See discussions, stats, and author profiles for this publication at: https://www.researchgate.

net/publication/369031187

Thales ve Milet Okulu

Chapter · December 2022

CITATIONS READS

0 298

1 author:

Nihat Çeşmeci
Erciyes Üniversitesi
29 PUBLICATIONS 95 CITATIONS

SEE PROFILE

All content following this page was uploaded by Nihat Çeşmeci on 06 March 2023.

The user has requested enhancement of the downloaded file.

Somut Olmayan Kültürel Miras Kapsamında
ANADOLU DÜŞÜNÜRLERİ

Editörler: Altan Demi̇ rel - Yenal Yağmur

 Somut Olmayan Kültürel Miras Kapsamında ANADOLU DÜŞÜNÜRLERİ
Editörler: Altan Demirel - Yenal Yağmur

Bilimsel Eserler No.: 1274

ISBN: 978-625-433-778-9
E-ISBN: 978-625-433-897-7
Basım Sayısı: 1. Basım, Aralık 2022

© Copyright 2022, NOBEL BİLİMSEL ESERLER SERTİFİKA NO.: 20779

Bu baskının bütün hakları Nobel Akademik Yayıncılık Eğitim Danışmanlık Tic. Ltd. Şti.ne aittir.
Yayınevinin yazılı izni olmaksızın, kitabın tümünün veya bir kısmının elektronik, mekanik
ya da fotokopi yoluyla basımı, yayımı, çoğaltımı ve dağıtımı yapılamaz.
Nobel Yayın Grubu, 1984 yılından itibaren ulusal ve 2011 yılından itibaren ise uluslararası düzeyde düzenli olarak faaliyet
yürütmekte ve yayınladığı kitaplar, ulusal ve uluslararası düzeydeki yükseköğretim kurumları kataloglarında yer almaktadır.
“NOBEL BİLİMSEL ESERLER” bir Nobel Akademik Yayıncılık markasıdır.

Genel Yayın Yönetmeni: Nevzat Argun -nargun@nobelyayin.com-

Genel Yayın Koordinatörü: Gülfem Dursun -gulfem@nobelyayin.com-

Sayfa Tasarım: Erhan Bakır -erhan@nobelyayin.com-

Redaksiyon: Seval Sezer -seval@nobelyayin.com-
Kapak Tasarım: Mervin Selda Adal -mervin@nobelyayin.com-
Görsel Tasarım Uzmanı: Mehtap Yürümez -mehtap@nobelyayin.com-

Kütüphane Bilgi Kartı

Demirel, Altan., Yağmur, Yenal.
Somut Olmayan Kültürel Miras Kapsamında ANADOLU DÜŞÜNÜRLERİ / Altan Demirel, Yenal Yağmur
1. Basım, XVIII + 382 s., 16,5x24 cm. Kaynakça var, dizin yok.
ISBN: 978-625-433-778-9
E-ISBN: 978-625-433-897-7
1. Turizm 2. Turist Rehberliği 3. Kültürel Miras

Genel Dağıtım
ATLAS AKADEMİK BASIM YAYIN DAĞITIM TİC. LTD. ŞTİ.
Adres: Bahçekapı Mh. 2465 Sk. Oto Sanayi Sitesi No:7 Bodrum Kat, Şaşmaz/ANKARA
Telefon: +90 312 278 50 77 - Faks: 0 312 278 21 65
Sipariş: siparis@nobelyayin.com- E-Satış: www.nobelkitap.com - esatis@nobelkitap.com
www.atlaskitap.com - info@atlaskitap.com
Dağıtım ve Satış Noktaları: Alfa, Kırmızı Kedi, Arkadaş, D&R, Dost, Kika, Kitapsan, Nezih, Odak, Pandora, Prefix, Remzi
Baskı ve Cilt: Meteksan Matbaacılık ve Teknik Sanayi Tic. Anonim Şirketi / Sertifika No.: 46519
Beytepe Köy Yolu No.: 3 06800 Bilkent-Çankaya/ANKARA
 BÖLÜM YAZARLARI

Adnan Öztürk
Araştırma Görevlisi
Akdeniz Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü
e-mail: adnanozturk@akdeniz.edu.tr-Orcid ID: 0000-0002-1660-3733
Ali İhsan Uygun
Öğretim Görevlisi
Otel Lokanta ve İkram Hizmetleri Bölümü, Aşçılık Programı, Meslek Yüksekokulu, Antalya AKEV Üniversitesi
e-mail: ali.uygun@akev.edu.tr-Orcid ID: 0000-0001-7936-0794
Altan Demirel
Öğretim Görevlisi
Seyahat-Turizm ve Eğlence Hizmetleri Bölümü, Turist Rehberliği Programı, Meslek Yüksekokulu, Antalya AKEV Üniversitesi
e-mail: altan.demirel@akev.edu.tr-Orcid ID: 0000-0002-1010-4116
Ayşe Gül Demirel
Sınıf Öğretmeni
Aksu İlkokulu, Millî Eğitim Bakanlığı
e-mail: arslanaysegul@yandex.com
Ayşe Nur Canbolat
Öğretim Görevlisi
Amasya Üniversitesi, Mimarlık Fakültesi, Şehir ve Bölge Planlama Bölümü
e-mail: canbolataysenur@gmail.com-Orcid ID: 0000-0002-3545-7479
Dilara Bahtiyar Sarı
Öğretim Görevlisi Dr.
Gaziantep Üniversitesi
e-mail: dsari@gantep.edu.tr-Orcid ID: 0000-0002-0645-0585
Duygu Metin
Araştırma Görevlisi
Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi, Turizm Fakültesi
e-mail: duygumetin@yyu.edu.tr-Orcid ID: 0000-0001-6216-1705
Eda Koçak
Öğretim Görevlisi
Siirt Üniversitesi, Tasarım Meslek Yüksekokulu
e-mail: eda.kocak@siirt.edu.tr-Orcid ID: 0000-0003-2153-0636
Eyup Atılgan
Öğretim Görevlisi
Gaziantep Üniversitesi
e-mail: atilganeyp@gmail.com-Orcid ID: 0000-0002-0063-9360
Fatih Çavuşoğlu
Dr.
Kütahya Dumlupınar Üniversitesi
e-mail: fatihcavusoglu@hotmail.com.tr-Orcid ID: 0000-0003-4522-6401

iii
Gamze Yorulmazer
Araştırma Görevlisi
İstanbul Medeniyet Üniversitesi, Turizm Fakültesi, Turizm Rehberliği Bölümü
e-mail: gamze.yorulmazer@medeniyet.edu.tr-Orcid ID: 0000-0001-7365-8741
Gül Damla Kılıç
Öğretim Görevlisi
Siirt Üniversitesi, Gastronomi ve Mutfak Sanatları
e-mail: damla.kilic63@gmail.com-Orcid ID: 0000-0002-6564-6385
Gülçin Karataş Baran
Araştırma Görevlisi
Akdeniz Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü
e-mail: gulcinkaratas@akdeniz.edu.tr-Orcid ID: 0000-0002-7807-7679
Hacer Arslan Kalay
Doç. Dr.
Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi, Turizm Fakültesi
e-mail: hacerkalay@yyu.edu.tr-Orcid ID: 0000-0002-4203-8352
Hazal Babur
Doktora Öğrencisi
Orta Doğu Teknik Üniversitesi
e-mail: baburhazal@gmail.com-Orcid ID: 0000-0003-1982-378X
İbrahim Halil Erdoğan
Doç. Dr.
Akdeniz Üniversitesi, İlahiyat Fakültesi
e-mail: ihalilerdogan@akdeniz.edu.tr-Orcid ID: 0000-0002-8081-1895
İlker Günay
Öğretim Görevlisi
T.C. İstanbul Şişli Meslek Yüksekokulu
e-mail: ilker.gunay@sisli.edu.tr-Orcid ID: 0000-0002-1626-8453
Kadir Faik Küçüktopuzlu
Dr. Öğretim Üyesi
Siirt Üniversitesi, Turizm İşletmeciliği ve Otelcilik Yüksekokulu
e-mail: kadir.kucuktopuzlu@siirt.edu.tr-Orcid ID: 0000-0003-1267-8559
Mehmet Halit Akın
Dr. Öğr. Üyesi
Erciyes Üniversitesi, Turizm Fakültesi, Turizm İşletmeciliği
e-mail: halitakin@erciyes.edu.tr-Orcid ID: 0000-0002-9455-0323
Mehmet Nuri Sevgin
Dr. Öğr. Üyesi
Siirt Üniversitesi, Turizm İşletmeciliği ve Otelcilik Yüksekokulu
e-mail: nurisevgin@siirt.edu.tr-Orcid ID: 0000-0002-6409-4814
Mehmet Umur
Dr. Öğr. Üyesi
Erciyes Üniversitesi, Turizm Fakültesi
e-mail: umur@erciyes.edu.tr-Orcid ID: 0000-0001-8996-3687
Merve Sucu
Maltepe Üniversitesi, Felsefe Anabilim Dalı Yüksek Lisans Öğrencisi
e-mail: merveebayram@gmail.com-Orcid ID: 0000-0003-4298-7547
Mustafa Said Kocabıyık
Doktora Öğrencisi
Dokuz Eylül Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Turizm İşletmeciliği
e-mail: mustafasaid.kocabiyik@ogr.deu.edu.tr-Orcid ID: 0000-0002-3663-5417
Müge Kardeş
Öğretim Görevlisi
Gastronomi ve Mutfak Sanatları Bölümü, Siirt Üniversitesi, Turizm İşletmeciliği ve Otelcilik Yüksekokulu
e-mail: muge.kardes@siirt.edu.tr-Orcid ID: 0000-0002-4444-0484

iv
Nihat Çeşmeci
Dr. Öğr. Üyesi
Erciyes Üniversitesi, Turizm Fakültesi, Turizm Rehberliği Bölümü
e-mail: ncesmeci@erciyes.edu.tr-Orcid ID: 0000-0003-0736-4133
Onur Selçuk
Araştırma Görevlisi
Akdeniz Üniversitesi, Turizm Fakültesi
e-mail: onurselcuk@akdeniz.edu.tr-Orcid ID: 0000-0003-2818-2291
Özge Büyük
Öğretim Görevlisi
Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi, Ezine Meslek Yüksek Okulu, Seyahat Turizm ve Eğlence Hizmetleri Bölümü
e-mail: ozgebuyuk@comu.edu.tr-Orcid ID: 0000-0003-2058-8510
Pınar Işıldar
Dr. Öğretim Üyesi, Dokuz Eylül Üniversitesi, Turizm Fakültesi Gastronomi ve Mutfak Sanatları Bölümü
e-mail: pinar.isildar@deu.edu.tr-Orcid ID: 0000-0001-7667-9951
Serkan Pamuk
Akdeniz Üniversitesi, Arkeoloji Bölümü
e-mail: serkanpamuk55@hotmail.com-Orcid ID: 0000-0002-1 159-5236
Sezer Yersüren
Doktora Öğrencisi
Anadolu Üniversitesi
e-mail: sezeryersuren@gmail.com-Orcid ID: 0000-0001-7511-5345
Şule Betül Demirkol
Öğretim Görevlisi
Turgut Özal Üniversitesi
e-mail: sulebetul44@gmail.com-Orcid ID: 0000-0002-4290-4441
Ümit Gaberli
Dr. Öğretim Üyesi
Siirt Üniversitesi, Turizm İşletmeciliği ve Otelcilik Yüksekokulu
e-mail: umit.gaberli@siirt.edu.tr-Orcid ID: 0000-0003-0097-174X
Yağmur Can Gaberli
Araştırma Görevlisi
Siirt Üniversitesi, Turizm İşletmeciliği ve Otelcilik Yüksekokulu
e-mail: yagmur.can@siirt.edu.tr-Orcid ID: 0000-0002-0828-0954.
Yakup Özkan
Dr. Öğr. Üyesi
Siirt Üniversitesi, İlahiyat Fakültesi
e-mail: ozkanyakup@windowslive.com-Orcid ID: 0000-0002-7396-2396
Yaşar Mert Demiral
Araştırma Görevlisi
Gastronomi ve Mutfak Sanatları, Turizm Fakültesi, Kocaeli Üniversitesi
e-mail: mert.demiral@kocaeli.edu.tr-Orcid ID: 0000-0001-8942-1247
Yenal Yağmur
Dr. Öğretim Üyesi
Rekreasyon Yönetimi, Turizm İşletmeciliği ve Otelcilik Yüksekokulu, Siirt Üniversitesi
e-mail: yenal.yagmur@siirt.edu.tr-Orcid ID: 0000-0008-9273-9122
Zeynep Gençer
Akdeniz Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü Turizm İşletmeciliği Bölümü Doktora Öğrencisi
e-mail: zeynepgncr@gmail.com-Orcid ID: 0000-0003-2737-8858

v
 ÖN SÖZ

“Düşünmek, ruhun kendi kendine konuşmasıdır.” der Platon. Anadolu toprakları da

düşünen, varlığını, özünü ve kendini arayan pek çok ismin doğduğu, ayak bastığı yer olmuş-
tur… Kadim topraklarında düşünürlerin izlerini süren insanlar, bilim felsefesinin kapısını
açan şu soruları mutlaka sormuştur kendisine: “Neydi sezdikleri? Neydi aradıkları gerçek?
Neydi varlığın kaynağı? Nasıl oldu da varlığın kaynağı dediklerinden diğer nesneler türe-
di? Nasıl başladı yolculuk? Buldukları nereden gelip nereye gittiklerinin cevabı oldu mu?
Etik, astronomi, matematik, geometri, metafizik, inanç ve dahası… Felsefenin ve düşün-
cenin bitmeyecek yolculuğunun araçları oldular. Bu yolculuğun Batı felsefesinin ayağı bu
topraklarda Ionia’dan başlar. Nesnelerin ilk temelinin su olduğunu vurgulayan ve doğa olayla-
rının temeline tanrıları değil doğanın kendisini koyan Miletli Thales, Ionia aydınlanmasını
başlatırken yedi bilge panoramasının da öncüsü olur. Onu mitolojinin, tanrıların, inançların ve
geleneklerin verdiği cevaplarla yetinmeyen öğrencileri ve ardılları takip eder. Miletli Anaksi-
mandros varlığın özünü sınırların dışına taşırken, yine Anaksimenes de “hava” der varlığın
kaynağına. Efesli Herakleitos, yalnızlığına sığındığı günlerde varlığın ana maddesine “ateş”
der. Evrenin de sürekli ateş gibi dönüştüğüne “Bir ırmakta iki defa yıkanılmaz.” diyerek
vurgu yapar. Tanrıların insana benzetilmesine savaş açan Ksenophanes, yarattığı dini reform
ateşiyle günümüz tanrı anlayışına yakınlaşır. Ay ve güneş tutulmalarını tahmin eden Anaksa-
goras, Nous’un her şeyi harekete geçirdiğini söyler. Yolu Assos’tan geçen ve felsefe okulunu
kuran Aristoteles, şehir devletlerinin sahip olması gereken kriterleri anlatır. Messeneli kızların
kölelikten kurtarılması için kaynaklarını harcayan hukuk adamı ve düşünür Bias ise “Davanı
Prieneli gibi savun.” sözünü iz olarak bırakır bu topraklara. “Gölge etme başka ihsan iste-
mem” diyen Kinik felsefeci Sinoplu Diogenes (Diyojen), zenginlik, güç ve araçlara bağlı
yaşamı terk etme çabası içindeyken, dünyadaki en değerli şey “konuşma özgürlüğü” der.
Mutlu olmak için korku ve kaygılarından kurtul diyen Hierapolis’li Epiktetos, “Acılara rağ-
men sabırlı ol ve şükret.” diye öğütler. Acı yok olmaya başlayınca mutluluğun kaynağı hedo-
nizm ortaya çıkar diyen Epikuros, mutluluğun kaynağını insanın içinde özgür ve hür hisset-
mesi olduğunu vurgulayan Asos’lu Kleanthes, Tanrılar hakkındaki rasyonel tartışmalar yapan
Ksenofanes, iyi bir hekimin iyi bir filozof olması gerektiğinin altını çizen Bergamalı Galen,
İskenderiye Kütüphanesinin ilk baş müdürü Efesli Zenodotus, felsefe ve retorik dallarında
kendisini geliştiren Miletli Aspasia….
Su, ateş, hava, atomlar, mutluluk, tanrısal fenomen, kinizm, sınırsızlık gibi kavramlar an-
tik düşünce sisteminin unsurları olurken Türk İslam düşünürleri de hamurunu yoğurur bu
toprakların. Huzurun kaynağının ancak Allah’ı sevmekle mümkün olacağını vurgulayan ve

vii
ruhun Allah’ın emaneti olduğunu belirten Yunus Emre, şiirlerinde mal ve mülkün geçici
olduğuna işaret eder. Tüm insanları eşit görür. İlim kendini bilmektir der. Benzer şekilde
“Marifet, nefsi silmek değil bilmektir.” diyen Hacı Bektaş-i Veli de sınırları ve ayrımları yok
sayarak “bir olalım” derken sosyal yaşamı şekillendirir bu topraklarda.
Kişinin kendi emeğini ön plana çıkaran Hacı Bayram-ı Veli, paraya ve mala fazla önem
vermemeyi öğütlerken müritlerine, zenginden aldığı zekâtı ulaştırır ihtiyaç sahiplerine bu
topraklarda. Hoşgörüyü ve sevgiyi Yunus Emre gibi misyon hâline getiren Somuncu Baba da
sabrı, kendini bilmeyi, birliği, tevazuyu, özü-sözü bir olmayı yoldaş eder kendisine yolculu-
ğunda. Kerametleriyle ün salan Abdal Musa’nın izlerini arar Anadolu insanı Elmalı’da. Tür-
besinde el açar yüreğindeki dileği olsun diye. Alevi-Bektaşi Edebiyatının yedi ulu ozanların-
dan olan Pir Sultan Abdal, bu topraklarda anlatır anlayana “Ah’ın yerde kalmadığını ve ce-
hennem ateşine herkesin odununu kendisinin götürdüğünü”. Allah aşkını içinde coşkuyla
yaşayan Mevlâna insan-ı kâmil olmak isteyene hakikate ve ilahi aşka ulaşmayı öğütler. Makro
kozmosu (evreni) anlamak için önce mikro kozmosu yani insanı anla der. Beyitlerinde kamış-
lıktan kesilen ney gibi yuvaya özlem duyan insanın derdini döker Mesnevisi’ne. Ayrılıktan
parçalanmış yürekler ister anlaşılmak için. O yüzden arar, çekip giden Şems’ini. “Ey, makamı
var ve yokun üzerinde olan kişi, sen varlık sahasını öyle terk ediyorsun, etme” diye anlatır
dosta hasretini rubailerinde. Şeb-i Arus der, sevgiliye kavuştuğu ölüm gecesine.
Bu isimler ve dahasının yolu geçer bu topraklardan…
Yaratılışı, varlığı, yaradanı ve insanı anlamanın adı olur bu topraklar görmesini bilene.
İşte tam da bu sebepten dolayı Anadolu düşünürlerine dair güzel bir kollektif kaynağa dönü-
şecek olan bu kitap için kitabın editörlüğünü üstlenen Öğr. Gör. Altan Demirel’i ve Dr. Öğr.
Üyesi Yenal Yağmur’u sonra emeklerini sunan bölüm yazarlarını yürekten tebrik ediyorum.
Dilerim ki bu kitapta dile gelen her bir cümle ve her bir bölüm ön sözün başlangıcındaki soru-
ların cevabı olur...
Dr. Özlem Güzel
Akdeniz Üniversitesi, Turizm Fakültesi

viii
 İÇİNDEKİLER

BÖLÜM YAZARLARI ..................................................................................................................... iii

ÖN SÖZ ....................................................................................................................................... vii

Kısım 1
BÖLÜM 1-THALES VE MİLET OKULU ......................................................................................... 3
Nihat Çeşmeci
1. MİLET OKULU ........................................................................................................................ 4
2. THALES ................................................................................................................................... 6
2.1. Thales’in Hayatı .............................................................................................................. 6
2.2. Astronomi Alanında Thales’in Mirası ............................................................................... 7
2.3. Geometri ve Mühendislik Alanında Thales’in Mirası ....................................................... 8
2.4. Girişimci ve Bilge Thales’in Mirası ................................................................................. 10
SONUÇ ....................................................................................................................................... 11
KAYNAKÇA ................................................................................................................................. 11

Bölüm 2-MİLETLİ ANAKSİMANDROS........................................................................................ 15

Onur Selçuk
GİRİŞ ........................................................................................................................................... 15
1. HAYATI VE ÇALIŞMALARI..................................................................................................... 16
2. FELSEFİ GÖRÜŞÜ: ARKHE ARAYIŞI VE APEİRON KAVRAMI................................................ 17
3. KOZMOLOJİSİ VE EVREN MODELİ ...................................................................................... 19
4. COĞRAFYAYA KATKILARI..................................................................................................... 22
5. EVRİMİN ÖNCÜ TEORİSİ ..................................................................................................... 23
SONUÇ ....................................................................................................................................... 25
KAYNAKÇA ................................................................................................................................. 25

Bölüm 3-ANAKSİMENES............................................................................................................. 27
Sezer Yersüren
1. MİTOLOJİDEN FELSEFEYE VE ARKHE ................................................................................... 28
2. ANAKSİMENES’İN “ARKHE” ANLAYIŞI.................................................................................. 30

ix
3. ANAKSİMENES’İN KATKILARI ............................................................................................... 34
SONUÇ ...................................................................................................................................... 37
KAYNAKÇA ................................................................................................................................. 38

Bölüm 4-ANAKSAGORAS ........................................................................................................... 41

Ali İhsan Uygun
1. ANAKSAGORAS’IN (ANAXAGORAS) HAYATI ...................................................................... 41
2. ANAKSAGORAS’IN İLKE VE TEORİLERİ ................................................................................ 42
2.1. Olmak ve Yok Olmak .................................................................................................... 42
2.2. Her Şeyde Her Şey Vardır ............................................................................................. 43
2.3. En Küçük ve En Büyük Yoktur ....................................................................................... 43
2.4. Malzemeler ve Tohumlar (Spermatalar) ........................................................................ 44
2.5. Akıl/Zihin (Nous) ........................................................................................................... 44
SONUÇ ....................................................................................................................................... 45
KAYNAKÇA ................................................................................................................................. 45

Bölüm 5-HERAKLEİTOS.............................................................................................................. 47
Yakup Özkan
1. YAŞAMI ................................................................................................................................. 47
2. KİTABI ................................................................................................................................... 48
3. DÜŞÜNCESİ .......................................................................................................................... 48
3.1. Anlatım Biçimi............................................................................................................... 49
3.2. Felsefesinin Anlaşılması Üzerine.................................................................................... 50
3.3. Bilgelik Üzerine Düşüncesi............................................................................................ 51
3.4. Bir ve Çok ..................................................................................................................... 52
KAYNAKÇA ................................................................................................................................. 62

BÖLÜM 6-DİOGENES VE KYNİKLER ......................................................................................... 63

İlker Günay
1. SİNOPLU DİYOJEN ............................................................................................................... 63
2. KYNİK FELSEFE VE ÜNLÜ KİNİK FİLOZOFLAR ..................................................................... 70
2.1. Kynik Felsefe ................................................................................................................. 70
2.2. Ünlü Kynik Filozoflar ..................................................................................................... 71
2.1.1. Antisthenes (M.Ö. 445-365) ............................................................................ 72
2.1.2. Krates (M.Ö. 365-285) ..................................................................................... 72
2.1.3. Hipparchia (M.Ö. 350-280) ............................................................................. 72
2.1.4. Metrokles ......................................................................................................... 72
2.1.5. Menippos (M.Ö. 3. Yüzyıl) ............................................................................... 73
2.1.6. Bursalı Dion (M.S. 40-120) .............................................................................. 73
SONUÇ ....................................................................................................................................... 73
KAYNAKÇA ................................................................................................................................. 74

x
Bölüm 7-STRATON..................................................................................................................... 75
Yenal Yağmur
SONUÇ ....................................................................................................................................... 77
KAYNAKÇA ................................................................................................................................. 78

Bölüm 8-KLEANTHES ................................................................................................................. 79

Serkan Pamuk
1. KLEANTHES’İN HAYATI ........................................................................................................ 79
2. FELSEFİ DÜŞÜNCESİ............................................................................................................. 80
3. ESERLERİ ............................................................................................................................... 82
KAYNAKÇA ................................................................................................................................. 86

BÖLÜM 9-TARSUSLU ZENON VEYA ZENO .............................................................................. 87

Dilara Bahtiyar Sarı-Hazal Babur
GİRİŞ ........................................................................................................................................... 87
1. HAYATI ................................................................................................................................. 88
2. FELSEFİ DÜŞÜNCESİ............................................................................................................. 89
2.1. Stoa Felsefesinin Tarihsel Gelişimi ................................................................................. 90
2.2. Stoa Felsefesinin Temel Anlayışı .................................................................................... 91
SONUÇ ....................................................................................................................................... 94
KAYNAKÇA ................................................................................................................................. 95

Bölüm 10-EPİKTETOS................................................................................................................. 97
Fatih Çavuşoğlu
1. HAYATI (Doğum-Ölüm Yılı, İlgi Alanları, Eserleri).................................................................. 97
2. FELSEFİ DÜŞÜNCESİ (Stoacı Filozof)..................................................................................... 99
SONUÇ ..................................................................................................................................... 100
KAYNAKÇA ............................................................................................................................... 101

Bölüm 11-ARRİANUS ............................................................................................................... 103

Müge Kardeş
1. ARRİANUS’UN HAYATI ...................................................................................................... 103
2. ARRİANUS’UN ESERLERİ .................................................................................................... 104
3. ARRİANUS HAKKINDA TARTIŞMALI KONULAR................................................................ 106
SONUÇ ..................................................................................................................................... 107
KAYNAKÇA ............................................................................................................................... 107

Bölüm 12-PERGELİ APOLLONİOS ........................................................................................... 109

Mehmet Nuri Sevgin
1. PERGELİ APOLLONİOS’UN HAYATI .................................................................................. 109
2. ESERLERİ VE KONİ KESİTLER TEOREMİ.............................................................................. 110
SONUÇ ..................................................................................................................................... 113
KAYNAKÇA ............................................................................................................................... 113

xi
Bölüm 13-ARİSTOTELES........................................................................................................... 115
Merve Sucu
1. HAYATI ............................................................................................................................... 115
2. ARİSTOTELES’İN UĞRAŞLARI ............................................................................................. 117
3. MANTIK .............................................................................................................................. 118
4. ARİSTOTELES EVRENİ ......................................................................................................... 118
5. METAFİZİK .......................................................................................................................... 119
6. PSİKOLOJİ ........................................................................................................................... 120
7. ETİK VE İYİ YAŞAM .............................................................................................................. 120
8. POLİTİKA ............................................................................................................................ 121
SONUÇ ..................................................................................................................................... 122
KAYNAKÇA ............................................................................................................................... 122

Bölüm 14-HERODOTOS .......................................................................................................... 123

Gamze Yorulmazer
1. HERODOTOSUN HAYATI VE ESERLERİ ............................................................................. 123
SONUÇ ..................................................................................................................................... 129
KAYNAKÇA ............................................................................................................................... 131

Bölüm 15-HOMEROS............................................................................................................... 133

Özge Büyük
GİRİŞ ......................................................................................................................................... 133
1. HOMEROS’UN ÖNEMİ VE ESERLERİ ................................................................................. 133
2. HOMEROS’UN KİMLİĞİ ..................................................................................................... 136
2.1. Homeros’un Doğum Yeri ............................................................................................ 137
2.2. Homeros’un Doğum Tarihi ......................................................................................... 138
2.3. Homeros’un Toplumsal Rolü....................................................................................... 138
3. HOMEROS VE ÇANAKKALE ............................................................................................... 139
SONUÇ ..................................................................................................................................... 141
KAYNAKÇA ............................................................................................................................... 141

Bölüm 16-HESİODOS VE TANRILARIN DOĞUŞU .................................................................... 145

Gamze Yorulmazer
1. HESİODOS’UN HAYATI VE ESERLERİ ................................................................................ 145
SONUÇ ..................................................................................................................................... 152
KAYNAKÇA ............................................................................................................................... 153

Bölüm 17-GALEN...................................................................................................................... 155

Yağmur Can Gaberli
1. HAYATI ............................................................................................................................... 155
2. TIP ÇALIŞMALARI ............................................................................................................... 156
SONUÇ ..................................................................................................................................... 159
KAYNAKÇA ............................................................................................................................... 159

xii
Bölüm 18-ARATOS ................................................................................................................... 161
Zeynep Gençer
1. ARATOS’UN HAYATI VE EĞİTİMİ....................................................................................... 162
2. ARATOS’UN ÇALIŞMALARI: PHAENOMENA (Gök Olayları) ............................................. 163
SONUÇ ..................................................................................................................................... 167
KAYNAKÇA ............................................................................................................................... 168

Bölüm 19-SOLİLİ CHRYSİPPUS................................................................................................ 171

Ümit Gaberli
1. KİLİKYA’NIN SOLİ KENTİNDEN ATİNA’YA ......................................................................... 171
2. KOZMOS İLE İLGİLİ DÜŞÜNCELERİ................................................................................... 172
3. MANTIK VE MATEMATİK ALANINDAKİ KATKILARI ........................................................... 172
4. AHLAK FELSEFESİ VE EĞİTİM İLE İLGİLİ GÖRÜŞLERİ ........................................................ 172
SONUÇ ..................................................................................................................................... 173
KAYNAKÇA ............................................................................................................................... 173

Bölüm 20-MİMAR HERMOGENES VE ESERLERİ...................................................................... 175

Eyup Atılgan
1. HAYATI ............................................................................................................................... 176
2. ESERLERİ ............................................................................................................................. 177
3. MAGNESİA ARTEMİS TAPINAĞI ......................................................................................... 178
4. TEOS DİONYSOS TAPINAĞI .............................................................................................. 180
SONUÇ ..................................................................................................................................... 181
KAYNAKÇA ............................................................................................................................... 181

Bölüm 21-HİPPODAMOS ........................................................................................................ 183

Eda Koçak
1. HAYATI ............................................................................................................................... 183
2. HİPPODAMİAN PLAN (Izgara Plan/Grid Plan) .................................................................... 184
2.1. Miletus ve Pire Antik Kenti .......................................................................................... 186
SONUÇ ..................................................................................................................................... 187
KAYNAKÇA ............................................................................................................................... 189

Bölüm 22-SAMSATLI LUKİANOS ............................................................................................. 191

Mustafa Said Kocabıyık
1. SAMSATLI LUKİANOS......................................................................................................... 192
SONUÇ ..................................................................................................................................... 195
KAYNAKÇA ............................................................................................................................... 196

Bölüm 23-PARMENİDES........................................................................................................... 197

Pınar Işıldar
1. PARMENİDES’İN YAŞAMI ................................................................................................... 197
2. PARMENİDES’İN FELSEFESİ VE ŞİİRİ ................................................................................... 199

xiii
SONUÇ ..................................................................................................................................... 203
KAYNAKÇA ............................................................................................................................... 204

Bölüm 24-PYTHEAS .................................................................................................................. 205

Şule Betül Demirkol
1. HAYATI ............................................................................................................................... 206
2. SEYAHATLERİ VE KEŞİFLERİ ................................................................................................ 207
SONUÇ ..................................................................................................................................... 211
KAYNAKÇA ............................................................................................................................... 212

Bölüm 25-STRABON................................................................................................................. 213

Eda Koçak
1. HAYATI ............................................................................................................................... 213
2. EĞİTİM HAYATI .................................................................................................................. 214
3. STRABON’UN ESERLERİ ..................................................................................................... 215
SONUÇ ..................................................................................................................................... 216
KAYNAKÇA ............................................................................................................................... 217

Bölüm 26-XENOCRATES .......................................................................................................... 219

Gülçin Karataş Baran-Adnan Öztürk
1. HAYATI ............................................................................................................................... 220
2. ÇALIŞMALARI...................................................................................................................... 222
2.1. Felsefe ......................................................................................................................... 223
2.1.1. Epistemoloji ................................................................................................... 223
2.1.2. Metafizik ........................................................................................................ 224
2.1.3. Etik ................................................................................................................. 225
2.2. Matematik ................................................................................................................... 225
SONUÇ ..................................................................................................................................... 226
KAYNAKÇA ............................................................................................................................... 227

Bölüm 27-KSENOPHANES........................................................................................................ 229

Ayşe Gül Demirel
1. HAYATI ............................................................................................................................... 230
2. KSENOPHANES’İN DOĞA VE TANRI GÖRÜŞLERİ ............................................................ 230
3. YORUM VE ELEŞTİRİLERİ.................................................................................................... 231
SONUÇ ..................................................................................................................................... 232
KAYNAKÇA ............................................................................................................................... 232

Bölüm 28-DEMOKRİTOS ......................................................................................................... 235

Kadir Faik Küçüktopuzlu
1. HAYATI VE ESERLERİ ........................................................................................................... 236
2. DÜŞÜNCELERİ, GÖRÜŞLERİ VE SÖYLEMLERİ ................................................................... 238
3. DEMOKRİTOS VE ATOMCULUK ÖĞRETİSİ....................................................................... 241

xiv
SONUÇ ..................................................................................................................................... 244
KAYNAKÇA ............................................................................................................................... 245

Bölüm 29-MİLETLİ ASPASİA ..................................................................................................... 247

Adnan Öztürk-Gülçin Karataş Baran
1. MİLETLİ ASPASSİA’NIN YAŞAMI ......................................................................................... 248
SONUÇ ..................................................................................................................................... 251
KAYNAKÇA ............................................................................................................................... 252

KISIM 2
Bölüm 1-VEYSEL KARÂNÎ ......................................................................................................... 255
Mehmet Umur-İbrahim Halil Erdoğan
1. HAYATI ............................................................................................................................... 255
2. ANADOLU KÜLTÜRÜNDE VEYSEL KARÂNÎ ...................................................................... 260
3. VEYSEL KARANÎ KÜLLİYESİ ................................................................................................. 262
SONUÇ ..................................................................................................................................... 264
KAYNAKÇA ............................................................................................................................... 264

Bölüm 2-FARABİ ....................................................................................................................... 267

Gül Damla Kılıç
1. FARABİ’NİN HAYATI ........................................................................................................... 267
2. FARABİ’NİN İNSAN TASAVVURU....................................................................................... 268
3. FARABİ, DİN VE FELSEFE İLİŞKİSİ ....................................................................................... 269
4. FARABİ DÜŞÜNCESİNDE AKIL ........................................................................................... 270
5. FARABİ’NİN HUKUK FELSEFESİ.......................................................................................... 271
6. FARABİ DİL-MANTIK VE KÜLTÜR İLİŞKİSİ ......................................................................... 272
7. FARABİ VE MUSİKİ.............................................................................................................. 273
SONUÇ ..................................................................................................................................... 273
KAYNAKÇA ............................................................................................................................... 274

Bölüm 3-İBN SÎNÂ .................................................................................................................... 277

Yakup Özkan
1. HAYATI ............................................................................................................................... 277
2. ESERLERİ ............................................................................................................................. 278
2.1. Kitâbü’ş-Şifâʾ................................................................................................................ 278
2.1.1. Mantık Bilimi.................................................................................................. 281
2.1.2. Doğa Bilimleri ................................................................................................ 281
2.1.3. Matematik Bilimler......................................................................................... 281
2.1.4. İlk Felsefe Bilimi ............................................................................................. 281
2.2. en-Necât...................................................................................................................... 281
2.3. el-İşârât ve’t-tenbîhât ................................................................................................... 282
2.4. Dânişnâme-i ʿAlâʾî ....................................................................................................... 282

xv
 2.5. el-Ḳānûn fi’ṭ-ṭıb ........................................................................................................... 282
3. DÜŞÜNCESİ ........................................................................................................................ 283
3.1. İbn Sînâ’nın Mantığı .................................................................................................... 283
3.2. İbn Sînâ’nın Bilimler Bölümlemesi .............................................................................. 285
3.3. İbn Sînâ’nın “İlk Felsefesi” ........................................................................................... 286
KAYNAKÇA ............................................................................................................................... 287

Bölüm 4-GAZZÂLÎ .................................................................................................................... 289

Mehmet Umur-İbrahim Halil Erdoğan
1. HAYATI ............................................................................................................................... 289
2. ÖNEMLİ ESERLERİ .............................................................................................................. 291
3. İSLAM DÜŞÜNCE TARİHİNDEKİ YERİ ................................................................................ 296
SONUÇ ..................................................................................................................................... 302
KAYNAKÇA ............................................................................................................................... 303

Bölüm 5-MEVLÂNA................................................................................................................... 305

Ayşe Nur Canbolat
1. MEVLÂNA’NIN HAYATI ...................................................................................................... 305
2. MEVLÂNA’NIN ESERLERİ .................................................................................................... 307
3. MEVLEVİLİK DÜŞÜNCESİ VE FELSEFESİ ............................................................................. 308
4. MEVLÂNA’NIN MİRASI: MEVLEVİ TÖRENİ ........................................................................ 310
SONUÇ ..................................................................................................................................... 312
KAYNAKÇA ............................................................................................................................... 313

Bölüm 6-HACI BEKTAŞ-I VELİ .................................................................................................. 315

Ayşe Nur Canbolat
1. HACI BEKTAŞ-I VELİ’NİN HAYATI ...................................................................................... 316
2. HACI BEKTAŞ-I VELİ’NİN ESERLERİ .................................................................................... 317
3. BEKTAŞİLİK DÜŞÜNCESİNİN GELİŞİMİ .............................................................................. 318
4. SOMUT OLMAYAN KÜLTÜREL MİRAS BAĞLAMINDA
BEKTAŞİ RİTÜELİ SEMAH ................................................................................................... 321
SONUÇ ..................................................................................................................................... 322
KAYNAKÇA ............................................................................................................................... 323

Bölüm 7-ŞEMS-İ TEBRİZİ ......................................................................................................... 325

Ali İhsan Uygun-Altan Demirel
GİRİŞ ......................................................................................................................................... 325
1. ŞEMS-İ TEBRİZİ’NİN HAYATI .............................................................................................. 325
2. ŞEMS-İ TEBRİZİ VE MEVLÂNA ............................................................................................ 326
SONUÇ ..................................................................................................................................... 327
KAYNAKÇA ............................................................................................................................... 328

xvi
Bölüm 8-YUNUS EMRE ............................................................................................................ 329
Yaşar Mert Demiral
1. YUNUS EMRE’NİN HAYATI ................................................................................................ 330
2. YUNUS EMRE’NİN DÜŞÜNCESİ VE SANATI ...................................................................... 331
SONUÇ ..................................................................................................................................... 333
KAYNAKÇA ............................................................................................................................... 333

Bölüm 9-İBN BATTUTA ............................................................................................................ 335

Onur Selçuk
GİRİŞ ......................................................................................................................................... 335
1. İBN BATUTA’NIN HAYATI .................................................................................................. 336
2. GEZDİĞİ COĞRAFYALAR ................................................................................................... 337
3. SEYAHATNAMESİ: RİHLETÜ İBN BATTÛTA ....................................................................... 339
4. TASAVVUFİ YÖNÜ ............................................................................................................. 342
5. TOPLUMDA KADININ YERİ ÜZERİNE TESPİTLERİ ............................................................. 343
SONUÇ ..................................................................................................................................... 344
KAYNAKÇA ............................................................................................................................... 344

Bölüm 10-İBN-İ HALDUN ........................................................................................................ 347

Mehmet Halit Akın
1. İBN-İ HALDUN’UN HAYATI ............................................................................................... 348
2. İBN-İ HALDUN’UN ESERLERİ ............................................................................................. 350
3. İBN-İ HALDUN’UN GÖRÜŞLERİ ........................................................................................ 351
4. SOMUT OLMAYAN KÜLTÜREL MİRAS BAĞLAMINDA İBN-İ HALDUN ........................... 352
SONUÇ ..................................................................................................................................... 353
KAYNAKÇA ............................................................................................................................... 354

Bölüm 11-MİMAR SİNAN......................................................................................................... 357

Duygu Metin-Hacer Arslan Kalay
1. HAYATI ............................................................................................................................... 357
2. MİMAR SİNAN’IN ESERLERİ ............................................................................................... 361
2.1. Üçbaş Camii ............................................................................................................. 362
2.2. Hüsreviye Camii ....................................................................................................... 362
2.3. Haseki Külliyesi ........................................................................................................ 363
2.4. Mihrimah Sultan Camii ............................................................................................ 364
2.5. Kanuni Sultan Süleyman Köprüsü............................................................................. 364
2.6. Lala Paşa Camii ........................................................................................................ 365
2.7. Rüstem Paşa Kervansarayı ........................................................................................ 366
2.8. Semiz Ali Paşa Medresesi ......................................................................................... 366
2.9. Sultan Süleyman-Süleymaniye Darüşşifası ................................................................ 367
2.10. Şehzade Mehmet Camii ........................................................................................... 368
2.11. Süleymaniye Camii................................................................................................... 369

xvii
 2.12. Selimiye Camii ......................................................................................................... 370
2.12. Mimar Sinan’ın Türbesi ............................................................................................ 371
SONUÇ ..................................................................................................................................... 372
KAYNAKÇA ............................................................................................................................... 372

Bölüm 12-FUZULİ .................................................................................................................... 375

Yağmur Can Gaberli
1. HAYATI ............................................................................................................................... 375
2. EDEBÎ ÇALIŞMALARI........................................................................................................... 376
SONUÇ ..................................................................................................................................... 380
KAYNAKÇA ............................................................................................................................... 380

xviii
Kısım 1

1
 Bölüm 1

THALES VE MİLET OKULU

Nihat Çeşmeci

Milet okulunun kurucusu ve tarihteki ilk filozof olarak Tha-

les kabul edilmektedir. Genellikle bilim tarihi kitapları onunla
ve kurucusu olduğu Milet okulu düşünürleri olan Anaksi-
mandros ve Anaksimenes ile başlamaktadır. Felsefe, astro-
nomi, matematik, geometri gibi farklı alanlarda çalışmalar
yapmış olan bu bilim adamlarının oluşturduğu düşünce tarzı,
günümüzde bilimsel düşüncenin de temelini teşkil etmektedir.
Thales’in tarihteki ilk filozof olduğu fikrine karşı çıkanlar olsa
da evreni anlamaya yönelik teorik bir faaliyetin kayıtlı ilk örnek-
leri olarak Thales ve öncülüğünü yaptığı Milet okulu düşünürleri
gösterilebilir (Doğrucan, 2020).
Milet okulunu temsil eden bu üç bilim adamının, yaptıkları araştırmalarla Batı
düşüncesinin de temellerini attıkları genel kabul gören bir gerçektir. Anadolu’da
doğup büyümeleri ve bu topraklarda ilham alarak, fikirlerini dünyaya yaydıkları göz
önünde bulundurulduğunda, ne kadar değerli oldukları ve bıraktıkları mirasın önemi
bir kez daha ortaya çıkmaktadır. Bu tarihî kişiliklere ve ortaya koydukları fikirlere
ülkemizin kültürel mirasını oluşturan ve zenginleştiren önemli birer soyut kültürel
miras değeri olarak bakmak ve değerlendirmek her zaman faydalı olacaktır.
Bu bölümde, öncelikle genel olarak Milet okulu ve bu okulun temsilcileri ile
onların felsefi düşünceleri hakkında genel bilgi verilmiştir. Bölümün ikinci ana
başlığı altında ise Milet okulunun kurucusu ve baş temsilcisi olan Miletli Thales’in

3
 Somut Olmayan Kültürel Miras Kapsamında ANADOLU DÜŞÜNÜRLERİ

hayatı hakkında ve farklı alanlarında bıraktığı miras ve yaptığı katkılar konusunda

daha ayrıntılı bir şekilde durulmaya çalışılmıştır.

1. MİLET OKULU
Antik çağlarda, günümüz İzmir ve Aydın illerinin denize kıyı olan kesimlerini
kapsayan bölge ve bu bölgenin karşısındaki Ege adaları İyonya olarak tanınmaktaydı.
O dönemde Efes kentinin yanı sıra, Milet (Miletos) kenti de İyonya’nın en önemli şehir
devletlerinden biri olarak bilinmekte ve hatta Antik Çağ tarihçisi Herodotos, Milet’i
“İyonya’nın süsü” olarak nitelemektedir (Gorman, 2001). Milattan önce 7-6. yüzyıllar
arasında İyonya’nın Milet kentinde sadece felsefe alanında değil aynı zamanda genel
olarak bilim alanında da çığır açmış ve Batı düşüncesinin de temelini oluşturan (Gilje
ve Skirbekk, 2001; O’Grady, 2002) bir düşünce okulu-Milet okulu şekillenmeye baş-
lamıştır. Bu düşünce okulu aynı zamanda daha geniş kapsamlı olan ve Efes okulunu da
içine alan “İyonya okulu” (Korkman, 2015) veya “İyonya ekolü” ismiyle de anılan
felsefe okulunun temel nüvesidir. Bu nedenle Milet okulu düşünürlerinin yaşadıkları ve
ürettikleri dönem olan M.Ö. 6. yüzyıl sıklıkla “İyonya aydınlanması” (Schrödinger,
1996) olarak isimlendirilmektedir. Milet kentinin o tarihlerde bilim ve felsefe yuvası
olarak ön plana çıkması, temel olarak kentin kurulduğu dönemlerden itibaren zengin
olması ve iyi bir ulaşım ağına sahip olması ile açıklanabilir. Nitekim şehir sakinlerinin
sadece geçim faaliyetleriyle uğraşmak yerine, felsefi sorular üzerine kafa yoracak ve
bilimsel çalışmalara ayıracak zaman ve imkânları mevcuttu (Greaves, 2002). Ayrıca
Fenike ve Mısır gibi Yakın Doğu’da bulunan diğer yerleşimlerle ticari ve kültürel iliş-
kiler, maddi zenginleşmenin yanı sıra fikir zenginliğini de şehre getirmiştir. Schrödin-
ger’in (1996: 55) de belirttiği üzere, İyonyalılar deniz ticareti neticesinde sadece malla-
rın mübadelesini değil aynı zamanda fikirlerin mübadelesini de gerçekleştirmiştir.
Milet okulunun kurucusu ve ilk temsilcisi olan Thales, aynı zamanda tarihteki
ilk filozof olarak da kabul edilmektedir (Burnet, 1930: 40). Thales ve Milet okulu
hakkında bilgi veren ilk tarihi kaynaklar Aristoteles’in ve Theophrastus’un M.Ö. 4
yüzyılda yazdıkları eserleri, Herodotos ve özellikle de felsefe tarihçisi Diogenes
Laertios’un “Ünlü Filozofların Yaşamları ve Öğretileri” isimli eserleridir. Aristote-
les, Thales’in doğa felsefesinin kurucusu olduğunu (Cohen vd., 2000: 8), Laertios
ise ondan yedi yüzyıl sonra (M.S. 3. yüzyılda), felsefeyi başlatan kişiler arasında
Anaksimandros olduğunu ve bunun İyonyalı Thales’in öğrencisi olduğunu belirt-
mekle birlikte, İyonya okulunda Anaksimandros’dan sonra Anaksimenes’in geldi-
ğini de ifade etmektedir (Laertios, 2015). Bu temel kaynaklara dayanarak günü-
müzde konu ile ilgili yazında Milet okulunun temsilcilerinin bu üç isimden ibaret
olduğu ile ilgili görüş birliği bulunmaktadır.

4
 Thales ve Milet Okulu

Thales, çalışmalarını kapsayan yazılı bir belge bırakmamış olmasına rağmen

fikirleri ve çalışmalarını geliştirerek yayma konusunda onu takip eden ve öğrencisi
olan Anaksimandros ve daha sonra da onun öğrencisi Anaksimenes ön plana çık-
mıştır (Yıldırım, 1983: 23; Cevizci, 2010). Thales’in açtığı yoldan ilerleyen bu
düşünürler sadece onun fikirlerini temel alarak yaymakla kalmamış, aynı zamanda
bu fikirleri daha da geliştirerek kendi bakış açıları ve kendi yorumlarıyla zenginleş-
tirmiştir. Milet okulunun her üç temsilcisinin de felsefi düşünce ile bilimsel faali-
yetleri bir arada yürüttüğü fakat bilimsel araştırmalarını felsefi görüşlerinden
mümkün olduğunca bağımsız olarak yaptığı görülmektedir (Cevizci, 2010).
Milet okulunun temsilcileri olan Thales, Anaksimandros ve Anaksimenes, fel-
sefe ve bilim tarihinde “Miletoslular” olarak anılmakta ve Sokrates öncesi akımın
ilk filozofları kabul edilmektedirler. Bu düşünürleri felsefe ve bilim tarihinde ön
sıralara yerleştiren, onların doğa olaylarını daha önceki dönemlerde olduğu gibi
mitolojik veya doğaüstü güçlere bağlamaksızın alternatif bir açıklama arayışında
olmalarıdır. Örneğin, Thales yeryüzünün bir su kütlesi üzerinde yüzdüğünü ve
depremlerin de bu su kütlesindeki dalgalanmalardan kaynaklanabileceğini açıklar-
ken, ilahi güçleri devre dışı bırakan bir teori öne sürmektedir. Aynı şekilde, Anak-
simandros da yıldırımların rüzgârla oluştuğunu, şimşek çakmasının da bulutların
ikiye ayrılmasıyla meydana geldiğini ifade etmektedir (Lloyd, 1970: 9-16). Bu
teoriler günümüzde çocukça görünse de (Yıldırım, 1983: 24), her doğa olayının
farklı bir tanrı veya mitolojik olayla açıklandığı o dönem şartlarında düşünüldü-
ğünde oldukça etkileyici oldukları söylenebilir. Bu nedenle Miletli bu üç düşünür,
mitopoetik (mitolojik ve şiirsel) düşünceden kopuşu ve felsefi ve bilimsel düşünce-
ye geçişin öncüleri olarak kabul edilmektedir (Cevizci, 2010).
Miletli düşünürlerinin hem bilim alanında hem de felsefe alanında merkezi
tema olarak doğayı ele almaları, onların “doğa filozofu” olarak adlandırılmalarına
neden olmuştur. Her üç filozof da “evrenin temel veya başlangıç maddesi (arkhe)
nedir?” sorusunu ele almış ve tartışmıştır (Yardımcı, 2016: 1330). Thales’e göre
evrenin temel maddesi sudur ve her şey sudan gelmektedir (Rosetti, 2022: 5).
Anaksimandros, hocasının teorisinden çok daha farklı ve radikal bir teori önermiş
ve geleneksel kavrayıştan çok uzak olan (Lloyd, 1970: 18) sonsuzluk veya sınırsız-
lık anlamına gelen “apeiron”u evrenin temel maddesi olarak ele almıştır (O’Grady,
2002). Thales’ten 40, Anaksimadros’tan ise 20 yaş daha küçük olan Anaksimenes,
“sonsuz”u (aperionu) somut olmadığı ve gözlenebilir özellikler taşımadığı için
Anaksimandros’un teorisini tamamen reddetmiştir (Yıldırım, 1983: 25). Anaksi-
menes, her iki selefinden de farklı olarak, havanın temel madde olduğunu öne süre-
rek, tekrar somut bir maddeyi evrenin başlangıç noktası olarak ele almıştır
(O’Grady, 2002). Milet felsefe okulunu diğer felsefe okullarından ayıran temel

5
 Somut Olmayan Kültürel Miras Kapsamında ANADOLU DÜŞÜNÜRLERİ

unsurun, gerçekliğin arayışında doğayı temel alması ve bu gerçekliği incelerken

bilimsel kavrayışı temsil etmesidir (Kılışçarslan, 2003: 7).

2. THALES (M.Ö. 624/25-M.Ö. 546/47)

Milet okulunun öncüsü ve baş temsilcisi olan Thales’in yaşamı ve bilimsel mi-
rası hakkındaki bilgiler sırasıyla ele alınarak alt başlıklar hâlinde takip eden bö-
lümde verilmiştir.

2.1. Thales’in Hayatı

Ünlü Antik Çağ filozoflarının yaşamlarını kaleme alan Diogenes Laertios’un bil-
dirdiğine göre Fenike asıllı bir ana babanın oğlu olan Thales, Milet’te doğmuş ve ya-
şamıştır. Babasının adının Eksamyas olduğu, annesinin ise Thelidler sülalesinden Kle-
obuline olduğu ifade edilmektedir (Laertios, 2015). Aynı şekilde Laertios’dan çok daha
önce, tarihçi Herodotos da Thales’in damarlarında Fenikeli kanı aktığını belirtmiştir
(Herodotos, 2009). Doğum tarihi konusunda farklı bilgiler olsa da 35. olimpiyatlar
esnasında doğduğu ve 58. olimpiyatlar esnasında 78 yaşlarında iken Anaksimandros ile
aynı yıl öldüğü bilinmektedir (Rosetti, 2022: 36). Bu bilgilerin yanı sıra, Thales’in
M.Ö. 585 yılında gerçekleştiği tahmin edilen güneş tutulmasını önceden haber verdiği
(Herodotos, 2009) de dikkate alındığında yaklaşık olarak M.Ö. 624 yılında doğduğu ve
M.Ö. 546 yıllında öldüğü söylenebilir (Gilje ve Skirbekk, 2001; Ronan, 2003; Cevizci,
2010). Bazı yazarlar (Cohen vd., 2000; Vamvacas, 2009) Thales’in doğum tarihini
M.Ö. 625 olarak kabul etse de bu bir yıllık farkın çok büyük bir önem arz etmediği
söylenebilir.
Ünlü Lidya kralı Karun’un veya asıl adıyla Kroisos’un çağdaşı (Arslan, 2006)
olan Thales, belli bir dönem politikayla da uğraştıktan sonra, kendini daha çok doğayı
incelemeye (Laertios, 2015) ve bilime vermiştir. Politikayla uğraşmış olduğu Herodo-
tos’un yazdıklarından da anlaşılmaktadır. Tarih yazarının verdiği bilgiye göre, Thales
İyonya’lılara Pers istilası öncesinde birleşmelerini, istilaya karşı koyabilmek için Teos
şehri merkezli bir federasyon kurmaları konusunda tavsiyede bulunmuş ancak bunu
kabul ettirememiştir (Ronan, 2003: 70; Herodotos, 2009; Arslan, 2006: 86).
Thales’in hayatıyla ilgili en ayrıntılı bilgi edinilebilen kaynak olan Laertios’a
(2015) göre, Thales Mısır’a bir seyahat gerçekleştirerek orada belirli bir süre bu-
lunmuş ve rahiplerle ve gök bilimcilerle buluşmuştur. Bu seyahat sırasında Tha-
les’in edindiği birçok bilgiyi (Yıldırım, 1983: 25), daha sonraki araştırmalarında
kullandığı ve böylece matematik ve geometrinin Batı’ya girmesine de öncülük
ettiği söylenebilir. Örneğin, Aristoteles’in matematik tarihi yazmış olan öğrencisi
6

View publication stats