IRAKASGAIA: LUR ETA INGURUMEN ZIENTZIAK

MAILA: 2. DBHO-ZIENTIFIKOA (BATXILERGOA)

DATA:
IZEN-ABIZENAK:

BEHI-BEGIEN DISEKZIOA

Helburuak
• Behi-begi baten begi-globoaren kanpo- eta barne-anatomia behatzea
• Dauden egiturak identifikatzea.
• Behi-begi bat disekzionatzea.
• Ikusmenaren fisiologia ulertzea.
• Giza ikusmenaren anatomia eta fisiologia aztertzen sakontzea.
Materialak

● Material biologikoa: behi-begia.

● Disekzio-kubeta.

● Eskularruak.

● Punta fineko tijerak.

● Bisturia.

● Disekzio-pintxoak.

● Orratz kirtedun

● Petriren plaka

● Idatzizko paperaren edo paper milimetratuaren trailua

GLOSARIOA
Praktikarako, glosario bat eduki behar 7. Nerbio-optikoa
da, ondo definitutako termino hauekin 8. Irisa
(argiak eta zehatzak) 9. Fobea.
10. Humore-urtsue.

1
 IRAKASGAIA: LUR ETA INGURUMEN ZIENTZIAK
MAILA: 2. DBHO-ZIENTIFIKOA (BATXILERGOA)
DATA:
IZEN-ABIZENAK:

1. Begi-globoa 11. Humore beirakara

2. Erretina 12. Kornea.
3. Kristalinoa 13. Gihar ziliarra
4. Begi-ninia 14. Konoak
5. Koroide 15. Makilatxoak
6. Esklerotika 16. Kortiren organoa

BEGI GLOBOA: Ikusmen-organoa da. Ikusteko gaitasuna eskaintzen die animaliei, hau da,
inguruan duten ingurunearen ikusizko informazioa jaso eta prozesatzeko trebetasuna.

ERRETINA: Begiaren muina barrutik estaltzen duen geruza da, argiarekiko sentibera.
Begiaren barreneko segmentuan dago, konjuntibaren barrualdean, humore beirakara
inguratuz. Ikusmena ahalbidetzen duten zati nagusietako bat da. Begi globoa osatzen duten
hiru mintzen artean barrukoena da.

KRISTALINOA: Begiaren aurreko segmentuan dagoen disko gardena da, irisak estaltzen
duena erdialdean begi-ninia utziz. Kristalinoaren gainaldea ahurra behar baino gehiago edo
gutxiago okertzen denean, gaitzak sortzen dira ikusmenean: miopia, begi-lausoak, etab.

2
 IRAKASGAIA: LUR ETA INGURUMEN ZIENTZIAK
MAILA: 2. DBHO-ZIENTIFIKOA (BATXILERGOA)
DATA:
IZEN-ABIZENAK:

Arrainen kristalinoa biribila da; lehorreko ornodunen kristalinoak, berriz, gainaldea ahur okerra
du.

BEGI-NINIA: Begiaren aurreko segmentuko

biribil beltza da, irisaren erdialdean dagoena,
kristalinoarenaurrean eta kornearen atzean
kokatua.

KOROIDEA: Begiaren esferaren inguruan dagoen geruza da, odol-hodiez ondo

hornitutakoa, atzeko segmentuan kokatutakoa erretina eta esklerotikaren artean.

ESKLEROTIKA: Begiaren esferaren inguruan dagoen geruza da, aurrealdean

kornearekinjarraitzen dena, koroidea barrualdean eta konjuntiba kanpoaldean dituena.
Zuntzezko mintza da, nakarraren kolorekoa eta lodia. Begiaren bost seirenak betetzen ditu;

3
 IRAKASGAIA: LUR ETA INGURUMEN ZIENTZIAK
MAILA: 2. DBHO-ZIENTIFIKOA (BATXILERGOA)
DATA:
IZEN-ABIZENAK:

atzealdean ikusmen kirioari uzten dio tokia eta aurrealdean berriz korneari; gainerako guztia
esklerotikak estaltzen du.

NERBIO-OPTIKOA: Begiak hartutako irudiak burmuinera bidaltzen duen bidea da, haren
atzealdeak informazioa prozesatzeko.

IRISA: Irisa begiko begiko mintz biribila da, laua, koloreztatua eta uzkurkorra, erdigunean
irekigune bat duena, begira iristen den argi kopurua kontrolatzen duena. Erdialdean duen
irekiguneari begi-ninideitzen zaio. Irisa begiaren aurreko aldean dago, kristalinoaren aurrean
eta kornearen atzean, eta begiaren aurreko eta atzeko barrunbeak bereizten ditu.

FOBEA: Begi-niniaren erdiko sakonune txikia da. Erretinako eremu horretan argi-izpiak
fokatzen dira, eta kolorea ikusteko gaitasun berezia du.

4
 IRAKASGAIA: LUR ETA INGURUMEN ZIENTZIAK
MAILA: 2. DBHO-ZIENTIFIKOA (BATXILERGOA)
DATA:
IZEN-ABIZENAK:

HUMORE-URTSUA: Begiaren aurreko segmentuan dagoen likidoa da, irisa eta

kornearenarteko gunean kokatutakoa.

HUMORE BEIRAKARA: Begiaren muin osoan dagoen gai lirdingatsu edo gelatinakara da,
atzeko segmentuan kokatutakoa kristalinoa aurrean eta erretina inguruan dituela.

KORNEA: Begiaren aurreko segmentuan dagoen estalki gardena da, kristalinoaren aurrean
kokatutakoa eta esklerotikaren jarraipena izanda. Ehun konjuntibo trinkoak osatzen du.

5
 IRAKASGAIA: LUR ETA INGURUMEN ZIENTZIAK
MAILA: 2. DBHO-ZIENTIFIKOA (BATXILERGOA)
DATA:
IZEN-ABIZENAK:

Korneak leiarretatik begira sartzen den argia errefraktatzen du, eta irudiak erretinan egokitzen
laguntzen du.

GIHAR ZILIARRA: Kristalinoa bere dilatazio

edo uzkurtzearen bidez egokitze mugimenduetan
mugitzeaz arduratzen den begiko muskulu edo giharra da. Kornearekin lotua dago, eraztun
forma du eta lotailu batzuen bidez inguratzen du. Muskulu ziliarrak eta inguruko ehunek
gorputz ziliarra eratzen dute, eta egitura horrek kristalinoa lautzen edo biribiltzen du, eta
horrela bere luzera fokala aldatzen.

KONOAK: Giza anatomiari eta, oro har, ornodun guztien anatomiari dagokionez begietan
dauden zelula mota bat dira. Kono forma dutelako dute izen hori. Erretinan daude, kono eta
makilen geruza deritzonean. konoak, sentiberak zaizkie argiari, eta koloreak ikustea
ahalbidetzen dute. Argitasun handia behar da konoek beren eginkizuna egin dezaten. Hiru
kono mota daude, bakoitza oinarrizko kolore bati sentibera zaio (gorria, berdea eta urdina), eta
koloreak ikusteko elkarrekin lan egiten dute.

6
 IRAKASGAIA: LUR ETA INGURUMEN ZIENTZIAK
MAILA: 2. DBHO-ZIENTIFIKOA (BATXILERGOA)
DATA:
IZEN-ABIZENAK:

MAKILATXOAK: Giza anatomiari eta, oro har, ornodun

guztien anatomiari dagokionez, begietako erretinan dagoen
zelula mota bat da, zilindro formakoa. Makilak, sentiberak zaizkie argi urritasunari eta zuri-
beltzari. Erretinaren inguruan daude makilak, eta ikusmen periferikoaren osagai nagusia dira.
Makilek ahalbidetzen dute gaueko ikusmena, argiari sentiberagoak direnez. Esan bezala, argi
urritasunera egokituak daude; argitasun handia baldin badago, gainezka egiten dute.

KORTIREN ORGANOAK: Ugaztunen barne-belarriaren malda koklearrean edo erdian

dago, eta zelula ziliatuak izeneko entzumen-zelula sentsorialek osatzen dute. Soinu-uhinen
energia mekanikoa nerbio-energia bihurtzea du helburu. Cortiren organo bakoitza mintz
basilarraren bi zuntz edo sokatan bermatzen da, eta, funtsean, bi pilare ditu, Cortiko arkua edo

7
 IRAKASGAIA: LUR ETA INGURUMEN ZIENTZIAK
MAILA: 2. DBHO-ZIENTIFIKOA (BATXILERGOA)
DATA:
IZEN-ABIZENAK:

Cortiko tunela osatzen dutenak. Goialdean pilo-zelulak daude, eta behealdean, entzumen-
nerbioaren nerbio-adarkatzeak.

PROZEDURA ETA BEHAKETA

1. Kanpoko behaketa:

A. Jarri begia disekzio-kubetan, eta begiratu

aurreko aldetik (begiratuko banizu bezala).
Aurrean duzun egitura begi-globoa da. Aurkitu
bere egitura nagusiak eta deskribatu

B. Batzuetan, begi-globoarekin batera, egitura

erantsiak daude, hala nola betazalak, kendu
egin behar dirab egi-globoa hobeto behatzeko.

C. Arretaz begi-globotik koipea atera, nerbio

optikoa moztu gabe.

D. Begiratu begi-globoaren atzeko aldeari.

Lokarri zuri bat ikusten da, nerbio optikoa da,
begiak garunarekin lotzen dituena. Ukitu eta
aztertu haren sendotasuna

8
 IRAKASGAIA: LUR ETA INGURUMEN ZIENTZIAK
MAILA: 2. DBHO-ZIENTIFIKOA (BATXILERGOA)
DATA:
IZEN-ABIZENAK:

2. Barneko behaketa:

A. Begiaren barne-egitura ikusteko, begi-globoaren disekzioa beharrezkoa da.

Bistuaren muturrarekin edo guraize batzuena, egin ezazu emeki-emeki
ebakidura txiki bat kornearen ertzean. Egin ebakidura kontuarekin kornea 2-3
mm-ko lodiera duelako. Nabaritzen da kornea zeharkatu dugula, humore
urtsua ateratzen ikusiko dugulako

9
 IRAKASGAIA: LUR ETA INGURUMEN ZIENTZIAK
MAILA: 2. DBHO-ZIENTIFIKOA (BATXILERGOA)
DATA:
IZEN-ABIZENAK:

B. Mantso jarraitu guraizeekin kornea osoa askatu arte. Jarri kornea Petri
plakan.

C. Pintza lodiak erabiliz, irisa askatu, emeki-emeki bota Petri plakan.

D. Irisa kenduta, egitura distiratsua eta haren forma esferikoa ikusi ahal izango
ditugu kristalinoaren aurreko aldean.

E. Pintza batzuekin kristalinoa askatzen du. Jar ezazu Petriren plaka eta
behatu zer gertatzen da idatzia dagoen gainazal beatean jarriz gero.

10
 IRAKASGAIA: LUR ETA INGURUMEN ZIENTZIAK
MAILA: 2. DBHO-ZIENTIFIKOA (BATXILERGOA)
DATA:
IZEN-ABIZENAK:

F. Atera ezazu kontu handiz, umore beirakorra, presio pixka bat egin
dezakezu behatzekin begi-globoaren atzeko aldean. Utzi Petri plakan.

G. Begi-globoaren barnealdea leunki garbiu, eta barne-egiturak aztertu.

H. Punta fineko guraizeekin 2 eta 3 cm arteko ebakiak egiten ditu. Esklerotika

mozten, begiratu koroideak eta erretina. Azala irisatua ikusten da, begiaren
estalkia da.

11
 IRAKASGAIA: LUR ETA INGURUMEN ZIENTZIAK
MAILA: 2. DBHO-ZIENTIFIKOA (BATXILERGOA)
DATA:
IZEN-ABIZENAK:

3. Emaitzak:

A- Osatu eskema:

12
 IRAKASGAIA: LUR ETA INGURUMEN ZIENTZIAK
MAILA: 2. DBHO-ZIENTIFIKOA (BATXILERGOA)
DATA:
IZEN-ABIZENAK:

● Zer ukimen eta sendotasun du begi-globoak? Zergatik uste duzu

horrela dela?
Begia ukitzean, nahiko gogorra dela nabari dezakegu. Begi-globo sendtasun
handia du eta ikusi ahal izan dugu bisturiarekin kornea ebakitzera joan garela
asko kostatu zaigula.
Begia modu horretan izan behar da guru inguruan dagoen guztiarekin
kontaktuan dagoelako. Hain sendoa denez kapasa da babesteko eta zerbait
begian sartuz gero begi-gloa ez da kaltetzen.

● Zer forma du kristalinoak? Zurruna ala deformagarria da? Zer

gertatzen da jartzen dugunean testuaren gainean?

Kristalinoa giza begiaren egitura bat da, lente biconvexoaren formakoa. Nahiko
zurruna da. Helburu nagusia da distantzia desberdinetan dauden objektuak
fokatzea. Helburu hori lortzeko, kurbadura eta lodiera handitu edo txikitu behar
dira, eta prozesu horri egokitze deritzo. Kristalinoak proteina-kontzentrazio
handia du, eta horrek inguruko fluidoek baino errefrakzio-indize handiagoa
ematen dio. Horrek ematen dio argia errefraktatzeko gaitasuna, eta korneari
erretinaren gainean irudiak sortzen laguntzen dio.
Beraz, kristalinoa testuaren gainean jartzean letrak handiagoak ikusiko ditugu.

● Zer gertatuko litzateke gure ikuspegian koroideak pigmenturik ez

balu? Zer nahasmenetan gertatzen al da hori?

Gizakietan, koroideak pigmentazio iluna du melanina duelako eta odol-hodi

ugari dituelako. Horrek begira iristen den argia xurgatzen laguntzen du, eta,
hala, islapena prebenitzen (irudi nahasiak sortzea eragingo luke).

13
 IRAKASGAIA: LUR ETA INGURUMEN ZIENTZIAK
MAILA: 2. DBHO-ZIENTIFIKOA (BATXILERGOA)
DATA:
IZEN-ABIZENAK:

Mintz horretan melaninarik ez izateak alardoa izatea eragiten du, eta horregatik
ikusten dute gaizki. Beste animalia batzuetan, partikula islatzaileak daude
koroidean, iluntasun-giroetan (tapetum lucidum) argia jasotzen laguntzeko.

● Zergatik ditugu bi begi, biek aurrerantz begiratzen badaude?

Bi begi ditugu, bakar batek ezin digulako hiru dimentsioko ikuspegia eman. Begi
bakoitzak objektu bera angelu batetik ikusten du, eta garunak, haiekin estu
lotuta dagoenak, konbinatzen du biei buruzko informazioa, 3Dko irudiak
osatzeko, luzera, altuera eta sakontasunarekin. Bi begi izateak zehaztasun
handiagoa ematen dizu objektuak hain urrun edo gertu zer dauden jakiteko.

● Konpara itzazu begiaren egiturak argazki-kamera batekin.

Bien arteko antzekotasunen oinarria bien funtzionamendua da. Begi-ninian

zehar sartzen diren argi-izpiak jasotzen ditu begiak, kristalinoa gurutzatu eta
erretinara iristeko. Argi hori seinale elektriko bihurtzen da erretinako zelula
fotosentikorrei esker, eta zuzenean bidaltzen dira garunera.

Bestalde, argazki-kamera batek aparatuaren diafragma zeharkatzen duen argia

jasotzen du lentea osatzen duten kristal guztietatik pasatzeko eta, hala, CCDra
iristeko (irudi zehatza sortzen den tokia), prozesadorera bidaliko du. Argazki-
kamera bateko prozesadorea gure garuna bezalakoa izango litzateke.

-IRIS / DIAFRAGMA

Irisak, funtsean, begian sartzen den argi kopurua erregulatzen du, behar bezala
ikusi ahal izateko. Baldintza fotopikoetan (argi askokoa), irisa uzkurtu egiten da
erretinara iristen den argi kopurua murriztuz. Aldiz, baldintza eskotopikoetan
(argi gutxikoak), kontrako efektua gertatzen da irisa erlaxatzen denean.

14
 IRAKASGAIA: LUR ETA INGURUMEN ZIENTZIAK
MAILA: 2. DBHO-ZIENTIFIKOA (BATXILERGOA)
DATA:
IZEN-ABIZENAK:

Argazki-kamerarekin egindako konparazioa diafragman dago; kasu honetan,

besteak beste, CCD sentsorera edo argazki-filmera iristen den argi-kantitatea
erregulatzeaz arduratzen den elementua da.

-ERRETINA / CCD SENTSOREA

Begian argia erretinara iristen da. Bertan, zelula fotorrezeptoreek argia seinale
elektriko bihurtzen dute, eta seinale horiek garunera bidaltzen dira nerbio
optikoaren bidez. Bere argazki homologoa CCD sentsorea da gaur egun, eta
antzina, argazki-filma edo argazki-bobina.

-ERRETINAREN SENTIKORTASUNA / ISO

Erretinak begiko zelula fotorrezeptoreak ditu (konoak eta makilak), eta CCD
sentsorearen edo argazki-kameraren argazki-filmaren funtzioa egiten du
informazioa argi gisa jaso eta garunak/prozesadoreak interpretatuko duen
pultsu elektriko bihurtzeko.

-KRISTALINOA / FOKATZE SISTEMA

Bi kasuetan, bai begi-sistema konplexuan, bai argazki-ganberan, sistema bat

behar da objektuen ikuspuntua aldatu ahal izateko, objektuok dauden
distantziaren arabera (hurbileko, bitarteko edo urruneko ikusmena). Begiak
kristalinoa eta muskulu ziliarrak ditu, moldaketa izeneko funtzioa betetzeko;
argazki-kameraren kasuan, lente sistema baten bidez egiten da.

Presbizia edo ikusmen nekatua kamara matxuratu baten fokatze-sistema baten

parekoa izango litzateke, eta urruneko objektuak bakarrik fokatu ahal izango
ditu.

15