Poczucie własnej skuteczności, cele i reakcje samooceniające

Zgodnie z hipotezą warunki w których występowały zarówno cele, jak i informacje zwrotne o
wykonaniu miały znaczący wpływ na motywację, nieporównywalny z efektem samych celów lub
samych informacji zwrotnych.

Sytuacja, gdy osoba nie odczuwała znaczącego niezadowolenia ze swojego wykonania i zarazem
spostrzegała swoją skuteczność jako słabą, często prowadziła do osłabienia wysiłków. Był to zatem
wyraźny dowód, że cele mają zdolność motywowania poprzez oceny własnego działania oraz sądy na
temat własnej skuteczności.

Zainteresowania motywowane wewnętrznie kształtują się zatem wówczas, gdy osoba posiada
stanowiące wyzwanie standardy umożliwiające pozytywną samoocenę w wypadku ich spełnienia
oraz poczucie własnej skuteczności wynikające z możliwości ich spełniania.

To właśnie wewnętrznie motywowane zainteresowanie skłania do wysiłku przez dłuższy czas przy
braku zewnętrznych nagród. I na odwrót, trudne jest podtrzymywanie motywacji, kiedy osoba czuje,
że zewnętrzne lub wewnętrzne - wynikające z oceny siebie - nagrody są niewystarczające, lub gdy jej
poczucie własnej skuteczności jest tak słabe, że osiągniecie pozytywnego rezultatu wydaje się
niemożliwe.

Poczucie własnej nieskuteczności może zmniejszyć do zera potencjał motywacyjny nawet dla
najbardziej pożądanych wyników.

Przekonania o własnej skuteczności mają również wpływ na to, jak ludzie radzą sobie z
rozczarowaniami i stresem w dążeniu do realizacji celów życiowych. Osobiste poczucie kontroli
ułatwia funkcjonowanie człowieka.
Podsumowując społeczno-poznawcze ujęcie motywacji, należy powiedzieć, że osoba formułuje cele i
standardy, które stanowią podstawę jej działania. Ludzie rozważają alternatywne warianty działania i
podejmują decyzje ze względu na przewidywane skutki (zewnętrzne i wewnętrzne) oraz na
spostrzeganą własną skuteczność w realizacji niezbędnych zachowań. Kiedy osoba podejmie już
działanie, to ocenia wynik, biorąc pod uwagę nagrody zewnętrzne otrzymywane od innych oraz
wewnętrzne reakcje oceniania siebie. Sukces w działaniu może doprowadzić do wzmocnienia
poczucia własnej skuteczności i albo do zaniechania wysiłku, albo do sformułowania wyższych
standardów dla dalszego wysiłku. Brak sukcesu lub porażka mogą doprowadzić do zaniechania
działania albo do dalszego dążenia – w zależności od wartości wyniku dla osoby – oraz do jej poczucia
skuteczności w odniesieniu do podejmowanych w przyszłości wysiłków.

Samokontrola a odraczanie gratyfikacji

Kiedy uważasz za przyjemne, lecz jest ono niestosowne np. palenie. W tym wypadku
psychologicznym wyzwaniem jest uczynienie czegoś przeciwnego do tego, o czym mówiliśmy
powyżej. Musisz ograniczyć to z natury przyjemne zachowanie. Musisz kontrolować swoje
impulsywne reakcję, ponieważ, na dłuższą metę, lepiej będzie, jeśli się im nie poddasz. Kiedy
wspomniane wypadki samokontroli polegają na odłożeniu jakiegoś dobra teraz, po to, by w
przyszłości otrzymać coś jeszcze lepszego, to zjawisko takie nazywamy ,,odraczaniem gratyfikacji”.

Nabywanie umiejętności odraczania gratyfikacji

Na przykład, dzieci oglądające film, w którym dziecko nie zostało ukarane za zabawę zabawkami,
którymi zabroniła mu się bawić matka, częściej bawiły się zakazanymi zabawkami niż dzieci, które nie
widziały filmu lub widziały film, w którym dziecko zostało ukarane.

Paradygmat odraczania gratyfikacji według Mischela

W jednym z warunków eksperymentalnych dzieci mogły wiedzieć nagrody, w drugim nagrody

pozostawały poza obszarem uwagi – po prostu jest zakryta. Okazało się, że ta prosta manipulacja
eksperymentalna miała ogromny wpływ na zdolność odraczania u dzieci. Wypadku, gdy nagrody były
zakryte, większość dzieci potrafiła czekać stosunkowo długo. Kiedy jednak dzieci patrzyły na nagrody,
niezwykle trudno było im kontrolować swoje impulsy. Wydaje się, że samo już patrzenie na nagrody,
po której nie można sięgać, jest frustrujące doświadczeniem, z którym dzieci nie mogą sobie
poradzić. Kiedy nie można patrzeć na nagrody, to sytuacja staje się łatwiejsze do zniesienia.

Dzieci z powodzeniem wykonują zadanie, jeśli zastosują strategię poznawcze odwracające ich uwagę
od atrakcyjnych cech nagrody. Jeśli nauczy się dzieci, żeby wyobrażały sobie Landrynki jako coś, co
nie jest jedzeniem np. chmury, to potrafią one odroczyć gratyfikacje, jeśli nagrody pozostają w
zasięgu wzroku. Zatem jeśli dzieci wyobrażają sobie rzeczywiste obiekty tak, jakby były obecne, to nie
mogą długo na nie czekać. Jeśli natomiast wyobrażają sobie obrazy obiektów, to mogą czekać bardzo
długo.
Społeczno-poznawcze ujęcie wzrastania i rozwoju

Osoby nabywają reakcji emocjonalnych i zachowań dzięki obserwacji zachowania i emocjonalnych

reakcji modeli. Dzięki bezpośrednim zewnętrznym konsekwencjom osoby uczą się oczekiwać nagród i
kar za określone zachowania w określonych sytuacjach. Dzięki zastępczemu doświadczaniu
konsekwencji dla innych, osoby nabywają reakcji emocjonalnych i uczą się oczekiwania bez – często
bolesnego – doświadczenia konsekwencji bezpośrednio. Zatem dzięki bezpośredniemu
doświadczeniu i obserwacji, dzięki bezpośredniemu doświadczeniu kar i nagród oraz warunkowaniu
zastępczemu, u ludzi kształtują się tak istotne cechy charakteryzujące osobowość, jak kompetencje,
oczekiwania, cele – standardy oraz przekonania na temat własnej skuteczności. Ponadto dzięki tym
procesom ludzie nabywają umiejętności samoregulacji. Zatem dzięki rozwojowi poznawczych
kompetencji oraz standardów są oni zdolni do przewidywania przyszłości oraz do nagradzania się lub
karania w trakcie realizowania wybranych celów. Te stwarzane przez samą osobę konsekwencje są
szczególnie ważne dla utrzymywania zachowania przez długi czas, przy braku zewnętrznych
czynników wzmacniających. Zdaniem Bandury i Mischela, u ludzi rozwijają się umiejętności i
kompetencje w określonych obszarach. Nie kształtuje się u nich sumienie czy zdrowe ja, lecz
kompetencje i cele motywujące do działania, które należą do określonych kontekstów. Takie ujęcie
podkreśla zdolność ludzi do różnicowania sytuacji oraz plastycznego regulowania zachowania zgodnie
z wewnętrznymi celami oraz wymaganiami sytuacji.