Sposoby rozprzestrzeniania się roślin

Wprowadzenie
Przeczytaj
Gra edukacyjna
Sprawdź się
Dla nauczyciela
 Sposoby rozprzestrzeniania się roślin

Owoce roślin okrytonasiennych najczęściej rozwijają się w wyniku przekształcenia zalążni słupka. Jej
ściany tworzą owocnię, która ochrania rozwijające się wewnątrz nasiona oraz uczestniczy w ich
rozsiewaniu. Dzięki owocom rośliny mogą się rozprzestrzeniać.
Źródło: h p://pixabay.com, domena publiczna.

Rośliny okrytonasienne w procesie rozmnażania płciowego wytwarzają nasiona i owoce.

Dojrzałe owoce, zawierające nasiona, mogą być transportowane na znaczne odległości. Ma
to dla roślin ogromne znaczenie, ponieważ one same są przytwierdzone do podłoża i nie
mają zdolności przemieszczania się. U niektórych roślin rozsiewane są tylko nasiona,
u innych całe owoce. Konkurencja o zasoby środowiska i przestrzeń życiową między
roślinami potomnymi a rodzicielskimi doprowadziła do powstania różnych przystosowań
w budowie i sposobach otwierania oraz rozsiewania owoców i nasion. Umożliwia to
roślinom zagęszczenie populacji, pełniejsze zasiedlenie środowiska oraz rozprzestrzenianie
i zajmowanie nowych obszarów.

Twoje cele

Przedstawisz sposoby rozprzestrzeniania się roślin okrytonasiennych.

Omówisz mechanizmy rozsiewania owoców i nasion roślin okrytonasiennych.
Wykażesz związek budowy owocu ze sposobem rozprzestrzeniania się roślin
okrytonasiennych.
Przeczytaj

Sposoby rozprzestrzeniania się owoców i nasion roślin

okrytonasiennych
W zależności od rodzaju sił uczestniczących w rozprzestrzenianiu się owoców i nasion
roślin okrytonasiennych można wyróżnić dwa podstawowe sposoby ich rozsiewania:
autochorię, czyli samosiewność, oraz allochorię, czyli obcosiewność. Rozprzestrzenianie
się owoców nie zawsze jest oparte na jednej metodzie transportu. Korzystanie z większej
liczby możliwości przemieszczania się zapewnia większy sukces w rozszerzaniu zasięgu
występowania. Zależy to od warunków środowiska oraz od odpowiednich przystosowań
owoców.

ROZSIEWANIE

AUTOCHORIA (samosiewność)

ruchy eksplozyjne (balistyczne)

ruchy higroskopowe

ALLOCHORIA (obcosiewność)

anemochoria

hydrochoria

zoochoria

Źródło: Englishsquare.pl Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.

Autochoria, czyli samosiewność

Autochoria zachodzi przy wykorzystaniu własnych sił rośliny, które samoczynnie uwalniają
i rozrzucają nasiona. Samorzutne rozsiewanie nasion jest efektem uaktywnienia
mechanizmów, do których zalicza się ruchy eksplozyjne (balistyczne) oraz higroskopowe.
Ruchy eksplozyjne zachodzą wtedy, kiedy dany organ zawiera komórki o dużym turgorze
oraz sztywną tkankę wzmacniającą, która uniemożliwa dalsze pobieranie wody
i wydłużanie organu. Wówczas powstające napięcie powoduje rozerwanie organów
i wyrzucenie nasion. Natomiast ruchy higroskopowe wynikają z nierównomiernego
pęcznienia i wysychania ściany komórkowej otaczającej daną komórkę. Autochoria
związana jest zatem ze zmianami turgoru i zmianami struktury ściany komórkowej.
Pokryte kolcami dojrzałe owoce bielunia dziędzierzawy (Datura stramonium ) pękają na cztery części, uwalniając
czarne, nerkowate nasiona. W dobrze rozwiniętych owocach, należących do typu zwanego torebkami, może
się znaleźć nawet 800 nasion. Cała roślina, łącznie z nasionami, jest dla człowieka silnie trująca. Spożycie kilku
nasion bielunia dziędzierzawy jest zazwyczaj śmiertelne.
Źródło: h p://pixabay.com, domena publiczna.

Ruchy eksplozyjne (balistyczne)

Ruchy eksplozyjne umożliwiają rozprzestrzenianie się m.in. nasion tryskawca sprężystego,
pospolicie nazywanego tryskaczem (Ecballium elaterium), szczawiku zajęczego (Oxalis
acetosella) oraz gatunków należących do rodzaju niecierpek (Impatiens sp.).
Owocem tryskacza (Ecballium elaterium ) jest podobna do ogórka, kolczasto owłosiona, żółta jagoda. Dojrzały
owoc przy najlżejszym poruszeniu oddziela się od szypułki, a przez powstały otwór w owocni pod dużym
ciśnieniem wytryska lepki sok z nasionami. Nasiona te mogą przylepiać się do ciała zwierzęcia i wraz z nim
przemieszczać się na znaczną odległość od rośliny macierzystej.
Źródło: www.flickr.com, domena publiczna.

U niecierpków (Impatiens sp.) ściany owocu, zwanego torebką, zbudowane są z dwóch

rodzajów tkanek: elastycznych komórek miękiszowych o cienkich ścianach i wysokim
turgorze oraz sztywnych komórek tkanki wzmacniającej. Wystarczy muśnięcie dojrzałej
torebki, aby jej napięte ściany pękły, zwijając się do wnętrza owocu, co powoduje
gwałtowne wyrzucenie nasion. W przypadku szczawiku zajęczego (Oxalis acetosella) działa
nieco inny mechanizm. Pęczniejące wewnątrz owocu nasiona napierają na wewnętrzną
ścianę owocni pod dużym ciśnieniem. Powoduje to rozrywanie torebki, a przez powstałe
szczeliny nasiona zostają wypchnięte na zewnątrz z dużą siłą.

Niecierpek gruczołowaty (Impa ens glandulifera) jest przykładem rośliny obcej dla rodzimej flory. Został
sprowadzony do Europy w celach ozdobnych z terenów zachodnich Himalajów. Rośnie w dolinach rzek,
wypierając inne gatunki roślin z ich naturalnego środowiska. Dzieje się tak między innymi na skutek dużych
zdolności do rozsiewania nasion. Pękająca torebka może wyrzucić nasiona na odległość ponad 6 m od rośliny
macierzystej.
Źródło: pixabay.com, domena publiczna.

Ruchy higroskopowe

Ruchy higroskopowe wyzwalane są w komórkach ścian owocni na skutek ich

nierównomiernego wysychania. Ten typ ruchów umożliwia pękanie strąków u niektórych
przedstawicieli rodziny bobowatych (Fabaceae) oraz łuszczyn wytwarzanych przez gatunki
z rodziny kapustowatych (Brassicaceae). Rozłupnie przedstawicieli bodziszkowatych
(Geraniaceae) posiadają w swojej budowie zesklerotyzowany (stwardniały) dziób (ość),
powstały z dolnej części słupka. Reagując na wysychanie ścian owocni, dziób gwałtowne
pęka, a jego części odginają się lub skręcają, co umożliwia samoczynne wyrzucanie nasion.

Użyte do samorozsiewania siły są dość znaczne, a w wyniku ich działania nasiona są

wyrzucane z owocu na odległość kilku metrów od rośliny macierzystej. Średnia odległość
wyrzutu nasion jest uzależniona od gatunku.

Przykładowe wartości dla wybranych roślin kształtują się następująco:

bodziszek cuchnący (Geranium robertianum) - do 6 m,

szczawik zajęczy (Oxalis acetosella) – do 2,5 m,
tryskawiec sprężysty (Ecballium elaterium) - do 13 m,
niecierpek drobnokwiatowy (Impatiens parviflora) – do 3,5 m.

Bodziszek łąkowy ( Geranium pratense) posiada rozłupnię ze zesklerotyzowanym (stwardniałym) dziobem, który
pęka podczas wysychania owocni. Umożliwia to odgięcie się ścian owocu i wyrzucenie nasion.
Źródło: Jim Barton, h ps://flickr.com, licencja: CC BY-NC-ND 2.0.

Autochoria powoduje osiedlanie osobników potomnych w pobliżu rośliny macierzystej, co

hamuje ekspansję gatunku i jest przyczyną wzrostu zagęszczenia populacji w danym
siedlisku.

Barochoria
Barochoria jest specjalnym rodzajem samosiewności, która polega na spadaniu owoców
i nasion na ziemię pod wpływem działania siły grawitacji. Ten sposób rozsiewania ma
niewielki zasięg. Nasiona i owoce trafiają w bezpośrednie sąsiedztwo rośliny macierzystej,
ewentualnie zatrzymują się w pewnym oddaleniu po uderzeniach w przeszkody lub
stoczeniu się z pochyłości terenu. Barochoria najczęściej stanowi wstępny krok do
dalszego rozprzestrzeniania się przy wykorzystaniu innych środków transportu. Jedynie
w przypadku owoców ciężkich i dużych może stanowić wyraźnie dominujący rodzaj
rozprzestrzeniania się. Na drodze barochorii rozsiewane są owoce różnego typu: torebki
kasztanowca (Aesculus sp.), orzechy buka (Fagus sp.) czy żołędzie dębu (Quercus sp.).

Owocem dębu (Quercus sp.) są orzechy, potocznie zwane żołędziami, które wyrastają w kupuli (drewniejącej
miseczce) utworzonej ze zrośniętych liści przykwiatowych. Odrywają się one od rośliny macierzystej i spadają
na podłoże pod wpływem grawitacji. Żołędzie posiadają twardą, zdrewniałą owocnię, która chroni owoc przed
zniszczeniem podczas upadku z dużej wysokości. Zazwyczaj pozostają one w niewielkiej odległości od rośliny
macierzystej, rzadziej przenoszone są dalej przez zwierzęta.
Źródło: h ps://pixabay.com/pl, domena publiczna.

Allochoria, czyli obcosiewność

Allochoria to sposób rozprzestrzeniania się owoców i nasion dzięki siłom zewnętrznym,
takim jak grawitacja, wiatr, woda lub zwierzęta (w tym również człowiek).

Anemochoria
Anemochoria, czyli inaczej wiatrosiewność, polega na przenoszeniu owoców suchych,
niepękających przez ruchy powietrza. Pod wpływem działania siły wiatru nasiona są
unoszone w powietrzu lub toczone z dużą prędkością po podłożu, np. strąki lucerny
tarczowatej (Medicago scutellata), strąki przelotu pospolitego (Anthyllis vulneraria). Zdarza
się, że rośliny wykorzystują do rozsiewania mechanizmy eksplozyjne, uruchamiane przez
wiatr, np. owoce osadzone na długiej i elastycznej szypule ulegają rozchwianiu, co prowadzi
do wysypania nasion z ich wnętrza. Dzieje się tak w przypadku torebek maku polnego
(Papaver rhoeas) oraz niełupek stokrotki pospolitej (Bellis perennis).

Owoce klonu zwyczajnego (Acer platanoides) posiadają aparaty lotne w postaci skrzydełek, które opóźniają ich
opadanie na podłoże. Podczas podmuchu wiatru nasiona są unoszone w powietrzu i przenoszone na
odległości nawet do kilku kilometrów.
Źródło: Andrew Butko, h p://commons.wikimedia.org, licencja: CC BY 2.0.

Owoce anemochoryczne wykształciły pewne przystosowania ułatwiające im

wykorzystywanie podmuchów wiatru. W przypadku niektórych z tych owoców doszło do
obniżenia ciężaru właściwego wskutek zmniejszenia rozmiarów, wykształcenia komór
powietrznych lub zredukowania tkanki odżywczej w nasionach. U innych obecne są
aparaty lotne, opóźniające opadanie, zbudowane z włosków – np. u niełupków mniszka
pospolitego (Taraxacum officinale) czy orzeszków wełnianki wąskolistnej (Eriophorum
angustifolium) – lub skrzydełek, jak w przypadku orzeszków wiązu (Ulmus sp.), jesionu
(Fraxinus sp.), lipy (Tilia sp.) i klonu (Acer sp.). Odległość, jaką przebywają owoce
korzystające z transportu powietrznego, jest trudna do wiarygodnego ustalenia.
Orientacyjnie, przy sprzyjających warunkach wietrznych, owoce jawora mogą zakończyć
swoją wędrówkę w odległości 5 km od rośliny macierzystej, a klonu 1 km bliżej, ale dla
owoców jesionu ten dystans nie będzie przekraczał 0,5 km.
Owoce powojnika południowego (Clema s flammula) posiadają aparaty lotne zbudowane z włosków, które
umożliwiają wznoszenie owocu w powietrze i dalsze rozprzestrzenianie.
Źródło: Mathieu CAUNES, h p://commons.wikimedia.org, licencja: CC BY 3.0.

Owoce jeżogłówki pokrewnej (Sparganium angus folium ) to lekkie i suche pestkowce, dzięki czemu dobrze
rozprzestrzeniają się drogą powietrzną oraz wodną.
Źródło: h p://commons.wikimedia.org, domena publiczna.

Hydrochoria
Hydrochoria, zwana także wodosiewnością, polega na wykorzystaniu przez rośliny wody
w postaci kropli deszczu lub wody znajdującej się w zbiornikach i ciekach wodnych, jako
środka transportu owoców i nasion. Występuje często u roślin wodnych i błotnych. Rośliny
korzystające przy rozsiewaniu z wody wykształciły pewne przystosowania. Niektóre owoce,
np. rozłupnie głowienki pospolitej (Prunella vulgaris), posiadają na okrywie specjalne włoski
lub łuski (tzw. miotacze deszczowe), które umożliwiają otwarcie się owocu podczas
deszczu i wyrzucenie nasion. Unoszenie się na wodzie owoców lub nasion zapewnia duża
zawartość tłuszczu, charakterystyczna np. dla nasion kosaćca żółtego, czyli irysa (Iris
pseudacorus), obecność dobrze rozwiniętego miękiszu powietrznego, właściwego np.
orzeszkom strzałki wodnej (Sagittaria sagittifolia), babki wodnej (Alisma plantago‐aquatica)
i rdestnicy (Potamogeton sp.) lub duże komory powietrzne, występujące np. u pestkowców
palmy kokosowej (Cocos nucifera) oraz orzechów lodoicji seszelskiej (Lodoicea maldivica).
Powierzchnię owoców i nasion hydrochoryczych zabezpiecza przed nasiąkaniem wodą
skutynizowana lub powleczona woskiem okrywa, typowa np. dla torebek grążela żółtego
(Nuphar luteum).

Rozłupnie głowienki pospolitej (Prunella vulgaris) wyposażone są w tzw. miotacze deszczowe w postaci
włosków. Dzięki nim owoc otwiera się podczas deszczu i wyrzuca nasiona.
Źródło: AnRo0002, h p://commons.wikimedia.org, domena publiczna.

Zoochoria
Zoochoria, czyli zwierzęcosiewność, to rozprzestrzenianie się owoców i nasion z udziałem
zwierząt. Odbywa się to na różne sposoby. Bardzo często niecelowe potrącenie przez
zwierzę owocu autochorycznego uruchamia właściwy mu mechanizm otwierania. Część
owoców i nasion jest przenoszona biernie na skórze, sierści, skrzydłach czy odzieniu.
Dotyczy to tych organów generatywnych, które wykształciły różnego rodzaju struktury
czepne, takie jak kolce (niełupki jaskrów (Ranunculus sp.)), haczyki (rozłupnie przytulii
(Galium aparine)) i lepkie włoski gruczołowe (owocostany niełupkowe łopianu (Arctium
sp.)).
Owocostany łopianu ( Arc um sp.) posiadają haczyki, które przyczepiają się do sierści zwierząt i w ten sposób
są przenoszone w inne miejsce.
Źródło: Hectonichus, h p://commons.wikimedia.org, licencja: CC BY-NC 4.0.

Odrębną grupę stanowią owoce przenoszone

w przewodzie pokarmowym. Zwykle są to
owoce barwne, o soczystej owocni (owoce
typu jagoda, pestkowiec) i nasionach
odpornych na działanie enzymów
trawiennych. Wydalenie przez roślinożerne
zwierzęta niestrawionych nasion kończy ich
podróż z dala od rośliny macierzystej. Wiele
zwierząt nie zjada owoców na miejscu, lecz
zbiera je i przenosi do kryjówek lub żerowisk,
gdzie są konsumowane lub zmagazynowane
na okres niedostatku pokarmu. Dotyczy to
głównie owoców o twardych okrywach,
takich jak ziarniaki i orzechy.

Nasiona jarzębiny (Sorbus sp.) przenoszone są przez

ptaki zwabiane intensywnym czerwonym kolorem.
Źródło: h ps://pixabay.com, domena publiczna.

Słownik
allochoria (obcosiewność)
(gr. allo - inny, obcy, chorein - poruszać się) rozprzestrzenianie się owoców i nasion
z udziałem czynników zewnętrznych, np. wiatru, wody, zwierząt lub człowieka

anemochoria (wiatrosiewność)

(gr. anemos - wiatr, chorein - poruszać się) rozprzestrzenianie się owoców i nasion
polegające na ich przenoszeniu przez wiatr. Przystosowaniami do tego sposobu
rozsiewania są między innymi niewielkie rozmiary, mały ciężar właściwy, obecność
aparatów lotnych

autochoria (samosiewność)

(gr. autos - sam, chorein - poruszać się) rozprzestrzenianie się owoców i nasion
z udziałem czynników wewnętrznych rośliny, w oparciu o mechanizmy ruchów
eksplozyjnych (balistycznych) lub higroskopowych

barochoria

(gr. barys - ciężki, chorein - poruszać się) rozprzestrzenianie się owoców i nasion
polegające na ich przenoszeniu dzięki sile grawitacji. Przystosowaniem do tego sposobu
rozsiewania jest między innymi duży ciężar właściwy, przez co owoce opadają
prostopadle na podłoże

hydrochoria

(gr. hydor - woda, chorein - poruszać się) rozprzestrzenianie się owoców i nasion
polegające na ich przenoszeniu przez wodę. Przystosowaniami do tego sposobu
rozsiewania są między innymi owocnia nieprzepuszczalna dla wody oraz obecność
przestworów międzykomórkowych wypełnionych powietrzem

jagoda

pojedynczy, mięsisty owoc o soczystej owocni, zazwyczaj wielonasienny, np. porzeczka,

pomidor, winogrono

łuszczyna

pojedynczy, suchy owoc o twardej owocni, pękający dwiema klapami, właściwy np. dla
rzepaku

nasiono

organ przetrwalny występujący u roślin nago- i okrytonasiennych, powstający w wyniku

rozmnażania płciowego i rozwijający się z zalążka, służący do rozprzestrzeniania się
roślin. Składa się z zarodka, tkanki magazynującej substancje zapasowe i łupiny nasiennej

niełupka
pojedynczy, suchy owoc o skórzastej owocni, niepękający, jednonasienny,
charakterystyczny np. dla słonecznika lub mniszka lekarskiego

orzech

pojedynczy, suchy owoc o zdrewniałej owocni, niepękający, jednonasienny, występujący

np. u dębu

owoc

organ charakterystyczny dla roślin okrytonasiennych, powstający zazwyczaj ze ściany

zalążni słupka, służy do ochrony nasion i ich rozprzestrzeniania. Składa się z owocni
i nasion

owocnia

najczęściej trójwarstwowa ściana owocu, chroniąca nasiona i uczestnicząca w ich

rozsiewaniu

owocostan (owoc złożony)

owoc, który powstaje z całego kwiatostanu – skupienia kwiatów na pędach, np.

występujący u ananasa

pestkowiec

pojedynczy, mięsisty owoc o częściowo soczystej owocni, której wewnętrzna część jest
zdrewniała i wraz z nasionem tworzy pestkę, np. czereśnia

rozłupina

pojedynczy, suchy owoc kilkunasienny, rozpadający się po dojrzeniu na niepękające

rozłupki, np. kminek

ruchy eksplozyjne (balistyczne)

ruchy roślin umożliwiające rozsiewanie nasion. Są jednorazowe i nieodwracalne,

a następują w wyniku wzrostu turgoru w komórkach. Towarzyszy im rozerwanie
organów, np. pylników czy owoców i wyrzucenie ziaren pyłku lub nasion

ruchy higroskopowe

ruchy roślin umożliwiające rozsiewanie nasion. Ruchy te wywołane są nierównomiernym

wysychaniem ścian komórkowych, co powoduje ich naprężenia. W wyniku tego
dochodzi do wygięcia lub skręcenia przyległych tkanek, a nawet organów.
W konsekwencji następuje otwarcie zarodni, pylników czy owoców
strąk

pojedynczy, suchy owoc wielonasienny, pękający dwustronnie, charakterystyczny np. dla

grochu

torebka

pojedynczy, suchy owoc wielonasienny, pękający wielorako, występujący np. u maku

turgor

fizjologiczny stan uwodnienia komórek roślinnych, wywołany osmotycznym napływem

wody. Odpowiada za jędrność, sztywność i możliwość utrzymania odpowiedniego
kształtu części rośliny

ziarniak

pojedynczy, suchy owoc o skórzastej owocni. Jednonasienny i niepękający, właściwy np.

dla pszenicy

zoochoria (zwierzęcosiewność)

(gr. zoo - zwierzę, chorein - poruszać się) rozprzestrzenianie się owoców i nasion
polegające na ich przenoszeniu przez zwierzęta. Przystosowaniami do tego sposobu
rozsiewania są między innymi obecność haczykowatych wyrostków i barwna, soczysta
owocnia
Gra edukacyjna

Polecenie 1

Rozwiąż interaktywny quiz i sprawdź swoją wiedzę o sposobach rozprzestrzeniania się roślin
okrytonasiennych oraz przystosowaniach ich owoców do rozsiewania nasion.

Test

Sprawdź swoją
wiedzę na temat
sposobów
rozprzestrzeniania
się roślin.
Poziom Limit czasu: Twój ostatni

4 min
trudności: wynik:

łatwy -
Uruchom
Polecenie 2

Ułóż pytanie quizowe dotyczące rozprzestrzeniania się roślin i daj je do rozwiązania swoim
kolegom i koleżankom.

Ques on: ...

a. ...
b. ...

Polecenie 3

Podaj przykład dowolnej rośliny okrytonasiennej ze swojego otoczenia i wykaż związek

budowy jej owoców ze sposobem rozprzestrzeniania się.
Sprawdź się

Pokaż ćwiczenia: 輸醙難

Ćwiczenie 1 輸
Wskaż mechanizm samoczynnego rozprzestrzeniania owoców:

 ciążenie powszechne

 siła nośna

 siła ciężkości

 ciśnienie wewnątrzkomórkowe

Ćwiczenie 2 輸
Owoce palmy kokosowej rozprzestrzeniają się na bardzo duże odległości, dzięki czemu
gatunek ten kolonizuje wciąż nowe tereny, oddalone od siebie nawet o tysiące kilometrów.
Jaki rodzaj rozprzestrzeniania nasion sprawił, że aktualnie drzewo to jest najpopularniejszą
palmą, porastającą wszystkie tropikalne brzegi?

 zoochoria

 hydrochoria

 autochoria

 anemochoria
Ćwiczenie 3 醙
Czasami rośliny wykorzystują deszcz jako środek transportu nasion. Wskaż owoc najlepiej do
tego przystosowany.

 strąk

 koszyczek

 mieszek

 torebka

Ćwiczenie 4 醙
Źródło: Roger Culos, Kenraiz, h p://commons.wikimedia.org, pixabay.com, licencja: CC BY-SA 4.0.

Ćwiczenie 5 醙
Wskaż stwierdzenia prawdziwe oraz fałszywe.

Prawda Fałsz
Włoski na owocach reagują
na zmiany wilgotności
powietrza. W suchym
 
powietrzu rozczapierzają
się, a w wilgotnym –
składają.
Powierzchnię owoców
i nasion hydrochoryczych
zabezpiecza przed
 
nasiąkaniem wodą
skutynizowana skórka
i woskowy nalot.
Ptaki ziarnojady rozgniatają
owoce w dziobie i dlatego
 
nie przyczyniają się do
rozprzestrzeniania nasion.
Ćwiczenie 6 醙

Zaznacz prawidłowe określenia.

Barochoria jest przykładem samosiewnościobcosiewności. Polega na spadaniuszybowaniu

owoców i nasion pod wpływem działania siły grawitacjiwiatru. Ten sposób rozprzestrzeniania
się roślin okrytonasiennych, podobnie jak hydrochoriaautochoria ma niewielki zasięg. Nasiona
i owoce trafiająnie trafiają w bezpośrednie sąsiedztwo rośliny macierzystej, co hamujewzmaga
ekspansję gatunku.

Ćwiczenie 7 難
Uzupełnij tekst właściwymi określeniami.

Jednym z najbardziej rozpowszechnionych sposobów rozprzestrzeniania się roślin

jest przenoszenie owoców przez . Ten rodzaj rozsiewania nazywamy anemochorią
lub . Ma on charakter . Przystosowaniami owoców do tego typu transportu

są m.in.: ciężar właściwy, obecność aparatu , obecność komór .

wodę bierny wiatr wodosiewnością zwierzęcosiewnością zwierzęta

nagonasiennych wodnych powietrznych woskowych aktywny duży

okrytonasiennych lotnego wiatrosiewnością mały czepnego

Ćwiczenie 8 難

Na zdjęciach przedstawiono dwa gatunki roślin. Określ mechanizm ich rozprzestrzeniania się,
a następnie wyjaśnij, w jaki sposób są do niego przystosowane ich owoce.

Dębik ośmiopłatkowy (Dryas octopetala).

Źródło: h ps://pixabay.com/pl, domena publiczna.

Olsza (Alnus sp.).

Źródło: h ps://pixabay.com/pl/, domena publiczna.
Ćwiczenie 9 難

Jemioła jest rośliną półpasożytniczą, występującą na drzewach liściastych. Posiada

zimozielone liście oraz białe lepkie owoce. Gdy jagoda jemioły znajdzie się na innym drzewie,
kiełkuje i wytwarza ssawki, które wrastają przez korę do naczyń żywiciela.

Jemioła pospolita (Viscum album ).

Źródło: h ps://pixabay.com/pl/, domena publiczna.

Opisz, w jaki sposób rozprzestrzenia się jemioła oraz dlaczego określana jest półpasożytem,

a nie – pasożytem.
Dla nauczyciela

Scenariusz zajęć

Autor: Zyta Sendecka

Przedmiot: biologia

Temat: Co pomaga owocom w rozprzestrzenianiu się?

Grupa docelowa: uczniowie III etapu edukacyjnego – kształcenie w zakresie rozszerzonym

Podstawa programowa

Zakres rozszerzony

IX. Różnorodność roślin.

5. Rozmnażanie i rozprzestrzenianie się roślin. Uczeń:
7) wykazuje związek budowy owocu ze sposobem rozprzestrzeniania się roślin
okrytonasiennych.

Kształtowane kompetencje kluczowe:

kompetencje w zakresie rozumienia i tworzenia informacji;

kompetencje matematyczne oraz kompetencje w zakresie nauk przyrodniczych,
technologii i inżynierii;
kompetencje cyfrowe;
kompetencje osobiste, społeczne i w zakresie umiejętności uczenia się.

Cele operacyjne
Uczeń:

identyfikuje po budowie owocu jego sposób rozprzestrzeniania się;

ilustruje przykładami sposoby rozprzestrzeniania się owoców;
wyjaśnia związek budowy owoców ze sposobem rozprzestrzeniania się.

Strategie nauczania

konstruktywizm;
konektywizm;
strategia operacyjna;
strategia eksperymentalno‐obserwacyjna;
IBSE (nauczanie przez dociekanie naukowe);
nauczanie wyprzedzające;
 gamifikacja.

Metody i techniki

odwrócona klasa;
metoda informacji zwrotnej;
obserwacja;
ćwiczenia interaktywne;
gra edukacyjna.

Formy pracy

praca indywidualna;
praca w parach;
praca w grupach;
praca całego zespołu klasowego.

Środki dydaktyczne

komputery z dostępem do internetu,

zasoby multimedialne zawarte w e‐materiale,
tablica interaktywna/tablica, pisak/kreda,
naturalne okazy owoców.

Przed lekcją

Tydzień przed lekcją nauczyciel dzieli uczniów na zespoły i informuje, że ich zadaniem
będzie przygotowanie opracowań na temat sposobów rozprzestrzeniania się roślin
okrytonasiennych.

Każda grupa losuje jeden mechanizm rozprzestrzeniania się owoców do opracowania,

które powinno składać się z dwóch części:

1. teoretycznej – opisu wylosowanego mechanizmu na podstawie e‐materiału i innych

wiarygodnych źródeł;
2. praktycznej – polegającej na wykazaniu (na przykładzie naturalnych okazów)
przystosowań owoców do sposobów rozsiewania).

Uczniowie razem z nauczycielem ustalają kryteria oceny opracowań.

Przebieg zajęć

Faza wstępna

1. Nauczyciel kroi jabłko na pół. Wybrany lub chętny uczeń omawia budowę i sposób
powstawania owocu.
 2. Nauczyciel inicjuje burzę mózgów, zadając pytanie: „W jakim celu rośliny wytwarzają
owoce i nasiona?”. Uczniowie swoje odpowiedzi zapisują na tablicy.
3. Nauczyciel podsumowuje odpowiedzi uczniów. Podkreśla, że owoce i nasiona
umożliwiają roślinie rozprzestrzenianie się i zajmowanie nowych obszarów. Wyjaśnia,
że rośliny wykształciły w tym celu rozmaite mechanizmy, dzięki którym owoce
i nasiona mogą przemieszczać się na różne sposoby.
4. Nauczyciel przedstawia podopiecznym temat i cele lekcji.

Faza realizacyjna

1. Nauczyciel przypomina kryteria oceny opracowań.

2. Grupy prezentują wyniki wspólnej pracy.
3. Uczniowie, na podstawie ustalonych kryteriów oceny, po każdej prezentacji przekazują
kolegom i koleżankom informację zwrotną.
4. Uczniowie oceniają swój udział w tworzeniu opracowania oraz zaangażowanie innych
członków grupy.
5. Uczniowie w parach rozwiązują interaktywny quiz. Następnie sami układają pytania
quizowe i dają je do rozwiązania swoim kolegom.

Faza podsumowująca

1. Uczniowie wykonują ćwiczenia interaktywne nr 7–9. Wybrane osoby prezentują swoje

opracowania na forum klasy. Nauczyciel uzupełnia wypowiedzi uczniów, koryguje
ewentualne błędy.
2. Naczyciel podsumowuje omawiany na lekcji materiał, zadając uczniom następujące
pytania:

Na czym polega samosiewność?

U jakich roślin występuje?
Jakie są rodzaje allochorii?
Jakie przystosowania wykształciły rośliny korzystające z udziału czynników
zewnętrznych?

Praca domowa

Uczniowie wykonują ćwiczenia interaktywne nr 1–6.

Wskazówki metodyczne opisujące różne zastosowania multimedium

Gra interaktywna (quiz) może być wykorzystana w fazie podsumowującej lekcji do

sprawdzenia poziomu wiedzy zdobytej przez uczniów. Uczniowie mogą rozwiązywać quiz
samodzielnie, w parach lub w grupach.

Materiały pomocnicze
Biologia. Encyklopedia szkolna, Wydawnictwo Zielona Sowa, Kraków 2006.

Zbigniew Podbielkowski, Wędrówki roślin, WSiP, Warszawa 1995.

Maria Podbielkowska, Zbigniew Podbielkowska, Przystosowania roślin do środowiska, WSiP,

Warszawa 1992.

Słownik botaniczny, pod red. Alicji Szweykowskiej i Jerzego Szweykowskiego, Wiedza

Powszechna, Warszawa 2003.