુએ� ભારતના
 સિન્્હહા લગભગ 12 વર્્ષ ઈંગ્્લલેન્ડમાં રહ્યા હતા અને 77મા સ્વતંત્રતા દિવસની પૂર્્વ સંધ્યાએ� સશસ્ત્ર દળો�ો
ભારત પાછા આ�વ્યા બાદ તેઓ�� 1976માં ભાભા અને કે ન્દ્રીય સશસ્ત્ર પો�ોલીસ દળો�ોના જવાનો�ો માટે 76
એ�ટો�ોમિક રિસર્્ચ સેન્ટરમાં જોડાયા હતા. વીરતા પુરસ્કારો�ો મંજૂર કર્્યયા છે .
225
કીર્્તતિ ચક્ર પુરસ્કાર

 કીર્્તતિ ચક્ર પુરસ્કાર એ� ભારત સરકાર દ્વારા એ�નાયત પ્રિયા મલિક
કરવામાં આ�વતો�ો શાંતિના સમય માટે નો�ો ઉચ્ચ કક્ષાનો�ો
વીરતા પુરસ્કાર છે . આ� સન્માન સૈનિકો�ો અને અસૈનિકો�ો  ભારતની પ્રિયા મલિકે વિશ્વ કુસ્્તતી સ્પર્્ધધામાં સુવર્્ણ
પૈકી ફરજ દરમિયાન બતાવેલી અસાધારણ વીરતા ચંદ્રક જીત્્યયો છે .
અથવા બહાદુરી, શૂરવીરતા અથવા બલિદાન જેવા  22 વર્ષીય પ્રિયાએ� 76 કિલો�ો વજનવર્્ગની ફ્રી સ્ટાઇલ
પરાક્રમ માટે એ�નાયત કરવામાં આ�વે છે . આ� પુરસ્કાર કુશ્્તતીમાં જર્્મનીની લૌ�ૌશ કિહે નને 5-0થી હરાવી છે .
મરણો�ોપરાંત પણ આ�પવામાં આ�વતો�ો હો�ોય છે . આ�  આ� ખિતાબ જીતનારને બીજી ભારતીય મહિલા બની છે .
પુરસ્કાર યુદ્ધના સમયે ભારતીય સેનાના સૈનિકો�ોને  અગાઉ 2022માં અંતિમ પંધાળે આ� ખિતાબ જીત્્યયો
ફરજ પર બતાવેલી અપ્રતિમ બહાદુરી અને શૂરવીરતા હતો�ો.
માટે આ�પવામાં આ�વતા ઊચ્ચ સન્માન મહાવીર ચક્ર
પુરસ્કારના સમાન દરજ્જાનો�ો તથા મહત્ત્વનો�ો પુરસ્કાર વિશ્વ ફો�ોટો�ોગ્રાફી દિવસ (World Photography
ગણાય છે . Day)
શૌ�ૌર્્ય ચક્ર પુરસ્કાર
 શૌ�ૌર્્ય ચક્ર પુરસ્કાર ભારત સરકાર દ્વારા એ�નાયત  વિશ્વ ફો�ોટો�ોગ્રાફી દિવસ (World Photography Day)
કરવામાં આ�વતો�ો યુદ્ધના સમય માટે નો�ો એ�ક ઉચ્ચ દર વર્ષે 19 ઓ��ગસ્ટે રો�ોજ ઉજવાય છે .
વીરતા પુરસ્કાર છે . આ� સન્માન સૈનિકો�ો અને અસૈનિકો�ો  કુદરતે દુનિયાના દરે ક જીવને એ�ક એ�વો�ો કે મેરા આ�પ્્યયો
પૈકી ફરજ દરમિયાન બતાવેલી અસાધારણ વીરતા છે જેના વડે દુનિયાની દરે ક વસ્્તતુની તસવીર પો�ોતાના
અથવા બહાદુરી, શૂરવીરતા અથવા બલિદાન માટે મનમાં કે દ કરી શકાય. એ� કે મેરા તેની ‘આં�ંખ’ છે . આ�
એ�નાયત કરવામાં આ�વે છે . આ� પુરસ્કાર મરણો�ોપરાંત દૃષ્ટિકો�ોણથી જોવામાં આ�વે તો�ો દરે ક જીવ ફો�ોટો�ોગ્રાફર છે .
પણ આ�પવામાં આ�વતો�ો હો�ોય છે . આ� પુરસ્કાર યુદ્ધના  વૈજ્ઞાનિક પ્રગતિની સાથે સાથે માણસે પો�ોતાના સાધનો�ો
સમયે ભારતીય સેનાના સૈનિકો�ોને ફરજ પર બતાવેલી વધારવાનું શરૂ કર્્યુું અને અનેક શો�ોધો�ોની સાથે કૃત્રિમ
અપ્રતિમ બહાદુરી અને વીરતા માટે આ�પવામાં આ�વતા લેન્સની પણ શો�ોધ થઈ. સમયસર આ�ગળ વધીને, તેણે
ઊચ્ચ સન્માન કીર્્તતિ ચક્ર પુરસ્કાર પછીના સૌ�ૌથી ઉચ્ચ આ� લેન્સમાંથી મેળવેલી છબીને કાયમ માટે
દરજ્જાનો�ો તથા મહત્વનો�ો પુરસ્કાર ગણાય છે . સાચવવાનો�ો પ્રયાસ કર્્યયો. આ� પ્રયાસની સફળતાનો�ો
દિવસ હવે “વિશ્વ ફો�ોટો�ોગ્રાફી દિવસ” તરીકે ઉજવવામાં
મો�ોહિતકુમાર આ�વે છે .
 સૌ�ૌ પ્રથમ વર્્ષ 1839માં ફ્રેન્્ચ વૈજ્ઞાનિકો�ો લુઈસ જેક્સ
 ભારતીય કુશ્્તતીબાજ મો�ોહિતકુમારે વીસ વર્્ષની ઓ��છી અને મેન્ડે ડે ગ્્યયુરે એ� ફો�ોટો�ો તત્વની શો�ોધ કરવાનો�ો દાવો�ો
વયજૂથની વિશ્વ ચેમ્પિયનશીપમાં ખિતાબ જીતી કર્્યયો હતો�ો.
ઇતિહાસ રચ્્યયો છે .
 જોડર્્નના અમાન શહે રમાં યો�ોજાયેલી આ� સ્પર્્ધધામાં વિશ્વ માનવતા દિવસ (World Humanitarian
મો�ોહિતે પુરૂષો�ોની 61 કિલો�ો ફ્રી સ્ટાઇલ શ્રેણીમાં રશિયાના
Day)
ખેલાડીને 9-8 થી હરાવી સ્પર્્ધધા જીતી લીધી છે . આ�
સાથે જૂનિયર વિશ્વ ચેમ્પિયનશીપ જીતનાર તે ચો�ોથો�ો
 વિશ્વ માનવતાવાદી દિવસ (World Humanitarian
ભારતીય બન્્યયો છે .
Day) દર વર્ષે 19 ઓ��ગસ્ટે ઉજવાય છે .
 આ� સાથે જયદીપે 74 કિલો�ો વજનવર્્ગમાં કાંસ્ય ચંદ્રક
 આ� દિવસે એ�વા લો�ોકો�ોને યાદ કરવામાં આ�વે છે જેમણે
જીત્્યયો છે . 79 કિલો�ો વજન વર્્ગમાં સાગર જાલને રજત
માનવતાવાદી કારણો�ોસર અન્ય લો�ોકો�ોને મદદ કરવા
તો�ો 97 કિલો�ો વજનવર્્ગમાં દીપક ચહલે કાંસ્ય ચંદ્રકો�ો
માટે તેમના જીવનનું બલિદાન આ�પ્્યુું હતું.
જીત્યા છે . ભારતીય પુરૂષ ફ્રી સ્ટાઇલ ટીમે અત્યાર
 આ� દિવસને વિશ્વભરમાં માનવતાવાદી કાર્્યને
સુધીમાં કુલ પાંચ ચંદ્રકો�ો જીત્યા છે . મહિલાઓ��ની
પ્્રરોત્સાહિત કરવાની તક તરીકે પણ જોવામાં આ�વે છે .
સ્પર્્ધધામાં પ્રિયા 76 કિલો�ો વજનવર્્ગની ફાયનલમાં
 સંયુક્ત રાષ્ટ્રના બગદાદના મુખ્ય મથક પર બો�ોમ્બ
પહોંચી છે . ફાયનલમાં તેનો�ો મુકાબલો�ો જર્્મનીની ખેલાડી
ધડાકામાં વિએ�રા ડી મેલો�ો અને તેના 21 સાથી માનવતા
સાથે થશે.
226
ચિકિત્સકો�ોના મૃત્યુને શ્રદ્્ધાાંજલી આ�પવા હે તુ સંયુક્ત  આ� દિવસ 2018માં PBN અને ProVeg વચ્ચેનો�ો એ�ક
રાષ્ટ્રની મહાસભા દ્વારા 19 ઓ��ગસ્ટને વિશ્વ માનવતાવાદી સહયો�ોગી પ્રયાસ હતો�ો, આ� ઝં ુ બેશ વિશ્વભરના લાખો�ો
દિવસ તરીકે જાહે ર કર્્યયો છે . લો�ોકો�ોને ડે રી દૂધમાંથી પ્લાન્ટ બેઝ્્ડ મિલ્ક તરફ ફં ટાવવા
 વિશ્વ માનવતાવાદી દિવસ 2023ની થીમ, “નો�ો મેટર પ્્રરોત્સાહિત કરે છે .
વો�ોટ,” છે .
નમો�ોઃઃ 108
ISSF વિશ્વ ચેમ્પિયનશિપ
 તાજેતરમાં કાઉન્સિલ ઓ��ફ સાયન્ટિફિક એ�ન્ડ
 ભારતે અઝરબૈજાનના બાકુ ખાતે આં�ંતરરાષ્ટ્રીય ઈન્ડસ્ટ્રિયલ રિસર્્ચ (CSIR) એ� વડાપ્રધાન નરે ન્દદ્ર
શૂટિંગ સ્્પપોર્્ટ્્સ ફે ડરે શન (ISSF) વિશ્વ ચેમ્પિયનશિપમાં મો�ોદીના અતૂટ સમર્્પણના સન્માન સ્વરૂપે ‘નમો�ોઃઃ 108’
મિશ્ર ટીમ એ�ર પિસ્તોલમાં સુવર્્ણ ચંદ્રક જીત્્યયો છે . નામની વિશિષ્ટ કમળની પ્રજાતિ રજૂ કરી છે .
 શૂટર્્સ એ�શા સિંઘ અને શિવ નરવાલે ગઈકાલે  વડાપ્રધાન નરે ન્દદ્ર મો�ોદીના અથાક પ્રયાસો�ો અને
ફાઇનલમાં તુર્કીની ઇલાયદા તરહાન અને યુસુફ નોંધપાત્ર નેતૃત્વને નોંધપાત્ર સન્માન આ�પવાના હે તુથી
ડિકે કની જોડીને 16-10થી હરાવીને સુવર્્ણ ચંદ્રક જીત્્યયો વૈજ્ઞાનિક અને ઔ��દ્્યયોગિક સંશો�ોધન પરિષદ (CSIR) એ�
છે .
‘નમો�ોઃઃ 108’ નામની નવી કમળની પ્રજાતિ રજૂ કરી છે .
 ભારત હાલમાં એ�ક સુવર્્ણ અને એ�ક કાંસ્ય ચંદ્રક સાથે
 આ� અનાવરણ લખનૌ�ૌમાં CSIR-નેશનલ બો�ોટનિકલ
બીજા ક્રમે છે , જ્યારે ચીન પાંચ સુવર્્ણ અને બે કાંસ્ય
રિસર્્ચ ઇન્સ્ટિટ્યૂટ (NBRI) ખાતે એ�ક ખાસ કાર્્યક્રમ
ચંદ્રક સાથે આ�ગળ છે .
દરમિયાન થયું હતું.
વિશ્વ ઉદ્્યયોગસાહસિક દિવસ (World

આં�ંતરરાષ્ટ્રીય ગુલામ વેપાર અને નાબૂદી દિવસ
Entrepreneurs Day)
 આં�ંતરરાષ્ટ્રીય ગુલામ વેપાર અને નાબૂદી દિવસ એ�

 વિશ્વ ઉદ્્યયોગસાહસિક દિવસ (World Entrepreneurs
યુનેસ્્કકો દ્વારા એ�ટલાન્ટિક પારના ગુલામના વેપાર અને
Day) દર વર્ષે 21 ઓ��ગસ્ટના રો�ોજ ઉજવાય છે .
તેના અંતની યાદગીરી રૂપે દર વર્ષે 23 ઓ��ગસ્ટના રો�ોજ
 વિશ્વ ઉદ્્યયોગસાહસિકતા દિવસની ઉજવણીનો�ો દિવસ
ઔ��દ્્યયોગિક ક્ષેત્રમાં કામકાર કરતા લો�ોકો�ોને સમ્માનિત મનાવવામાં આ�વે છે .
કરવાનો�ો છે .  આ�જના દિવસની તારીખ સંસ્થાના સામાન્ય સંમેલન
 આ� દિવસ એ�વા લો�ોકો�ો પ્રત્યે માન-સમ્માન દર્્શશાવવાનો�ો દ્વારા તેના 29મા અધિવેશનમાં ઠરાવ 29C/40ના
છે કે જેમણે સફળતા હાંસલ કરી છે . સ્વીકાર દ્વારા પસંદ કરવામાં આ�વી હતી.
 ઉદ્્યયોગસાહસિકો�ો પો�ોતાની માટે આ�વક સર્્જન હે તુ  આ� તારીખ એ�ટલા માટે મહત્વની છે કે , 22 ઓ��ગસ્ટથી
ઉદ્્યયોગો�ો સ્થાપવાની સાથે દેશના આ�ર્્થથિક વિકાસ અને 23 ઓ��ગસ્ટ, 1971ની રાત્રિ દરમિયાન, સેન્ટ ડો�ોમિન્્ગ્યયુ
રો�ોજગારી સર્્જનમાં પણ મો�ોટં ુ યો�ોગદાન આ�પે છે . (જે હવે હૈ તી તરીકે ઓ��ળખાય છે ) ટાપુ પર એ�ક બળવો�ો
 ભારતમાં ઘણા બધા ઉદ્્યયોગસાહસિકો�ો છે જેઓ�� શરૂ થયો�ો હતો�ો જેણે એ�વી ઘટનાઓ��ને જન્મ આ�પ્્યયો
સમાજીક અને રાષ્ટ્રના વિકાસમાં મો�ોટી ભૂમિકા ભજવી હતો�ો જે ટ્રાન્સએ�ટલાન્ટિક ગુલામો�ોના વેપારને નાબૂદ
રહ્યા છે . કરવામાં એ�ક મુખ્ય પરિબળ હતું.
 ડિજિટલ ટે કનો�ોલો�ોજીની ક્્રાાંતિથી મો�ોટી સંખ્યામાં યુવા
ઉદ્્યયોગસાહસિકો�ો ઉભરી રહ્યા છે . ખેલો�ો ઈન્ડિયા વિમેન્સ લીગ
વર્લલ્ડ પ્લાન્ટ મિલ્ક ડે (World Plant Milk Day)  તાજેતરમાં રમતગમતના મંત્રી અનુરાગ ઠાકુરે “ખેલો�ો
ઈન્ડિયા વિમેન્સ લીગ”નું નામ બદલીને “અસ્મિતા
 વર્લલ્ડ પ્લાન્ટ મિલ્ક ડે 22 ઓ��ગસ્ટે ઉજવાય છે . વુમન્સ લીગ” રાખવાની જાહે રાત કરી છે , જેનો�ો ઉદ્દે શ્્ય
 પ્લાન્ટ બેઝ્્ડ મિલ્ક ડે ઉજવવાની શરૂઆ�ત વર્્ષ રમત ક્ષેત્રની અંદર મહિલા સશક્તિકરણને પ્્રરોત્સાહન
2017માં થઇ હતી. આ�પવાનો�ો છે .
227
 આ� હે તુપૂર્્ણ પરિવર્્તન લિંગ સમાનતાને આ�ગળ  લો�ોકો�ોને નેત્રદાન માટે પ્્રરોત્સાહિત કરવા અને આં�ંખના
વધારવા અને રમતગમતના ક્ષેત્રમાં મહિલાઓ��ની પ્રત્યારો�ોપણ અથવા નેત્રદાન સંબંધિત વિવિધ
ગતિશીલ જોડાણને પો�ોષવા માટે ની સરકારની ગેરસમજોને દૂર કરવાના ઉદ્દે શ્્ય દર વર્ષે આ� સમયગાળા
પ્રતિબદ્ધતાને રે ખાંકિત કરે છે . દરમિયાન રાષ્ટ્રીય નેત્રદાન સપ્તાહની ઉજવણી કરવામાં
 ં અર્્થ ધરાવે છે .
નવું નામ, “અસ્મિતા વુમન્સ લીગ” ઊડો�ો આ�વે છે .
 ASMITAનો�ો અર્્થ છે “Achieving Sports  નેત્રદાન એ�ટલે મૃત્યુ પછી કો�ોઈ વ્યક્તિને ચક્ષુદાન
Milestone by Inspiring Women Through કરવું. નેત્રદાન એ�ક પ્રકારનું દાન છે , જે મૃત્યુ પછી
Action”, જે દેશભરની મહિલા એ�થ્્લલેટ્્સને અન્ય અંધ વ્યક્તિને જોવામાં મદદ કરે છે .
વ્યાખ્યાયિત કરતી સ્થિતિસ્થાપકતા, નિશ્ચય અને
સિદ્ધિની ભાવનાને સમાવે છે . 69મો�ો રાષ્ટ્રીય ફિલ્મ પુરસ્કાર 2023
વિશ્વ ગુજરાતી ભાષા દિવસ  તાજેતરમાં નવી દિલ્હીમાં નેશનલ મીડિયા સેન્ટર ખાતે
69મા રાષ્ટ્રીય ફિલ્મ પુરસ્કારો�ોના વિજેતાઓ��ની જાહે રાત
 જય જય ગરવી ગુજરાત, દીપે અરૂણું પરભાત જેવા કરવામાં આ�વી હતી.
લો�ોકપ્રિય ગુજરાતી કાવ્ય આ�પનાર ગુજરાતી સાહિત્યના  અલ્લુ અર્્જજુનને પુષ્પા ફિલ્મ માટે શ્રેષ્ઠ અભિનેતાનો�ો
આ�દ્ય કવિ અને સામાજિક પરિવર્્તનના પ્રખર હિમાયતી એ�વો�ોર્્ડ આ�પવામાં આ�વ્્યયો હતો�ો જ્યારે શ્રેષ્ઠ અભિનેત્રીનો�ો
એ�વા નર્્મદા લાભશંકર દવે ‘નર્્મદ’ની સ્મૃતિમાં તેમના એ�વો�ોર્્ડ આ�લિયા ભટ્ટ અને કૃતિ સેનનને અનુક્રમે
જન્મદિવસે એ�ટલે કે 24 ઓ��ગસ્ટના રો�ોજ વિશ્વ ગુજરાતી ગંગુબાઈ કાઠિયાવાડિયા અને મીમી માટે આ�પવામાં
ભાષા દિવસની ઉજવણી કરવામાં આ�વે છે . આ�વ્્યયો હતો�ો.
 ‘વિશ્વ ગુજરાતી ભાષા દિવસ’ 24 ઓ��ગસ્ટના રો�ોજ  શ્રેષ્ઠ ફીચર ફિલ્મનો�ો એ�વો�ોર્્ડ ધ નમ્બી ઈફે ક્ટને
ઉજવાય છે . જ્યારે ‘વિશ્વ માતૃભાષા દિવસ’ 21 આ�પવામાં આ�વ્્યયો હતો�ો.
ફે બ્રુઆ�રીના રો�ોજ ઉજવાય છે .  કાશ્્મમીર ફાઇલ્સે રાષ્ટ્રીય એ�કતા પર શ્રેષ્ઠ ફિલ્મ માટે
નરગીસ દત્ત એ�વો�ોર્્ડ જીત્્યયો હતો�ો.
NGT અધ્યક્ષ
મહિલા સમાનતા દિવસ (Womens Equality
 તાજેતરમાં પૂર્્વ અધ્યક્ષ જસ્ટિસ એ�.કે .ગો�ોયલની નિવૃત્તિ Day)
બાદ જસ્ટિસ પ્રકાશ શ્રીવાસ્્તવની નેશનલ ગ્રીન
ટ્રિબ્યુનલ (NGT)ના અધ્યક્ષ તરીકે નિમણૂક કરવામાં  મહિલા સમાનતા દિવસ (Women’s Equality Day)
આ�વી છે . દર વર્ષે 26 ઓ��ગસ્ટના રો�ોજ ઉજવવામાં આ�વે છે .
 જસ્ટિસ શ્રીવાસ્્તવે 2 ફે બ્રુઆ�રી, 1987ના રો�ોજ  ન્યુઝિલેન્ડ વિશ્વનો�ો પહે લો�ો દેશ છે , જેણે 1893માં
એ�ડવો�ોકે ટ તરીકે નોંધણી કરી. તેમણે નવી દિલ્હી ખાતે મહિલા સમાનતાની રજૂઆ�ત કરી હતી.
ભારતની સર્્વવોચ્ચ અદાલતમાં કર, નાગરિક અને  ભારતમાં આ�ઝાદી બાદથી મહિલાઓ��ને મત આ�પવાનો�ો
બંધારણીય બાજુઓ�� પર પ્રેક્ટિસ કરી. બાદમાં તેમને 18 અધિકાર છે . પરં તુ પંચાયતો�ો અને મ્યુનિસિપલ
જાન્યુઆ�રી, 2008ના રો�ોજ મધ્યપ્રદેશની હાઈકો�ોર્્ટના સંસ્થાઓ��માં ચૂંટણી લડવાનો�ો કાનૂની અધિકાર 73મા
જજ તરીકે નિયુક્ત કરવામાં આ�વ્યા અને 15 બંધારણીય સુધારા દ્વારા સ્વર્્ગસ્થ વડાપ્રધાન રાજીવ
જાન્યુઆ�રી, 2010ના રો�ોજ તેઓ�� કાયમી જજ બન્યા ગાંધીના પ્રયાસો�ોથી પ્રાપ્ત થયો�ો હતો�ો, જેના પરિણામે
હતા. આ�જે પંચાયતો�ોમાં મહિલાઓ��ની 50 ટકાથી વધુ
ભાગીદારી છે .
રાષ્ટ્રીય નેત્રદાન સપ્તાહ (National Eye  મહિલાઓ�� માટે સમાનતાના દરજ્જા માટે સતત લડત
Donation Week 2023) આ�પનાર મહિલા વકીલ બેલા અબઝુગના પ્રયાસો�ોથી
26 ઓ��ગસ્ટ 1971થી ‘મહિલા સમાનતા દિવસ’ તરીકે
 રાષ્ટ્રીય નેત્રદાન સપ્તાહ (National eye donation ઉજવવામાં આ�વે છે .
week 2023) 25 ઓ��ગસ્ટથી 2 સપ્ટેમ્બર 2023 સુધી  મહિલા સમાનતા દિવસ 2023ની થીમ “એ�મ્બ્રેસ
ઉજવાય છે . ઇક્વિટી” છે .
228
સી.આ�ર. રાવ ગ્રાન્ડ ક્્રરોસ ઓ��ફ ધ ઓ��ર્્ડર ઓ��ફ ઓ��નર
 તાજેતરમાં પ્રખ્યાત આં�ંકડાશાસ્ત્રી

કાલ્યમપુડી  તાજેતરમાં વડાપ્રધાન શ્રી નરે ન્દદ્ર મો�ોદીને એ�થેન્સમાં
રાધાકૃષ્ણન રાવ, જેઓ�� સી.આ�ર. રાવ તરીકે પણ ગ્રીક રાષ્ટ્રપતિ દ્વારા ‘ગ્રાન્ડ ક્્રરોસ ઓ��ફ ધ ઓ��ર્્ડર ઓ��ફ
ઓ��ળખાય છે , 102 વર્્ષની વયે અવસાન પામ્યા છે . ઓ��નર’થી નવાજવામાં આ�વ્યા હતા.
 તેઓ�� વિશ્વના સૌ�ૌથી પ્રખ્યાત આં�ંકડાશાસ્ત્રીઓ��માંના ગ્રાન્ડ ક્્રરોસ ઓ��ફ ધ ઓ��ર્્ડર ઓ��ફ ઓ��નર વિશે
એ�ક હતા અને તેમની કારકિર્દીનો�ો નોંધપાત્ર ભાગ  તે ગ્રીસનું બીજું-સૌ�ૌથી મો�ોટં ુ અને મહત્વનું નાગરિક
ભારતમાં વિતાવ્્યયો હતો�ો. સન્માન છે .
 ક્રેમર-રાવ અસમાનતા અને રાવ-બ્્લલેકવેલાઈઝે શન  તે “પ્રખ્યાત વ્યક્તિત્્વવોને અર્્પણ કરવામાં આ�વે છે ,
જેવા પાયાના મૂળભૂત આં�ંકડાકીય ખ્યાલો�ોમાં રાવની જેમણે તેમની વિશિષ્ટ સ્થિતિના કારણે, ગ્રીસની
ભૂમિકા હતી, જે આં�ંકડાશાસ્ત્ર અને અર્્થશાસ્ત્રમાં પ્રતિષ્ઠા વધારવામાં યો�ોગદાન આ�પ્્યુું હો�ોય”.
વ્યાપકપણે શીખવવામાં આ�વે છે .
 ઓ��ર્્ડર ઓ��ફ ઓ��નરની સ્થાપના 1975માં કરવામાં
 તેમણે ભારતમાં આં�ંકડાકીય શિક્ષણ અને સંશો�ોધનના
વિકાસમાં , વિવિધ સરકારી સમિતિઓ��માં સેવા આ�પવા
 આ� પુરસ્કારમાં દેવી એ�થેનાનું મસ્્તક એ�ક તારાની
અને ક્ષેત્રના વિકાસમાં યો�ોગદાન આ�પવામાં મુખ્ય
આ�ગળની બાજુએ� “ફક્ત ન્યાયી લો�ોકો�ોનું સન્માન થવું
ભૂમિકા ભજવી હતી. તેમને ભારતના પદ્મ ભૂષણ અને
જોઈએ�” લેખ સાથે દર્્શશાવવામાં આ�વ્્યુું છે .
પદ્મ વિભૂષણ સહિત અસંખ્ય પુરસ્કારો�ો મળ્યા હતા.
 તેમણે વસ્્તતી નિયંત્રણ માટે આં�ંકડાશાસ્ત્ર અને વસ્્તતી
ઈન્ડિયા સ્માર્્ટ સિટીઝ એ�વો�ોર્્ડ કો�ોન્ટેસ્ટ, 2022
વિષયક અને સંચાર સમિતિના અધ્યક્ષ તરીકે સેવા
આ�પી હતી.
 તાજેતરમાં સ્માર્્ટ સિટી મિશનમાં તેના ઉત્કૃષ્ટ પ્રદર્્શન
 તેમનું પુસ્્તક “સ્ટેટિસ્ટિક્સ એ�ન્ડ ટ્રુથઃ પુટિંગ ચાન્સ ટુ
વર્્ક” ખૂબજ લો�ોકપ્રીય છે . માટે ઇન્્દદોરને શ્રેષ્ઠ સ્માર્્ટ સિટી અને મધ્યપ્રદેશને
ટો�ોચના રાજ્ય તરીકે જાહે ર કરવામાં આ�વ્્યુું છે .
FIDE ચેસ વર્લલ્ડ કપ  શહે રો�ોમાં બીજું અને ત્રીજું સ્થાન અનુક્રમે સુરત અને
આ�ગ્રાને પ્રાપ્ત થયું હતું, જ્યારે તમિલનાડુ, રાજસ્થાન
 FIDE વર્લલ્ડ કપ ફાઇનલમાં, મેગ્નસ કાર્્લસને અને ઉત્તર પ્રદેશ રાજ્ય કે ટેગરીમાં અનુક્રમે બીજા,
અઝરબૈજાનના બાકુમાં ભારતીય ચેસના દિગ્્ગજ ત્રીજા અને ચો�ોથા ક્રમે આ�વ્યા હતા.
આ�ર. પ્રજ્ઞાનન્દને હરાવીને ટાઇટલ મેળવ્્યુું હતું.  ચંદીગઢને શ્રેષ્ઠ કે ન્દદ્રશાસિત પ્રદેશનો�ો એ�વો�ોર્્ડ મળ્્યયો
 વિશ્વનાથન આ�નંદ પછી વિશ્વકપની ફાઇનલમાં હતો�ો. આ� પુરસ્કારો�ોનું આ�યો�ોજન આ�વાસ અને શહે રી
પહોંચનાર પ્રજ્ઞાનન્દ બીજા ભારતીય બન્યા છે . બાબતો�ોના મંત્રાલય દ્વારા સ્માર્્ટ સિટીઝ મિશન હે ઠળ
 પ્રજ્ઞાનન્દના જુસ્સાદાર પ્રદર્્શનને કારણે તેઓ�� હાર્્યયા કરવામાં આ�વે છે .
હો�ોવા છતાં પ્રતિષ્ઠિત ઉમેદવારો�ોની ટુર્્નનામેન્ટમાં સ્થાન  પુરસ્કારો�ો શહે રો�ો, પ્્રરોજેક્્ટ્્સ અને વિચારો�ોની ઉજવણી
મેળવ્્યુું છે . કરે છે જે 100 સ્માર્્ટ શહે રો�ોમાં ટકાઉ વિકાસને પ્્રરોત્સાહન
 ઇન્ટરનેશનલ ચેસ ફે ડરે શન (FIDE) દ્વારા 2000માં આ�પે છે , જેનો�ો ઉદ્દે શ્્ય સમાવિષ્ટ, સલામત, તંદુરસ્્ત
સ્થપાયેલ FIDE વર્લલ્ડ કપ, વિવિધ પુનરાવર્્તનો�ોનો�ો અને સહયો�ોગી શહે રી જગ્્યયાઓ�� બનાવવાનો�ો છે .
સમાવેશ કરે છે .  2015માં શરૂ કરાયેલ સ્માર્્ટ સિટીઝ મિશન,
 2005થી, તે 128 ખેલાડીઓ��ની સિંગલ-એ�લિમિનેશન ઇન્ફ્રાસ્ટ્રક્ચર, પર્્યયાવરણ અને શાસન જેવા ક્ષેત્્રરોમાં
ચેસ ટુર્્નનામેન્ટ છે , જે વિશ્વ ચેસ ચેમ્પિયનશિપ સ્માર્્ટ સો�ોલ્યુશન્સનો�ો અમલ કરીને નાગરિકો�ોના
લાયકાતનો�ો એ�ક મહત્વપૂર્્ણ ભાગ છે . જીવનની ગુણવત્તાને વધારવાનો�ો પ્રયાસ કરે છે .
229
 તેને સંસ્કૃતમાં ‘વિશ્વસંસ્કૃત દિનમ’ પણ કહે વામાં

વર્લલ્ડ એ�થ્્લલેટિક્સ ચેમ્પિયનશિપ આ�વે છે .
 આ� દિવસની ઉજવણી વર્્ષ 1969માં શરૂ થઈ હતી.
 તાજેતરમાં ‘ગો�ોલ્ડન બો�ોય’ નીરજ ચો�ોપરાએ� હં ગેરીના  વિશ્વ સંસ્કૃત દિવસ 2023 આ� વર્ષે 31 ઓ��ગસ્ટે
બુડાપેસ્ટમાં વર્લલ્ડ એ�થ્્લલેટિક્સ ચેમ્પિયનશિપમાં ઉજવવામાં આ�વી રહ્્યયો છે .
પુરુષો�ોની ભાલા ફેેં ક સ્પર્્ધધામાં સુવર્્ણ ચંદ્રક જીત્્યયો છે .  વૈજ્ઞાનિક રીતે, સંસ્કૃત ભાષા એ� ઈન્્ડડો-યુરો�ોપિયન
 88.17 મીટરના શ્રેષ્ઠ થ્્રરો સાથે, ઓ��લિમ્પિક ચેમ્પિયન કુળની ભાષા છે .
નીરજ સિનિયર વર્લલ્ડ ચેમ્પિયનશિપમાં સુવર્્ણ ચંદ્રક  યુરો�ોપિયન ભાષાઓ�� જેવી કે ગ્રીક, લેટિન, અંગ્રેજી,
જીતનાર પ્રથમ ભારતીય એ�થ્્લલેટ બન્યા છે . રશિયન, ફ્રેન્્ચ, સ્પેનિશ વગેરેને પણ આ� કુળની
 જ્યારે પાકિસ્્તતાનના અરશદ નદીમે 87.82 મીટરના થ્્રરો ભાષાઓ�� કહે વામાં આ�વે છે .
સાથે રજત ચંદ્રક જીત્્યયો હતો�ો.  આ� જ કારણ છે કે સમાન ધ્વનિ અને અર્્થ ધરાવતા
 અન્ય બે ભારતીય એ�થ્્લલેટ, કિશો�ોર જેના 5મા ક્રમે અને ઘણા શબ્્દદો આ� ભાષાઓ��માં જોવા મળે છે .
ડી.પી. મનુ ભાલા ફેેં ક સ્પર્્ધધામાં છઠ્ઠા ક્રમે રહ્યા.  ભારતમાં 5000 વર્્ષ સુધી સંસ્કૃત ભાષા બો�ોલાતી હતી.
 મહિલાઓ��ની 3000 મીટર સ્ટીપલચેસમાં, ભારતની  ત્યારબાદના 1500 વર્્ષમાં (ઇ.સ. 1000 સુધી) પાલી,
પારુલ ચૌ�ૌધરી 11મા સ્થાને આ�વીને પેરિસ ઓ��લિમ્પિક પ્રાકૃત અને અપભ્રંશ ભાષાઓ��નો�ો યુગ હતો�ો.
2024 માટે ક્્વવોલિફાય થઈ છે .  ઇ.સ. 1000થી આ�જ સુધી વિવિધ આ�ધુનિક ઈન્્ડડો-
આ�ર્્યન ભાષાઓ�� વિવિધ અપભ્રંશમાંથી વિકસિત
રાષ્ટ્રીય રમતગમત દિવસ (National Sports Day) થઈ છે .
 ભારતમાં રાષ્ટ્રીય રમતગમતનો�ો દિવસ દર વર્ષે 29 રાષ્ટ્રીય પો�ોષણ સપ્તાહ (National Nutrition
ઓ��ગસ્ટના રો�ોજ ઉજવાય છે . Day)
 શ્રી મેજર ધ્યાનચંદનો�ો જન્મ 29 ઓ��ગસ્ટ, 1905ના રો�ોજ
અલાહાબાદ (પ્રયાગરાજ) ખાતે થયો�ો હતો�ો.  રાષ્ટ્રીય પો�ોષણ દિવસ (સપ્તાહ) દર વર્ષે 1લી સપ્ટેમ્બરથી
 ભારતમાં ‘હો�ોકીના જાદુગર’ શ્રી મેજર ધ્યાનચંદની 7મી સપ્ટેમ્બર સુધી મનાવવામાં આ�વે છે .
યાદમાં તેમનો�ો જન્મ દિન ભારતમાં રાષ્ટ્રીય રમત દિન  સારા સ્વાસ્થ્ય અને સુખાકારી વિશે લો�ોકો�ોમાં જાગૃતિ
તરીકે ઉજવાય છે . લાવવા માટે રાષ્ટ્રીય પો�ોષણ સપ્તાહની ઉજવણી
 તેઓ�� ‘The Wizard of Hockey’ તથા ‘The કરવામાં આ�વે છે .
Magician of Hockey’ના ઉપનામથી પ્રસિદ્ધ હતા.  આ�રો�ોગ્્ય અને સુખાકારી માટે પો�ોષણ સૌ�ૌથી મહત્વપૂર્્ણ
 તેમણે 1928, 1934 અને 1936માં ભારતને ઓ��લિમ્પિકમાં બાબત છે .
કુલ ત્રણ ગો�ોલ્ડ મેડલ અપાવ્યા હતા.  પો�ોષણયુક્ત આ�હાર તમને કામગીરી કરવા માટે શક્તિ
 – 1926 થી 1948 સુધીની તેમની કારકિર્દીમાં તેમણે અને ઊર્જા આ�પે છે અને તમને ફિટ અને સારુું
હો�ોકીમાં 400 ગો�ોલ કર્્યયા હતા. અનુભવવામાં પણ મદદ કરે છે .
 નોંધ: 29 ઓ��ગસ્ટના દિવસે ‘રાષ્ટ્રીય રમત દિવસ’  વિશ્વ આ�રો�ોગ્્ય સંસ્થા (WHO) મુજબ, “પો�ોષણ” એ�
ઉપરાંત ‘પરમાણુ પરીક્ષણ વિરુદ્ધ આં�ંતરરાષ્ટ્રીય શરીરની જરૂરિયાત મુજબ ખો�ોરાક લેવાનો�ો સંદર્્ભ છે .
દિવસ’ની પણ ઉજવણી કરવામાં આ�વે છે .  વર્્તમાન અને આ�વનારી પેઢીઓ�� માટે પો�ોષણ એ�
જીવન, આ�રો�ોગ્્ય અને વિકાસનો�ો મુખ્ય મુદો�ો છે .
વિશ્વ સંસ્કૃત દિવસ (World Sanskrit Day)
જૂથ નિરપેક્ષ દિવસ (Non Aligned day)
 વિશ્વ સંસ્કૃત દિવસ દુનિયાભરમાં સંસ્કૃત ભાષાના
પ્રચાર- પ્રસાર માટે ઉજવાય છે .  જૂથ નિરપેક્ષ દિવસ દર વર્ષે 1 સપ્ટેમ્બરના રો�ોજ
 વિશ્વ સંસ્કૃત દિવસ હિન્દુ કે લેન્ડર અનુસાર શ્રાવણ ઉજવાય છે .
માસની પુનમ તિથિના રો�ોજ ઉજવાય છે . આ� વખતે આ�  જૂથ નિરપેક્ષ આં�ંદો�ોલન રાષ્ટ્રોની એ�કતાની એ�ક
તિથિ 31 ઓ��ગસ્ટના રો�ોજ છે . આં�ંતરાષ્ટ્રીય સંસ્થા છે .
230
 જૂથ નિરપેક્ષ દ્વારા ખાતરી કરાય છે કે , વિશ્વના કો�ોઇ  નારિયેળ દિવસ નારિયેળનું મહત્વ દર્્શશાવે છે . આ� એ�ક
પણ શક્તિશાળી દળની સાથે કે વિરો�ોધમાં રહે શે નહીીં. સાથે બેસીને શો�ોધવાનો�ો દિવસ છે કે આ�પણે તેનો�ો વધુ
 જૂથ નિરપેક્ષની સ્થાપના વર્્ષ 1961માં કરાઇ હતી. ઉપયો�ોગ કે વી રીતે કરી શકીએ�.
 બિન-જોડાણવાદી આં�ંદો�ોલનનું પ્રથમ સંમેલન વર્્ષ  આ�જકાલ આ�પણો�ો દેશ પો�ોલીથીનની સમસ્યાનો�ો
1961માં બેલગ્રેડ (યુગો�ોસ્્લલાવિયા)માં યો�ોજાયું હતું, આ� સામનો�ો કરી રહ્્યયો છે , જે સડતું નથી અને પ્રદુષણને
સંમેલનમાં વિશ્વના 25 દેશો�ોએ� ભાગ લીધો�ો હતો�ો. ફે લાવે છે .
 હાલમાં વિશ્વના 120 દેશો�ો આ� જૂથના સક્રિય સભ્ય છે .  પો�ોલિથીનનો�ો ઉપયો�ોગ બંધ કરીને આ�પણે નારિયેળની
 ભારતના પ્રથમ વડાપ્રધાન પંડિત જવાહરલાલ નેહરુને છાલ એ�ટલે કે કો�ોયરમાંથી બનેલી થેલી-બેગનો�ો
આ� જૂથ નિરપેક્ષ ચળવળના પિતા અને તેના સ્થાપક
ઉપયો�ોગ કરી શકીએ� છીએ�. નારિયેળ આ�પણા માટે
માનવામાં આ�વે છે .
દરે ક રીતે ઉપયો�ોગી છે .
 હવાલા ઘો�ોષણા- 1971 અનુસાર આ� સંગઠનનો�ો મુખ્ય
ઉદ્દે શ્્ય જૂન નિરપેક્ષ રાષ્ટ્રોની સ્વતંત્રતા, સાર્્વભૌ�ૌમત્વ,
ભારતીય રે લવે બો�ોર્્ડના અધ્યક્ષ: જયા વર્્મમા સિં હા
ક્ષેત્રીય એ�કતા અને સુરક્ષાને તેમના સામ્રાજ્યવાદ,
કો�ોલો�ોનિયલિઝ્્મ, જાતિવાદ, રં ગભેદ તેમજ વિદેશી
 જયા વર્્મમા સિન્્હહા રે લ્્વવે બો�ોર્્ડ (રે લ્્વવે બો�ોર્્ડના 118 વર્્ષના
આ�ક્રમણ, સૈન્ય અધિકરણ, હસ્્તક્ષેપ વગેરે બાબતો�ો
વિરુદ્ધ તેમના યુદ્ધ દરમિયાન ખાતરી કરવાની છે . ઈતિહાસમાં)નું નેતૃત્વ કરનાર પ્રથમ મહિલા બન્યા છે ,
 તેમજ કો�ોઇ પણ પાવર બ્લોક (Power Block)ના રે લ્્વવે બો�ોર્્ડ ભારતના રે લ્્વવે મંત્રાલય માટે નિર્્ણય લેતી
પક્ષમાં કે વિરો�ોધમાં રહે વાના બદલે નિષ્પક્ષ રહે વાનો�ો છે . ટો�ોચની સંસ્થા છે .
ભારતીય રે લ્્વવે વિશે
મિસ અર્્થ ઈન્ડિયા 2023  રે લ્્વવે મંત્રાલય (સ્થાપના: 1905; મુખ્ય મથક: રે લ
ભવન, નવી દિલ્હી) ભારતીય રે લ્્વવે માટે વૈધાનિક સત્તા
 નવી દિલ્હીમાં 26 ઓ��ગસ્ટના રો�ોજ યો�ોજાયેલી મિસ તરીકે કાર્્ય કરે છે , જે રે લ પરિવહનમાં એ�કાધિકાર છે .
ડિવાઈન બ્યુટી 2023ની રાષ્ટ્રીય ફાઈનલ દરમિયાન રે લ્્વવે બો�ોર્્ડના ચેરમેન અને CEO આ� સંસ્થાનું નેતૃત્વ
પ્રિયન સેને મિસ અર્્થ ઈન્ડિયા 2023નો�ો ખિતાબ કરે છે .
જીત્્યયો હતો�ો.
 રાજસ્થાનના જયપુરની 20 વર્ષીય વિદ્યાર્થી, નૃત્્યાાંગના રે મન મેગ્્સસેસે એ�વો�ોર્્ડ
અને ટે કવો�ોન્્ડડો ખેલાડી ગયા વર્્ષની વિજેતા વંશિકા
પરમારની અનુગામી છે , અને હવે તે આ� ડિસેમ્બરમાં  તાજેતરમાં, ઓ��ન્્કકોલો�ોજિસ્ટ રવિ કન્નનને 2023 રે મન
વિયેતનામમાં મિસ અર્્થ 2023 સ્પર્્ધધામાં ભારતનું મેગ્્સસેસે એ�વો�ોર્્ડના ચાર વિજેતાઓ��માંના એ�ક તરીકે
પ્રતિનિધિત્વ કરવાની તૈયારી કરશે.
નામ આ�પવામાં આ�વ્્યુું છે .
 તેણીને તેણીનો�ો તાજ કો�ોરિયાની મિના સુ ચો�ોઈ તરફથી
 ઓ��ન્્કકોલો�ોજિસ્ટ એ�ક પ્રકારના ડૉ�ૉક્ટર હો�ોય છે જે
મિસ અર્્થ તરીકે પ્રાપ્ત થયો�ો હતો�ો, જેને ઓ��સ્ટ્રેલિયા
કે ન્સરની સારવાર કરે છે અને કે ન્સરનું નિદાન
શેરિડન મો�ોર્્ટલો�ોકની મિસ અર્્થ એ�ર સાથે વિશેષ
કરાયેલ વ્યક્તિ માટે તબીબી સંભાળ પૂરી પડતા હો�ોય છે .
અતિથિ તરીકે આ�મંત્રિત કરવામાં આ�વી હતી.
રે મન મેગ્્સસેસે એ�વો�ોર્્ડ વિશે
 તે એ�શિયાનું મુખ્ય પુરસ્કાર છે અને એ�શિયામાં
વિશ્વ નારિયેળ દિવસ (World Coconut Day)
મહાનતા અને પરિવર્્તનશીલ નેતૃત્વને માન આ�પતું
 વિશ્વ નારિયેળ દિવસ (World Coconut Day) દર સર્્વવોચ્ચ સન્માન છે .
વર્ષે 2 સપ્ટેમ્બરના રો�ોજ ઉજવાય છે .  RMAF બો�ોર્્ડ ઓ��ફ ટ્રસ્ટી દ્વારા વાર્્ષષિક ધો�ોરણે પસંદ
 કો�ોકો�ોનટ ડે નિમિત્તે નાળિયેરમાંથી બનેલી વિવિધ કરાયેલા રે મન મેગ્્સસેસે પુરસ્કારો�ોને પ્રમાણપત્ર અને
ચીવસ્્તતુઓ��નું પ્રદર્્શન યો�ોજાય છે . મેડલિયન આ�પવામાં આ�વે છે જેમાં રે મન મેગ્્સસેસેની
 નારિયેળ એ�ક એ�વું ફળ છે , જેનો�ો દરે ક ભાગ આ�પણે પ્્રરોફાઈલમાં જમણી બાજુની બાજુએ� એ�મ્્બબોસ્્ડ ઈમેજ
અલગ-અલગ રીતે ઉપયો�ોગ કરીએ� છીએ�. હો�ોય છે .
231
 નોંધ: ‘વિશ્વ શિક્ષક દિન’ અથવા ‘આં�ંતરરાષ્ટ્રીય શિક્ષક

એ�મ. એ�સ. સ્વામીનાથન એ�વો�ોર્્ડ
દિન’ 5 ઓ��ક્્ટટોબરના રો�ોજ ઉજવાય છે . જ્યારે ભારતમાં
‘રાષ્ટ્રીય શિક્ષક દિન’ 5 સપ્ટેમ્બરના રો�ોજ ઉજવાય છે .
 આ�ચાર્્ય એ�ન. જી. રં ગા કૃષિ યુનિવર્્સસિટી, રાગો�ોલુના
કૃષિ સંશો�ોધન સ્ટેશનના મુખ્ય વૈજ્ઞાનિક ડૉ�ૉ પી. વી.
સત્યનારાયણને તાજેતરમાં પ્રતિષ્ઠિત ડૉ�ૉ એ�મ. એ�સ. રાષ્ટ્રીય વન શહીદ દિવસ (National Forest
સ્વામીનાથન પુરસ્કાર એ�નાયત કરવામાં આ�વ્્યયો છે . Martyrs Day)
એ�મ. એ�સ. સ્વામીનાથન એ�વો�ોર્્ડ વિશે
 તેની સ્થાપના 2004માં ભારતના વિશેષ સંદર્્ભ સાથે,  રાષ્ટ્રીય વન શહીદ દિવસ (National Forest
કૃષિ સંશો�ોધન અને વિકાસ અને સમગ્ર ખાદ્ય સુરક્ષા Martyrs Day) ભારતમાં દર વર્ષે 11 સપ્ટેમ્બરના રો�ોજ
અને કૃષિના ટકાઉપણા માટે મહાન પ્રભાવ અને
ઉજવાય છે .
ઉત્કૃષ્ટ યો�ોગદાન આ�પનાર પ્રતિષ્ઠિત વ્યક્તિઓ��ના
 આ� દિવસ દેશમાં ફરજ બજાવી રહે લા એ�વા
જીવનકાળના યો�ોગદાનને માન્યતા આ�પવાના ઉદ્દે શ્્ય
સાથે કરવામાં આ�વી હતી. કર્્મચારીઓ��ને સમ્માનિત કરવા માટે ઉજવાય છે જેણે
 તેનું નામ ભારતીય કૃષિના અગ્રણી, ચેન્નાઈના એ�મ. ભારતમાં વન્ય જીવો�ો, જં ગલો�ો અને જં ગલો�ોની રક્ષા માટે
એ�સ. સ્વામિનાથન રિસર્્ચ ફાઉન્ડેશનના અધ્યક્ષ પો�ોતાના પ્રાણની આ�હુતિ આ�પી છે .
પ્્રરોફે સર એ�મ. એ�સ. સ્વામિનાથનના નામ પરથી  આ� દિવસ વન રક્ષકો�ો, કર્્મચારીઓ�� અને વન
રાખવામાં આ�વ્્યુું છે . અધિકારીઓ��ના બલિદાનને યાદ તેમજ સમ્માનિત
 આ� દ્વિવાર્્ષષિક પુરસ્કાર છે , જેની રચના Retired કરવા માટે ઉજવાય છે .
Indian Council of Agricultural Research
Employees Association (RICAREA) અને
હિન્દી દિવસ
Nuziveedu Seeds Limited (NSL) દ્વારા કરવામાં
 આ� પુરસ્કારમાં રૂ.2 લાખનો�ો રો�ોકડ પુરસ્કાર, મેડલ અને  ભારતમાં દર વર્ષે 14 સપ્ટેમ્બરના રો�ોજ ‘હિન્દી દિવસ’ની
પ્રશસ્્તતિપત્ર આ�પવામાં આ�વે છે . ઉજવણી કરવામાં આ�વે છે .
 આ� પુરસ્કાર તેમની/તેણીની રાષ્ટ્રીયતાને ધ્યાનમાં  ભારતમાં 14 સપ્ટેમ્બર, 1949ના રો�ોજ ‘બંધારણ
લીધા વિના, બધા માટે ખુલ્્લલો છે . સભા’એ� સર્્વવાનુમતે એ� નિર્્ણય કર્્યયો હતો�ો કે , હિન્દી જ
ભારતની રાજભાષા હશે.
રાષ્ટ્રીય શિક્ષક દિન
 આ� નિર્્ણયના મહત્ત્વને પ્રસ્્તતુત કરવા માટે તથા દરે ક
ક્ષેત્રમાં હિન્દીનો�ો વ્યાપ વધારવા માટે 14 સપ્ટેમ્બરના
 સમગ્ર ભારતમાં દર વર્ષે 5 સપ્ટેમ્બરના રો�ોજ ‘રાષ્ટ્રીય
શિક્ષક દિન’ની ઉજવણી કરવામાં આ�વે છે . રો�ોજ હિન્દી દિવસની ઉજવણી કરવામાં આ�વી છે .
 ભારતમાં રાષ્ટ્રીય શિક્ષક દિવસની ઉજવણીનો�ો પ્રારં ભ  આ� માટે રાષ્ટ્રીય ભાષા પ્રચાર સમિતિ, વર્્ધધાની વિનંતિથી
વર્્ષ 1962થી થયો�ો હતો�ો. વર્્ષ 1953થી સમગ્ર ભારતમાં 14 સપ્ટેમ્બર ‘હિન્દી
 ભારતના પ્રસિદ્ધ પ્્રરોફે સર, શિક્ષણશાસ્ત્રી, તત્ત્વ ચિં તક દિવસ’ તરીકે ઉજવાય છે .
અને રાજપુરુષ ડો�ો. સર્્વપલ્લી રાધાકૃષ્ણનની યાદમાં  નોંધઃ
તેમનો�ો જન્મદિન 5 સપ્ટેમ્બર ભારતમાં ‘શિક્ષક દિન’ વર્્ષ 1918માં યો�ોજાયેલા હિન્દી સાહિત્ય સંમેલનમાં
તરીકે ઉજવાય છે .
મહાત્મા ગાંધીજીએ� હિન્દી ભાષાને ભારતની ‘રાષ્ટ્રભાષા’
 ડો�ો. સર્્વપલ્લી રાધાકૃષ્ણન ભારતના પ્રથમ ઉપરાષ્ટ્રપતિ
બનાવવાનું જણાવ્્યુું હતું. તેમણે હિન્દીને ‘જનમાનસ’ની
અને દ્વિતીય રાષ્ટ્રપતિ હતા.
 5 સપ્ટેમ્બર, 1888ના રો�ોજ તમિલનાડુના તિરુત્તાની ભાષા ગણાવી હતી.
ખાતે તેમનો�ો જન્મ થયો�ો હતો�ો. ભારતીય બંધારણના ભાગ-17ના અનુચ્છેદ 343
 તેમને વર્્ષ 1954માં ભારત રત્નથી સન્માનિત કરવામાં અનુસાર સંઘની રાજભાષા ‘હિન્દી’ અને ‘દેવનાગરી’
આ�વ્યા હતા. હશે.
232
 પૃથ્વીના વાયુમંડળમાં આ�વેલું ઓ��ઝો�ોનનું પડ સૂર્્ય

એ�ન્્જજિનિયર દિવસ પરથી આ�વતા હાનિકારક પારજાાંબલિ કિરણો�ોનું
શો�ોષણ કરીને પૃથ્વીની જીવ સૃષ્ટિનું રક્ષણ કરે છે .
 વિશ્વના વિવિધ દેશો�ોમાં જુદા-જુદા દિવસે ‘એ�ન્્જજિનિયર
 આ�ધુનિક ટે ક્્નનોલો�ોજીના વર્્તમાન યુગમાં મનુષ્યની
દિવસ’ની ઉજવણી કરવામાં આ�વે છે .
વિવિધ પ્રવૃત્તિઓ��ને કારણે ઓ��ઝો�ોનના આ� પડમાં ક્ષતિ
 ભારતમાં 15 સપ્ટેમ્બરના રો�ોજ ‘એ�ન્્જજિનિયર દિવસ’ની
થઈ છે .
ઉજવણી કરવામાં આ�વે છે .
 આ�થી, ઓ��ઝો�ોનના પડના સંરક્ષણ માટે 16 સપ્ટેમ્બર,
 ભારતના મહાન સિવિલ એ�ન્્જજિનિયર શ્રી એ�મ.
1987ના રો�ોજ મો�ોન્ટ્રીયલ પ્્રરોટો�ોકલ પર હસ્્તતાક્ષર કરવામાં
વિશ્વેશ્વરૈ યાની યાદમાં તેમનો�ો જન્મદિન 15 સપ્ટેમ્બર
આ�વ્યા હતા.
ભારતમાં દર વર્ષે ‘એ�ન્્જજિનિયર દિવસ’ તરીકે ઉજવાય છે .
 આ�થી, આ� દિવસની યાદમાં સંયુક્ત રાષ્ટ્ર મહાસભા
 શ્રી એ�મ. વિશ્વેશ્વરૈ યાનું પૂરુું નામ સર મો�ોક્ષગુંડમ
વિશ્વેશ્વરૈ યા છે . તેઓ�� Sir M.V. તરીકે પણ પ્રસિદ્ધ હતા. દ્વારા 19 ડિસેમ્બર, 2000ના રો�ોજ 16 સપ્ટેમ્બરના
 તેમનો�ો જન્મ 15 સપ્ટેમ્બર, 1860ના રો�ોજ વર્્તમાન દિવસે ‘વિશ્વ ઓ��ઝો�ોન દિવસ’ની ઉજવણી કરવાનું
કર્્ણણાટકના ચિક્કાબાલાપુર જિલ્લાના મુદ્દેનાહલ્લી નક્કી કરવામાં આ�વ્્યુું હતું.
ખાતે થયો�ો હતો�ો.
 તેઓ�� 1912 થી 1919 દરમિયાન મૈસૂર રાજ્યના દિવાન સંગીત નાટક અકાદમી અમૃત પુરસ્કારો�ો
પણ રહ્યા હતા.
 તેમને વર્્ષ 1955માં ભારતનો�ો સર્્વવોચ્ચ નાગરિક પુરસ્કાર  તાજેતરમાં ઉપરાષ્ટ્રપતિ જગદીપ ધનખરે પર્્ફફોર્્મિિં ગ
‘ભારત રત્ન’ એ�નાયત થયો�ો હતો�ો. આ�ર્્ટ્્સના વિવિધ ક્ષેત્્રરોના 84 કલાકારો�ોને સંગીત
નાટક અકાદમી અમૃત પુરસ્કારો�ો અર્્પણ કર્્યયા હતા.
આં�ંતરરાષ્ટ્રીય લો�ોકશાહી દિવસ સંગીત નાટક અકાદમી વિશે
 તે ભારતની સંગીત, નૃત્ય અને નાટકની રાષ્ટ્રીય
 સમગ્ર વિશ્વમાં લો�ોકશાહી મૂલ્્યયોને પ્્રરોત્સાહન આ�પવા એ�કે ડેમી છે .
માટે દર વર્ષે 15 સપ્ટેમ્બરના રો�ોજ ‘આં�ંતરરાષ્ટ્રીય  તે શિક્ષણ મંત્રાલયના એ�ક ઠરાવ દ્વારા બનાવવામાં
લો�ોહશાહી દિવસ’ની ઉજવણી કરવામાં આ�વે છે . આ�વી હતી, જેમાં પી.વી. રાજમન્નર તેના પ્રથમ અધ્યક્ષ
 સંયુક્ત રાષ્ટ્રની મહાસભા દ્વારા 8 નવેમ્બર, 2007ના હતા.
રો�ોજ આ� દિવસની ઉજવણીની મંજૂરી આ�પવામાં આ�વી  તેની સ્થાપના 1953માં સંગીત, નૃત્ય અને નાટકના
હતી. સ્વરૂપમાં વ્યક્ત કરાયેલ ભારતની વૈવિધ્યસભર
 આ� અતંર્્ગત વર્્ષ 2008માં આ� દિવસની સૌ�ૌપ્રથમ વખત સંસ્કૃતિના વિશાળ અમૂર્્ત વારસાના સંરક્ષણ અને
ઉજવણી કરવામાં આ�વી હતી. પ્રચાર માટે કરવામાં આ�વી હતી.
 નોંધનીય છે કે વસતીને દૃષ્ટિએ� ભારત વિશ્વનો�ો સૌ�ૌથી  હાલમાં, તે સંસ્કૃતિ મંત્રાલયની સ્વાયત્ત સંસ્થા છે .
મો�ોટો�ો લો�ોકશાહી દેશ છે .  અકાદમીના અધ્યક્ષની નિમણૂક ભારતના રાષ્ટ્રપતિ
 અંગ્રેજીમાં લો�ોહશાહી શબ્દને ‘Democracy’ કહે વામાં દ્વારા પાંચ વર્્ષની મુદત માટે કરવામાં આ�વે છે .
આ�વે છે , જે ગ્રીક મૂળ શબ્દ ‘ડે મો�ોસ’ અને ‘ક્રેસી’ પરથી
 તે તેની યો�ોજનાઓ�� અને કાર્્યક્રમો�ોના અમલીકરણ માટે
ઉતરી આ�વ્્યયો છે .
સરકાર દ્વારા સંપૂર્્ણ ભંડો�ોળ પૂરુું પાડવામાં આ�વે છે .
 ડે મો�ોસનો�ો અર્્થ ‘સામાન્ય લો�ોકો�ો’ અને ‘ક્રેસી’નો�ો અર્્થ
‘શાસન’ થાય છે , આ�મ લો�ોકશાહીનો�ો અર્્થ લો�ોકો�ોનું
આં�ંતરરાષ્ટ્રીય સમાન પગાર દિવસ (International
શાસન થાય છે .
Equal Pay Day)
વિશ્વ ઓ��ઝો�ોન દિવસ
 આં�ંતરરાષ્ટ્રીય સમાન પગાર દિવસ (International
Equal Pay Day) દર વર્ષે 18 સપ્ટેમ્બરના રો�ોજ
 ઓ��ઝો�ોનના પડના સંરક્ષણ માટે સમગ્ર વિશ્વમાં દર વર્ષે
16 સપ્ટેમ્બરના રો�ોજ ‘વિશ્વ ઓ��ઝો�ોન દિવસ’ની ઉજવણી ઉજવાય છે .
કરવામાં આ�વે છે .  આ� દિવસની ઉજવણીની શરૂઆ�ત વર્્ષ 2020થી થઇ છે .
233
 યુનાઈટે ડ નેશન્સ જનરલ એ�સેમ્બલીએ� 15 નવેમ્બર  તે ઘણીવાર RPF તરીકે ઓ��ળખાય છે .

2019ના રો�ોજ ’18 સપ્ટેમ્બર’ને આં�ંતરરાષ્ટ્રીય સમાન  આ� સુરક્ષા દળ ભારતીય રે લ્્વવે મંત્રાલય હે ઠળ છે .
પગાર દિવસ તરીકે મનાવવાનો�ો ઠરાવ અપનાવ્્યયો હતો�ો,
જે ‘સમાન પગાર માટે આં�ંતરરાષ્ટ્રીય ગઠબંધન’ દ્વારા વિશ્વ શાંતિ દિવસ (international peace day)
રજૂ કરવામાં આ�વ્્યયો હતો�ો.
 આ� ઠરાવને કુલ 105 સભ્ય દેશો�ો દ્વારા મંજૂરી અપાઇ  સમગ્ર પૃથ્વી પર શાંતિ, સહિષ્ણુતા અને અહિં સાની
હતી. સ્થાપના માટે સમગ્ર વિશ્વમાં દર વર્ષે 21 સપ્ટેમ્બરના
રો�ોજ ‘વિશ્વ શાંતિ દિવસ’ની ઉજવણી કરવામાં આ�વે છે .
એ�શિયા કપ 2023  આ� દિવસની ઉજવણીનો�ો મુખ્ય ઉદ્દે શ સમગ્ર વિશ્વમાં
શાંતિ અને શો�ોહાર્્દ ફે લાય તે માટે તથા યુદ્ધ અને હિં સા
 કો�ોલંબો�ોના આ�ર. પ્રેમદાસા સ્ટેડિયમ ખાતે 17 સપ્ટેમ્બર, ન થાય તે માટે જાગૃતિ ફે લાવવાનો�ો છે .
 સંયુક્ત રાષ્ટ્રની મહાસભા દ્વારા 1981માં આ� દિવસની
2023ના રો�ોજ એ�શિયા કપ 2023ની ફાઇનલમાં ભારતે
ઉજવણીની મંજૂરી આ�પવામાં આ�વી હતી.
શ્રીલંકાને 10 વિકે ટથી હરાવ્્યુું હતું.
 જોકે , શરૂઆ�તમાં સપ્ટેમ્બર મહિનાના ત્રીજા મંગળવારે
 તે એ�કં દરે ભારતનું આ�ઠમું એ�શિયા કપ ટાઇટલ હતું,
આ� દિવસની ઉજવણી કરવામાં આ�વી હતી.
અને 2018 પછીનું તેમનું પ્રથમ.
 ત્યારબાદ વર્્ષ 2001માં સપ્ટેમ્બર મહિનાના ત્રીજા
 શ્રીલંકાએ� ટો�ોસ જીતીને પ્રથમ બેટિંગ કરવાનો�ો નિર્્ણય
મંગળવારની જગ્્યયાએ� દર વર્ષે 21 સપ્ટેમ્બરના રો�ોજ આ�
કર્્યયો. શ્રીલંકા માત્ર 50 રનમાં આ�ઉટ થઈ ગયું, જે
દિવસની ઉજવણી કરવાનું નક્કી થયું હતું.
એ�શિયા કપની ફાઇનલમાં સૌ�ૌથી ઓ��છો�ો સ્્કકોર છે .
 નોંધ: ‘વિશ્વ શાંતિ દિવસ’ (World Peace Day)ને
 ભારતીય બો�ોલરો�ોમાં મો�ોહમ્મદ સિરાજે 21 રન આ�પીને 6
‘International Day of Peace’ તરીકે પણ
વિકે ટ ઝડપી હતી.
ઓ��ળખવામાં આ�વે છે .
 જવાબમાં ભારતે એ�કપણ વિકે ટ ગુમાવ્યા વિના માત્ર
6.1 ઓ��વરમાં લક્ષષ્યનો�ો પીછો�ો કરી લીધો�ો હતો�ો. ઈશાન વિશ્વ અલ્્ઝઝાઈમર દિવસ (World Alzheimer’s
કિશને 18 બો�ોલમાં 23 રન જ્યારે શુભમન ગિલે 19 Day)
બો�ોલમાં 27 રન બનાવ્યા હતા.
 વિશ્વ અલ્્ઝઝાઈમર દિવસ દર વર્ષે 21 સપ્ટેમ્બરે ઉજવાય છે .
રે લવે પ્્રરોટે ક્શન ફો�ોર્્સ સ્થાપના દિવસ (RPF  આ� દિવસ અલ્્ઝઝાઈમર રો�ોગ વિશે જાગૃતિ ફે લાવવા
Raising day) માટે ઉજવાય છે .
 આ� દિવસનો�ો હે તુ માત્ર વિશ્વભરના લો�ોકો�ોને આ�
 દર વર્ષે 20 સપ્ટેમ્બરના રો�ોજ રે લવે પ્્રરોટે ક્શન ફો�ોર્્સનો�ોબીમારીના લક્ષણો�ો શો�ોધવા માટે પ્્રરોત્સાહિત કરવાનો�ો
સ્થાપના દિવસ આ�વે છે . નથી, પરં તુ ડિમેન્્શશિયાથી પીડિત દર્દીઓ�� અથવા આ�
 રે લવે પ્્રરોટે ક્શન ફો�ોર્્સની સ્થાપના 20 સપ્ટેમ્બર, રો�ોગને કારણે મૃત્યુ પામેલા દર્દીઓ��ને ભૂલી ન જાય તે
1985માં કરવામાં આ�વી હતી. પણ છે .
 રે લવે પ્્રરોટે ક્શન ફો�ોર્્સ (Railway Protection Force)
એ� ભારતના શ્રેષ્ઠ સુરક્ષા દળો�ો પૈકીનું એ�ક છે . વિશ્વ કૃતજ્ઞતા દિવસ ( World Gratitude Day)
 તે એ�ક સુરક્ષા દળ છે જે દેશમાં રે લ્્વવે મુસાફરો�ોની સુરક્ષા,
ભારતીય રે લ્્વવેની મિલકતો�ોની સુરક્ષા અને કો�ોઈપણ  વિશ્વ કૃતજ્ઞતા દિવસ ( World Gratitude Day) દર
રાષ્ટ્ર વિરો�ોધી પ્રવૃત્તિઓ�� માટે રે લ્્વવે સુવિધાઓ��ના વર્ષે 21 સપ્ટેમ્બરના રો�ોજ ઉજવાય છે .
ઉપયો�ોગ પર દેખરે ખ રાખવા માટે જવાબદાર છે .  આ� દિવસ આ�પણને તે બધા લો�ોકો�ો પ્રત્યે કૃતજ્ઞતા વ્યક્ત
 તે એ�ક કે ન્દ્રીય સૈન્ય સુરક્ષા દળ છે , જેને પેરા મિલિટરી કરવાની તક આ�પે છે જેમણે આ�પણા જીવનને સુંદર
ફો�ોર્્સ તરીકે પણ ઓ��ળખવામાં આ�વે છે , જેની પાસે બનાવવામાં યો�ોગદાન આ�પ્્યુું છે .
ગુનેગારો�ોની ધરપકડ, તપાસ અને કાર્્યવાહી કરવાની  વિશ્વ કૃતજ્ઞતા દિવસ વ્યક્તિગત અને સંસ્થાકીય રીતે
ઉજવી શકાય છે .
સત્તા છે .
234
 દરે ક વ્યક્તિ ઈચ્છે છે કે તેના કામની પ્રશંસા થાય. વિશ્વમાં આ�ફ્રિકા અને એ�શિયામાં અસ્્તતિત્વ ધરાવતી
 આ�વી સ્થિતિમાં વિશ્વ કૃતજ્ઞતા દિવસથી વધુ સારો�ો ગેેંડાની પાંચ પ્રજાતિઓ��
દિવસ ન હો�ોઈ શકે .  જાવન રાઇનો�ો (રિનો�ોસરો�ોસ સો�ોન્ડેઇકસ): અસ્્તતિત્વ
સામે ગંભીર જોખમ (IUCN)
 સુમાત્રન રાઇનો�ો (ડિસેરો�ોરિનસ સુમાત્રેન્સિસ):
વર્લલ્ડ રો�ોઝ ડે – કે ન્સરના દર્દીનું કલ્યાણ (world
અસ્્તતિત્વ સામે ગંભીર જોખમ (IUCN)
Rose Day Welfare of Cancer patients)
 બ્્લલેક રાઇનો�ો (ડિસેરો�ોસ બાઇકો�ોર્્નનિસ): અસ્્તતિત્વ સામે
ગંભીર જોખમ (IUCN)
 દર વર્ષે 22 સપ્ટેમ્બરે વર્લલ્ડ રો�ોઝ ડે ઉજવાય છે , જે  વ્હાઇટ રાઇનો�ો (કે રેટો�ોથેરિયમ સિમમ): અસ્્તતિત્વ સામે
કે ન્સરથી પીડિત દર્દીઓ��ના કલ્યાણ માટે સમર્્પપિ ત જોખમ (IUCN)
દિવસ છે .  ગ્રેટર વન-હો�ોર્્ન રાઇનો�ો (રાઇનો�ોસો�ોરસ યુનિકો�ોર્્નનિસ):
 લો�ોકો�ોમાં કે ન્સરની જીવલેણ બીમાર અંગે જાગૃત અને અસ્્તતિત્વ સામે જોખમ (IUCN)
સાવધાન કરવા માટે કે ન્સર દર્દી કલ્યાણ દિવસ
ઉજવાય છે . રાષ્ટ્રીય વિજ્ઞાન પુરસ્કાર
 આ� દિવસને વર્લલ્ડ રો�ોઝ ડે તરીકે પણ ઉજવાય છે કારણ
 ભારત સરકારે તાજેતરમાં વિજ્ઞાન, ટે કનો�ોલો�ોજી અને
કે , વર્્ષ 1974માં આ�જની તારીખે કે નેડામાં 12 વર્ષી
નવીનતાના ક્ષેત્રમાં રાષ્ટ્રીય પુરસ્કારો�ોનો�ો એ�ક પ્રતિષ્ઠિત
મેલિન્ડા રો�ોઝ નામની છો�ોકરીનું બ્્લડ કે ન્સરની સમૂહ રજૂ કર્્યયો છે , જેને “રાષ્ટ્રીય વિજ્ઞાન પુરસ્કાર”
બીમારીના લીધે અવસાન થયુ હતુ. (RVP) તરીકે ઓ��ળખવામાં આ�વે છે .
 આ�થી 22 સપ્ટેમ્બરને મેલિન્ડા રો�ોઝની યાદીમાં વર્લલ્ડ ચાર વિશિષ્ટ શ્રેણીઓ��
રો�ોઝ ડે દિવસે યાદ કરાય છે .  રાષ્ટ્રીય વિજ્ઞાન પુરસ્કારમાં યો�ોગદાનની વિશાળ શ્રેણીને
 આ� દિવસે કે ન્સર પીડિત દર્દીઓ��ને ગુલાબ આ�પીને સમાવવા માટે ચાર અલગ-અલગ શ્રેણીઓ��નો�ો સમાવેશ
તેમનું મનો�ોબળ, હિં મત વધારવાનો�ો પ્રયાસ કરાય છે . થાય છે :
 1. વિજ્ઞાન રત્ન (VR) એ�વો�ોર્્ડ:
 આ� પુરસ્કાર વિજ્ઞાન અને ટે કનો�ોલો�ોજીના કો�ોઈપણ
વર્લલ્ડ રાઇનો�ો ડે (World Rhino Day)
ક્ષેત્રમાં વ્યક્તિઓ�� દ્વારા આ�જીવન સિદ્ધિઓ�� અને
નોંધપાત્ર યો�ોગદાનને સન્માનિત કરે છે . તે વર્્ષષોથી
 વિશ્વમાં અસ્્તતિત્વ ધરાવતી ગેેંડાની પાંચ પ્રજાતિઓ��નું
તેમના કાર્્યની સંચિત અસરને ઓ��ળખે છે .
મહત્વ સમજાવવા અને તેમની સામે રહે લા પડકારો�ો પર  2. વિજ્ઞાન શ્રી (VS) એ�વો�ોર્્ડ:
પ્રકાશ પાડવાના હે તુથી દર વર્ષે 22મી સપ્ટેમ્બરને વર્લલ્ડ  વિજ્ઞાન અને ટે ક્્નનોલો�ોજીના કો�ોઈપણ ક્ષેત્રમાં
રાઇનો�ો ડે (વિશ્વ ગેેંડા દિવસ) તરીકે ઊજવવામાં આ�વે છે . વિશિષ્ટ યો�ોગદાનને આ� એ�વો�ોર્્ડ દ્વારા સ્વીકારવામાં
વર્લલ્ડ રાઇનો�ો ડે નો�ો ઇતિહાસ આ�વે છે . તે વ્યક્તિઓ��ના અસાધારણ પ્રયાસો�ોને
 2010માં એ� તથ્ય ઉજાગર થયું હતું કે , ગેેંડાની અવદશા પ્રકાશિત કરે છે જેમણે તેમના સંબંધિત ડો�ોમેન્સમાં
તરફ વિશ્વનાં લો�ોકો�ોનું ધ્યાન ગયું નથી અને ઘણા-ખરા કાયમી છાપ બનાવી છે .
 3. વિજ્ઞાન યુવા-શાંતિ સ્વરૂપ ભટનાગર (VY-SSB)
લો�ોકો�ો જાણતા ન હતા કે , વિશ્વમાંથી આ� અદભૂત પ્રજાતિ
એ�વો�ોર્્ડ:
સંપૂર્્ણપણે લુપ્ત થવાના આ�રે હતી.
 આ� કે ટેગરી 45 વર્્ષથી ઓ��છી ઉ ં મરના યુવા
 ગેેંડાની પ્રજાતિના અસ્્તતિત્વની સ્થિતિ એ�ટલી ગંભીર
વૈજ્ઞાનિકો�ોને પ્્રરોત્સાહિત કરે છે અને ઓ��ળખે છે
હતી કે , તે સમયે સમગ્ર વિશ્વમાં 30,000 કરતાં પણ જેમણે વિજ્ઞાન અને ટે કનો�ોલો�ોજીના ક્ષેત્રમાં
ઓ��છા ગેેંડા બચ્યા હતા. આ�થી, તે સમયે WWF-દક્ષિણ અસાધારણ યો�ોગદાન આ�પ્્યુું છે . તેનો�ો ઉદ્દે શ્્ય
આ�ફ્રિકાએ� વિશ્વમાં બાકી બચેલા ગેેંડાને બચાવવાના ભારતમાં ઉભરતી પ્રતિભાને ઉછે રવાનો�ો અને
પ્રયાસરૂપે વર્લલ્ડ રાઇનો�ો ડે ની જાહે રાત કરી હતી. પ્્રરોત્સાહિત કરવાનો�ો છે .
235
 4. વિજ્ઞાન ટીમ (VT) એ�વો�ોર્્ડ: તારીખ થીમ

 ટીમ વર્્ક ઘણીવાર ગ્રાઉન્ડબ્રેકિં ગ શો�ોધ તરફ દો�ોરી
Cultivating Inclusive Deaf
જાય છે . 24 સપ્ટેમ્બર
Communities
 VT એ�વો�ોર્્ડ ત્રણ કે તેથી વધુ વૈજ્ઞાનિકો�ો, સંશો�ોધકો�ો
અથવા સંશો�ોધકો�ોનો�ો સમાવેશ કરતી ટીમો�ોને
આ�પવામાં આ�વે છે જેમણે વિજ્ઞાન અને આં�ંતરરાષ્ટ્રીય સાંકેતિક ભાષા દિવસ
ટે કનો�ોલો�ોજીના કો�ોઈપણ ક્ષેત્રમાં સામૂહિક રીતે કામ
 સમગ્ર વિશ્વમાં દર વર્ષે 23 સપ્ટેમ્બરના રો�ોજ
કરતી વખતે ઉત્કૃષ્ટ યો�ોગદાન આ�પ્્યુું હો�ોય.
‘આં�ંતરરાષ્ટ્રીય સાંકેતિક ભાષા દિવસ’ની ઉજવણી
બધિર માટે આં�ંતરરાષ્ટ્રીય સપ્તાહ 2023 (IWD કરવામાં આ�વે છે .
 આ� દિવસની ઉજવણીનો�ો મુખ્ય ઉદ્દે શ બધિર લો�ોકો�ો
2023)
માટે સાંકેતિક ભાષાના મહત્ત્વ અંગે જાગૃતિ
 દર વર્ષે, સપ્ટેમ્બરના છે લ્લા રવિવારે પૂરા થતા આ�ખા
કે ળવવાનો�ો છે .
સપ્તાહને ઇન્ટરનેશનલ વીક ઓ��ફ ધ ડે ફ (IWD) તરીકે  સંયુક્ત રાષ્ટ્ર દ્વારા 19 ડિસેમ્બર, 2017ના રો�ોજ આ�
મનાવવામાં આ�વે છે . દિવસની ઉજવણીની મંજૂરી આ�પવામાં આ�વી હતી.
 આ� દિવસે બધિર લો�ોકો�ો માટે ના ‘World Fedaration
 2023માં, IWD 18થી 24 સપ્ટેમ્બર સુધી મનાવવામાં
આ�વે છે . of the Deaf (WED)’ની સ્થાપનાની મંજૂરી આ�પવામાં
 સપ્ટેમ્બર મહિનાનો�ો છે લ્્લલો રવિવાર વિશ્વ બધિર દિવસ
અથવા આં�ંતરરાષ્ટ્રીય બધિર દિવસ તરીકે ઉજવવામાં  આ�થી, આ� દિવસની યાદમાં 23 સપ્ટેમ્બરના રો�ોજ
આ�વે છે . (24 સપ્ટેમ્બર, 2023). ‘આં�ંતરરાષ્ટ્રીય સાંકેતિક ભાષા દિવસ’ની ઉજવણી
 IWDP એ� ખાતરી કરવા માટે કે ઝં ુ બેશ પૂરતા મીડિયા
કવરે જ દ્વારા દૃશ્્યમાન છે તેની ખાતરી કરવા માટે
સાતત્યપૂર્્ણ, સંકલિત અને વ્યાપક ગતિશીલતા દ્વારા બુકર પ્રાઈઝ 2023માં શો�ોર્્ટલિસ્્ટિિં ગ
બાકીના વિશ્વમાંથી એ�કતા માટે હાકલ કરવાનો�ો છે .
 તાજેતરમાં બુકર પ્રાઇઝ 2023ની નિર્્ણણાયક પેનલે છ
2023 IWDની થીમ
નવલકથાઓ��ની અંતિમ સૂચિનું અનાવરણ કર્્યુું છે , જે
તારીખ થીમ 13 શીર્્ષકો�ોની “બુકર ડઝન” લાંબી સૂચિમાંથી
Declaration on the Rights of કાળજીપૂર્્વક તૈયાર કરવામાં આ�વી છે .
18 સપ્ટેમ્બર
Deaf Children  આ� નવલકથાઓ�� 163 પુસ્્તકો�ોના પૂલમાંથી પસંદ
Enhancing Capacities in Deaf કરવામાં આ�વી હતી, જે પાછલા વર્્ષના ઓ��ક્્ટટોબર

19 સપ્ટેમ્બર અને ચાલુ વર્્ષના સપ્ટેમ્બર વચ્ચે પ્રકાશિત કરવામાં
Communities Worldwide
20 સપ્ટેમ્બર Realizing “Nothing without Us”
 પુરસ્કારની જાહે રાત 26મી નવેમ્બરે થવાની છે .
Prioritizing Deaf People’s  લંડન સ્થિત ભારતીય મૂળની લેખિકા ચેતના મારૂની
Concerns પ્રથમ નવલકથા ‘વેસ્ટર્્ન લેન’ એ� પ્રતિષ્ઠિત બુકર
Ensuring Sign Language Rights પ્રાઈઝ શો�ોર્્ટલિસ્ટમાં યો�ોગ્્ય સ્થાન મેળવ્્યુું છે .
22 સપ્ટેમ્બર  આ� નવલકથા ગો�ોપી નામની 11 વર્્ષની બ્રિટિશ ગુજરાતી
for All
છો�ોકરી અને તેના પરિવાર સાથેના તેના ગાઢ સંબંધો�ોની
A World Where Deaf People
કરુણ વાર્્તતા કહે છે .
Can Sign Anywhere!  તેના મૂળમાં, ‘વેસ્ટર્્ન લેન’ એ�ક ઇમિગ્રન્ટ પિતા દ્વારા
(International Day of Sign સામનો�ો કરવામાં આ�વતા પડકારો�ોની શો�ોધ કરે છે જેઓ��
Languages) તેમના પરિવારને સિંગલ પેરેન્ટ તરીકે ઉછે રવાનો�ો
પ્રયાસ કરે છે .
236
 જ્્યાાં સુધી પુસ્્તકો�ો યુકે અથવા આ�યર્લેન્ડમાં પ્રકાશિત  વિશ્વ ફાર્્મમાસિસ્ટ દિવસની ઉજવણીની શરૂઆ�ત વર્્ષ
થાય ત્્યાાં સુધી બુકર પ્રાઈઝ વિશ્વના કો�ોઈપણ ખૂણેથી 2009માં ઇન્ટરનેશનલ ફાર્્મમાસ્યુટિકલ ફે ડરે શન (FIP)
લેખકો�ો દ્વારા અંગ્રેજીમાં લખાયેલી કાલ્પનિક કૃતિઓ�� કોંગ્રેસ દ્વારા ઇસ્્તતાન્્બબુલમાં કરવામાં આ�વી હતી.
માટે ખુલ્્લુું રહે છે .  FPIની વર્્ષ 1912માં 25 સપ્ટેમ્બરના રો�ોજ સ્થાપના
 આ� વર્્ષની શો�ોર્્ટલિસ્ટની વિવિધતા નોંધપાત્ર છે , જેમાં કરાઇ હતી અને આ�થી જ વિશ્વ ફાર્્મમાસિસ્ટ દિવસની
ભારતીય, જમૈકન, કે નેડિયન અને આ�ઇરિશ વંશના ઉજવણી આ� તારીખ કરવામાં આ�વે છે .
લેખકો�ો તેમજ વિવિધ સાહિત્યિક વર્્તતુળો�ોમાં માન્યતા  વિશ્વ ફાર્્મમાસિસ્ટ ડે ની ઉજવણીનો�ો હે તુ દુનિયાના દરે ક
પ્રાપ્ત કરનારા વખાણાયેલા લેખકો�ોનો�ો સમાવેશ થાય છે . ખુણામાં સ્વાસ્થ્ય સુવિધામાં સુધારો�ો-વધારો�ો કરવાનો�ો છે .
 તેમજ તમામ લો�ોકો�ો માટે ગુણવત્તાયુક્ત આ�રો�ોગ્્ય
ભારતનું શ્રેષ્ઠ પ્રવાસન ગામ સુવિધા, દવા, મેડિકલ ટે કનો�ોલો�ોજીની સરળ ઉપલબ્ધતા
ઉભી કરવાનો�ો છે .
 તાજેતરમાં પ્રવાસન મંત્રાલયે આ�સામના વિશ્વનાથ
ઘાટને વર્્ષ 2023 માટે ભારતના શ્રેષ્ઠ પ્રવાસન ગામ વિશ્વ મુકબધીર દિવસ (World Deaf-Dumb
તરીકે જાહે ર કર્્યુું છે . Day)
 આ� માન્યતા વ્યાપક પસંદગી પ્રક્રિયામાં દેશભરના 31
વિવિધ રાજ્્યયો અને કે ન્દદ્રશાસિત પ્રદેશો�ોની 791  વિશ્વ મુકબધીર દિવસ (World Deaf-Dumb Day)
અરજીઓ��ની સમીક્ષા કરવામાં આ�વી હતી. દર વર્ષે 26 સપ્ટેમ્બરે ઉજવાય છે , જો કે તે વિશ્વ
 આ�સામના મુખ્ય પ્રધાન હિમંતા બિસ્વા સરમાએ� મુકબધીર સપ્તાહ (World Deaf-Dumb Week)
રાજ્યમાં ગ્રામીણ પ્રવાસનને પ્્રરોત્સાહન આ�પવા માટે તરીકે વધારે ઓ��ળખાય છે .
સરકાર દ્વારા કરવામાં આ�વેલા પુષ્કળ પ્રયાસો�ોને  વિશ્વ મુકબધીર સપ્તાહ દર વર્ષે સપ્ટેમ્બર મહિના છે લ્લા
પ્રકાશિત કરીને આ� સિદ્ધિ પર આ�નંદ વ્યક્ત કર્્યયો હતો�ો. સપ્તાહમાં ઉજવવામાં આ�વે છે .
 વર્લલ્ડ ફે ડરે શન ઑ��ફ ધ ડે ફ (WFD) એ� વર્્ષ 1958માં
અંત્્યયોદય દિવસ (Antyodaya Diwas) ‘વર્લલ્ડ ડે ઑ��ફ ધ ડે ફ’ની શરૂઆ�ત કરી હતી.
 આ� દિવસે બધીરો�ોના સામાજિક, આ�ર્્થથિક અને રાજકીય
 ભારતમાં દર વર્ષે 25 સપ્ટેમ્બરે અંત્્યયોદય દિવસ અધિકારો�ો અંગે લો�ોકો�ોમાં જાગૃતિ લાવવાની સાથે સમાજ
(Antyodaya Diwas) ઉજવાય છે . અને દેશમાં તેમની ઉપયો�ોગીતા વિશે પણ માહિતગાર
 આ� દિવસે પંડિત દીનદયાલ ઉપાધ્યાયની જન્મજયંતિ કરે છે .
ઉજવાય છે .  વર્લલ્ડ ફે ડરે શન ઓ��ફ ધ ડે ફ (WFD)ના આં�ંકડા
 તેઓ�� એ�ક રાષ્ટ્રવાદી નેતા, ગરીબો�ો અને દલિતો�ો માટે અનુસાર, દુનિયાભરમાં અંદાજે બહે રા લો�ોકો�ોની સંખ્યા
લડનાર અગ્રણી સમાજ સેવક હતા. લગભગ 70 લાખ જેટલી છે , જેમાંથી 80 ટકા
 તેઓ�� રાજકીય પક્ષ ભારતીય જનતા સંઘના નેતા હતા. વિકાસશીલ દેશો�ોમાં વસવાટ કરે છે . ભારતમાં 2001ના
 પંડિત દીનદયાલ ઉપાધ્યાયનો�ો જન્મ 25 સપ્ટેમ્બર આં�ંકડા મુજબ દેશની એ�ક અબજ વસ્્તતીમાં બહે રા
1916ના રો�ોજ મથુરામાં થયો�ો હતો�ો. લો�ોકો�ોની સંખ્યા લગભગ 13 લાખ હતી. બધિરો�ો માટે
 તેમની 98મી જન્મજયંતિના રો�ોજ વર્્ષ 2014માં ભારતના શિક્ષણની પહોંચની ખાતરી કરવા હે તુ સરકારે સર્્વ
વડાપ્રધાન નરે ન્દદ્ર મો�ોદીએ� પંડિત દીન દયાલ શિક્ષા અભિયાન હે ઠળ વિશેષ પ્રશિક્ષિત શિક્ષકો�ોની
ઉપાધ્યાયની જન્મજયંતિની યાદમાં અંત્્યયોદય દિવસને નિમણૂક કરી છે . આ� ઉપરાંત બહે રાઓ��ને આ�ર્્થથિક રીતે
રાષ્ટ્રીય દિવસ તરીકે ઉજવવાનું નક્કી કર્્યયુ છે . મજબૂત બનાવવા માટે વ્યાવસાયિક તાલીમની પણ
વ્યવસ્થા કરવામાં આ�વી છે .
વિશ્વ ફાર્્મમાસિસ્ટ દિવસ (World Pharmacists
Day) વિશ્વ પ્રવાસન દિવસ
 વર્લલ્ડ ફાર્્મમાસિસ્ટ ડે (World Pharmacists Day) દર  સમગ્ર વિશ્વમાં સામાજિક, સાંસ્કૃતિક, રાજકીય તથા
વર્ષે 25 સપ્ટેમ્બરે ઉજવાય છે . આ�ર્્થથિક મુલ્્યયોના પ્રસારમાં પ્રવાસનના યો�ોગદાન અંગે
237
જાગૃતિ ફે લાવવા માટે દર વર્ષે 27 સપ્ટેમ્બરના રો�ોજ

ભારત મહિલા ક્રિકે ટ ટીમે શ્રીલંકાને હરાવીને ગો�ોલ્ડ
‘વિશ્વ પ્રવાસન દિવસ’ની ઉજવણી કરવામાં આ�વે છે .
મેડલ જીત્્યયો
 ‘United Nations World Tourism Organization’
(UNWTO) દ્વારા 1980થી આ� દિવસની ઉજવણીનો�ો
 એ�શિયન ગેમ્સ 2023માં નોંધપાત્ર ડે બ્યૂ દેખાવમાં 19
પ્રારં ભ થયો�ો હતો�ો.
રનની જીત સાથે ભારતે પ્રબળ શ્રીલંકાની ટીમ સામે
 આ� દિવસ SDGsમાં દર્્શશાવેલા વૈશ્વિક પડકારો�ોનો�ો ઉકે લ
વિજય મેળવ્્યયો હતો�ો.
લાવવાનો�ો અને આ� લક્્ષ્યયો સુધી પહોંચવામાં પ્રવાસન  આ� વિજય ભારત માટે એ�ક મહત્વપૂર્્ણ સીમાચિહ્નરૂપ
ક્ષેત્રના યો�ોગદાનને પ્રકાશિત કરવાનો�ો પ્રયાસ છે . છે , જેણે અગાઉની બે સ્પર્્ધધાઓ��માં ભાગ ન લેવાનું
 UNWTO અનુસાર સમગ્ર વિશ્વમાં પ્રવાસન દ્વારા 10 પસંદ કર્્યુું હતું.
ટકા નો�ોકરીઓ��નું સર્્જન થાય છે .  ભારતનો�ો સુવર્્ણ પદનો�ો માર્્ગ તેમના શાનદાર બેટિંગ
 વિશ્વ પ્રવાસન દિવસ 2023ની થીમ “Tourism and પ્રદર્્શનથી શરૂ થયો�ો હતો�ો.
green investment” અર્્થથાત્ “પર્્યટન અને હરિત  ટો�ોસ જીત્યા પછી, તેઓ��એ� પ્રથમ બેટિંગ કરવાનું પસંદ
રો�ોકાણ” છે . કર્્યુું અને તેમની નિર્્ધધારિત 20 ઓ��વરમાં કુલ 116-7
સુધી પહોંચવામાં સફળ રહ્યા. સ્મૃતિ મંધાનાની મુખ્ય
વહીદા રહે માનને દાદાસાહે બ ફાળકે લાઈફટાઈમ ભાગીદારી, જેણે 46 રનનું યો�ોગદાન આ�પ્્યુું હતું અને
અચીવમેન્ટ એ�વો�ોર્્ડ જેમિમાહ રો�ોડ્રિગ્્સ, જેણે 42 રન ઉમેર્્યયા હતા, શ્રીલંકા
માટે સ્પર્્ધધાત્મક લક્ષષ્ય સેટ કરવામાં મુખ્ય ભૂમિકા ભજવી
 તાજેતરમાં, કે ન્દ્રીય માહિતી અને પ્રસારણ મંત્રી, હતી.
અનુરાગ ઠાકુરે જાહે રાત કરી કે અનુભવી અને કુશળ  બ્્રરોન્ઝ મેડલ મેચમાં બાંગ્્લલાદેશે પાકિસ્્તતાનને 64-9ના
નજીવા સ્્કકોર પર રો�ોકીને વિજય મેળવ્્યયો હતો�ો.
અભિનેતા, વહીદા રહે માનને પ્રતિષ્ઠિત દાદાસાહે બ
ફાળકે લાઈફટાઈમ અચીવમેન્ટ એ�વો�ોર્્ડથી સન્માનિત
વર્લલ્ડ રે બીઝ ડે / વિશ્વ હકડવા દિવસ (World
કરવામાં આ�વશે, જે સિનેમાની દુનિયામાં ભારતની
Rabies Day)
સર્્વવોચ્ચ માન્યતા છે .
 સિનેમામાં વહીદા રહે માનની સફર પાંચ શાનદાર
 વર્લલ્ડ રે બીઝ ડે એ�ટલે કે વિશ્વ હકડવા દિવસ દર વર્ષે
દાયકાઓ��થી વધુ લાંબી છે . 28 સપ્ટેમ્બરે ઉજવાય છે .
 નોંધનીય રીતે, તેણીને “રે શ્્મમા એ�ન્ડ શેરા”માં ભૂમિકા  ગ્લોબલ એ�લાયન્સ ફો�ોર રે બીઝ કન્્ટ્રરોલ દ્વારા વર્્ષ
માટે રાષ્ટ્રીય ફિલ્મ પુરસ્કારથી સન્માનિત કરવામાં 2007માં 28 સપ્ટેમ્બરને વિશ્વ હડકવા દિવસ તરીકે
આ�વ્યા હતા. નિર્્ધધારિત કર્્યયો હતો�ો.
 વધુમાં, તેણીએ� ભારતીય સંસ્કૃતિ અને સિનેમામાં  આ� દિવસને વર્લલ્ડ હે લ્થ ઓ��ર્ગેનાઈઝે શન (WHO) દ્વારા
તેમના અસાધારણ યો�ોગદાનને વધુ રે ખાંકિત કરીને 2007માં જ માન્યતા આ�પવામાં આ�વી હતી.
પદ્મશ્રી અને પદ્મ ભૂષણ પુરસ્કારો�ો મેળવ્યા છે .  હડકવા નિવારણ વિશે જાગૃતિ લાવવા અને આ�
 જેમ જેમ ભારત તેની સિદ્ધિઓ��ની ઉજવણી કરે છે , આ� વિનાશક રો�ોગને હરાવવાની પ્રગતિને પ્રકાશિત કરવા
પુરસ્કારનો�ો સમય નોંધપાત્ર છે . હે તુ દર વર્ષે વિશ્વ હડકવા દિવસ ઉજવાય છે .
 સંસદમાં ઐ�તિહાસિક નારી શક્તિ વંદન અધિનિયમનો�ો  રે બીઝ શબ્દનો�ો અર્્થ ‘ગાંડપણ’ થાય છે .
તાજેતરનો�ો પ્રયાસ વિવિધ ક્ષેત્્રરોમાં મહિલાઓ��ની
સિદ્ધિઓ��ને રે ખાંકિત કરે છે . ભારતની ‘હરિયાળી ક્્રાાંતિના પિતા’ એ�મ.એ�સ.
 વહીદા રહે માનની ઓ��ળખ એ� ભારતીય સિનેમાની સ્વામીનાથનનું 98 વર્્ષની વયે નિધન
અગ્રણી મહિલાઓ��માંની એ�કને યો�ોગ્્ય શ્રદ્્ધાાંજલિ છે .
 તાજેતરમાં મેનકો�ોમ્બુ સાંબાસિવન સ્વામીનાથન, જેને
 ફિલ્્મમોમાંથી નિવૃત્તિ લીધા પછી પરો�ોપકાર અને
પ્રેમથી એ�મ.એ�સ. સ્વામીનાથન તરીકે ઓ��ળખવામાં
સમાજની સુધારણા પ્રત્યેનું તેણીનું સમર્્પણ વધુ સારા
આ�વે છે , તેમનું 98 વર્્ષની વયે અવસાન થયું હતુ.
માટે તેણીની પ્રતિબદ્ધતાને દર્્શશાવે છે .
238
સન્માન અને પુરસ્કારો�ો

વિશ્વ હ્રદય દિવસ
 સ્વામીનાથનને અસંખ્ય પ્રતિષ્ઠિત પુરસ્કારો�ો પ્રાપ્ત થયા.
 1987માં, ભારતમાં ઘઉં અને ચો�ોખાની ઉચ્ચ ઉપજ
 સમગ્ર વિશ્વમાં હૃદય સંબંધિત રો�ોગો�ો અંગે જાગૃતિ
આ�પતી જાતો�ો રજૂ કરવામાં તેમની ભૂમિકા માટે તેમને ફે લાવવા માટે દર વર્ષે 29 સપ્ટેમ્બરના રો�ોજ ‘વિશ્વ હ્રદય
પ્રથમ-વર્લલ્ડ ફૂડ પ્રાઈઝથી સન્માનિત કરવામાં આ�વ્યા દિવસ’ની ઉજવણી કરવામાં આ�વે છે .
હતા.  WHOના સહયો�ોગથી ‘વર્લલ્ડ હાર્્ટ ફે ડરે શન’ દ્વારા વર્્ષ
 તેમના સમર્્પણને કારણે તેમને ચેન્નાઈમાં એ�મ.એ�સ. 2000માં આ� દિવસની સૌ�ૌપ્રથમ ઉજવણી કરવામાં
સ્વામીનાથન રિસર્્ચ ફાઉન્ડેશનની સ્થાપના કરવામાં આ�વી હતી.
આ�વી.  આ� દિવસનો�ો પ્રાથમિક ઉદ્દે શ લો�ોકો�ોને હ્રદય રો�ોગ વિશે
શિક્ષિત કરવાનો�ો છે , જેથી તમાકુનો�ો ઉપયો�ોગ, બિન
 વધુમાં, તેઓ�� 1971માં રે મન મેગ્્સસેસે એ�વો�ોર્્ડ અને
આ�રો�ોગ્્યપ્રદ આ�હાર અને શારીરિક નિષ્ક્રિયતા જેવા
1986માં આ�લ્્બર્્ટ આ�ઈન્સ્ટાઈન વર્લલ્ડ સાયન્સ
જોખમી પરિબળો�ોને નિયંત્રિત કરીને હૃદય રો�ોગથી
એ�વો�ોર્્ડના પ્રાપ્તકર્્તતા હતા. ઓ��છામાં ઓ��છા 80 ટકા મૃત્યુ અટકાવી શકાય.
 તેમને ભારતના સર્્વવોચ્ચ નાગરિક પુરસ્કારો�ો પદ્મશ્રી,  WHO દ્વારા એ�કત્રિત કરવામાં આ�વેલા આં�ંકડા મુજબ
પદ્મ ભૂષણ અને પદ્મ વિભૂષણથી સન્માનિત કરવામાં દર વર્ષે આ�શરે 17.9 મિલિયન લો�ોકો�ો હૃદય રો�ોગને કારણે
આ�વ્યા હતા. મૃત્યુ પામે છે .
 તેમને એ�ચ.કે . ફિરો�ોદિયા પુરસ્કાર, લાલ બહાદુર શાસ્ત્રી
રાષ્ટ્રીય પુરસ્કાર અને ઈન્દિરા ગાંધી પુરસ્કાર પણ આં�ંતરરાષ્ટ્રીય અનુવાદ દિવસ 2023
મળ્્યયો હતો�ો.
 આં�ંતરરાષ્ટ્રીય અનુવાદ દિવસ દર વર્ષે 30 સપ્ટેમ્બરે
મનાવવામાં આ�વે છે .
‘2018’નામની ફિલ્મની ઓ��સ્કાર 2024માં ભારતની  આ� દિવસ અનુવાદકો�ો અને ભાષા વ્યાવસાયિકો�ો દ્વારા
સત્તાવાર એ�ન્ટ્રી આ�પવામાં આ�વેલા અમૂલ્ય યો�ોગદાનની વૈશ્વિક
ઉજવણી તરીકે સેવા આ�પે છે તથા વ્યક્તિઓ�� આં�ંતર-
 ફિલ્મ ફે ડરે શન ઑ��ફ ઈન્ડિયાએ� જાહે રાત કરી છે કે સાંસ્કૃતિક સંવાદને સરળ બનાવવા, વૈશ્વિક વિકાસમાં
કે રળના પૂર પર આ�ધારિત મલયાલમ ફિલ્મ “2018: યો�ોગદાન આ�પવા અને વિશ્વ શાંતિને પ્્રરોત્સાહન
એ�વરીવન ઈઝ અ હીરો�ો” 2024માં એ�કે ડેમી એ�વો�ોર્્ડ્્સ આ�પવામાં મુખ્ય ભૂમિકા ભજવે છે .
 આં�ંતરરાષ્ટ્રીય અનુવાદ દિવસની સ્થાપના
અથવા ઓ��સ્કરમાં તેની સત્તાવાર એ�ન્ટ્રી તરીકે ભારતનું
ઈન્ટરનેશનલ ફે ડરે શન ઓ��ફ ટ્રાન્સલેટર્્સ (FIT) દ્વારા
પ્રતિનિધિત્વ કરશે.
સૌ�ૌપ્રથમ 1991માં કરવામાં આ�વી હતી.
 જુડ એ�ન્થની જોસેફ દ્વારા દિગ્્દર્્શશિત આ� ફિલ્મ, રાજ્યમાં  FIT એ� વિશ્વભરમાં અનુવાદકો�ો, દુભાષિયાઓ�� અને
આ�વેલા વિનાશક પૂર દરમિયાન જીવન ટકાવી પરિભાષાશાસ્ત્રીઓ��નું પ્રતિનિધિત્વ કરતી એ�ક
રાખવાની કરુણ કહાનીઓ��નું વર્્ણન કરે છે . સામૂહિક સંસ્થા છે , જેની સ્થાપના 1953માં થઈ હતી.
 તેની પસંદગી આ�બો�ોહવા પરિવર્્તનના મુદ્દાઓ�� અને
વિકાસ વિશેની સામાજિક ગેરસમજોના તેના દે શનું પ્રથમ કાર્્ટટોગ્રાફી મ્યુઝિયમ
કરુણાપૂર્્ણ ચિત્રણને આ�ભારી હતી.
 તાજેતરમાં વિશ્વ પ્રવાસન દિવસે ઉત્તરાખંડના પ્રવાસન
 “2018: એ�વરીવન ઈઝ અ હીરો�ો” ટો�ોવિનો�ો થો�ોમસ,
મંત્રી સતપાલ મહારાજે મસૂરીમાં દેશના પ્રથમ કાર્્ટટોગ્રાફી
કં ુ ચકો�ો બો�ોબન, તન્્વવી રામ અને અપર્્ણણા બાલામુરલી
મ્યુઝિયમનું અનાવરણ કર્્યુું હતું.
સહિત બહુ-પ્રતિભાશાળી કલાકારો�ો ધરાવે છે , જેમણે જ્્યયોર્્જ એ�વરે સ્ટ કાર્્ટટોગ્રાફી મ્યુઝિયમ વિશે
ફિલ્મની સફળતામાં નોંધપાત્ર યો�ોગદાન આ�પ્્યુું હતું.  આ� મ્યુઝિયમ એ� એ�ક પ્રકારની સંસ્થા છે જે કાર્્ટટોગ્રાફી,
 ઉગ્ર સ્પર્્ધધા વચ્ચે તેની પસંદગી વૈશ્વિક મંચ પર કાયમી સર્વેક્ષણ અને પર્્વતારો�ોહણના સમૃદ્ધ ઇતિહાસને
અસર છો�ોડવાની તેની સંભવિતતાને પ્રકાશિત કરે છે . સાચવવા માટે સમર્્પપિ ત છે .
239
 મ્યુઝિયમમાં જ્્યયોર્્જ એ�વરે સ્ટ દ્વારા પો�ોતે શરૂ કરાયેલ  સ્વીડિશ ઉદ્્યયોગપતિ અને શો�ોધક આ�લ્ફ્રેડ નો�ોબેલની
ગ્રેટ ટ્રિગો�ોનો�ોમેટ્રિક આ�ર્્ક સર્વેનું પ્રદર્્શન કરતા પ્રદર્્શનો�ોનો�ો ઇચ્છાના આ�ધારે નો�ોબેલ ફાઉન્ડેશન દ્વારા દર વર્ષે
પ્રભાવશાળી સંગ્રહ છે . પુરસ્કારો�ો આ�પવામાં આ�વે છે .
 મુલાકાતીઓ�� ભારતીય પર્્વતારો�ોહકો�ો દ્વારા હાથ ધરવામાં  2023 માટે નો�ોબેલ પુરસ્કારની રકમ સંપૂર્્ણ નો�ોબેલ
આ�વેલા વિવિધ હિમાલયના શિખરો�ોના વ્યાપક પુરસ્કાર દીઠ સ્વીડિશ ક્્રરોનર (SEK) 11.0 મિલિયન પર
સર્વેક્ષણ રે કો�ોર્્ડ્્સ પણ મ્યુઝિયમમાં જોઈ શકે છે . સેટ કરવામાં આ�વી છે .
 મ્યુઝિયમ એ� માત્ર ઐ�તિહાસિક દસ્્તતાવેજોનો�ો ખજાનો�ો
જ નહીીં પરં તુ શૈક્ષણિક સંસાધન પણ છે . ગાંધી જયંતિ
 જેમાં સર્વેક્ષણો�ોમાં ઉપયો�ોગમાં લેવાતા વિવિધ સાધનો�ો
વિશેની માહિતી વિચારપૂર્્વક રજૂ કરવામાં આ�વી છે , જે  2 ઑ��ક્્ટટોબર શ્રી મો�ોહનદાસ કરમચંદ ગાંધીની 154મી
મુલાકાતીઓ��ને આ� અગ્રણીઓ�� દ્વારા ઉપયો�ોગમાં લેવામાં જન્મજયંતિ છે , જેને પ્રેમથી આ�પણે મહાત્મા ગાંધી,
આ�વતી પદ્ધતિઓ��નો�ો અભ્યાસ કરવાની તક આ�પે છે .
બાપુ અથવા રાષ્ટ્રપિતા તરીકે ઓ��ળખીએ� છે .
GPSCના પૂર્્વ ચેરમેન દિનેશ દાસાની UPSCના

આ� દિવસ સમગ્ર વિશ્વમાં ‘વિશ્વ અહિં સા દિવસ’ તરીકે

સભ્ય તરીકે નિમણૂંક
પણ ઉજવવામાં આ�વે છે .
 થીમ: “એ�ક તારીખ એ�ક ઘંટા એ�ક સાથ” એ� 2023
 તાજેતરમાં GPSCના પૂર્્વ ચેરમેન દિનેશ દાસાની
માટે ની ગાંધી જયંતીની થીમ છે , આ� થીમ હે ઠળ 1
UPSCના સભ્ય તરીકે નિમણૂંક કરવામાં આ�વી છે .
ઓ��ક્્ટટોબર, 2023ના રો�ોજ સવારે 10 વાગ્્યયે સ્વચ્છતા
 ઉલ્લેખનીય છે કે શ્રી દિનેશ દાસા GPSCના ચેરમેન
હે તુ 1 કલાક માટે નાગરિક-સંચાલિત શ્રમદાનના
તરીકે 2022ના જાન્યુઆ�રીમાં નિવૃત્ત થયા હતાં.
કાર્્યવાહી કરવા માટે રાષ્ટ્ર વ્યાપી આ�હ્વાહન કરવામાં
નો�ોબેલ પુરસ્કાર 2023 વિજેતાઓ��ની યાદી આ�વ્્યુું હતું.
 સ્વીડિશ એ�કે ડેમી દ્વારા 2જી થી 5મી ઑ��ક્્ટટોબર, 2023 વિશ્વ આ�વાસ દિવસ 2023
દરમિયાન નો�ોબેલ પુરસ્કાર 2023ના વિજેતાઓ��ની
જાહે રાત કરવામાં આ�વી હતી.  વિશ્વ આ�વાસ દિવસ, દર વર્ષે ઓ��ક્્ટટોબરના પ્રથમ
 અહીીં નો�ોબેલ પુરસ્કાર વિજેતાઓ��ની સૂચિ, પુરસ્કારની સો�ોમવારે મનાવવામાં આ�વે છે , તે આ�પણા
રકમ અને તમામ શ્રેણીઓ�� માટે તેમની સિદ્ધિઓ�� સાથે નિવાસસ્થાનની સ્થિતિનો�ો વિચાર કરવા અને પર્્યયાપ્ત
વર્્ણન આ�પવામાં આ�વ્્યુું છે . આ�શ્રય મેળવવા માટે દરે ક વ્યક્તિના મૂળભૂત અધિકાર
નો�ોબેલ પુરસ્કાર 2023 વિજેતાઓ��ની યાદી પર ભાર મૂકવા માટે વૈશ્વિક પ્લેટફો�ોર્્મ તરીકે સેવા આ�પે
 નો�ોબેલ પારિતો�ોષિક 2023 વિજેતાઓ��ની સૂચિ વિવિધ છે .
ક્ષેત્્રરો અને વિદ્યાશાખાઓ��નું પ્રતિનિધિત્વ કરે છે , પરં તુ  આ� વર્ષે વિશ્વ આ�વાસ દિવસ 2જી ઓ��ક્્ટટોબરે
તે બધા માનવતામાં તેમના અસાધારણ યો�ોગદાન દ્વારા મનાવવામાં આ�વ્્યયો.
એ�કીકૃત છે .  વર્્ષ 2023માં, આ� દિવસ વિશેષ મહત્વ ધરાવે છે કારણ
 તેમના કાર્્યની આ�પણી આ�સપાસની દુનિયા વિશેની કે વિશ્વભરની શહે રી અર્્થવ્યવસ્થાઓ�� અભૂતપૂર્્વ
આ�પણી સમજ પર અને આ�પણા સમયના કે ટલાક પડકારો�ો સાથે ઝઝૂમી રહી છે .
સૌ�ૌથી અઘરા પડકારો�ોને ઉકે લવાની અમારી ક્ષમતા પર  કો�ોવિડ-19 રો�ોગચાળાની વિલંબિત અસરો�ો અને
ઊડ ં ી અસર પડી છે . સંઘર્્ષષોથી વણસી ગયેલી વૈશ્વિક અર્્થવ્યવસ્થાની
 નો�ોબેલ પુરસ્કાર એ� વિશ્વનો�ો સૌ�ૌથી પ્રતિષ્ઠિત પુરસ્કાર પૃષ્ઠભૂમિમાં, વિશ્વ આ�વાસ દિવસ 2023 “Resilient
છે , જે ભૌ�ૌતિકશાસ્ત્ર, રસાયણશાસ્ત્ર, દવા, સાહિત્ય, Urban Economies: Cities as Drivers of
શાંતિ અને અર્્થશાસ્ત્રમાં ઉત્કૃષ્ટ સિદ્ધિઓ�� માટે Growth and Recovery.”ની થીમ પર ધ્યાન કે ન્દ્રિત
વ્યક્તિઓ�� અને સંસ્થાઓ��નું સન્માન કરે છે . કરે છે .
240
વન્યજીવન સપ્તાહનો�ો ઇતિહાસ

આ�ણંદ કૃષિ યુનિ.ને આં�ંતરરાષ્ટ્રીય ગ્રીન એ�વો�ોર્્ડ  ભારતમાં 1957માં પ્રથમ વન્યજીવન સપ્તાહની ઉજવણી
 તાજેતરમાં આ�ણંદ કૃષિ યુનિવર્્સસિટીને અમેરિકામાં  ભારતીય વન્યજીવન બો�ોર્ડે સમગ્ર ભારતમાં વન્યજીવ
આં�ંતરરાષ્ટ્રીય ગ્રીન યુનિવર્્સસિટી એ�વો�ોર્્ડ માટે પસંદગી સંરક્ષણના લાંબા ગાળાના ઉદ્દેશ્યો વિશે જાગૃતિ
કરાઈ છે . વધારવા માટે 1952માં વન્યજીવન સપ્તાહની સ્થાપના
 અમેરિકાના ન્યૂયો�ોર્્ક ખાતે યુનિવર્્સસિટીના પ્રતિનિધિ કરી હતી.
તરીકે કુલસચિવ ડૉ�ૉ. ગૌ�ૌતમ પટે લે આ� એ�વો�ોર્્ડ સ્વીકાર્્યયો  વન્યજીવન દિવસ સૌ�ૌપ્રથમ 1955માં મનાવવામાં
હતો�ો. આ�વ્્યયો હતો�ો, પરં તુ બાદમાં 1957માં તેનું નામ બદલીને
 હરિયાળું અને પ્લાસ્ટિકમુક્ત કે મ્પસ, જળ સંરક્ષણ, વન્યજીવન સપ્તાહ રાખવામાં આ�વ્્યુું હતું.
પુનઃપ્રાપ્ય ઊર્જાના સ્ત્રોતો�ોનો�ો ઉપયો�ોગ જેવી વિવિધ  નેશનલ ઝૂઓ��લો�ોજિકલ પાર્્ક ખાતે 2 થી 8 ઓ��ક્્ટટોબર,
પહે લો�ોને ધ્યાને લઈ યુનિવર્્સસિટીને એ�વો�ોર્્ડ માટે પસંદ 2023 દરમિયાન 69માં વન્યજીવન સપ્તાહની ઉજવણી
કરાઈ હતી. કરવામાં આ�વી હતી.
 અમેરિકાના ન્યૂયો�ોર્્ક ખાતે સંયુક્ત રાષ્ટ્રની 78મી  ગુજરાતમાં વન વિભાગ દ્વારા આ� વર્ષે 2થી 8 ઓ��કટો�ોબર
સામાન્ય સભાની સમાંતરીત આ�યો�ોજિત થયેલી ગ્રીન દરમિયાન તમામ 33 જિલ્લા 250 તાલુકા તેમજ ગ્રામીણ
સ્કૂલની 7મી કો�ોન્ફરન્સમાં ગુજરાતને આ� સન્માન પ્રાપ્ત વિસ્્તતારમાં ‘વન્ય પ્રાણી સપ્તાહ’ની વિવિધ રીતે
થયું હતું. ઉજવણી કરવામાં આ�વી રહી છે .
2023ની થીમ
 રાષ્ટ્રીય વન્યજીવ સપ્તાહ 2023ની થીમ “વન્યજીવ
જામનગરના ખીજડીયા ગામને બેસ્ટ ટુરીઝમ
સંરક્ષણ માટે ભાગીદારી” છે .
વિલેજનો�ો સિલ્્વર એ�વો�ોર્્ડ
 થીમ વાતચીત, સંરક્ષણ પ્રયાસો�ો અને જનજાગૃતિ
ઝં ુ બેશને માર્્ગદર્્શન આ�પે છે .
 ભારત સરકારનાં પ્રવાસન વિભાગ દ્વારા બેસ્ટ ટુરીઝમ
 તે વન્યપ્રાણીસૃષ્ટિની જાળવણી અને રક્ષણ કરવાના
વિલેજ એ�વો�ોર્્ડ આ�પવામાં આ�વે છે જે અંતર્્ગત આ� વર્ષે
હે તુથી સહયો�ોગી ક્રિયાઓ�� તરફના પ્રયત્્નનોને પ્્રરોત્સાહન
દેશનાં 28 રાજ્યનાં કુલ 850થી વધુ ગામડાઓ��નાં સર્વે
છે .
કરી 35 ગામડાને વિવિધ કે ટેગરીમાં વિજેતા ઘો�ોષિત કરી
 થીમ એ�વા લો�ોકો�ોનું સન્માન કરે છે જેઓ�� વિશ્વની
એ�વો�ોર્્ડ એ�નાયત કરવામાં આ�વ્યા છે . વનસ્પતિ અને પ્રાણીસૃષ્ટિના રક્ષણમાં પરિવર્્તન
 જે અંતર્્ગત જામનગર જિલ્લાનાં ખીજડીયા ગામને લાવી રહ્યા છે .
સિલ્્વર કે ટેગરીમાં બેસ્ટ ટુરીઝમ વિલેજ-2023નો�ો
એ�વો�ોર્્ડ એ�નાયત થતા જિલ્લાનાં ગૌ�ૌરવમાં વધારો�ો BROના નવા પ્રમુખની નિયુક્તિ
થયો�ો છે .
 ઉલ્લેખનીય છે કે ખીજડીયા પક્ષી અભ્યારણ્્યને  તાજેતરમાં લેફ્ટનન્ટ જનરલ રાજીવ ચૌ�ૌધરીના નિવૃત્ત
કારણે ખીજડીયા ગામનો�ો હે રીટે જ વિલેજમાં સમાવેશ થયા બાદ લેફ્ટનન્ટ જનરલ રઘુ શ્રીનિવાસને (New
કરવાની પ્રપો�ોઝલનાં પરીણામ સ્વરૂપ ખીજડીયા ગામને BRO Chief Raghu Srinivasan) 28માં ડાયરે ક્ટર
સરકાર દ્વારા ટુરીઝમ વિલેજની કે ટેગરીમાં પસંદ જનરલ બો�ોર્્ડર રો�ોડ્્સ (DGBR) તરીકે ચાર્્જ સંભાળી
કરવામાં આ�વ્્યુું હતું. લીધો�ો છે .
 DGBR તરીકે નિયુક્તિ પહે લા રઘુ શ્રીનિવાસન પુણેની
વન્ય પ્રાણી સપ્તાહ કો�ોલેજ ઓ��ફ મિલિટરી એ�ન્્જજિનિયરિંગમાં કમાન્ડન્ટ
તરીકે તહે નાત હતા.
 ભારતમાં દર વર્ષે 2જી થી 8મી ઓ��ક્્ટટોબર સુધી રાષ્ટ્રીય BRO વિશે
વન્યજીવન સપ્તાહ ઉજવવામાં આ�વે છે .  બો�ોર્્ડર રો�ોડ ઓ��ર્ગેનાઈઝે શન (BRO- Border Road
 આ� સપ્તાહનો�ો ઉદ્દે શ્્ય ભારતના વનસ્પતિ અને Organization)ની સ્થાપના 7 મે, 1960ના રો�ોજ ઉત્તર
અને ઉત્તર-પૂર્વીય રાજ્્યયોના અંતરિયાળ વિસ્્તતારો�ોમાં
પ્રાણીસૃષ્ટિનું રક્ષણ અને સંરક્ષણ કરવાનો�ો છે .
241
ઈન્ફ્રાસ્ટ્રક્ચરના વિકાસ અને ભારતની સરહદો�ોને  વર્લલ્ડ સ્પેસ વીક 2023ની થીમ “સ્પેસ એ�ન્ડ
સુરક્ષિત કરવાના ઉદ્દે શ્્ય સાથે કરવામાં આ�વી હતી. એ�ન્ટરપ્રેન્્યયોરશિપ” છે . આ� થીમ વ્યાપારી અવકાશ
 શરૂઆ�તથી BRO એ� 63,000 કિલો�ોમીટરથી વધુ ઉદ્્યયોગના વિકસતા લેન્ડસ્કે પ અને તેના વધતા
રસ્્તતાઓ��, 976 પુલ, છ ટનલ અને 21 એ�રફિલ્ડનું પ્રભાવને રે ખાંકિત કરે છે .
નિર્્મમાણ કર્્યુું અને તેને રાષ્ટ્રને સમર્્પપિ ત કર્્યાાં છે .
વૈશ્વિક ભારતીય પુરસ્કાર મેળવનાર પ્રથમ મહિલા
વિશ્વ પશુ કલ્યાણ દિવસ (World Animal
Welfare Day)  તાજેતરમાં સુધા મૂર્્તતિ, જે એ�ક પ્રખ્યાત લેખિકા,
પરો�ોપકારી અને ઇન્્ફફોસિસના સહ-સ્થાપક એ�ન.આ�ર.
 વિશ્વ પશુ કલ્યાણ દિવસ (World Animal Welfare નારાયણ મૂર્્તતિની પત્ની છે , તેઓ�� વૈશ્વિક ભારતીય
Day) દર વર્ષે 4 ઓ��ક્્ટટોબરે ઉજવવામાં આ�વે છે . પુરસ્કાર મેળવનાર પ્રથમ મહિલા બન્યા છે .
 હાલમાં પશુઓ��ની સુરક્ષા સૌ�ૌથી મો�ોટો�ો વિષય બની ગયો�ો  સુધા મૂર્્તતિને કે નેડા ઈન્ડિયા ફાઉન્ડેશન (CIF) દ્વારા
છે . છે લ્લા 40-50 વર્્ષષોમાં પશુઓ��ની હાલત એ�ટલી ટો�ોરો�ોન્્ટટોમાં એ�ક ભવ્ય ઈન્્ડડો-કે નેડિયન ગાલામાં
બગડી છે કે તેની કલ્પના કરવાથી પણ આ�ત્મા કાંપી પ્રતિષ્ઠિત ગ્લોબલ ઈન્ડિયન એ�વો�ોર્્ડથી સન્માનિત
ઉઠે છે . કરવામાં આ�વ્યા હતા.
 વિશ્વ પશુ કલ્યાણના દિવસે એ�સિસીના સેન્ટ  આ� પુરસ્કાર, જેનું મૂલ્ય $50,000 છે , તે એ�ક ઉત્કૃષ્ટ
ફ્રાન્સિસનો�ો પણ જન્મદિવસ છે જે પશુઓ��ના મહાન ભારતીય વ્યક્તિત્વને દર વર્ષે આ�પવામાં આ�વે છે
રક્ષક હતા. જેમણે પો�ોતપો�ોતાના ક્ષેત્રમાં અમીટ છાપ છો�ોડી હો�ોય છે .
 વિશ્વ પ્રાણી કલ્યાણ દિવસની ઉજવણી વર્્ષ 1931માં  કે નેડામાં ભારતીય હાઈ કમિશનર સંજય કુમાર વર્્મમાએ�
ઇટાલીના શહે રો�ોમાં ઘણી બધી ઝં ુ બેશ સાથે શરૂ થઈ ગાલા દરમિયાન સુધા મૂર્્તતિને એ�વો�ોર્્ડ એ�નાયત કર્્યયો
હતી. હતો�ો.
 વર્્ષ 1970 અને 2010 દરમિયાન પશુઓ��ની સંખ્યામાં  ઉલ્લેખનીય છે કે આ� પુરસ્કાર નારાયણ મૂર્્તતિને પણ
લગભગ 50 ટકાનો�ો ઘટાડો�ો થયો�ો છે . 2014માં મળ્્યયો હતો�ો.
 આ�જની દુનિયામાં મનુષ્ય પો�ોતે જ પશુ બની રહ્્યયો છે .
એ�નાટો�ોલે ફ્રાન્સે કહ્્યુું હતું કે - “જ્્યાાં સુધી માણસ કો�ોઈ વાઈસ એ�ડમિરલ તરુણ સો�ોબતીએ� નૌ�ૌકાદળના
પશુ-પ્રાણીને પ્રેમ ન કરે ત્્યાાં સુધી તેના આ�ત્માનો�ો એ�ક નાયબ વડા તરીકે નો�ો ચાર્્જ સંભાળ્્યયો
ભાગ સુષુપ્ત રહે છે .”
 એ�ક સર્વે રિપો�ોર્્ટ અનુસાર, દર વર્ષે દુનિયાભરમાં તાજેતરમાં વાઈસ એ�ડમિરલ તરુણ સો�ોબતી, AVSM,

લગભગ 56 અબજ પશુઓ��ની હત્યા કરવામાં આ�વે છે , VSM, નૌ�ૌકાદળના નાયબ વડા તરીકે કાર્્યભાર
પછી તે ધાર્્મમિક હે તુઓ�� માટે હો�ોય કે અન્ય કારણો�ોસર. સંભાળ્્યયો છે .
દુનિયાભરમાં દર સેકન્ડે આ�શરે 3000 પશુઓ�� મૃત્યુ  35 વર્્ષથી વધુની વિશિષ્ટ કારકિર્દી સાથે, વાઈસ
પામે છે . આ� સૃષ્ટિના સર્્જકે દુનિયામાં દરે ક જીવને એ�ડમિરલ તરુણ સો�ોબતી તેમની નવી ભૂમિકામાં
જીવવાની સમાન તક આ�પી છે , પરં તુ માણસ પો�ોતાના અનુભવ અને કુશળતાનો�ો ભંડાર લાવે છે .
સ્વાર્્થ માટે પશુઓ��નું બલિદાન આ�પે છે , જેની સન્માન અને પુરસ્કારો�ો
સીધી અસર સમાજ અને પર્્યયાવરણ પર પડે છે .  ભારતીય નૌ�ૌકાદળમાં વાઈસ એ�ડમિરલ તરુણ
સો�ોબતીના અસાધારણ યો�ોગદાનને પ્રતિષ્ઠિત પુરસ્કારો�ો
વર્લલ્ડ સ્પેસ વીક (WSW) 2023 દ્વારા માન્યતા આ�પવામાં આ�વી છે :
 વિશિષ્ઠ સેવા મેડલ (2020): તેમની પ્રશંસનીય સેવા
 ઓ��ક્્ટટોબર 4 થી 10 દરમ્યાન વૈશ્વિક સ્્તરે વર્લલ્ડ સ્પેસ અને સમર્્પણને સ્વીકારીને તેમને 2020માં વિશિષ્ઠ
વીક (WSW)ની ઉજવણી કરવામાં આ�વે છે . સેવા મેડલ એ�નાયત કરવામાં આ�વ્્યયો હતો�ો.
 યુનાઈટે ડ નેશન્સ જનરલ એ�સેમ્બલી દ્વારા 1999માં  અતિ વિશિષ્ઠ સેવા ચંદ્રક (2022): 2022માં, તેમને
સ્થપાયેલ, આ� વાર્્ષષિક ઈવેન્ટ 4 થી 10 ઓ��ક્્ટટોબર અતિ વિશિષ્ટ સેવા ચંદ્રક મળ્્યયો, જે રાષ્ટ્ર પ્રત્યેની તેમની
દરમિયાન યો�ોજાય છે . ઉત્કૃષ્ટ પ્રતિબદ્ધતાનો�ો પુરાવો�ો છે .
242
વિશ્વ માનસિક સ્વાસ્થ્ય દિવસ (World Mental આં�ંતરરાષ્ટ્રીય બાલિકા દિવસ (International
Health Day) Day of the Girl Child)
 વિશ્વ માનસિક સ્વાસ્થ્ય દિવસ (World Mental  આં�ંતરરાષ્ટ્રીય બાલિકા દિવસ (International Day
Health Day) દર વર્ષે 10 ઓ��ક્્ટટોબરના રો�ોજ of the Girl Child) દર વર્ષે 11 ઓ��ક્્ટટોબરે ઉજવાય છે .
ઉજવાય છે .  આ� દિવસ બાળકીઓ��-યુવતીઓ��ને તેમના અધિકારો�ો
 દુનિયાભરમાં માનસિક સ્વાસ્થ્ય સમસ્યાઓ�� અંગે પ્રાપ્ત કરવા અને અધિકારો�ોનું રક્ષણ કરવા માટે ઉજવાય
જાગૃતિ લાવવા માટે દર વર્ષે 10 ઓ��ક્્ટટોબરે વિશ્વ છે .
માનસિક સ્વાસ્થ્ય દિવસ ઉજવવામાં આ�વે છે .  ઈતિહાસમાં પહે લીવાર વર્્ષ 1995માં બીઇજિંગ
 વિશ્વ માનસિક સ્વાસ્થ્ય દિવસની ઉજવણી માટે દર ડિક્લેરે શન એ�ન્ડ પ્લેટફો�ોર્્મ ફો�ોર એ�ક્શને બાળકી-
વર્ષે અલગ- અલગ થીમ નક્કી કરાય છે . યુવતીઓ��ના અધિકારો�ો વિશે જાગૃતિ ફે લાવવા માટે આ�
 વિશ્વ માનસિક સ્વાસ્થ્ય દિવસ 2023ની થીમ “Mental કાર્્યક્રમનો�ો પ્રસ્્તતાવ રજૂ કર્્યયો હતો�ો.
health is a universal human right” અર્્થથાત્  બાદમાં વર્્ષ 2011માં સંયુક્ત રાષ્ટ્રની મહાસભાએ� 11
“માનસિક સ્વાસ્થ્ય એ� સાર્્વત્રિક માનવ અધિકાર છે ” ઓ��ક્્ટટોબરને આં�ંતરરાષ્ટ્રીય બાલિકા દિવસના રૂપમાં
છે . ઉજવવાનું નક્કી કર્્યયુ હતુ.
 આ� દિવસ લિંગ સમાનતા અને બાળકીઓ�� દ્વારા
ઇન્ડિયન એ�ર ફો�ોર્્સ (IAF)નું ચિહ્ન રો�ોજિંદા જીવનમાં સામનો�ો કરતી સમસ્યાઓ�� વિશે
જાગૃતિ ફે લાવવાના ઉદ્દે શ્્ય સાથે ઉજવવામાં આ�વે છે .
 ભારતીય વાયુસેના (IAF) ચીફે તાજેતરમાં ફો�ોર્્સ માટે  વર્્ષ 2023ના આ�તંરરાષ્ટ્રીય બાલિકા દિવસની થીમ –
એ�ક નવા ચિહ્નનું અનાવરણ કર્્યુું હતું. ‘બાળકીઓ��ના અધિકારો�ોમાં રો�ોકાણ: આ�પણું નેતૃત્વ,
ભારતીય વાયુસેના (IAF)ના ચિહ્ન વિશે આ�પણું કલ્યાણ’ છે .
 માત્ર IAF ક્રેસ્ટને નવા IAF ચિહ્નમાં સામેલ કરવામાં
આ�વશે. હેેં ગઝો�ોઉ એ�શિયન ગેમ્સ
 આ� ક્રેસ્ટમાં ટો�ોચ પર રાષ્ટ્રીય પ્રતીકની નીચે દેવનાગરી
લિપિમાં “સત્યમેવ જયતે” શબ્્દદો લખેલ છે .  તાજેતરમાં ભારતે 19મી હેેં ગઝો�ોઉ એ�શિયન ગેમ્સમાં 28
 રાષ્ટ્રીય પ્રતીકની નીચે વિસ્્તરે લી પાંખો�ો ધરાવતું સુવર્્ણ, 38 સિલ્્વર અને 41 બ્્રરોન્ઝ સહિત 107 મેડલ
હિમાલયન ગરુડ છે , જે IAFની લડાયક ભાવનાનું સાથે રે કો�ોર્્ડબ્રેક મેડલ હાંસલ કરીને ઐ�તિહાસિક
પ્રતીક છે . સીમાચિહ્ન પ્રાપ્ત કર્્યુું છે .
 હિમાલયન ગરુડને ફરતે આ�છા વાદળી રં ગની એ�ક  આ� વર્્ષની રમતની નોંધપાત્ર વિશેષતાઓ��:
રિંગમાં “ભારતીય વાયુસેના” શબ્્દદો લખવામાં વિશેષતા વર્્ણન
ભારતે કુલ 107 મેડલ મેળવ્યા,
 IAFનું સૂત્ર, ભગવદ ગીતામાંથી ઉતરી આ�વ્્યુું છે , “નભ
સ્પર્્શમ દીપતમ”, જેનો�ો અર્્થ થાય છે “મહિમા સાથે જેમાં 28 ગો�ોલ્ડ, 38 સિલ્્વર
આ�કાશનો�ો સ્પર્્શ” તેને દેવનગરીમાં હિમાલયન કુલ મેડલ અને 41 બ્્રરોન્ઝ (એ�શિયન
ગરુડની નીચે અંકિત કરવામાં આ�વ્્યુું છે . ગેમ્સમાં ભારતનું અત્યાર
 IAF ક્રેસ્ટ પ્રેરણા અને પ્્રરોત્સાહનના સ્ત્રોતનું પ્રતીક છે . સુધીનું શ્રેષ્ઠ પ્રદર્્શન)
 IAF એ� કમાન્ડ, સ્ક્વોડ્રન અને અન્ય સંસ્થાઓ�� માટે
વિવિધ ક્રેસ્ટ અપનાવ્યા છે .
 જો કે , તમામ ક્રેસ્્ટ્્સ એ�ક સ્ટાન્ડર્્ડ ફ્રેમને અનુસરે છે
જેમાં વ્યક્તિગત રચનાના ચિહ્નનો�ો સમાવેશ થાય છે ,
જેમાં ફ્રેમના તળિયે સ્ક્રોલમાં દર્્શશાવવામાં આ�વેલા
સૂત્રનો�ો સમાવેશ થાય છે .
243
વિશેષતા વર્્ણન વિશેષતા વર્્ણન

ભારતે તેનું પ્રદર્્શન 2018ની કબડ્ડી, સેપક્તક્્રરો, ક્રિકે ટ, ગો�ો બો�ોર્્ડ
એ�શિયન ગેમ્સમાં આ�ઠમા ગેમ અને બ્રેકિં ગ, સ્્પપોર્્ટ
સ્થાનેથી તેના રે ન્કને ચો�ોથા ક્લાઈમ્બબીંગ અને ઈ-સ્્પપોર્્ટ્્સ
સુધારે લ રે ન્્કિિં ગ રમતો�ોની સંખ્યા જેવી નો�ોન-ઓ��લિમ્પિક રમતો�ો
સ્થાને (ચીન, જાપાન અને
સહિત 61 વિદ્યાશાખાઓ��માં
દક્ષિણ કો�ોરિયા પછી) વધાર્્યુું
મેડલની હરીફાઈ કરવામાં
છે .
નીરજ ચો�ોપરાના ભાલા ફેેં કમાં
એ�શિયન ગેમ્સ 2023નું સૂત્ર છે
ગો�ોલ્ડ તથા એ�થ્્લલેટિક્સમાં સૂત્ર
એ�થ્્લલેટિક્સ શ્રેષ્ઠતા 'હાર્્ટ ટુ હાર્્ટ, @ફ્યુચર'
અન્ય છ ગો�ોલ્ડ સહિત કુલ
એ�શિયન ગેમ્સ 2023નું સૂત્ર છે
29 મેડલ. સૂત્ર
'હાર્્ટ ટુ હાર્્ટ, @ફ્યુચર'
સાત્વિકસાઈરાજ રે ન્કીરે ડ્ડી અને 20મી એ�શિયન ગેમ્સ 2026માં
બેડમિન્ટનમાં ચિરાગ શેટ્ટીએ� બેડમિન્ટનમાં આ�ગામી એ�શિયન
જાપાનના નાગો�ોયા શહે રમાં
ઐ�તિહાસિક જીત ભારતનો�ો પ્રથમ એ�શિયન ગેમ્સ
યો�ોજાશે.
ગેમ્સ ડબલ્સ ગો�ોલ્ડ મેળવ્્યયો. એ�શિયન ગેમ્સ વિશે
મેન્સ હો�ોકી ટીમે ગો�ોલ્ડ જીત્્યયો  એ�શિયન ગેમ્સ, જેને એ�શિયાડ તરીકે પણ ઓ��ળખવામાં
અને આ�વતા વર્ષે ઓ��લિમ્પિક આ�વે છે , એ� એ�ક મુખ્ય ખંડીય મલ્ટી-સ્્પપોર્્ટ ઇવેન્ટ છે
વિજયી હો�ોકી ટીમ
માટે સીધી ક્્વવોલિફિકે શન જે દર ચાર વર્ષે યો�ોજાય છે , જેમાં સમગ્ર એ�શિયાના
મેળવી. એ�થ્્લલેટ્્સનો�ો સમાવેશ થાય છે .
 શરૂઆ�તમાં 1951થી 1978 દરમિયાન એ�શિયન ગેમ્સ
તીરં દાજી, શૂટિંગ અને વિવિધ
રમતો�ોમાં પ્રભાવશાળી ફે ડરે શન (AGF) દ્વારા ગેમ્સનું નિયમન કરવામાં આ�વ્્યુું
પ્રદર્્શન, જે વિવિધતા દર્્શશાવે હતું.
છે .  1982થી, તેઓ�� AGFના વિસર્્જન પછી ઓ��લિમ્પિક
અન્ય રમતગમતની કાઉન્સિલ ઓ��ફ એ�શિયા (OCA) દ્વારા આ�યો�ોજન
રો�ોલર સ્કેટિં ગ, સેઇલિંગ, ટે બલ
સિદ્ધિઓ�� કરવામાં આ�વે છે .
ટે નિસ, રો�ોઇં ગ અને
અશ્વારો�ોહણ સ્્પપોર્્ટ્્સ જેવી  આ� ગેમ્સને ઇન્ટરનેશનલ ઓ��લિમ્પિક કમિટી (IOC)
નવી શાખાઓ��માં ભારતની દ્વારા માન્યતા આ�પવામાં આ�વી છે અને ઓ��લિમ્પિક
મેડલ સંખ્યા વિસ્્તરી છે . ગેમ્સ બાદ વૈશ્વિક સ્્તરે બીજી સૌ�ૌથી મો�ોટી મલ્ટિ-સ્્પપોર્્ટ
ઇવેન્ટ ગણવામાં આ�વે છે .
આ� વર્્ષની એ�શિયન ગેમ્સની અન્ય વિશેષતાઓ��
એ�શિયન ગેમ્સ 2022માં વિશ્વ દ્રષ્ટિ દિવસ (World Sight Day)
ઈ-સ્્પપોર્ટ્સે સત્તાવાર રીતે
ઈ-સ્્પપોર્્ટ્્સની ડે બ્યુ કર્્યુું, જેમાં લીગ ઓ��ફ  વિશ્વ દ્રષ્ટિ દિવસ (World Sight Day) દર વર્ષે
રજુઆ�ત લિજેન્્ડ્્સ સહિત સાત ઓ��ક્્ટટોબર મહિનાના બીજા ગુરુવારના રો�ોજ
ટો�ોચના ટાઇટલ અને 30થી ઉજવાય છે .
વધુ દેશો�ોની ટીમો�ો સામેલ છે .  વર્્ષ 2023માં 12 ઓ��ક્્ટટોબરના રો�ોજ વિશ્વ દ્રષ્ટિ દિવસ
ઉજવણીની કરવામાં આ�વી છે .
 પ્રથમ વિશ્વ દ્રષ્ટિ દિવસ વર્્ષ 1998માં 8 ઓ��ક્્ટટોબરના
રો�ોજ ઉજવાયો�ો હતો�ો.
244
 વિશ્વ દ્રષ્ટિ દિવસની ઉજવણીની શરૂઆ�ત લાયન્સ  આ� આ�શ્રમ ટ્રાન્સવાલમાં આ�વેલો�ો હતો�ો.
ક્લબ ઇન્ટરનેશનલ ફાઉન્ડેશનના “સાઈટ ફર્સસ્ટ  આ� આ�શ્રમ ભારતીયો�ો સામેના ભેદભાવ (રં ગભેદ)
કે મ્પેઇન” દ્વારા કરવામાં આ�વી હતી. સામેના સત્યાગ્રહની ચળવળના મુખ્ય મથક બન્્યયો
 વિશ્વ દ્રષ્ટિ દિવસ માનવ શરીરના સૌ�ૌથી મહત્વપૂર્્ણ હતો�ો.
અંગ પૈકીના એ�ક આં�ંખની સાર-સંભાળ, જાળવણી,  આ�શ્રમનું નામ રશિયન લેખક અને તત્ત્વજ્ઞાની લિયૉ�ૉ
નુકસાન અને સમસ્યા અંગે જાગૃતિ ફે લાવવા માટે ટૉ�ૉલ્સટૉ�ૉયના નામ પર રાખવામાં આ�વ્્યુું હતું, જેમના
ઉજવાય છે . 1894ના પુસ્્તક, કિં ગડમ ઑ��ફ ગો�ોડ ઇઝ વિધીન યુ, એ�
 આ�જના ડિજિટલ યુગમાં જ્યારે કો�ોમ્પ્યુટર – લેપટો�ોપ ગાંધીજીના અહિં સાના વિજ્ઞાનને ખૂબ પ્રભાવિત કરી
અને સ્માર્્ટફો�ોનનો�ો સ્કીન ટાઇવ અનેક ગણો�ો વધી ગયો�ો હતી.
છે તેની સીધી અસર આં�ંખની તંદુરસ્્તતી પર પડી રહી
છે . આં�ંતરરાષ્ટ્રીય આ�પત્તિ નિવારણ દિવસ
 આ�જકાલ વધારે સ્માર્્ટફો�ોન જોવાથી નાના બાળકો�ોની
આં�ંખની દ્રષ્ટિ નબળી પડી ગઈ છે અને નંબર આ�વવા  સમગ્ર વિશ્વમાં આ�પત્તિ નિવારણ અને તેના વિશે
સામાન્ય ઘટના બની ગઇ છે . જાગૃતિ ફે લાવવા માટે દર વર્ષે 13 ઓ��ક્્ટટોબરના રો�ોજ
 વિશ્વ દૃષ્ટિ દિવસ 2023ની થીમ “Love Your Eyes ‘આં�ંતરરાષ્ટ્રીય આ�પત્તિ નિવારણ દિવસ’ની ઉજવણી
at Work” અર્્થથાત્ “કામ પર તમારી આં�ંખો�ોને પ્રેમ કરો�ો” કરવામાં આ�વે છે .
છે .  વિશ્વમાં આ�પત્તિ જોખમ વ્યવસ્થાપન અંગે જાગૃતિ
લાવવાના હે તુથી વર્્ષ 1989માં સંયુક્ત રાષ્ટ્ર મહાસભા
વર્લલ્ડ આ�ર્્થરાઇટિસ ડે (World Arthritis Day) દ્વારા આ� દિવસની શરૂઆ�ત કરવામાં આ�વી હતી.
 અગાઉ આ� દિવસ ઓ��ક્્ટટોબર મહિનાના બીજા
 વર્લલ્ડ આ�ર્્થરાઇટિસ ડે એ�ટલે કે વિશ્વ સંધિવા દિવસ બુધવારે ઉજવવામાં આ�વતો�ો હતો�ો.
(World Arthritis Day) દર વર્ષે 12 ઓ��ક્્ટટોબરના  પરં તુ વર્્ષ 2009માં સંયુક્ત રાષ્ટ્ર મહાસભા દ્વારા દર વર્ષે
રો�ોજ ઉજવાય છે .
13 ઓ��ક્્ટટોબરના રો�ોજ આ� દિવસની ઉજવણી કરવાનું
 આ�ર્્થરાઇટિસ એ� ઘુંટણની તકલીફ છે જેમાં વ્યક્તિને
નક્કી કરવામાં આ�વ્્યુું હતું.
શરીરના વિવિધ અંગો�ોના સાંધામાં ભયંકર પીડા સહન
 આં�ંતરરાષ્ટ્રીય આ�પત્તિ નિવારણ દિવસ 2023ની થીમ
કરવી પડે છે . આ�ર્્થરાઇટિસ એ�ન્ડ રૂમેટિઝ્્મ
“Fighting inequality for a resilient future”
ઇન્ટરનેશનલ દ્વારા પહે લીવાર વર્્ષ 1996માં 12
અર્્થથાત્ “સ્થિતિસ્થાપક ભવિષ્ય માટે અસમાનતા સામે
ઓ��ક્્ટટોબરે વિશ્વ સંધિવા દિવસની ઉજવણી કરવામાં
લડવું” છે .
 વિશ્વ સંધિવા દિવસ 2023ની થીમ “Living with an
વિશ્વ માનક દિવસ (world standards Day)
RMD at all stages of life.” અર્્થથાત્ “જીવનના
તમામ તબક્કે RMD સાથે જીવવું” છે .
 વિશ્વ માનક દિવસ (world standards Day) અથવા
આં�ંતરરાષ્ટ્રીય ધો�ોરણો�ો દિવસ દર વર્ષે 14 ઓ��ક્્ટટોબરના
મહાત્મા ગાંધીની પ્રતિમા
રો�ોજ ઉજવાય છે .
 આ� દિવસ અમેરિકન સો�ોસાયટી ઓ��ફ મિકે નિકલ
 તાજેતરમાં દક્ષિણ આ�ફ્રિકામાં ટો�ોલ્સટો�ોય ફાર્્મ ખાતે
ં ી પ્રતિમાનું અનાવરણ એ�ન્્જજિનિયર્્સ (ASME), ઇન્ટરનેશનલ
મહાત્મા ગાંધીની આ�ઠ ફૂટ ઊચ
ઇલેક્્ટ્રરોટે કનિકલ કમિશન (IEC), વિકાસમાં સાથે
કરવામાં આ�વ્્યુું.
મળીને કામ કરતા હજારો�ો નિષ્ણાતો�ોના પ્રયત્્નનોને
ટૉ�ૉલ્સટૉ�ૉય ફાર્્મ
સન્માનિત કરવા ઉજવાય છે .
 ટૉ�ૉલ્્સ્ટટૉય ફાર્્મ એ� મહાત્મા ગાંધી દ્વારા સ્થપાયેલ પ્રથમ
આ�શ્રમ હતો�ો આ� આ�શ્રમની સ્થાપના 1910માં તેમના  વર્લલ્ડ સ્ટાન્ડર્્ડ્્સનો�ો હે તુ વૈશ્વિક અર્્થતંત્રમાં
દક્ષિણ આ�ફ્રિકાની ચળવળ દરમિયાન કરવામાં આ�વી માનકીકરણના મહત્વ વિશે નિયમનકારો�ો, ઉદ્્યયોગો�ો
હતી. અને ગ્રાહકો�ોમાં જાગૃતિ લાવવાનો�ો છે .
245
 14 ઓ��ક્્ટટોબરને વિશ્વ માનક દિવસ તરીકે પસંદ  આ� પુરસ્કાર ભારત સરકારના આ�રો�ોગ્્ય અને પરિવાર
કરવાનું એ�ક કારણ છે , જ્યારે વર્્ષ 1946માં 25 દેશો�ોના કલ્યાણ મંત્રાલય દ્વારા આ�પવામાં આ�વ્્યયો હતો�ો અને
પ્રતિનિધિઓ�� પ્રથમ વખત લંડનમાં એ�કઠા થયા હતા ઉત્તર પ્રદેશમાં નેશનલ હે લ્થ મિશનના મિશન
અને માનકીકરણની સુવિધા પર ધ્યાન કે ન્દ્રિત કરતી ડાયરે ક્ટર ડૉ�ૉ. પિં કી જોવલ દ્વારા આ� એ�વો�ોર્્ડ આ�પવામાં
આં�ંતરરાષ્ટ્રીય સંસ્થા બનાવવાનું નક્કી કર્્યુું હતું. આ�વ્્યયો હતો�ો.
 ભારતમાં વસ્્તતુ અને તેના સંબંધિત પ્રવૃત્તિઓ��ના  નેશનલ ટે લી મેન્ટલ હે લ્થ પ્્રરોગ્રામ 10 ઓ��ક્્ટટોબર,
માનકીકરણ, માર્્કિિંગ અને ગુણવત્તા પ્રમાણપત્ર જેવી 2022ના રો�ોજ વિશ્વ માનસિક સ્વાસ્થ્ય દિવસની સાથે
પ્રવૃત્તિઓ��ના સુમેળભર્્યયા વિકાસની દેખરે ખ માટે શરૂ કરવામાં આ�વ્્યયો હતો�ો.
‘ભારતીય માનક બ્યુરો�ો’ (BIS)ની સ્થાપના કરવામાં  આ� પહે લનો�ો હે તુ ડિજિટલ માનસિક સ્વાસ્થ્ય નેટવર્્કની
આ�વી હતી. તાકીદની જરૂરિયાતને સંબો�ોધવા, સમગ્ર રાજ્યમાં ટે લિ-
મેન્ટલ હે લ્થ કે ર સેવાઓ�� પૂરી પાડવા અને દૂરના
ભારતનું પ્રથમ વેટલેન્ડ સિટી પ્રદેશો�ોમાં પણ 24/7 માનસિક સ્વાસ્થ્ય સંભાળ
સુનિશ્ચિત કરવાનો�ો છે .
 તાજેતરના અહે વાલો�ો અનુસાર રાજસ્થાનના શહે ર
ઉદયપુરને આં�ંતરરાષ્ટ્રીય મહત્વના સંભવિત ‘રામસર વિશ્વ ખાદ્ય દિવસ 2023
સંમેલન સ્થળ’ તરીકે પસંદ કરવામાં આ�વ્્યુું છે .
ઉદયપુરની વેટલેન્ડ બનવાની શક્યતા  દર વર્ષે, વૈશ્વિક જાગૃતિને પ્્રરોત્સાહન આ�પવા અને
 ઉદયપુર, તેના આ�કર્્ષક કુદરતી સૌંદર્્ય અને વ્યક્તિની મૂળભૂત ખાદ્ય જરૂરિયાતો�ોને પ્રકાશિત કરવા
પર્્યયાવરણીય મહત્વ સાથે, રામસર સંમેલન દ્વારા માટે 16 ઓ��ક્્ટટોબરના રો�ોજ વિશ્વ ખાદ્ય દિવસની વૈશ્વિક
નિર્્ધધારિત તમામ જરૂરિયાતો�ોને પૂર્્ણ કરવા માટે તૈયાર ઝં ુ બેશ ઉજવવામાં આ�વે છે .
છે .  વિશ્વ ખાદ્ય દિવસનો�ો ઇતિહાસ 1945નો�ો છે જ્યારે
 37 ચો�ોરસ કિલો�ોમીટરના વિસ્્તતારને આ�વરી લેતું શહે ર યુનાઈટે ડ નેશન્સ ફૂડ એ�ન્ડ એ�ગ્રીકલ્્ચર
પાંચ મો�ોટા તળાવો�ો - પિચો�ોલા, ફતેહ સાગર, રં ગ સાગર, ઓ��ર્ગેનાઈઝે શનની સ્થાપના થઈ હતી.
સ્વરૂપ સાગર અને દૂધ તલાઈથી ઘેરાયેલું છે .  પરં તુ નવેમ્બર 1979માં 20મી FAO પરિષદમાં તેને
 આ� અદભૂત જળાશયો�ો, જેને સામૂહિક રીતે ‘સરો�ોવરો�ોના માન્યતા આ�પવામાં લગભગ 34 વર્્ષ લાગ્્યયાાં.
શહે ર’ તરીકે ઓ��ળખવામાં આ�વે છે , તે લાંબા સમયથી  આ� પછી, 150થી વધુ દેશો�ોએ� આ� દિવસને માન્યતા
ઉદયપુરની ઓ��ળખ અને સંસ્કૃતિનું અભિન્ન અંગ છે . આ�પી.
 તેઓ�� માત્ર નયનરમ્ય જ નથી પરં તુ શહે રની ઇકો�ોલો�ોજી  વિશ્વ ખાદ્ય દિવસની વાર્્ષષિક ઉજવણી ખાદ્ય સુરક્ષા
માટે પણ જરૂરી છે , જે વિવિધ પ્રકારની પ્રજાતિઓ��ને અને કૃષિના વિવિધ પાસાઓ�� પર ધ્યાન કે ન્દ્રિત કરે છે
ટે કો�ો આ�પે છે અને પ્રદેશની જૈવવિવિધતામાં ફાળો�ો જેમાં આ�બો�ોહવા પરિવર્્તન અને જૈવવિવિધતાનો�ો
આ�પે છે . સમાવેશ થાય છે .
 વિશ્વ ખાદ્ય દિવસ એ� એ�ક આં�ંતરરાષ્ટ્રીય ઝં ુ બેશ છે જે
UP એ� માનસિક સ્વાસ્થ્ય અને કાઉન્સેલિં ગમાં ભૂખમરો�ો સામે લડવા અને ખાદ્ય સુરક્ષા અને સુરક્ષા
ટે લિકો�ોમ્યુનિકે શન ટે ક્્નનોલો�ોજીનો�ો ઉપયો�ોગ કરવા સુનિશ્ચિત કરવા વૈશ્વિક સ્્તરે સંસ્થાઓ�� દ્વારા વ્યાપકપણે
બદલ એ�વો�ોર્્ડ જીત્્યયો ઉજવવામાં આ�વે છે .
 તે 150 રાષ્ટ્રો અને 50થી વધુ ભાષાઓ��માં આં�ંતરરાષ્ટ્રીય
 તાજેતરમાં ઉત્તર પ્રદેશને ટે લિમાનસ, ટે લિ-ટે ક્્નનોલો�ોજી- સહકાર દ્વારા ઉજવવામાં આ�વે છે .
આ�ધારિત માનસિક સ્વાસ્થ્ય અને પરામર્્શ સેવાના  વર્લલ્ડ ફૂડ ડે 2023ની થીમ “Water is life, water is
સંચાલનમાં ઉત્કૃષ્ટ પ્રયાસો�ો માટે ત્રીજો પુરસ્કાર food.” અર્્થથાત્ “જળ જીવન છે , જળ ખો�ોરાક છે ”
એ�નાયત કરવામાં આ�વ્્યયો હતો�ો. રાખવામાં આ�વી છે .
246
 વિજેતાઓ��ની સત્તાવાર જાહે રાત વર્લલ્ડ એ�થ્્લલેટિક્સના

IOC એ� 2028 ઓ��લિમ્પિકમાં T20 ક્રિકે ટનો�ો સમાવેશ સો�ોશિયલ મીડિયા પ્લેટફો�ોર્્મ દ્વારા કરવામાં આ�વતી
કરવાની ભલામણ સ્વીકારી હો�ોય છે .
 તાજેતરમાં ઇન્ટરનેશનલ ઓ��લિમ્પિક કમિટી (IOC) સૌ�ૌથી યુવા નાગા બટાલિયન “3 નાગા”ને પ્રેસિડે ન્ટ
એ� 2028 લો�ોસ એ�ન્્જલસ સમર ઓ��લિમ્પિકમાં પુરૂષો�ો કલર્્સ એ�નાયત
અને મહિલાઓ�� બંને માટે T20 ક્રિકે ટનો�ો સમાવેશ
કરવાની ભલામણને સ્વીકારીને વિશ્વની સૌ�ૌથી  રાનીખેતમાં કુમાઉ રે જિમેન્ટલ સેન્ટર (KRC) ખાતે
લો�ોકપ્રિય રમત, ક્રિકે ટને અપનાવવા તરફ એ�ક એ�ક મહત્વપૂર્્ણ સમારો�ોહમાં, નાગા રે જિમેન્ટની 3જી
મહત્વપૂર્્ણ પગલું ભર્્યુું છે . બટાલિયન, જેને 3 નાગા તરીકે પણ ઓ��ળખવામાં
 LA28 સ્થાનિક આ�યો�ોજન સમિતિએ� ક્રિકે ટના સમાવેશ આ�વે છે , તેને પ્રતિષ્ઠિત પ્રેસિડે ન્ટ કલર્્સ એ�વો�ોર્્ડથી
માટે દબાણ કરવામાં નોંધપાત્ર ભૂમિકા ભજવી હતી. નવાજવામાં આ�વી હતી.
તેમાં માત્ર ક્રિકે ટ જ નહીીં પણ અન્ય ચાર રમતો�ોના  ધ્વજ દ્વારા પ્રતીકિત આ� નોંધપાત્ર માન્યતા,
“સંભવિત સમાવેશ”ની ભલામણ કરવામાં આ�વી હતી: બટાલિયનને આ�ર્મી ચીફ જનરલ મનો�ોજ પાંડે દ્વારા
જેમકે બેઝબો�ોલ/સો�ોફ્ટબો�ોલ, ફ્્લલેગ ફૂટબો�ોલ, લેક્્રરોસ આ�પવામાં આ�વી હતી, જે યુનિટના પ્રસિદ્ધ ઇતિહાસમાં
અને સ્ક્વોશ. એ�ક નોંધપાત્ર સીમાચિહ્નરૂપ છે .
 આ� ભલામણો�ો 2028 લો�ોસ એ�ન્્જલસ ગેમ્સ માટે  આ� પુરસ્કાર તેમની અતૂટ પ્રતિબદ્ધતા, સમર્્પણ અને
વૈવિધ્યસભર અને ગતિશીલ રમતગમતનું વાતાવરણ બહાદુરીના કાર્્યયોને સ્વીકારે છે .
ઊભું કરીને LA28ના વ્યાપક સિદ્્ધાાંતો�ો સાથે સંરેખિત  આ� માત્ર બટાલિયન માટે જ નહીીં પરં તુ સમગ્ર દેશ માટે
થાય છે . ગૌ�ૌરવની ક્ષણ છે .
 Hangzhou એ�શિયન ગેમ્સમાં ભારતનું પ્રદર્્શન, જ્્યાાં  નાગા રે જિમેન્ટની 3જી બટાલિયનની સ્થાપના 1
દેશે પ્રથમ વખત 100થી વધુ મેડલ મેળવ્યા હતા, તે ઓ��ક્્ટટોબર, 2009ના રો�ોજ કુમાઉ અને નાગા
IOCની નિર્્ણય લેવાની પ્રક્રિયામાં મુખ્ય પ્રભાવક હતું. રે જિમેન્ટના પૈતૃક ઘર એ�વા કુમાઉ હિલ્સની વચ્ચે
સ્થિત હલ્દવાનીમાં કરવામાં આ�વી હતી.
નીરજ ચો�ોપરા 2023ના વર્લલ્ડ એ�થ્્લલેટ ઓ��ફ ધ યર
એ�વો�ોર્્ડ માટે નામાંકિત ભારતીય સેના દ્વારા સિયાચીન ગ્્લલેશિયર ખાતે પ્રથમ
મો�ોબાઈલ ટાવર સ્થાપિત કરવામાં આ�વ્્યયો
 તાજેતરમાં વર્લલ્ડ એ�થ્્લલેટિક્સ, જે એ�થ્્લલેટિક્સ માટે
વૈશ્વિક સંચાલક મંડળ છે તેણે 2023 માટે પ્રતિષ્ઠિત  સિયાચીન ગ્્લલેશિયર, જે વિશ્વના સૌ�ૌથી ઊચ ં ું યુદ્ધક્ષેત્ર
‘મેન્સ એ�થ્્લલેટ ઓ��ફ ધ યર એ�વો�ોર્્ડ’ માટે નીરજ ચો�ોપરાને તરીકે ઓ��ળખાય છે , તેમાં મો�ોબાઈલ ટાવરની સ્થાપના
સત્તાવાર રીતે નામાંકિત કર્્યયા છે . સાથે એ�ક મહત્વપૂર્્ણ વિકાસ જોવા મળ્્યયો છે .
 વિશ્વ એ�થ્્લલેટિક્સના તમામ છ ખંડીય ક્ષેત્્રરોનું  ભારતીય સેનાના ફાયર એ�ન્ડ ફ્યુરી કો�ોર્પ્સે, ભારત
પ્રતિનિધિત્વ કરતી આં�ંતરરાષ્ટ્રીય એ�થ્્લલેટિક્સ સંચાર નિગમ લિમિટે ડ (BSNL)ના સહયો�ોગથી આ�
નિષ્ણાતો�ોની પેનલે આ� પ્રતિષ્ઠિત પુરસ્કાર માટે 11 નોંધપાત્ર સિદ્ધિ હાંસલ કરી, 15,500 ફૂટથી વધુની
નો�ોમિનીઓ��ની ખંતપૂર્્વક પસંદગી કરી હતી. ઊચ ં ાઈ પર તૈનાત સૈનિકો�ો માટે મો�ોબાઇલ સંચારમાં
 આ� નામાંકિત લો�ોકો�ોમાં, ઓ��લિમ્પિક અને વિશ્વ ચેમ્પિયન વધારો�ો કર્્યયો.
નીરજ ચો�ોપરા વિશ્વના શ્રેષ્ઠ પુરૂષ એ�થ્્લલેટના ખિતાબ  BSNL સાથેની ભાગીદારીમાં “સિયાચીન વો�ોરિયર્્સ” એ�
માટે સ્પર્્ધધામાં છે . સિયાચીન ગ્્લલેશિયર પ્રદેશમાં ફો�ોરવર્્ડ પો�ોસ્્ટ્્સ પર પ્રથમ
 વર્્ષ 2023ના વર્લલ્ડ એ�થ્્લલેટ્્સ ઓ��ફ ધ યર એ�વો�ોર્્ડ માટે BSNL બેઝ ટ્રાન્સસીવર સ્ટેશન (BTS) બનાવ્્યુું.
મતદાન પ્રક્રિયા શરૂ થઈ ગઈ છે .  આ� વ્યૂહાત્મક સ્થાપન પૃથ્વી પરના સૌ�ૌથી કઠો�ોર
 ત્રિ-માર્ગીય મતદાન પ્રક્રિયા પછી, ફાઇનલિસ્ટ નક્કી પ્રદેશો�ોમાંના એ�કમાં તૈનાત સૈનિકો�ો માટે સંદેશાવ્યવહારનું
કરવામાં આ�વશે. અંતર ભરવાનું વચન આ�પે છે .
247
 આ� ખતરનાક માહો�ોલમાં રાષ્ટ્રની રક્ષા કરનારા બહાદુર  આ� દિવસ દ્વારા, ગરીબીમાં જીવતા લો�ોકો�ોને તેમની સાથે
સૈનિકો�ોની સુખાકારી વધારવાનો�ો હે તુ છે . સક્રિય ભાગીદારી દ્વારા ગરીબીમાંથી બહાર લાવવાના
પ્રયાસો�ો પર ભાર મૂકવામાં આ�વે છે .
રાજકો�ોટના ખંઢેરી સ્ટેડિયમનું નામ બદલાવમાં  2023ની થીમ: “Decent Work and Social
આ�વ્્યુું Protection: Putting Dignity in Practice for
All”
 તાજેતરમાં રાજકો�ોટના ખંઢેરી સ્ટેડિયમનું નામ
બદલવામાં આ�વ્્યુું છે અને હવે નિરં જન શાહ ક્રિકે ટ વર્લલ્ડ ટ્્રરોમા ડે (World Trauma Day)
સ્ટેડિયમ તરીકે ઓ��ળખાશે.
 સૌ�ૌરાષ્ટ્ર ક્રિકે ટર એ�સો�ોસિએ�શનના હો�ોદ્દે દારો�ોની વિશ્વ ઈજા દિવસ / વિશ્વ આ�ઘાત દિવસ (World

તાજેતરની બેઠકમાં બો�ોર્્ડના તમામ સભ્્યયો ઉપસ્થિત Trauma Day) દર વર્ષે 17 ઓ��ક્્ટટોબરના રો�ોજ
રહ્યા હતા અને સર્્વવાનું મતે ખંઢેરી સ્ટેડિયમને નિરં જન ઉજવવામાં આ�વે છે .
શાહ ક્રિકે ટ સ્ટેડિયમ નામ આ�પવાનું નક્કી કરવામાં  વર્લલ્ડ ટ્્રરોમા ડે એ� માનવ જીવનની સૌ�ૌથી જટિલ ક્ષણો�ો
આ�વ્્યુું છે . દરમિયાન રક્ષણ અને જીવન બચાવવાના મહત્વ પર
 સૌ�ૌ પ્રથમ આં�ંતરરાષ્ટ્રીય મેચ રાજકો�ોટને અપાવવાનો�ો ધ્યાન કે ન્દ્રિત કરવા અને ઇજાને કારણે મૃત્યુની
ફાળો�ો નિરં જન શાહને જાય છે . રો�ોકવાની તૈયારી કરવા તેમજ મહત્વપૂર્્ણ પગલાં
 વર્્ષ 2006માં ખંડેરી ખાતે સૌ�ૌરાષ્ટ્ર ક્રિકે ટ એ�સો�ોસિએ�શનઅપનાવવા માટે ઉજવવામાં આ�વે છે .
દ્વારા નવા આં�ંતરરાષ્ટ્રીય ક્રિકે ટ સ્ટેડિયમનું નિર્્મમાણનું
 વર્લલ્ડ હે લ્થ ઓ��ર્ગેનાઇઝે શન (WHO) અનુસાર,
કામ શરૂ કરવામાં આ�વ્્યુું હતું. વિશ્વભરમાં મૃત્યુ અને અપંગતાનું મુખ્ય કારણ ઈજા છે .
 વર્્ષ 2008માં આ� ક્રિકે ટ સ્ટેડિયમ સંપૂર્્ણ રીતે નિર્્મમાણ
 આ�ઘાતનો�ો અર્્થ “કો�ોઈપણ પ્રકારની શારીરિક અથવા
પામ્્યુું હતું. માનસિક ઈજા” થઈ શકે છે .
 એ�વામાં વર્્ષ 2013માં પ્રથમ આં�ંતરરાષ્ટ્રીય ક્રિકે ટ મેચ  આ�વી ઇજાઓ�� વિવિધ પરિબળો�ોને કારણે થઈ શકે છે
રાજકો�ોટના ખંડેરી સ્ટેડિયમ ખાતે રમાઈ હતી અને જેમ કે માર્્ગ અકસ્માત, આ�ગ, દાઝવું, પડવું, કુદરતી
ત્યારથી અવિરતપણે ખંઢેરી સ્ટેડિયમ ખાતે અથવા માનવસર્્જજિત આ�પત્તિઓ�� અને હિં સક કૃત્્યયો
આં�ંતરરાષ્ટ્રીય મેચ યો�ોજાઇ રહ્યા છે . અને અસશક્ત વસ્્તતી “મહિલાઓ��, બાળકો�ો અને
 સૌ�ૌરાષ્ટ્ર ક્રિકે ટ એ�સો�ોસિએ�શનની સ્થાપનાના 50 વર્્ષ વૃદ્્ધધો” સામેના ગુનાઓ��.
પણ પૂર્્ણ થયા છે .  આ� તમામ કારણો�ો પૈકી, વિશ્વભરમાં ઇડાનું મુખ્ય કારણ
રો�ોડ ટ્રાફિક અકસ્માતો�ો (RTA) છે .
આં�ંતરરાષ્ટ્રીય ગરીબી નાબૂદી દિવસ  ઘણી પ્રકારની ઇજાઓ�� અસ્થાયી અથવા કાયમી
(International Day for the Eradication of અપંગતાનું કારણ બને છે . અમુક ગંભીર ઈજાઓ��
Poverty) જીવલેણ પણ સાબિત થઇ શકે છે .
 2023ની થીમ: “Embracing, Resilience,
 આં�ંતરરાષ્ટ્રીય ગરીબી નાબૂદી દિવસ (International Overcoming Trauma’s Impact”
Day for the Eradication of Poverty) દર વર્ષે 17
ઓ��ક્્ટટોબરે ઉજવાય છે . કે રળની પ્રથમ 3D-પ્રિન્ટેડ ઇમારત
 આં�ંતરરાષ્ટ્રીય ગરીબી નાબૂદી દિવસ સૌ�ૌપ્રથમ વર્્ષ
1993માં સંયુક્ત રાષ્ટ્ર દ્વારા ઉજવવામાં આ�વ્્યયો હતો�ો,  તાજેતરમાં કે રળ એ� Amaze-28ના ઉદ્દઘાટન સાથે
ત્યારબાદ દર વર્ષે 17 ઓ��ક્્ટટોબરના રો�ોજ આં�ંતરરાષ્ટ્રીય બાંધકામની દુનિયામાં એ�ક મહત્વપૂર્્ણ સીમાચિહ્નરૂપ
ગરીબી નાબૂદી દિવસની ઉજવણી કરવામાં આ�વે છે . ચિહ્નિત કર્્યુું છે , જે 3D પ્રિન્ટટીંગ ટે ક્્નનોલો�ોજીનો�ો ઉપયો�ોગ
 સંયુક્ત રાષ્ટ્ર મહાસભાએ� 22 ડિસેમ્બર, 1992ના રો�ોજ કરીને બનાવવામાં આ�વેલી રાજ્યની પ્રથમ ઇમારત છે .
આ� દિવસ માટે એ�ક ઠરાવ પસાર કર્્યયો હતો�ો.  આ� નવીન આ�ર્્કકિટે ક્ચરલ અજાયબીનું તેના
 તેનો�ો મુખ્ય ઉદ્દે શ્્ય વિકાસશીલ દેશો�ોમાં ગરીબી દૂર 380-સ્ક્વેર-ફૂટ, એ�ક રૂમના સમર હાઉસ સાથે, PTP
કરવાનો�ો છે . નગર, તિરુવનંતપુરમ ખાતે કે રળ રાજ્ય નિર્્મમિતિ કે ન્દદ્ર
248
(કે સનિક) કે મ્પસમાં અનાવરણ કરવામાં આ�વ્્યુું હતું. વહીવટીતંત્રના ટે કાથી, તેઓ��એ� સ્થાનિક સમુદાયને
 Amaze-28ની બાંધકામ પ્રક્રિયામાં 3D પ્રિન્્ટિિંગના સામેલ કર્્યયો અને રો�ોજગારની તકો�ો પણ ઉભી કરી હતી.
માત્ર 28 કલાકનો�ો સમાવેશ થતો�ો હતો�ો, જેમાં બાકીના
ઘટકો�ો, જેમ કે વિન્્ડડોઝ અને રૂફિં ગ, પરં પરાગત 69મો�ો રાષ્ટ્રીય ફિલ્મ પુરસ્કાર
પદ્ધતિઓ��નો�ો ઉપયો�ોગ કરીને પૂર્્ણ કરવામાં આ�વ્યા હતા.
 ટે ક્્નનોલો�ોજીનો�ો પ્રાથમિક ફાયદો�ો તેની અભૂતપૂર્્વ ઝડપ છે .  તાજેતરમાં રાષ્ટ્રપતિ દ્્રરૌપદી મુર્્મમુ દ્વારા નવી દિલ્હીમાં
વિજ્ઞાન ભવન ખાતે 69માં રાષ્ટ્રીય ફિલ્મ પુરસ્કાર
BK મો�ોહંતીએ� IREDA ખાતે ફાઇનાન્સ ડિરે ક્ટર 2023 એ�નાયત કરવામાં આ�વ્યા.
તરીકે નો�ો ચાર્્જ સંભાળ્્યયો  રો�ોગચાળાને કારણે આ� પુરસ્કારો�ો વિલંબિત થયા હતા.
 વર્્ષ 2023ના ઑ��ગસ્ટમાં, પુરસ્કાર વિજેતાઓ��ના નામ
 તાજેતરમાં ડૉ�ૉ. બિજય કુમાર મો�ોહં તીએ� સત્તાવાર રીતે સત્તાવાર રીતે જાહે ર કરવામાં આ�વ્યા હતા, જેણે ફિલ્મ
ઇન્ડિયન રિન્યુએ�બલ એ�નર્જી ડે વલપમેન્ટ એ�જન્સી ઉદ્્યયોગમાં અને મૂવી ઉત્સાહીઓ��માં ઉત્સાહ વધાર્્યયો
લિમિટે ડ (IREDA)માં નિયામક (ફાઇનાન્સ)ની ભૂમિકા હતો�ો.
ગ્રહણ કરી હતી.  શ્રેષ્ઠ અભિનેતાઃ અલ્લુ અર્્જજુન
 IREDAના નિયામક (ફાઇનાન્સ) તરીકે ડૉ�ૉ. મો�ોહં તીની  શ્રેષ્ઠ અભિનેત્રીઓ��: આ�લિયા ભટ્ટ અને કૃતિ સેનન
નિમણૂકને કે બિનેટની નિમણૂક સમિતિ (ACC) દ્વારા  બેસ્ટ ફીચર ફિલ્મઃ “રો�ોકે ટરીઃ ધ નામ્બી ઈફે ક્ટ”
મંજૂરી આ�પવામાં આ�વી હતી.  રાષ્ટ્રીય એ�કતા પર શ્રેષ્ઠ ફિલ્મ: “ધ કાશ્્મમીર ફાઇલ્સ”
 નવી અને પુનઃપ્રાપ્ય ઉર્જા મંત્રાલય દ્વારા જારી કરાયેલા  “સરદાર ઉધમ”
એ�ક આ�દેશમાં, ડૉ�ૉ. બિજય કુમાર મો�ોહં તીને તેમણે ચાર્્જ
સંભાળ્યાની તારીખથી પાંચ વર્્ષના સમયગાળા માટે મનુષ્ય ગૌ�ૌરવ દિન
અથવા આ�ગળના આ�દેશો�ો સુધી, બેમાંથી જે વહે લું હો�ોય
ત્્યાાં સુધી નિમણૂક કરવામાં આ�વી હતી.  મનુષ્ય ગૌ�ૌરવદિન (manushya gaurav din) એ�ટલે
 ડૉ�ૉ. મો�ોહં તી, ભારતીય પાવર સેક્ટરમાં 25 વર્્ષથી વધુની પૂ. દાદાજીનાં નામે ઓ��ળખાતા સ્વાધ્યાય પરિવારના
પ્રભાવશાળી કારકિર્દી ધરાવતા અત્યંત આ�દરણીય પ્રણેતા પાંડુરંગ શાસ્ત્રી આ�ઠવલેનો�ો જન્મદિન,
વરિષ્ઠ ફાઇનાન્સ પ્્રરોફે શનલ, તેમની સાથે જ્ઞાન અને (Birthday of Pandurang Shastri Athavale) જે
અનુભવ લાવે છે જે IREDAના નેતૃત્વને સમૃદ્ધ દર વર્ષે [19મી ઓ��ક્્ટટોબર]ના દિવસે મનાવવામાં આ�વે
બનાવવાનું વચન આ�પે છે . છે .
 સ્વાધ્યાય પરિવાર આ� દિવસને મનુષ્ય ગૌ�ૌરવ દિન
પંજાબના નવાપિં ડ સરદારન ગામને શ્રેષ્ઠ પ્રવાસન તરીકે ઉજવે છે .
ગામનો�ો એ�વો�ોર્્ડ મળ્્યયો  પાંડુરંગ શાસ્ત્રી આ�ઠવલે (Pandurang Shastri
Athavale) જેને દાદા/દાદાજી તરીકે પણ ઓ��ળખવામાં
 તાજેતરમાં પંજાબના ગુરદાસપુરમાં નેશનલ હાઈવે- આ�વે છે , જેનું શાબ્દિક ભાષાંતર મરાઠીમાં “મો�ોટા ભાઈ”
54થી માત્ર પાંચ કિલો�ોમીટર દક્ષિણમાં સ્થિત સુંદર તરીકે થાય છે , તે ભારતીય કાર્્યકર્્તતા, ફિલસૂફ,
નવાપિં ડ સરદારન ગામને કે ન્દ્રીય પ્રવાસન મંત્રાલય આ�ધ્યાત્મિક નેતા, સામાજિક ક્્રાાંતિકારી, અને ધર્્મ
દ્વારા “ભારતનું શ્રેષ્ઠ પ્રવાસન ગામ 2023”નું બિરુદ સુધારક હતા.
આ�પવામાં આ�વ્્યુું હતું.  તેમણે 1954માં સ્વાધ્યાય પરિવાર (સ્વાધ્યાય પરિવાર)
 આ� માન્યતા સંઘ પરિવારની બહે નો�ોના નોંધપાત્ર ની સ્થાપના કરી હતી.
પ્રયાસો�ોનું પ્રમાણપત્ર હતું, જેમણે તેમના પૂર્્વજોના ઘરો�ો,
કો�ોઠી અને પીપલ હવેલીને સાચવવા અને તેમના કે મ્પેગૌ�ૌડા ઇન્ટરનેશનલ એ�રપો�ોર્્ટ
ગામમાં ટકાઉ પ્રવાસનને પ્્રરોત્સાહન આ�પવા માટે
જુસ્સાપૂર્્વક પો�ોતાને સમર્્પપિ ત કર્્યયા છે .  તાજેતરમાં કે મ્પેગૌ�ૌડા ઇન્ટરનેશનલ એ�રપો�ોર્્ટને “વૈશ્વિક
 સંઘા પરિવારના પ્રયત્્નનો માત્ર પર્્યટનને પ્્રરોત્સાહન ઓ��ન-ટાઇમ પરફો�ોર્્મન્સ રે ન્્કિિં ગ”માં ટો�ોચનું સ્થાન પ્રાપ્ત
આ�પવા ઉપરાંત પણ વિસ્્તર્્યયા અને ગુરદાસપુર જિલ્લા થયું છે .
249
 બેેંગલુરુમાં કે મ્પેગૌ�ૌડા ઈન્ટરનેશનલ એ�રપો�ોર્્ટ (KIA),  પો�ોલીસ સ્મૃતિ દિવસની ઉજવણી પાછળ સીઆ�રપીએ�ફ
જેને બેેંગલુરુ ઈન્ટરનેશનલ એ�રપો�ોર્્ટ તરીકે પણ (CRPF)ની બહાદુરીની એ�ક કહાણી છે , ઉલ્લેખનીય
ઓ��ળખવામાં આ�વે છે , તેણે આ� નોંધપાત્ર વિશિષ્ટતા છે કે 55 વર્્ષ પહે લા 21 ઓ��ક્્ટટોબર 1959ના રો�ોજ
પ્રાપ્ત કરી છે . લદ્દાખમાં ત્રીજી બટાલિયનની એ�ક કં પનીને ભારત –
 સતત છે લ્લા ત્રણ મહિનાથી તે “વિશ્વનું સૌ�ૌથી વધુ તિબ્બત સરહદની સુરક્ષા માટે લદ્દાખના ‘હો�ોટ-સ્પપ્રરિંગ’
સમયનું પાબંદ એ�રપો�ોર્્ટ” તરીકે ઓ��ળખાય છે . પર તૈનાત કરવામાં આ�વી હતી.
 આ� સન્માન સમયસર પ્રસ્થાન માટે એ�રપો�ોર્્ટની  સૈન્ય બટાલિયનને ટુકડીઓ��માં વહેેં ચવામાં આ�વી હતી
અસાધારણ પ્રતિબદ્ધતા અને મુસાફરો�ો માટે અને તકે દારી રાખવા જણાવ્્યુું હતું.
પ્રભાવશાળી મુસાફરી અનુભવને રે ખાંકિત કરે છે .  જ્યારે 21 ફો�ોર્્સના જવાનો�ોની પેટ્્રરોલિંગ ટીમ ‘હો�ોટ-
 ‘ધ ઓ��ન-ટાઇમ પર્્ફફોર્્મન્સ મંથલી રિપો�ોર્્ટ’ શીર્્ષક સ્પપ્રરિંગ’માં પેટ્્રરોલિંગ કરી રહી હતી ત્યારે ચીની સેનાની
ધરાવતા સીરિયમના અહે વાલે KIAની સતત ઉત્કૃષ્ટ એ�ક ખૂબ મો�ોટી ટુકડીએ� પેટ્્રરોલિંગ કરી રહે લી ભારતીય
સમય-સમય પર પ્રસ્થાન કામગીરી માટે ખાસ પ્રશંસા સૈન્ય ટુકડી પર હુમલો�ો કર્્યયો.
કરી હતી.  ત્યારે માત્ર 21 સૈનિકો�ોએ� ચીની આ�ક્રમણકારો�ો સામે
 બેેંગ્લોર ઈન્ટરનેશનલ એ�રપો�ોર્્ટ લિમિટે ડ દ્વારા બહાદુરીપૂર્્વક લડત આ�પી હતી.
સંચાલિત એ�રપો�ોર્ટે જુલાઈમાં 87.51%, ઓ��ગસ્ટમાં  માતૃભૂમિની રક્ષા માટે લડતા લડતા 10 બહાદુર
89.66% અને સપ્ટેમ્બરમાં 88.51%નો�ો સમયસર દર સૈનિકો�ોએ� પો�ોતાના જીવનું બલિદાન આ�પ્્યુું.
હાંસલ કર્્યયો હતો�ો.  દેશના બહાદુર સૈનિકો�ોના બલિદાનની યાદમાં દર વર્ષે
21 ઓ��ક્્ટટોબરે પો�ોલીસ સ્મૃતિ દિવસ ઉજવાય છે .
વિશ્વ ઓ��સ્ટીયો�ોપો�ોરો�ોસિસ દિવસ (World
Osteoporosis Day) વિશ્વ આ�યો�ોડિન ઉણપ દિવસ (World Iodine
Deficiency Day)
 વિશ્વ ઓ��સ્ટીયો�ોપો�ોરો�ોસિસ દિવસ (World
Osteoporosis Day) દર વર્ષે 20 ઓ��ક્્ટટોબરે  વિશ્વ આ�યો�ોડિન ઉણપ દિવસ (World Iodine
ઉજવવામાં આ�વે છે . ઓ��સ્ટીયો�ોપો�ોરો�ોસિસ એ� હાડકાંની Deficiency Day) એ�ટલે કે અથવા વૈશ્વિક આ�યો�ોડિન
બીમારી છે . ઉણપ ડિસઓ��ર્્ડર નિવારણ દિવસ દર વર્ષે 21
 આ� દિવસ ઓ��સ્ટીયો�ોપો�ોરો�ોસિસ બીમારીના નિવારણ, ઓ��ક્્ટટોબરના રો�ોજ ઉજવવામાં આ�વે છે .
નિદાન અને સારવાર માટે વૈશ્વિક જાગૃતિ લાવવા માટે  આ� દિવસની ઉજવણી પાછળનો�ો ઉદ્દે શ્્ય આ�યો�ોડિન
સમર્્પપિ ત છે . મીઠં ુ ના પુરતા ઉપયો�ોગ અંગે જાગૃતિ લાવવાનો�ો અને
 આ� દિવસ લો�ોકો�ોને તેમના સ્નાયુઓ��ના સ્વાસ્થ્ય અને આ�યો�ોડિનની ઉણપની અસરો�ો વિશે લો�ોકો�ોને જાગૃત
હાડકાંના રક્ષણ માટે વહે લી સારવાર માટે પ્્રરોત્સાહિત કરવાનો�ો છે .
કરવા ઉજવવામાં આ�વે છે .  આ�યો�ોડિનની ઉણપથી થતી બીમારીઓ�� વિશ્વભરમાં
 ઓ��સ્ટીયો�ોપો�ોરો�ોસિસની બીમારીમાં શરીરના હાડકાં એ�ક મો�ોટી જાહે ર આ�રો�ોગ્્ય સમસ્યા બની ગઈ છે .
બરડ અને નબળા બની જાય છે , જેના પરિણામે  આ�જના સંજોગો�ોમાં, વિશ્વની એ�ક તૃતીયાંશ વસ્્તતીને
કરો�ોડરજ્જુ , ખાસ કરીને હિપ અને કાંડાના ફ્રેક્ચરનું આ�યો�ોડિનની ઉણપના વિકારથી પીડિત થવાનું
જોખમ વધી જાય છે . જોખમ છે .
 સામાન્ય રીતે પચાસ વર્્ષની ઉંમર પછી પુરુષની  વર્લલ્ડ હે લ્થ ઓ��ર્ગેનાઈઝે શન (WHO) અનુસાર,
તુલનાએ� સ્ત્રીઓ��ને ઓ��સ્ટીયો�ોપો�ોરો�ોસિસની બીમારી લગભગ 54 દેશો�ોમાં આ�યો�ોડિનની ઉણપ હજુ પણ છે .
થવાનું જોખમ વધુ હો�ોય છે .
આ�ઝાદ હિં દ ફો�ોજ સ્થાપના દિવસ (azad hind
પો�ોલીસ સ્મૃતિ દિવસ (National Police Day) fauj foundation day)
 પો�ોલીસ સ્મૃતિ દિવસ (National Police Day) દર  આ�ઝાદ હિં દ ફો�ોજ સ્થાપના દિવસ 21મી ઓ��ક્્ટટોબરે
વર્ષે 21 ઓ��ક્્ટટોબરના રો�ોજ ઉજવવામાં આ�વે છે . ઉજવવામાં આ�વે છે .
250
 ‘નેતાજી’ તરીકે ઓ��ળખાતા ભારતીય ક્્રાાંતિકારી સુભાષ

શ્રેષ્ઠ પ્રવાસન ગામ
ચંદ્ર બો�ોઝે 21 ઓ��ક્્ટટોબર, 1943ના રો�ોજ એ�ક સશક્ત
ક્્રાાંતિ દ્વારા ભારતને આ�ઝાદ કરવાના ઉદ્દે શ્્ય સાથે
 તાજેતરમાં કચ્છ (ગુજરાત)ના ધો�ોરડો�ો ગામને યુએ�ન
‘આ�ઝાદ હિં દ સરકાર’ની સ્થાપના કરી અને ‘આ�ઝાદ
વર્લલ્ડ ટુરિઝમ ઓ��ર્ગેનાઈઝે શન (UNWTO) દ્વારા શ્રેષ્ઠ
હિં દ ફો�ોજ’ની રચના કરી.
પ્રવાસન ગામો�ોમાંના એ�ક તરીકે પુરસ્કાર આ�પવામાં
 આ� સંસ્થાના લો�ોગો�ોમાં ધ્વજ પર ગર્્જના કરતા વાઘની
આ�વ્્યયો છે .
તસવીર હતી.
ગ્રામીણ પ્રવાસન વિશે
 નેતાજી દ્વારા જાપાનમાં આ�ઝાદ હિં દ ફો�ોજ અને આ�ઝાદ
 પ્રવાસનનું કો�ોઈપણ સ્વરૂપ જે ગ્રામીણ જીવન, કલા,
હિં દ સરકારની સ્થાપના કરવામાં આ�વી હતી; પરં તુ
સંસ્કૃતિ અને ગ્રામીણ સ્થળો�ો પર વારસો�ો દર્્શશાવે છે તેને
તેની અગાઉ પ્રથમ વિશ્વ યુદ્ધ બાદ મહાન ક્્રાાંતિકારી
ગ્રામીણ પ્રવાસન કહી શકાય.
રાજા મહે ન્દદ્ર પ્રતાપે અફઘાનિસ્્તતાનમાં આ�ઝાદ હિં દ
 તેમાં કૃષિ પ્રવાસન, સાંસ્કૃતિક પ્રવાસન, પ્રકૃતિ
સરકાર અને સેનાની રચના કરી હતી.
પ્રવાસન, સાહસ અને પર્્યયાવરણીય પ્રવાસનનો�ો
 તેમાં 6,000 સૈનિકો�ો હતા.
 બીજા વિશ્વયુદ્ધ પછી ક્્રાાંતિકારી સરદાર અજીત સિંહે
સંયુક્ત રાષ્ટ્ર વિશ્વ પ્રવાસન સંસ્થા
ઈટાલીમાં ‘આ�ઝાદ હિં દ લશ્્કર’ની રચના કરી અને
 ઉત્પત્તિ: 1946માં યુનિયન ઓ��ફ ઓ��ફિશિયલ ટૂરિસ્ટ
‘આ�ઝાદ હિં દ રે ડિયો�ો’નું સંચાલન કર્્યુું હતુ.
પ્્રરોપેગન્ડા ઓ��ર્ગેનાઈઝે શન (IUOTPO)ને બદલવાની
દરખાસ્્ત કરવામાં આ�વી હતી.
વિયેતનામમાં મહાત્મા ગાંધીની પ્રતિમાનું અનાવરણ
 1975માં સ્થાપના અને 2003માં યુએ�નની વિશિષ્ટ
સંસ્થા બની.
 તાજેતરમાં વિદેશમંત્રી એ�સ. જયશંકરે વિયેતનામની
 કાર્્ય: પર્્યટન નીતિ મુદ્દાઓ�� માટે વૈશ્વિક મંચ અને
મહત્વપૂર્્ણ સત્તાવાર મુલાકાત લીધી હતી.
પ્રવાસન જાણકારીના સ્ત્રોત તરીકે કાર્્ય કરે છે .
 આ� મુલાકાત માત્ર દ્વિપક્ષીય સંબંધો�ોને મજબૂત કરવા
 ઉદ્દે શ્યો: તે પર્્યટનને આ�ર્્થથિક વૃદ્ધિ, સર્્વસમાવેશક
માટે જ નહીીં પરં તુ મહાત્મા ગાંધી અને રવીન્દદ્રનાથ
વિકાસ અને પર્્યયાવરણીય ટકાઉપણાના ચાલક તરીકે
ટાગો�ોર દ્વારા અપનાવવામાં આ�વેલા સ્થાયી સિદ્્ધાાંતો�ો પ્્રરોત્સાહન આ�પવા માંગે છે .
અને મૂલ્્યયોની ઉજવણી પણ છે .  સભ્્યયો: 159 સભ્ય રાષ્ટ્રો (ભારત સહિત).
 જયશંકરની વિયેતનામની મુલાકાત દરમિયાનની મુખ્ય  શ્રેષ્ઠ પ્રવાસન ગામ પહે લ: ગ્રામીણ પ્રવાસન સ્થળો�ોનું
ઘટનાઓ��માંની એ�ક હો�ો ચી મિન્્હ સિટીમાં મહાત્મા શ્રેષ્ઠ ઉદાહરણ આ�પતા ગામો�ોને સન્માનિત કરવા માટે
ગાંધીની પ્રતિમાનું અનાવરણ સમારો�ોહ હતો�ો. 2021માં શરૂ કરવામાં આ�વી હતી.
 તેમના સંબો�ોધનમાં, જયશંકરે આ� ઘટનાના સાંકેતિક
મહત્વ પર ભાર મૂક્્યયો, ગાંધીજીના સત્ય, અહિં સા અને વિશ્વ પો�ોલિયો�ો દિવસ (World Polio Day)
સ્વતંત્રતાના તેમના સિદ્્ધાાંતો�ો માટે વૈશ્વિક માન્યતાને
પ્રકાશિત કરી.  વિશ્વ પો�ોલિયો�ો દિવસ (World Polio Day) દર વર્ષે 24
 મહાત્મા ગાંધીની પ્રતિમાનું અનાવરણ કરવા ઉપરાંત, ઓ��ક્્ટટોબરના રો�ોજ ઉજવવામાં આ�વે છે .
જયશંકરે બાક નિન્્હ પ્્રાાંતમાં રવીન્દદ્રનાથ ટાગો�ોરની  આ� દિવસની ઉજવણીનો�ો મુખ્ય ઉદ્દે શ્્ય લો�ોકો�ોમાં
પ્રતિમાનું પણ અનાવરણ કર્્યુું હતું. પો�ોલિયો�ો જેવા રો�ોગો�ો વિશે જાગૃતિ ફે લાવવાનો�ો છે .
 ટાગો�ોર, એ�ક પ્રખ્યાત કવિ અને ફિલસૂફ, ભારતીયો�ોના  પો�ોલિયો�ો એ�ક ચેપી રો�ોગ છે , જે આ�ખા શરીરને અસર
હૃદયમાં વિશેષ સ્થાન ધરાવે છે અને વિશ્વ સાહિત્ય પર કરે છે . મો�ોટાભાગે બાળકો�ો આ� રો�ોગનો�ો ભો�ોગ બને છે .
કાયમી અસર કરી છે .  પો�ોલિયો�ોને ‘પો�ોલીયો�ોમાઇલાઇટિસ’ અથવા ‘બાળ
 આ� કાર્્યક્રમે ભારતના સમૃદ્ધ સાંસ્કૃતિક વારસા અને અંગઘાત’ પણ કહે વાય છે .
વિયેતનામ સાથેના તેના સાંસ્કૃતિક જોડાણો�ોની  આ� એ�ક એ�વો�ો રો�ોગ છે જેણે ઘણા દેશો�ોને ગંભીર
ઉજવણી કરી હતી. નુકસાન પહોંચાડ્્યુું છે .
251
 જોકે વિશ્વના મો�ોટાભાગના દેશો�ોમાંથી પો�ોલિયો�ો સંપૂર્્ણપણે  આ� પ્રસંગ હાર્્વર્્ડ લૉ�ૉ સ્કૂલના ગ્રેજ્યુએ�ટ લૉ�ૉ પ્્રરોગ્રામની
નાબૂદ થઈ ગયો�ો છે , પરં તુ હજુ પણ વિશ્વના ઘણા 100મી વર્્ષગાંઠની ઉજવણી સાથે પણ જોડાયેલો�ો હતો�ો,
દેશો�ોમાંથી આ� બીમારી સંપૂર્્ણપણે નાબૂદ થઇ શકી જે કાનૂની શિક્ષણ અને નવીનતા પ્રત્યે સંસ્થાની
નથી. કાયમી પ્રતિબદ્ધતાને પ્રકાશિત કરે છે .
 વિશ્વ પો�ોલિયો�ો દિવસ 2023ની થીમ “Make Polio
લિજેન્ડરી સ્પિનર અને ભૂતપૂર્્વ ભારતીય કે પ્ટન,
History” અર્્થથાત્ “પો�ોલિયો�ોનો�ો ઇતિહાસ બનાવો�ો” છે .
બિશન સિં હ બેદીનું 77 વર્્ષની વયે નિધન
સંયુક્ત રાષ્ટ્ર દિવસ

 તાજેતરમાં ભારતના સૌ�ૌથી પ્રતિષ્ઠિત ક્રિકે ટરો�ોમાંના
એ�ક, બિશન સિંહ બેદીનું 77 વર્્ષની વયે અવસાન
 દર વર્ષે 24 ઓ��ક્્ટટોબરને ‘સંયુક્ત રાષ્ટ્ર દિવસ’ થયું.
(United Nations Day) તરીકે ઉજવવામાં આ�વે છે .  ડાબા હાથના સ્પિનર અને ભારતીય ક્રિકે ટ ટીમના
 આ� દિવસના રો�ોજ ‘સંયુક્ત રાષ્ટ્ર ચાર્્ટર’ અમલામાં ભૂતપૂર્્વ કે પ્ટન, બેદીના રમતમાં યો�ોગદાનથી ક્રિકે ટ
આ�વ્્યુું હતું. જગત પર અમીટ છાપ પડી છે .
 સંયુક્ત રાષ્ટ્ર ચાર્્ટર (UN Charter) એ� સંયુક્ત રાષ્ટ્રની  બેદીને રમતના ઇતિહાસમાં સર્્વશ્રેષ્ઠ ડાબો�ોડી
સ્થાપનાનું દસ્્તતાવેજ છે . સ્પિનરો�ોમાંના એ�ક તરીકે વ્યાપકપણે ગણવામાં આ�વે છે .
 આ� દસ્્તતાવેજ 26 જૂન, 1945ના રો�ોજ સાન ફ્રાન્સિકો�ોમાં  બિશન સિંહ બેદીએ� 1969-70ની સિરીઝમાં
આં�ંતરરાષ્ટ્રીય સંગઠનના યુનાઈટે ડ નેશન્સ ઓ��સ્ટ્રેલિયા સામે ટે સ્ટ ડે બ્યૂ કર્્યુું હતું.
 સ્પિનર તરીકે ની તેમની પરાક્રમ, મેદાન પર નેતૃત્વ અને
કો�ોન્ફરન્સના સમાપન પર હસ્્તતાક્ષર કરવામાં આ�વ્યા
માર્્ગદર્્શક અને પસંદગીકાર તરીકે ભારતીય ક્રિકે ટમાં
હતા. જે 24 ઓ��ક્્ટટોબર, 1945ના રો�ોજ અમલમાં આ�વ્્યુું
આ�પેલા યો�ોગદાનને હં મેશ માટે યાદ રાખવામાં આ�વશે.
હતું.
 સ્થાપના સમયે સંયુક્ત રાષ્ટ્રમાં 51 સભ્્યયો દેશો�ો હતા એ�શિયન પેરા ગેમ્સ 2023
જ્યારે વર્્તમાનમાં 193 સભ્્યયો દેશ છે .
 સંયુક્ત રાષ્ટ્રના મુખ્ય છ અંગો�ો છે .  તાજેતરમાં એ�શિયન પેરા ગેમ્સ 2023નો�ો ભવ્ય
 સુરક્ષા પરિષદ, આં�ંતરરાષ્ટ્રીય ન્યાયાલય, સામાન્ય ઉદઘાટન સમારો�ોહ આ�યો�ોજિત કરવામાં આ�વ્્યયો, જેમાં
સભા, સચિવાલય, આ�ર્્થથિક અને સામાજિક પરિષદ ભારતે 313 એ�થ્્લલેટ્્સની તેની અત્યાર સુધીની સૌ�ૌથી
અને ટ્રસ્ટીશીપ કાઉન્સિલ મો�ોટી ટુકડી મો�ોકલી છે .
 બહુ-અપેક્ષિત એ�શિયન પેરા ગેમ્સ 2023 ચીનના
CJI ચંદ્રચુડ હાર્્વર્્ડ લો�ો સ્કૂલ દ્વારા “ગ્લોબલ હાંગઝો�ોઉમાં એ�ક ભવ્ય ઉદ્દઘાટન સમારો�ોહ સાથે શરૂ
લીડરશીપ માટે એ�વો�ોર્્ડ”થી સન્માનિત થયો�ો હતો�ો.
 એ�શિયન પેરાલિમ્પિક સમિતિ દ્વારા આ�યો�ોજિત અને
આં�ંતરરાષ્ટ્રીય પેરાલિમ્પિક સમિતિ દ્વારા માન્યતા પ્રાપ્ત
 ભારતના મુખ્ય ન્યાયાધીશ (CJI) DY ચંદ્રચુડ, જેઓ��
એ�શિયન પેરા ગેમ્સ, 22 ઓ��ક્્ટટોબર, 2023ના રો�ોજ શરૂ
હાર્્વર્્ડ લો�ો સ્કૂલના પ્રતિષ્ઠિત ભૂતપૂર્્વ વિદ્યાર્થી છે , તેમને
થઈ છે . આ� રમતો�ોની ચો�ોથી આ�વૃત્તિને ચિહ્નિત કરે છે ,
આ� સંસ્થા દ્વારા પ્રતિષ્ઠિત ‘ગ્લોબલ લીડરશિપ માટે જેમાં 22 રમતો�ો અને 24 શાખાઓ��માં 566 મેડલ
એ�વો�ોર્્ડ’ એ�નાયત કરવામાં આ�વ્્યયો હતો�ો. ઇવેન્્ટ્્સ દર્્શશાવવામાં આ�વી છે .
 મુખ્ય ન્યાયાધીશ DY ચંદ્રચુડનો�ો હાર્્વર્્ડ લો�ો સ્કૂલ
સાથેનો�ો સંબંધ ઘણા દાયકાઓ�� જૂનો�ો છે . એ�ર માર્્શલ સાધના એ�સ. નાયર
 તેમણે 1982થી 1983 સુધી તેમના માસ્ટર ઓ��ફ લો�ોઝ
(LLM)નો�ો અભ્યાસ કર્્યયો હતો�ો અને બાદમાં હાર્્વર્્ડથી  તાજેતરમાં એ�ર માર્્શલ સાધના એ�સ. નાયરે ઇન્ડિયન
1983થી 1986 દરમિયાન તેમની ડો�ોક્ટર ઓ��ફ એ�ર ફો�ોર્્સ (IAF)ની મેડિકલ શાખામાંથી એ�ર માર્્શલની
જ્યુરિડિકલ સાયન્સ (SJD)ની સફર શરૂ કરી હતી. પ્રતિષ્ઠિત રે ન્ક હાંસલ કરવા માટે બીજી મહિલા
252
અધિકારી બનીને એ�ક ઐ�તિહાસિક સીમાચિહ્ન હાંસલ  વર્્ષ 1947માં 27 ઓ��ક્્ટટોબરના રો�ોજ કાશ્્મમીરમાં ઘૂસી
કર્્યુું છે . ગયેલી પાકિસ્્તતાની સેનાને રો�ોકવા શીખ રે જિમેન્ટે
 આ� સિદ્ધિ IAFના ઈતિહાસમાં એ�ક મહત્વપૂર્્ણ ક્ષણ છે યુદ્ધની શરૂઆ�ત કરી હતી.
અને તે સૈન્યમાં મહિલાઓ��ના સમર્્પણ અને પરાક્રમને  શીખ રે જિમેન્ટની પ્રથમ બટાલિયન શ્રીનગર એ�રબેઝ
દર્્શશાવે છે . પર પહોંચી અને લડાઈ(war) માટે અસાધારણ હિં મત
 નોંધનીય છે કે , એ�ર માર્્શલ પદ્મા બંદો�ોપાધ્યાયે IAFની અને શૌ�ૌર્્યનું પ્રદર્્શન કરીને પાકિસ્્તતાની સેનાને ખડે દી
મેડિકલ શાખામાં એ�ર માર્્શલનો�ો હો�ોદ્્દદો પ્રાપ્ત કરનાર દીધી હતી.
પ્રથમ મહિલા તરીકે ઈતિહાસ રચ્્યયો હતો�ો.
 એ�ર માર્્શલ નાયરનું પ્રમો�ોશન હવે તેમના અગ્રણી ભારતીય ચૂંટણી પંચે અભિનેતા રાજકુમાર રાવને
પગલાઓ��ને અનુસરે છે , જે IAFમાં વરિષ્ઠ નેતૃત્વના તેના ‘નેશનલ આ�ઈકન’ તરીકે નિયુક્ત કર્્યયા
હો�ોદ્દાઓ�� પર મહિલાઓ��ની વધતી હાજરીને વધુ
દર્્શશાવે છે .  છત્તીસગઢના નક્સલ પ્રભાવિત વિસ્્તતારો�ોમાં ચૂંટણીઓ��
યો�ોજવાનું કામ સોંપાયેલ હિન્દી ફિલ્મ “ન્યૂટન”માં એ�ક
“અમેરિકા’સ ટો�ોપ યંગ સાયન્ટિસ્ટ” એ�વો�ોર્્ડ સિદ્્ધાાંતવાદી સરકારી કારકુનનું પાત્ર ભજવવા માટે
પ્રખ્યાત અભિનેતા રાજકુમાર રાવને ચૂંટણી પંચ (EC)
 એ�ન્નાન્ડેલ, વર્્જજિનિયાના 14 વર્ષીય નવમા ધો�ોરણના
દ્વારા ‘નેશનલ આ�ઇકન’ તરીકે સામેલ કરવામાં આ�વ્યા.
વિદ્યાર્થી હે મન બેકલેએ� પ્રતિષ્ઠિત “અમેરિકા’સ ટો�ોપ
 “ન્યૂટન”માં રાજકુમાર રાવનું ચિત્રણ પ્રેક્ષકો�ો અને
યંગ સાયન્ટિસ્ટ” એ�વો�ોર્્ડ જીતીને અકલ્પનીય સિદ્ધિ
વિવેચકો�ોમાં એ�કસરખું ગુંજી ઉઠ્્યુું હતું.
હાંસલ કરી છે .
 છત્તીસગઢના નક્સલપ્રભાવિત વિસ્્તતારો�ોમાં મુક્ત અને
 3M અને ડિસ્કવરી એ�જ્યુકે શન દ્વારા પ્રસ્્તતુત, આ�
તટસ્થ ચૂંટણી યો�ોજવાનો�ો પ્રયત્ન કરતી વખતે તેમણે જે
પુરસ્કારને દેશની પ્રીમિયર મિડલ સ્કૂલ સાયન્સ
પ્રતિકૂળતાઓ��નો�ો સામનો�ો કરવો�ો પડ્્યયો હતો�ો તેનાથી
સ્પર્્ધધાઓ��માંની એ�ક ગણવામાં આ�વે છે .
તેઓ�� અજાણ હતા તેવા એ�ક સીધા સરકારી
 હે મનની શો�ોધ, સાબુની એ�ક સંયો�ોજન આ�ધારિત ગો�ોટી
અધિકારીના પાત્રને ભજવ્્યુું હતું.
છે જે મેલાનો�ોમા જે ચામડીના કે ન્સરનું એ�ક સ્વરૂપ છે
 રાજકુમાર રાવની ECના “નેશનલ આ�ઇકન” તરીકે
તેની સારવાર માટે રચાયેલ છે .
ઔ��પચારિક સમાવેશ 26 ઓ��ક્્ટટોબર થયો�ો.
 નોંધપાત્ર રીતે, આ� જીવન બદલતા સાબુના ઉત્પાદન
 મુખ્ય ચૂંટણી કમિશનર રાજીવ કુમારે ભારતમાં મુક્ત
માટે લગભગ $0.50નો�ો ખર્્ચ થાય છે .
 હે મનની શો�ોધ યુનાઇટે ડ સ્ટેટ્્સના સંદર્્ભમાં ગહન અને નિષ્પક્ષ ચૂંટણીના મહત્વને પ્્રરોત્સાહન આ�પવામાં
મહત્વ ધરાવે છે , જ્્યાાં છે લ્લા કે ટલાક દાયકાઓ��માં તેમના ઉત્કૃષ્ટ યો�ોગદાનને સ્વીકારતા અભિનેતાને આ�
ત્વચાના કે ન્સરના કે સો�ોમાં સતત વધારો�ો થઈ રહ્્યયો છે . સન્માન આ�પ્્યુું હતું.
ઇન્ફફેંટ્રી ડે (Infantry Day) 37મો�ો રાષ્ટ્રીય રમતો�ોત્સવ
 ભારતમાં દર વર્ષે 27 ઓ��ક્્ટટોબરના રો�ોજ ઇન્ફફેંટ્રી ડે  તાજેતરમાં ગો�ોવાના પણજી ખાતે આ�યો�ોજિત એ�ક
(Infantry Day) ઉજવાય છે . સમારો�ોહમાં વડા પ્રધાન નરે ન્દદ્ર મો�ોદી દ્વારા 37મી રાષ્ટ્રીય
 બ્રિટિશ અંગ્રેજો પાસેથી આ�ઝાદી મેળવ્યા બાદ ભારતે રમતો�ોનું સત્તાવાર રીતે ઉદ્દઘાટન કરવામાં આ�વ્્યુું હતું.
27 ઓ��ક્્ટટોબર, 1947ના રો�ોજ ભારતીય સેનાએ�  આ� કાર્્યક્રમમાં રમતપ્રેમીઓ�� અને સમર્્થકો�ોનો�ો વિશાળ
પાકિસ્્તતાન સામે કાશ્્મમીરમાં જં ગની શરૂઆ�ત કરી હતી. મેળાવડો�ો જોવા મળ્્યયો હતો�ો, જેઓ�� આ� રમતો�ોત્સવના
 આ� દિવસ હજારો�ો પાયદળ સૈનિકો�ોને શ્રદ્્ધાાંજલિ પ્રારં ભની આ�તુરતાપૂર્્વક રાહ જોતા હતા.
આ�પવાનો�ો દિવસ છે જેમણે પો�ોતાની ફરજનું પાલન  પ્રથમ વખત ગો�ોવામાં યો�ોજાઈ રહે લ આ� રમતો�ો ભારતમાં
કરતા ભારતની રક્ષા માટે પો�ોતાના પ્રાણની આ�હુતિ એ�ક પ્રતિષ્ઠિત રમતગમતની ઘટના તરીકે દેશભરમાંથી
આ�પી છે . 10,000થી વધુ રમતવીરો�ોને એ�કસાથે લાવશે.
253
 જવાહરલાલ નહે રુ સ્ટેડિયમ આ� રમતો�ો માટે પ્રાથમિક

રાષ્ટ્રીય એ�કતા દિવસ
સ્થળ તરીકે સેવા આ�પે છે , જે રમતવીરો�ોને તેમની
કુશળતા અને પ્રતિભા દર્્શશાવવા માટે એ�ક પ્લેટફો�ોર્્મ પૂરુું
 રાષ્ટ્રીય એ�કતા દિવસ ભારતમાં 31 ઓ��ક્્ટટોબરના રો�ોજ
પાડે છે .
ઉજવવામાં આ�વે છે .
 વડાપ્રધાન મો�ોદીએ� 2030માં યુથ ઓ��લિમ્પિક્સ અને
સરદાર વલ્લભભાઈ પટે લ
2036માં ઓ��લિમ્પિકની યજમાની કરવાની ભારતની
 સરદાર વલ્લભભાઈ પટે લ નો�ો જન્મ 31 ઓ��ક્્ટટોબર,
આ�કાંક્ષાઓ��ના પ્રતિનિધિત્વનો�ો પણ ઉલ્લેખ કર્્યયો હતો�ો, 1875માં ગુજરાતના ખેડા જિલ્લાના નડીયાદ ગામમાં
જે વૈશ્વિક રમતગમત સમુદાય પ્રત્યે દેશના સમર્્પણને થયો�ો હતો�ો જે અમદાવાદથી અંદાજે 40 કિલો�ોમીટરના
મજબૂત બનાવે છે . અંતરે આ�વેલું છે .
 તેમના પિતા ઝવેરભાઈ અને માતા લાડબાઈને ત્્યાાં
મેન્સ જેવલિન F46 ઈવેન્ટમાં ગો�ોલ્ડ સાથે વર્લલ્ડ વલ્લભભાઈ પટે લનો�ો જન્મ થયો�ો.
રે કો�ોર્્ડ  15 ડિસેમ્બર 1950ના દિવસે તેમનું મૃત્યુ થયું હતું.
 તાજેતરમાં સુંદર સિંઘ ગુર્્જરે ચીનના હાંગઝો�ોઉમાં ચાલી ગુડાવી પક્ષી અભયારણ્્ય (કર્્ણણાટક)
રહે લી એ�શિયન પેરા ગેમ્સમાં મેન્સ જેવલિન F46
ઈવેન્ટમાં ગો�ોલ્ડ સાથે વર્લલ્ડ રે કો�ોર્્ડ સ્થાપ્્યયો છે .  સો�ોરાબ તાલુકા (કર્્ણણાટકમાં શિમો�ોગા જિલ્્લલો)માં ગુડાવી
 પુરુષો�ોના ભાલા ફેેં ક-F46 ફાઇનલમાં, ભારતના સુંદર પક્ષી અભયારણ્્યમાં સ્પૂનબિલ્સ, બગલા અને કાળા
સિંહ ગુર્્જરે ઉત્કૃષ્ટ પ્રદર્્શન કર્્યુું, 68.60 મીટરના થ્્રરો માથાવાળા આ�ઇબીસ સહિતના કે ટલાક પક્ષીઓ��
સાથે વિશ્વ વિક્રમ તો�ોડ્્યયો હતો�ો. અચાનક મૃત્યુ પામ્યા છે .
 આ� અવિશ્વસનીય સિદ્ધિએ� તેને માત્ર સુવર્્ણચંદ્રક જ  ગુડાવી પક્ષી અભયારણ્્ય કર્્ણણાટકના મલેનાડુ પ્રદેશમાં
નહીીં પરં તુ શ્રીલંકાના દિનેશ પ્રિયંથા દ્વારા 67.79 (શિવમો�ોગ્્ગગા જિલ્લાના સો�ોરાબા તાલુકાનો�ો ભાગ) એ�ક
મીટરમાં અગાઉના વિશ્વ વિક્રમને પણ તો�ોડ્્યયો હતો�ો. પ્રવાસન સ્થળ છે .
 તે ગુદાવી તળાવના કિનારે આ�વેલું છે .
વિશ્વ બચત દિવસ (World Thrift Day)  શિવમો�ોગ્્ગગા મંદાગડે પક્ષી અભયારણ્્ય માટે પણ પ્રસિદ્ધ
છે , અને ભદ્રા વન્યજીવન અભયારણ્્ય, શિવમો�ોગ્્ગગાની
ઉત્તરપશ્ચિમમાં જોગ ધો�ોધ છે .
 વિશ્વ બચત દિવસ (World Thrift Day) દર વર્ષે 30
ઓ��ક્્ટટોબરે ઉજવાય છે .
વિશ્વ શહે ર દિવસ 2023
 આ� દિવસ આ�પણને નાણાંની બચત, રો�ોકાણ અને
નાણાંનો�ો કરકસરપૂર્્વક ઉપયો�ોગ કરવાનું મહત્વ
 યુનાઇટે ડ નેશન્સ જનરલ એ�સેમ્બલી દ્વારા નિયુક્ત
સમજાવે છે .
વિશ્વ શહે રો�ો દિવસ 31મી ઓ��ક્્ટટોબરના રો�ોજ મનાવવામાં
 આ�જના અનિશ્ચિતતાભર્્યયા સમયમાં નાણાં બહુ
આ�વતી વાર્્ષષિક ઉજવણી છે .
આ�વશ્્યક છે . દરે ક વ્યક્તિએ� ફાઇનાન્સિયલ પ્લાનિંગ
 2023 માટે વર્લલ્ડ સિટીઝ ડે ની થીમ “સસ્ટેનેબલ અર્્બન
કરવું જોઇએ�.
ફ્યુચર ફો�ોર ઓ��લ માટે ફાઇનાન્્સિિંગ” છે .
 દુનિયામાં વર્્ષ 1924માં ઈટાલીના મિલાન શહે રમાં
 આ� દિવસ વૈશ્વિક શહે રીકરણમાં આં�ંતરરાષ્ટ્રીય
પહે લીવાર બચત પ્રવૃત્તિની શરૂઆ�ત થઈ હતી. સમુદાયના હિતને પ્રકાશિત કરવા, શહે રીકરણના
 આ� દિવસની ઉજવણીનો�ો મુખ્ય હે તુ બચતના મહત્વ પડકારો�ોનો�ો સામનો�ો કરવા માટે રાષ્ટ્રો વચ્ચે સહકારને
વિશે લો�ોકો�ોમાં જાગૃતિ ફે લાવવાનો�ો છે . ઉત્તેજીત કરવા અને વિશ્વભરમાં ટકાઉ શહે રી વિકાસની
 આ�જના આ�ધુનિક સમમયાં લો�ોકો�ો માટે બચત અને શો�ોધમાં યો�ોગદાન આ�પવા માટે એ�ક અનન્ય તક પૂરી
નાણાંનું રો�ોકાણ કરવા વિવિધ વિકલ્્પપો ઉપલબ્ધ છે . પાડે છે .
254
 વર્લલ્ડ સિટીઝ ડે 2014માં પ્રથમ વખત ઉજવવામાં  Paytm, વિજય શેખર શર્્મમાના નેતૃત્વ હે ઠળ, QR કો�ોડ,
આ�વ્્યયો હતો�ો, અને ત્યારથી તે વધતી જતી વૈશ્વિક સાઉન્ડબો�ોક્સ ટે ક્્નનોલો�ોજી અને કાર્્ડ મશીનો�ો રજૂ
ઉજવણી છે . કરવા માટે પણ પ્રતિબદ્ધ છે .
 વિશ્વ આ�વાસ દિવસની જેમ, આ� વાર્્ષષિક પ્રસંગ દર વર્ષે
 રાજ્યમાં પંચાયતો�ો અને નગરપાલિકાઓ�� સહિત
વિશ્વભરના વિવિધ શહે રો�ોમાં ઉજવણી દ્વારા ચિહ્નિત
થયેલ છે . વિવિધ સરકારી વિભાગો�ોમાંઆ� પહે લ ચુકવણી
પ્રક્રિયાઓ��ને નોંધપાત્ર રીતે સુવ્યવસ્થિત કરવા,
Paytm 37મી નેશનલ ગેમ્સ માટે સત્તાવાર સ્્પપોન્સર પારદર્્શશિતાને પ્્રરોત્સાહન આ�પવા અને વધુ
બન્્યુું ડિજિટલાઇઝ્્ડ વહીવટ માટે માર્્ગ મો�ોકળો�ો કરવા માટે
તૈયાર છે .
 તાજેતરમાં નેશનલ ગેમ્સની 37મી આ�વૃત્તિનો�ો પ્રારં ભ
 રાષ્ટ્રીય રમતો�ો, જે ઓ��લિમ્પિક્સ સાથે આ�કર્્ષક સામ્યતા
ભારતની જાણીતી ફિનટે ક જાયન્ટ Paytmના
સત્તાવાર સ્્પપોન્સર તરીકે થઈ હતી. ધરાવે છે , તે 26 ઓ��ક્્ટટોબરથી 9 નવેમ્બર, 2023
 દક્ષિણ ગો�ોવાના ફાટો�ોરડા ખાતે જવાહરલાલ નહે રુ દરમિયાન યો�ોજાઈ રહી છે અને તેમાં દેશભરમાંથી
સ્ટેડિયમ ખાતે વડાપ્રધાન નરે ન્દદ્ર મો�ોદી દ્વારા ટૂર્્નનામેન્ટનું 10,000થી વધુ રમતવીરો�ો 28 સ્થળો�ો પર 43 વિવિધ
ઉદઘાટન કરવામાં આ�વ્્યુું હતું. રમતની શાખાઓ��માં સ્પર્્ધધા કરે છે .
255

Last 6 Months Current Affairs July To December 2023 ICE MIRACLE

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Last 6 Months Current Affairs July To December 2023 ICE MIRACLE

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

R

CLASS 1/2 અને અ�

GPSCની તૈયારી માટે

icerajkotofﬁcial icerajkot joinicerajkot.com icerajkot

Ä rnLËw, Ä EÂLzÞ™ yuõ‚«u‚, rËÔÞ ¼kMfh, ‚tËuþ,

 તેલંગાણામાં વિશ્વના પ્રથમ 3D-પ્રિન્ટેડ મંદિરનું અનાવરણ......24  બો�ોજ્જનાકોંડા................................................................................39

 દ્વિપક્ષીય કવાયત BONGOSAGAR-23 અને Coordinated  ગાંધીનગર ઘો�ોષણા..........................................................................66

 ઉર્જા ક્ષેત્રે સહકાર પર કરાર..........................................................79 સુ વ િ ધ ા . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 9 4

 ગ્લોબલ કૂલિંગ વો�ોચ 2023...........................................................109  ‘અર્્બન ફો�ોરેસ્ટ'..............................................................................123

 ઉડાન ભવન.................................................................................135  પ્રધાનમંત્રી અનુસુચિત જાતી અભ્યુદય યો�ોજના...................150

 ત્રણ એ�ન્ટિ-સબમરીન યુદ્ધ જહાજો...............................................166  INS વાગીર......................................................................................180

 એ�મેઝો�ોન નદી ડો�ોલ્ફિન.................................................................193  વિશ્વ શહે રીકરણ દિવસ.................................................................205

ફિલ્મ પાયરસી એ�ન્્કકોર (ENCORE)

ગુનાઓ�� કે દ (3 મહિનાથી 3 વર્્ષ) અને દં ડ (ત્રણ લાખ પરવાનગી આ�પે છે , તેમને

 કાર્્યકાળ: સ્પર્્ધધામાં નિષ્પક્ષતાનું અવલો�ોકન કરતી વખતે

SC જૂથો�ોનું પેટા વર્ગીકરણ શું છે ? કલમ 24 શું છે ?

ILO સંમેલનો�ો AIJSની જરૂરિયાત

 2020માં સીમાંકન પછી, કુલ બેઠકો�ો વધીને 114  મહત્વ:

અને વંચિત વર્્ગગો” શબ્દને “અન્ય પછાત વર્્ગગો” સાથે

કુઇ ભાષા વિશે  નવા નામાંકિત સભ્્યયોમાં એ�સ. ફાંગનો�ોન કો�ોન્યાક છે

સેન્ટટ્રલ ગૂડ્્સ એ�ન્ડ સર્્વવિ સ ટે ક્સ (સુધારા) બિલ, વન નેશન-વન ઇલેક્શન

NeVA પ્્રરોજેક્ટ  આ� વિશ્્લલેષણ લો�ોકસભા અને રાજ્યસભા બંનેમાંથી

ગુજરાત પબ્્લલિક યુનિવર્્સસિટીઝ વિધેયક 2023

 તાજેતરમાં ગુજરાત પબ્્લલિક યુનિવર્્સસિટીઝ વિધેયક

મહામહિમ રાજ્યપાલ રહે શે: શિલાન્યાસ કરવામાં આ�વ્્યયો હતો�ો.

 આ� જોગવાઈનો�ો ઉદ્દે શ્્ય લિંગ સમાનતાને પ્્રરોત્સાહન

ઈ-કેબિનેટ સિસ્ટમ FRIની ઓ��નલાઈન નોંધણી

 તાજેતરમાં ત્રિપુરાના મુખ્યમંત્રીએ� ડિજિટલ

 RTI એ� બંધારણના અનુચ્છે દ-19 હે ઠળ મૂળભૂત

માહિતી અધિકાર (RTI)  તાજેતરમાં લો�ોકસભાના સ્પીકરે તૃણમૂલ કોંગ્રેસના

 પાઠ્યપુસ્્તકો�ોમાં ‘INDIA’ નામની જગ્્યયાએ� ‘BHARAT’

 ત્યારબાદ ડભો�ોઈ અને મિયાગમ વચ્ચે 8 મીલના ટ્રેક પર

કામાખ્યા મંદિર ઈન્ટરનેશનલ ફિલ્મ ફે સ્ટિવલ ઓ��ફ ઈન્ડિયા (IFFI)

તરીકે ગણવામાં આ�વે છે . પછીના વર્્ષષોમાં કલકત્તા, દિલ્હી, મદ્રાસ અને

 FIAPF એ� ઉત્પાદકો�ો માટે એ�ડવો�ોકે ટ છે અને તે

 તેણી સગુણ ભક્ત હતા અને ભગવાન કૃષ્ણ પ્રત્યે

 ઉત્સવો�ો માત્ર દીવા પ્રગટાવવા સુધી સીમિત ન હતા.

ગરબા નૃત્ય જયપુર વેક્સ મ્યુઝિયમ

ભારતની 15મી સાંસ્કૃતિક વસ્્તતુ છે . સૌ�ૌથી વધુ ઉપયો�ોગમાં લેવામાં આ�વે છે .

 બારાબંકી ક્લસ્ટરની વાર્્ષષિક આ�વક રૂ. 150 કરો�ોડ

જરૂરિયાત છે . અને અન્ય બાંધકામો�ો ધરાવે છે .

 તાજેતરમાં, હમ્પીમાં ત્રીજી G20 કલ્્ચર વર્્કિિંગ ગ્રુપ નમદા કલા

નમદા કલા વિશે એ�ક જિલ્લા એ�ક ઉત્પાદન પહે લ વિશે

તમિલનાડુના ત્રણ પ્રખ્યાત ઉત્પાદનો�ોને GI ટે ગ UNESCO હે રિટે જ ડે ન્્જર લિસ્ટ

આ� સ્વાદિષ્ટ મીઠાઈ પરં પરાગત ઈન્્ડડો-પો�ોર્્ટટુગીઝ

 7. બીકાનેર ઉસ્્તતા કલા મશ્્કબુદજી ચો�ોખા

 તે આ�સામના રાંધણ વારસાનો�ો એ�ક ભાગ છે ; આ�

 ‘નુઆ�’ શબ્દનો�ો અનુવાદ નવામાં થાય છે અને ‘ખાઈ’નો�ો

 Frontier AI એ� અત્યંત સક્ષમ ફાઉન્ડેશન જનરે ટિવ

 તે એ�ક અનૌ�ૌપચારિક વ્યૂહાત્મક મંચ છે જેમાં ચાર

Igla-S વિશે  સમિટ વધુ સમાવિષ્ટ, પ્રતિનિધિત્વ અને પ્રગતિશીલ

અભ્યાસ વજ્ર પ્રહાર

 દરિયાઇ પરિસ્થિતિજન્ય જાગૃતિ વધારવા માટે

 વિશેષતા: વિદેશી દેશો�ો (FFCs)ની સહભાગિતાને સમાવવા માટે

 યલો�ો: ગુમ થયેલ વ્યક્તિઓ��ને શો�ોધવા માટે .

 શાસન માળખું: સંચાલન સમિતિ, ઇન્ડિયન કાઉન્સિલ  L&D વિશે:

 ઓ��પ સધર્્ન રે ડીનેસ 2023 દરિયાઈ સુરક્ષા વધારવા

સાઉદી અરે બિયા ASEANના TAC પર હસ્્તતાક્ષર

 સાઉદી અરે બિયા દ્વારા TAC પર હસ્્તતાક્ષર એ� BIMSTEC વિશે

 ભારત અને મંગો�ોલિયા વચ્ચે 17થી 31 જુલાઈ 2023 NATO સમિટ

 તાજેતરમાં ભારત સરકારે આ�યુર્વેદ, સુખાકારી અને માલાબાર અભ્યાસ

 પ્રથમ માલાબાર કવાયત 2007માં બંગાળની ખાડીમાં શાંગરી-લા ડાયલો�ોગ

 ફો�ોરમ અદ્યતન સૈન્ય તકનીકો�ોનું પ્રદર્્શન કરવા,