PytamyOZielone Przewodnik

Autorzy:
Łukasz Gmurczyk (Obszar 1. Powietrze)
Ewa Chodkiewicz (Obszar 2. Odpady)
Maria Wiśnicka (Obszar 3. Woda i zieleń)
Redakcja i korekta: Maria Wiśnicka
Skład: Karolina Żebrowska | Kreatywna Freelancerka
Fundacja Sendzimira, luty 2024
Współpraca: Fundacja Rozwoju Społeczeństwa Informacyjnego
Data aktualizacji wszystkich linków do zewnętrznych materiałów: 29 stycznia 2024 r.
Jeśli któryś z nich będzie nieaktywny, prosimy o kontakt z Fundacją Sendzimira.
Przewodnik jest dostępny na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie

niekomercyjne 4.0 Międzynarodowa. Pewne prawa zastrzeżone na rzecz autorów i Fundacji
Sendzimira. Utwór powstał w ramach programu “Zielony Lider”, realizowanego przez
Fundację Sendzimira przy wykorzystaniu środków Polsko-Amerykańskiej Fundacji Wolności.
Zezwala się na dowolne wykorzystanie treści – pod warunkiem zachowania niniejszej
informacji, w tym informacji o stosowanej licencji, posiadanych praw i Programie. Treść
licencji jest dostępna na stronie: https://creativecommons.org/licenses/by-nc/4.0/
legalcode.pl
Spis treści
Jak korzystać z przewodnika? 4
Obszar 1. Powietrze 6
Z czym się mierzymy? Na czym polega problem? 6
Co może samorząd? 8
Pytania do osób kandydujących w wyborach samorządowych 9
Obszar 2. Odpady 26
Obszar 3. Woda i zieleń 40
Jeśli chcesz dowiedzieć się więcej 56

Jak korzystać z przewodnika?
Niniejszy przewodnik został przygotowany w ramach akcji obywatelskiej

“Pytamy o zielone”, której celem jest zadawanie pytań i działanie na rzecz
środowiska, by stało się ono priorytetem i znalazło się w programach kandy-
datów i kandydatek przed wyborami samorządowymi 2024 r. Jeśli czytasz
ten wstęp, to z dużym prawdopodobieństwem jesteś uczestnikiem lub
uczestniczką akcji - dziękujemy, że zdecydowałeś się lub zdecydowałaś się
działać na rzecz swojej najbliższej okolicy!
Nie musisz być ekspertem i ekspertką, by aktywnie brać udział w akcji. W tym
przewodniku znajdziesz dużo wiedzy, silne argumenty, przykłady dobrych
praktyk i inne narzędzia z trzech obszarów: powietrze, odpady oraz woda
i zieleń. Według nas są to trzy kluczowe obszary ochrony środowiska.
Przewodnik ten składa się właśnie z takich trzech części. Każda część zawiera
krótkie wprowadzenie w tematykę obszaru, pytania do osób kandydujących
oraz propozycje działań, jakie samorząd może podjąć, pokazane na przykła-
dach konkretnych gmin.
W części zatytułowanej „Powietrze” znajdziesz zarówno zagadnienia zwią-

zane z jakością powietrza (smog), jak i redukcją emisji dwutlenku węgla (od-
powiedzialnego za zmianę klimatu) i rozwojem odnawialnych źródeł energii
(OZE). W obszarze „Odpady” pytania i przykłady działań pokazują, jak samo-
rządy mogłyby zmierzać ku bardziej cyrkularnej gospodarce (inaczej
Gospodarka o Obiegu Zamkniętym – GOZ), a więc takiej, w której raz użyte
zasoby są wykorzystywane w ciągłym obiegu, ogranicza się produkcję od-
padów, a tym samym emisję CO2 i wykorzystanie energii. Ostatnia część –
„Woda i zieleń” – to zbiór propozycji pomocnych w przygotowaniu się na
nieuniknione już konsekwencje zmiany klimatu, takich jak coraz częstsze
okresy suszy, nawalne deszcze powodujące lokalne podtopienia i powodzie,
a także wspierających ochronę bioróżnorodności, a więc bogactwa fauny
i flory, które z każdym rokiem trwonimy.
4
Pytania kandydatom i kandydatkom możesz zadać w zaproponowanej
przez nas formie – otwartej i ogólnej. Możesz też uszczegółowić je, korzysta-
jąc z przykładów działań opisanych pod każdym pytaniem, jeśli uznasz je za
pasujące do twojej gminy. Warto korzystać z własnego doświadczenia
i wiedzy o tym, co się dzieje w gminie, dzielnicy, osiedlu czy sołectwie. Im le-
piej znasz sytuację w swojej gminie, tym lepsze (bardziej precyzyjne) pytania
zadasz. Pytając przywołuj konkretne ulice, budynki, tereny czy np. rzeki.
Przewodnik przygotowaliśmy tak, aby uczestniczenie w akcji nie wymagało

bycia ekspertem czy ekspertką. Jeśli chcesz dowiedzieć się więcej na temat
każdego z obszarów, na końcu przewodnika znajdziesz listę materiałów do
przeczytania na dobry początek.
Jeśli “wciągnie cię” działanie na rzecz ochrony środowiska i klimatu, zapra-

szamy do programu „Zielony lider”. Jest to roczny program wsparcia lokal-
nych liderów i liderek w działaniach na rzecz ochrony środowiska i radzeniu
sobie z klimatycznymi zmianami, który to program Polsko-Amerykańskiej
Fundacji Wolności prowadzi Fundacja Sendzimira. W niniejszym przewodniku
ikoną oznaczyliśmy przykłady działań, które zostały wypracowane lub
wsparte w ramach tego programu.
Wierzymy w ciebie i życzymy powodzenia!
Autorki i autor przewodnika oraz organizatorzy

i partnerzy akcji „Pytamy o zielone”
5
Obszar 1. Powietrze
Z czym się mierzymy? Na czym polega problem?
Smog to powietrze zanieczyszczone przez drobne (PM10) i bardzo drobne

(PM2.5) cząstki pyłu związane z cząstkami wody. Jest to wynik emisji do po-
wietrza zanieczyszczeń pyłowych i gazowych, reakcji zachodzących w powie-
trzu w powiązaniu z warunkami meteorologicznymi.
Główną przyczyną zanieczyszczenia powietrza w Polsce jest „niska emisja”

(nazwa pochodzi od niskich kominów), czyli spaliny pochodzące z kotłów
i pieców na paliwa stałe w gospodarstwach domowych (78% emisji pyłu
PM2.5). Sytuację dodatkowo pogarsza spalanie złej jakości węgla w urządze-
niach niespełniających żadnych norm emisji spalin. Szacuje się, że w kraju
użytkowanych jest ok. 3 milionów takich „kopciuchów”, czyli kotłów bezklaso-
wych lub poniżej 3 klasy emisyjności - 50,81% wszystkich kotłów na paliwo sta-
łe.¹ 13% emisji pyłu PM2.5 pochodzi z przemysłu, a 4% - z transportu.²
Smog stanowi zagrożenie dla zdrowia ludzi ze względu na dużą koncentrację

szkodliwych cząstek w powietrzu. Przebywanie na zewnątrz w warunkach wy-
sokich stężeń zanieczyszczeń może prowadzić do pojawienia się alergii oraz
astmy, wywołać niewydolność oddechową; zwłaszcza może to dotyczyć
osób chorych, małych dzieci czy osób starszych. Długotrwałe narażenie na
wysokie stężenia zanieczyszczeń może skutkować chorobami układu krwio-
nośnego oraz serca, a nawet chorobami nowotworowymi.
Najbardziej szkodliwe dla naszego zdrowia są tzw. pyły zawieszone, szczegól-

nie te najdrobniejsze cząstki o średnicy poniżej 2,5 mikrometra, które mają
możliwość przedostawania się wraz z wdychanym powietrzem do płuc, a na-
stępnie przenikania do naszego krwioobiegu. Jednak to nie sam pył jest naj-
większym zagrożeniem dla naszego zdrowia, ale substancje, które się na nim
osadzają i w wraz z nim wnikają do naszego organizmu, przede wszystkim
metale ciężkie i benzo(a)piren. Wykazuje on właściwości kancerogenne,
a więc może przyczyniać się do powstawania chorób nowotworowych.
1. Według danych Centralnej Ewidencji Emisyjności Budynków (stan na 10.10.2023).

2. KOBIZE 2021. Krajowy bilans emisji, udział poszczególnych sektorów w emisji pyłu PM2.5 w roku 2020.
6
Ze względu na swoje właściwości mutagenne benzo(a)piren może także
przyczyniać się do powstawania wad genetycznych.
Polska od wielu lat zajmuje czołowe miejsca w rankingu krajów europejskich

o najbardziej zanieczyszczonym powietrzu – pod względem zanieczyszczeń
związanych ze spalaniem paliw stałych (PM2.5, PM10, benzo(a)piren)³. Naj-
większym problemem są przekroczenia norm stężenia rakotwórczego benzo
(a)pirenu - B(a)P - w Polsce w 2021 roku były one najwyższe w Europie.
Polska zajmuje również pierwsze miejsce wśród krajów Unii Europejskiej w ran-
kingu średniorocznego stężenia pyłu zawieszonego PM2.5 (2021 r.). Pod wzglę-
dem średniorocznych stężeń pyłu zawieszonego PM10 Polska wśród krajów
Unii zajmowała w 2021 drugie miejsce, tuż za Maltą. Wyższe stężenia obydwu
zanieczyszczeń zanotowano jedynie w krajach spoza Unii.
Spalanie paliw stałych ma też inne – poza smogiem, naszym lokalnym, pol-
skim problemem – negatywne, globalne konsekwencje. Emituje do atmosfery
dwutlenek węgla, który jest najważniejszym gazem cieplarnianym zmieniają-
cym nasz klimat (inne to metan, tlenek azotu(I) oraz freony, które w znacznie
mniejszym stopniu odpowiadają za obserwowane obecnie ocieplanie się kli-
matu). Naukowcy4 nie mają wątpliwości, że to działalność człowieka (przede
wszystkim spalanie paliw kopalnych i zmiany użytkowania terenu) ogrzała at-
mosferę, oceany i lądy. Średnie temperatury na świecie wzrosły o mniej wię-
cej 1,2°C od początku rewolucji przemysłowej. Międzyrządowy Zespół ds.
Zmiany Klimatu (IPCC) szacuje, że jeżeli obecne praktyki zostaną utrzymane,
globalne ocieplenie sięgnie 3,2°C w 2100 roku. Dojdzie wówczas do globalnej
katastrofy. Przewiduje się, że przy obecnych trendach ocieplenia już do 2250
roku migracja może okazać się konieczna dla 1,2 miliarda ludzi. Będą uciekać
przed powodzią, suszą i wywołanych nimi głodem i konfliktami. Kryzys klima-
tyczny zaostrzy problemy społeczne i doprowadzi do destabilizacji zagraża-
jącej także zachodnim demokracjom takim jak Polska. Na dłuższą metę nikt
nie będzie w stanie odgrodzić się od narastających problemów5. Dlatego jak
najszybciej powinniśmy odejść od spalania paliw kopalnych, rozwijać odna-
wialne źródła energii (OZE) i zmniejszać zużycie energii.
3. Dane Europejskiej Agencji Środowiska (EEA), która co roku publikuje raport dotyczący stanu powietrza na całym kontynencie.
Według najnowszego raportu EEA, opierającego się o dane z roku 2021, stężenia B(a)P w Polsce były najwyższe w Europie. Mediana
dla całego kraju była przekroczona 3-krotnie (3,04 ng/m3) względem normy rocznej obowiązującej w Unii Europejskiej (1 ng/m3).
Poszczególne miasta notowały kilkunastokrotne przekroczenia normy rocznej. Maksymalne średnioroczne stężenie na poziomie
14,73 ng/m3 odnotowano w Nowej Rudzie (woj. dolnośląskie).
4. Intergovernmental Panel on Climate Change (IPCC, Międzyrządowy Zespół ds. Zmiany Klimatu) jest to międzyrządowe ciało
naukowe i doradcze utworzone przez Światową Organizację Meteorologiczną oraz Program Środowiskowy Organizacji Narodów
Zjednoczonych w 1988 roku. Celem IPCC jest dostarczenie obiektywnej, naukowej informacji na temat zmiany klimatu. Głównymi
dokumentami publikowanymi przez IPCC są raporty na temat zmiany klimatu, jej konsekwencji, możliwości adaptacji oraz
ograniczenia ocieplenia. IPCC nie prowadzi pomiarów, obserwacji ani innego rodzaju badań. Swoje opracowania opiera na
artykułach opublikowanych wcześniej przez naukowców z całego świata. W opracowanie raportu z 2021 zaangażowane były 234
osoby z 66 krajów (za: Klimatyczne ABC. Interdyscyplinarne podstawy współczesnej wiedzy o zmianie klimatu, red. Nauk.
7 Magdalena Budziszewska, Aleksandra Kardaś, Zbigniew Bohdanowicz, https://klimatyczneabc.uw.edu.pl/).
5. Dane pochodzą z „Książka o klimacie”, którą stworzyła Greta Thunberg, Warszawa 2023.
Co może samorząd?
Każda gmina powinna działać w oparciu o dokumenty strategiczne, które za-

wierają diagnozę, określają cele i sposoby ich realizacji w krótkim lub dłuż-
szym horyzoncie. Na mocy ustawy “Prawo ochrony środowiska” gminy zobo-
wiązane są do opracowania Programu Ochrony Środowiska, który m.in. doty-
czył ochrony jakości powietrza i klimatu. Zakłada się, że będzie w nim doko-
nany przegląd i spójne zaplanowanie wszystkich działań związanych z ogra-
niczeniem emisji gazów cieplarnianych oraz innych zanieczyszczeń emito-
wanych do powietrza z wszystkich źródeł i sektorów. Gminy są również zobo-
wiązane do opracowania planu zaopatrzenia w ciepło, energię elektryczną
i paliwa gazowe oraz planu zrównoważonego rozwoju publicznego transpor-
tu zbiorowego. Wszystkie te dokumenty razem z planem ogólnym zagospo-
darowania przestrzennego powinny tworzyć spójną, lokalną politykę klima-
tyczną, wyznać kierunki działania i inwestycje, które samorząd faktycznie bę-
dzie zrealizować.
Gminy są też zobowiązane realizować programy uchwalane na wyższych

szczeblach. Programy Ochrony Powietrza (POP) są opracowywane przez Za-
rząd Województwa dla stref, w których zanotowano przekroczenia norm jako-
ści powietrza. Na poziomie lokalnym rozważnie prowadzona walka ze smo-
giem może jednocześnie prowadzić do redukcji emisji dwutlenku węgla. POP
nakłada szereg obowiązków na organy administracji, podmioty korzystające
ze środowiska oraz inne jednostki organizacyjne szczebla wojewódzkiego, po-
wiatowego i gminnego, a także osoby fizyczne, których celem jest osiągnięcie
i utrzymanie na danym obszarze norm jakości powietrza. Do takich działań
zalicza się m.in. wymianę źródeł ogrzewania na nisko- lub bezemisyjne, pro-
mowanie odnawialnych źródeł energii, działania na rzecz niskoemisyjnego
transportu, różnego rodzaju programy edukacyjne i informacyjne itd.
Sejmiki wojewódzkie mogą uchwalać uchwały antysmogowe, by zapewnić

poprawę jakości powietrza w regionie. Uchwały nakładają na mieszkańców
danego regionu określone przez samorząd obowiązki dotyczące użytkowa-
nych źródeł ciepła i montażu instalacji grzewczych w nowych budynkach. Są
to więc podstawowe akty prawne, które nakładają ograniczenia w zakresie
8
użytkowania kotłów na paliwa stałe (węgiel, biomasa) – mogą to być zakazy
całkowite lub użytkowania jedynie najbardziej emisyjnych typów urządzeń.
Zakazują również korzystania z poszczególnych paliw, takich jak węgiel czy
drewno, lub określają minimalne wymagania jakościowe, jakie te paliwa mu-
szą spełniać6.
Aby zrealizować własne strategie lub wdrożyć założenia programów regio-

nalnych, gminy mają do dyspozycji wiele narzędzi i zasobów. Mogą dawać
zachęty dla inwestorów, którzy chcą unowocześniać system ciepłowniczy lub
rozwijać OZE na terenie gminy; wspierać finansowo i doradczo mieszkańców
w wymianie źródeł ciepła czy termomodernizacji domów. Mogą kontrolować
nieruchomości i sprawdzać przestrzeganie przepisów o ochronie środowiska,
karać i edukować w tym względzie mieszkańców.
Gminy mają możliwość ustanowienia tzw. stref czystego transportu. Wpro-

wadza się je celem ograniczenia negatywnego oddziaływania emisji zanie-
czyszczeń z transportu na zdrowie ludzi i środowisko. Mogą rozwijać komuni-
kację publiczną, by była jak najmniej emisyjna i wygodna dla mieszkańców,
aby ci mniej chętnie korzystali z własnych samochodów.
Samorządy powinny też dbać i inwestować w swoje mienie (budynki, pojaz-

dy), by były mniej energochłonne, w jak największym stopniu korzystały
z energii odnawialnej.
6. Uchwał antysmogowych nie mają województwa warmińsko-mazurskie i podlaskie. Poza tym niektóre gminy zdecydowały się
na wprowadzenie lokalnych uchwał antysmogowych zaostrzających wymagania względem wojewódzkich uchwał
antysmogowych. Są to m.in. Niepołomice, Krzeszowice, Skawina, Rabka Zdrój, Czarny Dunajec, Miasto Oświęcim, Miasto Nowy Targ.
9
Pytania do osób kandydujących
w wyborach samorządowych
1. W JAKI SPOSÓB PLANUJE PAN/PANI INFORMOWAĆ MIESZKAŃCÓW GMINY

O TYM, KTÓRE ŹRÓDŁA CIEPŁA I DO KIEDY NALEŻY WYMIENIĆ NA PODSTAWIE
OBOWIĄZUJĄCYCH NASZĄ GMINĘ PRZEPISÓW?
Przykłady zrealizowanych działań w gminach:
▶ Czytelna informacja na stronach internetowych instytucji gminnych:
◦ informacje o uchwale antysmogowej przedstawiona w jasny i prosty

sposób na stronach urzędowych gminy, Ośrodka Pomocy Społecznej
(OPS), Ochotniczej Straży Pożarnej (OSP);
◦ zegar odliczający czas jaki pozostał do wymiany kotłów.
▶ Coroczna wysyłka pism informacyjnych:
◦ informacja o terminach wynikających z uchwały antysmogowej i do-

stępnych programach dotacyjnych wysyłana przy okazji corocznej wy-
syłki decyzji o wysokości podatku od nieruchomości i/lub informacji
o wysokości opłat za odbiór odpadów komunalnych. Mieszkańcy znacz-
nie poważniej traktują pismo urzędowe niż np. ulotkę wrzuconą do
skrzynki pocztowej.
▶ Wykorzystanie Centralnej Ewidencji Emisyjności Budynków (CEEB) do

informowania mieszkańców:
◦ dotarcie co najmniej raz w roku do każdego punktu adresowego, który

zgodnie z CEEB jest ogrzewany węglem lub drewnem, z informacją
o wymogach uchwały antysmogowej i dostępnych dotacjach.
▶ Bezpośrednie spotkania z mieszkańcami:
◦ stoiska/plakaty/ulotki/ na wydarzeniach lokalnych – jak np. Dni Gminy,

gminne imprezy sportowe, imprezy OSP itp.;
10
◦ na zebraniach wiejskich, na spotkaniach organizowanych przez Urząd
Gminy - warto zaprosić kominiarza;
◦ podczas kontroli palenisk oraz wizyt w związku z prowadzonymi progra-

mami dotacji.
▶ Liderem komunikacji z mieszkańcami na temat smogu jest Rybnik:
◦ więcej o kampanii „Gańba! Kopciuchy trują nas wszystkich:

https://www.rybnik.eu/dla-mieszkancow/aktualnosci/aktual-
nosc/ganba-liderem-komunikacji-i-promocji
2. W JAKI SPOSÓB PLANUJE PAN/PANI PROMOWAĆ I WSPOMAGAĆ

DOSTĘPNE PROGRAMY DOFINANSOWAŃ NA WYMIANĘ PIECÓW,
TERMOMODERNIZACJĘ DOMÓW I INNE DZIAŁANIA PODNOSZĄCE JAKOŚĆ
POWIETRZA I OGRANICZAJĄCE EMISJĘ GAZÓW CIEPLARNIANYCH W NASZEJ
GMINIE?
▶ Ekodoradcy w gminie Skawina:
◦ gmina może zatrudnić ekodoradcę lub ekodoradczynię, bądź

przeszkolić pracownika lub pracowników gminy w zakresie infor-
mowania i pomocy mieszkańcom gminy w wymianie źródła
ciepła, termomodernizacji lub instalacji odnawialnych źródeł
energii. Taka osoba wspiera mieszkańców również w korzystaniu
z dostępnych programów dofinansowania. Przykładem takiego
działania są gminy tzw. obwarzanka krakowskiego, które przy-
stąpiły do realizacji projektu EKO TEAM w ramach pozyskanych
środków unijnych pochodzących z instrumentu finansowego
ELENA, ze środków Europejskiego Banku Inwestycyjnego (EBI).
Pozwolił on na zatrudnienie (z 90% dofinansowaniem) 39 eko-
doradców i ekodoradczyń, którzy prowadzą obsługę progra-
mów dotacyjnych i doradztwo dla mieszkańców w zakresie wy-
miany kotła lub pieca. W urzędzie gminy Skawina większość
11
pracowników wydziału zajmującego się problematyką ubóstwa
energetycznego to ekodoradcy lub ekodoradczynie, którzy
wspierają mieszkańców w uzyskiwaniu dopłat do wymiany pie-
ca lub kotła, termomodernizacji czy odnawialnych źródeł ener-
gii. Służą ekspercką wiedzą, dobierając do potrzeb odbiorców
rozwiązania, które w ich sytuacji najskuteczniej pozwolą obniżyć
rachunki za energię. W ramach projektu ASSIST Krajowej Agencji
Poszanowania Energii pomagają także w prostych działaniach
przynoszących szybki efekt, takich jak wsparcie mieszkańców
ubogich energetycznie w wymianie żarówek na energoosz-
czędne źródła światła czy przeprowadzeniu drobnych napraw.
Więcej informacji: https://www.gminaskawina.pl/srodowisko/
powietrze/projekty-i-programy/projekt-eko-tea
▶ Gminne punkty konsultacyjno-informacyjne programu “Czyste Powie-

trze”:
◦ samorząd gminy może podpisać umowy z właściwym Woje-

wódzkim Funduszem Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej
(WFOŚiGW) na otwarcie punktu konsultacyjnego programu
“Czyste Powietrze”. Punkty te finansowane są przez Narodowy
Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej (NFOŚiGW) -
35 tys. zł na uruchomienie i prowadzenie punktu.
▶ Udział w programie „Sołtys – Ambasadorem Czystego Powietrza”:
◦ sołtysi i sołtyski to naturalni liderzy i liderki w swoich społeczno-

ściach lokalnych, znają swoich sąsiadów, cieszą się ich zaufa-
niem. Warto, aby mieszkańcy sołectwa skorzystali z programu
„Czyste Powietrze”. Sołtysi i sołtyski mogą być dla nich dobrym
przykładem i pokazywać, że warto mieć docieplony dom i efek-
tywne, ekologiczne źródło ciepła. Więcej informacji: https://wfo-
sigw.olsztyn.pl/2023/10/07/pilotazowy-program-soltys-amba-
sadorem-czystego-powietrza/
▶ Udział w rankingu gmin programu „Czyste Powietrze”:
◦ w ramach rocznego rankingu gmin wskaźnik aktywności gminy
12
wyliczony zostaje poprzez podzielenie liczby wniosków złożonych
z terenu danej gminy przez ogólną liczbę budynków jednoro-
dzinnych na terenie gminy. Np. w 2022 roku 625 gmin, które
miały wskaźnik zaangażowania powyżej 3,70%, otrzymały łącznie
16 mln zł, tj. dodatkowe 25 600 zł dla każdej gminy na wsparcie
działań informacyjnych programu “Czyste Powietrze”.
Więcej informacji: https://www.gov.pl/web/nfosigw/znamy-wy-
niki-rocznego-rankingu-gmin-w-programie-czyste-powie-
trze-625-samorzadow-zyska-dodatkowe-fundusze-na-pro-
mocje-wymiany-kopciuchow-i-termomodernizacji-domow
▶ Gmina jako operator programu “Czyste Powietrze”:
◦ pomoc gmin-operatorów polega na identyfikacji potencjalnych

beneficjentów programu „Czyste Powietrze”, przedstawieniu im
korzyści wynikających z podjęcia działań związanych z wymianą
nieefektywnego źródła ciepła i/lub termomodernizacją miesz-
kalnego domu jednorodzinnego oraz przeprowadzeniu przez
cały proces wnioskowania, realizacji i rozliczenia przedsięwzię-
cia w ramach tego programu. Obecnie gminy, działające jako
operatorzy, za każde przeprowadzone z ich wsparciem przed-
sięwzięcie z kompleksową termomodernizacją otrzymają do
1,7 tys. zł. Więcej informacji: https://www.gov.pl/web/nfosigw/
sa-kolejni-operatorzy-programu-czyste-powietrze-to-29-
gmin-z-wojewodztwa-swietokrzyskiego
3. JAKIE DZIAŁANIA ZAMIERZA PAN/PANI PODJĄĆ, BY WSPOMÓC OSOBY

UBOGIE ENERGETYCZNIE?
Osoby ubogie energetycznie to osoby, które napotykają trudności w zaspo-

kojeniu podstawowych potrzeb w zakresie ciepła i energii elektrycznej do za-
silania urządzeń i oświetlenia, co skutkuje ograniczeniem jakości ich życia
i komfortu termicznego.
13
▶ Analiza zjawiska ubóstwa energetycznego w gminie Oświęcim:
◦ pierwszym wyzwaniem w walce z ubóstwem energetycznym

jest dobre określenie skali problemu na terenie gminy, identyfi-
kacja osób ubogich energetycznie. Bez dobrej diagnozu trudno
o dobry plan działania. Dlatego gmina Oświęcim opracowała
raport na temat ubóstwa energetycznego na swoim terenie:
https://gminaoswiecim.pl/mfiles/1960/3/21558/z/AUE_Oswie-
cim_raport.pdf
▶ Współpraca lokalnych instytucji w Krakowie w zakresie wsparcia dla

osób ubogich energetycznie:
◦ na terenie gminy Kraków działały dwuosobowe zespoły dorad-

cze składające się z pracownika Miejskiego Ośrodka Pomocy
Społecznej i pracownika Wydziału ds. Jakości Powietrza. Pod-
czas trzech akcji udało się przeprowadzić łącznie ok. 830 wizyt,
które odpowiadają 640 odwiedzonym adresom. Odwiedzani
byli mieszkańcy Krakowa nieprzekonani do zmiany systemu
ogrzewania na proekologiczne, mający trudną sytuację oraz
będący podopiecznymi Miejskiego Ośrodka Pomocy Społecznej.
To ważne, by wokół problemu ubóstwa energetycznego zbudo-
wać współpracę urzędu gminy, OPS, ekodoradców czy pracow-
ników punktu konsultacyjnego programu “Czyste Powietrze”.
Opis tego działania jako dobrej praktyki: https://www.gov.pl/at-
tachment/f7281ec7-e2d4-40ff-9da4-ee5454c5e753
▶ Gminny program osłonowy w Krakowie:
◦ Gmina Kraków przyjęła Lokalny Program Osłonowy, czyli wpro-

wadziła dopłaty do rachunków dla osób, które ponoszą zwięk-
szone koszty grzewcze lokalu, związane z trwałą zmianą systemu
ogrzewania, opartego na paliwie stałym, na jeden z systemów
proekologicznych. Wiele gospodarstw dotkniętych ubóstwem
energetycznym nie decyduje się na realizację inwestycji nawet
przy 100% dofinansowaniu z obawy o wzrost opłat za ogrzewa-
14
nie. W Małopolsce programy osłonowe utworzyły również
Oświęcim (gmina i miasto), Krzeszowice, Skawina, Miasto Nowy
Targ. Opis tego działania jako dobrej praktyki: https://www.go-
v.pl/attachment/f7281ec7-e2d4-40ff-9da4-ee5454c5e753
▶ Rządowy program STOP SMOG w gminie Skawina:
◦ program STOP SMOG finansuje likwidację/wymianę kotłów wy-

sokoemisyjnych na niskoemisyjne źródła ogrzewania oraz ter-
momodernizację budynków jednorodzinnych dla osób ubogich
energetycznie. Wkład finansowy gminy wynosi 30% kosztów re-
alizacji przedsięwzięcia, natomiast 70% kosztów pokrywają środ-
ki budżetu państwa. Gmina może podjąć decyzję, by do 10%
środków pokryli właściciele budynków . Taką decyzję podjęła na
przykład gmina Skawina. Warto zaznaczyć, że 10% wkładu można
wpłacić całościowo (nie jest to nigdy więcej niż 6 tys.), bądź
płacić w ratach, gdzie mieszkańcy mają wpływ na harmono-
gram wpłat. Wprowadzono również możliwość odpracowania
wkładu w ramach prac na rzecz gminy, dopasowując zakres
prac do możliwości mieszkańców. Jeżeli dana osoba nie może
sama odpracować dofinansowania (na przykład ze względu na
jakąś niepełnosprawność czy zły stan zdrowia), może wskazać
osobę z rodziny, która podejmie się tej pracy za nią. Opis tego
działania jako dobrej praktyki: https://www.gov.pl/attachment/
f7281ec7-e2d4-40ff-9da4-ee5454c5e753
▶ Promowanie prostych kroków ograniczających zużycie energii:
◦ gminy powinny informować mieszkańców ubogich lub zagrożo-

nych ubóstwem energetycznym (np. przez pracowników OPS),
jakie proste i w większości bezkosztowe działania mogą podjąć,
by zmniejszyć zużycie energii elektrycznej i ciepła w swoim go-
spodarstwie domowym. Więcej informacji, jak pracownicy OPS
mogą to robić: https://www.wfosigw.zgora.pl/sites/default/file-
s/media/broszura.pdf
15
▶ Cohousing (wspólne mieszkanie) w Rybniku:
◦ władze Rybnika wprowadziły innowacyjny pomysł w walce

z ubóstwem energetycznym. Chodzi o wspólne mieszkanie
dla samotnych seniorek, które często mieszkają same w dużych
domach, mają problem z ich ogrzewaniem, termomodernizacją
Krótki film (3:36 min) na ten temat: https://www.youtube.com/
watch?v=0_ow_h9KLuI
4. JAK ZAMIERZA PAN/PANI KONTROLOWAĆ, CZY MIESZKAŃCY GMINY

PRZESTRZEGAJĄ ZAPISY UCHWAŁY ANTYSMOGOWEJ?
▶ Informowanie poprzez strony internetowe instytucji gminnych:
◦ informowanie mieszkańców za pośrednictwem stron interneto-

wych instytucji gminnych (urząd, straż, OPS, itd.) o konsekwen-
cjach grożących za nieprzestrzeganie zapisów uchwały anty-
smogowej;
◦ regularne publikowanie informacji o liczbie przeprowadzonych

kontroli i ich efektach (pouczenia, mandaty, sprawy kierowane
do sądu);
◦ informowanie o rozpoczynaniu cyklu kontroli na początku okresu

grzewczego wraz ze wskazaniem obowiązków mieszkańców
oraz uprawnień osób kontrolujących (strażników gminnych,
upoważnionych pracowników gminy).
▶ Umożliwienie mieszkańcom zgłaszania podejrzenia naruszania przepi-

sów w Nowym Sączu:
◦ w gminie został uruchomiony tzw. telefon antysmogowy. Wybie-

rając specjalny numer, mieszkańcy mogą zgłaszać swoje po-
dejrzenia dotyczące m.in. spalania śmieci. Zgłoszenia będzie
przyjmowała straż miejska.
16
Więcej informacji: https://sadeczanin.info/wiadomosci/nowy-
sacz-ruszyl-telefon-antysmogowy-mozna-juz-dzwonic
▶ Serwis do zgłaszania problemów w gminach podkrakowskich:
◦ Kraków i gminy podkrakowskie w ramach wspólnego projektu

stworzyły serwis internetowy „Ekointerwencja”, który służy miesz-
kańcom do zgłaszania naruszeń ochrony środowiska. Więcej in-
formacji: https://ekointerwencja.ekomalopolska.pl/app/ekoin-
terwencja/index.html
▶ Straż Międzygminna w gminach Igołomia-Wawrzeńczyce oraz Koniu-

sza:
◦ problem braku straży gminnej rozwiązany został poprzez za-

trudnienie wspólnego strażnika gminnego, który przeprowadza
kontrole w obu gminach, dzieląc swój etat między dwie gminy.
Pomimo zatrudnienia w każdej z nich na pół etatu, jego kontrole
spalania odpadów charakteryzują się dużą skutecznością. Jest
to rozwiązanie, które z jednej strony pozwala na prowadzenie
kontroli w mniejszych gminach, a z drugiej nie obciąża zbytnio
budżetów gminnych.
▶ Kontrole wykonywane zespołowo i poza godzinami pracy urzędu w Ska-

winie:
◦ w gminie kontrole palenisk prowadzone są również po godzinie

16:00, szczególnie w sezonie grzewczym, co nie jest często spo-
tykaną praktyką. Długi czas prowadzenia kontroli w ciągu doby
pozytywnie wpływa na możliwość skutecznego wykrywania nie-
prawidłowości. Dodatkowo kontrole są prowadzone w parach –
pracownik gminy oraz funkcjonariusz straży miejskiej/gminnej.
Dzięki takiemu podejściu, kontrola ma szansę być skuteczniejsza
– strażnik może skupić się na części typowo kontrolnej, a urzęd-
nik na aspekcie edukacyjnym kontroli.
17
▶ Kontrole wykonywane niezwłocznie po przyjęciu zgłoszenia w Nowym
Sączu:
◦ pozytywnym działaniem z punktu widzenia skuteczności kontroli

jest również wykonywanie ich niezwłocznie po przyjęciu zgłosze-
nia podejrzenia łamania przepisów. Sprawia to, iż zwiększają się
szanse wykrycia naruszenia np. spalania odpadów czy innych
niedozwolonych materiałów. W Nowym Sączu kontrole są prze-
prowadzane bardzo szybko – w czasie od 15 minut do 1 godziny
od zgłoszenia konieczności podjęcia interwencji.
5. JAKIE DZIAŁANIA ZAMIERZA PAN/PANI PODJĄĆ, BY OGRANICZYĆ

ZANIECZYSZCZENIA I EMISJE POCHODZĄCE Z TRANSPORTU?
▶ Strefy uspokojonego ruchu w centrach miast śląskich:
◦ strefa uspokojonego ruchu to obszar gminy, w którym zastoso-

wano rozwiązania o charakterze organizacyjnym, budowlanym
i prawnym, zwiększające bezpieczeństwo i komfort wszystkich
uczestników ruchu, zwłaszcza pieszych i rowerzystów. Taki strefy
znalazły się w standardach opracowanych przez Górnośląsko-
Zagłębiowską Metropolię. Więcej informacji: https://polskia-
larmsmogowy.pl/wp-content/uploads/2021/07/Standardy-do-
stepnosci-Gornoslasko-Zaglebiowskiej-Metropolii.pdf
▶ Wprowadzenie Strefy Czystego Transportu:
◦ Strefa Czystego Transportu (SCT) to przede wszystkim zakaz

wjazdu w określoną strefę dla pojazdów o wysokich emisjach
i uprzywilejowanie pojazdów o wyższych standardach emisyj-
ności.
▶ Promocja niskoemisyjnego transportu publicznego w gminie Siewierz:
◦ w gminie Siewierz powstał Zintegrowany Punkt Przesiadkowy

oraz droga rowerowa łącząca Wojkowice Kościelne z Kuźnicą
18
Warężyńską. Więcej informacji: https://mapadotacji.gov.pl/pro-
jekty/768003/
▶ Unowocześnianie taboru komunikacji zbiorowej w Stargardzie:
◦ modernizacja transportu miejskiego polegała na zakupie 16 au-

tobusów energooszczędnych o najmniejszej emisji CO2 i zanie-
czyszczeń. Wygodny i ekologiczny tabor ma zachęcić mieszkań-
ców do podróży komunikacją miejską w Stargardzie i gminach
ościennych i ograniczyć negatywny wpływ transportu publicz-
nego na środowisko naturalne. Więcej informacji: https://www
.pois.gov.pl/strony/o-programie/projekty/przyklady-najcie-
kawszych-projektow/modernizacja-transportu-miejskiego-
polegajaca-na-zakupie-16-autobusow-energooszczednych-
o-najmniejszej-emisji-co2-i-zanieczyszczen/
6. JAKIE DZIAŁANIA ZAMIERZA PAN/PANI PODJĄĆ, BY NASZA GMINA

W WIĘKSZYM STOPNIU KORZYSTAŁA Z ODNAWIALNYCH ŹRÓDEŁ ENERGII
(OZE)?
▶ Planowanie przestrzenne uwzględniające rozwój OZE w gminie Walim:
◦ każda gmina może dostosować strategię rozwoju OZE do swo-

ich unikalnych warunków geograficznych, ekonomicznych i spo-
łecznych. Kluczowe jest zaangażowanie społeczności lokalnej
i partnerstwo z różnymi interesariuszami w procesie decyzyj-
nym. W ramach planowania przestrzennego gminy mogą wy-
znaczać obszary, które są szczególnie przyjazne dla rozwoju OZE.
Lokalne plany zagospodarowania przestrzennego mogą
uwzględniać specjalne strefy dla elektrowni fotowoltaicznych,
farm wiatrowych, biogazowni czy innych projektów OZE. W gmi-
nie Walin rada gminy uchwaliła miejscowy plan zagospodaro-
wania przestrzennego (MPZP) przewidujący budowę farmy foto-
19
woltaicznej. Treść uchwały: https://edzienniki.duw.pl/eli/POL-
_WOJ_DS/2022/3093/ogl/pol/pdf
▶ Inwestycje gminy w instalacje OZE w gminie Żerków:
◦ gminy mogą inwestować w własne instalacje OZE, takie jak

elektrownie słoneczne, elektrownie wiatrowe czy biogazownie.
To nie tylko stanowi źródło energii dla społeczności, ale również
może generować dochód dla gminy. We wsi Żółków (gmina
Żerków) powstała gminna farma fotowoltaiczna. Elektrownia
mieści się niedaleko oczyszczalni ścieków na terenie o po-
wierzchni 2 ha. Dostarczy energię do m.in. szkoły i przedszkola,
a także oczyszczalni ścieków czy stacji uzdatniania wody. Więcej
informacji: https://www.wfosgw.poznan.pl/aktualnosci-z-fun-
duszu/otwarcie-elektrowni-fotowoltaicznej-w-zolkowie-w-
gminie-zerkow/
▶ Projekt dotyczący produkcji energii ze źródeł odnawialnych przez

mieszkańców w małopolskich gminach:
◦ gmina powinna brać udział/inicjować na szczeblu wojewódzkim

realizację projektów produkcji energii ze źródeł odnawialnych fi-
nansowanych ze środków unijnych (np. Europejskiego Funduszu
Rozwoju Regionalnego). Produkcja energii ze źródeł odnawial-
nych przyczynia się do proporcjonalnego zmniejszenia emisji
szkodliwych gazów, które musiałyby być wytworzone w procesie
produkcji tej samej ilości energii. Przyczyni się do podniesienia
jakości życia mieszkańców tych gmin oraz do poprawy stanu
środowiska, w którym żyją. Przykładem takiego projektu jest
„Partnerski Projekt Budowy Instalacji Odnawialnych Źródeł Ener-
gii dla Gmin Województwa Małopolskiego” (lider projektu: Gmi-
na Kocmyrzów-Luborzyca). Więcej informacji: https://www.igwa
.pl/p,301,informacja-ogolna
▶ Ulgi podatkowe dla gruntów z instalacjami OZE w gminie Niwiska:
◦ gminy mogą wprowadzać programy dofinansowania lub ofero-
20
wać ulgi podatkowe dla mieszkańców i przedsiębiorstw, które
decydują się inwestować w instalacje OZE. To może zachęcać
do szybszego przyjęcia technologii odnawialnych źródeł energii.
Gmina Niwiska wprowadziła roczne zwolnienie z opodatkowania
gruntów wykorzystywanych przez przedsiębiorców w zakresie
pozyskiwania energii elektrycznej z odnawialnych źródeł energii
z promieni słonecznych przy pomocy fotoogniw – energii foto-
woltaicznej. Treść uchwały gminy w tej sprawie: http://g.eksper-
t.infor.pl/p/_dane/akty_pdf/U78/2019/249/6828.pdf
▶ Promocja efektywności energetycznej:
◦ gminy mogą prowadzić kampanie edukacyjne dotyczące ko-

rzyści z efektywności energetycznej i stosowania technologii
OZE. Zachęcanie mieszkańców i firm do modernizacji budynków
oraz korzystania z odnawialnych źródeł energii może przyczynić
się do ograniczenia zużycia energii i ograniczenia szkodliwych
emisji.
▶ Współpraca z przedsiębiorstwami i instytucjami badawczymi w gminie

Lądek Zdrój:
◦ gminy mogą nawiązywać współpracę z przedsiębiorstwami

specjalizującymi się w OZE oraz instytucjami badawczymi. Part-
nerstwo z sektorem prywatnym i naukowym może przyspieszyć
rozwój technologii oraz wprowadzenie innowacyjnych rozwią-
zań. Gmina Lądek-Zdrój podpisała umowę o współpracy z Poli-
techniką Wrocławską w sprawie realizacji badań i poszukiwania
funduszy na wspólne granty badawczo-wdrożeniowe. Współ-
praca będzie się wiązać z wytwarzaniem energii ze źródeł od-
nawialnych, w tym m.in. z planami budowy farmy fotowoltaicz-
nej w Lądku-Zdroju oraz kwestią zagospodarowania tamtejsze-
go odwiertu geotermalnego. Więcej informacji:
https://pwr.edu.pl/uczelnia/aktualnosci/pwr-podpisala-umo-
we-o-wspolpracy-z-ladkiem-zdrojem-w-planach-badania-i-
inwestycje-w-oze-11979.html
21
▶ Udział w międzynarodowym projekcie na rzecz zwiększenia bezpieczeń-
stwa energetycznego gmin:
◦ kilkanaście gmin wraz z Politechniką Częstochowską oraz Nor-

weskim Instytutem Badań Atmosfery bierze udział w projekcie,
którego głównym celem jest analiza uwarunkowań efektywne-
go wykorzystania lokalnych, odnawialnych zasobów energe-
tycznych występujących na terenie gminy/miasta pod kątem
zwiększenia bezpieczeństwa energetycznego, poprawy stanu
środowiska, obniżenia kosztów wytwarzania i dystrybucji energii
elektrycznej i ciepła, a tym samym obniżenia cen energii dla
mieszkańców i przedsiębiorców. Więcej informacji:
https://we.pcz.pl/wspolpraca/gmina-samowystarczalna-
energetycznie/opis-projektu
▶ Tworzenie spółdzielni energetycznych w gminach Skawina i Lądek Zdrój:
◦ celem spółdzielni jest wytwarzanie energii elektrycznej z odna-

wialnych źródeł energii na rzecz swoich członków, oraz organi-
zowanie dostawy i odbioru energii elektrycznej między członka-
mi spółdzielni, co pozwala na ograniczenie kosztów związanych
z zakupem energii elektrycznej oraz na zwiększenie przychodów
członków spółdzielni ze sprzedaży wyprodukowanej energii elek-
trycznej z odnawialnych źródeł energii. Gmina Skawina wraz
z Muzeum Regionalnym w Skawinie i Miejską Biblioteką Pu-
bliczną w Skawinie powołały Spółdzielnię Energetyczną Skawi-
na. W długoterminowej strategii rozwoju spółdzielni energetycz-
nej planuje się włączanie kolejnych budynków użyteczności pu-
blicznej i uruchamianie kolejnych odnawialnych źródeł energii w
postaci instalacji fotowoltaicznych, biogazowni oraz elektrowni
wiatrowych. Więcej informacji: https://www.gminaskawina.pl/
srodowisko/powietrze/spoldzielnia-energetyczna-skawina-ses
◦ w gminie Lądek-Zdrój budowana jest Gminna Elektrownia Foto-

woltaiczna o mocy 10 MW wraz z utworzeniem Lądeckiej Spół-
dzielni Energetycznej. Więcej informacji:
https://samorzad.pap.pl/konkurs-inwestycja-z-perspektywa/
22
kategoria/inwestycja-z-perspektywa/ladek-zdroj-budowa-
gminnej
▶ Budowa magazynów energii w Ochotnicy Dolnej:
◦ gminy mogą wspierać rozwój technologii magazynowania

energii, co jest istotne dla skutecznego wykorzystania energii ze
źródeł odnawialnych, które są zmiennymi w swojej dostępności.
Gminne magazyny energii stabilizują gminną sieć energetycz-
ną, zapobiegają m.in. czasowym wyłączeniom instalacji prosu-
menckich. Na terenie gminy Ochotnica Dolna zostały już zbudo-
wane trzy magazyny energii elektrycznej. Magazyny energii
elektrycznej wspomagają wykorzystanie OZE poprzez stabiliza-
cję sieci niskiego napięcia z dużą koncentracją mikroinstalacji
fotowoltaicznych.Więcej informacji: https://www.ochotnica.pl/
aktualnosci/bess-elsta-nowy-magazyn-energii-w-ochotnicy-
dolnej/
▶ Klastry energii:
◦ klaster energii to cywilnoprawne porozumienie, w skład którego

mogą wchodzić osoby fizyczne, osoby prawne, jednostki nauko-
we, instytuty badawcze lub jednostki samorządu terytorialnego,
dotyczące wytwarzania i równoważenia zapotrzebowania, dys-
trybucji lub obrotu energią z odnawialnych źródeł energii. Zada-
niem klastrów energii jest zapewnienie lokalnego bezpieczeń-
stwa energetycznego, poprawa lokalnego środowiska natural-
nego oraz zwiększenie konkurencyjności i efektywności ekono-
micznej lokalnej gospodarki. Przykłady gminnych klastrów ener-
gii w Polsce: https://www.wfosigw.zgora.pl/sites/default/files/
media/klastry_przklady.pdf
7. JAKIE DZIAŁANIA ZAMIERZA PAN/PANI PODJĄĆ, BY BUDYNKI GMINNE

BYŁY BARDZIEJ EFEKTYWNE ENERGETYCZNIE?
23
▶ Gminny energetyk w gminie Skawina:
◦ w gminy urzędzie stworzono stanowisko energetyka gminnego,

który odpowiada za weryfikowanie zużycia energii w budynkach
gminy oraz sprawdzanie, jak duże oszczędności emisyjne i kosz-
towe mogłaby przynieść wymiana energochłonnych urządzeń
na inne, dobór odpowiedniej taryfy energetycznej dla danego
budynku itp. Więcej informacji: https://www.kongresobywatelski
.pl/idee-dla-polski/gmina-z-energetykiem/
▶ Zielona energia w Krakowie:
◦ instytucje miejskie kupują wyłącznie energię z odnawialnych

źródeł. W wyniku dwuletniego przetargu zielona energia napę-
dza krakowskie tramwaje i elektryczne autobusy, oświetla ulice
oraz miejskie budynki użyteczności publicznej. Warto podkreślić,
że aż 50% energii wytwarzanej w krakowskich spółkach komu-
nalnych to energia odnawialna. Trzyminutowy film na ten te-
mat: https://www.youtube.com/watch?v=BL5Er7Qtg_M
▶ Kompleksowa termomodernizacja budynków gminnych w Brzeszczach

i Czempiniu:
◦ termomodernizacja budynków użyteczności publicznej ma na

celu znaczną redukcję zapotrzebowania na energię elektryczną
i cieplną. Poza tym termomodernizacja przyczynia się do spad-
ku ilości emitowanych gazów cieplarnianych i redukcji pyłów
zawieszonych. Przykładowo w gminie Brzeszcze przeprowadzono
termomodernizację pięciu budynków gminnych. Więcej infor-
macji: https://infobrzeszcze.pl/zakonczono-termomoderniza-
cje-pieciu-gminnych-budynkow/
◦ w gminie Czempiń dzięki termomodernizacji budynków gmin-

nych planuje się osiągniecie redukcji CO2 o ponad 87% i reduk-
cji pyłu PM10 o ponad 99%. Projekt przyczyni się do spadku ilości
emitowanych gazów cieplarnianych o ponad 450 ton rocznie.
Natomiast sumaryczna wartość redukcji zapotrzebowania na
energię elektryczną i cieplną wyniesie ponad 85%. Istotną rolę
24
w osiągnięciu zakładanych w projekcie redukcji odegra zasto-
sowanie pomp ciepła oraz paneli fotowoltaicznych. Więcej in-
formacji: https://czempin.pl/Termomodernizacja_budynko-
w_uzytecznosci_publicznej_-_trwaja_intensywne_prace.html
8. JAK BĘDZIE PAN/PANI ZACHĘCAĆ MIESZKAŃCÓW ALBO JAKIE DZIAŁANIA

EDUKACYJNE PLANUJE PAN/PANI PROWADZIĆ, BY MIESZKAŃCY W SWOIM
CODZIENNYM ŻYCIU OGRANICZALI ZUŻYCIE ENERGII?
Przykłady realizowanych działań w gminach:
▶ Strażnicy energii i klimatu w Gdyni:
◦ wszystkie szkoły publiczne w Gdyni biorą udział w projekcie,

w ramach którego podejmują wyzwania w trzech kategoriach:
oszczędność energii cieplnej w GJ oraz oszczędność energii
elektrycznej w KWh, najniższe zużycie wody w litrach na jednego
ucznia/jedną uczennicę, gdzie będzie porównywane zużycie w
stosunku do roku 2019 r. Szkoły z najlepszymi wynikami otrzyma-
ją co kwartał nagrody finansowe, w postaci 50% zaoszczędzo-
nych środków. Więcej informacji: https://www.gdynia.pl/nauka
-2,7718/straznicy-energii-i-klimatu,571529
25
Obszar 2. Odpady
Żyjemy w świecie galopującego konsumpcjonizmu. Produkcja odpadów

z roku na rok wzrasta. Marnujemy coraz więcej, lekkomyślnie nie zwracając
uwagi na skończone zasoby naszej Planety.
Odpady nas zasypują, produkty są zapakowane w wymyślne opakowania,

często trudne w recyklingu. Coraz więcej jest przedmiotów jednorazowych,
rzadko naprawiamy zepsute sprzęty, a często jest to niemożliwe lub nieopła-
calne. Zamiast naprawiać kupujemy nowe rzeczy, generując coraz więcej
odpadów.
Jakie są tego skutki? Odpady zanieczyszczają nasze otoczenie, widzimy je

w przestrzeni publicznej, w lasach, parkach. Samorządy wydają ogromne
kwoty na sprzątanie przestrzeni publicznej. Sterty odpadów zalegają na wy-
sypiskach, są też czasami wyrzucane poza przeznaczonymi do tego miejsca-
mi. Odpady składowane “na dziko”, w miejscach do tego nieprzeznaczonych,
bez odpowiednich zabezpieczeń, mogą być niebezpieczne dla ludzi lub zwie-
rząt, doprowadzać do zanieczyszczenia wody, powietrza i gleby.
Polski system gospodarki odpadowej nie radzi sobie z wzrastającą masą od-
padów, brakuje odpowiedniej infrastruktury i wdrożonych na szeroką skalę
sposobów ich zagospodarowania. Odpady są wciąż niedostatecznie pose-
gregowane przez mieszkańców, za co odpowiada częściowo brak wiedzy, ale
też brak chęci. System selektywnego zbierania odpadów funkcjonuje w Pol-
sce już od lat, wciąż jednak ludzie gubią się w zasadach segregowania. Cho-
ciaż większość Polaków deklaruje, że segreguje odpady, wciąż większość od-
padów w naszym kraju jest odpadami zmieszanymi.
Odpady stały się też w Polsce tematem politycznym. Drastyczny wzrost opłat
spowodował niechęć wielu mieszkańców do całego systemu segregacji.
Tymczasem gospodarka odpadowa jest droga, a odbiór śmieci i ich trans-
26
port to niebagatelny koszt. I co oczywiste, im odpadów jest więcej, tym jest
on wyższy. W polskim systemie gospodarki odpadowej pieniędzy brakuje, nie
ma też odpowiedniej infrastruktury, by recyklingować.
Unijna legislacja nakłada na nas wymogi dotyczące gospodarki odpadowej:

mniej odpadów powinno trafiać na składowiska, więcej powinno być skiero-
wane do recyklingu. Wymogi obligują nas do osiągnięcia w 2024 roku recy-
klingu 45% recyklingu odpadów komunalnych. Zakładany jest stopniowy
wzrost ilości odpadów przeznaczanych do recyklingu i ponownego użycia:
w roku 2025 ma to być 55%, w 2030 - 60% a w roku 2035 aż 65%. Dodatkowo
należy zredukować ilość odpadów trafiających na składowiska: w latach
2025-2029 do 30%, w latach 2030-2034 do 20% oraz w roku 2035 - maksymal-
nie 10%.
Powinny także być podjęte działania związane z minimalizacją wytwarzanych

odpadów. Jeśli to się nie zmieni, możemy liczyć się z wysokimi karami finan-
sowymi, które będzie trzeba ponieść, przez co gospodarka odpadowa stanie
się jeszcze droższa. W Polsce wciąż nie wprowadzono systemu kaucyjnego,
tymczasem do 2025 r. powinno być zbierane co najmniej 77% butelek jedno-
razowych na napoje wykonanych z PET, zaś w 2029 r. powinno to być 90%.
Porównując sytuację w Polsce z innymi krajami, mamy jeszcze sporo do nad-

robienia. Zgodnie z obranym przez Unię Europejską kierunkiem działań, odpa-
dów powinno być coraz mniej. System gospodarki odpadami powinien opie-
rać się na zapobieganiu, ograniczaniu i minimalizacji ich wytwarzania. Te od-
pady, których powstania nie jesteśmy w stanie uniknąć, należy przygotować
do ponownego użytku. Jeśli odpady nie kwalifikują się do powtórnego wyko-
rzystania, powinny zostać poddane recyklingowi lub też innym metodom od-
zysku, np. odzysk energii. W momencie, gdy żadna z wcześniejszych metod
jest niemożliwa, odpady należy poddać odpowiednim procesom unieszko-
dliwiania.
Co może samorząd?
W polskim systemie gospodarki odpadowej gminy odpowiedzialne są za od-

pady komunalne - wytwarzane w gospodarstwach domowych. Pobierają od
27
mieszkańców opłaty i organizują system odbioru i zagospodarowania śmieci.
Gminy tworzą lokalne przepisy i zasady regulujące system gospodarki odpa-
dowej. Do zadań gminy należy zapewnienie funkcjonowania punktów selek-
tywnej zbiórki odpadów komunalnych (PSZOK-ów). Gminy odpowiedzialne są
za realizację na poziomie lokalnym krajowych i unijnych wymogów dotyczą-
cych wymaganych poziomów recyklingu oraz odzysku niektórych frakcji od-
padów komunalnych.
Ponadto, gminy są odpowiedzialne za prowadzenie działań informacyjnych

i edukacyjnych w zakresie prawidłowego postępowania z odpadami komu-
nalnymi i sprawują nadzór nad gospodarowaniem odpadami komunalnymi,
m. in. przez kontrolę strumienia odpadów komunalnych wytwarzanych na te-
renie gminy i przedsiębiorców odbierających odpady komunalne.
Na gminach ciąży też obowiązek sprawozdawczy - dokonują corocznej ana-

lizy stanu gospodarki odpadami komunalnymi, w celu weryfikacji możliwości
technicznych i organizacyjnych gminy w zakresie gospodarowania odpada-
mi komunalnymi.
Gminy odpowiadają też za czystość - organizują sprzątanie i porządkowanie

przestrzeni publicznej.
28
1. URZĘDY I INSTYTUCJE SAMORZĄDOWE POWINNY ŚWIECIĆ PRZYKŁADEM,

TAKŻE JEŚLI CHODZI O GOSPODARKĘ ODPADOWĄ. JAK PLANUJE PAN/PANI
DOPROWADZIĆ DO TEGO, BY W INSTYTUCJACH PUBLICZNYCH W GMINIE
POWSTAWAŁO MNIEJ ODPADÓW?
Przykłady działań:
▶ Ograniczanie plastiku w Tomaszowie Mazowieckim:
◦ Tomaszów Mazowiecki eliminuje z użytku jednorazowe talerze,

sztućce, kubeczki, mieszadełka, patyczki, słomki i pojemniki na
żywność wykonane z tworzyw sztucznych. Urząd będzie również
rezygnował z używania jednorazowych opakowań, toreb, siatek
i reklamówek wykonanych z tworzyw sztucznych przy wykony-
waniu bieżących zadań, a także w relacjach z podmiotami ze-
wnętrznymi. Więcej informacji: https://www.tomaszow-maz.pl/
aktualnosci/tomaszow-mazowiecki-bez-plastiku-/
▶ Ograniczenie zużycia papieru w Leśnej:
◦ w Leśnej w urzędzie gminy wprowadzono elektroniczny obieg

dokumentów oraz zmieniono firmę leasingującą drukarki i for-
mę rozliczeń z nią, co zmniejszyło zużycie papieru.Więcej infor-
macji: https://sendzimir.org.pl/projekty/zielony-lider/sciezka-
odpady-zielony-lider-2021/
▶ Eko-ambasadorzy w urzędzie miasta w Warszawie:
◦ w Urzędzie Miasta Stołecznego Warszawy powstała sieć eko-

ambasadorów - to pracownice i pracownicy rozmaitych komó-
rek organizacyjnych Urzędu, których łączy zainteresowanie
ochroną środowiska i motywacja do działania na jego rzecz
w swoim miejscu pracy. Więcej informacji: https://bankizywno-
sci.pl/wp-content/uploads/2023/03/Dobre-praktyki-zero-wa-
ste-w-polskich-samorzadach.pdf
29
▶ Woda w dzbankach, nie w butelkach – przykład z Ciechanowa:
◦ Urząd Miasta Ciechanów zupełnie zrezygnował z używania wody

w opakowaniach plastikowych. Zamiast nich na posiedzeniach
Rady Miasta oraz w codziennej pracy Urzędu stosuje się dzbanki
i szklanki wielorazowe, w których podawana jest woda z kranu.
Prezydent, radne i radni, urzędniczki i urzędnicy, a także intere-
sanci – wszyscy korzystają z ciechanowskiej kranówki. Więcej in-
formacji: https://www.umciechanow.pl/main/aktualnosci/Pro-
mocja-Ciechanowskiej-Kranowki-i-walka-z-plastikiem/id-
n:6514
2. CZY ZAMIERZA PAN/PANI STOSOWAĆ W URZĘDZIE ZIELONE ZAMÓWIENIA

PUBLICZNE?
▶ Rumia bez plastiku:
◦ Rada Miasta Rumia przyjęła w 2019 roku uchwałę „Rumia bez

plastiku”, dzięki której jednostki organizacyjne samorządu miej-
skiego ograniczają zużycie jednorazowych przedmiotów plasti-
kowych w swojej działalności. Treść uchwały: https://rumia.eu//
assets/uploads//text/uchwala_nr_viii.135.2019.pdf
▶ Zakaz używania jednorazówek w warszawskich jednostkach miejskich:
◦ w Warszawie wprowadzono w życie zarządzenie prezydenta

miasta, które ma na celu ograniczyć wykorzystywanie w jed-
nostkach miejskich przedmiotów jednorazowych wykonanych
z tworzyw sztucznych. Obowiązuje ono urzędy dzielnicowe, biura,
jednostki organizacyjne oraz podmioty realizujące zamówienia
publiczne na zlecenie Miasta. Więcej informacji: https://eko.um
.warszawa.pl/-/plastik
30
3. CZY BĘDZIE PANI/ BĘDZIE PAN WSPIERAŁ INICJATYWY MAJĄCE NA CELU
PRZECIWDZIAŁANIE MARNOWANIU ŻYWNOŚCI? W JAKI SPOSÓB?
▶ “Kuchnia wyrzutków” w gminie Izabelin:
◦ aby zapobiegać marnowaniu żywności i przybliżyć sposoby

przeciwdziałania jej marnowaniu, pracownicy Urzędu Gminy
Izabelin zorganizowali warsztaty kulinarne „Kuchnia Zero Waste”.
W ramach projektu przeprowadzono 16 warsztatów kulinarnych,
które poprowadziła znana edukatorka ekologiczna. Podczas za-
jęć uczniowie ze szkoły podstawowej mogli uświadomić sobie
wagę problemu marnowania żywności, a także wspólnie z pro-
wadzącą przygotować potrawy zgodne z ideą zero waste. Ele-
mentem projektu był także konkurs na lokalne danie zero waste.
Wszystkie przepisy na dania wykonane podczas warsztatów, jak
i te przesłane w ramach konkursu, zostały zawarte w książce ku-
charskiej “Kuchnia wyrzutków” (do pobrania pod linkiem
https://izabelin.pl/attch/file_attch-4-424-1688726974.pdf).
▶ Ograniczenie marnowania żywności w stołówkach szkolnych w Rybniku:
◦ w ramach międzynarodowego projektu m.in. we współpracy ze

Szkołą Główną Gospodarstwa Wiejskiego samorząd w Rybniku
postanowił zmienić tradycyjny sposób działania stołówek pu-
blicznych. Na skutek podjętych działań straty żywności (a więc
i ilość odpadów żywnościowych) spadły o 44% w skali roku.
Więcej informacji o projekcie: https://www.rybnik.eu/miasto/
fundusze-unijne/program-interreg-baltic-sea-region
31
4. CZY W SWOIM GOSPODARSTWIE DOMOWYM BEZWZGLĘDNIE
PRZESTRZEGA PAN/PANI ZASAD SEGREGACJI? JAKIE SPOSOBY
NA OGRANICZANIE ILOŚCI ODPADÓW PAN/PANI STOSUJE?
▶ Każdy (samorządowiec) może być eko-ambasadorem:
◦ WWF Polska zachęca, by każdy zmienił coś w swoich codzien-

nych praktykach na rzecz Planety. Dobrze, by pochwalił się tym
innym (np. wykorzystując media społecznościowe). Lokalne
władze mają tu istotną rolę do odegrania - ich działania są
obserwowane i komentowane. Swoją widoczność mogą wyko-
rzystać do promowania dobrych praktyk. Więcej o tym, jakie to
mogą być praktyki: https://www.wwf.pl/aktualnosci/6-codzien-
nych-praktyk-dzieki-ktorym-w-2019-bedziesz-bardziej-eko
▶ Kompostuj, tak jak wójt Klembowa:
◦ Wójt Gminy Klembów zaprosił kamerę do swojego ogródka po-

kazując, jak sobie radzi z kompostowaniem: https://klembow.pl/
aktualnosc-1146-przydomowy_kompostownik_w_prakty-
ce.html
5. JAK BĘDZIE PAN/PANI PROMOWAĆ ROZWIĄZANIA MINIMALIZUJĄCE

ILOŚĆ WYTWARZANYCH ODPADÓW I PROMUJĄCE RECYKLING PODCZAS
WYDARZEŃ LOKALNYCH (PIKNIKI, FESTYNY)?
▶ Imprezy z segregacją w Leśnej:
◦ zdarza się, że gminny dom kultury jest współorganizatorem im-

prezy OSP, Koła Gospodyń Wiejskich (KGW) czy innej organizacji
społecznej. Jednostka bierze na siebie koszt odbioru odpadów
wytworzonych w trakcie imprezy pod warunkiem, że są one po-
sortowane przynajmniej na trzy frakcje. Dodatkowo, w trakcie
32
imprez promuje się działania zero waste (braku odpadów), np.
podczas pikniku ekologicznego powstała specjalna strefa recy-
klingu, gdzie można było spróbować swych sił w obsłudze ultra-
nowoczesnej śmieciarki, wymienić elektrośmieci na sadzonki
wrzosu i magnesy z zasadami segregacji odpadów, a także wy-
pełnić quiz o recyklingu. Więcej informacji: https://zielona.lesna
.pl/piknik-inauguracyjny-izerskiego-centrum-adaptacji/
6. CZY MA PAN/PANI POMYSŁ NA TO, W JAKI SPOSÓB MOŻNA UŁATWIĆ

MIESZKAŃCOM NAPRAWIANIE ZEPSUTYCH SPRZĘTÓW, CO SPRZYJA
MINIMALIZACJI WYTWARZANYCH ODPADÓW?
▶ Dzień naprawczy w Izabelinie:
◦ aby nauczyć się nowych umiejętności oraz stworzyć okazję do

integracji mieszkańców przy równoczesnym zwiększaniu świa-
domości ekologicznej Wydział Ochrony Środowiska w Izabelinie
zorganizował “Dzień Naprawczy”, czyli dzień przedłużania „życia
przedmiotów”. Podczas wydarzenia wszyscy uczestnicy mogli
skorzystać z bezpłatnej pomocy specjalistów z różnych dziedzin
oraz wspólnie naprawić przyniesione przedmioty. Więcej infor-
macji: https://www.gmina.izabelin.pl/371,edukacja-ekologiczna
?tresc=7556
▶ Drugie życie komputerów w Chorzowie:
◦ w Chorzowie stare komputery zostały naprawione, by mogli

z nich korzystać uczniowie. Sprzęt naprawiła firma informatycz-
na, a zbiórkę organizowały chorzowskie instytucje kultury. Więcej
informacji: https://www.e-chorzow.com/2022/04/drugie-zycie-
komputerow-dzieki-dotify-sprzet-trafil-do-chorzowskich-sz-
kol/
33
7. CZĘSTO MIESZKAŃCY CHCĄ POZBYĆ SIĘ Z RÓŻNYCH WZGLĘDÓW
NIEPOTRZEBNYCH UBRAŃ, MEBLI, WCIĄŻ SPRAWNEGO SPRZĘTU RTV/AGD
I INNYCH TEGO TYPU WARTOŚCIOWYCH PRZEDMIOTÓW. NA POZIOMIE
LOKALNYM MOŻNA ORGANIZOWAĆ WYMIANY BEZGOTÓWKOWE,
WYPRZEDAŻE GARAŻOWE I INNE TEGO TYPU INICJATYWY. JAK ZAMIERZA
PAN/PANI JE WSPIERAĆ?
▶ Sklep charytatywny w Starogardzie Gdańskim:
◦ sklep "Pełny koszyk" powstał z myślą pomocy uchodźcom z Ukra-

iny, którzy zamieszkali na terenie powiatu starogardzkiego.
Obecnie działa jako miejsce pomocy wszystkim potrzebującym.
Wszystkie rzeczy - ubrania, buty, zabawki naczynia, artykuły wy-
posażenia domu, wózki itp. - pochodzą od mieszkańców i są
dostępne za darmo. Nowy lokal został udostępniony organizacji
prowadzącej sklep charytatywny przez miasto. Organizacja wy-
remontowała go i opłaca media. W lokalu organizowane są
warsztaty upcyklingowe, np. ze zniszczonych rzeczy tworzy się
zabawki dla zwierząt. Więcej informacji: https://starogardgdan-
ski.naszemiasto.pl/nie-stracili-sil-i-wiary-w-dobro-pelny-ko-
szyk-sklep/ar/c1-9290643
▶ PrzedPSZOK w Leśnej:
◦ w gminie Leśna funkcjonuje tzw. przedPSZOK. Osoby, które chcą

oddać na PSZOK niepotrzebne, ale zdatne do użytku rzeczy, są
kierowane do specjalnego magazynu, gdzie odzież, meble, AGD
są selekcjonowane, naprawiane i przechowywane. Wykorzystuje
się je w celach społecznych, np. wyposażając dom pogorzel-
com. PrzedPSZOK prowadzi pracowniczka urzędu gminy. Krótki
film na ten temat (5:45): https://www.facebook.com/watch/
?v=833195947750016
▶ Bank Rzeczy Używanych w Bochni:
◦ Miejski Ośrodek Pomocy Społecznej w Bochni od ponad dekady
34
prowadzi Bank Rzeczy Używanych, do którego mieszkanki
i mieszkańcy miasta oddają niepotrzebne im, ale wciąż dobrej
jakości ubrania, buty, naczynia stołowe, środki czystości i małe
AGD, których pozbywają się ze swoich gospodarstw domowych.
Więcej informacji: https://mopsbochnia.pl/bank-rzeczy-uzy-
wanych
8. JAK BĘDZIE PAN/PANI PROMOWAĆ WŚRÓD MIESZKAŃCÓW

KOMPOSTOWANIE, WOKÓŁ KTÓREGO NAROSŁO WIELE MITÓW?
▶ System zachęt do kompostowania w Izabelinie:
◦ by zachęcić mieszkańców do kompostowania urząd gminy Iza-

belin uruchomił program, w ramach którego użyczono (stan na
styczeń 2024) 210 kompostowników. Gmina proponuje zniżkę
w opłatach za odbiór odpadów dla osób kompostujących od-
pady. Organizuje też akcję zrębkowania gałęzi, w tym poświą-
tecznych choinek, aby ograniczać wyrzucanie odpadów zielo-
nych oraz promować wykorzystywanie zrębek we własnych
ogrodach. W warsztatach kompostowania mogą uczestniczyć
nie tylko mieszkańcy, ale też firmy ogrodnicze, które w ramach
świadczonych przez siebie usług mogą oferować prowadzenie
przydomowych kompostowników. Gmina wydała poradnik in-
formujący jak prawidłowo kompostować bioodpady. Sama też
daje przykład - na terenach publicznych ustawia duże kompo-
stowniki na biodopady z boisk, placów, pasów drogowych; two-
rzy zasieki na liście. Poradnik dla mieszkańców dotyczący kom-
postowania - plik do pobrania: https://www.gmina.izabelin.pl/
plik,2363,poradnik-kompostuje-bo-ziemie-szanuje.pdf
▶ Program użyczania kompostowników w gminach z “Czystego Regionu”

(województwo opolskie):
◦ w celu edukacji mieszkańców w zakresie prawidłowego kompo-
35
stowania odpadów, a także zachęcenia mieszkańców do efek-
tywnego wykorzystywania odpadów biodegradowalnych po-
wstających w ogrodach i kuchniach, Związek Międzygminny
"Czysty Region" wdraża program użyczania kompostowników
realizowany w ramach kampanii ”Kompostuję - nie marnuję”.
Więcej informacji: https://czystyregion.pl/program-uzyczania-
kompostownikow
9. JAKIE DZIAŁANIA INFORMACYJNE I EDUKACYJNE BĘDZIE PAN/PANI

ORGANIZOWAĆ LUB WSPIERAĆ? NA CO ZWRÓCIĆ UWAGĘ W EDUKACJI
MIESZKAŃCÓW? JAK ANGAŻOWAĆ ICH W TEMATY EKOLOGICZNE?
▶ Film o idei zero waste z Klembowa:
◦ w Klembowie powstał film promujący kompostowanie z udzia-

łem wójta (link do filmu: https://www.youtube.com/wat-
ch?v=AonC841-MWY) , który wzbudził duże zainteresowanie,
w tym mediów. Filmik powstał z udziałem mieszkańców gminy.
Więcej informacji: https://klembow.pl/strona-4292-czym_je-
st_idea_zero_waste.html
▶ Konkurs dla szkół w Ustrzykach Dolnych:
◦ w Ustrzykach Dolnych zorganizowano konkurs dla wszystkich

placówek edukacyjnych w gminie. Zwycięska szkoła, która wy-
tworzy najmniej odpadów zmieszanych, otrzyma nagrodę w
wysokości 20 000 zł. Ta kwota musi zostać wydana na kampa-
nię edukacyjną z zakresu ochrony środowiska.
Więcej informacji: https://www.romowicz.pl/aktualnosci/20-ty-
siecy-zlotych-za-poprawna-segregacje-odpadow-konkurs-
dla-szkol-i-przedszkoli-z-gminy-ustrzyki-dolne-ruszyl/636
▶ Kampania o segregacji odpadów w Gnieźnie:
◦ w Gnieźnie zrealizowano wiele rozwiązań, mających zmotywo-
36
wać mieszkańców do poprawnej segregacji: na kontenerach na
odpady umieszczono naklejki z napisami oraz piktogramami, do
jakich odpadów są przeznaczone; na tablicach przy wiatach
śmietnikowych pojawiły się banery informujące o zasadach
prawidłowej segregacji odpadów; w radio wyemitowano spoty
informujące o zasadach prawidłowej segregacji odpadów; do-
konano inspekcji wiat i uzupełniono kontenery na odpady tam,
gdzie ich brakowało; o zasadach segregacji mówiono podczas
festiwalu ekologicznego, w którym uczestniczyło ok. 2,5 tysiąca
mieszkańców. Więcej informacji: https://www.gniezno.eu/wia-
domosci/1/wiadomosc/214590/ekologiczny_festiwal_klima-
tyczny_eko__gniezno_
10. CZY W RAMACH PROMOWANIA IDEI ZERO WASTE WŚRÓD MIESZKAŃCÓW

WIDZI PAN/PANI MOŻLIWOŚĆ WSPÓŁPRACY Z LOKALNYMI ORGANIZACJAMI
POZARZĄDOWYMI?
▶ Współpraca z Bankiem Żywności w Gdańsku:
◦ Związek Stowarzyszeń Bank Żywności w Trójmieście prowadzi

sklep społeczny na zlecenie gdańskiego Miejskiego Ośrodka Po-
mocy Rodzinie (MOPR) na mocy rozstrzygniętego otwartego
konkursu ofert na realizację tego zadania publicznego. Funkcjo-
nowanie sklepu jest wpisane w “Program Współpracy Miasta
Gdańska z Organizacjami Pozarządowymi”. Zasady ratowania
żywności z sieci handlowych określa ustawa o przeciwdziałaniu
marnowaniu żywności. Więcej informacji: https://bztrojmiasto
.pl/clv_project/sklep-spoleczny-za-stolem-w-gdansku/
▶ Konkurs dotacyjny na upowszechnianie idei zero waste w Małopolsce:
◦ Województwo Małopolskie uruchomiło specjalną ścieżkę finan-

sowania inicjatyw społecznych skierowanych na podnoszenie
wiedzy mieszkanek i mieszkańców regionu o segregacji odpa-
37
dów i upowszechnianie idei zero waste. Więcej informacji:
https://bip.malopolska.pl/umwm,a,2081564,otwarty-konkurs-
ofert-na-realizacje-zadan-publicznych-wojewodztwa-malo-
polskiego-w-obszarze-ekologii-.html
11. JAK BĘDZIE PAN ROZWIJAŁ PSZOK W NASZEJ GMINIE? JAK SPRAWI PAN/
PANI, BY MIESZKAŃCY CHCIELI Z NIEGO KORZYSTAĆ, ORAZ BY BYŁ
MIEJSCEM PRZYJAZNYM DLA MIESZKAŃCÓW?
▶ EkoFabryka w Wejherowie:
◦ EkoFabryka to nowoczesne miejsce gospodarowania odpada-

mi. Na powierzchni ok. 2 ha znajduje się m.in. Punkt Selektywnej
Zbiórki Odpadów Komunalnych (PSZOK), strefa recyklingu gruzu,
a w budynku zaadaptowanym w hali dawnej fabryki drzewnej –
biblioteka z odzysku, skład rzeczy używanych, strefa recyklingu
i upcyklingu, warsztaty do naprawy przedmiotów i sprzętów,
Centrum Edukacyjne oraz Biuro Obsługi Klienta. Centrum otwar-
te jest dla każdego, kto interesuje się ekologią, recyklingiem, od-
nawianiem przedmiotów, naprawą sprzętów i stylem życia zero
waste. Raz na kwartał rzeczy odzyskane wystawiane są na
sprzedaż w trakcie wydarzenia “Wejherowskie Klamoty”. Kupują-
cy wybierają organizację społeczną, na której rzecz przekazują
pieniądze za zakupione przedmioty. Krótki dwuminutowy film na
ten temat: https://www.youtube.com/watch?v=bEeJI4gd7P8
▶ Modelowy PSZOK w Krośnie Odrzańskim:
◦ Początkowo mieszkańcy nie byli przekonani do tej inwestycji.

Ostatecznie jednak wizyty w podobnym kompleksie w Szczeci-
nie rozwiały wątpliwości krośnian, którzy sprzeciwiali się budowie
PSZOK. Więcej informacji: https://krosnoodrzanskie.naszemiasto
.pl/tak-wygladalo-oficjalne-otwarcie-nowoczesnego-pszok-
w/ar/c5-9064197
38
▶ Przy PSZOKach mogą funkcjonować punkty napraw i wymiany, żeby
zmniejszyć ilość trafiających na nie odpadów i ułatwiając bezgotówko-
we wymiany:
◦ Łącko: https://www.lacko.pl/punkt-napraw-i-odzysku.html
◦ Włocławek: https://www.radiohit.net.pl/powiat-wloclawski-wia-
domosci/2022/03/21/nowa-funkcja-pszok-punkt-naprawy-i-
wymiany-rzeczy-uzywanych/
◦ Kępno: https://www.olesnica24.com/artykul/15712,pszok-ro-
zwiazanie-na-problematyczne-odpady
12. CZY BĘDZIE PAN/PANI WSPIERAĆ BUDOWĘ SPALARNI ODPADÓW?
◦ Z wielu powodów spalarnie przestały być postrzegane jako roz-

wiązanie, lecz raczej jako droga do katastrofy klimatycznej,
marnowania ograniczonych zasobów Planety oraz degradacji
środowiska. Unia Europejska zaprzestała finansowania spalarni,
czy to z odzyskiem energetycznym czy bez, poprzez sklasyfiko-
wania ich jako wyrządzają poważne szkody dla celów środowi-
skowych. Więcej na ten temat w osobnym krótkim materiale:
https://docs.google.com/document/d/1AWON7IzKdmhy-
Sivk5HbSQUkGA_eXXY4DJO5KR2LfMQM/edit?usp=sharing
39
Obszar 3. Woda i zieleń
Kryzys klimatyczny i kryzys bioróżnorodności osiągnęły już taką skalę, że stają

się egzystencjalnym zagrożeniem dla ludzkości, wymagającym podjęcia
zdecydowanych działań. Podnoszenie się średnich temperatur powoduje
uporczywe fale upałów i susze, a także gwałtowne deszcze skutkujące podto-
pieniami i powodziami. Aby nasze społeczności były odporne na skutki tych
zmian, musimy inaczej gospodarować przestrzenią, zadbać o wodę i zieleń.
Tradycyjne podejście do gospodarowania wodą deszczową polega na dą-

żeniu do jak najszybszego odprowadzenia jej z posesji kanalizacją burzową
(w miastach) lub melioracjami (na terenach rolniczych). Jednak obecnie,
gdy deszcze stają się̨ coraz bardziej intensywne, nie jest możliwe zbudowania
takiego systemu, który odprowadzi całą wodę opadową w trakcie zjawiska
ekstremalnego. Co więcej, pozbywanie się wody pogłębia tylko negatywne
zjawiska!
Poprzez zmianę zagospodarowania przestrzeni, pozbywanie się z otoczenia

lasów i innych naturalnych ekosystemów (np. bagien) i przekształcanie ich
w tereny rolnicze, uszczelnianie i odwadnianie terenów pod zabudowę miesz-
kaniową i infrastrukturę, mocno ingerujemy w naturalny obieg wody. Spra-
wiamy, że po opadzie więcej jej spływa do rzek (spływ powierzchniowy) niż
zasila wody podziemne (odpływ podziemny). Woda deszczowa, zamiast
wsiąkać, szybko spływa po uszczelnionej powierzchni (ulice, place, parkingi)
lub twardej, wyschniętej w wyniku suszy ziemi wprost do potoków i rzek. To
prowadzi do podtopień i powodzi oraz braku wody w okresach suchych.
Choć w Polsce co roku spada podobna ilość opadów, to wzrasta częstotli-

wość deszczy ulewnych. Mniej jest spokojnych, deszczowych dni, a okresy bez
opadów wydłużają się. W wielu miejscach o połowę skrócił się okres zalega-
nia pokrywy śnieżnej. A to śnieg, topniejąc powoli wiosną, był ważnym źró-
dłem wody gromadzonej w glebie. Dlatego coraz częściej rośliny cierpią
40
z braku wody, wymagają kosztownego podlewania, by w pełni oferować nam
swoje usługi (czyścić powietrze, zapewniać́ cień́, dostarczać żywność itp.). Na
terenach zurbanizowanych brak dobrze funkcjonujących terenów zieleni, te-
renów podmokłych i zbiorników wodnych utrudnia mieszkańcom przetrwanie
fal upałów, wpływając na znaczny wzrost temperatur.
Woda jest nam potrzebna i musimy nauczyć się zatrzymywać ją jak najdłużej
w krajobrazie. Rozwój błękitno-zielonej infrastruktury7 to podstawa zwiększa-
nia odporności naszych miejscowości na zmianę klimatu. Tereny zieleni
i wody poprawiają mikroklimat, zmniejszają zanieczyszczenie powietrza
i wpływają pozytywnie na zdrowie i bezpieczeństwo mieszkańców. Łagodzą
skutki coraz bardziej dotkliwych fal upałów, zwiększając wilgotność powietrza
nawet o 40%, zmniejszając tym samym ryzyko rozwoju alergii i innych chorób
układu oddechowego. Dają możliwość regeneracji psychofizycznej. Roślin-
ność oczyszcza wodę deszczową, przyczyniając się̨ do ochrony wód po-
wierzchniowych stanowiących atrakcyjne miejsce rekreacji. Zrównoważone
gospodarowanie wodami może zapewnić szereg usług ekosystemów i pro-
wadzić do obniżenia kosztów funkcjonowania miasta i gminy.
Co może samorząd?
Samorząd gminy ma do dyspozycji wiele narzędzi usprawniających gospo-

darowanie wodą oraz zarządzanie zielenią. Gmina przygotowuje dokumenty
planistyczne, część z nich obowiązkowo (np. Program Ochrony Środowiska),
część fakultatywnie (np. Strategia Rozwoju Gminy, Miejskie Plany Adaptacji8).
Dokumenty te zwykle opierają się na analizie lokalnych uwarunkowań, po-
zwalającej zrozumieć wyzwania, przed którymi stoi lokalna społeczność. Wy-
znaczają też kierunki działań gminy, które mają bezpośrednie przełożenie na
jakość życia mieszkańców.
Niezwykle ważnymi dla ładu przestrzennego są dokumenty regulujące możli-

wości zagospodarowania terenu gminy. Będą to:
▶ plany ogólne9, akty prawa miejscowego zawierające podstawowe usta-

lenia dotyczące rozwoju przestrzennego,
8. Miejskie Plany Adaptacji są obowiązkowe dla miast powyżej 100 tys. mieszkańców.
9. Plany ogólne zastąpiły studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy w wyniku nowelizacji
ustawy w 2023 r. i muszą powstać w każdej gminie do końca 2025 r.
41
▶ realizujące ich zapisy na określonym fragmencie gminy Miejskie Plany
Zagospodarowania Przestrzennego (MPZP) oraz
▶ decyzje o warunkach zabudowy.
Są to najważniejsze dokumenty z punktu widzenia rozwoju gminy, szczególnie

tam, gdzie występuje silna presja inwestycyjna. Ich kształt warunkuje zrówno-
ważony rozwój przestrzenny.
Gminy mogą wprowadzać też różnego typu standardy działania we wła-

snych jednostkach, obowiązujące inwestorów i podwykonawców (np. ochro-
ny drzew podczas prowadzenia inwestycji, utrzymania terenów zieleni itp.).
Standardy powinny brać pod uwagę nie tylko rzetelne wytyczne naukowe, ale
też odpowiadać na wyzwania związane z retencją wód opadowych, adapta-
cją miast do zmianTABELAy klimatu i ochroną różnorodności biologicznej oraz
usług ekosystemów10.
Działając na rzecz klimatu i środowiska gminy wykorzystują też instrumenty

ekonomiczne, takie jak ulgi w podatkach i opłatach (np. za retencjonowanie
deszczówki) oraz dotacje zachęcające właścicieli nieruchomości do inwesty-
cji np. w zielone dachy czy urządzenia gromadzące deszczówkę.
Instytucje samorządowe mogą prowadzić i/lub finansować rozmaite progra-

my edukacyjne włączające mieszkańców w działania na rzecz retencji i przy-
rody, prowadzić kampanie informacyjne, zachęcać do pozytywnej rywalizacji
(np. organizując konkursy na rozwiązania oparte na przyrodzie11), a także
wspierać w działaniach oddolnych chroniących obszary cenne przyrodniczo.
10. Usługi ekosystemów to wymierne korzyści, jakie ludzie mogą swobodnie czerpać z naturalnego środowiska i prawidłowo
funkcjonujących ekosystemów. Są to zarówno dobra konsumpcyjne, takie jak pokarm czy czysta woda, jak i rzeczywiste usługi,
takie jak: oczyszczanie wody i powietrza, dostarczanie tlenu, zapylanie upraw czy poprawianie samopoczucia i stanu zdrowia.
Więcej informacji: https://uslugiekosystemow.pl/slowniczek/#uslugiekosystemow
11. NBS (Nature Based Solutions) to inaczej rozwiązania oparte na przyrodzie, czyli interwencje, które - opierając się na
właściwościach przyrody - pozwalają na rozwiązywanie wyzwań, przed którymi stoją społeczeństwa. Są opłacalne ekonomicznie,
dostarczają równocześnie korzyści natury ekologicznej, ekonomicznej i społecznej, a także wspierają adaptację do zmiany
42 klimatu. Więcej informacji: https://uslugiekosystemow.pl/slowniczek/
Instrumenty ekonomiczne Instrumenty komunikacji
Instrumenty regulacyjne i prawne
i fiskalne społecznej
Dokumenty Plany Bezpośrednie

Regulacje Presja Edukacja
programujące zagospodarowania Standardy Subsydia i dotacje zaangażowanie
lokalne finansowa i promocja
rozwój przestrzennego ludzi
Dotacje Programy
Strategie i plany edukacyjne Programy
(np. Miejski Plan Regulacje Standard zachęcające włączania
Wskaźniki dostępu (np. warsztaty
Adaptacji do dotyczące pielęgnacji właścicieli w pielęgnację
do zieleni, budowania
zmian klimatu) nowych drzew Ulgi w podatkach nieruchomości do zieleni (np. zielony
powierzchni ogrodów
inwestycji oraz i opłatach (np. inwestowania w fundusz, zielony
biologicznie deszczowych)
rozbudowy, ulgi w opłatach dane rozwiązanie wolontariat)
Nadrzędne czynnej, zapisy Standardy
wskaźnik za uszczelnienie (np. dotacje do
i sektorowe dotyczące BZI, utrzymania Certyfikacja
powierzchni powierzchni, zielonych dachów,
strategie i plany retencji oraz zieleni Zielone budżety
biotopu w opłaty za dotacje dla
(np. Strategia ograniczenia ilości partycypacyjne
warunkach odprowadzanie inwestycji Konkursy
Rozwoju Gminy, wód opadowych Zielone
zabudowy oraz wód opadowych służących
Program odprowadzanych z zamówienia Wspieranie
pozwoleniach na gromadzeniu Kampanie
Ochrony działki w MPZP publiczne inicjatyw
budowę i wykorzystaniu podnoszące
Środowiska deszczówki oddolnych
świadomość
1. W JAKI SPOSÓB BĘDZIE PAN/PANI ZACHĘCAĆ MIESZKAŃCÓW DO

ZAGOSPODAROWANIA DESZCZÓWKI I OSZCZĘDZANIA WODY?
▶ Dobry przykład własny gminy – ogród deszczowy przy budynku publicz-

nym w gminie Polkowice:
◦ w gminie Polkowice (z inicjatywy pracowniczek urzędu) przed

budynkiem Miejskiego Przedsiębiorstwa Gospodarki Komunalnej
powstał ogród deszczowy. W jego budowę zaangażowano spo-
łeczność lokalną. Inwestycji towarzyszyły dodatkowe spotkania
i warsztaty edukacyjne dla mieszkańców, zachęcające do sto-
sowania rozwiązań retencyjnych na własnych działkach.
Więcej informacji: https://polkowice.eu/wiadomosci-z-gminy/
ogrod-deszczowy-na-zakonczenie-polkowickiego-dnia-drze-
wa/
▶ Wykorzystanie presji finansowej w Rumii:
◦ w Rumii wprowadzono system opłat i ulg, który uświadomił

mieszkańcom konieczność zatrzymania wody na terenie pose-
sji, odciążył kanalizację i ograniczył groźbę podtopień.
Więcej informacji: https://uslugiekosystemow.pl/rumia-moty-
wuje-inwestorow-do-zrownowazonego-zarzadzania-woda-
deszczowa
▶ Wprowadzenie zachęt finansowych – dopłaty do małej retencji w gmi-

nie Morawica:
◦ radnej gminy Morawica udało się przekonać burmistrza i pozo-

stałych radnych do uruchomienia w 2023 r. programu dotacji
dla mieszkańców na zakup i montaż zbiorników na deszczówkę.
Program gminny uzupełnia program rządowy “Moja Woda”, któ-
ry umożliwia dofinansowanie niewielkich inwestycji.
44
Więcej informacji: https://www.morawica.pl/asp/pl_start.asp
?typ=13&menu=1&dzialy=1&akcja=artykul&artykul=5737
▶ Pozytywna rywalizacja – konkurs na ogród z wykorzystaniem rozwiązań

opartych na przyrodzie (NBS) w gminie Łomianki:
◦ by przybliżać mieszkańcom zapisy Miejskiego Planu Adaptacji

do zmian klimatu, gmina Łomianki zorganizowała konkurs na
ogród wykorzystujący rozwiązania oparte na przyrodzie, m. in.
wspierające bioróżnorodność, rośliny tradycyjne i rodzime,
kompostowanie, zbieranie i wykorzystywanie wody deszczowej.
Więcej informacji: https://www.lomianki.pl/pl/aktualnosci/
15308,Rusza-konkurs-quotKwitnace-Lomiankiquot.html
2. CO PAN/PANI) PLANUJE ZROBIĆ, BY W NASZEJ GMINIE BYŁO WIĘCEJ

TERENÓW ZIELENI?
▶ Wprowadzenie do MPZP wskaźników dostępu do zieleni i zielonych da-

chów w Gdyni:
◦ w miejscowym planie zagospodarowania przestrzennego dziel-

nicy Pogórze w Gdyni, zapisano, że “sposoby zagospodarowania
terenu i zasady kształtowania zabudowy powinny uwzględniać
konieczność dostosowywania się do postępujących zmian wa-
runków klimatycznych, w szczególności rozwiązywać problemy
gospodarki wodnej i racjonalnego gospodarowania zasobem
wód oraz ochrony warunków klimatycznych.” Realizacją tych
postulatów mają być konkretne wskaźniki, np. w przypadku
nowo projektowanych budynków mieszkaniowych lub mieszka-
niowo-usługowych konieczne jest zapewnienie przestrzeni z zie-
lenią, służącej rekreacji i wypoczynkowi mieszkańców w ilości
min. 2 m2/10 m2 powierzchni użytkowej mieszkań. W zagospo-
darowaniu terenu należy dążyć do zachowania w obrębie za-
budowy istniejących drzew, zapewniając im wystarczającą ilość
45
miejsca zabezpieczonego przed prowadzeniem prac budowla-
nych, wolnego od utwardzonej nawierzchni i innych obiektów
budowlanych. Co najmniej 10% powierzchni dachów nowo pro-
jektowanych budynków należy zagospodarować w postaci tzw.
dachu zielonego, z konstrukcją umożliwiającą trwałą wegetację
roślin.Więcej informacji: https://bip.um.gdynia.pl/uchwalone-
miejscowe-plany-zagospodarowania-przestrzenne-
go,422/0403-unruga-pucka,544857
▶ Nie zawsze wielkie inwestycje - parki kieszonkowe w Krakowie:
◦ park kieszonkowy to niewielka przestrzeń, która daje możliwość

spędzenia wolnego czasu na świeżym powietrzu w otoczeniu
przyrody. Każdy z nich maksymalnie wykorzystuje każdy centy-
metr powierzchni. Ambicją Krakowa jest by każdy miał do ogro-
du nie dalej niż 500 metrów. Więcej informacji: https://zzm.kra-
kow.pl/parki-kieszonkowe.html oraz https://zzm.krakow.pl/
images/pliki/aktualnosci/kieszonki/plansza.pdf
▶ Zaangażowanie przedsiębiorców do współfinansowania nasadzeń i pie-

lęgnacji terenów zieleni w Warszawie:
◦ firma prywatna może pomóc zapobiegać skutkom zmian kli-

matycznych i przyczyniać się do zwiększania różnorodności bio-
logicznej w Warszawie poprzez pokrycie kosztów pielęgnacji te-
renów zieleni w stołecznych parkach, na skwerach i zieleńcach
czy nasadzenia nowej roślinności. Współpraca odbywa się w
ramach Zielonego Funduszu prowadzonego przez zarząd zieleni.
Więcej informacji: https://zzw.waw.pl/zielony-fundusz/
3. CO PAN/PANI PLANUJE ZROBIĆ, BY TERENY ZIELENI W NASZEJ GMINIE BYŁY

BARDZIEJ ODPORNE NA ZMIENIAJĄCY SIĘ KLIMAT?
▶ Wprowadzenie standardów utrzymania terenów zieleni w Cieszynie:
46
◦ “Standardy kształtowania i zarządzania terenami zieleni Miasta
Cieszyn” są adresowane do osób odpowiedzialnych za kształto-
wanie terenów zieleni, projektantów, wykonawców, jak i specjali-
stów prowadzących nadzór przyrodniczy nad realizacją inwe-
stycji i robót remontowych. Mogą one być użyteczne dla dewe-
loperów, zarządców terenów mieszkaniowych i terenów zieleni
czy właścicieli prywatnych, np. gdy zastanawiają się czy, kiedy
i jak grabić liście. Po przyjęciu ich zarządzeniem burmistrza
będą obowiązujące dla jednostek i na terenach miejskich.
Więcej informacji: https://www.cieszyn.pl/aktualnosci/6896/
standardy-ksztaltowania-i-zarzadzania-terenami-zieleni-
miasta-cieszyn
◦ miasta nie muszą (tak jak Cieszyn) tworzyć własnych standar-

dów – mogą skorzystać bezpłatnie z standardów opracowa-
nych przez Fundację Sendzimira we współpracy z 35 zarządca-
mi zieleni z polskich miast: https://sendzimir.org.pl/standardy
4. JAK CHCE PAN/PANI ANGAŻOWAĆ MIESZKAŃCÓW W OCHRONĘ WODY

I ZIELENI W GMINIE?
▶ Włączenie mieszkańców w tworzenie dokumentów planistycznych ta-

kich jak Miejski Plan Adaptacji (MPA) w gminie Skawina:
◦ mimo że Skawina nie ma obowiązku uchwalenia planu adapta-

cji do zmian klimatu, jej władze uznały, że warto opracować taki
dokument określający ramy dla polityki klimatycznej gminy. Do
tej pory odbyły się trzy spotkania dla mieszkańców chcących
uczestniczyć w tworzeniu planu. Podczas spotkań eksperci dzie-
lili się wiedzą na temat skutków zmian klimatu, a mieszkańcy
analizowali je w odniesieniu do swojej gminy. Pojawiły się też
propozycje rozwiązań.
47
▶ Zielony Budżet w Lublinie:
◦ Zielony Budżet to narzędzie partycypacji dające możliwość za-

planowania zieleni przez mieszkańców. Każda edycja ma swój
temat np. skwery, dzika przyroda w mieście. Ze środków prze-
znaczonych na Zielony Budżet, są finansowane wnioski obejmu-
jące zadania należące do zadań własnych gminy albo powiatu,
które dotyczą zieleni w mieście. Regulamin budżetu: https://lu-
blin.eu/gfx/lublin/userfiles/_users/a-malinowska/instrukcja-
_obslugi_zadania_zb2023.pdf
▶ Zaproszenie mieszkańców do projektowania terenów zieleni w Zawier-

ciu:
◦ miasto uczestniczyło w projekcie “Zielone Zawiercie”, którego

celem było wypracowanie koncepcji zagospodarowania prze-
strzeni dwóch terenów zieleni wspólnie z mieszkańcami. Miesz-
kańcy uczestniczyli w spacerach badawczych, warsztatach
projektowych i innych wydarzeniach dotyczących roli zieleni
w mieście. Więcej informacji: https://sendzimir.org.pl/projekty/
zielone-zawiercie-partycypacja-dla-przyrody-w-miescie/ oraz
https://www.zawiercie.eu/kategorie/zielone-zawiercie
▶ Wspólna budowa błękitno-zielonych rozwiązań w Zamościu i na Śląsku:
◦ ogród deszczowy to nasadzenia roślin w podłożu o dobrej prze-

puszczalności i porowatości, do którego doprowadza się wodę
opadową ze szczelnej powierzchni (np. dachu czy tarasu). Sa-
dzone są w nim szczególne rośliny – takie, które występują na
podmokłych łąkach. Odpowiednio dobrane podłoże oraz korze-
nie bądź kłącza roślin pomagają w oczyszczaniu przepływającej
przez ogród deszczowy wody opadowej. Ogrody deszczowe
można tworzyć przy domach prywatnych, na osiedlach i przy
instytucjach publicznych. Te ostatnie mają dodatkowy walor
edukacyjny – demonstrują jak można efektywnie gospodaro-
wać wodą deszczową. Dlatego warto budować je podczas pik-
ników i innych wydarzeń zbierających lokalną społeczność i an-
gażować jak najwięcej osób do prac ziemnych i sadzenia roślin.
48
W ten sposób powstały ogrody deszczowe w Zamościu i na Ślą-
sku. Więcej informacji: https://sendzimir.org.pl/projekty/ogro-
dy-deszczowe-w-zamosciu/ oraz https://sendzimir.org.pl/pro-
jekty/ogrody-deszczowe-na-slasku/nowe-ogrody-deszczo-
we-na-slasku-juz-sa/
5. JAKIE DZIAŁANIA NA RZECZ OCHRONY/RENATURALIZACJI LOKALNYCH

MOKRADEŁ CZYLI: TORFOWISK / TERENÓW PODMOKŁYCH / BAGIEN / RZEKI /
JEZIORA PLANUJE PAN/PANI PODJĄĆ?
▶ Renaturyzacja Strugi Dziekanowskiej w gminie Łomianki:
◦ Gmina Łomianki opracowała program rewitalizacji układu sta-

rorzeczy Wisły, który obejmuje m.in. renaturyzację fragmentu
Strugi Dziekanowskiej, rekultywację jeziora Fabrycznego i Paw-
łowskiego, budowę polderów podczyszczających wody poście-
kowe z oczyszczalni ścieków. Równocześnie – dla zaspokojenia
potrzeb mieszkańców i zdobycia ich akceptacji dla planowa-
nych działań – zaplanowano realizację kompleksu sportowego
oraz terenów rekreacyjnych. Więcej informacji: https://sendzi-
mir.org.pl/wp-content/uploads/2022/09/Zarzadzanie-miejski-
mi-dolinami-rzecznymi_Raport-z-seminariow-eksperc-
kich_2022.pdf#page=24
▶ Wspieranie działań oddolnych na rzecz przywrócenia cieku wodnego

w Starogardzie Gdańskim:
◦ aktywistki miejskie w porozumieniu z przedstawicielką urzędu

miasta Starogard Gdański opracowały koncepcję zagospoda-
rowania terenu zieleni wraz z przywrócenia zlikwidowanego cie-
ku wodnego w okolicy nowo budowanego osiedla. Chodziło
o to, by poradzić sobie z problemem lokalnych podtopień (bę-
dących skutkiem zaburzenia naturalnego spływu wody) i stwo-
rzyć atrakcyjną, zieloną przestrzeń dla mieszkańców. Do inicjaty-
49
wy udało się przekonać dewelopera oraz lokalne władze. Reali-
zacja projektu jest w toku. Więcej informacji: https://www.face-
book.com/starogard2030/posts/pfbid02m8XPpfwPNYddo-
5dZ41gNetYMeXF5AhyQk7N2GjvQUiVZRAQ7iEt4eEC25wq3Z8xWl
▶ Odtworzeniu naturalnego ekosystemu rzeki Mlecznej w Radomiu:
◦ w Radomiu powstała przestrzeń miejska o zwiększonej odporno-

ści na zmiany klimatu, w której uwzględniono działania związane
z renaturyzacją wód powierzchniowych – miejskich rzek i zbior-
nika wodnego. Celem było ograniczenie ryzyka powodzi i niskich
przepływów wody, poprawa jakości wód oraz naturalnych zdol-
ności retencyjnych i samooczyszczania, a także uelastycznienie
ekosystemu na stres klimatyczny. W projekcie wykonano m.in.
działania służące odtworzeniu naturalnego ekosystemu (od-
tworzenie meandrów) rzeki Mlecznej.Więcej informacji:
https://sendzimir.org.pl/wp-content/uploads/2023/11/Rze-
ka_w_miescie_ZRZ_7_Fundacja_Sendzimira.pdf#page=70
▶ Na ratunek schnącym lasom w gminie Dąbrowa:
◦ w Nadleśnictwie Gołąbki (obejmującym min. dąbrowskie lasy)

dzięki dzięki współpracy pomiędzy grupą Lafarge a Lasami Pań-
stwowymi woda odzyskiwana z kopalni wapienia zasila lasy.
W ten sposób odwadniane dotąd tereny, mają szansę znów
stać się podmokłymi.
6. W JAKI SPOSÓB BĘDZIE PAN CHRONIĆ OBSZARY CENNE PRZYRODNICZO

NA TERENIE GMINY (NP. STARODRZEWIA, NATURALNE ZBIORNIKI WODNE,
CIEKI I TERENY PODMOKŁE)?
▶ Ustanowienie pomników przyrody w gminie Miedźno:
◦ w gminie Miedźno wójt wsparł protest mieszkańców przeciwko

planowanej wycince lasu: wystosował pisma do nadleśnictwa
50
oraz Ministerstwa Klimatu i Środowiska, a także zaplanował pra-
ce legislacyjne nad uchwałą zmierzającą do ustanowienia czę-
ści znajdującego się na wskazanym terenie drzewostanu po-
mnikami przyrody. Więcej informacji: https://gazetaregionalna
.com/przeciwko-wycince-historycznego-lasu/ oraz http://
wpowiecie.pl/oprotestowali-wycinke-lasu-na-polu-bitwy-
pod-mokra-nadlesniczy-sadel-sie-zagotowal/
▶ Katalog roślin rodzimych w gminie Izabelin:
◦ 78% powierzchni gminy Izabelin leży w granicach Kampinoskie-

go Parku Narodowego, a pozostałe 22% w jego otulinie. Poprzez
promocję gatunków rodzimych w ogrodach, gmina chce wspo-
móc park narodowy w zachowaniu bioróżnorodności. Chodzi
o to, by nasiona i pędy obcych gatunków inwazyjnych nie były
przewiewane i przenoszone na teren parku, a ogrody były ła-
twiejsze w pielęgnacji i przyjazne dla zwierząt - dawały schro-
nienie i były źródłem pożywienia (krzewy owocującej, rośliny
miododajne).Więcej informacji: https://dobrepraktyki.izabelin
.pl/wp-content/uploads/2021/04/23-04-IZABELIN-rosliny-FI-
NAL.pdf?fbclid=IwAR0WeNojOc2sI9La49O35RwUjoIY6rhElHH-
tv_mbV6JuvhMUhWOQEOqZ1ng
▶ Wsparcie osób broniących lasy w gminach podwarszawskich:
◦ Inicjatywa Las Młochowski łączy osoby sprzeciwiające się wycin-

ce lasów, które zmierzają do wyłączenia go spod funkcji gospo-
darczych, podporządkowanych pozyskaniu surowca. Współpra-
cują z podobnymi inicjatywami broniącymi lasów wokół War-
szawy. W 2023 r. postulaty tej koalicji zyskały poparcie kilku gmin.
Radni przegłosowali uchwały w sprawie wstrzymania dalszej
eksploatacji gospodarczej. Uchwały, mimo że są “tylko” apelem,
wzmacniają działania aktywistów wobec Lasów Państwowych
i instytucji państwowych.
51
Burmistrzowie wspierają społeczników m.in. użyczając przestrze-
ni na spotkania. Więcej informacji:
https://www.facebook.com/LasMlochowski/posts/
pfbid02J96YpkaN8gTFX6BPqZfbs9Fhmo8He-
saUns91fWphz5ZqWGx2medBaXjK3Ln1rnuvl lub https://ww-
w.obiektywna.pl/mazowsze/chca-chronic-las-mlochowski
?fbclid=IwAR2bvDFL2Y4ziH4Grc1T3OcUA2Qdv3YJkbEmNBsO-
AfL82f-ggHitmPoBEWA
▶ Ochrona terenu odpowiednimi zapisami w MPZP w Krakowie:
◦ studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania prze-

strzennego Miasta Kraków uznaje Wisłę i jej dopływy za czynnik
miastotwórczy. Rzeki, ich doliny i połączone z nimi tereny zieleni
stały się ważnym elementem kształtowania systemu przyrodni-
czego miasta i przyjaznych przestrzeni publicznych. Dokument
ten ustanawia parki rzeczne wzdłuż 11 rzek jako obszary chronio-
ne i podkreśla znaczenie zachowania ciągłości systemu przy-
rodniczego w obrębie miasta i jego połączeń z terenami pod-
miejskimi. Obecnie wszystkie parki rzeczne są chronione plana-
mi miejscowymi również tymi ochronnymi, czyli uchwałą Rady
Miasta Krakowa, wskazującą obszary, które powinny podlegać
ochronie ze względów przyrodniczych. Więcej informacji:
https://sendzimir.org.pl/wp-content/uploads/2023/11/Rze-
ka_w_miescie_ZRZ_7_Fundacja_Sendzimira.pdf#52
7. JAKIE DZIAŁANIA ZWIĘKSZAJĄCE RETENCJĘ (CZYLI ZDOLNOŚĆ DO

ZATRZYMYWANIA WODY DESZCZOWEJ) PLANUJE PAN/PANI PODJĄĆ
W NASZEJ GMINIE?
▶ Sieć modelowych rozwiązań przeciwdziałających suszom i powodziom

w gminie Leśna:
◦ w gminie Leśna powstały wzorcowe rozwiązania łagodzące ne-
52
gatywne skutki suszy i powodzi. Budowie błękitno-zielonej infra-
struktury towarzyszą warsztaty praktyczne dla mieszkańców,
szkolenia dla edukatorów, materiały i wydarzenia edukacyjne.
Realizację projektu można śledzić na stronie https://zielona.le-
sna.pl/. Więcej informacji (wywiad z burmistrzem): https://uslu-
giekosystemow.pl/jak-gmina-miejsko-wiejska-moze-skorzy-
stac-z-uslug-ekosystemow/
▶ Program rewitalizacji podwórek w Szczecinie:
◦ tereny zabudowane mają ograniczoną zdolność chłonięcia

i zatrzymywania wody opadowej. Dlatego ważny jest sposób
urządzenia podwórek w starych części miasta i otwarte prze-
strzenie pomiędzy budynkami nowo powstającymi. W Szczeci-
nie od 2007 roku działa program „Zielone Podwórka Szczecina”,
który pozwala na zmianę szarych miejskich podwórek w miejsca
przyjazne mieszkańcom i klimatowi. Więcej informacji: https://
zbilk.szczecin.pl/?type=article&action=view&id=22. Podobne
programy prowadzą też inne miasta – zajrzyj: https://www.ww-
f.pl/naturalna-retencja-poradnik
▶ Zwolnienie z podatku od nieruchomości za zielony dach w Kaliszu:
◦ Kalisz zachęca właścicieli domów do tworzenia zielonych da-

chów i elewacji budynków. Od 1 stycznia 2022 roku mieszkańcy
Kalisza, którzy posadzili na dachu rośliny wieloletnie, zapewnia-
jąc im wielosezonową wegetację, lub posiadają co najmniej
jedną ścianę budynku porośniętą pnączami, których korzenie
znajdują się w ziemi, bądź utworzyli instalację z ogrodem werty-
kalnym na ścianie budynku, mogą zostać zwolnieni z podatku
od nieruchomości w kolejnym roku. Zielone dachy mają wiele
zalet: ograniczają̨ wysokie temperatury (w miejskich wyspach
ciepła temperatura powietrza jest często wyższa o kilka stopni
od temperatury otaczających terenów), poprawiają̨ czystość́
powietrza, bo absorbują̨ kurz i CO2 (5-7 kg na m2 rocznie),
mogą znacząco (w zależności od grubości) zmniejszyć obcią-
żenie miejskiej kanalizacji w czasie opadów. Uwaga, zielone da-
chy nie powinny być pretekstem do rozlewania się miast! Wię-
53
cej informacji: https://www.kalisz.pl/dla-mieszkanca/aktualno-
sci/zwolnienie-z-podatku-od-nieruchomosci-w-zamian-za-
zielony-dach-zielona-fasade-lub-ogrod-wertykalny,43524
▶ Zielone torowiska, przystanki i inne obiekty wykorzystywane w komuni-

kacji publicznej:
◦ “Obiekty związane z komunikacją coraz częściej są̨ pokrywane

zielenią̨. W miastach dotyczy to linii tramwajowych, przystanków
oraz parkingów. W mniejszych miejscowościach – głównie przy-
stanków. Choć́ te działania nie tworzą̨ na razie istotnej po-
wierzchni, która może wpływać́ na zmiany retencji, są̨ bardzo
ważnym elementem uzupełniającym.” Cały poradnik do
pobrania: https://www.wwf.pl/naturalna-retencja-poradnik
8. JAK PLANUJE PAN/PANI PRZEKONYWAĆ, ŻE WARTO INWESTOWAĆ

W RENATURALIZACJĘ / OCHRONĘ PRZYRODY / ROZWIĄZANIA OPARTE NA
PRZYRODZIE?
▶ Szkolenia dla urzędników w Mikołowie:
◦ mikołowska radna, wspierana przez pracowników spółki gmin-

nej, zorganizowała szkolenia dla urzędników. Uznała, że aby
wzmocnić działania na rzecz zatrzymania oraz wykorzystania
wody opadowej w Mikołowie, trzeba pracować z tymi, którzy de-
cydują o inwestycjach w mieście i je realizują. Spotkanie rozpo-
częło dyskusję na temat możliwych i realnych rozwiązań adap-
tacyjnych Mikołowa do zmian klimatu. Więcej informacji:
https://m.facebook.com/story.php?story_fbid=pfbid02Na-
itrqziA4nweJjG6jkFtr1bxqCdpWjsUHgD1fQsdLd-
FJq8Wm2PaMR1tEPz9FWm3l&id=100066497171039
54
▶ Liderzy opinii w gminie Przygodzice:
◦ aktywiści wiejscy (jak sami o sobie mówią) uznali, że kluczem do

zmiany są liderzy opinii. Postanowili przybliżyć radnym, sołtysom,
liderom organizacji pozarządowych, KGW, OSP i aktywnym
mieszkańcom wyzwania związane ze zmianami klimatu oraz
rozwiązania zwiększające retencję krajobrazową. Zorganizowali
dla nich warsztaty i wizytę studyjną w pobliskiej Twardogórze,
gdzie zrealizowano kilka inwestycji z wykorzystaniem nawierzch-
ni przepuszczających wodę do gruntu, ogrody deszczowe czy
zbiorniki na deszczówkę. Aktywiści liczą, że tak wyedukowana
grupa będzie nie tylko sama stosować błękitno-zielone rozwią-
zania, ale też przekonywać do tego sąsiadów. Sami regularnie
publikują na swoich mediach społecznościowych posty promu-
jące sadzenie drzew, zielone przystanki, zbiorniki na deszczówkę
i inne sposoby mądrego gospodarowania wodą i zielenią.
Więcej informacji: https://www.facebook.com/dariusz.piecho-
wiak.1/posts/pfbid02nzHaVx1CRT7bqdWurFi9RrUXddj7XkJ-
fLqXn1ZDr2RUYyKsgkfonh7MrFpwwDBZwl
55
Jeśli chcesz dowiedzieć się więcej:
Materiały podstawowe
Zagadnienie Materiały uzupełniające
Dobre praktyki
Diagnoza Działania obywateli
samorządu
Książka o klimacie, którą stworzyła

Greta Thunberg, Wydawnictwo Agora,
Warszawa 2023 (niedostępne online)
Klimatyczne ABC, Uniwersytet

Materiały na stronie „Nauka o Klimacie
Warszawski, r. 13.1-13.3.
dla sceptycznych”: Recepta na lepszy klimat.
Zdrowsze miasta dla David Attenborough: Życie na
Globalne ocieplenie: czemu
https://naukaoklimacie.pl/ chorującego świata, Szymon naszej planecie, Netflix
jesteśmy bierni i co możesz zrobić,
aktualnosci/efekt-cieplarniany-abc/ Bujalski, Wydawnictwo Wysoki
Wprowadzenie do zmian by je ograniczyć? Kasia Gandor
Zamek, Kraków 2022 Świat na granicy. Nasza planeta
klimatu i zrównoważonego
https://naukaoklimacie.pl/ (niedostępne online) oczami naukowców, Netflix
rozwoju Czy na działanie nie jest już za
aktualnosci/zmiana-klimatu-i-jej-
późno, Nauka o klimacie
nastepstwa-481/ https://www.gov.pl/web/ Można panikować, Jonathan
edukacja-ekologiczna/ L. Ramsey
https://www.greenpeace.org/
https://naukaoklimacie.pl/ miasto-z-klimatem
poland/dzialaj/dzialaj-dla-
aktualnosci/ziemia-sie-nagrzewa-i-
klimatu/
wiemy-dlaczego-361/

Warszawski, r. 10.4.
Zaskakująca rzecz, której się

dowiedziałam żeglując samotnie
Filmy edukacyjne The Story of Stuff
dookoła świata, Dama Ella
(po angielsku, część z nich ma
MacArthur TED talk 2015
polskie napisy)
https://gozwpraktyce.pl/
https://gozwpraktyce.pl/wp- wp-content/uploads/
Gospodarka obiegu https://klimada2.ios.gov.pl/zuzycie- Film WWF Polska pt. „Punkt
content/uploads/2020/05/ 2020/05/borszura-o-goz-
zamkniętego zasobow/ krytyczny. Świadoma konsumpcja”
borszura-o-goz-odwrocona-jak- odwrocona-jak-dla-
dla-konsumenta.pdf konsumenta.pdf
Opisy akcji, w które można się
włączyć na https://zero-
https://bankizywnosci.pl/wp-
waste.pl/
content/uploads/2022/10/Raport-
SDZ_zero-waste.pdf
Jeśli chcesz dowiedzieć się więcej:
Materiały podstawowe
Zagadnienie Materiały uzupełniające
Dobre praktyki
Diagnoza Działania obywateli
samorządu
https://leadair.pl/raport/
https://zielonasiec.pl/wp- edukacja-pierwszy-krok-w-
content/uploads/2021/12/ walce-o-czyste-powietrze-
Energetyka-spoleczna- przewodnik-dla-
praktyczny-przewodnik-2022.pdf samorzadow/
Warszawski, r. 12.3.
https://zielonasiec.pl/2023/02/09/ https:// Sir David Attenborough na COP26
Poprawa jakości powietrza jak-mozesz-placic-mniejsze- polskialarmsmogowy.pl/
i ograniczenie emisji gazów https://polskialarmsmogowy.pl/
rachunki-poradnik-polskiej- jak-wygrac-ze-smogiem/ https://
cieplarnianych 2023/11/smogowy-ranking-pas-
zielonej-sieci/# dobre-praktyki-przyklady/ energiaodnowa.wwf.pl/pl/
walka-ze-smogiem-zaczyna-
przynosic-efekty/
https://naukaoklimacie.pl/ https://zielonasiec.pl/wp-
aktualnosci/jak-zmienic- content/uploads/
transport-z-mysla-o-klimacie- Efektywnosc-Energetyczna-
ekspert-unikaj-zastap-ulepsz dla-obywateli-WNE-
PZS-2017.pdf
https://swiatwody.blog/
2020/02/20/indywidualne-
wybory-w-codziennym-
oszczedzaniu-wody/
https://sendzimir.org.pl/
Przestrzeń przyjazna przyrodzie. projekty/gmina-skawina-
Przykłady dobrych praktyk, chwyta-wode/
Fundacja Sendzimira 2018
https://www.wwf.pl/
Broszury instruktażowe dot. naturalna-retencja-
Lokalna retencja https://swiatwody.blog/2020/02/12/ publikacje/filmy-z-serii-
zwiększania retencji krajobrazowej, poradnik
i przeciwdziałanie suszy czy-polska-ma-tyle-wody-co-egipt/ przestrzen-przyjazna-
Fundacja Sendzimira
przyrodzie/
https://mwik.bydgoszcz.pl/
Zielono-błękitne rozwiązania dla wp-content/uploads/
osiedli mieszkaniowych, Fundacja 2021/05/Katalog-zielono-
Sendzimira 2019 niebieskiej-infrastruktury-
small-print-version.pdf
Ulotka edukacyjna: Przestrzeń
przyjazna bioróżnorodności
i retencji wody deszczowej,
Fundacja Sendzimira
Dołącz do nas!
https://pytamyozielone.org/
Akcja “Pytamy o zielone” jest realizowana

przez Fundację Rozwoju Społeczeństwa Informacyjnego
i finansowana ze środków
Polsko-Amerykańskiej Fundacji Wolności
Partnerzy akcji:

PytamyOZielone Przewodnik

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

PytamyOZielone Przewodnik

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Autorzy:

Łukasz Gmurczyk (Obszar 1. Powietrze)

Ewa Chodkiewicz (Obszar 2. Odpady)

Maria Wiśnicka (Obszar 3. Woda i zieleń)

Redakcja i korekta: Maria Wiśnicka

Skład: Karolina Żebrowska | Kreatywna Freelancerka

Fundacja Sendzimira, luty 2024

Współpraca: Fundacja Rozwoju Społeczeństwa Informacyjnego

Data aktualizacji wszystkich linków do zewnętrznych materiałów: 29 stycznia 2024 r.

Jeśli któryś z nich będzie nieaktywny, prosimy o kontakt z Fundacją Sendzimira.

Przewodnik jest dostępny na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie

Z czym się mierzymy? Na czym polega problem? 6

Pytania do osób kandydujących w wyborach samorządowych 9

Z czym się mierzymy? Na czym polega problem? 26

Pytania do osób kandydujących w wyborach samorządowych 29

Obszar 3. Woda i zieleń 40

Z czym się mierzymy? Na czym polega problem? 40

Pytania do osób kandydujących w wyborach samorządowych 44

Jeśli chcesz dowiedzieć się więcej 56

Niniejszy przewodnik został przygotowany w ramach akcji obywatelskiej

W części zatytułowanej „Powietrze” znajdziesz zarówno zagadnienia zwią-

Przewodnik przygotowaliśmy tak, aby uczestniczenie w akcji nie wymagało

Jeśli “wciągnie cię” działanie na rzecz ochrony środowiska i klimatu, zapra-

Wierzymy w ciebie i życzymy powodzenia!

Autorki i autor przewodnika oraz organizatorzy

Smog to powietrze zanieczyszczone przez drobne (PM10) i bardzo drobne

Główną przyczyną zanieczyszczenia powietrza w Polsce jest „niska emisja”

Smog stanowi zagrożenie dla zdrowia ludzi ze względu na dużą koncentrację

Najbardziej szkodliwe dla naszego zdrowia są tzw. pyły zawieszone, szczegól-

1. Według danych Centralnej Ewidencji Emisyjności Budynków (stan na 10.10.2023).

Polska od wielu lat zajmuje czołowe miejsca w rankingu krajów europejskich

Każda gmina powinna działać w oparciu o dokumenty strategiczne, które za-

Gminy są też zobowiązane realizować programy uchwalane na wyższych

Sejmiki wojewódzkie mogą uchwalać uchwały antysmogowe, by zapewnić

Aby zrealizować własne strategie lub wdrożyć założenia programów regio-

Gminy mają możliwość ustanowienia tzw. stref czystego transportu. Wpro-

Samorządy powinny też dbać i inwestować w swoje mienie (budynki, pojaz-

1. W JAKI SPOSÓB PLANUJE PAN/PANI INFORMOWAĆ MIESZKAŃCÓW GMINY

Przykłady zrealizowanych działań w gminach:

▶ Czytelna informacja na stronach internetowych instytucji gminnych:

◦ informacje o uchwale antysmogowej przedstawiona w jasny i prosty

◦ zegar odliczający czas jaki pozostał do wymiany kotłów.

▶ Coroczna wysyłka pism informacyjnych:

◦ informacja o terminach wynikających z uchwały antysmogowej i do-

▶ Wykorzystanie Centralnej Ewidencji Emisyjności Budynków (CEEB) do

◦ dotarcie co najmniej raz w roku do każdego punktu adresowego, który

▶ Bezpośrednie spotkania z mieszkańcami:

◦ stoiska/plakaty/ulotki/ na wydarzeniach lokalnych – jak np. Dni Gminy,

◦ podczas kontroli palenisk oraz wizyt w związku z prowadzonymi progra-

▶ Liderem komunikacji z mieszkańcami na temat smogu jest Rybnik:

◦ więcej o kampanii „Gańba! Kopciuchy trują nas wszystkich:

2. W JAKI SPOSÓB PLANUJE PAN/PANI PROMOWAĆ I WSPOMAGAĆ

Przykłady zrealizowanych działań w gminach:

▶ Ekodoradcy w gminie Skawina:

◦ gmina może zatrudnić ekodoradcę lub ekodoradczynię, bądź

▶ Gminne punkty konsultacyjno-informacyjne programu “Czyste Powie-

◦ samorząd gminy może podpisać umowy z właściwym Woje-

▶ Udział w programie „Sołtys – Ambasadorem Czystego Powietrza”:

◦ sołtysi i sołtyski to naturalni liderzy i liderki w swoich społeczno-

▶ Udział w rankingu gmin programu „Czyste Powietrze”:

◦ w ramach rocznego rankingu gmin wskaźnik aktywności gminy

▶ Gmina jako operator programu “Czyste Powietrze”:

◦ pomoc gmin-operatorów polega na identyfikacji potencjalnych