Sağlık Hukuku Dersi Notları

X
Av. İzzettin Özkan ÖZTÜRK
-
2022/GÜZ
 Sağlık Personelinin Hukuki Sorumluluğu
( Tazminat Sorumluluğu )

• Sağlık personelinin tedavi sözleşmesinden kaynaklanan yükümlülüklerine

aykırı davranması ya da hatalı tıbbi müdahalede bulunması ile ortaya çıkan
hukuki sorumluluğu esas itibariyle iki nedene dayanır. Bunlar Tedavi
sözleşmesinden kaynaklanan sorumluluk ve haksız fiilden kaynaklanan
sorumluluktur. Bununla birlikte taraflar arasında kurulmuş geçerli bir
sözleşmenin bulunmadığı durumlarda da (Örneğin, Vekaletsiz İş Görme
İlişkisi sırasında) hatalı tıbbi müdahalede bulunması durumunda yine
haksız fiil sorumluluğu söz konusu olacaktır.

Esas itibariyle hastanın vücut bütünlüğüne yönelik tıbbi müdahalelerde,

sözleşmeye aykırı, zarar verici her türlü davranış aynı zamanda haksız fiil
sorumluluğu oluşturur. Bu nedenle hasta, hatalı tıbbi uygulaması nedeniyle
sağlık personeline dava açacağı zaman, aralarında akdettikleri tedavi
sözleşmesine ya da haksız fiile dayanması mümkündür.
 Sağlık Personelinin Hukuki Sorumluluğu
( Tazminat Sorumluluğu )
• Sağlık personeli ile hasta arasında gerçekleştirilen tedavi
sözleşmesi ya da taraflar arasında kurulan haksız fiil ilişkisi
dolayısıyla hukuki sorumluluğun doğması için bazı şartların
gerçekleşmesi gerekmektedir. Bu şartları dört başlık altında
toplamamız mümkündür. Bunlar;

1) Hukuka Aykırı Davranış

2) Zarar

3) Kusur

4) Nedensellik Bağı
 Sağlık Personelinin Hukuki Sorumluluğu
( Tazminat Sorumluluğu )

1) Hukuka Aykırı Davranış: Bir sözleşme ilişkisinin varlığı durumunda,

hukuka aykırı davranış, sözleşmenin ihlali şeklinde kendisini gösterir.
Ancak öncelikle hukuken geçerli bir sözleşmenin bulunması ve
taraflardan birinin bu sözleşme hükümlerinden en az birine aykırı
davranışta bulunması gerekmektedir.

Bununla beraber haksız fiil ilişkisindeki hukuka aykırılık; başkalarının

gerek malvarlığı gerekse şahıs varlığı değerlerine zarar vermeyi
yasaklayan bir hukuk kuralının ihlalini ifade etmektedir. Bu anlamda
hukuka aykırı bir davranış ile hastasına zarar vererek onun malvarlığında
eksilmeye yol açan ya da şahıs varlığı değerlerine zarar veren sağlık
çalışanının hukuki sorumluluğu ortaya çıkacaktır.

Örneğin; tedavi sözleşmesinde hekimin gerekli tahlil ve incelemeleri

yapmadan hastasına tanı koyması, hastalık ve ilaç öyküsü almadan acele
karar vermesi, bilgisizliği veya dalgınlığı nedeniyle yanlış ilaç önermesi,
aydınlatılmış onam konusunda üzerine düşeni yapmaması, hastanın
sırlarını saklamaması vb. sözleşme hükümlerine aykırı davranışlardandır.
 Sağlık Personelinin Hukuki Sorumluluğu
( Tazminat Sorumluluğu )
2) Zarar: Sağlık Hukuku kapsamında sağlık hizmetlerindeki zarar, sağlık personeli
tarafından bir sağlık hizmetinin sunulması dolayısıyla
hastanın yaşamında, sağlığında veya çalışma gücünde meydana gelen
‘’ maddi ‘’ ve ruhsal sağlığında meydana gelen ‘’ manevi ‘’ olumsuz yönde
değişikliklerdir.

Sağlık personelinin hukuki sorumluluğundan söz edilebilmesi ve sonucunda maddi

ya da manevi tazminat talep edilebilmesi için bir zararın gerçekleşmiş olması
gerekmektedir. Dolayısıyla hasta, herhangi bir zarara uğramamışsa, sözleşmeye
aykırı davranışta bulunulsa dahi, sağlık personeli için tazminat sorumluluğu
doğmayacaktır.

Örneğin, bir sağlık personelinin tedavi sözleşmesi kapsamında özen

yükümlülüğünü yerine getirmeyerek dalgınlığı sebebiyle hastasına yanlış bir ilaç
yazmış olmasına rağmen hastanın o ilacı kullanmayarak zarara uğramaması
durumunda zarar meydana gelmediği için sağlık personelinin hukuki
sorumluluğuna başvurulamayacaktır.
 Sağlık Personelinin Hukuki Sorumluluğu
( Tazminat Sorumluluğu )
• Maddi Zarar: Kişinin kendi iradesi dışında, başkasının hukuka aykırı eylemi nedeniyle mal varlığında
meydana gelen eksilmedir. Örneğin; Hastalık sebebiyle tanı, teşhis ve tedavi giderleri, ölüm meydana
gelmişse cenaze masrafları, eşin sağlığının ve bozulması veya ölmesi nedeniyle destekten yoksun kalma,
kişilerin malvarlıklarında eksilmeye neden olur. İşte bu eksilmeye maddi zarar denir. Maddi zararları dört
başlık altında toplamak mümkündür.

a) Tedavi Giderleri: Sağlık personelinin kusurlu hizmetinin yol açtığı teşhis ve tedavi dolayısıyla yapılan
masraflardır. Bu masrafların içine hekim, ilaç, tetkik-tahlil, ameliyat, hastane, ulaştırma vb. için yapılan
harcamalar girer.

b) Çalışma Gücü Kaybından Kaynaklanan Zararlar: Sağlık personelinin kusurlu hizmeti hastanın çalışma
gücünde geçici veya sürekli kayba neden olabilir. Böyle bir durumda hasta için gelir kaybı söz konusu olur.

c) Destekten Yoksun Kalma Zararı: Hayatını kaybeden kişinin yaşarken destek verdiği kişilerin aldığı
desteğin ölüm sebebiyle ortadan kalkması neticesinde destek alanların uğradıkları zarardır. Bu zararın
tazmin edilmesi gereklidir.

d) Diğer Maddi Zararlar: Ölüm nedeniyle yapılan def’in masrafları vb. harcamalarında tazmini istenebilir.
 Sağlık Personelinin Hukuki Sorumluluğu
( Tazminat Sorumluluğu )
• Manevi Zarar: Kişisel değerlerin zarar görmesine manevi zarar denir. Sağlık
Hukuku kapsamında, hastanın sağlık durumu ile ilgili bilgi ve sırların
açıklanması, cesetten izinsiz organ veya doku alınması, aydınlatılmış onayı
olmaksızın deneye tabi tutulması vb. eylemler, kişinin ruhsal bütünlüğüne
ve kişilik haklarına saldırı olarak nitelendirilir.

Manevi zararın varlığından söz edebilmek için kişinin sağlığında meydana

gelen istenmeyen durumun gerçekleşmiş olması yeterlidir; bu zararın
sürekli veya geçici olması zorunlu değildir.

Manevi zarar, maddi zarardan bağımsızdır. Hastanın manevi zarar

nedeniyle tazminat talep edebilmesi için mutlaka vücut bütünlüğünde bir
zararın meydana gelmiş olması gerekmemektedir. Örneğin; sağlık
personelinin, kanunda öngörülen hallerden hiçbirinin varlığı olmaksızın
hastaya ait sır teşkil eden bilgileri açıklaması manevi zarar
oluşturabilmektedir.
 Sağlık Personelinin Hukuki Sorumluluğu
( Tazminat Sorumluluğu )
3) Kusur: Hukuki bir sorumluluğun doğabilmesi için kusur olarak nitelenebilen bir eylem veya işlem
olması gerekmektedir. Bu hususta kusur, hukuka uygun olmayan, hukuk düzeninin kabul etmediği
bir irade veya irade eksiklidir. Hukuka aykırı sonucu isteyen (Kast) veya hukuka aykırı sonucu
önlemek için gerekli iradeyi göstermeyen (İhmal/Taksir) kişi kusurludur.

Kusur, kast ve ihmal/taksir olmak üzere ikiye ayrılır:

Kast: Hukuka aykırı sonucun, zarar veren kişi tarafından istenmesi, bilerek ve isteyerek bu amaca
yönelik bir eylemde bulunulması veya bilinmesinin gerekmesidir. Örneğin, sağlık personelinin sırf
daha fazla ücret almak için, hiç gerekli olmadığı halde, hastasını ilaçla tedavi yerine ameliyat etmesi
(sağlık personelinin uygun tedavi seçme borcuna aykırılık), kasti bir harekettir ve sağlık personelinin
hukuki sorumluluğunu doğuracaktır.

İhmal: Hukuka aykırı sonucun istenmemesi, fakat gerekli önlemlerin alınmaması, dikkat ve özenin
gösterilmemesi suretiyle haksız sonucun doğmasına neden olunmasıdır. İhmalin ölçüsü objektiftir.
Sağlık personelinin davranışı, orta seviyede, aklı başında, makul bir kişinin somut olayın durum ve
koşullarına göre alması gereken zorunlu önlemlere, harcayacağı çabaya, göstereceği özene göre
değerlendirilir. Sağlık çalışanı için kıstas, mensup olduğu kategori içinde yer alan ortalama bir sağlık
çalışanının aynı durum ve koşullarda göstereceği davranıştır. İhmalin tespitinde, sağlık personelinin
kişisel mazeretleri göz önünde bulundurulamaz. Örneğin, hekimin, hasta fazlalığı veya yorgun
olması gibi bir gerekçe kabul edilemez.
 Sağlık Personelinin Hukuki Sorumluluğu
( Tazminat Sorumluluğu )
4) Nedensellik (İlliyet) Bağı: Sağlık personelinin kusuru dolayısıyla sorumlu
tutulabilmesi için, verdiği sağlık hizmeti ile meydana gelen zarar arasında bir
nedensellik bağının bulunması, bir başka ifadeyle, meydana gelen zararın hekimin
gerçekleştirdiği veya verdiği sağlık hizmetleri sonucunda meydana gelmiş olması
gerekmektedir.

Örneğin, gerekli tetkiklerin yapılması için laboratuvara gönderilen hastanın bindiği

asansörün düşmesi sonucu hayatını kaybetmesi halinde, sevki yapan doktorun
ölüm konusunda herhangi bir kusuru bulunmamaktadır. Çünkü hekimin sevk
işlemi ile ölümün meydana gelmesi arasında, hayatın olağan akışına göre, herhangi
bir ilişki bulunmamaktadır.

Örneğin; çıkış deliği bulunmayan kurşun yarasının sadece temizleyip sarmakla

yetinilip aranıp bulunmaması sonucu kişinin bir gün sonra ölmesinde yine gerekli
özeni göstermediği için kusurlu olan hekim meydana gelen zarar nedeniyle
sorumlu olacaktır.
 Sağlık Personelinin Hukuki
Sorumluluğunun Sonuçları
• Hukuki sorumluluğun saptanması halinde, kusurlu bulunan kişi açısından zararın giderilmesi
konusunda iki tür tazminat sorumluluğu doğacaktır. Bunlar maddi tazminat ve manevi
tazminattır.

1) Maddi Tazminat: Kişinin iradesi dışında malvarlığında meydana gelen eksilmenin, bir başka
ifadeyle oluşan maddi zararın, sorumlu olan kişi tarafından karşılanmasıdır/ödenmesidir.
Oluşan zarar genellikle mal veya para şeklinde tazmin edilirse de sağlık alanında sadece
parasal olarak ödenebilir.

Zararı ispat etme yükümlülüğü hastadadır. Zarara uğrayan kişi bu durumu belge, tanık,
keşif gibi her türlü yasal delil ile kanıtlama olanağına sahiptir.

2) Manevi Tazminat: Bir kimsenin kişilik haklarına yapılan haksız bir saldırı nedeniyle duyduğu
cismani ve manevi acı, ıstırap ve elem nedeniyle yaşama zevkinde azalma meydana
gelmesidir. Manevi tazminat da kişinin ilgili eylem sebebiyle çektiği acıları azaltmak
amacıyla yaptırılan ödemedir. Örneğin; hekimin kusurlu bir şekilde yerine getirdiği sağlık
hizmeti nedeniyle hayatını kaybeden kişinin yakınları, manevi zararlarının giderilmesi
amacıyla manevi tazminat isteminde bulunabilirler. Ya da kusurlu bir tıbbi operasyon
sonrasında bacağını kaybeden çocuğun anne-babası manevi tazminat isteminde bulunabilir.
 Sağlık Personelinin Disiplin Sorumluluğu
• Sağlık personeli olarak hizmet verenler, hangi tür hizmeti, hangi sıfat ve unvan ile verirlerse versinler
görevlerini yerine getirdikleri sıradaki eylem ve işlemleri sebebiyle hukuki ve cezai açıdan olduğu gibi
disiplin bakımından da sorumlulukları bulunmaktadır. Disiplin sorumlulukları hem çalıştıkları kamu
kurumu hem de üyesi oldukları meslek kuruluşu ( örneğin; Türk Tabipler Birliği ) yönünden söz konusu
olabilir.

Sağlık personeli kendi nam ve hesaplarına serbest olarak çalışmayıp kamu ve özel sektörün herhangi bir
kurum veya kuruluşunda görev yapmaları halinde disiplin cezalarıyla cezalandırılmaları mümkündür.

Kamu kurum ve kuruluşundan disiplin sorumluluğu; Kamu kurum ve kuruluşundan görev yapan sağlık
personeli 657 Sayılı Devlet Memurları Kanunu gereğince kamu görevlisi kabul edilip bu kanunda yer alan
cezalara tabidirler. Kanunda yer alan disiplin cezaları kademe kademe şu şekildedir;

- Uyarma ( Yazılı İhtar ) Cezası: Memura, görevinde ve davranışlarında daha dikkatli olması gerektiğinin
yazı ile bildirilmesidir.

- Kınama Cezası: Memura, görevinde ve davranışlarında kusurlu olduğunun yazı ile bildirilmesidir.

- Aylıktan Kesme Cezası: Memurun, brüt aylığından kesinti yapılmasıdır.

- Kademe İlerlemesinin Durdurulması Cezası: Fiilin ağırlık derecesine göre memurun, bulunduğu
kademede ilerlemesinin 1 – 3 yıl arasında durdurulmasıdır.

- Devlet Memurluğundan Çıkarma Cezası: Bir daha devlet memurluğuna atanmamak üzere memurluktan
çıkarılmasıdır.
 Sağlık Personelinin Disiplin Sorumluluğu
• Disiplin Cezası Vermeye Yetkili Amir ve Kurullar:

• Uyarma, Kınama, Aylıktan kesme cezaları disiplin amirleri tarafından

verilebilir.

• Kademe ilerlemesinin durdurulması cezası memurun bağlı bulunduğu

kurumdaki disiplin kurulunun kararı alındıktan sonra atamaya yetkili
amirlerce, il disiplin kurullarının kararına dayanan hallerde valiler
tarafından verilir.

• Devlet memurluğundan çıkarma cezası amirlerin bu yoldaki isteği üzerine,

memurun bağlı bulunduğu kurumun yüksek disiplin kurulu kararı ile
verilebilir.

Not: Disiplin Amiri, kurumların kuruluş ve görev özellikleri dikkate alınarak

Devlet Personel Başkanlığı’nın görüşüne dayanılarak özel yönetmeliklerinde
belirlenen amirlerdir.
 Sağlık Personelinin Disiplin Sorumluluğu

• Memurun Savunma Hakkı:

• Devlet memurlarının savunması alınmadan disiplin cezası

verilemez. Buna göre soruşturmayı yapanın ya da yetkili
disiplin kurulunun 7 günden az olmamak üzere verdiği süre
içinde ya da belirtilen bir tarihte savunmasını yapmayan
memur, savunma hakkından vazgeçmiş sayılır.

• Ayrıca isnat edilen suçun memura açık olarak bildirilmesi

gerekmektedir.

• Bu iki kurala aykırı olarak verilen disiplin cezaları, usul

açısından geçerli sayılamaz.
 Sağlık Personelinin Disiplin Sorumluluğu

• Disiplin Cezalarının Uygulanması:

• Disiplin cezaları verildiği tarihten itibaren hüküm ifade eder

ve derhal uygulanır.

• Aylıktan kesme cezası, cezanın veriliş tarihini takip eden

aybaşından itibaren uygulanır.

• Kendilerine aylıktan kesme ya da kademe ilerlemesinin

durdurma cezası verilenlerin, valilik, büyükelçilik, müsteşar,
müsteşar yardımcılığı, genel müdürlük ve daire başkanlığı
görevlerine atanmaları mümkün değildir.
 Sağlık Personelinin Disiplin Sorumluluğu

• Disiplin Cezalarının Sicilden Silinmesi:

• Disiplin cezasına çarptırılan bir memur, kendisine verilmiş

cezanın sicilden silinmesini talep etme hakkına sahiptir.
Kanuna göre,

• Memur uyarma ve kınama cezalarında uygulanmalarından

itibaren 5 yıl diğer cezaların uygulanmasından itibaren 10
yıl sonra atamaya yetkili amire başvurarak, verilen cezaların
sicilden silinmesini isteyebilir.

• Devlet memurluğundan çıkarma cezasının sicilden silinmesi

istenemez.
 Sağlık Personelinin Disiplin Sorumluluğu

• Özel kurum ve kuruluşundan disiplin sorumluluğu:

Özel sağlık kurum ve kuruluşunda çalışan sağlık personeli

kamu görevlisi sayılmayacağı için kamu kurum ve
kuruluşlarındaki disiplin sorumluluğunda bahsedilen
cezalara tabi değildir. Bu kişi ile özel kurum ve kuruluş
arasında özel hukukun alt dalı olan İş Hukuku hükümlerince
iş ilişkisi kurulur. Bu iş ilişkisi, işçi ve işveren arasında bir iş
sözleşmesi yapmayı gerektirir. Taraflar arasında imzalanan iş
sözleşmesinde sağlık çalışanın hukuka aykırı eylemlerinde
hangi yaptırımla karşılaşacağı düzenlenmiştir. Buna göre,
sağlık çalışanın sözleşmede öngörülen hukuka aykırı
eylemleri sebebiyle sözleşme haklı nedenle feshedilebilir
ya da ücretinden kesintiye gidilebilir.
 Sağlık Personelinin Cezai Sorumluluğu
• Sağlık personelinin hastaya zarar verici eylemi bir tarafıyla maddi ve manevi tazminat sorumluluğunu
doğuruyorken diğer tarafıyla ilgili eylem Türk Ceza Kanunu’nda düzenlenen suç tanımlarından birini
kapsadığı takdirde sağlık çalışanın o suçun karşılığında belirtilen hapis veya adli para cezasıyla
cezalandırılması gerektirmektedir. Cezai sorumluluk türü de ortaya çıkan zararın para olarak giderilmesini
değil o sağlık çalışanın cezalandırılmasını düzenleyen sorumluluk türüdür.

Türk Ceza Kanununda düzenlen bazı suçların, meslek suçu niteliği taşıdığı ve özellikle sağlık personelince
işlenebilen suçlar olduğu söylenebilir. Sağlık alanında hizmet veren bütün meslek mensuplarını doğrudan
veya dolaylı olarak ilgilendiren ve bu nedenle bilinmesinden yarar görülen suçlar şunlardır:

• Kasten öldürmenin ihmali davranışla işlenmesi ( TCK m. 83 ): Örneğin; hastasına yanlış bir tıbbi
müdahalede bulunarak onu tehlikeli bir duruma sokan hekim, bu yanlış tedavinin olumsuz sonuçlarını
önlemek amacıyla gereken tedbirleri almak zorundadır. Bu tedbirleri kasten ya da neticeyi göze alarak
almayan hekim TCK m. 83 gereğince sorumlu tutulabilecektir. Ya da resmi görevli olduğu halde veya acil
durumlarda hastasının ölümü için kasten tıbbi müdahaleyi yapmayan hekim yine TCK m. 83 gereğince
cezalandırılabilecektir.

• Kasten yaralama ( TCK m. 85 ): Örneğin; 17 yaşındaki hastanın acil bir durum olmadığı ve durumun
mahiyeti gerektirmediği halde kendisinin ve ailesinin aydınlatılmış onamı alınmadan apandisiti alınıyor. Bu
durumda rıza söz konusu olmadığı ve hekim bunu bilerek ve isteyerek bu ameliyatı yaptığı için kasten
yaralama dolayısıyla cezalandırılması mümkündür.

• İnsan üzerinde deney ( TCK m. 90 ): İlgili kanun maddesinde öngörülen şartlar yerine getirilmeden insan
üzerinde deney yapan ya da buna yardımcı olan sağlık personelinin insan üzerinde deney suçu sebebiyle
cezai sorumluluğu doğacaktır.
 Sağlık Personelinin Cezai Sorumluluğu

• Organ ve doku ticareti ( TCK m. 91 ):

• Çocuk düşürtme ( TCK m. 99 ):

• Kısırlaştırma ( TCK m. 101 ):

• Cinsel saldırı ( TCK m. 102 ):

• Kişilerin hayatını ve sağlığını tehlikeye sokacak biçimde ilaç yapma, satma

(TCK m. 187):

• Uyuşturucu ve uyarı madde imal ve ticareti ( TCK m. 188 ):

• Çocuğun soy bağını değiştirme suçu ( TCK m. 231 ):

• Sağlık mesleği mensuplarının suçu bildirmemesi ( TCK m. 280 ):