HÜSEYNi

lişme göstermiş ve çoğu Farsça olan bir- teminde portenin dördüncü aralığına ya-
çok kitap minyatürlerle bezenmiştir. Hü- zılır. adı "mi"dir.

seyinşahTier zamanında özellikle mimari- o : )(e : ~o

Hüseyin Sah'ın Benglades Gavr'da
Mescidi !Küçük Altın camiil
ye büyük önem verilmiş ve gerek hüküm-
darlar gerekse tayin ettikleri valiler Ben-
gal'in başlıca şehirlerini cami. medrese.
türbe. çeşme ve köprü gibi mimari eser-
lerle süslemişlerdir.
BİBLİYOGRAFYA :
Bedauni. Muntakhabu-t-Tawarikh (trc. G. S.
yaptırdığı Chota Sona A. Ranking). Delhi 1986, I, 415-417, 457; Gulam
Hüseyin Salim. Riyazu-s-salatin: a History of
Bengal (trc. Abdus Salam). Delhi 1975, s. 128-
140; M. R. Tarafdar. Husain Shahi Bengal:
1494-1538 A.D., Dacca 1965; a.mlf.. "The Da-
tes of Husain Shah's Expeditions Against Kam-
rupa and Orissa", Journal of the Numismatic
Orta sekizlide hüseynl-aşiran. en tiz se-
kizlide tiz hüseyni adını alır. Bu perde ge-
rek klasik ebced gerekse Abdülbaki Nasır
Dede'nin ebced nota sistemlerinde ( ll' ).
Kantemiroğlu notasında ( n> ). harfleriy-
le gösterilmiş, Hamparsum notasında
ise ( ..::ı) şekli kullanılmıştır.
Hüseyni Makamı. Dizisi. yerinde hü-
seyni beşlisine hüseyni perdesinde uşşak
dörtlüsünün eklenmesinden meydana
gelmiştir:
Verinde Hüsevnide
hüseyni beşlisi ussak dörtlüsü

Society of lndia, XIX/l ( 1957). s. 54-58; N. B.

sırada Şir Han'ın gittikçe güçlendiğini gö-
ren Hümayun onun başşehri Çunar'ı ku-
şattı. Şir Han'ın geri dönmesine rağmen
kumandanları Gavr'ı düşürdüler ( 1538).
Gıyaseddin Mahmud Kuzey Bihar'a kaça-
rak canını kurtardıysa da bir süre sonra iki
oğlunun Afganlar tarafından öldürüldü-
ğü haberini alınca üzüntüsünden öldü.
1-jüseyinşahl hanedanının özellikle Hü-
seyin Şah ve Nusret Şah dönemleri Ben-
gal Sultanlığı'nın altın çağı sayılır. Hüse-
yin Şah müslüman veya Hindu olsun bü-
tün tebaasının güven ve sevgisini kazan-
dı. Hatta aralarından bazılarını vezir ve
deblr-i has gibi yüksek mevkilere getirdi-
ği Hindülar kendisini Krişna'nın "avatar"ı
(insan şeklinde tecessüm etmiş hali) sayıp
ona Nripati Tılak (kralların tacı) ve Jagat-
Bhushan (alemin süsü) lakaplarını taktılar.
Aynı zamanda bir alim olan Hüseyin Şah
ilim adamlarını himaye etti ve Bengal di-
linin gelişmesini sağladı. Nusret Şah da
babası gibi ilim ve edebiyatın ilerlemesi-
ne yardımcı oldu; öncelikle ünlüMahab-
harata'yı Sankritçe'den Bengalce'ye ter-
cüme ettirdi. Her iki hükümdarın hima-
yesinde bugün Bengal edebiyatının kla-
sikleri sayılan Manasô.- Vijayana, Pad-
ma-Purô.na ve Krna-Manasô.gala gibi
eserler yazıldı. Hükümdarlığının çok kısa
sürmesine rağmen Firuz Şah'ın da Ben-
gal edebiyatına yakın ilgi duyması adının
unutulmamasını sağladı. O da şehzadeli­
ğinde şair Sridhara'ya meşhur aşk hika-
yesi Vidya-Sundara'yı yazdırmıştı. Bu
dönemde İslam minyatür sanatı da ge-
Ray, "Bengal", The Delhi Sultanate (ed. R. Ma- c:
jumdar). Bombay 1967, s. 215-221;J. N.Sarkar.
The History of Bengal, Dacca 1976, II, 142-
163; a.mlf.• Hindu-Muslim Relation in Medieval Yerinde hüseyni makamı dizisi
Bengal, Delhi 1985, s. 16-17, ayrıca bk. tür.yer.; Hüseyni makamının seyri sırasında ve
S. M. Jaffar. Some Culturel Aspects of Mus/im
özellikle inici nağmelerde iniş cazibesiyle
Rute in lndia, Delhi 1979, s. 99, 149;Syed Mah-
mudul Hasan. Muslim Monuments of Bangla- bazan eviç perdesi yerine acem perdesi-
desh, Dacca 1980, s. 11, 35, 121, 130, 138; K. nin kullanılması sonucu hüseynldeki uş­
Nuru! Hasan, "Bengal", CH/n., V, 1155-1160; D. şak dörtlüsünün yerini kürdi dörtlüsü
Chandra Sen. History of Benga/i Language and alır. Bu durumda "acemli hüseyni dizisi" ·
Uterature, Delhi 1986, s. 202-206, 222, 279, adlı yeni bir dizi teşekkül eder. Bu dizi
474; R. M. Eaton. The Rise of Jstam and the makamın ikinci dizisi olup hemen bütün
Benga/ Frontier: 1204-1760, Landon 1993, s.
hüseyni eserlerde kullanılır:
63, 65-69; Siman Digby, "The Fate of Danyal,
Prince of Bengal in the Light of an Unpublish- Yerinde Hüseynide
hüseyni beslisi kürdi dörtlüsü
ed Inscription", BSOAS,XXXVI (1973). s. 588-
602; A. S. Bazmee Ansari. "Husayn Shah", E/2
(İng.), 111, 631-632. r;!ii;I
i!jlıJ RIZA KURTULUŞ i
~)
n
J
rrr I' \El r ~ ;r
Yerinde acemli hüseyni dizisi
r
HÜSEYİNzADE ALİ Nota yazımında donanımına si için ko-
ma bemolü (segah). fa için bakiye diyezi
(bk. TURAN, Ali).
L _J (eviç) yazılır, gerekli diğer değişiklikler
eser içerisinde gösterilir. Makamın yede-
r ni rast. durağı dügah, güçlüsü hüseyni
HÜSEYNi
perdesidir.
(~)
Hüseyni makamının en önemli ve ka-
Türk musikisinde bir perde rakteristik asma karar perdesi çargahtır.
ve makamın adı.
L _J Acemli hüseyni dizisi kullanılarak yukarı­
dan inildiğinde bu perdede yapılan asma
Hüseyni Perdesi. Türk musikisi ses sis- karar çargah çeşnili olup hüseyni makamı
temi içinde tiz sekizlinin dokuzuncu per- için çok önemlidir. Ayrıca eviç perdesiyle
desi olan sesin adıdır. Herhangi bir değiş­ inildiğinde yapılan pencgahlı kalışın çok
tirme (arıza) işareti taşımayan ana perde- az kullanıldığını da belirtmek gerekir:
cargahta cargahta
lerden olan bu ses ayrıca neva perdesine oirg3h besfisi pencgah beslisi
bir tanini diyezi veya acem perdesine bir
bakiye bemolü getirilerek elde edilebilir. . ~ r. (cı: r T
Bugün kullanılan Batı musikisi nota sis- rw r •~ i= !:: i=
1
,

Makamın ikinci derecede önemli asma

kara_r perdesi ise segahtır. Bu perde üze-
Segahta Yerinde
ferahnak beslisi segah beslisi rinde segah veya ferahnak çeşnili. eğer
Hüseyni makamında
acemli hüseyni dizisiyle inilip kalınırsa ek-
segah ve
ferahnak çeşnili sik segah veya eksik ferahnak çeşnili as-
asma kararlar ma kararlar yapılır.

21
HÜSEYNi
Segahta eksik Yerinde eksik
Neva perdesi de üzerinde rast veya bü- Hüseyni makamında ferahnak beslisi segah beslisi
eksik segah ve
selik çeşnileriyle kalınan diğer bir asma eksik ferahnak
karar perdesidir. Ayrıca rast perdesinde çesnili
J F [ F ['
•F r
4
r J .. ,ı u ;
r
de rast çeşnisiyle asma karar yapılabilir. asma kararlar
u
1
r 1 r i

Hüseyni makamı tiz taraftan iki şekil­

de genişler. Birincisi, güçlü perdesi üze-
rindeki uşşak dörtlüsünün, muhayyer
perdesine bir buselik beşlisi getirilerek Hüsevnide ussak dizisi
hüseynlde uşşak dizisi halinde uzatılması Verinde Hüseynide Muhayyerde
hüseyni beslisi ussak dörtlüsü büselik beşlisi
suretiyle meydana gelir. Bu. hüseyni ma-
kamının en çok kullanılan, yeni dizi olu-
Hüseyni q.,c. ..... :t:
şumu şeklindeki genişlemesidir: r r r t= t

'
makamının '"'!"
İkinci genişleme ise karar perdesi üze-
gen islemesi (jj n Jr r F F i 1

rinde bulunan hüseyni beşlisinin simetrik Yerinde hüseyni makamı dizisi Genislemis bölge
olarak tiz durak muhayyer üzerine göçü- !Ana dizil

rülmesi suretiyle meydana gelir.

Yerinde Hüseynide Muhayyerde simetrik
İnici-çıkıcı bir seyir takip eden hüseyni hüseyni beşlisi ussak dörtlüsü hüseyni beslisi
makamının seyrine güçlü hüseyni perde-
si civarından başlanır. Diziyi meydana ge-
Hüseyni
makamının

.. JF r r l" r r
.,,_ J.,e.. + .,... .,..
..,...
-
'
F F
tiren çeşnilerde. hüseyni perdesi merkezli
ikinci çesit
gen islemesi
.l
1 1
j 1 1

karışık gezindikten sonra güçlü perdesin-

de uşşak çeşnisiyle yarım karar yapılır (Bu
perde.deki kürdlli kalışlar genellikle asma
karardır. ancak bazı eserlerde yarım karar
olarak kalındığı da görülmüştür). Diziyi
meydana getiren çeşnilerde, gerekli asma
kararlar ve diğer özellikler de gösterilip
istenirse genişlemiş bölgede de dolaşıl­
dıktan sonra hüseyni dizisiyle dügah per-
desinde hüseynlli tam karar yapılır.
Zahaıya'nın berefşan usulünde, "Şeb­
nem gibi saçılsın hun-i eşk-i pür-reva-
nım". Ebubekir Ağa'nın remel usulünde
"Canım yerine geldi ki cananımı gördüm"
mısraı ile başlayan besteleri, yine Zahar-
ya'nın "Tal'atın devr-i kamerde mihr-i
alem-tabeder" mısraı ile başlayan ağır
semaisi, Tab'I Mustafa Efendi'nin "Ben
gibi sana aşık-ı üftade bulunmaz" mısraı
ile başlayan yürük semaisiyle Kara İs­
mail Ağa'nın "Gönüller uğrusu bir yar-i
bl-amanım var" mısraı ile başlayan nakış
yürük semaisi bu makamın seçkin eser-
leri arasındadır. Ayrıca Tanburl Ali Efen-
di'nin aksak semai usulünde "Nice bir
Yerinde hüseyni makamı dizisi Genislemis bölge
!Ana dizil
hasret-i canana tahammül edeyim", Şev­ r 1
HÜSEYNI, Ebü'I-Mehasin
ki Bey'in curcuna usulünde "Nedir bu
(~1 ..;,--ıl=ı.11~1)
haletin ey meh-cemalim", Hafız Yusuf
Efendi'nin curcuna usulünde "Saçın bü- Ebü'l-Mehasin (Ebu Abdillah)
kümleri gönül bağıdır" mısraıyla başla­ Şemsüddin Muhammed b. Ali
b. el-Hasen el-Hüseyni ed-Dımaşkı
yan şarkıları ve Hamamlzade İsmail Dede
(ö. 765/1364)
Efendi'nin yürük semai usulünde "Nur-i
fahr-i aleme bir zerre olmaz afitab" mıs­ Hadis ve fıkıh filimi, tarihçi.
L _J
raı ile başlayan tevşlhi ile Balat Şeyhi Ke-
mal Efendi'nin devr-i revan usulünde Şaban 71S'te (Kasım 1315) Dımaşk'ta
"Varsam bir amile sorsam halimi" mısraı doğdu. İshak el-Amidi. İzzeddin İbn Ce-
ile başlayan ilahisi de hüseyni makamı­ maa. Muhammed b. Ebu Bekir b. Abdüd-
nın yaygın örneklerindendir. daim, Yusuf b. Abdurrahman el-Mizil ve
BİBLİYOGRAFYA : Zeheb! gibi alimlerden ders okudu. Mı­
sır'a giderek burada Ebü'l-Feth Sadred-
Kantemiroğlu, İlmü'l·müsiki, I, 3, 62-65, 119;
Abdülbaki Nasır Dede, Tedkik u Tahkik, Süley- din Muhammed b. Muhammed el-Mey-
maniye Ktp., Nafiz Paşa, nr. 1242/1, vr. 11', 14"; dumfnin derslerine devam etti. Dımaşk'­
Hiişim Bey Mecmuası, İstanbul 1280, s. 31; Ez- taki ilmi mirasa şahit olan ve Darü'l-ha-
gi, Türk Musikisi,!, 94-101; iV, 209-210;Özkan,
dlsi'l-Bahaiyye şeyhliği görevinde bulu-
TMNU,s.156-16l;Arel, TürkMusikisi,s.1,49-
50, 344-346. nan Hüseynfnin güzel bir hattı olduğu ve
!il İsMAiL HAKKI ÖzKAN çok süratli yazı yazdığı kaydedilmekte. İbn
Hacer. Zehebl'ye ait el- <İber adlı eseri
onun beş günde yazdığını nüshanın sonu-
na kendisi tarafından düşülen nota atıfta
bulunarak belirtmektedir.
Zeynüddin el-lraki bazı yönlerden Mo-
ğultay b. Kılıç. Ebü'I-Fida İbn Kesir. İbn
Rafi' ve Hüseyni arasında mukayeseler
yapmış. muasır alimleri ve hadis tahrlci-
ni en iyi bilenin Hüseyni olduğunu, ancak
hıfz açısından diğerlerinin gerisinde bu-
lunduğunu söylemiştir. Zeheb! de onun
Hüseyni
tahrlc konusunda üstün bir muhaddis ve
makamının
seyir fakih olduğunu kaydetmiştir. İbn Nasırüd­
örneği din ve Takıyyüddin İbn Fehd ise Hüseyni'-

22