Safet Halilovié Evropske integracije i Bosna i HercegovinaSADRZAJ PREDGOVOR 9 |. IZGRADNIJA EVROPSKE UNIJE 15 1. Ideje i incijative o ujedinjenu Evrope 18 1.1. Vijece Evrope 21 1.2. Stvaranje drugih medunarodnih ustanova 23 2. Evropska zajednica za ugalj i Celik 25 3. Evropska ekonomska zajednica — Evropska zajednica 28 4. Progirenje EEC . 31 5. Jedinstveni evropski akt 33 6. Ugovor o Evropskoj uniji 34 7. Ugovor iz Amsterdama (1997) i ugovor iz Nice (2001) 38 8. Evropski ustav (2004) 40 9. Reformski ugovor iz Lisabona 43 10. Clanstvo u Evropskoj uniji 50 10.1. DrZavljanstvo Evropske unije 51 10.2. Evropski pasos 52 11. Uslovi za pristupanje i procedure pristupanja EU 54 11.1. Kriteriji iz Kopenhagena (1993) i kriterij iz Madrida (1995) 55 11.2. PodnoSenje zahtjeva za clanstvo u EU 56 11.3. Status kandidata za Clanstvo u EU 58 11.4. Otvaranje pregovora 0 pristupanju EU 58 11.5. Predpristupna strategija Evropske unije 59 11.6. Sporazumi o pristupanju drZava kandidatkinja 60 11.6.1. Prva generacija - Sporazumi o pridruzivanju 60 11.6.2. Druga generacija — Evropski sporazumi 61 11.6.3. Treca generacija — Sporazumi o stabilizaciji i pridruZivanju 62 11.7. Ugovori o pristupanju EU 63EVROPSKE INTEGRACHJE I BOSNA I HERCEGOVINA II. PRAVNI SISTEM EVROPSKE UNIJE 1. Primarni pravni izvori 2. Sekundarni pravni izbori 2.1. Uredbe (Regulative) 2.2. Upute (smjernice, direktive) 2.3. Odluke 2.4. Preporuke i misljenja 2.5. Meko pravo 3. Ostali izvori prava zajednice — Unije 3.1. Medunarodni sporazumi 3.2. Odluke Evropskog suda pravde 3.3. Opéa pravna naéela 4, Pravna stecevina IIL GLAVNA TIJELA EVROPSKE UNIJE 1. Pitanje institucionalne strukture Evropske unije 2. Razine institucionalne strukture Evropske unije 3. Evropski parlament 4. Vijece Evropske unije 4.1. SluZbe vijeéa EU 4.1.1. Generalni sekretarijat 4.1.2. Coreper 5. Evropska komisija 6. Evropsko vijece 7. Sud pravde Evropske unije 8. Demokratski deficit institucija Evropske unije IV. POLITIKA SIRENJA EVROPSKE UNIJE 1. Zapadno-evropske zemlje 2. EU i zemlje centralne i istoéne Evrope 3. Institucionalni okvir pridruzivanja zemalja CIE 65 68 70 71 73 74 74 75 75 76 77 77 79 81 83 85 89 94 99 99 100 1o1 106 108 1it 113 115 121 125SADRZAJ 3.1. Vijece pridruzivanja 125 3,2, Odbor pridruzivanja 126 3.3. Parlamentarni odbor pridruzivanja 126 4, Zemlje CIE - od pridruZivanja ka élanstvu 127 5. Bijela knjiga i Agenda 2000 130 6. Pregovori o pristupanju 134 7. Kontroverze petog prosirenja 138 V. PRIDRUZIVANJE DRZAVA ZAPADNOG BALKANA 143 1. Vanjski odnosi Evropske unije 145 2. Evropske perspektive . 146 3, Zapadni Balkan i Evropska unija 147 4. Regionalne incijative EU i Bosna i Hercegovina 149 4,1, Roajomonski proces 150 4.2. Centralno evropska incijativa 151 4.3. Proces za saradnju zemalja jugoistocne Evrope 153 4.4, Inicijativa za saradnju u jugoistoénoj Evropi 156 4.5. Pakt stabilnosti za jugoisto¢nu Evropu 158 5. Proces stabilizacije i pridruzivanja 164 6. Sporazum 0 stabilizaciji i pridruZivanju 168 7. Unapredenje procesa stabilizacije i pridruzivanja 175 8, Razine uslovijavanja i razlike u stupnju integracije 180 9. Bosna i Hercegovina u procesu stabilizacije i pridruzivanja 185 9.1. Pogetni odnosi Bosne i Hercegovine i Evropske unije 185 9.2. Inicijativa BiH o pristupanju Evropskoj uniji 187 9.3. Koraci na putu u Evropsku uniju 189 9.4. Mapa puta i Studija 0 izvodljivosti 191 9.5. Otvaranje pregovora 0 zakljugenju SSP 195 9.6. Aktivnosti na zakljucenju SSP-a | 199 9.6.1. Mehanizmi praéenja napretka 199 9.6.2. TeSkoée u napretku i potpisivanje SSP-a 203EVROPSKE INTEGRACIJE I BOSNA I HERCEGOVINA II, PRAVNI SISTEM EVROPSKE UNIJE 1. Primarni pravni izvori 2. Sekundarni pravni izbori 2.1. Uredbe (Regulative) 2.2. Upute (smjernice, direktive) 2.3. Odluke 2.4. Preporuke i misljenja 2.5. Meko pravo 3. Ostali izvori prava zajednice — Unije 3.1. Medunarodni sporazumi 3.2. Odluke Evropskog suda pravde 3.3. Opéa pravna natela 4, Pravna stecevina II GLAVNA TIJELA EVROPSKE UNIJE 1. Pitanje institucionalne strukture Evropske unije 2. Razine institucionalne strukture Evropske unije 3. Evropski parlament 4. Vijece Evropske unije 4.1, SluZbe vijeéa EU 4.1.1. Generalni sekretarijat 4.1.2. Coreper 5. Evropska komisija 6. Evropsko vijece 7. Sud pravde Evropske unije 8. Demokratski deficit institucija Evropske unije IV. POLITIKA SIRENJA EVROPSKE UNIJE 1, Zapadno-evropske zemlje 2. EU i zemlje centralne i istoéne Evrope 3. Institucionalni okvir pridruzivanja zemalja CIE 65 68 70 71 73 74 74 75 75 76 77 77 79 81 83 85 89 94 99 99 100 1o1 106 108 iii 113 115 121 125SADRZAJ 3.1. Vijece pridruzivanja 125 3,2, Odbor pridruzivanja 126 3.3. Parlamentarni odbor pridruzivanja 126 4, Zemlje CIE - od pridruZivanja ka élanstvu 127 5. Bijela knjiga i Agenda 2000 130 6. Pregovori o pristupanju 134 7. Kontroverze petog prosirenja 138 V. PRIDRUZIVANJE DRZAVA ZAPADNOG BALKANA 143 14. Vanjski odnosi Evropske unije 145 2. Evropske perspektive . 146 3. Zapadni Balkan i Evropska unija 147 4, Regionalne incijative EU i Bosna i Hercegovina 149 4.1. Raajomonski proces 150 4.2. Centralno evropska incijativa 151 4.3. Proces za saradnju zemalja jugoistocne Evrope 153 4.4. Inicijativa za saradnju u jugoisto¢noj Evropi 156 4.5. Pakt stabitnosti za jugoistoCnu Evropu 158 5. Proces stabilizacije i pridruzivanja 164 6. Sporazum o stabilizaciji i pridruZivanju 168 7. Unapredenje procesa stabilizacije i pridruzivanja 175 8, Razine uslovljavanja i razlike u stupnju integracije 180 9. Bosna i Hercegovina u procesu stabilizacije i pridruzivanja 185 9.1. Pogetni odnosi Bosne i Hercegovine i Evropske unije 185 9.2. Inicijativa BiH o pristupanju Evropskoj uniji 187 9.3. Koraci na putu u Evropsku uniju 189 9.4. Mapa puta i Studija o izvodljivosti 191 9.5. Otvaranje pregovora o zakljugenju SSP 195 9.6. Aktivnosti na zakjucenju SSP-a | 199 9.6.1, Mehanizmi praéenja napretka 199 9.6.2. TeSkoée u napretku i potpisivanje SSP-a 203EVROPSKE INTEGRACYJE I BOSNA I HERCEGOVINA 9.7. Sporazum o stabilizaciji i pridruZivanju izmedu EU i BiH 9.8. Bosna i Hercegovina od potpisivanja SSP-a ka statusu kandidata 9.8.1. Pomak sa Ureda visokog predstavnika na Specijalnog predstavnika EU 9.8.2. Stagnacija u provodenju reformi za SSP 9.9. Aktuelna faza procesa integriranja BiH u EU 10. Epilog Summary Literatura t izvori 208 217 221 226 232 246 249 257PREDGOVOR Odavno je poznato da su gotovo sve nauke nastale u nastojanjima da se rijeSe neki praktitni problemi. Cini se da je slitna situacija i sa evropskim studi- jama. U bavljenju evropskim studijama vecina autora zapravo se ine trudi da razjasne predmet, metod i druga vazna pitanja te nauke, vjerovatno pretpostavijaju¢i da su njihova napisana djela dostatna potvrda relevantnosti njihovih istrazivanja. Moglo bi se reci da se osnovnim pitanjima evropskih studija kao nauke na prostoru nae regije nije posebno bavilo mnogo znans- tvenika, posebno ne onih sa znatajnijom reputacijom, dok mnogi autori iz oblasti drugtvenih nauka zastupaju stanovi8te da su evropske studije samo dio istrazivanja iz domena etabliranih nauénih disciplina kao Sto su pravo, politiéke nauke, medunarodni odnosi ili ekonomija. Nauka o Evropskoj uniji i integracijama u vezi s njom razvila se uporedo sa nastankom, strukturiranjem i djelovanjem same EU i procesima integracija koji su je pratili, 3to je proces koji traje Sezdesetak godina. Evropska unija je po svojoj strukturi, osobenosti procesa, velicini i dalekoseZnosti reformskih poduhvata, te kao najveée ujedinjeno svjetsko trzi8te sa najvecim brojem ze- malja i najvigim supnjem njihove povezanosti ~ jedinstvena integracija driZava u svijetu. Medutim, detaljniji uvid u istraZivanje evropskih integracija, kao npr. istorijskih koja se fokusiraju primarno na sli¢nosti i razlike Unije idrugih medunarodnih asocijacija u savremenoj dimenziji, ili onih iz oblasti meduna- rodnih odnosa koji preciziraju razlike u strukturi medunarodnih odnosa u Uniji, ili istraZivanja iz teorije odludivanja koja mogu ponuditi zanimljive modele za tumagenje alternativa u odredenim formama integracija i sl. - ipak bilans nauka koje se bave sa vise aspekata eurointegracija svodi se na manji broj. To su prvenstveno polititke nauke koje se bave istrazivanjem slozene materije politi¢kih incijativa i procesa oko nastanka, strukturiranja i funkci- oniranja Unije, zatim pravne nauke koje se bave izuéavanjem kodifikacije pravila igre koja prate politi¢ke procese, te ekonomija koja medu vie motiva eurointegracija revnosno prati onaj osnovni, a to je ekonomski motiv i nje- gove posljedice. Naravno da je uz ove tri nauéne oblasti kdjuéne za evropske studije znaéajno uéesée nauénih istrazivanja i iz oblasti drugih nauka koje su dale svoj doprinos cjelovitoj slici Unije i njezinog razvoja.Pojave koje nastaju kao rezultat integracije evropskih drZava u Evropsku uniju, kao predmet istrazivanja raznih nauka ¢iji rezultati su povezani u jednu cjelinu, mogu se oznatiti kao evropske studije. Odnosno druga¢ije pre- cizirano, predmet evropskih studija su pojave koje nastaju formiranjem i funkcioniranjem Evropske unije, a metodologija istraZivanja je pozajmljena od vrlo razli¢itih disciplina (Prokopijevi¢). Cinjenica je da vedi dio istrazivanja evropskih studija jeste integracija, ali pos- tupak dru&tvenog odluéivanja i onoga u institucijama Unije, djelovanje us- tanova, fenomeni vezani za djelovanje trZi3ta, status eura kao valute, monetarne politike eurozone, medunarodni odnosni, ponaganje biraéa i politi¢ara i mnoga druga pitanja — karakteristina su i za mnoge druge drzave idruStva koliko i za Evropsku uniju. O znataju evropskih studija svjedo¢i i njihova institucionalna afirmacija na univerzitetskom obrazovanju. Danas gotovo da nema vaZnijeg univerziteta u razvijenom dijelu svijeta na kome nije prisutno izuéavanje evropskih studija. Potetkom devedesetih godina minulog stoljeca i u zemljama istocne Evrope ustanovile su se razne istraZiva¢ke i akademske forme evropskih studija. U posljednjih dvadesetak godina, evropske studije predaju se u okviru predmeta na fakultetima ili samostalno i na visokoSkolskim institucijama u na8oj regiji, a sa izvjesnim zaka&njenjem i u Bosni i Hercegovini. Ovo kagnjenje Bosne i Hercegovine u unapredenju evropskih studija nedvo- jbeno je uzrokovano prvenstveno ratnim zbivanjima devedesetih godina na prostoru Bosne i Hercegovine i posljedicama ljudskih stradanja, materijalnih razaranja, privrednog urufavanja i svekolike destrukcije. Samim tim Bosna i Hercegovina se prvenstveno morala pozabaviti obnovom privrede i dru&tva, rekonstukcijom infrastrukture i izgradnjom institucija, zbog éega je nemi- novno kasnila u provodenju reformi, ulasku u tranziciju te se usporeno pri- blizavala Uniji. Akademska i istra%ivatka aktivnost na planu evropskih studija u Bosni i Hercegovini ¢e svakako biti intenzivirana u predstojecem periodu, posebno ako se ima u vidu opredjeljenje zemlje za evropske integracije i njezino stup- anje na taj put, posebno kroz Proces stabilizacije i pridruZivanja kojim su krenule zemlje regije Zapadnog Balkana, medu kojima je i Bosna i Hercegov- ina. Ona je ve¢ 2008. godine potpisala Sporazum o stabilizaciji i pridruzivanju 10PREDGOVOR sa Evropskom unijom i ima status potencijalnog kandidata, nakon Politizku podrSku je dobio i memorandum francuskog ministra vanjskih poslova Briana koji je predstavnicima 26 evropskih zemalja prezentirao mi8ljenje da je Liga naroda vrlo slaba institucija i zaloZio se za uspostavlj- anje novog tijela - Evropske federalne unije, u kojoj drzave ¢lanice ne bi bile liSene njihovih suverenih prava. Tragitna iskustva Drugog svjetskog rata pokazala su kako neograni¢eni na- cionalizam devastira mirne odnose medu drZavama i dovodi do strahovitih posljedica razaranja, patnji i regresa - imala su za posljedicu u drugoj potovini 40-ih i prvoj polovini 50-ih dvadesetog vijeka stvaranje mnogo- brojnih medunarodnih organizacija s ciljem razvijenja saradnje medu 4 Gavo8ki, A., Pravni i politi¢ki poredak Evropske unjje, Beograd 2006., s. 15. 5 Enzensberger, H. M., NjeZni monstrum Bruxeles ili Evropa liena suverenosti, Zagreb, 2013., 8. 45.EVROPSKE INTEGRACUE | BOSNA | HERCEGOVINA drZavama u politickoj i ekonomskoj oblasti. Njihov nastanak rezultat je otigledne spoznaje o nuznosti onemogucavanja sukoba na globalnom i regionalnim nivoima io potrebi svekolike saradnje. Razarajuce posljedice Drugog svjetskog rata posebno su bile vidljive u Evropi koja je nakon peto- godisnjeg rata ostala razorena, ogoljena i opustoSena. Pred evropskim drzavama stajala je obaveza Ponovne izgradnje njihovih privrednih sis- tema i cjelokupne obnove, a posebno da onemoguce da se slicne tragedije nikada vise ne ponove. Strahote Drugog svjetskog rata bile su snazan poticaj da evropske zemlje poduzmu dalje korake u pravcu Ujedinjenja Evrope. S pocetkom hladnog rata evropska stvar se pokrenula. Stvarni pucanj ispalio je 1946. Vinston Ceréil svojim slavnim govorom u Fultonu, kojim nije samo. popularizirao izraz ,,Zeljezna zavjesa" veé Je pozvao na novo ujedinjenje Evrope, iz ko- jega ne bi trebalo iskljuciti nijednu naciju. To se naravno u prvom redu odnosilo na Nijemce te je bilo iznenadujuce veé i zbog toga 3to za Cercila osim Indijaca nije bilo nesimpaticnijeg naroda od njemackog.® Nekoliko mjeseci kasnije u Cirihu, Ceréilje precizirao svoje zamisli. Moramo naprav- itineku vrstu sjedinjenih evropskih drZava. Prvi praktican korak u tom sm- jeru biée osnivanje Evropskog vijeca. U ovoj vaznoj zadadi Francuska i Njematka moraju preuzeti vodstvo. Neka Evropa ustane. Tom prilikom, 19. septembra 1946. godine na Univerzitetu u Cirihu Ceréil je izmedu ostalog izgovorio i sljedeée rijeci: ,,Sada cu vam reci nedto Sto ée vas zapanjiti, Prvi korak u ponovnom stvaranju evropske porodice mora biti partnerstvo Francuske i Njemaéke... Ne moze se Evropa preporoditi bez duhovno velike Francuske i Njemacke. Struktura Sjedinjenih drzava Evrope ¢e biti takva da ¢e umanjiti znazaj materijalne snage svake pojedinacne drzave. Male nacije ce imati isti znacaj kao i velike i zadobiée postovanje doprinose¢i zajednitkom ciljyu."7 Certilova ideja ujedinjene Evrope imala je odjeka na cijelom kontinentu, a on ju je, zajedno s Duncanon Sandysom, promovirao kroz Anglo-fran- cuski ujedinjeni evropski pokret (Anglo-French United European Movement ~ UEM) godine 1946, koji je postao instrument koordinacije pokreta i Enzensberger, Ibid, s. 46. 7 The Times, 20.09.1946. 20* LL IZGRADNJA EVROPSKE UNUE organizacija razlicitih uvjerenja formiranih nakon Drugog svjetskog rata, ali i svih ostalih zainteresovanih za evropsko ujedinjenje, Sto je narocito doSlo do izrazaja 17. jula 1947. godine kada je u Parizu odrZan kongres Odbora za koordinaciju evropskih pokreta. Na drugom susretu 10. novem- bra 1947. promjenili su svoj naziv u Zajednitki medunarodni odbor pokreta za evropsko ujedinjenje (The Joint international Committee of the Movements for European Unity). 1.1. VIJECE EVROPE U Den Hagu (Holandija) od 8-11. maja 1948. godine ckupilo se izmedu osamstotina i hiljadu delegata iz cijele Evrope kao i posmatraci iz SAD i Kanade na povjesni Hadki kongres za ujedinjenje Evrope. Kongresom je predsjedavao Winston Certil koji je i odrZao uvodni govor, dok ga je orga- nizirao Zajednicki medunarodni odbor pokreta za evropsko jedinstvo, a na njemu su se okupili predstavnici Sirokog kruga politi¢kog, dru’tvenog i ekonomskog Zivota (€lanovi parlamenta, ministri, sindikalisti, ekonomisti, novinari, umjetnici) s ciljem da razmotre ideje koje se ti€u ujedinjene Evrope.® Medu uéesnicima ovog Kongresa Evrope bili su i Konrad Ade- nauer, Harold McMillan, Francois Mitterand, Powel-Henry Spaak, Albert Coppe i Altiero Spinelli i svi su apelovali na politicko, ekonomsko i monet- arno ujedinjenje Evrope, tako da ih danas smatraju ,,ocevima osnivacima” (founding fathers) ujedinjene Evrope. Bila je to bizarna mjeSavina sanjara j surovih stratega koji su se okupili u ViteSkoj dvorani nizozemskog parla- menta."? Uéesnici Kongresa su se zalozili za osnivanje evropskog parlamenta i evropskog posebnog vijeca (European Special Council) koji bi pripremili politi¢ku i ekonomsku integraciju evropskih drzava. HaSki kongres je pred- lozio niz mjera za ujednacavanje i snazenje evropskih politika baziranih na opéem prihvatanju ljudskih prava, pa je u tu svrhu preporugeno i dono- Senje povelje o ljudskim pravima i osnivanje posebnog suda za njezinu Omejec, J., Vijece Evrope i Evropska unija, Zagreb, 2008,, s. 45. 9 Enzensberger, Ibid, s. 47. aEVROPSKE INTEGRACIJE | BOSNA I HERCEGOVINA provedbu. ,,1. Zelimo ujedinjenu Evrapu kojom ée, koliko god se ona pro- stirala, slobodno kruditi ljudi, ideje i dobra. 2. Zelimo Povelju prava Covjeka koja €e garantovati slobodu midljenja, okupljanja i izraza, kao i slobodno upraznjavanje politicke oporbe. 3. Zelimo Sud pravde sposoban da prim- * jeni sankcije nuzne za poStivanje Povelje."'® Kljuéni uticaji na oblikovanje Evropskog pokreta (European Movement) imali su debate i Poruke Evropljanima usvojene na Ha&kom kongresu, a formalno je osnovan 25. oktobra 1948., kada je Zajednitki medunarodni odbor pokreta za evropsko jedinstvo promjenio svoje ime. Za predsjednika Evropskog pokreta izabran je Duncan Siys, a za poéasne predsjednike Leon Bloom, Winston Churchill, Alcide de Gasperi i Powell-Henry Speak. Istodobno ideju parlamenta kao jedinstvenog evropskog tijela prihvatilo Je pet drzava potpisnica Ugovora 0 Zapadnoj uniji, a premijeru Belgije Powell-Herny Speaku povjerena je uloga koordinatora pregovora o rezolu- cijama sa Ha5kog kongresa. Na tim osnovama veliki uspjeh Evropskog pokreta bilo je osnivanje Vijeca Evrope 5. maja 1949. godine u Londonu. Vijece Evrope osnovale su vlade Belgije, Danske, Francuske, Holandije, Irske, Italije, Luksemburga, Norveske, Svedske, V. Britanije i Sjeverne Irske. Sjediste Vijeca Evrope je u Strazburu. Temeljni cilj Vijeca Evrope je ,ostvariti vece jedinstvo medu svojim lanicama radi o¢uvanja i promicanja ideala i natela koji su njihova zaje- dnitka bastina i poticati njihov ekonomski i socijalni napredak."" Medu glavnim ciljevima Vijeéa Evrope moguée je izdvojiti nekoliko pitanja: 1. ZaStita ljudskih prava, visestranacka parlamentarna demokratija i vla- davina prava; 2. Promicanje spoznaja o evropskom identitetu baziranom na zajednickim vrijednostima razlicitih kultura i poticanje njegovog razvitka i razligitosti; 3. Zakljucivanje medunarodnih ugovora Sirom kontinenta radi standard- iziranja druStvene i pravne prakse zemalja ugovornica; 4. Osiguranje jedinstva kontinenta i razvoj demokratske stabilnosti u '° Poruka Evropljanima sa Kongresa Evrope u Hagu 1948. Statut Vijeéa Evrope, al. z., tacka a). 221. IZGRADNJA EVROPSKE UNUE Evropi podrskom politi¢kih, ustavnih i zakonodavnih reformi u drZavama ¢lanicama; 5, Trazenje rjesenja za probleme sa kojima se suotava evropsko drustvo.” Dakle prva evropska ustanova Sireg obuhvata koja je osnovana poslije Drugog svjetskog rata bila je Vijece Evrope (Council of Europa) ustanovlj- eno 5. maja 1949. godine i prema prvobitnoj namjeri, trebalo je da bude zatetak buduée evropske federacije, sa poveljom prava, sudom, zajed- ni¢kim trzi8tem i valutom i nizom sektorskih politika. Da su stvari nastavile u tom smjeru Vijece Evrope postalo bi ono Sto ¢e poslije postati EEC i Unija. Ali neke od desetak zemalja utemeljiteljica, posebno Britanija, nisu htjele takvu asocijaciju drzava, vec medunarodnu organizaciju koja ce se zanimati vladavinom prava i Wudskim pravima. Time je ambicioznija strana programa prolongirana za neka bolja vremena, a Vijece je postalo organi- zacija Giji su primarni ciljevi bili za3tita polititko-kulturnog naslijeda bazi- ranog na litnoj slobodi, individualnim pravima, viadavini prava, demokra- tiji i evropskim kulturnim vrijednostima. Sve do 1989. godine i uruSavanja komunistitkog bloka Vijece Evrope je ostalo regionalna Zapadno-evropska ustanova. Danas Vijece Evrope nije ustanova EEC i Unije, mada su sve élanice Unije ujedno i élanice Vijeca, a Clanice Vijeca Evrope su isve ostale Evropske zemlje, osim Bjelorusije. ® Paralelno s Vijecem Evrope zapocela se stvarati i Evropska unija ali na sasvim drugim osnovama i drugacijim usmjerenjem ali i na njezino stvaranje znacajno je uticao Kongres Evrope odrzan u Den Hagu 1948. godine dok su njezini utemeljitelji iste drZave i drZavnici koji su inicirali i osnivanje Vijeca Evrope. 1.2. STVARANJE DRUGIH MEDUNARODNIH USTANOVA Prethodnicu Evropske zajednice predstavijaju i neki medunarodni dogadaji i osnivanje medunarodnih organizacija kao Sto su Univerzalna 2 Omejec, J., Ibid., s. 49. 3 Prokopijevié, M., Evropska unija, Beograd, 2009., s. 18.EVROPSKE INTEGRACUE I BOSNA I HERCEGOVINA ceklaracija UN-a potpisana u San Franciscu 1945. godine, te osnivanje Medunarodnog monetarnog fonda (MMF) i Medunarodne banke za rekon- strukciju i razvoj (Svjetske banke). 1946. godine potpisan je | Opsti sporazum o carinama i trgovini (GATT) iz koga ce 1993. godine biti stvorena Svjetska trgovinska organizacija (WTO). inaée, operativna ideja o osnivanje Evropske zajednice nastala je poslije niza drugih inicijativa koje su rezultirale nastankom vige novih medunaro- dnih ustanova, medu kojima Je, kao Sto smo vidieli, bilo i Vijece Evrope, ali i niz drugih. Naime veé 1944. godine u Bretton-Woods osnovani su Medunar-odni monetarni fond (MMF) i Svjetska banka (SB). Zadatak Medunarodnog monetarnog fonda je bio da sprijeci nestabilnost valuta, osiguravajuci pristup kreditima zemalja poremecenog bilansa plaéanja, dok je Svjetska banka trebala da Pomogne obnovu razorenih zemalja i ner- azvijenog svijeta dugoroénim kreditima za razvojnu pomoé. Razaranja mnogih dijelova Evrope prevazilazila su kapacitete novoosnovana Svjet- ske banke i zato je za obnovu Evrope stvoren poseban program — MarSalov plan, pokrenut 1947. godine sa idejom da bude okvir za privrednu obnovu Zapadne i Juzne Evrope. Margalovim planom je oko 1,5% dohotka SAD u Periodu 1948-1951, ulozeno u obnovu nekoliko evropskih zemalja cije su privrede veé u to vrijeme kretale se ka Uspony, tako da je Plan samo pomogao rastu privreda Njemacke, Francuske, Italije i drugih zemalja. MarSalov program su prihvatile kapitalistiéke zemlje, ali su ga odbile sve zemlje iz sovjetske interesne zone, ukYucujudi i Jugoslaviju, tonudi u komunistigku politizku diktaturu i neefikasan ekonomski sistem, kojeg ¢e se osloboditi tek nestankom tog poretka — padom komunizma krajem 80- tih godina.* U poslijeratnom periodu stvorene su i druge vazne ustanove kao Sto je Organizacija za evropsku sigurost i saradnju (OECD) koja je trebala da kontrolira obnovu Zapadne Evrope. Naime s ciljem koordinacije i da up- ravlja sredstvima dobivenim kao pomoé u okviru MarSalovog plana (proglaen 5. juna 1947.) i da uklanja prepreke razvoju trgovine u Evropi, 15. aprila 1948. godine osnovana je Organizacija za evropsku ekonomsku saradnju (Organisation for European Economic Cooperation - OEEC) koja je “ Prokopijevié, Ibid, s. x7. 24LIZGRADNJA EVROPSKE UNIJE. imala regionalni karakter, a iz nje se razvila Organizacija za ekonomsku saradnju i razvoj (OECD), a od 1960. i Slobodna trgovinska zona (EFTA) u zemljama koje je prihvate. Osnivaci EFTA biti su Austrija, Danska, NorveSka, Portugal, Svajcarska, Svedska i Velika Britanija. Zemlje EFTA vremenom su prelazile u EZ/Uniju. Belgija, Holandija i Luksemburg formirali su 1. januara 1948. godine Beneluks kao carinsku uniju, s ciljem da kasnije preraste u ekonomsku uniju. Odbrambeni ugovor iz Brisela 1948. godine trebalo je da objedini neke bivse evropske saveznike (Britanija, Francuska i tri zemlje Beneluksa) protiv nove, sovjetske opasnosti, ali je francuski Parlament odbio da potvrdi taj savez, kao Sto je i 1954. godine odbio da potvrdi Evropsku odbrambenu zajednicu. Osnivanje NATO-a 1949. prodirit ce broj zemalja u ovom savezu koji je imao slignu funkciju, i NATO ¢e uspjeti da opstane kao prava zapadna odbrambena zajednica koja ce na kraju izaci kao pob- jednik iz hladnog rata. 1945. godine kao zamjena za nekadaSnju Ligu naroda osnovane su Ujed- injene nacije, Cija je Povelja donesena 1945. a Opca deklaracija UN 1948. godine. Opéa deklaracija je bila preteZno kreirana od evropskih zemalja i SAD, premda su u njoj na insistiranje Sovjetskog saveza istaknuta i soci- jalnoekonomska prava. 2. EVROPSKA ZAJEDNICA ZA UGALJ I CELIK EUROPEAN COAL AND STEEL COMMUNITY - ECSC Stvarni razlog stvaranje Evropske zajednice za ugalj i Celik kao prve zajed- nice bilo je konstituiranje Savezne Republike Njemacke 1949. godine. Naime oblast Ruhr pod upravom Medunarodne visoke komisije trebala je uskoro da bude predata SR Njemackoj, a nakon predvidenog referenduma isto je trebalo da se desi i sa obla3¢u Saar, Sto je pojacato strahove Fran- cuske da ée Njemacka postati vecinski proizvoda¢ Celika. Zato je Francuska predlozila Sumanov plan nazvan po francuskom ministru finansija, a ciji je stvarni autor bio Jean Monnet, visoki francuski drzavni sluzbenik. ,Ujed- injene nacije Evrope zahtjevaju odstranjivanje vjekovnog trvenja izmedu 23EVROPSKE INTEGRACHE I BOSNA I HERCEGOVINA. Francuske i Njemacke... PredlaZe se potpuno stavijanje francusko-njem- atke proizvodnje ugljena i Zelika pod okrilje Visoke vlasti, u okviru orga- nizacije koja je otvorena za uéeSce drugih evropskih zemalija. Udruzivanje proizvodnie uglja i Celika treba trenutno da pruZi osnov za uspostavljanje “zajedni¢kih temelja za ekonomski razvoj kao prvi korak ka evropskoj fed- eraciji, a ujedno promjenit ce i sudbinu onih regiona koji su dugo bili nam- Jenjeni proizvodnji ratne municije i koji su bili najéesée Zrtve te proizvo- dnje. Solidarnost uspostavljene proizvodnje ée jasno pokazati da je bilo koji rat izmedu Francuske i Njemacke ne samo nezamisliv ve¢ i materijalno nerrogué." 5 Sumanova kratka i jasna izjava prikazala je strategiju pomirenja njemackog ekonomskog oporavka i francuske nacionalne sigurnosti, Prinvatanjem tek osnovane Savezne Republike Njemacke kao ekonomskog parnjaka i pre- davanjem nadleZnosti obje zemlje u industriji uglja i Celika jednoj nadna- cionalno} viasti, Sumanov plan je podario sadrzinu evropskoj integraciji. Naime Sumanovom deklaracijom kojom je predloZena integracija indus- trije uglia i Celika cjelokupne zapadne Evrope, Francuska je ponudila konkretnu polaznu tacku za daljnju saradnju podudarnu sa nacionalnim interesima i drugih evropskih drZava, jer Deklaracija predvida da je ujed- injenje industrije uglja i Gelika samo prvi konkretan temelj evropske fed- eracije, 3. juna 1950. Sumanovu deklaraciju su prihvatile Belgija, Francuska, Holandija, Luksemburg i Savezna Republika Njemacka. Deklaracija se sma- tra prvim korakom u stvaranju onoga 3to je danas poznato kao Evropska unija, 2 9. maj dan objave Deklaracije slavi se kao Dan Evrope (Europe Day). Sumanov plan je bio osnova za potpisivanje PariSkog ugovora 18. aprila 1951. godine kojim je utemeljena Evropska zajednica za ugalj i Zelik (Eu- ropean Coal and Steel Community - ECSC) a potpisalo ga je Sest zemalja (the six): pored Francuske i Njemacke, Italija, Belgija, Holandija i Luksem- burg. Ugovor je stupio na snagu 23. jula 1952. a Zajednitko evropsko triste za ugalj i Zelik osnovano je 10. februara 1953. Ugovorom 0 osni- vanju ove zajednice bilo je predvideno uspostavijanje Zajednitkog trzista ‘5 Deklaracija Roberta Sumana, maj 1950. 26| IZGRADNJA EVROPSKE UNUJE za ugalj i Celik koje je bilo pod upravom Visoke viasti, koja je kao tijelo u svom djelovanju bilo nezavisno od drzava élanica, te imalo mandat da utvrduje uslove proizvodnie i cijene uglja i Celika, mada su zemlje clanice kroz Vijece imale pravo kontrole rada ovog tijela. Evropska zajednica za ugalj i ¢elik imala je od svog osnivanja ¢etiri nadnacionalne institucije: Visoka vlast (High Authority), Posebno Vije¢e ministara (Special Council of Ministers), Opcu skupstinu (Common Assembly) i Sud pravde (Court of Jus- tice), kao i Savjetodavni odbor (ECSC Consultative Committee), kao savje- todavno tijelo Visoke vlasti. Za prvog predsjednika Zajednice za ugalj i Celik izabran je Monnet. Polozaj na éelu Zajednice za ugalj i elik prihvatio je jer mu niSta drugo nije pre- ostalo, taj zametak Evropske unije bio je njegova tvorevina. Kada se opras- tao od te duZnosti rekao je: ,Ono Sto je sada pokrenuto Za ugalj i Gelik Sest zemalja nase zajednice mora se provoditi do konatnog cilja—Sjedinjenih evropskih drZava". Velika Britanija je takoder pozvana na pregovore, ali ona nije dala podrSku nadnacionalnom karakteru prijedloga. Monnet i Suman su bili ljudi sa vizijom koji su iskreno vjerovali u vrline integracije i potrebu evropskog jedinstva, ali deklaracija od 9. maja nebi bila moguéa ni bez usko definiranih nacionalnih interesa, kao ni bez Sirokozasnovanog medunarodnog altruizma, a bila je duboko ukorjenjena iu iskustvu meduratnih godina na isti nazin kao i u specifiénim okolnos- tima poslijeratnog svijeta. ,Kao Sto je sama Sumanova deklaracija bila proizvod promisljenih politickih kalkulacija, institucije koje je ona na kraju proizvela bile su rezultat intenzivnih meduviadinih pogadanja".© %6 Dinan, D., Sve bli¥a Uniija, Beograd, 2009., s. 27. 27EVROPSKE INTEGRACUE I BOSNA I HERCEGOVINA 3. EVROPSKA EKONOMSKA ZAJEDNICA. (EEC) - EVROPSKA ZAJEDNICA (EC) EUROPEAN ECONOMIC COMMUNITY (EEC) - EUROPEAN COMMUNITY (EC) Ideju evropske integracije podrZavala je jaka grupacija koju su predvodili Jean Monnet i Henry Powell-Speak, belgijski ministar vanjskih poslova, a ovaj koncept je zagovarao funkcionalnu integraciju koja je podrazumijevala integraciju u odredenim selekcioniranim sektorima, narocito na podrugju prometa i energetike. Voden vizijom evropske integracije i holandski min- istar vanjskih poslova Bejen predloZio je 1953. godine Plan kojim je zago- varao stvaranje zajednickog trzista koje ce se u buducnosti transformirati u Evropsku uniju. Insistiranje Belgijanaca na ovom Planu rezultiralo je sazi- vanjem sastanka u Mesini (Italija) 1953. godine, gdje su ministri vanjskih poslova raspravijali o ovom planu i predloZili potpisivanje Rezolucije koja predvida meduvladinu konferenciju na Gelu sa Speak-om koja bi raspravila 0 uvodenju zajedniékog trziSta. Za pristanak Francuske za ovu ideju obecano je formiranje Evropske zajednice za atomsku energiju (EURATOM). Kao rezultat ovog procesa koncipiran je Spakov izvje3taj (Speak Report) koji pravi distinkciju izmedu funkcioniranja zajedni¢kog trzista koje po- drazumijeva odredenu formu nadnacionalnog odlucivanja i nadna- cionelnog nadzora pri ispunjavanju tih obaveza od strane drZava lanica, u odnosu na opStija pitanja kao Sto su budzZetska, monetarna i ona iz podrudja socijalne politike, za koja ostaju isklju¢ivo nadlezne drzave Clanice. Meduvladina konferencija u Veneciji 1956. godine imala je za cilj da nz temelju Spakovog izvjestaja otvori pregovore o potpisivanju Ugov- ora o Evropskoj ekonomskoj zajednici, Sto je rezultiralo potpisivanjem Rimskih ugovora 1957. godine od strane Sest evropskih zemalja — Fran- cuske, Njematke, Italije, Belgije, Holandije i Luksemburga koji su stupili na snagu 1. januara 1958. godine. Radi se o dva ugovora: jednim je utemeljena Evropska ekonomska zajednica (European Economic Commu- nity - EEQ), a drugim Evropska zajednica za atomsku energiju (The European Atomic Energy Community - EURATOM). 28I. IZGRADNJA EVROPSKE UNE Zajednitko triste tretirano je kroz bitne odredbe Ugovora koji se odnose na: - carinsku uniju; - zabranu kvantitativnih ograniéenja izmedu drzava; - postupak uskladivanja pravnih propisa; - propisivanje pravila konkurencije; - reguliranje drZavne pomodi i - uspostavijanje zajednicke trgovinske politike. Pored odredbi 0 uspostavijanju unutarnjeg trZista, Rimski ugovor sadrzi odredbe o funkcioniranju drugih oblika saradnje vezanih za funkcionisanje zajedni¢kog Zivota, kao 5to su poljoprivreda, prometna politika, socijalna politika i institucionalni okvir, odnosno organi Zajednice.” Poslije Rimskog ugovora potpisana je i Konvencija o odredenim instituci- jama zajedniékim za Evropske zajednice kojom je uspostavljen jedan sud i jedan parlament za sve tri zajednice: Evropsku zajednicu za ugalj i Celik, Evropsku zajednicu za atomsku energiju i Evropsku ekonomsku zajednicu. Nakon odredenog otpora i odlaganja 8. aprila 1965. godine u Briselu je potpisan i Ugovor o spajanju kojim je etablirana jedna Komisija i jedno Vijece za sve tri zajednice — popularno nazvan Ugovorom 0 udruzivanju (Merger Treaty). Poslije ovih procesa, tri evropske zajednice pocele su dijeliti Cetiri zajednicke institucije: Komisiju Evropskih zajednica, Vijece evropskih za- jednica, Evropski parlament (skupStinu) i Sud pravde Evropskih zajednica. Nakon vie neuspjelih pokuSaja uspostavijanja nezavisnog budzeta Za- jednice 1969. godine na samitu u Hagu postignut je Sporazum, iz koga je sljedece godine, 21. aprila 1970. proizaSla Odluka Vijeca EZ o vlastitim izvorima prihoda, kojom su precizirani svi prihodi iz kojih se finansiraju zajednice, kao i tzv. Prvi budzetski ugovor kojim su prosirene nadleznosti parlamenta u tro5enju sredstava zajednice. Time su Evropske zajednice 1971. godine izmjenile sistem svog finansiranja, presav3i s doprinosa drzava élanica na sistem vlastitog samofinansiranja. 7 €avoski, Ibid., s. 30. 29EVROPSKE INTEGRACLE I BOSNA I HERCEGOVINA Odluka vijeéa EZ 0 vlastitim izvorima prihoda predstavija kraj sistema na- cionalnih doprinosa putem kojih su drzave Clanice vrsile odredene kon- trolne funkcije nad politikama Zajednice, te potetak nezavisnog sistema finansiranja. Ova odluka predstavlja i takav akt po kome su se Evropske zajednice potele razlikovati od drugih medunarodnih organizacija koje se tradicionalno finansiraju doprinosima svojih Clanica. Uspostavljanjem sistema vlastitog samofinansiranja Zajednice, stvorene su pretpostavke za stvaranje revizijskog suda. Drugim budZetskih ugovor- om 1975. godine utemeljen je Revizijski sud (European Court of Auditors) ovlagéen za reviziju priliva i odliva prihoda i rashoda, kao i uvecana ovlagcenja Parlamenta u pogledu budzeta. Revizijski sud zapogeo je 5 radom u oktobru 1977. godine, sa sjedi8tem u Luksemburgu. Evropski parlament Cinili su predstavnici nacionalnih parlamenata sve do 1976. godine, kada je postignut Sporazum o uvodenju neposrednih izbora za Evropski parlament, a prvi izbori su odrZani 1979. godine i odrZavaju se svakih pet godina. Politiéka saradnja izmedu drzava ¢lanica EEC nakon konferencije Sefova drZava i vlada 1969. godine, u okviru koje je nastao Davignon izvjestaj 1970. godine o daljnjoj politizkoj saradnji koji su predloZili ministri vanj- skih poslova drZava élanica, dovodi do koordinacije nacionatnih vanjskih politika kroz redovne konsultacije kao pogetnu fazu, tako da se ovaj izv- je8taj smatra predhodnicom zajednitke vanjske i sigurnosne politike i tri- partitne strukture. Nakon izvjeStaja Verner odbora (Werner Committee) iz 1970. godine predvideno je obezbjedenje ekonomske i monetarne unije do 1980. god- ine, sa sistemom fluktuacije deviznih kurseva u Evropskoj zajednici. 1978. godine uspostavljen je Evropski monetarni sistem koji je uspjesno ogranicio fluktuiranje deviznih kurseva pomoéu mehanizma za odredi- vanje deviznog kursa koji se bazirao na novoj novéano} jedinici - EK. 301, IZGRADNJA EVROPSKE UNE 4. PROSIRENJE EEC Prvo proéirenje je uslijedilo relativno kasno, dijelom zahvaljujuci Britaniji, a dijelom francuskom protivijenju. U prvih nekoliko godina postojanja Evropske zajednice za ugalj i €elik, Evropske ekonomske zajednice i EU- ROATOM-a Britanija je smatrala da su za nju vazniji odnosi sa zemljama Commonwealth-a i sa SAD nego sa zapadnoevropskim partnerima. Razlozi su bili ti Sto je britanska industrija uglja i éelika bila vrlo razvijena, pa joj Evropska zajednica za ugalj i Zelik nije bila zanimljiva, dok je EUROATOM dofivijavala kao ugrozZavanje sopstvene atomske moci. a) lako jena sastanku u Mesini 1955. godine Velika Britanija odbila dase pridruZi drugim drzavama Clanicama EEC iz razloga nadnacionalnog karaktera Zajednice i zajedniéke trgovinske politike prema trecim zem- ljama 8to bi oslabilo britanske veze sa zemljama Komonvelta, ona je shvatajuci vaznost ekonomskih veza i potencijalnu snagu tri Evropske zajednice, odlucila da sa drzavama koje nisu pristupile EEC formira pandan Evropskih zajednicama na nacin organiziranja stlobodne trgo- vinske zone, Sto je i uzinila 1960. godine formiranjem ogranizacije EFTA (European Free Trade Area) Gije su ¢lanice pored nje bile Danska, Norvedka, Svedska, 5vajcarska, Portugal i Austrija. Medutim, izvanredna ekonomska ekspanzija zemalja Evropske ekonomske zajednice Ciji je dohodak u periodu 1958.-1969. rastao 75% u odnosu na 35% britan- skog dohotka uticalo je da Velika Britanija promijeni dotadasnje svoje stanovi8te i da bi bilo dobro da Britanija ude u EEC. Prvi zahtjev za élanstvo Britanija je podnijela 1961. godine ali se De Gaule usprotivio britanskom ulasku. Britansku inicijativu za pristupanje FEC-u u dva navrata vetom je blokirala Francuska 1963. i 1967. godine. Francuzi su smatrali da ¢e ulazak Britanije umanjiti utjecaj Francuske u EEC Sto bi znatilo da €e se u Zajednici naci zemlja preko koje ce SAD steci veliki utjecaj na EEC i Evropu i da bi pod britanskim uticajem moglo doci do promjene nekih politika do kojih je Francuskoj bilo stalo da ostanu kakve jesu, poput ZPP. Ulazak Britanije u EEC bio je mogu¢ tek poslije De Gaulovog odlaska s politicke scene 1969. godine. U meduvremenu 31EVROPSKE INTEGRACUE | BOSNA | HERCEGOVINA su Britanija, Danska i Irska tri puta podnosile zahtjev za ulazak U dlanstvo - 1961, 1963., 1 1967. godine. Zajedno sa Danskom i Irskom Britanija je konagno 1. januara 1973. godine postala tlanica EEC. Ovo predstavlja prvi ialas progirenja EEC. b. Drugo i trece progirenje nazivaju se mediteranska, U kojima je Greéka postala Clanica FEC 1981. godine a Portugal i Spanija 1986. godine. Poslije potpisivanja sporaziima O pridruzivanju 1962. godine kojim je Gréka pristupila carinskoj uniji sa zemljama Zajednice, te zamrznutin odnosa zbog diktature vojne hunte 1969.-1974. godine, Gréka je 1979. godine potpisala ugovor 0 pristupanju Zajednici, a postala je élanica u januaru 1981. godine, Sto je bilo ustvari jace vezivanje ove zemlje za Zapad. Pristupanje Gréke EEC tretira se kao drugi talas prosirenja. c) Premda sa ekonomskog aspekta nisu ispunjavale uslove Za prijem u anstvo kao i Gréka prije njih, Spaniji i Portugalu je iz politizkin razloga omoguceno pristupanje EEC, a ugovor © pristupanju sa Portugalom i Spanijom je potpisan u junu 1985.8 stupio je na snagu U januaru 1986. godine. Ovo predstavija treci talas progirenja EEC. Ujedinjenjem Njemacke 1990. godine Unija se de facto prosirila na biv3u Demokratsku Republiku, ali se ovo progirenje obiéno ne tretira kao ostalih pet jer je NDR praktizno pripojena Njemackoj, a potom indirektno Uniji, te nije bilo nikakvih formalnih pregovora 0 uslovima ulaska, koji su obiéno dugi i komplicirani. Evropska ekonomska zajednica od 1992. godine preimenovana je u Evrop- sku uniju. Ugovor 0 Evropskoj uniji potpisan je 7. februara 1992. godine u holandskom gradu Maastrichtu te se zbog toga esto oznacava i kao Maastrichtski ugovor. Ovaj ugovor je stupio na snagu 1. novembra 1993.1 njime je EEC preimenovana U Evropsku uniju (EU). Nakon pristupanja Austrije, Finske i Svedske 1995. godine upotrebljava se i naziv EU-15. Novom, petom rundom »prosirenja na istok’ od 1. maja 1994. godine, Unija je uvecana za novih deset drZava, tako da je nastala EU-25, 5a novim danicama: Ceskom, Estonijom, Kiprom, Letonijom, Litvanijom, Madarskom, Mattom, Poljskom, Slovatkom 7 Slovenijom. 2007. godine Bugarska { Rumunija su vale u Uniju, ali se to ne racuna kao 32LIZGRADNJA EVROPSKE UNUJE posebno, vec kao dio petog, istorijskog progirenja. Sa 27 drZava-élanica Evropska unije je postala zajednica povrsine 4,3 miliona kvadratnih kilo- metara, sa oko 500 miliona stanovnika 2008. gadine i dohotkom od oko EUR 12.156 milijardi u 2007. godini. Stanovnistvo EU-27 Gini oko 7% sv- jetske populacije, SAD i Japan oko 5% i 2%, a Kina i Indija 21% 117%. 5. JEDINSTVENI EVROPSKI AKT SINGLE EUROPEAN ACT - SEA Jedinstveni evropski akt predstavijao je prvu veliku izmjenu Ugovora u is- toriji Evropske zajednice. ® Sezdesetih i sedamdesetih godina evidentni su razdori medu drzavama Elanicama EEC, dok se osamdesetih procesi mijenjaju i zapodinju razgovori 0 institucionalnim promjenama. Izborom Jacqes Delorsa za predsjednika Komisije ubrzano je nastavijen put evropske integracije. 1985. godine je pripremljena Bijela knjiga na Celu sa britanskim kome- sarom Lord Cockfield-om kojom su utvrdene mjere za zavréetak unutrasn- jeg trzi8ta. 1986. godine potpisan je Jedinstven evropski akt (Single European Act — SEA) kojim je uvedeno pet vaznih izmjena: - razvoj unutradnjeg trzista; ~ _institucionalna reforma (sistem glasanja u oblasti zajednitkog trzista); - progirenje iskljuzivih nadleznosti Zajednice u oblasti zdravstva, soci- jalne kohezije, istrazivanja i razvoja i Zivotne sredine; - jatanje ekonomske i monetarne integracije; - formaliziranje Evropske politi¢ke saradnje u oblasti vanjske politike. 9 Jedinstveni evropski akt je projicirao progresivnu uspostavu unutarnjeg trziSta do kraja 1992., koje je definirao kao podrucje bez unutarnjih ‘8 Dinan, Ibid, s. u8. 9 Cavo8ki, Ibid, s. 41. 33EVROPSKE INTEGRACUIE | BOSNA | HERCEGOVINA. granica u kojem je obezbjedeno slobodno kretanje robe, ljudi, usluga i kapitala, 5to predstavija_veliki uspjeh novouspostavijenog institu- cionalnog sistema Evropskih zajednica. “Sengenskim sporazumom sklopljenim 1985. godine izmedu Beligije, Fran- cuske, Holandije, Luksemburga i Njemacke, te Sengenskom konvencijom iz 1990. godine precizirano je postepeno ukidanje unutarnjih zajednickih graniénih kontrola i uvoderije slobode kretanja za fizitke osobe— drZavlj- ane zemalja potpisnica sporazuma, drugih zemalja élanica EU ili trecih ze- maja. Pristupanja ovim sporazumima uslijedilo je kasnije i od strane drugih drzava Clanica EU, kao i Norvedke i Islanda. 6. UGOVOR O EVROPSKOJ UNIJI TREATY ON THE EUROPEAN UNION Period ranih osamdesetih do 2004. godine karakteristizan je po nastojanju da se kompletira jedinstveno trv%te, uvede zajednicka valuta i izvre pripreme za veliko progirenje na Istok. Uspostavanjem zajednitkog trzista 1986-1992., Jedinstvenim evropskim aktom (1986,) i uvodenjem eura Maastrichtskim ugovorom (1992.) upotpunjene su unutartrzi5ne inte- gracije. Analogno kako je carinska unija dovela do ukidanija carina, zajednitko trziste je imalo za cilj ukidanje vancarinskih barijera. Posljednji veliki korak integracije predstavijalo je uvodenje jedinstvene valute 1999,-2002,, Sto je bila kulminacija kako ekonomstih tako i ukupnih in- tegracija Unije. Zakljucno sa stvaranjem monetarne unije uglavnom su Za- vrseni veliki koraci u ekonomskim integracijama, Cemu je slijedilo produbljivanje politizkih veza izmedu élanica Unije, o Cemu svjedoci nova organizacija integracije definirane Ugovorom iz Maastrichta. Inaée, povijesni dogadaji krajem osamdesetih i pocetkom devedesetih go- dina 20. vijeka, vezani za pad Berlinskog zida, uticali su na dalji razvo} evropske integracijske strukture. Ugovor o Evropskoj uniji potpisan je u Maastrichtu 7. februara 1992. go- dine, Gime je utemeljena Evropska unija, a stupio jena snagu 1. novembra 34I. IZGRADNJA EVROPSKE UNIJE 1993. godine. ,Taj ugovor bio je rezultat vanjskih i unutarnjin dogadaja. Na vanjskom nivou, kolaps komunizma u istocnoj Evropi i ucinak njemacke reunifikacije doveli su do saglasnosti o potrebi jacanja medunarodnog poloZaja Zajednice. Na unutarnjoj razini, drzave Clanice Zeljele su podrzati napredak ucinjen Jedinstvenim evropskim aktom zajedno s drugim refor- mama."?° Potpisivanje ovog ugovora oznatilo je preokret u daljem produbljivanju evropske integracije. ,Ugovor o Evropskoj uniji smatra se novom etapom u procesu stvaranja sve évr3ceg jedinstva izmedu naroda Evrope, u kojoj se odluke donose Sto je moguce otvorenije ina nivou 5to je moguce blize gradanima’.** Po mnogima, Ugovor iz Maastrichta predstavlja suStinski pomak u razvoju evropskih integracija, pri Cemu se podrazumijevaju Cetiri maastrichtska rezultata koji su evropskoj integracijskoj strukturi dali i polititki aspekt, a to su: 1. Osnivanje Evropske unije; 2. Stvaranje ekonomske i monetarne unije (Economic and Monetary Union - EMU); 3. Stvaranje drZavijanstva Evropske unije; 4. Integriranje novih podrudja saradnje. Ugovor iz Maastrichta je prevaziao ekonomske ciljeve Zajednice tj. stvaranje zajednitkog trZista i iskazao polititke ambicije referirajuci se na njezine kljucne ciljeve: jatanje demokratskog legitimiteta institucija, poboljganje njihove efikasnosti, stvaranje ekonomske i monetarne unije, razvoj socijalne dimenzije Zajednice i utemeljenje zajednicke vanjske i sigurnosne politike. Neke odredbe osnivackih ugovora jasno podcrtavaju neke od tih ciljeva: »Zajednica ce imati kao svoju zadacu, ustanovljujuci zajednicko trziste i ?° Treaty of Maastricht on European Union, European Union Internet Portal, URL: htip://europa.eu/legislation_summaries/institutional_affairs/treaties/treaties_maas- tricht_en.htm (pristup: 27. august 2013.) Ugovor o Evropskoj uniji, “lan 1. stav 2. Vidjeti: Omejec, Ibid., s. 85. 24 2EVROPSKE INTEGRACIE I BOSNA | HERCEGOVINA ekonomsku i monetarnu uniju.. promoviranje Sirom Zajednice harmo- niénog, uravnotezenog i odrdivog razvoja ekonomskih aktivnosti, visokog stupnja zapodljavanja i socijalne zastite, jednakosti izmedu muSkaraca i ¥ena, odrZivog i neinflatornog rasta, visokog stupnja kompetitivnosti i kon- vergencije ekonomskih dostignuéa, visokog stupnja zastite i unapredenja kvalitete okoli8a, povecanje standarda Zivijenja i kvalitete Zivota te eko- nomske i socijalne kohezije i solidarnosti medu drzavama élanicama."3 Ugovor je predvidio iskljuzivu nadleznost Zajednice u oblastima: _ vize za drZavijane trecih zemalja. - obrazovanje; - kultura; - javno zdravije; - zagtita potrosata; - uspostavijanje transevropskih mreza U oblasti prometa, energije i telekomunikacija; - industrije i - razvojne politike. Ugovorom o Evropskoj uniji predvideno jei drugatije institucionalno ust- rojstvo, prije svega U nadinu donoSenja odluka, te ustanovijeni novi organi: Komitet regija, sa konsultativnom ulogom i Ombudsman, sa zadatkom da ispituje i nadzire rad organa Zajednice. Ugovor 0 Evropskoj uniji zasnovao je novu organizacionu strukturu Evropske unije na nadin uvodenja tzv. tripartitne organizacione strukture. Uvedene su dvije nove oblasti koje su uvrstene U drugi i treci stub, tako da je zajednicka yanjska i sigurnosna politika smjestena U drugi stub, a saradnja u oblasti pravosuda j unutarnjih poslova u treci stub. Inace, prvi stub je po prirodi supranacionalan, dok je drugi i treci baziran na medudrzavnoj saradnji. \z Ugovora 0 Evropskoj uniji jasno je vidljiva polititka dimenzija maas- trichtskih integrativnih procesa, posebno na primjeru stvaranja Evropske 23 Ugovor o osnivanju EZ, Han 2. 24 A. Cavo¥ki, Ibid, s. 44. 36LIZGRADNJA EVROPSKE UNUJE unije utemeljene na tri stupa: Evropskih zajednica (1 stub), zajednicke van- jske i sigurnosne politike (2 stub) i saradnje u pravosudu i unutarnjim poslovima (3 stub). Ugovor takoder uvodi institut evropskog drZavljanstva, jata Evropski parlament i pokrece ekonomsku i monetarnu uniju. Istovre- meno Ugovor uvodi naéelo supsidijarnosti (Principle of subsidiarity) kao opéi princip funkcioniranja Evropskih zajednica, koje odreduje da ¢e u oblastima, koje nisu u njezinoj iskljucivoj nadlezZnosti, Zajednica djelovati samo onda kada se ciljevi mogu bolje postidi njezinom aktivnoséu, nego Sto bi se realizirali na nacionalnom nivou drzava Clanica. Uslov za stupanje na snagu Ugovora o EU bio je ratificiranje od strane svih drZava Clanica, oko Cega je bilo teskoéa u Irskoj i Danskoj u provodenju referenduma, a u Velikoj Britaniji i Njemackoj oko same ratifikacije, za Sto je bilo utroSeno vrijeme od skoro dvije godine: Konaéno, Ugovor je stupio na snagu 1. novembra 1993. godine. 1972. i 1973. godine uspostavljeni su formalni odnosi izmedu EFTE i EEC u obliku trgovinskih sporazuma, a 1984. godine potpisana je Luksem- burSka deklaracija radi ekonomske saradnje izmedu zemalja EFTE i Zajed- nice, koja je kasnije dovela do tzv. Evropskog ekonomskog prostora. Naime, sedam zemalja Clanica EFTE potpisale su Deklaraciju iz Osla, potvrdujudi time orijentaciju za produbljenje i institucionalizaciju odnosa sa EEC, a pregovori su finalizirani potpisivanjem Ugovora iz Oporta 1991. godine, cime je i formalno uspostavljen Evropskt ekonomski prostor. Clanice EFTA ovim ugovorom su bile duzne da unesu u svoje domac¢e pravo propise Za- jednice koji tretiraju unutarnje trziste, socijalnu potitiku, obrazovanie, is- trazivanje i razvoj, zaStitu potrosacéa i zaStitu Zivotne sredine. Austrija, Finska i Svedska su ubrzo podnijele zahtjev za ¢lanstvo u Zajednici, sto je podrZano na Samitu u Kopenhagenu 1993. godine, kada su utvrdeni i poz- nati kopenhagenski kriteriji za pristupanje zemalja centralne i isto¢ne Evrope. Poslije uspjesno odrZanih referenduma u ovim zemljama, formalni prijem Austrije, Finske i Svedske obavljen je 2. januara 1995. godine. 37EVROPSKE INTEGRACUE | BOSNA I HERCEGOVINA 7. UGOVORIZ AMSTERDAMA (1997) I UGOVOR IZ NICE (2001) TREATY OF AMSTERDAM AND TREATY OF NICE Ugovor iz Maastrichta mjenjan je i dopunjavan dva puta, Ugovorom iz Am- sterdama i Ugovorom iz Nice. U funkciji pripreme prijedioga Ugovora iz Amsterdama 27. marta 1996. godine odrzana je meduvladina konferencija u Turinu na kojoj su razmatrana pitanja: - revizije tripartitne strukture Ugovora 0 EU; - progirenje primjene procesa suodlucivanja; - zajednitka sigurnosna i vanjska politika; - iskijutiva nadleznost Zajednice u oblasti energije, civilne zastite i tur- jzma; - saradnja u oblasti pravosuda i unutarnjih poslova; - te budZeta i broj komesara.* juna 1996. godine, na samitu u Firenci dogovoreno je da seu vrijeme pred- sjedavanja Irske pripremii utvrdi nacrt izmjena Ugovora 0 Evropskoj uniji, koji je u periodu 1996.1 1997. godine vie puta dopunjavan i mijenjan, da bi 2. oktobra 1997. godine Ugovor iz Amsterdama konaéno bio potpisan, stupio je na snagu 1. maja 1999. godine. Glavne izmjene Ugovora ticale su se prenosa nadleznosti nad politikom azila, i migracija i viza te saradnje U pravosudu u gradanskim stvarima iz treceg stuba u prvi stub EU. Ugevor iz Amsterdama imao je za cilj stvaranje politilh i institucionatnih preduslova za suozavanje Evropske unije sa nadolazecim izazovima glob- alizacije ekonomije i njezinog uticaja na zapodljavanie, borbom protiv terorizma, medunarodnog kriminala i trgovine drogama, te izazovima petog kruga progirenja. Sa ugovorom iz Amsterdama desile su se i znacajne promjene U oblasti slobodnog kretanja Yudi, tako da se pitanja 25 Thid, s. 48. 381. IZGRADNJA EVROPSKE UNUE vize, azila i imigracije premjeStaju iz treceg u prvi stub EU i stavijaju medu ingerencije Zajednice. Takoder se Sengenski acquis (Sengenski sporazumi, Sengenska konvencija, itd.) ukljucuje u pravni okvir Evropske unije.*® Nove oblasti zajednitke saradnje prema Ugovoru iz Amsterdama odnosile su se primarno na zapodljavanje i judska prava. Promjena materije treceg stuba koja regulira saradnju u oblasti suda i unutarnjih poslova bila je iskljucivi predmet revizije tripartitne strukture. U prvi stub prebagena je problematika koja se tite slobodnog kretanja udi i saradnje u gradanskim stvarima kao Sto su azil, vize i migracije, dok je u treéem stubu ostala polt- cijska saradnja u krivi€nim stvarima. Velika Britanija i Danska izuzete su iz zajednickog rezima izdavanja viza, Sto je regulirano pomocu dva protokola uz Ugovor iz Amsterdama. Nadnacionalne karalcteristike EU kao materije institucionalnih reformi, progirene su kroz pet izmjena: - proSirene su zakonodavne ovlasti Evropskog parlamenta; - donoSenje odluka kvalificiranom vecinom prosireno je na druge oblasti; - progirene su konsultativne ingerencije Odbora regija; - protokol o socijalnoj politici ukinut je, a njegove odredbe su unijete u Ugovor o Evropskoj zajednici; - fleksibilna geometrija ili bliza saradnja.?” Ugovor iz Nice potpisan 26. februara 2001. godine, stupio na snagu 1. februara 2013. godine, predstavlja Cetvrti evropski ugovor u 13 godina kojim su usvojene izmjene Ugovora. Ugovorom iz Nice izmjenjen je po drugi put Ugovor iz Maastrichta, a izmjene se titu i pojedinih odredbi Ugovora iz Amsterdama. Kljuéni uzrok izmjena bilo je institucionalno prilagodavanje Evropske unije za novi (peti) talas prosirenja, koji je nas- tupio u maju 2004, kada je Evropska unije dobila deset novih drzava élanica, te u januaru 2007, kada su Bugarska i Rumunija postale Clanice Evropske unije.” 26 Pojmovnik evropskih integracija, s. 243. 27 Thid, 5. 51. 28 Omejec, J, Ibid., s. 96. 39EVROPSKE INTEGRACUE | BOSNA | HERCEGOVINA Najvaznije izmjene koje sadrzi Ugovor iz Nice ticu se progirenja procedure suodludivanja i donoSenja odluka kvalifikovanom vecinom, podjele i pon- derisanja glasova u Vijeéu, nove organizacije Komisije na nagin ogranica- vanja njenih Clanova, raspodjele poslova izmedu Evropskog suda pravde { Prvostepenog suda, novog broja poslanika u Evropskom parlamentu, te prosirenja Evropske unije. lako Ugovor iz Nice nije rezultirao ogekivanim promjenama institucional- nog karaktera zbog nedostatka politizke volje zemalja Clanica, ovim Ugov- orom je ipak usvojen neophodni minimum promjena, 3to je omogucilo integraciju odredenog broje zemalja centralne i istotne Evrope i regiona Mediterana u Evropsku uniju. To svjedoti o visokom stupnju odgovornosti Evropske unije i zemalja élanica u pogledu provedbe preuzetih obaveza i o njihovom identiénom pristupu bitnim nacelima moralne, politizke istori- jske i geostrate3ke naravi na kojima insistira Unija. Zapravo éitav period od Nice do Lisabona sazrijeva uvjerenje 0 neophodnosti znacajnije re- forme institucija EU i Sirenja njihovih ingerencija. 8. EVROPSKI USTAV (2004.) ‘TREATY ESTABLISHING A CONSTITUTION FOR EUROPE - TECE Procesi razvoja integracijske strukture, institucionalnog ustrojstva i in- gerencija Evropske unije bazirani na Ugovoru iz Maastrichta nisu se zaus- tavili ni ugovorima iz Amsterdama i Nice, nego su poslije stupanja na snagu ovih ugovora nastavijeni. U toj fuknciji organizirana je rasprava 0 buduénosti Evropske unije koja je rezultirala: a) donoSenjem ustava za Evropu 2004. godine, nakon organiziranja Kon- vencije o buduénosti Evrope, i b) potpisivanjem reformskog Ugovora iz Lisabona 2007. godine koji je trebao da zamjeni neuspjeli pokusaj uvodenja Ustava za Evropu, t). da osigura potrebne izmjene Ugovora iz Maastrichta sa izmjenama ugov- ora iz Amsterdama i Nice. Svjesni skromnih rezultata Ugovora iz Nice, efovi drzava i vlada na svom 40° 1. IZGRADNJA EVROPSKE UNUJE. zasjedanju u Nici decembra 2000. godine usvojili su Deldaraciju (br. 23) o buduénosti Evrope datu u aneksu Finalnog akta, kojom su se obavezali da se vec 2001. godine organizira Siroka rasprava o buducnosti Evropske unije. Dalji korak udinjen je na sastanku Evropskog vijeca u Lakenu 14. i 15. decembra 2001. godine kada je usvojena Dektaracija koja je kao pro- gramski dokument predvidjela organiziranje rasprave 0 buducim kora- cima, na osnovu koje je organizirana Konvencija o buduénosti Evrope {Convention on the Future of Europe) Sto je za posljedicu trebalo da ima izradu nacrta buducih institucionatnih rjesenja prodirene Evropske unije. Deklaracija sadrzi i ocjenu da gradani Evrope otekuju da Unija osigura vise demokraticnosti, transparentnosti i efikasnosti, kao i da ima znagajniju ulogu na medunarodnom planu. Deklaracija nosi snaZan peat njemackog ustavnog modela, sa jasno podijeljenim nadlezZnostima izmedu savezne drZave i federalnih jedinica, kao svojevrsni inicijalni model za organizaciju Evropske unije gdje bi bile razgrani¢ene ovlasti izmedu Unije i drzava élanica. Pod predsjedavanjem francuskog predsjednika Valeryja Giscarda d'Es- tainga, Konvencija je zapoéela s radom 28. februara 2002., a zavrsila 10. jula 2003. godine, uz prakticiranje javne rasprave otvorene za sve zain- teresirane strane, sa svim sjednicama otvorenim za javnost i objavljivanj- em svih sluZbenih dokumenata. Poslije 16 mjeseci rada konvencija je postigla konsenzus o nacrtu Ustavnog ugovora Evropske unije koji pre- cizira izmjene i dopune postojecih osnovackih ugovora koje bi omogucile institucionalno i politigko prilagodavanje Evropske unije za prosirenje i nove globalne odnose. Nacrt Ustavnog ugovora bio je jednostavan, jasan, pregledan ali ujedno i sveobuhvatan dokument u vezi koga je postignut najSiri moguct evropski konsenzus, cije bi usvajanje osiguralo nove mogu- énosti za demokratskiju, transparentniju i efikasniju Uniju. Nacrt Evropskg ustava proSao je sve faze redovne procedure. Evropsko vijece ga je usvojilo 21. juna u Solunu s ocjenom da se radi o dobroj osno- vi za dalju razradu teksta na meduvladinoj konferenciji Clanica i potenci- jalnih Glanica Evropske unije koja je zapogela s radom u Rimu 4. oktobra 2003. godine. Ugovor 0 uspostavljanju Ustava za Evropu (Treaty Establish- ing a Constitution for Europe) potpisali su predstavnici zemalja Clanica 24. oktobra 2003. godine u Rimu, poslije Cega je trebao da uslijedi proces 41EVROPSKE INTEGRACIE | BOSNA | HERCEGOVINA ratifikacije u zemijama Clanicama. Ovaj dokument uabiéajeno nosi naziv Evropski ustav ili Ustav za Evropu. Ugovorom je bilo predvideno uspostavljanje pravnog subjektiviteta Evro- pske unije, a Ustav EU bi zamjenio sve osnivatke ugovore potpisane tokom pedeset godina, jer je sjedinio sve ugovore U jedan tekst, izuzev Ugovora o Evropskoj zajednici za atomsku energiju. U uvodu evropskog ustava govori se 0 povijesti i ba8tini Evrope, te njezinoj nakani da prevazide svoje podjele, dok je sam ustav struktuiran kroz Cetiri poglevlja. Prvo, sadrdi principe, ciljeve i institucionalne okvire ustrojstva Evropske unije a drugo, Povelju o ljudskim pravima, a sedam naslova: slo- bode, jednakost, dostojanstvo, solidarnost, prava gradana, pravda i opce odredbe. Trece poglavle Ugovora propisuje pravila po kojima se donose odluke i provode razlicite politike EU. Precizirane su odredbe funkcioni- ranja institucija EU, njezine unutarnje i vanjske politike, ukdjucujuci one o unutarnjem trzistu, ekonomskoj i monetarnoj uniji, o podrudju slobode, sigurnosti i pravde. Cetvrto poglavije evropskog ustava tretira pravila o njegovom stupanju na snagu, postupak za reviziju Ustava, opoziv prethod- nih ugovora, protokole i deklaracije. Nadleznosti Evropske unije U Evropskom ustavu jasno su propisane i kval- ificirane u tri grupe: a) problematika u kojoj EU zadrzava iskljutivu nadleznost, kao Sto su pravila konkurencije, trgovinska politika i monetarna politika za élanice eurozone; = materija u kojoj EU i drzave élanice imaju podjeljene nadlezZnosti, kao 8to su poljoprivreda i unutarnje trziste; ¢) problematika u kojoj EU dopunjava ili podrzava aktivnosti drzava 2lanica, kao Sto je oblast obrazovanja. Ugovorom o uspostavijanju Ustava za Evropu predvidena je jzmjena élana 249. Ugovora 0 osnivanju Evropske zajednice u pogledu naziva osnovnih pravnih akata (Zajednice) kao Sto su direktive, uredbe, odluke, preporuke j mi8ljenja. Naime, na mjesto uredbi kao pravnog akta bili bi uspostavljeni evropski zakoni koji bi bili neposredno primjenjeni u svim drzZavama élanicama. Danagnje direktive kao pravni akti nosile bi naziv evropski okvirni zakoni, koji bi propisivali zadane ciljeve, dok bi izbor mijera za 42