Dasa Year Book Telugu

ˇfi¯>∑+≥T ` @qT+≥T
1. düìï<Ûëq<ä dü+<˚X¯
2. _+ãq ` n+uÀD
cÕD≤àdæø£ |üsƒ¡´
1. #·]Á‘Ó 1. qs¡Vü≤]rs¡ús¡T
2. l |ü⁄s¡+<äs¡ <ëdüs¡T
3. l ôV≤fi¯eqø£{Ïº –]j·TeTà
2. ∫+‘·HÓ ` <ëdü kÕVæ≤‘·´¬øÿ j·T‹>∑fi¯ ø=&ÉT¬>
3. Á|üy˚Tj·T ` ‘·‘·«>∑fi¯ó
4. Bs¡È ø£è‹ nsêúqTdü+<Ûëq (Äj·T›uÛ≤>∑)
1. yÓ+ø£fÒX¯ düÔesê»
2. qs¡dæ+Vü≤ düTfi≤~
5. ø£+sƒ¡bÕsƒ¡<ä Vü‰&ÉT>∑fi¯ó
1. dü‘·´ »>∑‹<äT
2. qeTàeTà XÊs¡<Ó
3. |üee÷q »>∑<ëÁbÕD
4. u≤¬s yÓ+ø£≥s¡eTDÏ
5. u≤s¡j·T´ u≤u≤
6. Vü≤]ø£<∏ëeTè‘·kÕs¡ 1 eT‘·TÔ 2 H˚dü+~Û
7. e÷<ä] Á|üXËï |üÁ‹¬ø
1
yê]¸ø£ |üsƒ¡´
1. #·]Á‘Ó 1. lbÕ<äsê»s¡T
2. l Á|üdüqï yÓ+ø£≥ <ëdüs¡T
3. l Vü≤s¡|üqVü≤[fl ;ÛeTe«
2. ∫+‘·HÓ - <ëdü kÕVæ≤‘·´¬øÿ Vü≤]<ëdü ` <ëdæj·Ts¡ ø=&ÉT¬>

3. Á|üy˚Tj·T ` c˛&ÉX¯ dü+kÕÿs¡>∑fi¯ dü÷ú\ |ü]#·j·T
4. Bs¡È ø£è‹ nsêúqTdü+<Ûëq (Äj·T›uÛ≤>∑)
1. eT<Ûä«HêeT
2. wü≥Ãs¡D |ü<äé÷˝≤
5. ø£+sƒ¡bÕsƒ¡<ä Vü‰&ÉT>∑fi¯ó
1. düà]düT >∑Ts¡T>∑fi¯ eTqyÓ
2. qeT' bÕs¡«‹ |ü‹ qT‘· »q|üs¡
3. |òüT{Ïø±#·\~ ì+‘ê l Vü≤qTeT+‘ê
4. uÛ≤>∑´<ä \øÏåà u≤s¡e÷à
5. u+<äH√ >√$+<ä
6. Vü≤]ø£<∏ëeTè‘·kÕs¡ 3 eT‘·TÔ 4 H˚dü+~Û
7. e÷<ä] Á|üXËï |üÁ‹¬ø
2
düìï<Ûëq<ä dü+<˚X¯
u≤q>∑\yê– u…fiË<ä uÛ≤s¡rj·T Ä<Ûë´‹àø£ Vü≤]<ëdü kÕVæ≤‘·´¬øÿ
$•wüºyê<ä kÕúq$<Ó. leT<ëq+<ärs¡ú uÛÑ>∑e‘Y bÕ<ë #ês¡´s¡ ~e´bÕ<ä
dæ<ë∆+‘·<ä‘·fi¯Vü≤~j·Ty˚T˝… u…fiË<äT ì+‘· Vü≤] <ëdükÕVæ≤‘·´ Á|ü‹jÓTTã“
e÷qeq eTq<ëfi¯<ä*¢ eT<Ûä«, e÷<Ûäes¡ eT‘·eqTï eT+&çdüTe*¢ eTVü≤
‘·«<ä bÕÁ‘· eqTï yÓT¬s~<Ó. ˝Àø£ ˙‹, <Ûäs¡à, ‘·‘·«C≤„q m\¢eqTï‹[j·÷<ä uÛ≤ôwj·T*¢
‹[düTe n|ü⁄s¡÷|ü<ä <ëdüeπsD´s¡T Á|üe]Ôdæ<ä Vü‰>∑÷ leT+‘·>=[dæ<ä kÕVæ≤‘·´. á
kÕVæ≤‘·´<ä dü<äT|üjÓ÷>∑e⁄ düø£\kÕ<Ûäø£ düeTT<ëj·T¬øÿdüT\uÛÑyê<äØ‹j·T*¢ Ä>∑uÒ≈£î, á
kÕVæ≤‘·´‹[j·TuÒ≈£î, u…fiËj·TuÒ≈£î, ñ[j·TuÒ≈£î m+ã ñ<˚›X¯~+<ä $X¯«eT<Ûä« eTVü‰|ü]
wü‹Ôq n&çj·T*¢ ªkÂs¡uÛÑµ m+ã ôV≤dü]q <ëdükÕVæ≤‘·´ $<ë´\j·TeqTï ÁbÕs¡+_Ûdæ<˚›yÓ.
á $<ë´\j·T<ä eT÷\ø£ <ëdükÕVæ≤‘·´<ä bÕsƒ¡ Á|üe#·q>∑fi¯ó eT‘·TÔ |üØ¬øå>∑fi¯
eéôdúj·TqTï e÷&É˝≤>∑Te⁄<äT. m\¢]>∑÷ uÛ≤>∑eVæ≤dü*¬øÿ neø±X¯ e⁄+≥T. Ç<äs¡ ˝≤uÛÑ
eqTï m\¢ dü»®qs¡T |ü&Ój·TuÒ≈£î.
$<ë´\j·T<ä H˚‘·è‘·«eqTï qeTà Á|æj·T •wü´Hê<ä
|ü+. Á|üyÓ÷<ë#ês¡´s¡ Vü‰>∑÷ ‘·+&É<äe]¬> ˙&É˝≤–<Ó.
$X‚wüyê– <ëdü kÕVæ≤‘·´ Á|ü#ês¡ø±ÿ– ÁX¯$TdüT‹Ôs¡Te Á|üyÓ÷<ë#ês¡´]>∑÷ Vü‰>∑÷ bÕsƒ¡
eqTï ùV≤fi¯óe $<ë«+dü]>∑÷, ‘·+&É<äe]>∑÷ eT‘·TÔ düú∞j·T eékÕú|üø£]¬> |üØøå±˙&ÉTe
$<ë´\j·T<ä $<ë´]ú >∑[>∑÷ qeTà ñbÕdü´ eT÷]Ô>∑fi≤>∑ l eT÷\d”‘êdüy˚T‘· leT÷\
sêeT ~–«»j·TsêeT y˚<äyê´kÕ~ <˚es¡T $X‚wüyê– nqTÁ>∑Væ≤dæ á ø±s¡´<ä*¢ j·TX¯düT‡
˙&É˝…+<äT ÁbÕ]údüT‘˚ÔyÓ.
Ç‹ nH˚ø£ Hêsêj·TD düàs¡D…>∑fi§+~¬>
(ll 1008 l dü‘ê´‘·àrs¡ú lbÕ<ä+>∑fi¯es¡T)

ñ‘·Ôsê~eTsƒ¡
dü+kÕú|üø£s¡T kÂs¡uÛÑ <ëdü kÕVæ≤‘·´ $<ë´\j·T
3
: _+ãq ` n+uÀD :
eTq<ä HÓeTà~>±–, düTK<ä Jeqø±ÿ–, eTTøÏÔj·T ÁbÕ|æÔ>±– <Ûäsêà#·s¡D… nìyês¡´.
Ä <Ûäs¡à C≤„q y˚<ä ` |ü⁄sêD≤~>∑[+<ä kÕ<Ûä´. Ä<ä¬s dü+düÿè‘· uÛ≤ôwn]j·T<äe]¬> Ç<äT
ø£_“Dø£&É˝….
Á|ü‹ kÕe÷q´q eTHÓ ` eTq≈£Lÿ C≤„q eTT{ÏºdüTe ø±s¡´ <ëdükÕVæ≤‘·´ e÷&ç<Ó,
e÷&ÉT‹Ô<Ó. Ä<ä¬s n<äs¡ $XÊcÕ<Ûë´j·Tq Á|ü#ês¡ Ç+<äT ôV≤∫Ã\¢. n<Ûä´j·Tq` Á|ü#ês¡
>∑fi¯ n_Ûeè~∆>±– ll 1008 dü‘ê´‘·àrs¡ús¡T $X¯« eT<Ûä« |ü]wü‹Ôq n&çj·T*¢ ªkÂs¡uÛÑµ
<ëdükÕVæ≤‘·´ $<ë´\j·TyÓ+ã q÷‘·q dü+ôdúj·TqTï8`6`2017 s¡+<äT (lbÕ<äsê»s¡
Äsê<ÛäHê<ä+<äT) ñ<ëÈ{Ïdæ<ë›¬s.
ø=|üŒs¡<ä qs¡dæ+Vü≤ <˚es¡ düìï<Ûëq<ä*¢ _‹Ô<ä á <ëdü kÕVæ≤‘·´ $<ë´\j·T<ä
;»e⁄ ‘=s¡$j·T qs¡dæ+Vü≤<˚es¡ düìï<Ûëq($»j·T|ü⁄s¡)<ä*¢ n+≈£î]dæ‘·T. dü«‘·: l>∑fi‚
Ç<äqTï ñ<ëÈ{Ïdæ dü+<˚X¯eqTï nqTÁ>∑Væ≤dæ<ë›¬s. ne]¬> nq+‘·qeTq>∑fi¯ó.
á eTVü‰ø±s¡´¬øÿ düVü≤ø±]j·÷–s¡Te qqï nqT» Á|ü<äTé÷ï#ês¡´]¬>, $<ë´
\j·T dü$T‹ Vü‰>∑÷ $$<Ûä πø+Á<ä>∑fi¯ eékÕú|üø£]>∑÷, bÕsƒ¡ø£]>∑÷ eTTKýê– Ç<äs¡
n<Ûä´j·Tq e÷&É\T dæ<ä∆sê<ä‘·yÓTà\¢]>∑÷ Vü‰>∑÷ Ç<ä¬øÿ ñ<ës¡ eTqdæ‡ì+<ä düVü‰j·T
e÷&ÉTe <ëì>∑[>∑÷ ø£è‘·C…„‘Ó>∑fi¯ó.
$X‚wü dü÷#·HÓ
1. á |ü⁄düÔø£<ä*¢ ãs¡Te j·÷e⁄<˚ dü+düÿè‘· yêø£´>∑fi¯ó |üØ¬øå¬> Çs¡Te⁄~\¢. Ád”Ôj·Ts¡T
XÀ¢ø£ >∑fi¯qTïn<Ûä´j·Tq e÷&É<Ó Á>∑+<∏ä<ä ôV≤düs¡qTï e÷Á‘· HÓq|æ≥º¬s kÕ≈£î.
2. Ç*¢ ãs¡Te m\¢ø£è‹>∑fi¯ qT&ç>∑fi¯ó ø£+sƒ¡düúyê–s¡uÒ≈£î.
3. Bs¡È ø£è‹>∑fi¯*¢ |ü⁄düÔø£<ä*¢s¡Te qT&ç>∑fi¯ó e÷Á‘· |üØ¬øå¬> ñ+≥T. dü+|üPs¡í ø£è‹
j·TqTï bÕsƒ¡ø£]+<ä n<∏äyê yÓ’j·TøÏÔø£ n<Ûä´j·Tq ~+<ä ‹[j·TãVüQ<äT.
4. Vü≤]ø£<∏ëeTè‘·kÕs¡<ä 3 H˚ dü+~ÛsTT+<ä Äj·T› 5 qT&ç>∑fi¯qTï e÷Á‘· |üØ¬øå>±–
ø£+sƒ¡düú e÷&ç<ä¬s kÕ≈£î.
Ç‹,
düTBÛ»q$<Û̊j·T
|ü+. Á|üyÓ÷<ë#ês¡´ |üPC≤s¡
n<Ûä´ø£ås¡T
kÂs¡uÛÑ <ëdü kÕVæ≤‘·´ $<ë´\j·T ø=|üŒfi¯ ` 583231.
4
cÕD≤àdæø£ |üsƒ¡´
1) #·]Á‘Ó
1) l qs¡Vü≤] rs¡ús¡T
leT<ë#ês¡´]+~ Áù|]‘·sê– <ëdükÕVæ≤‘·´<ä Á|ües¡Ôø£¬sìdæ<äeπs lqs¡Vü≤]
rs¡ús¡T. Çes¡ |üPsê«ÁX¯eT HêeT XÊeTXÊÁdæÔ. ø£[+>∑<˚X¯<ä >∑»|ü‹sê»q ÄkÕúq eT+Á‹
j·÷–<ä›s¡T. $$<Ûä ø£˝≤Á|üMDs¡T sê»ø±s¡D<ÛäTØDs¡T.
leT<ë#ês¡´s¡ ‘·|üdüT‡ C≤„q, ‘˚»dæ‡¬> Á|üuÛ≤$‘·sê– •wü´sê<äs¡T. eTVü‰
$<ë«+düsê–<ä›s¡÷ XÊÁdüÔã<ä∆, ì‘·´ X¯ó<ä∆ C≤„q |ü&Ó<äs¡T. ne]+<ä düHê´kÕÁX¯eTeqTï
|ü&Ó<äT qs¡Vü≤]rs¡ú¬sìdæ<äs¡T. µl≈£Ls¡àµ XÊdüqe⁄ Çes¡ ã¬>Z nH˚ø£ <ëK˝… >∑fi¯qTï
‹[düTe<äT.
Ä#ês¡´s¡ ÄC≤„qTkÕs¡ ø£[+>∑Vü≤<˚X¯<ä sêC≤ uÛ≤qT<˚e eTè‘·Hê<ë>∑ n*¢ 12
es¡¸ $<äT› nsê»ø£‘Ój·T düeTôd´j·TqTï ‘·&Ó<äs¡T. sê»≈£îe÷s¡ düeTs¡úHê<ë>∑ sê»é
H=ï|æŒdæ n‘·´+‘· yÓ’sê>∑´~+<ä ôVQs¡≥s¡T. sê»s¡T, eT+Á‹>∑fi¯ó, Á|üC…>∑fi¯ó ˙y˚ Hê<äs¡T
Ç*¢j·T ≈£îs¡TVü‰– d”«ø£]düuÒ≈£î m+<äT ÄÁ>∑Væ≤dæ<ë>∑ n*¢s¡Te ÁãVü≤à ø£sê]Ã‘· eT÷\
sêeT`d”‘ê Á|ü‹yÓTj·TqTï|ü&Ó<äs¡T.
sê»´<ä XÊ+‹>±– uÒs=+<äT Á|ü‹yÓTj·TqTï n*¢ ˙&ç<äs¡T. ne⁄>∑fi¯ó Ç+~>∑÷
l ≈£Ls¡à<ä*¢yÓ. ‘êe⁄ ‘·+<ä Á|ü‹yÓT>∑fi¯qTï ñ‘êúq<ë«<ä• eT<Ûë´Vü≤ï Ä#ês¡´]¬> düeT
]Œdæ<äs¡T. Ä#ês¡´]¬> uÛÑøÏÔ ‘·&Ój·T˝≤>∑<˚ n+<˚ eT‘˚Ô kÕïqe÷&ç |üPC…¬>’<äs¡T.
á qs¡Vü≤]rs¡ús¡T leT<ë#ês¡´s¡ kÕøå±‘Y•wü´sê<ä |ü<àä HêuÛÑrs¡ús¡ q+‘·s¡ |”sƒ¡
eqTï n\+ø£]dæ ñ‘·Ôsê~Ûø±] mìdæ~s¡T. l≈£Ls¡à<ä*¢ Vü‰>∑÷ dæ+Vü‰#·\<ä*¢ qs¡dæ+Vü≤
<˚es¡qTï >=\¢s¡Vü≤[fl (eT]j·TeTàqVü≤[fl j·T*¢) \ø°åàHêsêj·TD Á|ü‹yÓTj·TqTï ∫ø£ÿs¡
Vü≤[flj·T*¢ ÁbÕD<˚es¡qTï V”≤¬> nH˚ø£ düúfi¯>∑fi¯*¢ $$<Ûä Á|ü‹yÓTj·TqTï Á|ü‹cÕº|ædæ ne⁄
>∑fiË\¢eqTï πøåÁ‘·yê–dæ<ë›¬s. n+~ì+<ä n*¢j·T uÛÑø£Ôs¡\¢<Ó düT‘·Ô*qes¡T Çes¡ ñ|üø±s¡
eqTï düà]düT‹Ô<ë›¬s. Ä+Á<Ûä Vü‰>∑÷ ø£sêí≥ø£ eT‘·TÔ ˇ]kÕ‡ÁbÕ+‘·<ä nH˚ø£ »qs¡qTï |ü]
e]Ôdæ uÛÑøÏÔe÷s¡Z¬øÿ ‘·+<äT ñ<ä∆]dæ<ë›¬s. $$<Ûä uÛ≤cÕ_Û»„sê<ä qs¡Vü≤]rs¡ús¡T dü+düÿè‘·
5
Vü‰>∑÷ ø£qï&É<ä*¢ ôV≤#êÃ– ø£è‹>∑fi¯qTï ø£s¡TDÏdæ<ë›¬s. qs¡Vü≤], s¡|òüTT|ü‹ eTT+‘ê<ä
n+øÏ‘·>∑[+<ä ø£è‹>∑fi¯qTï s¡∫dæ<ë›¬s. Ç+<äT m\¢ ø£è‹>∑fi¯S ñ|ü\ã›$\¢.
j·TeTø£ uÛ≤s¡‘· eTT+‘ê<ä Ä#ês¡´s¡ ø£è‹>∑[¬> yêÚ≤´q ã¬s<äs¡T. <äøÏåD
ø£qï&É<ä j·Tø£å>±q ø£˝… Á|ües¡ÔHÓj·T*¢ $X‚wü bÕÁ‘· Çes¡<äT+≥T.
Ä+Á<Ûä<ä ≈£L∫|üP&çqè‘·´¬øÿ $•wüº s¡÷|ü ˙&ç<äs¡T. eT‘·‡´, ø£[+>∑ eTT+‘ê<ä
sê»eTHÓ‘·HÓ>∑[¬> sê»` >∑Ts¡T mìdæ e÷s¡Z <äs¡Ùø£sê<äs¡T.
düe÷»¬øÿ uÒø±<ä nH˚ø£ <ë]>∑fi¯*¢ <ë]B|ü¬sìdæ<äs¡T.
q+‘·s¡ e÷<Ûäers¡ú]¬> ñ‘·Ôsê~Ûø±s¡$‘·TÔ, Vü≤+ô|j·T ‘·T+>±rs¡<ä*¢ s¡ø±ÔøÏå dü+e‘·‡
s¡<ä |ü⁄wü´ ãVüQfi¯ dü|üÔ$T j·T+<äT eè+<ëeq Á|üy˚X¯¬>’<äs¡T.
düd”‘ê eT÷\sêe÷sêÃ ø√X‚ >∑»|ü‘˚' dæú‘ê

j˚THê˙‘ê qeTdüÔôd’à leTqèVü≤] _Ûø£åy˚ ˆˆ
6
2) |ü⁄s¡+<äs¡<ëdüs¡T
>∑èVü≤düúsê<äs¡÷ yê´düsê»s¡+‘·Vü≤ |”sƒê~Û|ü‹>∑[+<ä µ<ëdü¬s+<ä¬s |ü⁄s¡+<äs¡ <ëdü
s¡j·T´µ m+<äT düTÔ‹dæø=+&É n|ü⁄s¡÷|ü<ä <ëdüs¡T |ü⁄s¡+<äs¡ <ëdüs¡T.
|ü⁄s¡+<äs¡>∑&É<ä es¡<ä|üŒHêj·Tø£ì¬> dæ]‘·q kÕø£wæ˜<ä›s¡÷ dü+‘êq dü+|ü‘·TÔ
dü+ÁbÕ|üÔyê>∑~s¡\T dæ]j·Ts¡düHÓ ùdyÓ¬> dæ<ä∆sê<äs¡T. düTÁ|üdüqïHê<ä lìyêdü á dü+‘·
]¬> dü+‘êq<ä dü+‘·dü$‘·Ô. lìyêdüq <äjÓTsTT+<ä »ìdæ<ä á eT>∑T lìyêdüHêj·Tø£
HÓ+<˚ Á|üdæ<ä∆yêsTT‘·T.
Jedü«s¡÷|ü X¯ó<ä∆yê–<ä›s¡÷ ˝ÀuÛÑyÓ+ã <√wü y˚T˝… Äe]dæ‘·TÔ. <˚e n<äqTï
ø£fiËj·T˝…+<äT Hê≥ø£q&Ódæ<ä. ‘êqT ã&ÉÁu≤Vü≤àDq s¡÷|ü<ä*¢ eT>∑q ñ|üqj·Tq¬øÿ
düVü‰j·T e÷&ç m+<äT ã+<ä, Vü≤‘êÔs¡Tu≤] ã+<äs¡÷ Hêj·Tø£ ø=&É*\¢. kÕ~Û«j·÷<ä
lìyêdüHêj·Tø£q |ü‹ïdüs¡dü«‹j·T*¢ uÒ&ç<ä. eT÷>∑T‹ |ü&Ó<ä, eT‘˚Ô Hêj·Tø£q‘ÓÔ q&Ó<ä.
eT÷>∑T‹ |ü&Ó<äT Vü≤Dø=&ç m+<ä. H√&ç<äHêj·Tø£ì¬> dü+<˚Vü≤ã+‘·T. eTHÓ¬> <Ûë$dæ<ä
eT&É~j·T eT÷–q*¢ eT÷>∑T‹ ø±D*\¢. πø[<ä µeT÷>∑T‹ m*¢µ m+<äT.
dü‹¬> dü+ø£≥, düTfi¯ófl ùV≤fi¯˝≤¬s, dü‘·´ ùV≤[<ë>∑ q&Óe Áu≤Vü≤àD Væ≤+ôdj·TqTï
düVæ≤dü˝≤¬s. düTfi¯ófl ùV≤[ ã<äT≈£îe⁄ <äTøÏÿ+‘· kÕj·TTe<˚ ˝Òôd+<äT $wüÁbÕX¯q¬øÿ Á|üy˚•
dæ<äfi¯ó. $X¯«yÓ\¢ Á|üy˚•dæ<ä $X¯«qT q+_<ä ÁbÕe÷DÏø£ uÛÑø£Ôs¡qTï _&É˝≤s¡HÓ+<äT ‘·≥ºHÓ
ã≥º\*¢ eT÷>∑T‹_≥º. düs¡dü«‹ eTVü‰ dü+‘·dü >=+&Éfi¯ó. |ü‹¬> düeT]Œdæ<äfi¯ó. n‘ê´
X¯Ãs¡´ >=+&É Hêj·Tø£s¡T dü‘·é]‘·s¡T. ˝ÀuÛÑ k˛‹‘·T. $s¡øÏÔ ¬>~›‘·T.
Vü≤]ø±D\T Vü≤s¡kÕVü≤dü ¬>’<äs¡T. lVü≤] dü÷∫dæ<ä µdü+|ü‘·TÔ dü]dæ<ä¬s HêqT
dæ>∑TyÓµ. düs¡«dü« <ëq e÷&ç Vü≤]ø±D\T >∑Ts¡T$q‘·Ô q&Ó<äs¡T.
yê´dü ` <ëdükÕVæ≤‘·´>∑fi¯ nbÕs¡ C≤„qe⁄fi¯fl nH˚ø£ C≤„ì>∑[¬> C≤„H√|ü<˚X¯ ˙&ÉT‹Ôs¡Te
|üs¡eTC≤„ì>∑fi≤<ä l yê´düsê»s¡T á Hêj·Tø£]¬> ÄÁX¯j·T<=&ÉHÓµ |ü⁄s¡+<äs¡` $sƒ¡\µ m+ã
n+øÏ‘· ˙&ç, C≤„q ˙&ç, nqTÁ>∑Væ≤dæ<äs¡T.n+~ì+<ä |ü⁄s¡+<äs¡<ëdü¬s+<äT Á|üdæ<ä∆sê<äs¡T.
yêe÷#ês¡<ä yÓTÆ˝≤s¡|üŒq düTes¡í•˝…j·TqTï #·Áø£rs¡<ú ä*¢ môd<äT n<˚ Ø‹j·T
•˝…>∑fi¯qTï ‘√]dæ<äs¡T. neqqTï ã<ä*dæ ñ‘·ÔeT Vü≤]<ëdüqHêï– e÷&ç<äs¡T.
|ü+&ÛÉs¡|ü⁄s¡<ä*¢ bÕ+&ÉTs¡+>∑H˚ |ü⁄s¡+<äs¡<ëdüs¡ s¡÷|ü<ä*¢ ø£+ø£DeqTï y˚X¯´–‘·TÔ
<ëdü]¬> ô|≥Tº‹ìdæ µeTTj·T´¬øÿ eTTj·T´ r]‘·Tµ m+<äT düTÔ‹dæø=+&É.
7
<˚ekÕúq<ä*¢ Vü≤‹Ô<ä u…+¬øj·TqTï‘·eTà ã{Ïºj·TqTï ‹øÏÿXÊ+‘· >=[dæ<äs¡T. uÛÑøÏÔ
sTT+<ä <˚e]¬> >∑\>∑#·TÃ HÓ’y˚<ä´ e÷&ç<ë>∑ y˚DT>√bÕ\eT÷]Ôj·T u≤j·T*¢ ãs¡T
e+‘êsTT‘·T.
yê´düsê»s¡T ÄC…„e÷&ç<=&ÉHÓ ÄVü‰s¡ d”«ø£]dæ q+‘·s¡ n<äqTôVQs¡Vü‰– ‘·eTà
ì‘ê´Væ≤ïø£ eTT–dæ d”«ø£]dæ<ä nÁ|ü‹eTVü≤ >∑Ts¡TuÛÑøÔÏ , XÊÁdüÔuÛÑøÏÔ ‘√]<äe]es¡T.
Çes¡T s¡∫dæ<ä ø°s¡ÔHÓ>∑fi¯ó nbÕs¡yê<äs¡÷ 4 \ø£å 75 düVü≤ÁdüyÓ+ã Á|üdæ~∆j·TT+≥T.
yê~sê»s¡, $»sT÷+Á<äs¡, ø£qø£<ëdüs¡, yÓ’≈£î+sƒ¡<ëdüs¡, nqíe÷#ês¡´sê~nH˚ø£ C≤„ì>∑fi¯
düeTø±©qs¡T. ‘·eTà eTø£ÿfi§&ÉHÓ nH˚ø£ düTJ$ >∑fi¯qTï kÕ<ÛäHê e÷s¡Z<ä*¢ ‘·+<äT ñ<ä∆
]dæ<äs¡T.
eTVü‰ C≤„ì>∑fi≤<äs¡÷ kÕe÷q´ »q]¬> dæ\T≈£îe+‘Ó |ü<ä´>∑fi¯qTïs¡∫dæ<äs¡T.
˙‹j·T e÷‹ì+<ä düe÷» Ø‹j·TqTï ã<ä*dæ<äs¡T. X¯ã›ø=+<äT dü]<ë] ‘√] dü+^‘·
|æ‘êeTVü≤ jÓTìdæ<äs¡T. düø£\C≤‹j·Tes¡*¢ uÛÑøÏÔ ;»eqTï _‹Ô yÓ’s¡uÛ≤eeqTïq•dæ<äs¡T.
Çes¡ ø£è‹>∑fi¯ó ‘·‘·« uÛÑ]‘·yê–<ä›¬øÿ |ü⁄s¡+<äs√|üìwü‘·TÔ m+<äTø£¬s<äs¡T. |ü⁄wü´
ãVüQfi¯ ne÷yêdü´j·T+<äT ‘·T+>±rs¡<ä Vü≤+|æj·T*¢ uÛÖ‹ø£<˚Vü≤ ‘·´õdæ, ‘ê‹«ø£<˚Vü≤
~+<ä n»sêeTs¡yê–<ä›es¡T l |ü⁄s¡+<äs¡<ëdüs¡T.
eTqàH√ ;Ûwüº es¡<ä+ düsê«;Ûwüº |òü\Á|ü<ä+

|ü⁄s¡+<äs¡ >∑Ts¡T+ e+<˚ <ëdüÁX‚wüº+ <äj·÷ì~Û+ ˆˆ
8
3. ôV≤fi¯eqø£{Ïº –]j·TeTà
<ëdükÕVæ≤‘·´¬ø ùdyÓdü*¢dæ<äes¡*¢ j·T‹>∑fi¯ >∑èVü≤düús¡ ôV≤dü]q+‘Ó e÷‘Ój·Ts¡
ôV≤düs¡T eTVü≤‘·«|üPs¡í yê–<Ó. Çefi¯* nH˚ø£ eTVæ≤fi≤ eTDÏ>∑fi¯ó Vü≤]j·TqTïø£+&ÉT eTq
‘·T+_ düTÔ‹dæ<äs¡T. »>∑<ä »qs¡qTï ‹~› ` r&ç »Hês¡q› q‘·Ô ø£s¡ <=j·T›s¡T. nes¡*¢
Á|üdæ<ä∆ ¬sìdæ<äes¡*¢ ˇã“sê<äes¡T ôV≤fi¯eqø£{Ïº –]j·TeTàqes¡T.
sêDÏ u…q÷ï]q ;ÛwüŒ|üŒq eT>∑fi≤– VüQ{Ïº<ä –]j·TeTàì¬> <Ó’euÛÑøÏÔ »qàC≤‘·
yê–‘·TÔ. Ád”Ô<Ûäs¡àdü«uÛ≤e düVü≤»yê–‘·TÔ. |üs√|üø±s¡ eTqeT÷&ç‘·TÔ. eè<ä∆ ùdyÓ>∑TD n_Û
eè~∆ j·÷>∑T‹Ô‘·TÔ. >∑TD>∑D>∑fi¯ >∑DÏj·÷<ä á –DÏj·TqTï yÓT∫Ãø=fi¯fl<äesê´s¡T
eT˝…u…q÷ï]q ‹|üŒs¡dü –]j·TeTàfi¯qTï $yêVü≤yê<ä. $yêVü≤yê<äs¡T –]
j·TeTà dü+kÕs¡ düTK ãj·Tdü*\¢. kÕ<ÛäHÓ>±– dü+kÕdü, πøe\ dü+‘êq dü+‘·düø£ÿm+ã
XÊÁdüÔ ìj·TeT¬øÿ e<äs¡Ùyê–‘·TÔ. Çefi¯ Jeq >∑èVü≤ø£sà¡ e uÒdü]dü<Ó e÷&ÉT‘· Ç<˚ eTVæ≤
‘·q ùdyÓ mqTï‹Ô<ä›fi¯ó.
ø£{Ïºj·T*¢ ≈£î[‘· ôV≤fi¯eì¬> ˇ*<ä <˚e ôV≤fi¯eqø£{Ïº s¡+>∑Hê<∏ä. neqø£s¡TD…
Çefi¯*¢ ‘·T+_‘·T. u≤\´~+<ä ‘·T+_<ä ø±e´X¯øÏÔ¬> Á|ü‹uÛ≤ ã\¬øÿ, s¡+>∑Hê<∏ä n+øÏ‘·
eì‘·Ô ôV≤fi¯eqø£{Ïº –]j·TeTà m+ã n+øÏ‘· <=+~¬> Çe[+<ä nHêj·÷düyê– Vü‰&ÉT
>∑fi¯ó ôVQs¡ãs¡T‹Ô<ä›e⁄.
Çefi¯qTï H√&ç<ä¬s ∫+‘Ó∫‘Ó ms¡T‹‘·TÔ. nfi¯óe eT>∑T q>∑T‹Ô‘·TÔ. eTeT‘Ój·T
düŒs¡Ù @]<ä »«s¡eqTï Ç[düT‹Ô‘·TÔ. e÷‘·T eTq¬øÿ Væ≤‘· ˙&ÉT‹Ô‘·TÔ. yÓTT>∑<ä*¢ q>∑T
‘·T+ãT‹Ô‘·TÔ.
ˇ+<=yÓTà eT˝…u…q÷ï]¬> >√bÕ\<ëdüs¡ ÄeTqyêsTT‘·T. uÛÑø£Ôs¡T ùd]<äs¡T.
ø°s¡ÔHÓ j·T*¢ ˇ+<ë<äs¡T |üPC…¬> »qùd]‘·T. –]j·TeTàqT <ëdüs¡T q&ÓdüTe |üPC…¬>
ã+<äfi¯ó. uÛÑøÏÔsTT+<ä ¬ø’eTT–<äfi¯ó. eT÷]Ãj·T*¢<˚e Á|ü‘·´ø£åHê<ä >√bÕ\<ëdü]>∑÷ <äs¡Ùq
yê– ÄX¯Ãs¡´, Äq+<ä>∑fi≤<äe⁄. –]j·TeTàqqTï ø£¬s<äs¡T. nH˚ø£ ñ|ü<˚X¯˙&ç<äs¡T.
Á|ürø£ ˇ+<äqTï ˙&ç Äsê~Ûdü\T nqTÁ>∑Væ≤dæ<äs¡T.
ldüTeTr+Á<äs¡T ã+<ë>∑ Çefi¯ ã¬>Z ¬ø\e⁄ ≈£îVü≤øÏ>∑fi¯ó ‘·|üŒ ø£\ŒHÓ VüQ{Ïº
düTe Á|üj·T‘·ï e÷&ç<äs¡T. dü«‘·' l>∑fi‚ Çefi¯qT ø£¬s<äTrs¡ú ˙&ç nefi¯ |ü]#·j·TeqTï
dü]j·÷<ä Ø‹j·T*¢ »q]¬> e÷&çdæ<äs¡T. ø£wüº>∑fi¯ó, n|üyê<ä>∑fi¯ó ã+<äwüßº u…+øÏj·T\¢
Vü‰øÏ<ä ã+>±s¡<ä+‘Ó Çefi¯ X¯ó<ä∆‘Ó ôV≤∫Ã ø°]Ôj·TT ôV≤#·TÃ‹Ô‘·TÔ.
eTfiËu≤s¡<ä ˙]q Vü‰Vü‰ø±s¡ n‹j·÷<ë>∑ µeTfiËj·T <äj·Te÷&√ s¡+>∑...........µ
m+ã|ü<äéqTï bÕ&ç<ë>∑ ÇfiË¬> eTfiË Ç[<äT ø√[ ôVA– ø£fiË q[ q[dæ‘·T.
9
XÊqTuÛÀ>∑‘·q e÷&ÉT‹Ô<ä› yÓTÆ<äTq yÓ+ø£≥sêj·Tì¬> ≈£î‘·+Á‹>∑fi¯ ‘·+Á‘·~+<ä
ã+<Ûäq yê<ë>∑ dü+kÕs¡ã+<Ûäq yÓ÷#·ø£Hê<ä eTT≈£î+<äqqTï ÁbÕ]údæ<äfi¯ó. y˚T\~Ûø±]¬>
<˚eHÓ dü÷#·HÓsTT‘·Ô. dü‘·´‹[<ä n~Ûø±] –]j·TeTàq eTVæ≤yÓT¬> Á|üuÛ≤$‘·Hê– ã+<Ûäq
~+~ _&çdæ Çefi¯ <ëdüHê<ä.
|ü⁄+>∑q÷]q sê»≈£îe÷s¡ì¬> ø£DTí ø±D <ë<ë>∑ <˚eì¬> Vü≤∫Ã<ä B|ü<äø±&ç¬>
Vü≤∫Ã <äèwæº ãs¡Te+‘Ó e÷&ç<äfi¯ó.
s¡+>∑Hê<∏äq ÄuÛÑs¡D ø£fiË<äT ns¡Ãø£]¬> n|üyê<ä ã+<ë>∑ ªôVQqTï‘ê >∑T_“

ôVQqï‘êµ m+ã Vü‰&ÉqTï uÛÑøÏÔsTT+<ä düTÔ‹düTyê>∑, Vü≤]j˚T >∑T_“j·÷– ã+<äT ˙&ç
–]j·TeTàq uÛÑøÏÔj·TqTï, ns¡Ãø£q ÁbÕe÷DÏø£‘Ój·TqTï, ‘·qïø±s¡TDéqTï»>∑‹Ô¬>‘√]<ä.
ø£èwüíHÓ eT>∑Tyê– Çefi¯‘=&Ój·T*¢ Ä&ç ‘êj·TÔ‘·q<ä düTKeqTï ˙&ç<ä Ç+<∏ä

q÷sês¡T eTVæ≤yÓT>∑fi¯qTï ‘√]<ä á ‘êsTT nH˚ø£ ø°s¡ÔH>Ó ∑fi¯qTï ñ>±uÛÀ>∑>∑fi¯qTï >∑CÒ+Á<ä
yÓ÷ø£å, #·+Á<äVü‰dü #·]‘Ó, d”‘ê ø£˝≤´D, \e ` ≈£îX¯ ø±fi¯¬>, ø=s¡e+õVü‰&ÉT eTT+‘ê<ä
ø£è‹>∑fi¯qTï kÕ<Ûäø£ »>∑‹Ô¬> ˙&ç<ë›fiË.
‘·qï ø£&Ój·T ~q>∑fi¯qTï ôVQHêï[ düMT|ü<ä ≈£e÷às¡>∑{Ïºj·T*¢ ø£fiË<äfi¯ó.
n˝§¢+<äT ÁbÕD<˚es¡qTï kÕú|ædæ<äfi¯ó. ÁXÊeDX¯ó<ä∆ |ü+#·$Tj·T+<äT ‘·T+¬>j·T*¢ uÛÖ‹ø£
<˚Vü≤eqTï ‘·´dæõ Ç+~>∑÷ »q e÷qdü<ä*¢ HÓ˝… ì+‘·efi¯ó –]j·TeTà.
10
2. ∫+‘·HÓ (ñø£Ô˝ÒKq<ä $wüj·T)
<ëdü kÕVæ≤‘·´¬øÿ j·T‹>∑fi¯ ø=&ÉT¬>
dü÷#·HÓ>∑fi¯ó`
1. Á|ü‹ |üØ¬øå>∑÷ ˇ+<äT |ü⁄≥º<ë<ä ñø£Ô˝ÒKq ã¬sj·TuÒ≈£î.

2. <ëdü es¡Z<äes¡T ¬øfi¯¬> dü÷∫dæ<ä 5 n+X¯>∑fi¯qTï(˝≤+>¥ w”{Ÿ q*¢) ms¡&ÉT |ü⁄≥
>∑fi¯*¢ eTHÓ j·T*¢j˚T $es¡yê– ã¬s<äT |üØ¬øåj·T ~q ˙&ÉuÒ≈£î.
3. |”]ƒ¬ø, ñ|üdü+Vü‰s¡<=+~¬>, <ëdüs¡qT&ç>∑fi¯ó, j·T‹>∑fi¯ $es¡ dü]j·÷– Çs¡uÒ≈£î.

4. ˝ÒKq $wüj·T¬øÿ 8 n+ø£>∑fi¯ó, u≤Vü‰´\+ø±s¡¬øÿ 2 n+ø£>∑fi¯ó+≥T.
5. nø£ås¡, yêø£´, |üÁ‹¬ø <√wü$<ä›¬s eT‘·TÔ ˇ+<˚ Ø‹j·T ˝ÒKq$<ä›¬s n+ø£>∑fi¯qTï
ø£&Ój·T˝≤>∑Te<äT.
6. l qs¡Vü≤]rs¡ús¡T, l lbÕ<äsê»s¡T, l yê´düsê»s¡T, l yê~sê»s¡T, l sê|òüT

y˚+Á<äkÕ«$T>∑fi¯es¡ dü+øÏå|üÔyê<ä #·]Á‘Ó Vü‰>∑÷ nes¡ ø£è‹>∑fi¯qTï|ü]#·sTTdüuÒ≈£î.
Ç<ä¬øÿ dü+ã+<Ûä |ü&ÉTe+‘Ó uÛ≤e∫Á‘·>∑fi¯qTïùd]düãVüQ<äT.
7. |üØ¬øåj·T |üPs¡« Ç<äø±ÿ– $X‚wü Ä&çjÓ÷ ø£[dü˝≤>∑Te<äT.
11
3. Á|üy˚Tj·T
‘·‘·«>∑fi¯ó ` ‘·‘˚«X¯s¡T
1) ne´ø£Ô‘·‘·« ` l<˚$, düs¡dü«‹, uÛ≤s¡‹<˚$j·Ts¡T
2) eTVü≤‘·Ô‘·« ` ÁãVü≤à ` yêj·TT>∑fi¯ó
3) nVü≤+ø±s¡‘·‘·« ` >∑s¡T&É` X‚wü ` s¡TÁ<äs¡T
4) eTqdt‘·‘·« ` Ç+Á<ä ` ø±eTs¡T
5) ÁXÀ‘·è‘·‘·« ` ~π>›e‘Ó>∑fi¯ó
6) ‘·«ø˘ ‘·‘·« ` nVü≤+ø±]ø£ ÁbÕD<˚es¡T
7) #·≈£åîdt ‘·‘·« ` dü÷s¡´ <˚es¡T
8) õVü‰«‘·‘·« ` es¡TD<˚es¡T
9) Á|òü÷D‘·‘·« ` n•«ì<˚e‘Ó>∑fi¯ó
10) yêø˘ ‘·‘·« ` n–ï<˚e⁄s¡T
11) bÕDÏ‘·‘·« ` <äø£åÁ|üC≤|ü‹
12) bÕ<ä‘·‘·« ` »j·T+‘·
13) yêj·TT‘·‘·« ` $TÁ‘·HêeTø£ dü÷s¡´
14) ñ|üdüú‘·‘·« ` kÕ«j·T+uÛÑT eTqT
15) X¯ã› ‘·‘·« ` ãèVü≤düŒ‹, ÁbÕD<˚es¡T
16) düŒs¡Ù ‘·‘·« ` ÄbÕqyêj·TT<˚es¡T
17) s¡÷|ü‘·‘·« ` yê´qyêj·TT<˚es¡T
18) s¡dü ‘·‘·« ` ñ<ëq yêj·TT<˚es¡T
19) >∑+<Ûä ‘·‘·« ` düe÷q yêj·TT<˚es¡T
20) Äø±X¯‘·‘·« ` >∑D|ü‹, yêj·TT<˚es¡T
21) yêj·TT‘·‘·« ` Á|üy˚Tj·T yêj·TT<˚es¡T
22) ‘˚»dt ‘·‘·« ` n–ï<˚es¡T
23) n|t ‘·‘·« ` es¡TD<˚es¡T
24) |üè~∏M‘·‘·« ` <Ûäs¡D°<˚$, X¯HÓ’X¯Ãs¡
ˇ+<˚ ‘·‘·«¬øÿ nH˚ø£s¡T n_Ûe÷ì>∑fi≤–<ä›s¡÷ Ç*¢ ¬ø\es¡qTï e÷Á‘· dü÷∫dæ<Ó.
12
4. Bs¡È ø£è‹ nsêúqTdü+<Ûëq (Äj·T› uÛ≤>∑)
1) l yÓ+ø£fÒX¯ düÔesê»
\øÏåàVü≤è<äj·T eT‘·TÔ yÓ+ø£fÒX¯Vü≤è<äj·T Ç<äT nH˚ø£ |òü\>∑fi¯˙ïyÓ. dæ<ä∆eT+Á‘·$<Ó.
Ç<äs¡ |òü\e⁄ n~Ûø£$<ä›+‘Ó. ìj·TeT>∑fi¯ó ãVü≤fi¯ó+≥T. n<ä¬s >∑Ts¡T»>∑Hêï<∏ä<ëdüs¡T
kÕe÷q´ »qs¡ Vü‰>∑÷, Ád”Ôj·Ts¡ y˚T*q ø£s¡TD…sTT+<ä ø£qï&É<ä |ü<ä´<ä*¢ s¡∫dæø={Ïº<ë›¬s.
n<äs¡*¢j·TT yÓ+ø£fÒX¯düÔesê»eqTï e÷Á‘· Äj·TT›ø=+&ÉT á |üsƒ¡´<ä*¢ùd]dü˝≤–<Ó. n<ä
s¡*¢j·T 5 qT&ç>∑fi¯qTï e÷Á‘· <ë]B|ü<ä<ä+‘Ó n‹ kÕe÷q´ uÛ≤yês¡úeqTï Ç*¢ ‹[dü
˝≤–<Ó. ñ[<ä qT&ç>∑fi¯qTïdü´j·T+ ne˝Àø£q~+<ä n<∏äyêdüú∞j·T$<ë«+dü]+<ä n<∏äyê
<ä÷s¡yêDÏ eT÷\ø£ |ü&Ój·T ãVüQ<äT.
1) l s¡eTD düsπ «X¯ düs¡«>∑ ˆ kÕs¡uÛÀø£Ô dü«‘·+Á‘· düs¡«<ä ˆ
nbÕs¡eTVæ≤yÓ÷<ë∆s¡ dü<äTZD |üPs¡í >∑+;Ûs¡ ˆˆ
kÕ]<äes¡|üòT <ä÷s¡>¬ ’dæ dü÷]»q]¬> kÂK´˙&ÉTe
BÛs¡ yÓ+ø£≥ s¡eTD ˆ ø£s¡TD~ bı¬sjÓTT ˙ jÓTqï ˆˆ
l<˚$|ü‹ düs¡«kÕ«$T, düs¡«yê´|üÔ kÕs¡Á>±Væ≤ dü«‘·+Á‘· düs¡«eqTï ˙&ÉTee ø=HÓ
sTT\¢<ä eTVæ≤yÓTsTT+<ä ñ<ës¡Hê<ädüø£\ >∑TD>∑[+<ä |üPs¡íHê–>∑+;Ûs¡Hê<ä düTÔ‹düTees¡
bÕ|ü ø£fiËe C≤„ì>∑[¬> düTK˙&ÉTe BÛs¡Hê<ä yÓ+ø£≥s¡eTDHÓ ø£s¡TD~+<ä qqï s¡øÏådüT.
2) |òüTqïeTVæ≤e÷|üqï bÕ\ø£ ˆ ìqïôVQs¡‹qïq´ <˚es¡ ˆ
eTqï<ä* (eTqdæq*)HêHÓìôdHÓ+~>∑T ãqï ã&çdü~s¡÷ ˆˆ
mqï bÕ\ø£ ˙HÓ Çs¡T‹¬s ˆ ÇqTï uÛÑe uÛÑj·T y˚¬ømq¬> ˆ
#Óqï yÓ+ø£≥s¡eTD ø£s¡TD~ bı¬sjÓ÷ ˙ mqï ˆˆ
eTVü‰eTVæ≤yÓTsTT+<ä ≈£L&ç<ä s¡ø£åø£Hê<ä <˚eH˚ ìqï _≥Tº uÒπs <˚es¡qTïeTqdæ‡q*¢
düs√«‘·ÔeTHÓ+<äT HÓìdü˝≤¬s. qq¬> ø£wüº ø=&É~s¡T. ˙H˚ qqï s¡ø£åø£ m+ã<ës¡¶´$s¡Tee¬s¬>
dü+kÕs¡ uÛÑj·Tqq–\¢. ùV≤ yÓ+ø£≥s¡eTDHÓ ø£s¡TD~ qqïs¡øÏådüT.
13
3) \≈£î$T u§eTà uÛÑyêeTπsX¯sT¡ ˆ uÛÑ≈£î‹|üPs¡«ø£ ìqï uÛÑõd”
düø£\ ˝Àø£¬ø Hê<∏ä ¬sì|üs¡÷ düs¡«ø±\<ä* ˆˆ
ìœfi¯Jes¡ bı¬se <˚eHÓ uÛÑ≈£î‹ ˙ jÓTq^j·T ~s¡\T ˆ
e´≈£î‘·yê>∑´|üø°]Ô ã|üŒ<√ lìπø‘·qH˚ ªª
\ø°åà, ÁãVü≤à s¡TÁ<ä, Ç+Á<ä yÓTT<ä˝≤<äes¡T ìqïqT uÛÑõdüT‘êÔ (Hêe⁄ ˇ+<äT
˝Àø£<ä Hê<∏äsê<ä¬s)düø£\ ˝Àø£<äHê<∏ä ˙HÓ+<äT düø£\ ø±\<ä\÷¢ düà]düTees¡T. m\¢ Jes¡
s¡øÏådüTe ˙qT qq¬> uÛÑ≈£î‹ø=&É~¬s uÛÑø£Ôs¡qT ø±j·T<äeHÓ+ã n|üø°]Ôã+B‘·T. n<ä›]+<ä
lj·TH˚ï eTHÓ e÷&çø=+&ÉT \øÏåà>∑÷ eTHÓj·÷<ä ˙qT qqïs¡øÏådüT.
4) j·÷¬ø |ü⁄≥º<√ ø£sT¡ D mH=ïfi¯ó ˆ kÕø£˝≤¬sj·T ìï X¯s¡Dq ˆ

q÷øÏ _≥ºs¬ ìq¬> ˝Àø£~ U≤´‹ ã|ü⁄le⁄<˚ ˆˆ
H√ø£˙j·THÓ ˙HÓ mqïqT ˆ CÀ¬øsTT+<ä* ø±jÓ÷ _&É<Ó ˆ
@ø£<˚eqT ˙HÓ yÓ+ø£≥ X‚wü–]yêdü.
kÕ«$T ø£s¡TD≤kÕ>∑s¡HÓ qqï*¢ e÷Á‘· j·÷¬ø ø£s¡TD… ãs¡T‹Ô\¢. ìqï q+_<äqqïqTï

kÕø£<Ó q÷øÏ<ä¬s ìqï <äj·÷eTj·THÓ+ã ø°]Ô ˝Àø£<ä*¢ ãs¡\T kÕ<Ûäý˚? ˙qT j·÷]>∑÷
∫ø£ÿeHê>∑˝≤¬s CÀbÕq~+<ä qeTàqTï s¡øÏådüT. ˙H=ã“H˚ düs√«‘·ÔeT<˚eqT. X‚cÕ#·\<ä*¢
yêdüyê<ä yÓ+ø£≥s¡eTDqT.
5) n+ãTC≤+ãø£ ìqï |ü<äjT· T>∑ ˆ q+_ø=+&û |ü]j·T*s¡T‹¬s ˆ

&=+u…>±s¡q ‘·s¡~ ˙ ìsê“¤>´∑ dæú‹‘√¬s ˆˆ
_+ã eT÷s¡T‹ ìqï ø£s¡ >∑‘· ˆ ø£+ãTes¡y˚ >∑‹jÓ÷$X¯« ˆ
≈£î≥T+_ mqïqT dü\ôVA dü+‘·‘· X‚wü–]yêdü.
ø£eT\<ä+‘Ó ø£DTífi¯Ù<˚eH˚ ìqï bÕ<ä<ä«+<ä« >∑fi¯qTï q+_ø=+&ÉT V”≤–s¡Tyê>∑

˙qT ¬ø’_{ºπs qeT¬> <Ísê“¤>∑´ dæú‹ (>∑‹) ‘·|üŒ<Ó qeTà ã<äT≈£î &=+ãsê≥<äã<äT≈£î.
_+ã eT÷]Ôj·÷<ä ˙qT ¬ø’_≥ºπs ìqï ¬ø’j·T*¢s¡Te X¯+Kyê<äý˚ >∑‹. Vü‰>±>∑ u≤s¡<äT.
ø±s¡D ˙qT $X¯«eH˚ï ≈£î≥T+ã m+<äTø=+&É ñ<ë]. X‚wü–]yêdæj·÷<ä yÓ+ø£≥s¡eTDH˚
qqïqTï dü<ë s¡øÏådüT.
14
2) l qs¡dæ+Vü≤ düTfi≤~
Vü≤]j·T düTfi¯ó$q Vü‰~j·TqTï ‹[düTe düTfi≤~>∑fi¯qTï kÕe÷qýê– düø£\
<ëdüs¡÷ ‹[dæ<ë›¬s. n<äs¡\÷¢ ôV≤#·TÃ düTfi≤~>∑fi¯qï qeT¬> nqTÁ>∑Væ≤dæ<äes¡T $»j·T
<ëdüs¡T. Ç+<äT ñ|ü\ã›yê–<äT› 525 düTfi≤~>∑fi¯ó. n<äs¡*¢ |ü+#·s¡‘·ï düTfi≤~>∑fi¯ó
ôV≤#·TÃ Á|üdæ<ä∆. n<äs¡*¢ yÓTT<ä*¬> mìdæ<äT› qs¡d+æ Vü≤ düTfi≤~. n<äT ms¡T&ÉT uÛ≤>∑<ä
*¢<Ó. yÓTT<ä\HÓ uÛ≤>∑<ä ◊<äH˚ qT&çj·T kÕe÷q´ ns¡eú qTï Ç*¢ ø=&É˝≤–<Ó.
1) u§_“]j˚T Ms¡<Ûä«ìsTT+<ä ‘·ì–&ç ˆ Vü≤_“ eTT+#√DÏ ñ] ôVQs¡¬><äT› düT‘ÓÔ ˆ
ñã“dü s¡$>±¬> nã® q&ÉT>∑T‹¬s ˆ n_›dü|ü⁄‘· ñøÏÿ ôVQs¡#·*¢ ãs¡T‹¬s ˆ
nãT»uÛÑ yê~>∑fi¯ó ‘·_“ãT“>=+&ÉØ nã“s¡y˚HÓqT‘· quÛÑ<ä >=fiËj·T÷ ‘Ó–jÓT ˆ
X¯ã› ‘·T+_‘·T nyê´ø£è‘êø±X¯ |ü]j·T+‘· ˆ ìã“s¡ ‘·sT¡ –]>∑fi¯ó s¡a]®s¡dü\T
ˇã“]>∑«X¯e\¢<ä qeTà $»j·T $sƒ¡˜\ ˆ Çã“¬>j·÷– ø£+uÛ~Ñ +<ä bıs¡e÷{≤º ˆˆ
qs¡dæ+Vü≤<˚es¡T eTVü‰ <Ûä«ìsTT+<ä Äs¡“¤{Ïdæ<ë>∑ düDí<ë– u…+¬øj·T øÏ&ç >±[

sTT+<ä u…fiË<äT ì+‘·T m\¢&Ó ôVA¬> m_“düTe+‘Ó düDí<«Ûä ì ÁãVü‰à+&É ø£{≤Vü≤ _]j·TT
e+‘Ó ÄsTT‘·T. dü÷s¡´ì¬> m<Ó ñã“düã+~‘·T. #·+Á<ä q&ÉT>∑‘=&É–<ä. dü|üÔ düeTTÁ<ä
>∑fi¯ó ñøÏÿ ôVQs¡ #Ó*¢<äe⁄. ÁãVü‰à~>∑fi¯ó @HêsTT‘Ó+<äT ‹[j·T<Ó ‘·_“ãT“>=+&És¡T. á
Äs¡“¤≥ @HÓ+<äT ‹[j·T<Ó. <˚e‘Ó>∑fi¯ó >∑TfiËôVQs¡≥s¡T nã“s¡<ä <Ûä«ì ÁãVü‰à+&É<ä ôVQs¡
–q nyê´ø£è‘· Äø±X¯<äe]¬> ôVAsTT‘·T. –&É, |üs¡«‘·>∑fi¯*¢ n\T>±&ç<äe⁄. j·÷]>∑÷
nBÛqyê>∑<ä qeTà $»j·T$sƒ¡\qT ms¡&ÉT uÛ≤>∑yê<ä ø£+ã~+<ä ôVQs¡ã+<äqT.
15
5. ø£+sƒ¡ bÕ≥ e÷&ÉuÒø±<ä Vü‰&ÉT>∑fi¯ó
<˚e‘ê ‘ês¡‘·eT´ k˛ÔÁ‘· s¡#·HÓ ` |ü⁄s¡+<äs¡ <ëdüs¡T
dü‘·´ »>∑‹<äT |ü+#· uÛÒ<äe⁄ ì‘·´ l>√$+<äq ˆˆ |ü\¢ ˆˆ
ø£è‘·é]‘·T ‘ês¡‘·eTà~ ø£èwüíq~Ûø£HÓ+<äT kÕ]¬s’ ˆˆ n. |üˆˆ
Je· áX¯¬> uÛÒ<ä düs¡«Á‘· Je Je¬ø uÛÒ<äe⁄
(Je) »&É, »&É »&É ¬ø uÛÒ<ä Je »&É |üs¡e÷‘·à¬> ˆˆ 1 ˆˆ
e÷qTc˛‘·ÔeTs¡~Ûø£ øÏå‹|üs¡T eTqT» <˚e >∑+<Ûäs¡«s¡T
C≤„ì|æ‘·sêC≤qTø£s¡à» <ëqyê] ‘·‘ê«‘·às¡T ˆˆ 2 ˆˆ
>∑D|ü $TÁ‘·s¡T dü|üÔ ãTTwæ>∑fi¯ó eVæ≤ï Hês¡<ä es¡TDqT
Çq»¬> düeT dü÷s¡´ #·+Á<äs¡T eTqTdü‹j·TT ôV≤#·TÃ Á|üeVü≤qT ˆˆ 3 ˆˆ
<äø£å düeT nìs¡T<ä∆ >∑Ts¡T X¯∫ dü«j·T+uÛÑTesês¡«s¡T
|üø£å ÁbÕDì–+‘· ø±eTqT øÏ+∫<ä~Ûø£qT Ç+Á<äqT ˆˆ 4 ˆˆ
<˚y˚+Á<äì–+‘·~Ûø£ eTVü≤s¡TÁ<ä <˚e, düeT X‚wü >∑s¡T&És¡T
πøe\~Ûø£s¡T X‚wü >∑s¡T&É¬> <˚$ uÛ≤s¡‹ düs¡dü«‹ ˆˆ 5 ˆˆ
yêj·TT$¬> düeT]\¢ »>∑<=fi¯ó yêj·TT<˚e¬s ÁãVü≤às¡T
yêj·TTÁãVü≤à¬> ø√{Ï >∑TD~+<ä n~Ûø£ X¯ø£Ôfi¯ó ls¡e÷ ˆˆ 6 ˆˆ
nq+‘· >∑TD~+ \≈£î$T>∑~Ûø£qT dæ] |ü⁄s¡+<äs¡ $sƒ¡\qT
|òüTqdüeTs¡T Çe–\¢ »>∑<=fi¯ó Vü≤qTeT Vü≤è‘·Œ<äà yêdæ¬> ˆˆ 7 ˆˆ
>∑D|ü‹ >±j·Tq s¡#·HÓ ` ø£qø£<ëdüs¡T
qeTàeTà XÊs¡<Ó ñe÷ eTùV≤X¯«] ìyÓTTàfi¯–Vü≤Hê´s¡e÷à
ø£eTà>=\¢q yÓ’] düT‘·Hê<ä kı+&ç\ ˆ ôV≤yÓTàj·T >∑DHê<∏äH˚ ˆˆ n.|üˆˆ
yÓ÷¬s ø£|æŒq uÛ≤e yÓTTs¡<ä>∑\<ä øÏ$ ˆ ø√¬s <ë&çeHês¡e÷à ˆˆ
eT÷s¡T ø£DÏíq düT‘· eTT]~≥º #·+Á<äq ˆ BÛs¡‘ê >∑DHê<∏äH˚ ˆˆ 1 ˆˆ
ñ≥º |ü{Ïºj·TT _–<äT≥º #Ó\¢D<ä ˆ ~≥º ‘êìes¡e÷à ˆˆ
|ü≥º<äsêDÏ bÕs¡«‹j·÷ ≈£îe÷s¡qT ˆ ôVQf…ºj·T >∑DHê<∏Hä Ó ˆˆ 2 ˆˆ
sê• $<ä´j·T ã\¢ s¡eTD° Vü≤+ã\H=\¢ ˆ uÛ≤wæ>∑ìeHês¡e÷à ˆˆ
˝ÒkÕ– »qs¡ dü\VüQe ø±–HÓ˝…j·÷~ πøX¯e <ëkÕ ø±D… ˆˆ 3 ˆˆ
16
|üee÷q ÁbÕs¡úHê s¡#·HÓ ` $»j·T<ëdüs¡T
|üee÷q |üee÷q »>∑<ë ÁbÕD dü+ø£s¡TwüD ˆ uÛÑeuÛÑj·÷s¡D≤´ <äVü≤Hê |üeHê ˆˆ|üˆˆ
ÁX¯eDyÓ yÓTT<ä˝≤<ä qe$<Ûä uÛÑ≈£î‹j·T ‘·eø£~+<ä* ø=&ÉT ø£$»q Á|æj·÷ ˆˆ n.|ü ˆˆ
ùV≤eTø£#·TÃ≥ ñ|üM‘· <Ûä]|ü e÷s¡T‘· ˆ ø±e÷~ es¡Z s¡Væ≤‘ê ˆ
y√é÷~ düs¡« yê´|ü⁄‘· dü‘·‘· ìØ“¤‘· sêeT#·+Á<äq ì»<ä÷‘ê ˆ
j·÷eT j·÷eT¬ø ìHêïsê~Û|ü⁄<ä¬ø ø±$Tô| mq–<äT H˚$Tdæ Á|ü‹~q á eTqdæ¬>
düTK k˛ÔeTe ‘√s¡T‘· ˆ bÕeTs¡ eT‹j·TqT ˙ e÷&ç|ü⁄<äT ˆˆ1 ˆˆ
eÁ» X¯Øs¡ >∑+;Ûs¡ eTT≈£î≥<Ûäs¡ ˆ <äTs¡®q eq ≈£îsƒês¡ ˆˆ
ìs¡®s¡ eTDÏ <äj·TbÕs¡ yês¡ ñ<ës¡ ˆ dü»®qs¡|òüT |ü]Vü‰s¡ ˆˆ ns¡T®q
>=*<=+<äT <Ûä«»yêìdæì+<äT ˆ eT÷s¡®>∑e]e+‘Ó >∑s¡®HÓ e÷&ç~ ˆ
ôV≤C…® ôV≤C…®¬> ìqï nã® bÕ<ä<ä <Ûä÷[ê÷s¡®q<ä* uÛÑe e]®‘·HÓìk˛ ˆˆ 2 ˆˆ
ÁbÕD nbÕq yê´H√<ëq düe÷q Äq+<ä uÛ≤s¡‹ s¡eTD ˆ ˙HÓ
X¯sê«~ ^sê«D <äéTs¡]¬> ˆC≤„q<Ûäq bÕ*|ü eπsD´ ˆˆ HêqT ìs¡T‘·<ä*
@H˚HÓdü–<˚ ˆ e÷qkÕ~ ø£s¡à ìq>=|æŒdæ<ÓH√ ˆ ÁbÕDHê<∏ä dæ]
$»j·T$sƒ¡˜\q ø±DÏdæ ø=&ÉTe⁄<äT uÛ≤qT Á|üø±X¯ ˆˆ 3 ˆˆ
l düTÔ‹ s¡#·HÓ ` Ç+~πsX¯s¡T

u≤¬s yÓ+ø£≥s¡eTDÏ ˆ ll<˚$ ˆ u≤¬s yÓ+ø£≥s¡eTDÏ ˆˆ |ü ˆˆ
u≤¬s yÓ+ø£≥s¡eTDÏ bÕsêj·TD πø[ ˆ #ês¡Te<äq ñbÕVü‰s¡ ø±\¬ø ì‘·´ ˆˆn.|üˆˆ
@qT |ü⁄DýÓ q+<äT bÕsêj·TD ˙HÓ πøfi¯ó$ ã+<äT ˆ
V”≤qe÷qeì¬> ˙qT ãs¡T$ m+uÀ C≤„q$\¢<Ó ñ#·Ã¤kÕúq<=fi¯¬> ø=&Ó ˆˆ 1 ˆˆ
dü«|üï<=fi¯¬> ãs¡TM ˆ ll<˚$ øÏåÁ|ü‘·q~ b˛>∑T$ ˆ düsŒ¡ X¯j·Tq
qeTà|üŒ >√≈£î\ u≤\ `q|æŒ ø=+ãTe düTK ˇ|æŒùd uÒ>∑HÓ ˆˆ 2 ˆˆ
m\¢ <˚e‘Ó>∑fi¯qT ˆ ‘·&É~Vü≤ ˆ |ü⁄\¢ yê]» qj·THÓ ˆ >=\¢ u≤\HÓ
|ü<ä |ü\¢e H√&É<Ó ì\¢e\¢<äT eTq ˆ kı\T¢ ˝≤*dæ uÒ>∑ ˆˆ 3 ˆˆ
eT+>∑fi≤+–j˚T ìqï ˆ ø±D<Ó ˆ uÛÑ+>∑|ü&ÉTyÓqeTà ˆ >∑+>±»qø£ dæ]
s¡+>∑q+ø£~ ≈£L‘·T ˆ uÛÑè+>∑≈£î+‘·fiË Vü≤è<äj·÷+>∑D<=fi¯>±&Ó ˆˆ 4 ˆˆ
Ç+~πsX¯q sêDÏ mqïj·T eTq ˆ eT+~s¡<=fi¯ó u≤ ˙ ˆ q+<ä >√≈£î\
u≤\ì+<äT ø£s¡<√fiË‹Ô ˆ ‘·+<äT ‘√]ôd ns¡$+<ä qj·Tq \ø°åà ˆˆ 5 ˆˆ
17
lìyêdüq düÔeq s¡#·HÓ ` >√bÕ\<ëdüs¡T
u≤s¡j·T´ u≤ u≤ uÛÑø£Ôs¡ Á|æj·÷ ˆ llìyêdüsêj·÷ ˆˆ |ü ˆˆ
yê]»\j·T|ü‘Ó yê]»HêuÛÑHÓ yê]» uÛÑe|æ‘· yê]»H˚Á‘·HÓ ˆ yê]» $TÁ‘·

nbÕs¡ Á|üuÛ≤eHÓ yê]»C≤+&É<ä ø±s¡D <Û=¬sj˚T ˆˆ n.|ü ˆˆ
dü´+<äqy˚] ãbÕŒ s¡+>± <˚y√‘·TÔ+>∑ ˆ q+<äq+<äq n]eT<ä uÛÑ+>±

ø±s¡TD´ bÕ+>±ˆ dæ+<ÛäTX¯j·Tq düT+<äsê+>∑ˆ ùV≤ Hês¡dæ+>±ˆˆ
ø£+<ä $s¡+∫j·TT q+~ yêVü≤q neTπs+Á<ä düqø£ düq+<äHê~ eTTì eè+<ä
ã+<äT ì+<äT ~Û+ ~Û+ ~Û$T¬ø+<äT ì+<ë&É\T Äq+<ä~ eTq¬ø ˆˆ 1 ˆˆ
»>∑»®Hêà~ ø£sêÔ >√$+<ä ñ<äs¡~˝Àø£ ˆ \|òüTyê– <Ûä]dæ<ä eTT≈£î+<ä

uÛÑø£Ôs¡ eTq¬s ˆ s¡a>∑s¡a–düT‘· bıfiËyêq+<ä ì>∑e÷e[sTT+<ä ˆˆ
n>∑DÏ‘· eTTì>∑D q>∑K>∑ eTè>∑ X¯• ˆ >∑>∑q eTD≤<ä´s¡T kı>∑kÕ– ã¬>
ã¬> ˆ bı>∑fi¯ó‘·* uÒ>∑ õ–õ–<ë&É\T ˆ eTT>∑Tfi¯óq¬>j·T eTôVAs¡>∑ –]yêdü ˆˆ 2 ˆˆ
‘·&É e÷&É u≤´&Éy√ ùV≤ q\¢ yê≈£î ˝≤*düT mH=ï&Éj·T l >√bÕ\ $sƒ¡˜\
<˚e|üsê≈£î ˆ n&ç>∑fi¯˙&ÉT uÛÑø£Ô e‘·‡\ ˆ l\≈£îMTq\¢ ˆˆ eT&ÉT$H=fi¯¬>
>∑»yÓTT¬ssTT&É˝≤ø£åD ˆ eT&É~>∑÷ ùV≤fi¯<Ó <ä&É <ä&ÉHÓ ã+<äT Væ≤&ç<äT qÁø£q
u≤jYT ø£&ç<äT _&çdæ~jÓ÷ ˆ dü&É>∑s¡<ä* s¡yÓT bı&É$jÓTT&ÉHÓ ≈£L&ç ˆˆ 3 ˆˆ
18
Vü≤]ø£<∏ëeTè‘·kÕs¡
1. eT+>∑fi≤#·s¡D dü+~Û
ne‘·s¡DÏø± `l »>∑Hêï<∏ä<ëdüs¡´s¡T |ü\¢$j·T eT÷\ø£ $wüj·TeqTï ÁbÕs¡+_ÛdüT‹Ô<ë›¬s
qT&ç ` Vü≤]ø£<∏ëeTè‘·kÕs¡ >∑Ts¡T>∑fi¯
ø£s¡TD~+<ë |üì‘·T ù|fi¯óyÓ
|üs¡eT uÛÑø£Ôe<ä“¤ø£Ô]<äHê<äs¡~ πøfi¯óe⁄<äT
X¯u≤›s¡ú ` ø£<∏ë = XÊÁdüÔ Ä|üì‘·T = ‹[<äwüßº n<∏äyê X¯øÏÔsTT<ä›wüßº

Vü≤] = Hêsêj·TD yêj·TT, Ç+Á<ä
uÛ≤yês¡ú ` Vü≤]sTT+<ä, Vü≤]>±– XÊÁdüÔ<ä*¢ ùV≤[<ä, $wüj·T>∑fiË+ã neTè‘· kÕ>∑s¡ <ä*¢j·T

kÕs¡eqTï >∑Ts¡T>∑fi¯ ø£s¡TD…sTT+<ä $qj·T|üPs¡«ø£yê– z<äT>∑s¡ ãT~∆X¯øÏÔ¬> nqT>∑TDyê–
ùV≤fi¯ó‘˚ÔHÓ. ÁX‚wüºyê<ä uÛÑ>∑e<ä“¤ø£Ôs¡T Ä<äs¡ |üPs¡«ø£ yê– Ç<äqTï πøfi¯uÒ≈£î.
$X‚cÕ+X¯>∑fi¯ó `
1) Vü≤]X¯ã›¬øÿ Vü≤‘·TÔ ns¡ú>∑[s¡Te<ä]+<ä Vü≤]ø£<∏ë mqTïe<ä]+<ä $wüßí, yêj·TT, yêj·TT,
Ç+Á<ë~>∑fi¯ó Vü‰>∑÷ Jes¡ dü+uÛÑ+~Ûdæ<ä düø£\ #·]‘Ó>∑fi¯qT d”«ø£]düuÒ≈£î.
2) Vü≤]ø£<∏ë mqTïe<ä]+<ä leT<Ûë«#ês¡´]+<ä l»j·Trs¡ú]+<ä Vü‰>∑÷ düø£\ Je]+<ä
s¡∫‘·yê<ä ø£è‹>∑fiË\¢eqTï ‹[j·TuÒ≈£î.
3) Vü≤]j·T ø£<∏Ó neTè‘·kÕs¡ n<äs¡*¢j·T kÕs¡uÛ≤>∑ mìdüTe ¬ø\e⁄ $wüj·T>∑fi¯qTï
C≤„ìj·T eTTK´ \ø£åD>∑fi¯ó.
4) Á|ü‹jÓTT+<äT ø±s¡´>∑fi¯ó >∑Ts¡T ø£s¡TD… sTT+<ë>∑Te⁄ <Ó+ã $XÊ«dü uÛÑøÏÔ $qj·T>∑fi¯ó
C≤„ìj·T eTTK´ \ø£åD>∑fi¯ó.
5) $<√´|ü<˚X¯¬øÿjÓ÷>∑ésê<äes¡T uÛÑ>∑e<ä“¤ø£Ôs¡T nes¡*¢ qeTà$<Ó´j·TqTï˙&ÉuÒ≈£î.
19
1) ne‘·s¡DÏø± ` yÓTT<ä\qT&çj·T*¢ qs¡dæ+Vü≤ <˚es¡qTï düTÔ‹düT‘êÔ¬s.
qT&ç ` ls¡eTDÏ ø£s¡ø£eT\ |üPõ‘· ˆ #ês¡T#·s¡D düs√» ÁãVü≤à

düMTs¡yêDÏ |òüD°+Á<ä M+Á<ä uÛÑy˚+Á<ä eTTK$qT‘· ˆˆ
˙s¡»uÛÑyê+&√<äj·Tdæú‹ ˆ ø±s¡DHÓ ¬ø’e\´ <ëj·Tø£ ˆˆ
Hês¡dæ+Vü≤HÓ q$Tô| ø£s¡TDÏ|ü⁄<ÓeT¬> eT+>∑fi¯yê ˆˆ
ø£]ƒD X¯u≤›s¡ú ` s¡eTDÏ = düT+<ä] #ês¡T = düT+<äs¡ ¬ø’e\´= yÓ÷ø£å

|òüD°+Á<ä =X‚wü (ôV≤&Ój·TTfi¯fl Vü‰e⁄>∑fi¯ sê») M+Á<ä = >∑s¡T&É (|üøÏåsê»)
uÛÑe =s¡TÁ<ä n<∏äyê VüQ≥Tº, eTTK = yÓTT<ä˝≤<ä, ˙s¡»uÛÑyê+&É = ÁãVü‰à+&É
uÛ≤es¡ú ` düT+<ä]j·÷<ä \≈£î$Tj·T ø£s¡ø£eT\~+<ä |üPõ‘·yê<ä düT+<äs¡yê<äbÕ<äø£eT\

e⁄fi¯fl ÁãVü≤à, yêj·TT, düs¡dü«‹, X‚wü, >∑s¡T&É, s¡TÁ<ä,Ç+Á<äH˚ yÓTT<ä˝≤<ä e]+<äuÛÑøÏÔsTT+<ä
q$T‘·yê<ä ÁãVü‰à+&É<ä düèwæº, dæú‹>∑[¬> eTTK´ø±s¡DHê–ø=HÓ¬> \j·T ˙&ç yÓ÷ø£å ø=&ÉTe
qs¡dæ+Vü≤HÓ qeT¬> eT+>∑fi¯eqTï ø£s¡TDÏdüT.
1) µqèdæsVü‰~ø£eTq´#·Ã<äT]‘ê~ ìeè‘·ÔjÓTµ m+<äT leT<ë#ês¡´s¡T ‹[dæ<ä+‘˚
ì]«|òüTïyê–ø±s¡´ |üPs¡í>=fi¯fl\T qs¡dæ+Vü≤<˚es¡qTï düTÔ‹düuÒ≈£î.
2) qs¡Vü≤]j·TT qs¡q÷ n\¢ dæ+Vü≤q÷ n\¢. Vü‰π> á ø£è‹|üPs¡í ø£qï&ÉeP n\¢.
dü+düÿè‘·eP n\¢. $TÁ•‘·yê<ä<äT›.
3) \j·Tø±s¡DHê<ä Vü≤]j·TqTï yÓ÷ø£å<ëj·Tø£ mqTï‘êÔ dü‘·éqTïH√yê>∑<ä X¯ã›<ä*¢
‹[dæ mqTïes¡T.
4) \≈£î$T, ÁãVü≤à, s¡TÁ<ë~>∑[+<ä\÷ Hêsêj·TD q$T‘· mqTï‘·Ô ñ[<Ó\¢ eT‘·>∑fi¯qTï
ìsêø£]dæ Vü≤]j˚T düs√«‘·ÔeTHÓ+<äT ‹[düTes¡T.
5) Vü≤]j·TqTï eTT{Ïº |üPõdüTefi¯ó \≈£î$Tj·÷<ä¬s <ä÷s¡ì+‘·T düTÔ‹düTes¡T <˚e‘Ó>∑fi¯ó
‘ês¡‘·eT´ düs¡«Á‘·e⁄+≥T.
20
2) ne‘·s¡DÏø± ` ms¡&ÉHÓj·T qT&çj·T*¢ \ø°åà<˚$j·TqTï düTÔ‹düTes¡T.
qT&ç ` »>∑<äT<äs¡q‹ $eT\>∑TD>∑s¡÷ |ü>∑fi¯Hê˝À#·q~

uÛ≤s¡‘· ì>∑eT ‘·‹>∑fi¯‹Áø£$Tdæ ÁøÏj·÷$X‚wü>∑fi¯ ˆˆ
ã¬>ã¬>j·T q÷‘·qe ø±DT‘· ˆ $T¬> Vü≤s¡Twü~+bı>∑[ Væ≤>∑TZe ˆ
Á‹>∑TDe÷ìeTVü‰\≈£î$T dü+‘Ó’dü\qT~qe⁄ ˆˆ
ø£]ƒDX¯u≤›s¡ú ` »>∑<äT<äs¡ = »>∑‘·ÔqTï ñ<äs¡*¢ <Ûä]dæ<ä lVü≤]

ì>∑eT = y˚<ä, ‘·‹ =düeT÷Vü≤ $T¬> = ãVüQfi¯.
uÛ≤yês¡ú ` »>∑‘·ÔqTïñ<äs¡*¢ <Ûä]dæ<ä Á|üfi¯j·Tø±\<ä Vü≤]j·T s¡÷|üeqTï Ä |üs¡e÷‘·àq

<√wü dü+ã+<Ûä$\¢<ä ìs¡à\yê<ä, nq+‘·yê<ä >∑TD s¡÷|ü>∑fi¯qTïeTVü‰uÛ≤s¡‘·, y˚<ä>∑fi¯*¢
ùV≤[<ä ùV≤fi¯~s¡Te n+X¯>∑fi¯qTï, $X‚wü ÁøÏjÓT>∑fi¯qTï ‹[j·TTe ì‘·´<ä*¢ q÷‘·qyê–
ø£+&ÉT düTÔ‹düTe ãVü≤fi¯ dü+‘√wü|ü&ÉTedü‘·«,s¡», ‘·yÓ÷>∑TD>∑[¬> n_Û e÷ìj·÷<ä \ø°åà
<˚$ qeTàqTï ì‘·´dü+‘Ó’dü*.
1) »>∑<äT<äs¡ m+<äT Vü≤]j·TqTï ø£¬sj·TTe<ä]+<ä Á|üfi¯j·Tø±\<ä*¢ X¯è‹^‘ê~ >∑[+<ä
düTÔ‹düTe uÛ≤>∑´ \≈£î$T¬> e÷Á‘· m+<äT dü÷∫düTes¡T.
2) \øÏåà¬> dü‘·«, s¡», ‘·eT>∑TD>∑fi¯ dü+ã+<Ûä $\¢~<ä›s¡÷ l<˚$, uÛÑ÷<˚$, <äTsêZs¡÷|ü
~+<ä ìj·T$TdüTefi¯ó.
3) ì‘·´q÷‘·qHê<ä Vü≤]j·T*¢ dü<ëôVQdü‘·qeqTï ø±DTe ø£+&ÉT Væ≤>∑TZe n<äqTï
ùV≤fi¯óe uÛ≤>∑´ \øÏåà>∑T+≥T.
4) Á|ü‹jÓTT+<äT ÁøÏjÓTj·T*¢j·T ñ<˚›X¯, |òü\, ø±\ eTT+‘ê<ä dü÷ø£åà$X‚wü‘Óã\¢efi¯ó \ø°åà
<˚$j·TT.
5) ªªø£åDÒ ø£åDÒ qeqedüT $X‚b˛\+_‘·:µµ m+ãdü‘·Ô ‘«· s¡‘·ïe÷˝≤<ä yêø£éH˚ï Ç*¢
<ëdüs¡T düà]dæ<ë›¬s.
21
3) ne‘·s¡DÏø± ` á qT&çj·T*¢ ÁãVü≤à <˚es¡qTï düTÔ‹düTes¡T.
qT&ç ` ìs¡T|üe÷q+<ë‘·àuÛÑe ìs¡®s¡düuÛ≤dü+ùde´

ãTTE>∑D <äs¡ôd dü‘·Ô«Á|ü#·Ts¡ yêD°eTTK düs√CÒq ˆ
>∑s¡T&ÉX‚wüX¯XÊ+ø£<äfi¯X‚Ks¡s¡ »qø£ »>∑<äTZs¡Ty˚
‘·«#·Ãs¡D>∑[>∑_Ûe+~düTyÓ bÕ*|ü⁄<äT düqà‹j·T ˆˆ
ø£]ƒD X¯u≤›s¡ú ` ìs¡®s¡s¡T = eTT|æŒ\¢<Ó <˚e‘Ó>∑fi¯ó düqà‹ = X¯ó<ä∆yê<ä ãT~∆.

Çq = dü÷s¡´ ãTTE>∑fi¯ó = ÁãVü≤à |ü<ä$ ôVQ+<ä\T jÓ÷>∑´sê<äes¡T
X¯XÊ+ø£<äfi¯ X‚Ks¡ = ns¡ú #·+Á<äqqTï ‘·˝…j·T*¢ <Ûä]dæ<ä s¡TÁ<ä<˚es¡T,
uÛ≤yês¡ú ` ndü<äèX¯ Äq+<äe⁄fi¯fl, |üs¡e÷‘·àì+<ä »ìdæ<ä <˚e‘Ó>∑fi¯ düuÛ…j·T*¢ uÛÑøÏÔ

sTT+<ä ùdyÓ |ü&Óe, ÁãVü≤à|ü<ä$ ôVQ+<äTe ãTTE>∑D¬øÿns¡düHê<ä düs¡dü«‹j·T eTTK
ø£eT\¬øÿ dü÷s¡´q+‹s¡Te >∑s¡T&É, X‚wü, s¡TÁ<ä]¬> »qø£Hê<ä, »>∑‹Ô¬> >∑Ts¡T>∑fi≤<ä ÁãVü≤à
<˚e¬s ìeTà bÕ<äø£eT\ >∑[¬> HêqT dü<ë qeTdüÿ]düTyÓ. ˙e⁄ qeT¬> X¯ó<ä∆ ãT~›j·TqTï
bÕ*dæ].
$X‚cÕ+X¯>∑fi¯ó
1) Vü≤]j·Tq+‘·s¡ |üPs¡í Vü‰>∑÷ ndü<äèX¯ Äq+<ä$<ä›<›ä¬øÿ ÁãVü≤à <˚e]¬> X¯‘êq+<ä
m+ã ôV≤dü]<Ó.
2) j·TTeø£s¡ eTqdü‡qTï ¬><ä›e]+<ä dü÷∫dü\T µìs¡®s¡ düuÛ≤dü+ùde´µ m+~<ë›¬s.
3) ÁãVü≤à<˚es¡T dü+kÕ]>∑fiË+<äT dü÷∫dü\T ãVü≤fi¯ dü‘«· >∑TD $<ä›s¡÷ ø±s¡´ø±] j·÷>∑<ä
s¡CÀ `‘·eT`>∑TD>∑fi¯qTï |üs¡e÷‘·àqT ùd]dæ<ë›¬s.
4) ø£X¯´|üs¡ eTø£ÿfi≤<ä >∑s¡T&É, X‚wüs¡T ‘·‘ê«_Ûe÷ì>∑fi≤>∑T yê>∑ ÁãVü≤à ì+<ä X‚wüyêj·TT$
ì+<ä >∑s¡T&É VüQ{Ïº<ë›¬s.
5) Á|ü‹jÓTTã“ yÓ÷πøå#·TÃ¤$>∑÷ ñ|ü<˚•düTe<ä]+<ä »>∑<äTZs¡Tyê<ä ÁãVü≤à<˚es¡*¢ düTãT~∆
j·TqTï uÒ&ç<ë›¬s.
22
4) ne‘·s¡DÏø± ` á qT&çj·T*¢ yêj·TT <˚es¡qTï düTÔ‹dæ<ë›¬s.
qT&ç ` Äs¡T eT÷¬ss¡&=+<äT kÕ$s¡ eT÷¬ss¡&ÉT X¯‘·XÊ«dü »|ü>∑fi¯ ˆ

eT÷s¡T$<Ûä Jes=fi¯>∑ã®»ø£\Œ |ü]j·T+‘· ˆˆ
‘ê s¡∫dæ dü‘·Ô«]¬> düTK dü+kÕs¡ $TÁX¯]>∑<ÛäeT »q]>∑ ˆ
bÕs¡ <äT:K>∑∞e >∑Ts¡T |üee÷q dü\ôV≤eTà ˆˆ
ø£]ƒD X¯u≤›s¡ú ` Äs¡TeT÷¬ss¡&=+<äT kÕ$s¡ = (6I3) G (2I1) R 21 kÕ$s¡,

eT÷¬ss¡&ÉT X¯‘· = (3G 2) ` 6 q÷s¡T.
nã®» = ˙]q*¢ VüQ{Ïº<ä ø£eT\<ä*¢ »ìdæ<ä ÁãVü≤à,
ø£\Œ = ÁãVü≤à<˚es¡ |üPs¡í Äj·TTwü´
uÛ≤yês¡ú` ÁãVü≤àø£\Œ<äe¬s¬> Á|ü‹ì‘·´ kÕ‹«ø£, sê»dü, ‘êeTdüs¡ 4 <˚Vü≤<ä*¢<äT› ø£ìwüº
ˇ+<äT<˚Vü≤~+<ä 21 kÕ$s¡<ä q÷s¡T XÊ«dü»|ü>∑fi¯qTïe÷&ÉT‘êÔ XÊ«k˛#êÃ¤«dü q&ÓdüTe
yêj·TT<˚es¡T, kÕ<ÛäHÓj·T ø=HÓ¬> kÕ‹«ø£]¬> düTK s¡÷|üyê<ä yÓ÷ø£åeqTï sê»dü]¬> düTK`
<äT:Ks¡÷|ü dü+kÕs¡eqTï, ‘êeTdü]¬> <äT:Ks¡÷|ü ‘·eTdü‡qTï ˙&ÉTes¡T. n+‘·Vü≤ >∑Ts¡T
>∑fi≤<ä |üee÷qs¡T qeTàqTï dü\Vü≤*.
1) XÊ«dü »|üeqTï yêj·TT Vü‰>∑÷ ÁãVü≤à|ü<ä$j·T*¢<äT› düèdæ¸ Vü‰>∑÷\j·T<ä ms¡&É÷ dü+<ä
s¡“¤<ä*¢ ˇ+<=+<äT ø£\Œ<äe]¬> »|ædüTes¡T.
2) qeTà*¢ q&Ój·TTe XÊ«dü>∑fi¯ $es¡>∑fi¯qTï ‹[dü\T <ëdüs¡T eTT+<ÓXÊ«düdü+~Ûj·TqTï
s¡∫dæ<ë›¬s.
3) eT<Ûä´<ä |òü\øÏÿ+‘· n+‹eT|òü\ Á|ü<Ûëq Vü‰>∑÷ XÊX¯«‘· Ä <äèwæº sTT+<ä kÕ‹«ø£]¬>
düTK ................. Ç‘ê´~j·÷– ùV≤[<ë›¬s.
4) qeTà XÊ«düeqTï yêj·TT<˚es¡T ì‘·´q&Ódæ Hêsêj·TDì¬> düeT]ŒdüTyê>∑ qeTà
∫+‘·HÓ ùV≤–s¡uÒ¬ø+<äT Ä#ês¡´s¡T ‹[düT‘êÔ¬s.µµ‘·‘·‡s¡«+ $wüßí |üPC≤düTÔ Á|”j˚T‘ê+
ÁbÕDe÷|ü‹µµ
5) dü+X¯j·T #Û̊<äHê~ düeTÁ>∑ >∑Ts¡T \ø£åD>∑fi¯ó |üee÷qq*¢<äT› <ä]+<ä >∑Ts¡T`|üee÷q
m+~<ë›¬s.
23
5) ne‘·s¡DÏø± ` á qT&çj·T*¢ düs¡dü«‹ <˚$j·TqTï düTÔ‹dæ<ë›¬s.
qT&ç ` #·‘·Ts¡e<äqq sêDÏ n‹s√Væ≤‘· $eT\ $C≤„ì

ì>∑eT Á|ü‘·‹>∑fi¯>∑_Ûe÷ì MD≤bÕDÏ ÁãVü‰àDÏ ˆˆ
q‹dæuÒ&ÉTyÓ »qì \ø°åà |ü‹j·T >∑TD>∑fi¯ ‘·T‹|ü⁄<ä¬ø
düqà‹j·T bÕ*dæ HÓ˝…düT ˙ eT<Ûä«<äq dü<äq<ä* ˆˆ
ø£]ƒDX¯u≤›s¡ú ` #·‘·Ts¡e<äq = Hê\TÿeTTK<ä ÁãVü≤à n‹s√Væ≤‘· = eT¬sj·÷>∑<ä

ì>∑eT= y˚<ä Á|ü‘·‹ = düeT÷Vü≤, e<äq = u≤sTT,
dü<äq = eTHÓ ÁãVü‰àDÏ = y˚<äC≤„ìj·÷<ä
uÛ≤yês¡ú ` Hê\TÿeTTK<ä ÁãVü≤àq sêDÏj·÷<ä m+~>∑÷ eT¬sj·T~<ä› ìs¡à\yê<ä, düŒwüº

yê<ä C≤„qe⁄fi¯fl y˚<ä>∑fi¯ düeT÷Vü≤¬øÿ n_Ûe÷ìj·÷<ä MD…j·TqTï <Ûä]dæ<ä y˚<äC≤„ìj·÷<ä
‘êsTTj·÷<ä düs¡dü«‹, \ø°åà|ü‹ j·÷<ä Hêsêj·TDq k˛ÔÁ‘· e÷&çdü\T ãT~∆j·TqTï ˙&ÉT.
n<äø±ÿ– qqï Hê*¬> m+ã eTHÓj·T*¢˙qT dü<ëHÓ*düT.
1) düø£\]>∑÷ C≤„q˙&ÉTe á ‘êsTTj·T C≤„q<ä*¢ j·÷e <√wüeP Ç\¢.
2) düs¡dü«‹ qeT¬> e÷Á‘· ‘êsTTmìdæ<ä Á|üø£è‹¬> nyê+‘·s¡ n_Ûe÷ì j·÷– eTVü≤‘·Ô
‘êÔ«_Ûe÷ìj·÷<ä ÁãVü≤às¡÷|ü≈£Lÿ ‘êsTT mìdæs¡Te⁄<äT $X‚wü.
3) µeTVü≤‹ Hês¡<ädü´kÕ‘Y düs¡dü«‘ê´düTÔ ø£#·Ã|æµ m+ã yÓ’»sTT+‹ ø√X¯<ä Á|üø±s¡
düs¡dü«‹ MD…j·T ôV≤düs¡T ø£#·Ã¤|æ.
4) eTeT e#·dæ ì<Ûä‘êÔ+......m+ã leTHêï´j·TdüT<ÛÓj·Te÷‘·T Ç*¢ ø£qï&ûø£]dæ<Ó.
5) \ø°åà|ü‹j·T >∑TD>∑fi¯qTï düTÔ‹düTe⁄<ä¬øÿ ã[düTeeT‹j˚T düqà‹. n<äT düs¡dü«‹j·T
düìï<Ûëq~+<ä kÕ<Ûä´.
24
6) ne‘·s¡DÏø± ` á qT&çj·T*¢ uÛ≤s¡‹<˚$j·TqTï düTÔ‹dæ<ë›¬s
qT&ç ` ø£è‹s¡eTD Á|ü<äTéTïq+<äHÓ #·‘·Ts¡$+X¯‹ ‘·‘·«|ü‹
<˚e‘Ó>∑[¬>>∑Ts¡TyÓìdüT‹Vü≤ e÷s¡T‘·q ì»|ü‹ï ˆ
dü‘·‘· Vü≤]j·T* >∑Ts¡T>∑fi¯* dü Á<ä‹j·T bÕ*dæ uÛ≤>∑e‘·
uÛ≤s¡‘· |ü⁄sêDs¡Vü≤dü´ ‘·‘·Ô«>∑fi¯s¡T|ü⁄ ø£s¡TD<ä* ˆˆ
ø£]ƒD X¯u≤›s¡ú - s¡eTD = |ü‹, q+<äHÓ =eT>∑fi¯ó,

#·‘·Ts¡$+X¯‹ = Ç|üŒ‘·TÔHê\Tÿ ì»|ü‹ï= ìj·T‘· ôV≤+&É‹,
ns¡|ü⁄ = ‹[düT
uÛ≤yês¡ú ` ø£è‹|ü‹j·÷<ä Á|ü<äTéTïs¡÷|æ |üs¡e÷‘·àq eT>∑fi≤<ä 24 ‘·‘ê«_Ûe÷ì >∑fi¯

>∑Ts¡T>∑fi≤<ä yêj·TT<˚es¡ ìj·T‘· |ü‹ïj·÷<ä ùV≤ uÛ≤s¡‹ <˚$j˚T j·÷yê>∑\÷ Vü≤]j·T*¢
leT<ëq+<ärsêú~ düø£\ >∑Ts¡T>∑fi¯*¢ ñ‘·ÔeT uÛÑøÏÔj·TqTï˙&ç, uÛ≤>∑e‘· eTVü‰uÛ≤s¡‘·, dü
ø£\|ü⁄sêD>∑fi¯*¢ s¡Vü≤düýê<ä‘·‘·«>∑fi¯qTï ø£s¡TD…sTT+<ä qq¬> ‹[düT
1) uÛ≤s¡‹<˚$ ‘·+<Ó Á|ü<äTéTï m+<=&ÉHÓ s¡‹s¡eTD eTqà<Ûäq düàs¡D…j·÷~‘Ó+<äT ø£è‹
s¡eTD Á|ü<äTéTï m+~<ë›¬s.
2) 24 ‘·‘·«>∑fi¯ó Vü‰>∑÷ n_Ûe÷ì>∑fi¯ó
1) Á|üø£è‹ ` \øÏåà<˚$
2) eTVü≤‘Y ` ÁãVü≤à
3) nVü≤+ø±s¡ ` s¡TÁ<ä
4) eTqdüT‡ ` Ç+Á<ä
5) (øÏ$) ÁXÀÁ‘· ` ~>∑_Ûe÷ì
6) (#·s¡à) ‘·«ø˘ ` nVü≤+ø±]ø£ ÁbÕD
7) (ø£DTí) #·≈£åî ` dü÷s¡´
8) (Hê*¬>) õVü‰« ` es¡TD
9) (eT÷>∑T) Á|òü÷D ` n•«ì <˚e‘Ó
10) yêø˘ ` n–ï
11) bÕDÏ ` <äø£å
12) bÕ<ä ` »j·T+‘·
25
13) bÕj·TT ` $TÁ‘·
14) ñ|üdüú ` eTqT
15) X¯ã› (‘·HêàÁ‘·) ` ãèVü≤düŒ‹
16) düŒs¡Ù ` nbÕq yêj·TT
17) s¡÷|ü ` yê´q
18) s¡dü ` ñ<ëq
19) >∑+<Ûä ` düe÷q
20) Äø±X¯ ` >∑D|ü‹
21) yêj·TT ` Á|üeVü≤ yêj·TT
22) ‘˚» ` n–ï
23) n|t ` es¡Tq
24) |üè~∏« ` <Ûäsê
(Á|ü‹jÓTT+<äT ‘·‘·«≈£Lÿ nH˚ø£ »q n_Ûe÷ì>∑[<ë›¬s .

HÓq|æ>±– ˇã“s¡qTï e÷Á‘·dü÷∫dü˝≤–<Ó )
3) eT÷\s¡÷|ü<ä+‘Ó ne‘ês¡>∑fi¯*¢ Çeπs dü<ë |ü‹ïj·÷>∑Te<ä]+<ä ìj·T‘· |ü‹ï m+
ãs¡ú<ä*¢ ì»|ü‹ï mqTïes¡T.
26
7) ne‘·s¡DÏø± `>∑Ts¡T‘ês¡‘·eTéqTï ÁbÕs¡+_ÛdüT‘·Ô y˚<äyê´düs¡qTï düTÔ‹düT‘êÔ¬s.
qT&ç ` y˚<ä|”sƒ¡ $]+∫ uÛÑe X¯Áø±~ düTs¡ $C≤„q<ëj·Tø£ ˆ

yÓ÷<ä ∫qàj·T >±Á‘· ˝Àø£|ü$Á‘· düT#·]Á‘· ˆˆ
#Û̊<ä uÛÒ<ä $cÕ<ä ≈£î{Ï˝≤+‘ê~ eT<Ûä´ $<ä÷s¡,
Ä<ëHê~ ø±s¡D u≤<äsêj·TD bÕVæ≤ düÁ‘êD ˆˆ
ø£]ƒD X¯u≤›s¡ú ` y˚<ä|”sƒ¡ = y˚<ä>∑[¬> ÄÁX¯j·T, $]+∫ = ÁãVü≤à

uÛÑe =s¡TÁ<ä, X¯Áø£ = Ç+Á<ä #Û̊<ä = ø£‘·Ô]düTe⁄<äT,
yÓ÷<ä ∫qàj·T>±Á‘· = Äq+<ä C≤„qy˚ <˚Vü≤ø±ÿ– e⁄fi¯fleqT,
Ä<ëHê~ø±s¡D = düèwæº, dæú‹, \j·T>∑[¬> ø±s¡DHê<ä.
uÛ≤yês¡ú ` y˚<ä>∑[¬> ÄÁX¯j·THê<ä ÁãVü≤à, s¡TÁ<ä, Ç+Á<ë~ <˚e‘Ó>∑[¬> $X‚wü C≤„qy˚ <˚Vü≤
yê>∑Te⁄fi¯fl »>∑‘·ÔqTï |ü$Á‘·¬>’düTe, ñ‘·ÔeT #·]Á‘·e⁄fi¯fl ø£‘·Ô]düTe⁄<äT, _Ûqï‘Ó, <äT:K,
eÁø£‘Ó, Ä~, n+‘·´, eT<Ûä´>∑[+<ä <ä÷s¡Hê<ä düèwæº dæú‹\j·T >∑[¬> ø±s¡DHê<ä ã<ä]
eèø£å<ä ÄÁX¯j·T |ü&Ó~s¡Te y˚<äyê´düπsdü»®q]¬>s¡ø£åD… ˙&ÉT‘êÔ s¡øÏådæ].
1) qs¡dæ+Vü≤ì+<ä uÛ≤s¡‹<˚$j·Te]¬> <˚e‘ê ‘ês¡‘·eT´ ‹[dæ, eT<Ûä´<ä*¢ >∑Ts¡T ‘ês¡
‘·eT´<ä dü+Á|ü<ëj·T dü÷∫dü\T Vü≤]j·T eT‘=Ô+<äT s¡÷|üyê<ä y˚<äyê´düs¡qTï Á|ü<∏äeT
>∑Ts¡Tyê– ÁbÕ]údüT‘êÔ¬s.
2) n<∏äyê eT<Ûä´ eT+>∑\<ädü+Á|ü<ëj·Tø±ÿ– düTÔ‹düT‘êÔ¬s.
3) ÁãVü‰à~>∑[>∑÷ C≤„q˙&ÉTeHê<ä›]+<ä düs¡«»„HÓ+ãT<äqTï dü÷∫düTes¡T.
4) y˚<ä>∑fi¯qTï$uÛ≤–dæ eTVü‰uÛ≤s¡‘· düø£\|ü⁄sêD>∑fi¯qTïìsêíj·Tø£yê– dü÷Á‘·>∑fi¯qTïs¡∫dæ
eTVü‰•wü´ |üs¡+|ü¬sj·TqTï ôVQ+~<ä yê´düπs Á|ü<∏äeT >∑Ts¡T yê>∑\T kÕ<Ûä´.
5) µ...................... $~ÛX¯s¡« |üPs¡«^yêsê«D $C≤„q<äµ m+ã <Ûë´qXÀ¢ø£<ä kÕ\qTï
ø£qï&ûø£]dæ<ë›¬s.
27
8) ne‘·s¡DÏø± ` >∑Ts¡T‘ês¡‘·eT´<ä*¢ ms¡&ÉHÓj·Tesê<ä leT<Ûë«#ês¡´s¡qTï qeTdüÿ]
düT‘êÔ¬s.
qT&ç ` øÏå‹jÓTTfi¯¬> eTDÏeT+‘· yÓTT<ä˝≤<ä‹ <äTsê‘·às¡T ˇ+<ä~Ûø£

$+X¯‹ ≈£îuÛ≤wüés¡∫ôd q&ÉTeTHÓjÓT+ã Áu≤Vü≤àDq ˆˆ
dü‹j·T »sƒ¡s¡<=fi¯e‘·]dæ uÛ≤s¡‹ s¡eTD eT<Ûë«_Û<ëq~ ˆ
#·‘·Ts¡<äX¯ ˝Àø£<ä* yÓT¬s<ä Á|ü‹eT>=+~düTyÓ ˆˆ
ø£]ƒD X¯u≤›s¡ú ` øÏå‹ = uÛÑ÷$T ˇ+<ä~Ûø£$+X¯‹ = Ç|üŒ‘=Ô+<äT
uÛ≤yês¡ú ` <ë«|üs¡<ä*¢ ;ÛeTì+<ä Vü≤‘·sê<ä eTDÏeT+‘· eTT+‘ê<ä <Ó’‘·´s¡T uÛÑ÷$Tj·T*¢

VüQ{Ïº 21 ¬ø≥º uÛ≤wü´>∑fi¯qTï s¡∫dæ<ë>∑ uÛ≤s¡‹s¡eTDHê<ä eTTK´ÁbÕD <˚es¡Tq&ÉTeTHÓ
(eT<Ûä´π>Vü≤) m+ã ñ|üHêeTe⁄fi¯fles¡ ôV≤+&É‹j·÷<äy˚<äe‹j·T*¢ ne‘·]dæ eT<Ûä«
m+ã ôV≤dü]ì+<ä Á|üdæ<ä∆sê<ä 14 ˝Àø£<ä >∑Ts¡T>∑[¬> e+~düT‘˚ÔHÓ.
1) 21 ≈£îuÛ≤wü´>∑fi¯ó (uÛ≤eÁø±•ø±qTkÕs¡)
1) uÛ≤s¡r $»j·T 2) dü+$<ëq+<ä 3) ÁãVü≤à|òüTÀwü
4) X¯‘êq+<ä 5) ñ<ä«Á‘· 6) $»j·T
7) s¡TÁ<äuÛÑ≥º 8) yêeTq 9) j·÷<äeÁ|üø±X¯
10) sêe÷qT» 11) uÛÑ‘·´Á|ü|ü+#· 12) Á<ä$&É
13) ÁãVü≤à<ä‘·Ô 14) uÛ≤düÿs¡ 15) |æXÊ#·
16) eè‘êÔø±s¡ 17) $»j·TuÛÑ≥º 18) $wüßíÁø±+‘·
19) yêB+Á<ä 20) e÷<Ûäe<ëdü 21) X¯+ø£s¡
(22H˚j·T<äT leT<ëq+<ärs¡ús¡ uÛ≤wü´)
2) yêj·TT|ü⁄sêD<ä Á|üø±s¡ n+~q uÛÑs¡<ë«»πs Ç+~q eT<Ûä´π>Vü≤ uÛÑ≥ºs¡T. (Hêsêj·TD

uÛÑ≥ºs¡T)
3) µeT<Ûä«µ m+ãT<äT y˚<√ø£Ôyê<ä nHê~ HêeT.
28
9) ne‘·s¡DÏø± ` leT<ëq+<ä rs¡ús¡ Á>∑+<∏ä>∑fi¯ eTTU≤´+X¯>∑fi¯q÷ï á qT&çj·T*¢
‹[düTes¡T.
qT&ç ` |ü+#· uÛÒ<ë‘·àø£ Á|ü|ü+#·¬ø |ü+#·s¡÷bÕ‘·àø£HÓ <Ó’eø£

|ü+#·eTTK X¯Áø±~>∑fi¯ó øÏ+ø£s¡s¡T lVü≤]¬> ˆˆ
|ü+#·$+X¯‹ ‘·‘·«‘·s¡‘·eT |ü+∫¬ø>∑fi¯qT ù|fi¯›uÛ≤$
$]+∫jÓTìbÕq+<ärs¡ús¡ HÓHÓyÓqqT~qe⁄ ˆˆ
ø£]ƒD X¯u≤›s¡ú ` |ü+#·eTTK = s¡TÁ<ä |ü+#·$+X¯‹ = Ç|üŒ‘Ó’Ô<äT,

|ü+∫¬ø = Á>∑+<∏ä <Ó’e¬ø = ÁãVü≤àì¬> <Ó’eHê<ä.
uÛ≤yês¡ú ` |ü+#·uÛÒ<ä dü«s¡÷|üyê<ä á Á|ü|ü+#·¬øÿ nìs¡T<ë∆~ |ü+#·s¡÷|æ Vü≤]j˚T <˚e‘Ó.

lVü≤]¬> ÁãVü≤à s¡TÁ<ä Ç+Á<ë~>∑fiË\¢ øÏ+ø£s¡s¡T Ä–<ë›¬s. 25 ‘·‘·«>∑fi¯ ‘ês¡‘·eT´>∑fi¯qTï
‹[düTe Á>∑+<∏ä>∑fi¯qTïùV≤[<ä uÛ≤$ÁãVü≤à¬sìdüTe Äq+<ärs¡ús¡qTïì‘·éP HÓHÓj·TT‘˚ÔHÓ.
1) |ü+#·uÛÒ<ä>∑fi¯ó `
1) Je áX¯ uÛÒ<ä, 2) Je Je uÛÒ<ä, 3) »&É Je uÛÒ<ä
4) »&É áX¯ uÛÒ<ä, 5) »&É »&É uÛÒ<ä
2) Vü≤]j·T |ü+#·s¡÷|ü>∑fi¯ó `
1) nìs¡T<ä∆ 2) Á|ü<äTéTï 3) dü+ø£s¡¸D
4) yêdüT<˚e, 5) Hêsêj·TD
3) s¡TÁ<ä<˚es¡ ◊<äT eTTK>∑fi¯ó `
1) áXÊq, 2) ‘·‘·TŒs¡Twü 3) n|òüTÀs¡
4) yêeT<˚e 5) dü<√Ć≤‘·
4) 24 ‘·‘·«>∑fi§&ÉHÓ Je n<∏äyê Hêsêj·TD n<∏äyê ãT~∆ ‘·‘ê«_Ûe÷ì uÛ≤s¡rj·Ts¡qTï
Á>∑Væ≤dæ<ë>∑ 25 ‘·‘·«yê>∑T‘·ÔyÓ.
5) leT<Ûë«#ês¡´s¡ düø£\ Á>∑+<∏ä>∑[>∑÷ ùd] Çs¡Te HêeT µdüs¡«eT÷\µ.
29
10) ne‘·s¡DÏø± ` <˚e Vü‰>∑÷ >∑Ts¡T‘ês¡‘·eTéqTï eTT+<äTe¬sdüT‘ê s¡TÁ<ä
<˚es¡qTï ÁbÕ]údüT‘êÔ¬s.
qT&ç ` yêeT<˚e $]+∫‘·qj·T ñe÷ eTH√Vü≤s¡ ñÁ>∑ <Ûä÷s¡®{Ï

kÕeTC≤õqedüq uÛÑ÷wüD düTeTqk˛‘·Ô+dü ˆˆ
ø±eTVü≤s¡ ¬ø’˝≤düeT+~s¡ ˆ k˛eTdü÷sê´q\ $˝À#·q ˆ
ø±$T‘·Á|ü<ä ø£s¡TDÏôdeT¬> dü<ë düTeT+>∑fi¯e ˆˆ
ø£]ƒD X¯u≤›s¡ú ` yêeT<˚e = düT+<äs¡yê<ä <˚e, kÕeT» = ÄHÓ

<Ûä÷s¡®{Ï = Äø±X¯‘·T+ã »&Óe⁄fi¯fle nõq = #·s¡à
eqq = ã{Ïº düTeTqk˛‘·Ô+dü = <˚e‘Ó>∑fi¯*¢ ÁX‚wüº
k˛eT = #·+Á<ä nq\ = n–ï $˝À#·q = ø£DTí
uÛ≤yês¡ú ` düT+<äs¡<˚eHê<ä ÁãVü≤àq |ü⁄Á‘·Hê<ä bÕs¡«‹j·T eTqdü‡qTï Vü≤s¡D e÷&ç<ä,

ñÁ>∑Hê<ä, Äø±X¯<ä ‘·T+ã ¬ø+»&Ój·TTfi¯fl >∑»#·s¡àeqTï ã{Ïºj·÷– e⁄fi¯fl, <˚e‘êÁX‚wüºHê<ä
ø±eTqqTï Vü≤s¡De÷&ç<ä, ¬ø’˝≤düeqTï eT+~s¡ e÷&çø=+&É #·+Á<ä, dü÷s¡´, n–ïj·T
s¡qTï ø£D≤í–e⁄fi¯fl πø[<ä›qTï ø=&ÉTe ùV≤ s¡TÁ<ä<˚eH˚ qeT¬> j·÷yê>∑\T eT+>∑\eqTï
ø£s¡TDÏdüT.
1) yêeT<˚e mqTïe<ä]+<ä yêeT (m&É) uÛ≤>∑<ä*¢ yêeTqqqTï |ü&Ó<ä Vü≤] ` Vü≤]
s¡÷|üeqTï düà]düTes¡T.
2) •eqT $]+∫¬> ‘·qj·T Hê<ä+‘Ó $wüßí, yêj·TT, X‚wü]>∑÷ ˇ+<=+<äT s¡÷|ü~+<ä
‘·qj·THê–<ë›HÓ.
3) ñe÷ eTH√Vü≤s¡ mqTïe<ä]+<ä ns¡∆HêØX¯«s¡ s¡÷|üeqTï düà]düTes¡T.
4) eTVæ≤cÕdüTs¡q eT>∑ >∑C≤düTs¡qqTï ø=\T¢yê>∑ µqqï #·s¡à <Ûä]düTµ m+<äT •eqqTï
ÁbÕ]údæ<ä› n<äø±ÿ– #·]àj·÷<ä. (düÿ+<Ûä |ü⁄sêD)
5) $$<Ûä |ü⁄sêD>∑fi¯ Á|üø±s¡ ¬ø’˝≤düe⁄ y˚Ts¡T|üs¡«‘·<ä*¢ ˇ+<äT, >∑+<Ûä e÷<äq |üs¡«‘·<ä
˝§¢+<äT, ùV≤eT ø√≥<ä˝§¢+<äT Væ≤e÷\j·T<ä˝§¢+~<Ó.
6) Á‹H˚Á‘·q m&Éø£DÏíq*¢ #·+Á<ä ã\>∑DÏíq*¢ dü÷s¡´ Vü≤D… >∑DÏíq*¢ n–ïj·T]<ë›¬s.
7) <äT¬sZ qs¡dæ+Vü≤s¡T Á‹H˚Á‘·sê–<ë›¬s.
30
11) ne‘·s¡DÏø± ` á qT&çj·T*¢ s¡TÁ<ä<˚es¡ kÕ<ÛäHÓj·TqTï ‹[düTes¡T.
qT&ç ` ø£è‹ÔyêdüHÓ Væ≤+<Ó ˙ Hê\«‘·TÔ ø£\ŒdüMTs¡q*

•wü´‘·« eVæ≤dü´œ˝≤>∑e÷s¡ú>∑fiÀ~ »\~ÛjÓTTfi¯ó ˆˆ
Vü≤‘·TÔ ø£\Œ~ ‘·|üe¬>’<ë~‘·´s=fi¯>∑T‘·ÔeTHÓìdæ
|ü⁄s¡Tc˛‘·ÔeTq |ü]j·T+ø£ |ü<ä yÓ’~~jÓT eTVü≤<˚e ˆˆ
ø£]ƒD X¯u≤›s¡ú ` ø£è‹ÔyêdüHÓ = (VüQ*) #·s¡à<Ûë]j·÷<ä, Ä>∑eT = y˚<ä,

ø£\Œ = ÁãVü≤à<˚es¡ |üPs¡í Äj·TTwü´
Ä~‘·´s¡T = n~‹ eTø£ÿfi≤<ä <˚e‘Ó>∑fi¯ó |üs¡´+ø£ = Vü‰dæ¬>
uÛ≤yês¡ú ` VüQ*#·s¡à <Ûä]dæ<ä s¡TÁ<ä<˚es¡T s¡TÁ<ä|ü<ä$¬> ãs¡Te yÓTT<ä\T 40 ø£\Œ<ä

Væ≤+<Ó düMTs¡ |ü<ä$¬> ãs¡Te ãTTE>∑fi¯*¢ y˚<ë<Ûä´j·Tq e÷&ç<äes¡T. nq+‘·s¡ Vü≤‘·TÔ
~q ø£\Œ (ÁãVü≤àe÷q<ä~q) e¬s¬> düeTTÁ<ä<ä*¢ ‘·|üdüT‡ e÷&ç<äs¡T. q+‘·s¡Vü≤]j·T
Vü‰dæ¬> mìdæ<ä X‚wü |ü<ä$j·TqTï ôVQ+~<äs¡T.
1) s¡TÁ<ä<˚es¡ kÕ<ÛäHÓj·T ã¬>Z yê´dü kÕVæ≤‘·´ Vü‰>∑÷ <ëdükÕVæ≤‘·´>∑fi¯*¢ nH˚ø£ $X‚wü
>∑[<äT› ˇ+<äqTï e÷Á‘· Ç*¢ dü÷∫dü˝≤–<Ó.
s¡TÁ<ä |ü<ä$¬> ãs¡Te 40 ø£\Œ |üPs¡«<ä*¢ düMTs¡ |ü<ä jÓ÷>∑´sê<ä ãTTE>∑fi¯*¢
n<Ûä´j·Tq e÷&ç<äs¡T. ÁãVü≤à<˚es¡ Vü≤‘·TÔ ~q>∑fi¯ e¬s¬> ‘·|üdüT‡e÷&ç<äs¡T. Ä 40 ø£\Œ
<ä*¢ 75 es¡¸ n<Ûä´j·Tq e÷&ç<ë›¬s.
2) VüQ* y˚wü<ä <Ó’‘·´ ãTTwæ>∑[¬> Væ≤+ôd ø=&ÉT‹Ô<ë›¬> ø=+<ä •e VüQ*#·s¡àeqTï ôVQ<ä›
(≈£Ls¡à |ü⁄sêD)
3) á s¡TÁ<ä<˚es¡ kÕ<ÛäHÓj·TqTï ø£\ŒkÕ<Ûäq dü+~Ûj·T*¢ $e]dæ<ë›¬s. ms¡&ÉqTï düeTq«
j·Tdæ ‹[j·TuÒ≈£î.
4) Jeq<ä eTTø±ÿ\T uÛ≤>∑(75es¡¸) jÓ÷>∑´ >∑Ts¡T>∑fi¯*¢ n<Ûä´j·Tqø±ÿ– Ç<ä›<äT› eT‘·TÔ
≈£s¡àeqTï _&É<Ó n<äs¡ ãVüQ |ü≥Tº C≤„qe÷s¡Z<ä*¢~›<äT› qeT¬> s¡TÁ<ä<˚es¡T ø£*düTe
bÕsƒ¡>∑fi¯ó.
5) kÕ<ÛäHÓjÓTT&ÉHÓ µ|ü]j·T+ø£ |ü<ä (X‚wü |ü<ä$)µ yÓ+ã |òü\eqTï Ç*¢ dü÷∫dæ<ë›¬s.
31
12) ne‘·s¡DÏø± ` Ç+Á<äì+<ës¡+_Ûdæ <ëdüs¡ e¬s¬> á qT&çj·T*¢ q$TdüT‘êÔ¬s.
qT&ç ` bÕø£XÊdüq eTTK´ düø£\ ~yÍø£dü]>∑_Ûq$Tô|

ãTTwæ>∑[π>ø£∫‘·Ô~ |æ‘·è>∑[¬> >∑+<Ûäs¡« øÏå‹|ü]¬> ˆˆ
Ä ø£eT\HêuÛ≤~Û j·T‹>∑fi¯ ˙ø£ø±q$TdüTeHÓqT _&É<Ó
sêø£fi¯Á‘·q <ëdües¡Z¬ø q$Tô|qqes¡‘· ˆˆ
ø£]ƒD X¯u≤›s¡ú ` bÕø£ XÊdüq = bÕø£<Ó’‘·´qqTï XÊdüqe÷&ç<ä Ç+Á<ä

~yÍø£düs¡T = dü«s¡Zy˚ eTHÓj·÷–e⁄fi¯fl <˚e‘Ó>∑fi¯ó,
øÏå‹|ü = uÛÑ÷$Tj·THêïfi¯óe sê»s¡T n˙ø£ = düeT÷Vü≤
uÛ≤yês¡ú ` bÕø£yÓ+ã <Ó’‘·´qqTï XÊdüqe÷&ç<ä Ç+Á<äH˚ yÓTT<ä˝≤<ädüø£\ <˚e‘Ó>∑[¬> @ø£

∫‘·Ô~+<ä q$TdüT‘˚ÔH˚. ãTTwæ>∑[¬>, |æ‘·è>∑D¬øÿ >∑+<Ûäs¡«]¬> sê»]¸>∑[¬> qeTkÕÿs¡
e÷&ÉT‘˚ÔHÓj·T leT<ëq+<ärs¡ús¡ Á|ü<∏äeT •wü´sê<ä |ü<äàHêuÛÑ rs¡ú]+<ës¡+_Ûdæ düø£\
j·T‹>∑fi¯ düeT÷Vü≤¬øÿ Vü‰>∑÷ düø£\ Vü≤]<ëdü es¡Z¬øÿ ì‘·´<ä*¢ _&É<Ó qeTdüÿ]düT‘˚ÔHÓ.
1) eT\j·T |üs¡«‘·<ä*¢<ä bÕø£ <Ó’‘·´qqTï Ç+Á<ä dü+Vü≤]dæ bÕø£XÊdüq mìdæ<ä (yêeTq
|ü⁄sêD) düeTTÁ<ärs¡<ä*¢ dü+Vü‰s¡yêsTT‘Ó+ãT<äT uÛ≤>∑e‘·<ä e÷‘·T.
2) 8H˚ ø£øå±<ä Ç+Á<äì+<ës¡+_Ûdæ 32H˚ ø£øå±<ä e¬s–q düø£\s¡qTï ˇ+<˚ qT&çj·T*¢
dü+Á>∑Væ≤dæ<äT› Ç<äs¡ $X‚wü.
3) k˛Ô‘·Ôe÷: >∑Ts¡Te: Áb˛ø±Ô: m+ã e÷‹q+‘Ó ‘·q–+‘· ñ‘·ÔeT sê<äe¬s\¢s¡qTï
q$TdüuÒ≈£î.
4) <˚e ãTTwæ |æ‘·è |ü qsê Ç‹ eTTø±ÔdüTÔ|ü+#·<Ûë m+ã l eT<Ûë«#ês¡´s¡ yêDÏj·TqTï
Ç*¢ Ä<Ûë]dæ<ë›¬s.
5) ø£eT\ (|ü<äà)HêuÛÑ]–+‘· Væ≤+~q j·T‹>∑fi¯qTï µÄµ m+ãTe⁄<ä]+<ädüeTø±©q
n<∏äyê q+‘·s¡<ä j·T‹>∑fi¯qTï µÄ~µ m+ãTe⁄<ä]+<ä d”«ø£]düuÒ≈£î.
32
13) ne‘·s¡DÏø± ` <ëkÕs¡´s¡T Vü≤]j·T düàs¡D…jÓTT+~¬> á dü+~Ûj·TqTï á qT&ç
jÓTT+~¬> eTT–düT‘êÔ¬s.
qT&ç ` |ü]eTfi¯e⁄ düTeTq<=fi¯¬> düs¡DÏjÓTTfi¯–|üŒ+‘Ó

<ëyÓ÷<äs¡qT ÁãVü‰à~>∑fi¯ eTq<ä* ‘√] ‘√s¡<ä˝… ˆˆ
Çs¡T‹Vü≤ »>∑Hêï<∏ä $sƒ¡\q ø£s¡TD |ü&Ó<ä eTTeTT≈£îå Jes¡T ˆ
|üs¡eTuÛ≤>∑e‘·s¡qT ø=+&Ü&ÉTe⁄<äT Á|ü‹~qe⁄ ˆˆ
ø£]ƒD X¯u≤›s¡ú ` düTeTq = VüA, nq\ = n–ï

ns¡D= ø£f…º¬> ˇs¡fi¯ó eTeTT≈£åî = yÓ÷ø£åeqTï ãj·TdüTe
uÛ≤yês¡ú ` VüA$H=fi¯–q düT>∑+<Ûäe⁄ ø±D~<ä›s¡÷ ùV≤¬> dü‘·éP n<∏äyê ø£{Ïº¬>j·T ˇs¡[

q*¢ n–ïsTT<ä›s¡÷ eT<∏äq<ä e¬s>∑ ø±DÏdæ<Ó eT~∏dæ<ä q+‘·s¡ ø±DTe Vü‰¬> C≤„H√<äj·T
q+‘·s¡ ø±DTe Vü≤]j·TqTï yÓTT<ä\T ø±D~<ä›s¡÷ uÛÑõdüuÒ≈£î. Ä »>∑Hêï<∏ä$sƒ¡\q
ø£s¡TDÏsTT+<ä yÓ÷ø£å ãj·TdüTe düJ®es¡T eTVü‰uÛÑ>∑e<ä“¤ø£Ôs¡qTï ì‘·´ ø=+&Ü&ÉuÒ≈£î.
1) <˚es¡T ø±D~<ë›>∑ Ç\¢ mqTïee]¬> ñ‘·Ô]düTes¡T. neq dü«uÛ≤ey˚ kÕe÷q´]¬>,
ÁbÕø£è‘· ø£DÏí¬> ø±D~s¡Te⁄<äT m+<äT.
2) |ü]eTfi¯e⁄ düTeTq<=fi¯¬> mqTïe <äècÕº+‘· ñ‘·ÔeTs¡*¢ dü<ë nqTuÛÑe¬øÿ ãs¡Te
Vü≤]¬> dü+ã+~Ûdæ<äT›.
3) nq\qT Äs¡DÏjÓTTfi¯¬> mqTïe <äècÕº+‘· eT<ÛäéTs¡<Tä , ÁX¯eT|ü{≤º>∑ ø±DTe Vü≤]¬>
dü+ã+~Ûdæ<äT›.
4) n<∏äyê $|üØ‘·yê– n<ÛäeTs¡*¢ |ü]eTfi¯<ä Vü‰¬> nqTuÛÑe $<ä›s¡÷ ø±D˝≤s¡. ñ‘·ÔeT
s¡*¢ n–ïj·T Vü‰¬> dü«\Œ‘√s¡Te.
5) j·T‹B¬øå `<ëdüB¬øå |ü&Ój·T~<ä›s¡÷ Vü≤]ø£s¡TD… |ü&Ó<äT uÛ≤>∑e‘·<ä*¢ B¬øåsTT<ä›es¡qTï
Hêe⁄ q$Tdæ~¬s eTTeTT≈£åîfi≤>∑TyÓe⁄.
33
Vü≤]ø£<∏ëeTè‘·kÕs¡
2. ø£s¡TD≤ dü+~Û
Vü≤]ø£<∏ëeTè‘·kÕs¡ >∑Ts¡T>∑fi¯ ˆ ø£s¡TD~+<ë |üì‘·T ù|fi¯óyÓ
ne‘·s¡DÏø± ` |üs¡e÷‘·àq ø±s¡TDéqTï ‹[düTe ø£s¡TD≤dü+~Ûj·TqTï ÁbÕs¡+_ÛdüT‘êÔ

Vü≤] ø£<∏Ój·T eTVæ≤yÓTj·TqTï ‹[düTes¡T.
qT&ç ` ÁX¯eDeTqø±q+<äMe⁄<äT uÛÑe»ì‘· <äT:K>∑fi¯ ø£fiËe⁄<äT ˆ

$$<Ûä uÛÀ>∑>∑[Vü≤|üs¡+>∑fi¯*‘·TÔ dü\VüQe⁄<äT ˆˆ
uÛÑTeqbÕeqyÓì|ü \≈£îMT<ÛäeqeT+>∑fi¯ø£<∏Ój·T
|üs¡yÓ÷‘·‡e~ øÏ$>={≤º*|ü⁄<äT uÛÑ÷düTs¡s¡T ~q~q~ ˆˆ
X¯u≤›s¡ú ` uÛÑe»ì‘· = dü+kÕs¡<ä*¢ VüQ{Ïº<ä ÇVü≤ = Ç*¢

|üs¡ = y˚T˝… uÛÑTeq = ˝Àø£ <Ûäe = |ü‹
øÏ$>=≥Tº = \ø£å´>=≥Tº uÛÑ÷düTs¡s¡T = Áu≤Vü≤àDs¡T
uÛ≤yês¡ú ` düs√«‘·ÔeTHê<ä düø£\ ˝Àø£>∑fi¯qTï |ü$Á‘· e÷&ÉTe \ø°åàs¡eTDq ø£<∏Ój·TT

øÏ$¬>,eTqdæ‡¬> Äq+<ä˙&ÉTe⁄<äT, kÕ+kÕ]ø£ <äT:K>∑fi¯qTïø£fiËe⁄<äT.á ˝Àø£<ä*¢ Vü‰>∑÷
|üs¡ ˝Àø£<ä*¢ $$<Ûä düTK>∑fi¯qTï ˙&ÉTe⁄<äT. Ä<ä›]+<ä á eT+>∑fi¯ø£<∏Ój·TqTï |üs¡eT
ñ‘ê‡Vü≤~+<ä ì‘·´<ä*¢j·T÷ \ø£å´>=≥Tº πøfi¯uÒ≈£î.
34
1. kÕe÷q´ uÛÑø£ÔHê<äeqT Vü≤D eTT+‘ê<ä\uÛÑ$\¢~<ä›πs, j·÷e ø±s¡´<ä\÷¢ Á|üeè‘·Ô

Hê>∑˝≤s¡. C≤„ì Vü≤D$<ä›¬s Á|üeè‘·Ô Hê>∑˝≤s¡. n<äø±ÿ– Çã“s¡qTï ôdfiËj·T\T
Vü≤D Vü‰>∑÷ C≤„q¬øÿ n_Ûe÷ìj·÷<ä \ø°åà|ü‹jÓT+<äT ‹[dæ<ë›¬s.
2. ø£<∏Óπø[<äs¡÷ <äT:KôVA–˝≤¢ mqTïe¬s¬> eT÷s¡T e÷‘·T>∑fi¯DTí ùV≤fi¯óes¡T. 1) ì‘·´
πøfi¯uÒ≈£î, 2) \ø£å´ >=≥Tº πøfi¯uÒ≈£î, 3) ã\e+‘·yê– πøfi¯<˚ ñ‘ê‡Vü≤~+<ä πøfi¯uÒ≈£î.
3. Ç+<äTqeT¬> <˚e‘Ó>∑fi¯ó Á|ü‘·´ø£åyê– ø±D˝≤s¡s¡T. ôVAeT<ä*¢ ø±DTeVü‰¬> ÁbÕ]údæ<ä¬s
ãs¡˝≤s¡s¡T. qeTà bÕ*q <˚e‘Ó>∑fiË+<ä¬s uÛÑ÷$Tj·T*¢sT¡ e jÓ÷>∑´ Áu≤Vü≤àDs¡T.
n<äø±ÿ– Áu≤Vü≤àD]¬> uÛÑ÷düTs¡s¡T mqTïes¡T.
4. uÛ≤>∑e‘·<ä µuÛÑyÍwü<Ûë‘Y ÁXÀ‘·èeTH√_Ûsêe÷‘Yµ m+ãT<äs¡ yêÚ≤´q<ä+‹<Ó á
qT&çj·T |üPs¡«uÛ≤>∑.
5. |üeHêe‘ê] leT<Ûë«#ês¡´s¡T ù|[<äø£<∏Ó uÛÑTeqbÕeq ø£<∏Ó.
6. qeTà j·÷e⁄<˚ ÁøÏjÓT |üeq düeTà‘·yê<äπs n<äT bÕeq n<ä¬øÿ ôV≤∫Ãq bÕ$Á‘·´
˙&ÉTeqT lVü≤].
7. µs√#·Hês¡ú+ |òü\ÁX¯ó‹µ m+~<ä›]+<ä Ç*¢ |òü˝ÀøÏÔj·TqTï ùV≤[<Ó. |òü\<ä*¢ ÄdüøÏÔ
ôVQ+~ düø±eTø£s¡à e÷&É˝…+<ä\¢.
8. dü#êÃ¤ÁdüÔeTuÛÑ´ùdìï‘·´+µ m+ã nqTyêÚ≤´q<ä yêÚ≤´qeqTï øÏ$>={≤º*|ü⁄<äT
~q~q~ m+ãTe⁄<ä]+<ä ‹[dæ<ë›¬s.
9. á |ü<äéqTï yêÚ≤´qø±s¡s¡T µdü+~Ûdü÷#·ø£ |ü<ä´µ m+<ä÷ ø£¬s~<ë›¬s.
10. Vü≤]ø£<∏ë¬øÿ eTTK´ |òü\>∑fi¯ó Hê\Tÿ.
1) ÁX¯eD eTqø±q+<äMe⁄<äT
2) uÛÑe»ì‘· <äT:K>∑fi¯ ø£fiËe⁄<äT
3) $$<Ûä uÛÀ>∑>∑fi¯qTï ˙&ÉTe⁄<äT.
4) |üs¡ (yÓ÷ø£å) $‘·TÔ dü\VüQe⁄<äT.
35
2) ne‘·s¡DÏø± ` ø£qï&É<ä ø£è‹ j·÷<äs¡÷ C≤„ì>∑fi¯ó d”«ø£]düTe¬s+<äT <äècÕº+‘·
<=+~¬> düeT]údüTes¡T.
qT&ç ` eTfiËj·T ˙s√DÏjÓ÷fi¯ó |ü]j·T\T ãfi¯ düs√s¡Tfi¯–<ä› »qsê

»\e⁄ Vü≤<√›¬s>∑÷&É eT»®qbÕq¬>’<ä|üs¡T ˆˆ
ø£\Twüe#·q>∑fi≤<ä&Ój·TT u≤+uÀfiËj·T ô|‘·Ôq bÕ<äeTVæ≤e÷
»\~Û bıø£ÿ<ä]+<ä e÷D›|üπs eTV”≤düTs¡s¡T ˆˆ 2 ˆˆ
X¯u≤›s¡ú ` zDÏ = ;~, |ü] = Vü≤]

eT»®q = kÕïq ôV≤<√›¬s = (Væ≤]<ë<ä ‘√¬s) eTVü‰q~
bÕq = ≈£î&çj·TTe⁄<äT u≤+uÀfiËô|‘·Ô = >∑+>± »qø£Hê<ä Á‹$Áø£eT
»\~Û = düeTTÁ<ä e÷D›|üπs = d”«ø£]dü˝≤s¡πs eTV”≤düTs¡s¡T = Áu≤Vü≤àDs¡T
uÛ≤yês¡ú ` eTfiËj·T ˙s¡T qeTà ;~j·T*¢ Vü≤]j·TTyê>∑ d”«ø£]dü~<ä› »q Ç<˚ ˙s¡T

q~¬> ùd]<ä¬skÕïq¬øÿ, ≈£î&çj·T*¬øÿ ãfi¯düTes¡T. Vü‰π> qeTà ÁbÕø£è‘·uÛ≤ôwj·T*¢ Vü≤s¡{Ï
ôVQ&ç<äπs C≤„ì>∑fi¯ó πøfi¯˝≤s¡s¡T. Vü≤]j·T eTVæ≤yÓT>∑fi¯qTï ÁbÕø£è‘· uÛ≤ôwj·T*¢ e]ídæ<ë>∑
qeTà e÷‘·qTï qeTà ø£è‹j·TqTï neX¯ýê– d”«ø£]düTes¡T.
1) qeTà e÷‹q*¢ >∑+>±»qø£q düTÔ‹Ç<ä›¬s, >∑+>±˙s¡T. Ç\¢~<ä›πs #·s¡+&ç˙s¡T. Ç<äT
<ëdüs¡ n_ÛÁbÕj·T.
2) ‘·‘·«Á|üø±•ø± eT+>∑fi≤#·s¡DÏj·T*¢j·T µ>∑+>±dü+π>qµ m+ãXÀ¢ø£<ä yêÚ≤´q<ä+‹<Ó.
3) u≤ìì+<ä ã+<ä ôVQfiËj·÷<ä›]+<ä >∑+¬>¬> u≤+uÀfiËmqTïes¡T. Á‹$Áø£eTqbÕ<ä
düŒs¡Ùì+<ä ÁãVü‰à+&ÉKs¡Œs¡ ˇ&Ó<äT >∑+¬> ã+~<ä›]+<ä Á‹$Áø£eT s¡÷|æ Vü≤] >∑+>±»qø£
4) j·÷e⁄<˚ uÛ≤ôwj·÷<äs¡÷ Vü≤]ø£<∏Ó>∑fi¯H˚ï πøfi¯ó‹Ô<›πä s n<∏äyê ùV≤fi¯ó‹<ä›πs neπs ì»
yê<ä Áu≤Vü≤àDs¡T m+ãTe⁄<äT <ëdüs¡uÛ≤e.
5) ñ|üe÷q ` eTfiËj·T ˙s¡T , ñ|üy˚Tj·T ` ÁbÕø£è‘· uÛ≤wü
6) µø±yê´˝≤bÕ+X¯Ã es¡®j˚T‘Yµ m+~<äT› dü+düÿè‘·yê–<ä›s¡÷
Vü≤]>∑TD>±q$\¢<ä ø±e´>∑fi¯qT ìùw~dæ<ä÷› Ç+‘·Vü≤ ø£è‹j·Tqï\¢.
7) ÁbÕø£è‘· uÛ≤ôwj·TqTï ìùw~Ûdæ<ä› yê´dü Vü‰>∑÷ <ëdü kÕVæ≤‘·´ e#·q>∑fi¯ n_ÛÁbÕj·T
µj·T»„ ø£s¡à<ä*¢, e÷Á‘·, k˛ÔÁ‘ê~>∑fi¯*¢ ìùw<Ûä$\¢µ.
36
3) ne‘·s¡DÏø± ` <˚es¡ ø±s¡TD´<ä Á|ü<∏äeTeTTKeqTï á qT&çj·T*¢ ‹[düT‘êÔ¬s.
qT&ç - ÁX¯ó‹‘·‹>∑[>∑_Ûe÷ì \øÏåà düTÔ‹>∑[¬> >√#·]dü<äÁ|ü‹

Vü≤‘·eTôV’≤X¯«sê´<ä´œfi¯dü<äTZD>∑D≤+uÀ~Û ˆˆ
Á|ü‹~edü ‘·qï+Á|òæT ùdyê s¡‘·eTVü‰‘·às¡T e÷&ÉT‹Vü≤
dü+ düTÔ‹¬> eX¯Hê>∑Teìeq ø±s¡TD´πøHÓ+u… ˆˆ 3 ˆˆ
X¯u≤›s¡ú ` ÁX¯ó‹ = y˚<ä, ‘·‹ = düeT÷Vü≤ n+Á|òæT = bÕ<ä

nÁ|ü‹Vü≤‘· = ‘·&ÓsTT\¢<ä n+uÀ~Û = düeTTÁ<ä
uÛ≤yês¡ú `m+~>∑÷ j·÷]+<ä\÷ ‘·&Ój·T˝≤s¡<ä ◊X¯«sê´~ >∑TD>∑fi¯ düeT÷Vü≤¬øÿ düeTTÁ<ä

<ä+‹s¡Te lVü≤] düeTdüÔ y˚<ä >∑[¬> n_Ûe÷ìj·÷<ä \øÏåà <˚$j·T k˛ÔÁ‘·>∑[>∑÷ |üPs¡í
ì\Tø£˝≤s¡. Ä<ä¬s \ø°åà–+‘· n‘·´\Œsê<äs¡÷ Á|ü‹ì‘·´ ‘·qï bÕ<äùde e÷&ÉTe eTVü‰
‘·às¡T k˛ÔÁ‘· e÷&ç<ä¬s ne]¬> eX¯Hê<ä+‘ê>∑Te. Ç+<∏äVü≤ Vü≤]j·T ø±s¡TD´¬øÿ @HÓ+<äT
ùV≤fi¯* m+~<ë›¬s <ëdüsêj·Ts¡T.
1) ˇ+<äT |ü<ä$ |ü&Ó<ä¬s ˇ+<äT Á>∑+<∏ä<ä eT+>∑fi¯ e÷&ç<ä¬s qq–+‘· düDíes¡qTïe÷‘ê
&çdü u≤s¡<äT. nes¡ e÷‘·qTï øÏ$¬> Vü‰øÏø=fi¯flu≤s¡<äT mqTïes¡T Hêe⁄. nbÂs¡Tùwj·T
yê<ä nq+‘·yê<ä y˚<ä>∑[¬> ùV≤[ eTT–dü˝≤>∑<äwüßº |ü<$ä >∑fi¯qï |ü&Ó<ä lVü≤] qeTà
k˛ÔÁ‘· πøfi¯óe⁄<äT ÄX¯Ãs¡´ Vü‰>∑÷ Äq+<ä<ëj·Tø£ Ä<ä]› +<ä eTVü‰ø£s¡TDÏ.
2) ñ|üe÷q ` düeTTÁ<ä, ñ|üy˚Tj·T ` <˚es¡ nq+‘· ø£˝≤´D >∑TD>∑D>∑fi¯ó.
3) ÁX¯ó‹‘·‹>∑[>∑_Ûe÷ì m+ã bÕsƒ¡<ä*¢ #Û·+<√uÛÑ+>∑ $s¡Te⁄<ä]+<ä ÁX¯ó‹‘·‹>∑[_Ûe÷ì
m+ã bÕsƒ¡ uÒ¬ø+ãT<äT $eTs¡Ùø£s¡ n_ÛÁbÕj·T.
4) dü+ ` düTÔ‹e÷&ÉTes¡*¢ n‘·T´‘·ÔeT kÕúq$s¡Te⁄<äT \øÏåà¬>, ne[¬> eX¯ Hê– ‘·qï
<˚Vü≤<ä*¢ ns¡∆ uÛ≤>∑eqTï ˙&çs¡Te. Áø£eTyê– ¬øfi¯–qe]¬> (\øÏåà–+‘· ¬øfi¯–q ø£¬øåj·T*¢<ä›
yêj·÷«~ <˚e‘Ó>∑fi¯ó eT‘·TÔ kÕ<ÛäHÓ e÷&ç<ä eTTøÏÔjÓ÷>∑´s¡T) ‘·qï <˚Vü≤<ä ˇ+<=+<äT
uÛ≤>∑eqTï ˙&ÉTe. n<äø±ÿ–j˚T <ëdüs¡Tø±s¡TD´πøHÓ+u… ? mqTïes¡T?
5) \øÏåà<˚$j·TT dü<ë uÛÑ>∑e+‘·q nq+‘· s¡÷|ü>∑fi¯qTï H√&ÉT‘·Ô˝Ò Çs¡Te⁄<ä]+<äne[¬>
Á|ü‘˚´ø£yê– >√#·]düTe Á|üdüøÏÔ Ç\¢yê<ä›]+<ä µ\øÏåà¬> >√#·]dü<äµm+~<ë›¬s.
37
4) ne‘·s¡DÏø± ` <˚es¡qTï ø£¬s<ä¬s ‘êH=ã“HÓ n\¢<Ó ‘·qï düø£\ |ü]yês¡ (m\¢ <˚e‘Ó
>∑fi§)+~¬> ãs¡TeHÓ+<äT á qT&çj·T*¢ ‹[düTes¡T.
qT&ç ` eTqe#·qø£‹<ä÷s¡ HÓHÓes¡ qqTdü]dæ ‹s¡T>∑TeqT

C≤qΩ$ »qø£ »qs=fi¯–<äT› »ìdüTe »>∑<äT<äs¡ ‘êqT ˆˆ
|òüTqeTVæ≤eT >±+π>j·TqT‘· >±j·Tqe πøfi¯ó‘·
>∑>∑q#·s¡ yêVü≤q ~yÍø£düs=&ÉHÓ #·]düTe eTHÓeTHÓ>fi∑ ¯*¢ ˆˆ
X¯u≤›s¡ú ` e#·q = e÷‘·T, C≤qΩ$ = >∑+>± »qø£ = ‘·+<Ó

»>∑<äT<äs¡ = »>∑‘·ÔqTï ôVQ{Ïºj·T*¢≥Tºø=+&Ée >±+π>j·T = ;Ûwüà,
>∑>∑q#·s¡ = >∑s¡T&É, ~yÍø£düs¡T = <˚e‘Ó>∑fi¯ó
uÛ≤yês¡ú ` eTqdæ‡¬> e÷‹¬> |üPs¡í ì\Tø£~s¡Te |üs¡e÷‘·à j·÷s¡T ‘·qïqTï uÛÑøÏÔj·T*¢

düà]düTes¡÷ nes¡qTï u…qTïVü≤‘·TÔeqT. m\¢eqTï ‘·qï ñ<äs¡<ä*¢ <Ûä]dæ<äs¡÷ qeTà
ñ<äs¡<ä*¢ ne‘·]düTeqT. eTVü‰ eTVæ≤eTHê<ä Vü≤] ;Ûwüà ]+<ä düTÔ‹dæø=+&ÉT düà]dæ<ä
es¡ eTHÓeTHÓ>∑fi¯*¢\ ‘êH=ã“H˚ u≤s¡<˚ m\¢ <˚e‘Ó>∑fi¯qTï ø£¬s‘·+<äTnqTÁ>∑Væ≤düTe.
1) »qTΩeTTìj·T øÏ$sTT+<ä ã+~<ä›]+<ä >∑+¬>¬> C≤qΩ$ mqTïes¡T.
Ä>∑ á eTTì>∑fi¯ó ≈£î&ç<äT øÏ$sTT+<ä ôVQs¡Vü‰øÏ ˙e⁄ qqï eT>∑fi¯ düeTyÓ+<äs¡T
»VüQïeTTì $yêVü≤¬øÿ ˇ|üŒ~<ä›¬øÿ ÄÁX¯eTeqTï eTTfi¯–düTe Á|üj·T‘·ï e÷&É<äfi¯ó >∑+¬>
2) >∑+¬>j·T eT>∑Hê– »ìdæ<ä›]+<ä ;ÛcÕà#ês¡´]¬> >±+π>j·T mqTïes¡T.
3) >±+π>j·T düTÔ‹dæ<ä $wüßídüVü≤ÁdüHêeTeqTï |ü]ƒdæ<ä¬s n‘·´+‘· Á|”‹sTT+<ä ã+<äT
Ä*düTe. Á|”‘·Hê– nqTÁ>∑Væ≤düTe.
4) (~e)`dü«s¡ZeH˚ï (zø£dt) eTHÓ e÷&çø=+&ç<ä›]+<ä <˚e‘Ó>∑[¬> ~yÍø£düs¡T mqTïes¡T.
5) eTq e#·qø£‹ <ä÷s¡ mqTïe⁄<ä]+<ä eTH√_Ûe÷ìj·÷<ä s¡TÁ<ä<˚e]¬> Vü‰>∑÷ yê>∑_Û
e÷ìj·÷<ä ñe÷<˚$¬> ì\Tø£<äe mqTïe ns¡úeq÷ï ‹[j·TãVüQ<äT.
6) >∑>∑q#·s¡ mqTïe⁄<ä]+<ä >∑s¡T&Ü_ÛeTqý˚<ä<ä*¢ dü+#·]düTe n+<ä¬s y˚<äÁ|ü‹bÕ<ä´
Hê<äe, y˚<ä>∑[+<ä ‹[j·T ãVüQ<ë<äeqT >∑>∑q m+<ä¬s Äø±X¯, C≤„ì>∑fi¯ Vü≤è<äj·T
m+ã Äø±X¯<ä*¢ dü+#·]düTe n+<ä¬s C≤„ì>∑fi¯ C≤„q<ä <äèwæº¬> >√#·]düTe m+<äs¡ú.
38
5) ne‘·s¡DÏø± ` <˚es¡T mwüßº düs¡fi¯yê–<ë›HÓ m+ãT<äqTï á qT&çj·T*¢ ‹[düTes¡T.
qT&ç ` eT\– |üs¡e÷<äs¡~ bÕ&É\T ≈£î[‘·T πøfi¯óe ≈£î[‘·T bÕ&É\T ˆ

ì\Te ì+‘·¬s q*e q*<ä¬s ˇ*yÓ ìeT¬>+ã ˆˆ
düT\uÛÑH√ Vü≤] ‘·qïes¡qs¡|òüT[¬> _≥º>∑\qT s¡e÷<Ûeä ˆ
k˛*dü\]j·T<Ó bÕeTs¡s¡T ãfi¯\Tes¡T uÛÑe<=fi¯¬>
X¯u≤›s¡ú ` ì\Te = ì\T¢e q*e = ≈£îDÏj·TTe bÕeTs¡s¡T = nC≤„ì>∑fi¯ó.
uÛ≤yês¡ú ` Hêe⁄ eT\– düTÔ‹dæ<ä¬s <˚es¡T ≈£î[‘·T πøfi¯ó‘êÔHÓ, Hêe⁄ ≈£î[‘·T düTÔ‹dæ<ä¬s
<˚es¡T ì+‘·Tπøfi¯ó‘êÔHÓ, Hêe⁄ ì+‘·T düTÔ‹dæ<ä¬s <˚es¡T ≈£îDÏ<äT πøfi¯ó‘êÔHÓ, Hêe⁄ ≈£îDÏ<äT
düTÔ‹dæ<ä¬s <˚es¡T qeT¬> ˇ*j·TT‘êÔHÓ. Çwüßº düs¡fi¯ yê–s¡Te Vü≤]ns¡úø£åDeP uÛÑø£Ôs¡qTï
_{Ïºs¡˝≤s¡, ÇcÕº<äs¡÷ <˚es¡qTï ˇ*dü~s¡Te nC≤„ì>∑fi¯ó dü+kÕs¡<ä*¢ <äT:K|ü&ÉT‘êÔ¬s.
1) <˚es¡ düs¡fi¯‘Ó <äTs¡T|üjÓ÷>∑yê>∑u≤s¡<Ó+<äT m˝…¢&Éj·÷ |üs¡e÷<äs¡~ m+ãT<äqTï
ùd]dæ mqTïes¡T. Ä\dü´$<ä›*¢ |üs¡e÷<äs¡ n\¢. Ä<äs¡y˚ Çs¡˝≤s¡<äT.
2)@fi¯˝≤>∑<ä dæú‹j·T*¢ ;Ûwüàs¡T eT\– düTÔ‹dæ<äs¡T, ø£èwüí ≈£î[‘·T πø[<ä.‘·+<Ó`‘êsTTj·T
ìÁ<ë uÛÑ+>∑yê~ ‘Ó+<äT |ü⁄+&É©ø£ ≈£î[‘·T düTÔ‹dæ<ä¬s bÕ+&ÉTs¡+>∑ ì+‘·T πø[<ä, Hês¡
<ë~>∑fi¯ó ì+‘·T düTÔ‹dæ<ä¬s Vü≤]≈£îDÏ<ä, <ëdüs¡T ≈£îDÏ<äs¡T Vü≤] ˇ*<ä.
3) µj·T:dü«|æ‘ê« ‘·T X¯j·TH˚ Vü≤]+ dü+∫‘·jÓTqïs¡:µ m+ã ãèVü≤Hêïs¡Bj·T |ü⁄sêD<ä
yêÚ≤´q<ä+‹<Ó á qT&ç.
4) düø£\ ÁøÏjÓT>∑fi¯*¢ Vü≤]∫+‘·HÓ uÒ≈£î n<∏äyê >∑s¡“<¤ ä*¢ eT\– e÷&ç<ä ÁøÏjÓT>∑fi¯qTï
Ç+<äT düeT]ŒdüuÒ≈£î. n<∏äyê eT\– n+<ä¬s nC≤„Hêeôdú, ≈£î[‘·T n+<ä¬s C≤„Hêeôdú
V”≤¬> Vü≤+‘· Vü≤+‘·<ä*¢ ∫+‘·HÓ Çs¡* n<∏äyê ◊‘·πsj·T Áu≤Vü≤àD<ä e÷‹q+‘Ó eT\–
<äes¡T n+<ä¬s ø£*j·TT>∑<äes¡T, ≈£î[‘·e¬s+<ä¬s <ë«|üs¡<äes¡T, ne¬s\¢s¡÷ <˚es¡qTï
∫+‹dü˝ÒuÒ≈£î mqTïe⁄<äqTï dü÷∫düT‹Ô<ë›¬s.
5) µ‘·kÕ´Vü≤+ düT\uÛÑ: bÕs¡úµ m+ã ^‘Ój·T yêÚ≤´q<ä+‹<Ó.
6) düs¡«Á‘· uÛÑ>∑e+‘·q ∫+‘·HÓ e÷&ÉTe n|üs√ø£å C≤„ì>∑[¬> á e÷‘·T>∑fi¯ó ôV≤#·TÃ
dü+uÛÑ~dæ<äT<äT.
39
6) ne‘·s¡DÏø± ` <˚es¡T uÛÀ>∑ ˙&ÉTe ã¬>j·TqTï ‹[düTes¡T.
qT&ç ` eTq<=fi¯¬> ‘êì<äT› eTqyÓ+<Óìdæø=+ãqT eTq<äeè‹Ô>∑

fi¯qTdü]dæ uÛÀ>∑+>∑∞eqT Á‹$<Ûä #˚‘·HÓ¬ø ˆˆ
eTqeì‘·Ôs¡ ‘·qï˙eqT ‘·qTe <ä+&çdæ ~q~q~
kÕ<Ûäqe e÷fi¯Œ]–‘·Ô|üqT dü«sêZ~uÛÀ>∑>∑fi¯ ˆˆ
X¯u≤›s¡ú ` eè‹Ô = yê´bÕs¡, $#·s¡, ‘·qT =<˚Vü≤, Ç‘·Ô|üqT = ø=&ÉTeqT
uÛ≤yês¡ú ` lVü≤]j·TT qeTà eTq<=fi¯–<äT› eTq m+<äT ø£¬sdæø=fi¯ófleqT. qeTà eTq

dæ‡q yê´bÕs¡¬øÿ ‘·ø£ÿ+‘Ó uÛÀ>∑>∑fi¯qTï eT÷s¡T ‘·s¡V≤ü <ä Je]¬> ˙&ÉTeqT. qeTà eTq
dü‡qTï <˚e]¬> ˙&ç<ä¬s <˚es¡T ‘·qïH˚ïø=&ÉTeqT. qeTà <˚Vü≤eqTï ì‘·´<ä*¢ <ä+&çdæ
kÕ<ÛäHÓ e÷&ç<ä¬s dü«sêZ~ uÛÀ>∑>∑fi¯qTï ø=&ÉTeqT.
1) ‘·\eø£s√|üìwü‹Ôq µeTqk˛ eTH√j·T‘Yµ m+ã eT+Á‘· yêÚ≤´qy˚µ eTq<=fi¯¬> ‘êì|üŒ
eTqyÓ+<Óìdæø=+ãqTµ m+ã <ëdüs¡e÷‘·T.
2) Á‹$<Ûä #˚‘·qs¡T (1) kÕ‹«ø£s¡T 2) sê»düs¡T 3) ‘êeTdüs¡T
3) eTq<ä eè‹Ô>∑fi¯ó (1) eTqdt 2) ãT~∆ 3) nVü≤+ø±s¡ 4) ∫‘·Ô
5) #˚‘·q (ÁãVü≤àdü÷Á‘· uÛ≤wü´)
n<∏äyê 1) ø±eT 2) dü+ø£\Œ 3) $#ês¡
4) ÁX¯<Ó∆ 5) nÁX¯<Ó∆ 6) <ÛÓ’s¡´
7) n<ÛÓ’s¡´ 8) \C≤„ 9) ãT~∆ 10) uÛÑj·T (ãèVü≤<ës¡D´ø£)
4) <˚Vü≤ <ä+&çdæ e÷&ÉTe ø£s¡à>∑[+<ä dü«sêZ~ uÛÀ>∑>fi∑ ≤>∑Tee⁄, á ø£s¡à>∑[+<ä n+‘·'ø£
s¡D X¯ó~∆j·÷– ø=HÓ¬> C≤„q~+<ä˝… yÓ÷ø£åyê>∑Te⁄<äT.
5) πøe\ <Ó’Væ≤ø£ kÕ<ÛäHÓj·÷<ä¬s e´s¡úÁX¯eT mìdüTe<äT. πøe\ e÷qdæø£ yê<ä¬s kÕ<Ûäø£]¬>
dü]j·÷<ä bÕsƒ¡ dæ>∑<äT Ä<ä›]+<ä <Ó’Væ≤ø£ eT‘·TÔ e÷qdæø£ ms¡&É÷ kÕ<ÛäHÓ>∑fi≤<ä¬s |üPs¡íyê
<ä+‘Ó.
40
7) ne‘·s¡DÏø± ` ÇVü≤|üs¡ |òü\>∑fi¯qTï ø=&ÉTeeqT lVü≤]j˚T m+<äT á qT&çj·T*¢
‹[düTes¡T.
qT&ç ` |üs¡eTdü‘·TŒs¡TcÕs¡ús¡÷|üqT Vü≤]j·TT ˝Àø£¬ø m+<äT

|üs¡e÷<äs¡~ dü<äTbÕdüHÓj·Tπ>e]–‘·Ô|üqT ‘·qï ˆˆ
eT¬s<äT <Ûäsêàs¡ú>∑fi¯ ø±$TdüTe]¬> q>∑T‘·‹ oÁ|òüT~+<ä*
düTs¡|ü‘·qj·T düTjÓ÷<Ûäq]–‘·Ô+‘Ó ø=&ÉT‹|üŒ ˆˆ
X¯u≤∆s¡ú ` |üs¡eTdü‘·TŒs¡TcÕs¡ú = yÓ÷ø£å, Ç‘·Ô|üqT = ø=&ÉTeqT
düTs¡|ü = Ç+Á<ä ‘·qj·T = eT>∑
uÛ≤yês¡ú ` j·÷s¡T Vü≤]j·TqTï ìcÕÿeTHÓsTT+<ä ñbÕdüHÓ e÷&ç Vü≤]j˚T yÓ÷ø£å ìj·÷

eTø£HÓ+<äT ‹[j·TTes¡÷ ne]¬> ‘·qïH˚ï ns¡T®qì¬> ø=≥º+‘Ó ø=&ÉTeqT. Ç<äqTï
eT¬s‘·T ˝ÖøÏø£ |ü<ës¡ú>∑fi¯qTïj·÷s¡T ãj·TdüTes√ ne]¬> q>∑T‘·ÔyÓ÷ø£åøÏÿ+‘· uÒ>∑HÓ <äTs√´
<Ûäqì¬> ø=≥º+‘Ó ø=&ÉTeqT.
1) |ü⁄s¡TcÕs¡ú>∑fi¯ó`1) <Ûäs¡à, 2) ns¡ú, 3)ø±eT, 4)yÓ÷ø£å. Ç<äs¡*¢ ãVü≤fi¯ ÁX‚wüºyê<ä<äT› yÓ÷ø£å.
2) Ç+Á<äq ne‘ê]j·÷– eT>∑HÓìdæ<ä ns¡T®q Vü‰>∑÷ <äTs√´<Ûäq ø£èwüíq Vü≤‹Ôs¡ j·TT<ä∆<ä
düVü‰j·T πø[<ë>∑ ˇ+<Ó&Ó ‘·qï nøåöVæ≤DÏ ôd’q´. ÇH=ï+<Ó&Ó‘êqT. Ä]dæø=[fl m+<ä.
<˚es¡qTï _≥Tº ôd’q´ Ä]dæ<ä <äTs√´<Ûäq k˛‘·, dü‘·Ô. @q÷ uÒ&É ˙qT (ø£èwüí), ìqï
nqTÁ>∑Vü≤ uÒ≈£î m+<äT ÁbÕ]údæ<ä ns¡T®q ¬><ä›, ã<äTøÏ<ä.
3) yÓ÷ø£åeqTï ì<Ûëqyê– |üØøÏådæ ø=&ÉTe. Ä<ä¬s XÊX¯«‘· ñ[düTe. Ä<ä¬s ◊Væ≤ø£>∑fi¯qTï
uÒ>∑HÓ <äj·T˙j·T q>∑T$ì+<ä ø=&ÉTe, dü«\Œ~q<ä*¢ ø£dæ<äT ø=fi¯ófle.
4) j·÷e |ü⁄s¡TcÕs¡ú uÒ&É #·‘·Ts¡$<Ûä |ü⁄s¡TcÕs¡úH˚ <˚es¡T mqTïes¡T @ø±+‘· uÛÑø£Ôs¡T. <˚e
]+<ä yÓ÷ø£å mqTïes¡T nH˚ø±+‘· uÛÑø£Ôs¡T.
5) ns¡úø±ÿ– e÷&ÉTe <Ûäs¡à n+<ä¬sdüø±eT <Ûäs¡àeqT ãj·Tdæ<Ó yÓ÷ø£åø±ÿ–e÷&ÉTe
ìcÕÿeT <Ûäs¡àe⁄ |üs¡eT <Ûäs¡àyê–<äT› n<äqTï ãj·Tdæ Ä#·]düuÒ≈£î.
6) eTVü‰uÛ≤s¡‘·<ä Á|üø±s¡ <Ûäs¡à n+<ä¬s ìcÕÿeTø£s¡à, ns¡úyÓ+<äπs C≤„q, ø±eTyÓ+<ä¬s
<˚es¡ ìsêà\´, Çe⁄>∑fi¯qTï <˚es¡*¢ uÒ&ç ‘·<ë«sê yÓ÷ø£åeqTï kÕ~ÛdüuÒ≈£î.
7) Vü≤]j·TqTï eT¬s‘·T <Ûäs¡àeqTïπø[<äs¡÷ •¬øå ‘·|üŒ<äT, Vü≤]j·TqTï düà]dæ ns¡ú, ø±eT
uÒ&ç<ä¬s Vü≤]j·T nqTÁ>∑Vü≤yê>∑Te⁄<äT.
41
8) ne‘·s¡DÏø± ` düèwæº dæú‹ dü+Vü‰s¡>∑fi¯qTï e÷&ÉTeeqT Vü≤]j˚Tm+<äT á qT&çj·T*¢
‹[düTes¡T.
qT&ç - »>∑eHÓ\¢e ì]àdüTe Hê˝Àà>∑H=fi¯¬> ‘êì<äT› dü\VüQe

>∑>∑qπøX¯H√[<äT› dü+Vü≤]düTeqT ˝Àø£>∑fi¯ ˆˆ
dü«>∑‘·uÛÒ<ä$e]®‘·qT düs¡«>∑ dü<ëq+<Ó’ø£<˚Vü≤qT
ã¬>ã¬>j·T HêeT<ä*ø£¬sdüTe uÛÑ≈£î‘·s¡qT bı¬se ˆˆ
uÛ≤yês¡ú ` $wüßíe⁄ ÁãVü≤àq*¢<äT› »>∑‘·ÔqTï düèwæºdüTe,dü«j·T+ yê´|üÔHê– s¡øÏådüTe, s¡TÁ<ä

<˚es¡*¢<äT› dü+Vü≤]düTe. ‘·qï s¡÷|ü, nej·Te>∑fi¯*¢ uÛÒ<ä$\¢<ä m˝…¢&Ó dü+#·]düTedü<ë
Äq+<äs¡÷|æj·÷<ä Vü≤]j·TT $$<ÛäHêeT>∑fi¯*¢ ø£¬sdæø=fió¯ fl‘êÔ $$<Ûä uÛÑø£Ôs¡qTï s¡øÏådüTeqT
1) µÁãVü≤àDÏ ÁãVü≤às¡÷b˛ kÂµ m+ã Á|üe÷D<ä yêÚ≤´<ä+‹<Ó á |ü<ä´.
2) >∑+>±e‘·s¡D<ä dü+<Ûäs¡“¤<ä*¢ s¡TÁ<ä<˚es¡T >∑+¬>j·TqTï ‘·&Ój·T\T Äø±X¯<ä ‘·T+ã
≈£L<ä\qTï Vü≤s¡&ç<ä›]+<ä >∑>∑qπøX¯ m+ã ôV≤düs¡T Á|üdæ<ä∆yêsTT‘·T.
3) n<∏äyê $wüßírs¡ú(>∑+¬>)ˇ+<äT Vü≤ìj·TT ;fi¯u≤s¡<Ó+<äT eT‘·TÔ ˝Àø£ dü+Vü‰s¡<ä bÕ|ü
ãs¡u≤s¡<Ó+<äT >∑+¬>j·TqTï <Ûä]dæ s¡TÁ<ä<˚es¡T >∑>∑qπøX¯sê<äs¡T.
4) <˚es¡ Á|ü‹ø±s¡´ Äq+<√Á<˚ø£~+<ä ` Ä ñÁ<˚ø£<ä*¢ |üs¡]¬> Á|üjÓ÷»q yê>∑T e+‘Ó,
eédæú‘·yê– e÷&ÉTe<äT <˚es¡ yÓ’•wüº´. n<äø±ÿ– Vü≤]dü<ëq+<Ó’ø£<˚Vü≤qT.
5) Vü≤]¬> ÁãVü≤à ` s¡TÁ<ë~HêeT>∑fi¯ ÁãVü≤à ` s¡TÁ<ë~ s¡÷|ü>∑fi¯S ñ+≥T.
6) ÁãVü≤àdü÷Á‘· Á|ü<∏äe÷<Ûë´j·T<ä*¢ ìs¡÷|ædæ<ä düs«¡ X¯ã› düeTq«j·TeqTï ã¬> ã¬>j·T
HêeT<ä* m+ã <ëdüs¡yêDÏj·T*¢ ø±DãVüQ<äT. n*¢ $uÛ≤–dæ<ä X¯ã›>∑fi¯ó 4 ã¬>j·÷–yÓ.
1) $wüßí$q*¢ Á|üdæ<ä∆yê<ä πøX¯yê~ HêeT>∑fi¯ó.
2) ÁãVü‰à~>∑fi¯*¢ Á|üdæ<ä∆yê<ä ÁãVü≤à ` •yê~ HêeT>∑fi¯ó.
3) ñuÛÑj·TÁ‘· Á|üdæ<ä∆yê<ä |üPC≤´~ HêeT>∑fi¯ó.
4) <˚es¡*¢ ndü+uÛ≤$‘·yÓìdüTe <äT:œ, ã<ä∆ eTT+‘ê<ä X¯ã›>∑fi¯ó.
42
9) ne‘·s¡DÏø± ` »>∑‹Ôq düs¡«ÁøÏjÓT>∑fi¯ó düsê«‘·àø£Hê<ä lVü≤]sTT+<ä m+<äT á
qT&çj·T*¢ ‹[düTes¡T.
qT&ç ` ˇã“q* ì+‘ê&ÉTeqT eT‘=Ôã“q* H√&ÉTeqT uÒ&ÉTe

H=ã“q* ˙&ÉTeqT e÷‘ê&ÉTeqT u…s¡>±– ˆˆ
nã“s¡<ä Vü≤<Ó’›eìe eT‘=Ôã“s¡qT ˝…øÏÿdüqT ˝Àø£<√
fi§ã“H˚ ‘ê u≤<Ûä´ u≤<Ûäø£HêVü≤ ìØ“¤‘· ˆˆ
X¯u≤›s¡ú ` ˙&ÉT = ø=&ÉT, nã“s¡ = ÄX¯Ãs¡´ø£s¡,

Vü≤<Ó’›e = Væ≤]<ë<ä <˚e (Vü≤]) u≤<Ûä´= u≤<ÛÓj·TqTï nqTuÛÑ$düTeeqT
u≤<Ûäø£ = u≤<ÛÓj·TqTï ˙&ÉTeeqT ìØ“¤‘· = uÛÑj·Ts¡Væ≤‘·
uÛ≤yês¡ú ` düs√«‘·ÔeTHê<ä lVü≤] ˇã“q*¢<äT› Ä&ÉTe, eT‘=Ôã“q*¢<äT› ì+‘·TH√&ÉTe,

ùdeø£q*¢<äT› uÒ&ÉTe, j·T»e÷qq*¢<äT› ø=&ÉTe, yê–àj·T*¢<äT› e÷‘ê&ÉTeqT, u≤<Ûä´
u≤<Ûäø£ mDÏdæ<ä »>∑<=&Ój·Tì¬> j·÷s¡ düVü‰j·TeP uÒø\Ï ¢, j·÷s¡ uÛÑj·TeP Çeì–\¢.
1) ÇH=ï+<äT Ø‹j·T ns¡ú, bÕ<ë_Ûe÷ì »j·T+‘· q*¢<äT› (<ëyÓ÷<äs¡Hê–) Ä&ÉTeqT,
H˚Á‘ê_Ûe÷ì dü÷s¡´q*¢<äT› eT<Ûä÷dü÷<Ûäq s¡÷|ü~+<ä H√&ÉTeqT, Vü≤kÕÔ_Ûe÷ì <äø£åq*¢<äT›
uÒ&ÉTe Vü‰>∑÷ ˙&ÉTe, yê>∑_Ûe÷ì n–ïj·T*¢<äT› e÷‘ê&ÉTe, V”≤¬> <˚e‘Ó>∑fi¯ eT÷\ø£
dü‘·ÿs¡à e÷&çdæ<ä¬s, ndüTs¡Hê<ä bÕ<ë_Ûe÷ì ‘·èD≤es¡Ôq*¢<äT›, H˚Á‘ê_Ûe÷ì u≤D≤düTs¡
q*¢<äT›, eTqdæ‡q_Ûe÷ì ø±\H˚$T eTT+‘ê<äes¡ eT÷\ø£ <äTwüº ø£s¡à>∑fi¯qTï e÷&çdüTe.
2) $s¡T<ä∆ ø±s¡´>∑fi¯qTï @ø£ø±\<ä*¢ e÷&ÉTe Vü≤]j·T yÓ’•wüºéqTï á |ü<ä´<ä*¢ $X‚wü
yê– ø±DãVüQ<äT.
3) n<∏äyê <ëq, XÊÁdüÔÁX¯eD Vü‰>∑÷ |üsƒ¡D, j·÷Á‘Ó eTT+‘ê<äe⁄>∑fiË\¢eP <˚es¡ n<äT“¤‘·
ø±s¡ýÓ+<äT ‹[dü\T á |ü<äéqTï ‹[düTes¡T.
4) H√e⁄ nqTuÛÑ$düTes¡*¢ Ç<äT›<ä›]+<ä ìs¡T›:KHê<ä Vü≤] uÛ≤<ä´ mìdüTeqT, •¬øå ø=&ÉTe
es¡*¢ Ç<äT›<ä›]+<ä u≤<Ûäø£ mìdüTeqT.
5) uÛ≤>∑e‘·<ä µu≤<Ûä´ u≤<Ûäø£‘ê+ >∑‘·:µ m+ã XÀ¢ø£<ä yêÚ≤´q<ä+‹<Ó.
43
10) ne‘·s¡DÏø± ` ø£èwüíqqTï ø£¬sj·TTe ã¬>j·TqTï ‹[düTes¡T.
qT&ç ` X¯s¡D»qeT+<ës¡ XÊX¯«‘· ø£s¡TDÏ ø£eT˝≤ø±+‘· ø±eT<ä

|üs¡eT bÕeq‘·s¡ düTeT+>∑fi¯#·]‘· bÕs¡údüTK ˆˆ
ìs¡|üe÷q+<ë‘·à ìs¡Z‘·<äT]‘· <˚eeπsD´HÓ+<ë
<äs¡~ ø£¬sj·T* ã+<=<ä>∑TeqT ‘·qïes¡ ã[¬> ˆˆ
X¯u≤›s¡ú ` X¯s¡D»qeT+<ës¡ = uÛÑø£Ô]¬> ø£\Œeèø£å<ä+‹s¡Te ø±+‘· = |ü‹

ø±eT<ä = πø[<ä›qTï ø=&ÉTe, düK = ¬>fiËj·T,
ìs¡Z‘·<äT]‘· = bÕ|ü<ä÷s¡Hê<ä eπsD´ = nù|ø£åD°j·T
uÛ≤yês¡ú ùÛÑø£Ô]¬> ø£\Œeèø£å<ä+‹s¡Te ì‘·´ ø£s¡TDÏ \ø°åà|ü‹ n_Ûwüº<ë‘ê n‘·´+‘· |ü$Á‘·

Hê<ä eT+>∑fi¯ø£s¡ yê<ä #·]Á‘Ó j·TTfi¯fl ns¡T®qq ¬>fiËjT· Hê<ä, ñ|üy˚Tj·T$\¢<ä Äq+<ä
dü«s¡÷|æj·÷<ä, bÕ|ü<ä÷s¡Hê<ä <˚e‘Ó>∑[¬> nù|ø£åDÏj·THê<äeqT eTVü≤]j·TT m+<äT
‹[<äT n‘·´+‘· uÛÑøÏÔsTT+<ä ø£¬s<ä¬s ‘·qï uÛÑø£Ôs¡ Vü≤‹Ôs¡ ãs¡TeqT.
1) Vü≤H=ï+<äT Ç+Á~j·T>∑fi¯ ìj·÷eTø£HÓ+<äT HÓHÓj·T\T Vü≤H=ï+<äT $X‚wüD>∑fi¯qTï
dü÷∫ dæ<ë›¬s.
2) πø[<ä›qTï ø=&ÉTe <˚e˝Àø£<ä eèø£å>∑fi¯ó 5 ñ+≥T, ne⁄>∑fiË+<ä¬s, 1) eT+<ës¡,
2) bÕ]C≤‘·, 3) dü+‘êq, 4) ø£\Œeèø£å, 5) Vü≤]#·+<äq.
3) ø£\Œeèø£å qeT¬> nVæ≤‘·yê<ä<ä›qTï ø=&ÉãVüQ<äT. njÓ÷>∑´|òü\ ˙&É ãVüQ<äT, eT‘·TÔ
yÓ÷ø£åeqTï ˙&É˝≤s¡<äT. <˚es¡T á $wüj·T<ä*¢ ø£\Œeèø£å¬øÿ$s¡T<ä∆Hê–s¡Te, uÛ≤>∑e‘·
‘ê‘·Œs¡´<ä*¢ µj·T<ä´Á|æj·T+ ø±eTj·T+‹ qsêrX¯ Væ≤‘√ j·T‘· µm+~<ë›¬s.
4) <äTs√´<Ûäq ◊X¯«s¡´ Vü‰>∑÷ n~Ûø±s¡>∑fi¯qTï |ü&Ó<äs¡÷ »HêqTsê>∑ dü+bÕ~dü*\¢,
bÕ+&Ée]¬> eqyêdüyê<äs¡÷ »HêqTsê>∑ n[j·T*\¢. Ç<ä¬øÿø±s¡DbÕ+&Ées¡ y˚T˝…Vü≤]¬>
Ç<ä› XÊX¯«‘· ø±s¡TD´. Ç<ä¬øÿ ø±s¡D bÕ+&Ées¡T |üs¡eTdü»®qs¡T $wüßíuÛÑø£Ôs¡T.bÕ+&Ées¡+‘Ó
dü»®qsê<ä¬s $wüßíuÛÑø£Ôs¡T, bÕ+&Ées¡+‘Ó dü»®qsê<ä¬s $wüßíuÛÑø£Ôsê<ä¬s m\¢s¡ y˚T\÷ XÊX¯«‘·
yê– ø±s¡TD´ e÷&ÉT‘êÔHÓ.
5) |üè<∏ëfi¯ (≈£î+‹) eTø£ÿfi≤<ä <Ûäs¡àsê», ;ÛeTùdq, ns¡T®qì¬> ne‘ês¡<ä*¢e÷Á‘· n\¢
nes¡ eT÷\s¡÷|ü<ä*¢j·T÷ |üs¡e÷‘·àdüKq+‘Ó j·÷yê>∑\÷ nes¡C§‘Ó¬> ne]¬> Á|æj·T
Hê–, ‘êqT nes¡y˚T˝Ò Á|”‹ e÷&ÉT‘êÔ Ç<ë›HÓ.
44
11) ne‘·s¡DÏø± ` ‘êsTTj·T <äècÕº+‘·<=+~¬> Vü≤]j·T ø±s¡TDéqTï ‹[düTe<äT.
qT&ç ` »qìj·TqT ø±D~Vü≤ u≤\ø£ HÓHÓHÓHÓ<äT Vü≤\ãT‹¬s ø£‘·Ô˝…

eTHÓjÓTTfi¯&É–<ä›eq H√&ÉT‘· q>∑T‘· Vü≤s¡Twü<ä* ˆˆ
‘·qj·Tq+ _–<ä|æŒ s¡+_dæ ø£q*¬øj·T ø£fiËe+‘Ó
eT<ÛäTdü÷<äqqT ‘·qïe]<Ó›&Ó¬> ã+<=~– dü\VüQeqT ˆˆ
X¯u≤›s¡ú ` »qì = ‘êsTT, ‘·qj·T = eT>∑,

s¡+_dæ = s¡$Tdæ, ø£q*¬ø = ø£fi¯efi¯
uÛ≤yês¡ú ` ‘êsTTj·TqTï ø±D~<ä› eT>∑T ‘êsTTj·TH˚ï HÓHÓdæø=+&ÉT nfi¯ó‹Ô<ë›>∑ ‘êsTT

eT>∑T$<ä›˝…¢ z&ç ã+<äT Ä eT>∑TeqTï n|æŒ eTT~›dæ n<ä¬øÿ ã+<ä uÛÑj·T ø£fi¯efi¯eqTï
ø£fiËj·TTe+‘Ó, <˚eqT ‘·qï <äs¡Ùqø±ÿ– ãVü≤fi¯ Ä‘êÔ>∑ ø£fi¯efiË >=+&Ü>∑ Vü≤+ã*düTe
uÛÑø£Ôs¡‘·Ô ã+<äT nqTÁ>∑Væ≤düTeqT.
1) ñ|üe÷q ` »qì, ñ|üy˚Tj·T ` |üs¡e÷‘·à,
ñ|üe÷q ` u≤\ø£, ñ|üy˚Tj·T ` uÛÑø£Ôs¡T
2) eT<ÛäT m+ã <Ó’‘·´qqTï ø=+<ä<ä›]eT<ä Vü≤]¬> eT<ÛTä dü÷<Ûäq mqTïes¡T. ÇVü≤<ä*¢
eT<ÛäT (CÒqT) $q+‹s¡Te düTKeqTï |üs¡<ä*¢ yÓ÷øå±q+<ä (eT<ÛäT) ø=&ÉTeHê<ä›]+<ä
eT<ÛäTdü÷<Ûäq ôV≤dü]ì+<ä Ç*¢ ø£¬s~<ë›¬s.
3) ø£s¡TD≤düeTTÁ<ä ‘êsTT j·T*¢<äT›<ä›]+<ä ˇ+<äT _+<äT ø£s¡TD… ‘êsTT eT÷\ø£ ôVQs¡
ôVQeTTàe⁄<äT, ‘êsTTj·T*¢ eT>∑ eTT|æŒq*¢ Ädü¬s Ä>∑TyÓ HÓ+ã dü«\Œyê<äs¡÷ kÕ«s¡ú
Ç<ä›s¡÷ Çs¡ãVüQ<äT. Ä<ä¬s j·÷e kÕ«s¡ú $\¢<Ó Ä~ø±\~+<ä nq+‘· ø±\<äe¬s>∑÷
qeTàqTï dü\VüQe uÛÑ>∑e+‘·HÓ+ã eTVü‰‘êsTT¬> ‹\e÷Á‘·<äwüßº kÕ«s¡ú Ç\¢.
4) <äs¡Ùq$\¢<ë>∑ <äT:K, $fi¯+ãyê<ë>∑ ø√|ü, Ä>∑ m\¢<eä s¡ ã¬>Zj·T÷ $sê>∑dæø±ÿ>∑
n‹j·÷<ä Äq+<äyê>∑\T eT>∑T$q <äècÕº+‘· uÛÑø£Ôì¬> ˙&ç<ë›¬s. eT>∑T$q*¢s¡Te ìwüÿ
\Œwüyê<ä eTqdüT‡, ‘êsTT ã¬>Z eT>∑T$¬> Ç<ä› Á|”‹, ÄÁ>∑Vü≤ uÛÑø£Ôì¬> uÛÑ>∑e+‘·q y˚T˝…
Çs¡uÒ≈£î m+ã dü+<˚X¯ ˙&ÉT‹Ô<ë›¬s.
5) ‘·qïe]<Ó›&Ó¬> ã+<äT Vü≤] ø£s¡TD… ‘√s¡TeqT düs¡«Á‘· ø£s¡TD… ‘√s¡Te<ä\¢, µø£åe÷düs¡«Á‘·
<Ûäs√àqµ. dü»®qs¡ y˚T˝… $wüßíuÛÑø£Ôs¡ y˚T˝… ø£åyTÓ Ç<Ó m+<äs¡ú. <äTs¡®qs¡T, <Ûäs¡à ÁuÛÑwüºs¡T,
ndüT] dü«uÛ≤e<äes¡T, $wüßí yÓ’wüíe Á<√Væ≤>∑fi¯ y˚T˝… Vü≤] ø£s¡TD… ‘√s¡Te⁄~\¢.
45
12) ne‘·s¡DÏø± ` <˚e]+<ä nqTÁ>∑Væ≤dü\Œ≥º uÛÑø£Ôs¡ <äècÕº+‘·<=+~¬> |üs¡e÷‘·àq
ø±s¡TDéqTï ‹[düT‹Ô<ë›¬s.
qT&ç ` Ç{Ïºø£\¢qT uÛÑ≈£î‹sTT+<ä* ø=≥º uÛÑ≈£î‘·¬> yÓT∫Ã ‘·qïHÓ
ø=≥º ã&É Áu≤Vü≤àDq ˇ|æŒ&çj·Te*>∑œfi≤s¡ú ˆˆ
¬ø≥º e÷‘·T>∑fiËq<Ó #Ó’<ä´q bıf…ºjÓTTfi¯–+_≥º
u≤D<ä*¢ ;Ûwüàqe>∑TD>∑fiËDÏdæ<ä ø£s¡TD≤fi¯ó ˆˆ
X¯u≤›s¡ú ` ne* = ne\øÏÿ #Ó’<ä´ = #˚~<˚X¯<ä sê»(•X¯óbÕ\) bıf…º =ôVQf…º
uÛ≤yês¡ú ` 14˝Àø£<ä ˇ&Ój·THê<ä Vü≤]¬> |ü⁄+&É©ø£ uÛÑøÏÔsTT+<ä Ç{Ïº¬> ø=≥º¬s n*¢j˚T
ì+<äã&É Áu≤Vü≤àDHê<ä düT<ÛëeT ˇ+<äT Væ≤&ç ne\øÏÿ sTT‘·Ô¬s neqT uÒ&É<Ó Ç<ä›s¡÷
düø£\ dü+|ü‘·Ôq÷ï ø=≥º, •X¯óbÕ\ uÛÑ>∑e+‘·qqTï mùwº ì+<äe÷&ç <˚«wü e÷&ç<äs¡÷ Ä
m\¢ ‘·|üÂ>∑fi¯q÷ï ôVQ{Ïºj·T*¢{Ïº, (ø£åyÓTe÷&ç<ä), j·TT<ä∆ø±\<ä*¢ X¯Á‘·|üø£å<ä*¢ ì+‘·T
‘·qï y˚T˝Ò u≤DÁ|üjÓ÷>∑ e÷&ç<ä ;Ûwüàs¡ ‘·|üÂ>∑fi¯qTï ø£å$Tdæ n+‘·´ø±\<ä*¢ ø£s¡TDÏdæ<ä
Vü≤]j·T ø±s¡TD´ nq+‘· nbÕs¡.
1) |ü⁄+&É©ø£ ‘=&Ój·T*¢ eè<ä∆sê<ä e÷‘ê`|æ‘·è>∑fi¯qTï eT\–dæø=+&ç<ä›, Ä>∑ bÕ+&ÉTs¡+>∑
ã+<ä, |ü⁄+&É©ø£ m<äT› ì+‘·¬s e÷‘ê |æ‘·è>∑fi¯ ìÁ<ë uÛ+Ñ >∑yê>∑T‹Ô‘·TÔ. Ä dæú‹j·T*¢
Ç{Ïº¬>ø=≥º¬s Ä |ü⁄+&É©ø£q e÷‘ê ` |æ‘·è uÛÑøÏÔ¬> yÓT∫Ã Ä<äs¡ y˚T˝… ì+‘·.
2) düT<ÛëeT ‘·qï*¢ @q÷ Ç\¢~<ë›>∑ eT&É~ e÷‹q+‘Ó ˇ+<äT Væ≤&ç ne \øÏÿj·TqTï
ø£èwüíì¬> ˙&ç<ä n<ä¬øÿ |üs¡e÷‘·à ‘·qïH˚ï ø=≥º nsêú‘Y|üPs¡í nqTÁ>∑Vü≤e÷&ç düø£\eqTï
˙&ç<ä›ø±ÿ– dü+|ü‘·ÔqTï ˙&ç<ä.
3) yÓ’≈£î+sƒ¡<ä <ë«s¡bÕ\ø£Hê<ä »j·T XÊ|üÁ>∑düÔHê– •X¯óbÕ\Hê– VüQ{Ïº uÛÑ>∑ e+‘·q <˚«wü
e÷&ç<ä. kÕ«uÛ≤$ø£yê– uÛÑ>∑e<ä“¤ø£ÔHê<ä »j·Tì¬> yÓ÷ø£åeqTï ˙&ç<ä.
4) ø£åÁ‘·<Ûäs¡àø±ÿ– s¡Ds¡+>∑<ä*¢ u≤D _≥º ;Ûwüà nwüºedüT>∑fi¯˝§¢ã“Hê<ä <äT´. kÕ«uÛ≤$ø£
uÛÑø£Ô. <Ûäs¡à bÕ\HÓ>±– u≤D _≥ºs¡÷ ø=HÓ¬>uÛÑøÏÔsTT+<ä µ$wüßí düVü≤ÁdüHêeT~+<äµ düTÔ‹dæ<ä
n<äø±ÿ– ø£s¡TDÏdæ<ä.
5) eT÷]Ôj·T Á|ü‹ôwº ø£*¢q y˚T˝≤>∑uÒ≈£î n<äø±ÿ– µÇ{Ïºø£\¢qTµ m+ã bÕsƒ¡ dü÷ø£Ô.
6) uÛÑ≈£î‹sTT+<äø£\¢(#·÷&ÜeTDÏ) ø=≥ºes¡T Vü≤qTeT+‘· <˚es¡T ne]¬> n»|ü<ä$j·TH˚ï
ø=≥º, øödüTÔuÛÑ eTDÏ ø=≥ºes¡T ÁãVü≤à <˚es¡T. Jy√‘Ô· eTsê– |üs¡e÷‘·àq |üPs¡í nqTÁ>∑Vü≤
|ü&Ó<äesê–<ë›¬s.
46
13) ne‘·s¡DÏø± ` Vü≤]j·TT uÛÑø£Ôs¡qTï ø±j·TTe ã¬>j·TqTï düs¡Œ<ä <äècÕº+‘· <=+~¬>
‹[düTes¡T.
qT&ç - <Ûäqe dü+s¡øÏådüTe |òüDÏ ‘êqTD<Ó eT‘=Ôã“]¬> ø=&<É äqT

~q~ H√&ÉT‘· düTœdüTe+<ä~ \≈£î$Te\¢uÛÑqT ˆˆ
Á|üD‘·s¡qT ø±sTT›Vü≤qT ìcÕÿeTq~ ì‘ê´q+<äeTj·T
<äTs¡®qs¡ ùdyÓj·TH=\¢qÁ|ü‹eT\¢ »>∑¬ø\¢ ˆˆ
X¯u≤›s¡ú ` |òüDÏ = ôV≤&Ój·TTfi¯fl Vü‰e⁄, e\¢uÛÑ = |ü‹, Á|üD‘·s¡T= uÛÑø£Ôs¡T
uÛ≤yês¡ú ` uÛÑ÷$Tj·T*¢j·T ì~Ûj·TqTï dü+s¡øÏådüTe düs¡Œ ‘êqT n<äqTïuÛÀ–düTe⁄~\¢.

‘·qïe]>∑÷ ˙&É<Ó n<äT j·÷]¬> dü\¢uÒø√ ne]>±–j˚T ø±j·TT› eTT≥Tº düTe⁄<äT. Vü‰π>
<˚eqT qeTà ø£s¡à>∑fi¯qT ‘êq÷ nqTuÛÑ$dü<Ó j·÷]>∑÷ø=&<É Ó ø±\ ã+<ë>∑qeT¬> ˙&ÉTe.
Vü≤]j·TT ìcÕÿeT Vü‰>∑÷ ì‘ê´q+<ä|üPs¡í Ä<ä›]+<ä ‘êq÷ ñD˝≤s¡. »>∑¬ø ndü<äèX¯Hê–
n‘·´+‘· $\ø£åDHê–<äT› ‘·qï uÛÑø£Ô]+<ä ùdyÓd”«ø±s¡e÷&ç ne]¬> nqTÁ>∑Vü≤ e÷&ÉT‘êÔH˚
Ä<äs¡ <äTs¡®qs¡ ùdyÓ d”«ø£]dü<Ó ne ]¬> jÓ÷>∑ýê<ä qs¡ø±~ nqs¡ú>∑fi¯qTï ˙&ÉT‘êÔHÓ.
1) <Ûäqe dü+s¡øÏådüTe |òüDÏ m+<ä¬s $wüßídüVü≤ÁdüHêeT<ä*¢ µuÛÑ÷‘ê~— ì~Û.............µ m+<äT
ø£¬s<ä <˚eHÓ+ã ì~Ûj·TqTï ùdyÓ>±– ø±j·TTe eTVü‰X‚w.ü
2) µyÓTÆ yês¡TD´ .............µ m+ã ÁX¯ó‘·T´s¡úyê<ä ndüTs¡]+<ä ùdyÓj·TH=\¢. m+ãs¡úeqTï
Ç*¢ e]ídæ<ë›¬s.
3) dü+|ü‘·ÔqTï ø±j·TTe⁄<äT <˚e]¬> nìyês¡é\¢ Ä<ä›]+<ä uÒdüs¡$\¢. n<äø±ÿ–
µdüTœdüTe+<ä~µ m+<äs¡T.
4) dü+|ü‹Ôq Äôd Vü≤]–\¢ n<äø±ÿ– µìcÕÿeTq~µ m+<äs¡T Ç<ä¬øÿø±s¡D \≈£î$Te\¢uÛÑ
eT‘·TÔ ì‘ê´q+<äeTj·T.
5) Vü≤]j·TT ‘êqT d”«ø£]dü~<ä›s¡÷ j·÷sê<äs¡÷ \+#·˙&ç n<∏äyê u…<ä]dæ ø£dæj·T
ãVüQ<˚ m+<äπs <ëdü¬s+<äs¡T µ<äTs¡®qs¡ ùdyÓj·TH=\¢µ eT‘·TÔµnÁ|ü‹eT\¢µ »>∑¬ø\¢.
47
14) ne‘·s¡DÏø± ` uÛÑø£Ôs¡ nee÷qeqTï düVæ≤dæ<ä <˚es¡ ø±s¡TDéqTï ‹[düTes¡T.
qT&ç - u≤\ø£q ø£\uÛ≤ôw »qìj·TTπø[ düTKã&ÉTe+‘Ó

\øÏåà˝À\ uÛÑø£Ôs¡ e÷&ÉT‹Vü≤ dü+düTÔ‹¬> Væ≤>∑TZeqT ˆ
‘êfi¯ ‘·qïes¡*¢ e÷&ÉTeùV≤[qe Vü≤<Ó’›e $<äTs¡q
Ä\j·T~ bÕ\T+&É ≈£îs¡T|üq e÷qeHÓ ø=+&É ˆˆ
X¯u≤›s¡ú ` ø£\uÛ≤ôw = ‘=<ä\TqT&ç ˝À\ = |ü‹, ‘êfi¯ = düVæ≤dü˝≤s¡

ùV≤fi¯q = ì+<Ó ø=+&É = ø£fiË<ä
uÛ≤yês¡ú ` ‘êsTT ‘·qï eT>∑T mùwº ‘=<ä\T‘·Ô, ‘·|üÂ e÷‘ê&ç<äs÷¡ Á|”‹sTT+<ä e÷‘ê&ç
<ä›¬øÿ πø[ Äq+<ä |ü&ÉTe+‘Ó, ÁbÕe÷DÏø£‘Ó sTT+<ä <˚es¡qTï düTÔ‹dæ<ä¬s ‘·bÕŒ<äs¡÷
πøfi¯óe. ‘·qï uÛÑø£Ôsê<ä bÕ+&Ées¡*¢ e÷&ç<äe e÷q eqTï düVæ≤dü<Ó n<äqTï $s√~Ûdæ<ä.
$<äTs¡q eTHÓ¬> e÷Á‘· ôVA–, Ä‹<∏ä´ d”«ø£]dæ <äTs√´<Ûäqq eTsê´<Ój·TqTï ø£fiË<ä.
1) ñ|üe÷q ` u≤\ø£, ñ|üy˚Tj·T ` uÛÑø£Ôs¡T, ñ|üe÷q ` ‘=<ä\TqT&ç, ñ|üy˚Tj·T `
k˛ÔÁ‘·, ñ|üe÷q ` »qì, ñ|üy˚Tj·T ` <˚es¡T, V”≤¬> düT+<äs¡yê– ñ|üe÷q ñ|ü
y˚Tj·T<ä eT÷\ø£ uÛÑ>∑e+‘· uÛÑø£Ôy˚T˝… e÷&ÉTe nqTÁ>∑Vü≤ eqTï e]ídæ<ë›¬s.
2)Á<Í|ü~j·T eÁkÕÔ|üVü≤s¡D≤~ nHê´j·T<ä*¢uÛ≤–j·÷<ä<ä¬› øÿ <äTs√´<ÛäHê~>∑fi¯eTHÓj·TqTï,
eTÚq ‘ê[<ä›¬øÿ ;ÛcÕ›~>∑fi¯ eTHÓj·TqTï ‘·´õdæ $s√~Ûd<ü ä $<äTs¡q eTHÓ¬>ôVA<ä.
3) n<Ûäs¡àeqTï ì*¢dü]<ä›s¡÷ $s√~Ûdæ<ä¬s <˚e qeTà eTHÓ>∑ ãs¡Te. j·÷e⁄<˚ ø±s¡D
ø±ÿ– eTÚìj·÷<äs¡÷ <˚eqT eTÚq ‘êfi¯óe.
4) µbÕ\T+&É mqTïe⁄<ä¬øÿ Vü‰\T ≈£î&ç<ä m+<äT ˇ+<äs¡ú yê<ä¬s ‘·qïbÕ*q düø£\
|ü<ës¡ú>∑fi¯qTï uÛÑøÏÔsTT+<ä ˙&ç<ä›¬øÿ ñ+&É. m+<äT eTTU≤´s¡ú.
5) Hêe⁄ ø={Ïº<ä›qTï<˚eqT d”«ø£]dü~<ä›¬s qeTà eTsê´<Ó ø£fiË<ä+‘Ó. <äTs√´<Ûäqq eTHÓ¬>
ôVA>∑<Ó neqT dæ<ä∆|ü&çdæ<ä |ü<ës¡ú>∑fi¯‘·Ô ø£DTíVü‰sTTdæ<Ó ôVA–<ä›]+<ä≈£îs¡T|üq e÷q
eqT ø£fi¯<ä+‘êsTT‘·T.
48
15) ne‘·s¡DÏø± ` <˚e]¬> düeT]Œdæ<ä¬s dæ>∑Te ˝≤uÛÑeqTï á qT&çj·T*¢ ‹[düTes¡T.
qT&ç ` düà]düTees¡|üsê<Ûä>∑fi¯ ‘êdüà]dü düø£˝Òwüº Á|ü<ëj·Tø£

eTs¡[ ‘·q>∑]Œdü\T ø=≥Tº<äq+‘· eT&çe÷&ç ˆˆ
|ü]|ü]j·TT+&ÉTDÏdæ düTKkÕ>∑s¡~ ˝À˝≤&çdüTe
eT+>∑fi¯ #·]‘· ∫qàj·T>±Á‘· ˝Àø£|ü$Á‘· düT#·]Á‘· ˆˆ
X¯u≤›s¡ú ` eTs¡[ = ‹s¡T–, nq+‘·eT&ç = nq+‘·|ü≥Tº, kÕ>∑s=

¡ düeTTÁ<ä
∫qàj·T>±Á‘· = C≤„q|üPs¡í <˚Vü≤e⁄fi¯fl
uÛ≤yês¡ú ` ø£s¡TD≤eTj·Tyê<ä Vü≤] ‘·qï düà]düTe uÛÑø£Ôs¡qTï düà]dæ nes¡ n|üsê<Ûä

>∑fi¯qTï dü]dæ πø[<ä›qTïø=&ÉTe. uÛÑøÏÔsTT+<ä j·÷πs @H˚ düeT]Œdæ<äπs n<äqTï d”«ø£]dæ
nq+‘·|ü≥Tº e÷&çø=&ÉTe. nH˚ø£ ‘·s¡Vü≤<ä uÛÀ>∑>∑fi¯qTï ‘êqT ñ+&ÉT, qeT¬> ñDÏdüTe
Vü≤] eT+>∑fi¯ #·]Á‘Ój·TTfi¯fleqT C≤„q|üPs¡í<˚Vü≤qT, »>∑‘·ÔqTï|ü$Á‘·>=[düTeqT. ˇfiËflj·T
#·]Á‘Ó j·TTfi¯fleHê–<ë›HÓ.
1) düà]düTees¡ n|üsê<Ûä>∑fi¯ ‘ê düà]dü m+ã bÕsƒ¡øÏÿ+‘· $dü+~Û <√wü$s¡<ä düà]düTe
e|üsê<Ûä m+<äT ≈£L&çdæ ùV≤fi¯óe bÕsƒ¡ ñ‘·ÔeTyÓ+ãTe⁄<äT $eTs¡Ùø£s¡n_ÛÁbÕj·T.
2) düà]düTees¡ n|üsê<Ûä>∑fiË+ãTe<ä]+<ä >∑s¡T&É |ü⁄sêq<ä*¢ ÁãVü≤à ` Hês¡<ä]¬> ùV≤[<ä
eT‘·TÔ esêVü≤|ü⁄sêD<ä*¢ esêVü≤<˚es¡T uÛÑ÷<˚$<Ó ùV≤[<äX¯‘ê|üsê<Ûä>∑fi¯qTï d”«ø£]düuÒ≈£î.
3) qeTà*¢ n|üsê<Ûä>∑fi¯ó ‘·T+_yÓ Ä<ä¬s <˚es¡T >∑DHÓe÷&ÉTe⁄~\¢. <˚es¡*¢ n|üsê<Ûä
˝ÒX¯eP Ç\¢. Ä<ä¬s >∑DHÓ e÷&çdü+kÕs¡<ä*¢ <äT:K |ü&TÉ ‘˚ÔyÓ.
4) <˚e düT#·]Á‘· Ä<ä›]+‘· ˝Àø£|ü$Á‘· X¯ó<ä∆#ê]Á‘·´ $<ä›e]¬> ÇH=ïã“s¡qTï X¯ó<ä∆s¡Hêï–
e÷&É\T kÕ<Ûä´.
49
16) ne‘·s¡DÏø± ` düèwæº, dæú‹, \j·T ø£sêÔ Vü≤]j˚T mqTïes¡T <ëdüs¡T.
qT&ç ` @qT ø£s¡TD≤ì~ÛjÓ÷ Vü≤] eT‘˚ÔqT uÛÑø±ÔBÛqy√

ÇH˚ïqT á‘·q ©˝… Ç#êÃ¤e÷Á‘·<ä* »>∑e ˆ
‘êHÓ düèõdüTe bÕ*düTe ìsê«D yÓTT<ä˝≤<äœfi¯
˝Àø£ kÕúq<ä* eT‘·Ôes¡ì{≤ºq+<ä|ü&çdüTeqT ˆˆ
X¯u≤›s¡ú ` düèõdüTe = düèwæºdüTe ìsê«D = yÓ÷ø£å
uÛ≤yês¡ú ` uÛÑ>∑e+‘·q uÛÑø±ÔBÛq‘Ó, ø±s¡TD´>∑fi¯qTï, mwüßº e]ídæ<äs¡÷ ø£&çy˚Tj˚T, düeTdüÔ

»>∑‘·ÔqTï düèwæºdæ n<äqTï bÕ*dæ ø=HÓ¬> *+>∑<˚Vü≤eqTï uÛÑ+>∑e÷&ç yÓ÷ø£å<ä*¢≥Tº dü«s¡÷
bÕq+<äeqTï nqTÁ>∑Væ≤düTeqT.
1) <˚es¡T qeTàqTï dü+Vü≤]dæ<äs¡÷ qeTà y˚T˝… ø£s¡TD… ‘√s¡*ø±ÿ–ùV≤¬>+<ä¬s sê>∑ `
<˚«wü düVæ≤‘·yê<ä dü+kÕs¡yÓ+ã ã+<ÛäqeH˚ï _&çdæ nq+‘·ø±\<ä düTK n+<ä¬s yÓ÷ø£å
eH˚ï ˙&ÉT‘êÔHÓ. Ç<äqTï ‹[dü*ø±ÿ– dü+Vü≤]düTe mqï<Ó dü+Vü‰s¡q+‘·s¡ nqTÁ>∑Væ≤
düTe yÓ÷ø£åeqTï ø=&ÉTeeqT m+~<ë›¬s.
2) yÓ÷ø£å<ä $uÛ≤>∑>∑fi¯ó.
1) kÕ˝Àø£´ ` <˚es¡ <äs¡Ùq e÷&çø=fi¯ófle⁄<äT
2) kÕMT|ü´ ` <˚es¡düMT|ü<ä*¢s¡Te⁄<äT
3) kÕs¡÷|ü´ ` <˚es¡+‘Ó s¡÷|ü d”«ø£]düTe⁄<äT.
4) kÕj·TT»´ ` <˚es¡ nej·Te>∑[+<ä uÛÀ–düTe⁄<äT.
3) ø£s¡TD≤ì~jÓ÷ m+ã*¢ Vü≤èdü«uÛÑø±ÔBÛqH√ m+ã*¢ Bs¡È zø±s¡$s¡uÒ≈£î. e´‘ê´dü
yê<äπs #Û·+<√uÛÑ+>∑yÓ+ãT<äT #Û·+<Ûä:XÊÁdüÔ»„s¡ n_ÛÁbÕj·T.
4) yêD n<∏äyê u≤D m+<ä¬s *+>∑X¯Øs¡ Ç~\¢<ä dæú‹ìsê«D n+<ä¬s yÓ÷ø£å
5) jÓ÷>∑´‘˚ MT]<ä kÕúqeqTï ãj·TdüTe<äT n<äø±ÿ– Á|üj·T‹ïdüTe<äT <äT:K<ä <ë]
j·T<äT ‘·qï kÕúq<ä*¢ ‘êìs¡Te⁄<äT Äq+<ä |ü&ÉTe<ë] <˚es¡T qeT¬> Äq+<äeHÓï
˙&ÉTeqT.
50
17) ne‘·s¡DÏø± ` sê»ì–+‘· ôV≤#·Ãq ø±s¡TD´ ‘√s¡TeeqT. sê»sêCÒX¯«s¡s¡÷|æj·÷<ä
»>∑‘·Œ]bÕ\ø£Hê<ä »>∑<=&Ój·THê<äuÛÑ>∑e+‘· m+<äT ‹[düTes¡T.
qT&ç ` »q|ü yÓT∫Ã<äØe <ÛäqyêVü≤q $uÛÑ÷wüD edüq uÛÑ÷$Tj·T
‘·qTeTq>∑[‘êÔ<ä]|üs¡T+fÒH√ ˝Àø£<=fi¯ó ˆˆ
nqes¡‘· HÓHÓees¡q+‘êdüqyÓ yÓTT<ä˝≤<ë\j·T
<√[{ÏºDT>∑q+<ä<ä\es¡ eX¯Hê>∑Te eTVü‰eTVæ≤eT ˆˆ
X¯u≤›s¡ú ` »q|ü = sê», áe = ø=&ÉTe $uÛÑ÷wüD = ÄuÛÑs¡D
edüq = ãf…º ‘·qT = <˚Vü≤ Ä\j·T = eTHÓ nqT>∑ = u≤\ø£,ùdeø£
uÛ≤yês¡ú ` qeT¬> n‹ uÒø±<ä sê» ãVü≤fi¯ Á|”‹ ‘√]düTe<ë<ä¬s Vü≤D, yêVü≤q, ÄuÛÑs¡D,
eÁdüÔ, uÛÑ÷$T>∑fi¯qTï ø=&ÉãVüQ<äT. Ä<ä¬s ‘·qï<˚Vü≤eqTïn<∏äyê ‘·qï eTqdü‡qTïn<∏äyê
‘·qï @ø±+‘· >∑èVü≤eqTï j·÷s¡÷ ≈£L&É˝≤s¡s¡T. Ä<ä¬s uÛÑ>∑e+‘· ‘·qï Á|”‹j·T uÛÑø£Ô]¬>
m\¢eqTï ø=&ÉT‘êÔ ‘·qï @ø±+‘·>∑èVü≤>∑fi≤<ä nq+‘êdüHê~>∑fi¯qTï ø=&ÉT‘êÔHÓ.nùwºn\¢<Ó
eT>∑Te⁄ ‘êsTTj·T Væ≤+<Ó düT‘·TÔe⁄+‘˚ uÛÑø£Ôs¡ düT‘·Ô düT‘·TÔ‹Ôs¡T‘êÔHÓ. n+<ä¬s uÛÑø£Ôs¡ u[
j·T˝Ò¢Çs¡T‘êÔH˚.
1) kÕj·TT»´ yÓ÷ø£å ôVQ+~<ä uÛÑø£Ô]¬>‘·qï ø£DÏíì+<ä˝Ò H√&ÉTe+‘Ó, ‘·qïø±*ì+<ä˝Ò
z&Ü&ÉTe+‘Ó V”≤¬> ‘·qï <˚Vü≤eHÓï ne]¬> ≈£L&É÷‘êÔHÓ.
2) ã*j·T eTHÓ¬> ‘êHÓ n+>∑s¡ø£åø£ Hê– ì+‘·+‘Ó ‘·qï <˚Vü≤eHÓï qeTà ø±s¡´¬øÿ
MTdü*&ÉTeqT.
3) <˚es¡ @ø±+‘· >∑èVü≤>∑fi¯ó ` 1) nq+‘êdüq, 2) X‚«‘·B«|ü, 3) yÓ’≈£î+sƒ¡.
4) eT>∑T$q ñ|üeT <˚eì¬> ø=≥ºs¡÷ dü«\Œ yÓ’|ü]‘·é⁄+≥T, eT>∑T ‘·qïs¡ø£åD… >±–
‘êsTTj·T‘·Ô ã+<äπs eT>∑T$q+‹s¡Te <˚e qeTàqTï s¡ødÏå ü\T qeTà Væ≤+<Ó Çs¡Te.
5) µÄ<ä‘ÓÔ Vü≤]Vü≤ùdÔqVü≤]<äèôw’ºe |üX¯´‹µ m+<äT‹[düTe kÕj·TT»´ eTTø£Ôs¡ düTKeqTï
düà]düT‘êÔ ‘·qT ` eTHÓ>∑[‘êÔ<ä]|üs¡T+fÒH√ m+~<ë›¬s <ëdüs¡T.
6) uÛÑ÷$TsTT+<ä 16 ø√{Ï 25 \ø£åjÓ÷»q m‘·Ôs¡$s¡Te yÓ’≈£î+sƒ¡<ä <äøÏåD¬øÿ 2.5 ø√{Ï
jÓ÷»q<ä uÛÑ÷uÛ≤>∑$<Ó ñ‘·Ôs¡¬øÿ <äTsêZuÛ≤>∑ 2.5ø√{Ï jÓ÷»q$<Ó. á ms¡&ÉT ÄeTTø£Ô
kÕúq. Á|üfi¯j·T<ä*¢ á ms¡&É≈£Lÿ \j·T$<Ó. Ä<ä¬s á ms¡&És¡ eT<ÛäúÛ≤>∑<ä*¢s¡Te
njÓ÷<Ûä´ HêeTø£yê<ä luÛ≤>∑ 23 ø√{Ï jÓ÷»q $<Ó. Ç<äT eTTø£ÔkÕúq. Á|üfi¯j·T<ä*¢
ne´ø£Ôyê–<äT› düèwæºj·T*¢ e´ø£Ôyê>∑Te⁄<äT.
51
18) ne‘·s¡DÏø± ` <˚eqT e÷jÓTj·TqTï <˚es¡ C≤„q neq $X‚wü nqTÁ>∑Vü≤ $\¢<Ó
¬>\¢˝≤>∑<Ó+<äT ‹[düTes¡T.
qT&ç ` uÛÑTeqbÕeq#·]‘· |ü⁄D´ ÁX¯eD ø°s¡Ôq bÕ|üHêX¯q

ø£$_ÛØ&ç‘· ¬ø’s¡e<äfi¯XÊéT ìd”‡eT ˆˆ
j·TTe‹y˚wü~ Væ≤+<Ó >ö] <Ûäeq yÓ÷Væ≤dæ ¬ø&çdæ ñ[dæ<ä
Çeq e÷j·Te ¬>\TeHêeqT á »>∑Á‘·j·T~.
X¯u≤›s¡ú ` uÛÑTeq = ˝Àø£, ø£$_ÛØ&ç‘· =C≤„ì>∑[+‘· düTÔ‹dü\Œ&ÉTeeqT

¬ø’s¡e<äfi¯XÊéT = HÓ’~˝Òj·T |üø£fiËj·T+‘Ó ˙\ ãDí $•wüºHê<äe.
uÛ≤yês¡ú ` düø£\ ˝Àø£>∑fi¯qTï |ü$Á‘·e÷&ÉTe #·]Á‘Ój·TTfi¯fleqT Ä#·]Á‘Ój·T ÁX¯eD, ø°s¡Ôq

~+<ä |ü⁄D´˙&ç bÕ|üHêX¯ e÷&ÉTe C≤„ì>∑[+<ä k˛ÔÁ‘· e÷&çdæø=fi¯óflee.HÓ’~˝Òj·T VüAeq
|üø£fiËj·T+‘Ó ˙\ãDí $•wüºHê<äø=HÓsTT\¢<äeHê–<ë›HÓ uÛÑ>∑e+‘·. n+<∏äVü≤ Vü≤] yÓ÷Væ≤ì
y˚wü <Ûä]dæ<ë>∑ n‘·´+‘· n<ÛäeTsê<ä sê>∑` <˚«wü düV≤æ ‘·sê<ä kÕe÷q´ eTqTwü´sê<äe]¬>
Ä e÷jÓTj·TqTï ¬>\¢\T kÕ<Ûäý˚? j·÷]+<ä\÷ kÕ<Ûä´$\¢. nq+‘· »qà<ä kÕ<ÛäHÓ
e÷&ç uÛÑ>∑e+‘·qqTï $X‚wüHê–dü+‘√wü |ü&çdæ nqTÁ>∑Vü≤ e÷&çdæø=+&É¬s e÷Á‘· á
e÷jÓTj·TqTï <ë{Ï yÓ÷ø£å kÕ~Ûdü\T kÕ<Ûä´.
1) düeTTÁ<äeT<∏äq ø±\<ä*¢ <Ûä]dæ<ä yÓ÷Væ≤ìs¡÷|üeqTï Äø±\<ä*¢ H√&çs¡<ä s¡TÁ<ä<˚es¡T
eT‘=ÔyÓTà ‘·eT¬> ‘√]dü\T uÒ&çø=+&És¡T.uÛÑ>∑e+‘·qT uÒ&É n<äqTïH√&ç<ä¬s ìq¬> düVü≤HÓ
e÷&É*¬øÿ Ä>∑<äT m+<äTùV≤fi¯<äs¡÷ πøfi¯<˚ s¡TÁ<ä<˚es¡T Vü≤sƒ¡e÷&ç<ë>∑, Ä »>∑H√àVü≤q
‘·qï yÓ÷Væ≤qs¡÷|ü ‘√]dæ<ä. Ä ø£åD<ä*¢ s¡TÁ<ä<˚es¡T dü+|üPs¡íyÓ÷Væ≤‘·sê– lVü≤] nqTï
e⁄<äqTïeT¬s‘Ó s¡TÁ<ä<˚es¡T Ä*+>∑q yÓ÷&çø=fi¯fl*¬øÿôVA<ë>∑ uÛÑ>∑e+‘· X¯+K`#·Áø£`>∑<Ûë
<Ûë]j·÷– ‘·qï ì» s¡÷|ü ‘√]düT‘êÔHÓ. s¡TÁ<ä<˚es¡T Hê∫¬øsTT+<ä ‘·˝… ‘·–ZdæeT‘˚Ô k˛ÔÁ‘·
e÷&ç nqTÁ>∑Vü≤ j·÷#·HÓ e÷&ç<ë>∑ |üs¡e÷‘·à eT‘˚Ô nqTÁ>∑Vü≤ e÷&ÉT‘êÔHÓ.
2) kÕ<ÛäHÓj·T Á|ü<∏äeT k˛bÕqyê<ä <˚es¡ ø£<∏Ój·T ÁX¯eDq+‘·s¡<ä ø°s¡Ôq düø£\eP |ü⁄Dý˚,
uÛÑø£Ôs¡ m˝≤¢ bÕ|ü>∑fi¯qTï HêX¯e÷&ç Ä eT÷\ø£ kÕ<ÛäHÓ e÷&çdæ yÓ÷ø£åeqTïø=&ÉTe+<∏ä<äT›
á Vü≤] ø£<∏Ó. Ä<ä›]+<ä ø£<∏ë ÁX¯eD n‘·´+‘· neX¯ýê<ä<äT› m+<äT<ëdüs¡T ‹[düT‘êÔ¬s.
52
19) ne‘·s¡DÏø± ` düVü≤HÓj·T*¢ <˚eì¬> düeTsês¡T Ç\¢yÓ+ãT<äqTï nH˚ø£ <äècÕº+‘·
>∑[+<ä ‘√]düT‘êÔ¬s <ëdüsêj·Ts¡T.
qT&ç ` bÕ|üø£s¡àe düVæ≤düTe&Ó \øÏåà|ü‹¬>düeTsê<ä ~$»s¡
˙ |üjÓ÷»uÛÑyê+&É<√fi¯>±e*¢ Hê ø±D… ˆˆ
>√|ü>∑Ts¡T$qeT&É~uÛÑè<äTq>∑ #ê|üyÓTT<ä˝≤<äes¡T
e÷&É›eTVü‰|üsê<Ûä>∑fiËDÏdæ<äHÓ ø£s¡TD≤düeTTÁ<ä Vü≤] ˆˆ
X¯u≤›s¡ú ` ~$»s¡T = dü«s¡Z<ä*¢ VüQ{Ïº<ä <˚e‘Ó>∑fi¯ó |üjÓ÷»uÛÑyê+&É = ÁãVü‰à+&É

q>∑#ê|ü = s¡TÁ<ä >√|ü = #·+Á<ä n<∏äyê q+<ä>√|ü n<∏äyê Ç+Á<ä
uÛ≤yês¡ú ` nq+‘êq+‘· Jesê•>∑fi¯ó ø£åD ` ø£åD¬øÿ e÷&ÉTe nq+‘· bÕ|üø£s¡à>∑fi¯qTï
düVü≤HÓ e÷&ÉTees¡*¢ uÛÑ>∑e+‘·ì¬> düeTsê<ä j·÷e <˚e‘Ó>∑fi¯ó á ÁãVü‰à+&É<ä*¢ Ç\¢.
πøe\ kÕe÷q´ J$>∑fi¯\¢, q+<ä>√|ü,#·+Á<ä, Ç+Á<ä, ¬ø’πøsTT, kÕ+B|üì |ü‹ï, j·TXÀ<ÛÓ,
‘ê¬s, uÛÑè>∑T, s¡TÁ<ä Çe¬s yÓTT<ä˝≤<ä <˚e‘Ó>∑fi¯ó e÷&ç<äeTVü‰|üsê<Ûä>∑fi¯H˚ï H√&É<Ó ne]¬>
yÓ÷ø£åeHÓï ˙&ç nqTÁ>∑Væ≤ dæ<ä uÛÑ>∑e+‘·q ø£s¡TD…¬> ÇHêï«e <äècÕº+‘· ˙&É\T kÕ<Ûä´?
1) >√ Hê¬ø, eèwüuÛ…, #·+Á<ä, yê>¥, uÛÑ÷, ~¬>, <Û̊qTwü, Ád”Ôj·÷+ m+ã neTs¡ ø√X¯<ä+‘Ó >√ X¯ã®¬øÿ
dü«s¡Z, m‘·TÔ, #·+Á<ä, e÷‘·T uÛÑ÷$T, ~≈£îÿ, Äø£fi¯ó, m+ãs¡ú>∑fi¯ó+≥T.
2) ‘·+<Ó ` ‘êsTTsTT\¢<ä kÕø£å‘Y uÛÑ>∑e+‘· lø£èwüí |üs¡e÷‘·àì¬> ‘êqT ‘·+<Ó m+<äT uÛ≤$dæ
eT>∑q y˚T˝Ò düVü≤»yê– n~Ûø±s¡ e÷&ÉTe Vü‰¬> |üs¡e÷‘·àq y˚T˝… q+<ä>√|ü Vü‰>∑÷ ‘êsTT
m+<äT uÛ≤$dæ<ä j·TXÀ<ÛÓj·Ts¡T e÷&É<äT› n|üsê<Ûä.
3) |üs¡eT|ü⁄s¡Twü #·+Á<ä |üs¡Ád”Ô ‘êsê dü+>∑e÷&ç<äT› Çã“s¡<äT n|üsê<Ûä.
4) Ç+Á<ä dü‘·‘·yê– @fi¯ó ~q>∑fi¯ó ø±\ eTfiË düT]dæ ø£èwüíqH˚ï ˙]q*¢ eTTfi¯ó–dü\T Á|üj·T‘·ï
e÷&É<äT› Ç+Á<ä n|üsê<Ûä.
5) eT+<∏ä¬s m+ã <ëdæj·T e÷‘·T πø[ |ü{≤º_Ûùwø£¬øÿ dæ<ä∆sê<ä lsêeT<˚es¡qTï ø±&ç¬>ø£[düTe
dü+#·T e÷&ç<äT› >∑Ts¡TkÕúq<ä*¢<äT› <äX¯s¡<∏äq eT&É~ ¬ø’¬øsTTj·T n|üsê<Ûä.
6) uÛÑ>∑e+‘·q eø£ådüú\¬øÿ ‘·eT bÕ<ädüŒs¡Ù e÷&ç<äT› uÛÑè>∑TãTTwæ>∑fi¯ n|üsê<Ûä.
7) sêeDq dü+Vü‰s¡<äq+‘·s¡ lsêeTH=+~¬> j·TT<ä∆¬øÿ ôVA<ä<äT› s¡TÁ<ä <˚es¡ n|üsê<Ûä. (Ç*¢
ôV≤dü]dü<Ó Çs¡Te <Óe‘Ó>∑fi¯, ãTTwæ>∑fi¯, eTqTwü´s¡ ˇ{≤º¬s m˝≤¢ J$>∑fi¯ nH˚ø£ ‘·|üÂ>∑[<ä›s¡÷
˝ÒKq uÛÑj·T~+<ä ¬ø\es¡ ˇ+<=+<Ó n|üsê<Ûä>∑fi¯qTï e÷Á‘·‹[dü˝≤–<Ó)
8) Á‹|ü⁄sêdüTs¡ dü+Vü‰s¡ ø±\<ä*¢ ÁãVü≤à<˚es¡qTï kÕs¡~∏, Vü≤]j·TqTï u≤D, y˚Ts¡T |üs¡«‘·eqTï
<ÛäqdüT‡ e÷&çø=+&ç<ä›¬øÿ s¡TÁ<ä<˚e]¬> q>∑#ê|ü mqTïes¡T.
53
20) ne‘·s¡DÏø± ` >∑+¬>–+‘· >∑+>±»qø£ $T–˝…+<äT á qT&çj·T*¢ ‹[düTes¡T.
qT&ç ` n+>∑T{≤Á>∑~ »ìdæ<äeTs¡‘·s¡+–DÏj·TT ˝Àø£Á‘·j·T>∑fi¯|òüT

Væ≤+–düTefi¯yê´ø£è‘êø±XÊ+‘· yê´|ædæ<ä ˆˆ
Ç+>∑&É\ eT>∑fi§&Ój·Tq+>√ÁbÕ+>∑>∑fi¯*|üŒeT\q+‘·
düTeT+>∑fi¯Á|ü<äHêeT bÕeqe÷fi¯Œ<˚q]<äT ˆˆ
X¯u≤›s¡ú ` n+>∑T≥ = ôV≤u…“s¡fi¯ó neTs¡‘·s¡+–DÏ =<˚e>∑+¬>,

n|òüT = bÕ|ü, nyê´ø£è‘êø±X¯ = ÁãVü‰à+&ÉôVQs¡–q Äø±X¯, Ç+>∑&É\ = düeTTÁ<ä
uÛ≤yês¡ú ` Á‹$Áø£eTq u…s¡[q ‘·T~sTT+<ä VüQ{Ïº<ä >∑+¬>j˚T eT÷s¡T ˝Àø£>∑fi¯qTï |ü$Á‘·
>=[düTyê>∑ ÁãVü‰à+&É<ä ôVQs¡>∑÷yê´|ædæ<ä düeTTÁ<äsê»q eT>∑fi≤<ä \øÏåàj·T ˇ&Ój·THê<ä
Hêsêj·TDq <˚Vü≤ Vü‰>∑÷ nej·Te>∑fi¯*¢ ‘·T+_<ä X¯ó<ä∆yê<ä HêX¯$\¢<ä eT+>∑fi¯Á|ü<äyê<ä
HêeT |ü$Á‘· e÷&ÉTe⁄<Ó+<äT ùV≤fi¯óe<˚ì<Ó. (HêeTdüàs¡D… e÷&ç<ä¬s kÕ≈£î nqTÁ>∑Væ≤düTe
Vü≤] eTVü‰ø£s¡TDÏ).
1) yêsêVü≤ ø£\Œ<ä*¢ Á‹$Áø£eTq @&ÉbÕ<ä<ä u…s¡[ì+<ä VüQ{Ïº<ä >∑+¬>bÕ<äà ` ø£\Œ<ä*¢
ã\bÕ<ä~+<ä VüQ{Ïº<äfi¯ó. µyês¡ôV≤ yêeTbÕ<ä+‘·T ‘·<qä ´Á‘·‘·T <äøÏåD+µ m+ã uÛ≤>∑e‘·
‘ê‘·Œs¡´<ä*¢ leT<Ûë«#ês¡´s¡T dü÷∫dü<ä Á|üe÷Dy˚ Ç<ä¬ø Ä<Ûës¡.
2) ÁãVü‰à+&É<ä ˇfi¯–s¡Te »qýê<ä uÛÑ÷‘êø±X¯¬øÿ yê´ø£è‘êø±X¯ mqTïes¡T.
3) düeTTÁ<ä eT<∏äq ø±\<ä*¢ \øÏåà ôVQs¡ã+<ä<ä›]+<ä düeTTÁ<ä ‘·+<Ó mìdæ<ä Ä>∑ Vü≤]
Çefi¯qTï ¬ø’Væ≤&ç<äT ôVQdü<ë– $yêVü≤yê<ä+‘Ó ‘√]dü<ä.
4) <˚es¡ <˚Vü≤<ä `bÕ<ä<ä ` u…s¡[q` ñ>∑T]q ‘·T~j·T düŒs¡Ù ˇyÓTàj·÷ <ä<ä›¬øÿ >∑+¬>¬>
á X¯øÏÔj·÷<ä¬s |üPs¡í dü«s¡÷|üeqTï düs¡«<ë yê´|ædæ<ä HêeT (X¯ã›)¬øÿ X¯øÏÔ mHÓ+ãT<äqTï
˙y˚ }Væ≤düãVüQ<äT.
54
21) ne‘·s¡DÏø± ` ø£\Œeèøå±~>∑[–+‘· Vü≤]j·TT $T–˝…+ãT<äqTï á qT&çjT· *¢
‹[düTes¡T.
qT&ç ` ø±eT<Û̊qT düTø£\Œ‘·s¡T ∫+‘êeTDÏ>∑fi¯eTπs+Á<ä˝Àø£~

ø±$T‘ês¡ú>∑∞ee\¢<Ó ùdyÓ e÷fi¯Œ]¬> ˆˆ
leTT≈£î+<äq |üs¡eTeT+>∑fi¯ ˆ HêqT qs¡ø£düús¡qT dü\TVæ≤‘·T
bÕeTs¡s¡T |ü+&ç‘·¬sìdæ |ü⁄s¡TcÕs¡ú ø=&ÉT‹Vü≤<äT ˆˆ
X¯u≤›s¡ú ` neTπs+Á<ä ˝Àø£ = <˚y˚+Á<äq ˝Àø£yê<ä dü«s¡Z, bÕeTs¡s¡T = nC≤„ì>∑fi¯ó
uÛ≤yês¡ú ` ø±eT<Û̊qT ø£\Œeèø£å ∫eT‘êeTDÏ>∑fi¯ó dü«s¡Z¬øÿ ôVA– ùdyÓ e÷&ç<ä¬s e÷Á‘·

Hêe⁄ πø[<ä›qTïø=&ÉT‘·Ô<Ó. Ä<ä¬s eTT≈£î+<äq |üs¡eTeT+>∑fi¯yê<ä Vü≤]j·THêeT dü«s¡Z¬øÿ
n<∏äyê yÓ÷ø£å¬øÿ ôVA<ë>∑ e÷Á‘· m+<ä\¢ bÕ|æ>∑fi¯ó ‘·T+_<ä qs¡ø£<ä\÷¢ ã+<äT nqTÁ>∑
Væ≤düTe⁄<äT. nC≤„ì>∑[¬> C≤„q ˙&ç |ü⁄s¡TcÕs¡úyê<ä yÓ÷ø£åeqTï ˙&ÉTe<äT. (Ç<äqTï ø£\Œ
eèøå±~>∑fi¯ó ì&É˝≤s¡e⁄).
1. Hês¡<äs¡T e÷&ç<ä Vü≤]HêeT düàs¡D… sTT+<ä qs¡ø£düúsT¡ ñ<ë∆s¡yê<ä ÁãVü‰à+&Éä|ü⁄sêD<ä
ø£<∏Ój·TqTï Ç*¢ dü÷∫düTes¡T.
2. düeTTÁ<äeT<∏äq ø±\<ä*¢ ñ<ä“¤$dæ<ä <˚e˝Àø£<ä >√ düTs¡_Û eT‘·TÔ edæwüºs¡>√e⁄ q+~ì
Vü‰>∑÷ »eT<ä–ïj·T Äø£fi¯ó ø£|æ˝… m+ã eT÷s¡T ø±eT<Ûä@qT>∑fi¯ó Á|üdæ<ä∆yê–yÓ.
3. ◊<äT‘·s¡Vü≤<ä ø£\Œeèø£å>∑fi¯ó `1) bÕ]C≤‘·, 2) eT+<ës¡ 3) dü+‘êq 4) ø£\Œeèø£å,
5) Vü≤]#·+<äq Çe⁄>∑fiË˝≤¢ ø£s¡à» <˚e‘Ó>∑fi¯ X¯Øs¡. V”≤>±– Çe⁄>∑[+<ä πø[<äT› dæ>∑Te⁄
<ä\¢<˚ Vü≤]e+X¯ ‹[dæ<ä+‘Ó dü+^‘· düT>∑+<Ûä düTK`<äT:U≤~>∑fi¯ düŒs¡Ù –&É¶`m‘·Ôs¡
Ä>∑T$¬ø eTT+‘ê<äe⁄+≥T.
4. bÕeTs¡qT |ü+&ç‘·Hê– |ü⁄s¡TcÕs¡úeqTï |ü&Ój·TuÒ≈£î C≤„q |ü&Ój·T<˚ |ü&Ó<ä düTK
ì»yê<ä düTK$\¢.
55
22) ne‘·s¡DÏø± ` |üs¡e÷‘·àqT nq|òüTHÓ+<äTø£]dæø=fi¯fl\T ø±s¡Dy˚HÓ+<äT ‹[düTes¡T.
qT&ç ` eTq<=fi¯¬> düT+<äs¡ |ü<ës¡úe HÓHÓ<äT ø=&Ó ¬ø’ø=+&ÉT

ã\÷q÷‘·q düTXÀ_Û‘·>∑+<Ûä düTs¡dü÷ù|‘· |òü\sê• ˆˆ
<äT´q~qeVü≤>∑fi¯+‘Ó ø=≥ºes¡qT dü<ëdü+‘Ó’düTeqT
dü<äTZDe ø£<ä›es¡|òüTe ø£~eqT nq|òüTHÓ+<Óìdæ ˆˆ
X¯u≤›s¡ú ` <äT´q~ = dü«s¡Z<ä q~ (>∑+¬>), ìeVü≤ = Á|üyêVü≤,

n|òüT = bÕ|ü, ñù|‘· = ≈£L&ç<ä
uÛ≤yês¡ú ` düT+<äs¡ |ü<ës¡ú>∑\qTï eTq<ä*¢ ∫+‹dæ n<äqTï d”«ø£]düTe <˚eôVQdü<ë<ä,

eTH√Vü≤s¡yê<ä >∑+<Ûäs¡dü>∑[+<ä ≈£L&ç<ä |òü\>∑fi¯sê•j·TqTï >∑+>±Á|üyêVü≤<ä Vü‰π>ìs¡+‘·s¡
ø=&ÉTeqT. j·÷e uÛÑø£Ôs¡T ‘·eTà jÓ÷>∑´‘êqTkÕs¡ ‘·qï >∑TD>∑fi¯qTïÄfi¯e&çdæø=fi¯ófles√,
nes¡ bÕ|ü>∑fi¯qTï ø£~j·TTeqT. Ä m\¢bÕ|ü>∑fi¯qTï ‘·qï*¢ |ü&Ó<äs¡÷ ‘·qï*¢≥Tº ø=≥º
fi¯fl<˚ düT≥Tº Vü‰≈£îe<ä]+<ä nq|òüT (bÕ|üs¡Væ≤‘·) m+<äTø£¬sdæø=fi¯ófleqT.
1. <˚e]¬> düT+<äs¡ |ü<ës¡úeH˚ï ø=&ÉuÒ≈£î. ø=&ÉTyê>∑ düT+<äs¡ uÛ≤eHÓ Çs¡uÒ≈£î.
2. ˇ+<äT Hêe⁄ ˙&ç<ä¬s Vü≤H=ï+<äT ø=&ÉTeqT <˚e.
3. bÕ|ü>∑fi¯qTï Çdü>=+&ÉT ˇfiËflj·T |òü\>∑fi¯qTï ˙&ÉTe <˚eì¬> düeT ø£s¡TDÏj·÷s¡T+≥T.
4. ªHêsêj·TD√ HêeT qs√ qsêD≤+ Á|üdæ<ä∆ #√s¡' ø£~∏‘+· |üè~∏yê´+µ m+ã Á|üe÷D<ä+‘Ó
Vü≤]j·TqTï Ç\¢<ëdüs¡qTï Ç*¢ <ëdüs¡T n|òüTe ø£~e m+~<ë›¬s.
5. »>∑‘ÓÔ\¢ ãj·TdüTe >∑TDeqTï Vü≤]sTT+<ä Hêe⁄ |ü&Ó<äT, j·÷]>∑÷ uÒ&Éyê<ä, qeT>∑÷
uÒ&Éyê<ä bÕ|ü>∑fi¯qTï Vü≤]¬> ˙&ÉT‘˚ÔyÓ.
56
23) ne‘·s¡DÏø± `ãVüQ m‘·Ôs¡ <˚eqeTà Vü≤‹Ôs¡y˚ Çs¡TeHÓ+<äT ‹[düTes¡T.
qT&ç ` #˚‘·Hê#˚‘·q$\ø£åD q÷‘·q|ü<ës¡ú>∑fi§fi¯¬> ã\T

q÷‘·q‹düT+<äs¡¬ø düT+<äs¡ s¡dü¬ø s¡düs¡÷|ü ˆˆ
C≤‘·s¡÷b˛<äs¡ uÛÑyê<ä´s√fi≤‘·‘· Á|ü‹eT Á|üuÛ≤e
<Ûäsê‘·fi¯<=fiËyÓTTà&ÉHÓj·÷&ÉT‘·*|üŒ qeTà|üŒ ˆˆ
X¯u≤›s¡ú ` C≤‘·s¡÷b˛<Ûäs¡ = Væ≤s¡D´ >∑s¡Œ¤ (ÁãVü≤à), Ä‘·‘· = yê´|üÔ,

<Ûäsê‘·fi¯ = uÛÑ÷$T, #˚‘·q = Jes¡T, n#˚‘·qs¡T = »&É.
uÛ≤yês¡ú ` Je`»&É $\ø£åDHê<ä, düs√«‘·ÔeTHê<ä, |üs¡e÷‘·à, ôVQdü, |ü<ës¡ú >∑fi¯*¢ dü<ë

ôVQdü s¡÷|ü~+~s¡T. düT+<äs¡ |ü<ës¡ú>∑fi¯*¢ düT+<äsH¡ ê–, s¡dü|ü<ës¡ú>∑fi¯*¢ s¡dü s¡÷|üHê>∑
˙&ÉTe. n+‘·Vü≤ Vü≤], ÁãVü≤à, s¡TÁ<ä yÓTT<ä˝≤<äes¡* ¢yê´|üÔHê– ‘·qï ndü<äèX¯ Á|üuÛ≤e
‘√]düT‘êÔ uÛÑ÷$Tj·T*¢ qeTà+‘·Vü≤ n‹ kÕe÷q´s=&ÉHÓ Ä&ÉTe.
1. ø±sƒ¡ø√|üìwü‹Ôq µì‘√´ ì‘ê´Hê+ #˚‘·q X‚«‘·HêHê+µ m+ã Á|üe÷D<ä yêÚ≤´q
<ä+‹<Ó.
2. ÁãVü≤à<˚e]¬> Væ≤s¡D´>∑s¡“¤ n<∏äyê C≤‘·s¡÷b˛<äs¡ mqï\T ø±s¡D
1) ∫qï<ä+‹s¡Te ø£eT\ >∑s¡“¤<ä*¢ ‘·T+_s¡Te
2) ∫qï<ä+‹s¡Te ÁãVü‰à+&É >∑s¡“¤<ä*¢ ‘·T+_s¡Te
3) ∫qï<ä+‹s¡Te ÁãVü‰à+&ÉeqTï >∑s¡“¤<ä*¢ ‘·T+_ø=+&çs¡Te
3. µjÓ÷q: |æ‘ê »ì‘êµ m+ã ÁX¯ó‹j·TqTï HÓq|ædüTe⁄<˚ µqeTà|üŒµ m+ã <ëdüs¡
e÷‘·T.
4. ôVQdü<ë<ä Á|ü‹edüTÔ, Á|ü‹e´øÏÔ ø±˝≤+‘·s¡<ä*¢ Vü≤[j·T<ë>∑Tyê>∑ <˚eqT V”≤¬>
ì‘·´q÷‘·q m+<äT dü+X¯j·T |ü&ÉuÒ&ç. <˚e #˚‘·Hê#˚‘·q` $\ø£åD.
5. ÁãVü‰à~ <˚e‘Ó>∑fi¯ó eTVæ≤e÷e+‘·sê<ë>∑ Vü≤]j·TH˚ï HÓHÓj·T\T ø±s¡D ÁãVü‰à~
>∑fi¯*¢<äT› Á|üuÛ≤e ;]<äeqT ÇeH˚.
6. µeTeTkÕ«$T ` Vü≤]: ì‘·´+ düs¡«dü´ |ü‹πse#·µ m+ã ∫+‘·HÓj·Tqï µqeTà|üŒµ
µÄ‘·‘·Á|ü‹eT Á|üuÛ≤eµ m+ãTe<ä]+<ä ‹[dæ<ë›¬s.
57
24) ne‘·s¡DÏø± ` ‘·+<Ó ` ‘êsTT–+‘·ôV≤∫Ãq ø£s¡TDÏ <˚es¡T m+<äT á qT&çj·T*¢
‹[dæs¡Tes¡T.
qT&ç ` ‘·+<Ó ‘êj·TZfi¯ ‘·eTà •X¯ó$¬> ã+<ä uÛÑj·T>∑fi¯ |ü]Vü≤]dæ

ì»eT+~s¡~ uÒ&ç<äT<äì‘êÔ<ä]düTe+<ä<ä* ˆˆ
Væ≤+<Ó eTT+<Ó&Éã\~ ˇfi¯ôVQs¡ –+~πsX¯qT ‘·qïes¡
q+<Ó+<äT dü\VüQeHê>∑dü<äy√˝…‘·Ô H√&ç<äs¡T ˆˆ
X¯u≤›s¡ú ` n>∑dü<äeP˝Ÿ = Äø±X¯<ä+‘Ó, eT+~s¡ = eTHÓ
uÛ≤yês¡ú ` ‘·+<Ó ‘êsTT>∑fi¯ó ‘·eTà eT>∑T$¬> ã+~s¡Te ÁøÏ$T ` ø°{Ï n<∏äyê #Û·* `
_dæ\T>∑fi¯ uÛÑj·T>∑fi¯qTï |ü]Vü≤]dæ ‘·eTà eTHÓj·T*¢ ø£¬s<äT Á|”‹düTes¡T. Ä<ä¬s <˚es¡
<˚e ‘·+<Ó` ‘êsTT>∑fi¯+‘Ó ˇ+<äT düúfi¯<ä*¢ j·÷yê>∑˝§yÓTà düe÷<Ûëìdü<Ó Væ≤+<Ó èTT+<Ó
m&É` ã\>∑fi¯*¢ Vü‰>∑÷ ˇfi¯` ôVQs¡¬>Äø±X¯<ä+‘Ó ‘·T+_<ä Ç+~sê|ü‹ m˝Ò¢ H√&ç<äs¡÷
ã+<äT dü\VüQe.
1. ñ|üe÷q ` ñ|üy˚Tj·T, ‘·+<Ó ` ‘êsTT, |üs¡e÷‘·à, •X¯ó ` uÛÑø£Ô
2. ‘·+<Ó` ‘êsTT j·÷yê>∑\÷ ˇyÓTàyÓTà Ä|ü‘·TÔ ã+<äT<ä ‹[<äT ÄyÓT˝… s¡øÏådæ<ä¬s,
|üs¡e÷‘·à Á|ü‹u≤]j·T÷ eTVü‰ Ä|ü‘·TÔ ãs¡<˚ Ç<ä› Vü‰¬>s¡øÏådüTeqT.
3. <˚Vü≤ø=&ÉTe (‘·qT+ ` <ä<ë‹) Hê<ä›<ä]+<ä ‘·+<Ó mìdüTe.
4. µnÁ>∑‘√Hês¡dæ+Vü≤X¯Ã..................m+ã j·÷<äyês¡´s¡ XÀ¢ø£<ä+‘Ó <˚eqT ø±j·TT‹Ô<ä›<äT
Væ≤+<Ó ` eTT+<Ó m&Éã\~+<ä m+<äT dü÷∫dæ<ë›¬s.
5. Äø±X¯ ndü«‘·+Á‘·yê– nqT|üø±]j·÷– ‘·T+_ø=+&ç<ä›¬s lVü≤]j·TT dü«‘·+Á‘·
Hê– ìs¡+‘·s¡ ñ|üø±]j·÷– yê´|üÔHê–<ë›HÓ.
58
25) ne‘·s¡DÏø± ` <˚Vü≤<ä HÓs¡[q+‘Ó <˚eHÓ+ãT<äqTï á qT&çj·T*¢ ‹[düT‘êÔ¬s.
qT&ç ` ˇ&É\ HÓfi¯\+<ä<ä* Vü≤] qyÓTTà&ÉHÓ ‹s¡T>∑Te ˇ+<ä¬sø£åD
_&É<Ó u…+ã\Hê– uÛÑø±ÔBÛqyÓ+<Óìdæ ˆˆ
‘·&Óe <äT]‘Í|òüT|òüT>∑fi¯ ø±eT<äø=&ÉTe düø£˝Òwüº>∑fi¯ dü+‘·‘·
q&Ó qeTà+<ä<ä* qedüT$X‚wæ düqàVæ≤eT ˆˆ
X¯u≤›s¡ú ` ã&É\ = <˚Vü≤, HÓfi¯\T =HÓs¡fi¯ó,

z|òüT= düeT÷Vü≤, qedüT, $X‚wü, <äT]‘· = bÕ|ü,
dü‘Y eTVæ≤eT`ôVQdü<ë<ä ìs¡T›wüºyê<ä, $X‚wüyê<ä, dü‘·ýê<ä eTVæ≤yÓTj·TTfi¯fles¡T
uÛ≤yês¡ú ` <˚Vü≤<ä HÓs¡[q+‘Ó Vü≤]dü<ë qyÓTTà&ÉHÓ Ç<äT› ns¡ø£åD _&É<Ó nBÛqq+‘Ó

‘√s¡T‘êÔ u…+ã\Hê–s¡T‘êÔHÓ. qeTà bÕ|ü>∑fi¯qTï ‘·&ÓjT· T‘êÔ uÒø±<ä düø£\ ÇcÕºs¡ú>∑fi¯qTï
dü<ë ≈£L&ÉTeeHê– ôVQdü<ë<ä, ìs¡T›wüºyê<ä, $X‚wüyê<ä, dü‘·ýê<ä eTVæ≤yÓTj·TTfi¯fle Hê–
<ë›HÓ.
1. qeTà <äTwüº ø±eTHÓ>∑fi¯qTï ‘·&Ój·TTe<ä]+<ä Vü‰>∑÷ dü‘Y ø±eTHÓ>∑fi¯qTï ø=&ÉTe⁄<ä
<ä]+<ä\÷ ø±eT<äHÓ+<äT Vü≤] ø£]dæø=fi¯ófl‘êÔHÓ.
2. <˚Vü≤¬øÿ HÓs¡fi¯ó nBÛq Ä<ä¬s u…+ã\e\¢ HÓs¡[ì+<ä <˚V≤ü ¬øÿ @q÷˝≤uÛÑ$\¢ Ä<ä¬s
<˚es¡T nBÛqq+‘Ó Ç<ä›s¡÷ nBÛqq\¢ Ä<ä¬s u…+ã\Hê–<äT› m\¢ ˝≤uÛÑ >∑fi¯qTï
˙&ÉTe.
3. uÛÑø£Ô]>±–j˚T lVü≤]j·T düø£\ ÁøÏjÓT>∑fi≤<ä›]+<ä Vü≤]j·TT uÛÑø±ÔBÛq mìdüTeqT.
4. <˚e ˇ+<äs¡ø£åD _≥ºs¡÷ <˚Vü≤ ôV≤Dyê>∑Te+‘Ó JeeqTï <˚e_≥ºπs Jeqndæú‘·«y˚
Ç\¢yê>∑Te⁄<äT. Ä<äπs <˚e _{Ïº\¢ _&ÉTe⁄~\¢.
5. eTT<äTø£s=+~¬> eTø£ÿfi§&ÉHÓ Hê\Tÿ ôV≤C…® q&Ój·T\T uÒdü]düTe Hêe⁄ qedüT $X‚wü
dü‘Y Ä<ä eTVæ≤yÓTj·TTfi¯fl Vü≤] ìs¡+‘·s¡ qyÓTTà&ÉHÓ qeTà X¯øÏÔ¬> ‘·ø£ÿ<ë– q&Ój·TT
eeq+<ë<ä¬s Vü≤]j·T ø±s¡TDý˚HÓ+ãT<äqTï ‹[j·TuÒ≈£î
59
26) ne‘·s¡DÏø± ` <˚e _≥ºπs ø£≥Tºe ø£{Ïº<äπs _#·TÃeHÓ+ã $∫Á‘· dü«uÛ≤eeqTï ãDÏí
düTes¡T.
qT&ç ` _≥ºes¡ uÛÑebÕX¯~+<ä* ø£≥TºeqT ãVüQø£]ƒDìe

•ùwºwüº HÓ+<ä]<äqes¡‘· dü<ä“øÏÔ bÕX¯<ä* ˆˆ
ø£≥Tºes¡ uÛÑeø£≥Tº _&çdüTe dæ{Ïºqeìeq\¢ ø±eT<ä
ø=≥Tº ø±eqTdüø£\ kÂKéìVü≤|üs¡+>∑fi¯* ˆˆ
X¯u≤›s¡ú ` uÛÑebÕX¯ = dü+kÕs¡yÓ+ã Vü≤>∑Z, •ùwºwüº = dü»®q Á|æj·T
uÛ≤yês¡ú ` <˚es¡qTï Hêe⁄ uÛÑøÏÔjÓT+ã Vü≤>∑Z~+<ä ø£{Ïº<äπs Ä <˚es¡T qeTàqTï ø£{Ïº<ä

dü+kÕs¡yÓ+ã Vü≤>∑Z~+<ä _#·TÃ‘êÔHÓ. Hêe⁄ _≥ºπs n+<ä¬suÛÑøÏÔ e÷&É~<ä›πs, ø£sƒ√]j·÷–
qeTàqTï dü+kÕs¡<ä*¢ ø£{Ïº Vü‰≈£î‘êÔHÓ. Hêe⁄ø£{Ïº<ä¬s <˚e¬> dæ{Ïº\¢. ÇVü≤` |üs¡ ˝Àø£<ä*¢
kÂKéqTï ˙&ÉT‘êÔHÓ.
1. qs¡dæ+Vü≤ s¡÷|ü<ä*¢ dæ≥Tº ‘√]<äs¡÷ n<äT ‘·qï eTqdü‡qTï $ø£è‘· >=[düTe ‘·yÓ÷
>∑TD<ä $ø±s¡ s¡÷|üe\¢. Ç<ä÷düVü≤ Äq+<äs¡÷|üy˚ ˆ
2. |üs¡e÷‘·àqT‘·qï _≥ºkÕ‹«ø£]¬> dü+kÕs¡yÓ+ãbÕX¯~+<ä ‘êeTdü]¬> ‘·yÓ÷ ã+<Ûäq
s¡÷|ü b˛X¯~+<ä ã+~ÛdüTe.
3. qe$<Ûä <˚«wüs¡Væ≤‘·yê<ä qe$<Ûä uÛÑøÏÔj˚T dü<ä“¤øÏÔ.
qe$<Ûä uÛÑøÏÔ>∑fi¯ó
1)XÊÁdüÔÁX¯eD, 2) Vü≤]>∑TDø°s¡Ôq, 3) $c˛ídüàs¡D, 4) uÛÑø£Ôs¡ n<∏äyê eT÷]Ôj·TbÕ<äùdeq,
5) Vü≤]j·T #˚‘·Hê#˚‘·q Á|ü‹yÓT>∑fi¯ ns¡Ãq, 6) düø£\ n~ÛcÕºq>∑[¬> e+<äq, 7) düs¡«
<ëVü≤]<ëdü´ ∫+‘·q, 8) dü»®qs=&ÉHÓ düK´, 9) düs¡«eqTï|üs¡e÷‘·àHêBÛqyÓ+<äTdüeT]Œ
düTe Ä‘·àìy˚<äHÓ.
qe$<Ûä <˚«wü>∑fi¯ó
1) Je¬øÿ ∫+‘·HÓ, 2) Vü≤]j·T*¢ ìsêø±s¡ ìs¡TZD ∫+‘·H,Ó 3) >∑TD¬øÿd”yÓT Vü‰≈£îe⁄<äT,
4) ÁãVü≤às¡TÁ<ë~>∑fi¯ó Vü≤]düTeT mqTïe⁄<äT, 5) Vü≤] –+‘· ñ‘·ÔeT]<ë›¬sqTïe⁄<äT,
6) Vü≤]j·T X¯Øs¡, >∑TD, s¡÷|ü>∑fi¯*¢ uÛÒ<ä∫+‘·HÓ, 7) yÓ÷Vü≤ø±ÿ– ‘√]<ä ne‘ês¡>∑fi¯*¢
‘·|üÂ>∑fi¯qTï Vü‰¬> ‹[j·TTe⁄<äT, 8) uÛÑ>∑e<ä“¤ø£Ôs¡*¢ ì+<Ó Vü‰>∑÷ <˚«wü, 9) XÊÁdüÔ>∑fi¯
ì+<ÓVü‰>∑÷ ne⁄>∑fi¯*¢ n$XÊ«dü.
60
27) ne‘·s¡DÏø±` <˚es¡ ø±s¡TDéqTï eT÷s¡T<äècÕº+‘·>∑fi§+~¬> düeT]údüTes¡T.
qT&ç ` ø£DÏí¬>yÓj·T+<ä<ä* ¬ø’ yÓTÆ‹D…í>=<ä>∑Te ‘·s¡~ |ü\Zfi¯ó
|üDTí|òü\>∑fi¯q–<äT õôV≤«¬> s¡düe˙e+‘Ó ˆˆ
|ü⁄D´ |òü\Mee+<ä<ä* qT&çyÓDÏíHêfi≤«+&É<=fi¯ó \ø£åD
qDíH=<ä>∑Te uÛÑø£Ôs¡edüs¡ø£eTs¡>∑DdüVæ≤‘· ˆˆ
X¯u≤›s¡ú ` myÓ = ¬sô|Œ, ‹D…í = ‘·T]¬ø, |ü\Zfi¯ó = Vü≤\T¢>∑fi¯ó, nDà = |ü‹,

qT&çyÓDTí = e÷‹¬> n_Ûe÷ìj·÷<ä düs¡dü«‹, qT&çyÓD…íHêD≤à+&É = ÁãVü‰à+&É.
uÛ≤yês¡ú ` ø£D…í¬> ¬sô|Œ>∑fi¯ s¡ø£åD…j·T+‘Ó, yÓTÆ‘·T]¬ø¬> ¬ø’>∑fi¯ó düVü‰j·T¬øÿ ãs¡Te+‘Ó Vü≤\T¢
‘êHÓ Ä>∑<äT Hê*¬>¬> s¡dü ˙&ÉTe+‘Ó |üs¡e÷‘·àH˚ qeT¬> m\¢Ø‹j·T ø£s¡TD… ‘√s¡TeqT.
qeTà |ü⁄D´ |òü\>∑fi¯qTï ø=&ç*ø±ÿ– ÁãVü‰à+&É<=fi¯¬> \ø£åàDqDí Hê<ä lsêeTqT uÛÑø£Ôs¡
düeTj·T¬øÿ <˚e‘Ó>∑fi§&ÉHÓ ã+<äT nqTÁ>∑Væ≤düTeqT.
1. Ç*¢j·T eT÷s¡T <äècÕº+‘·>∑fi¯ó eT÷s¡T‘·s¡Vü≤<ä uÛÑø£Ô]¬> e÷&ÉTe nqTÁ>∑Vü≤eqTï
dü÷∫düTee⁄.
2. dü<ë C§‘Ó–<äT› ÁX¯eT ˙&ç<Ó ø£DÏí¬> ¬s|üŒ düVü‰j·T e÷&ÉTe+‘Ó ñ‘·ÔeT]¬> nqTÁ>∑Væ≤
düTeqT.
3. ¬ø’ ‹+&çj·÷<ë>∑‘·T]düTe+‘Ó dü«\ŒÁX¯eT ˙&ç nqTÁ>∑Væ≤düTe⁄<äT eT<ÛäéT uÛÑø£Ô]¬>.
4. Vü≤\T¢>∑fi¯óãVü≤fi‚ ÁX¯eT˙&ç s¡dü˙&ÉTe+‘Ó n<ÛäeTuÛÑøÔ£ ]¬> nqTÁ>∑Væ≤düTeqT.
5. Ä<ä¬s ¬ø\y=yÓTà Çe⁄ qeTà ¬ø’_&ÉãVüQ<äT eT‘·TÔ <äT:KeqTï ‘·+<äT ø=&ÉãVüQ<äT.
Ä<ä¬s<˚e e÷Á‘· m+<äTø±_&É˝≤¬s. ø£s¡àø±s¡D$\¢<Ó nC≤„q ~+<ä <äT:K ø=&É˝≤¬s.
6. ñ|üe÷q ` ñ|üy˚Tj·T
ø£DTí ` Je,
myÓ (¬sô|Œ) ` <˚e,
¬ø’ ` <˚e,
yÓTÆ ` Je,
|ü\Zfi¯ó (Vü≤\T¢) ` <˚e,
õôV≤« ` Je,
Vü≤DÏíqs¡dü ` uÛÀ>∑
7. |ü⁄D´¬øÿdüeTyê– |òü\˙&ÉTeHÓ+ãT<äqTï ‹[dü\T \ø£åàDqDí m+~<ë›¬s.
61
28) ne‘·s¡DÏø± ` uÛÑø£Ôs¡T mùwº uÛ≤s¡ ôVQ]dæ<äs¡÷ dæ{≤º>∑<Ó nqTÁ>∑Væ≤düTe ø£s¡TDÏ
Vü≤] m+<äT ‹[düTes¡T.
qT&ç ` ø={Ïº<äqT ¬ø’>=+ãs¡ø£åD _≥º>∑\ ‘·qïes¡ <äT]‘·>∑

fi¯≥TºeqT <ä÷s¡<ä* <äT]‘ês¡D´ bÕeø£qT ˆˆ
u…≥º u…qï* ôVQ]dæ<äes√fi¯ó dæ≥Tºe÷&ç<äH˚H√ Vü≤]
ø£+¬>{Ïº düTs¡]¬> düT<ÛÓj·TqTDÏdæ<ä eTT]<äqVæ≤‘·s¡qT ˆˆ
X¯u≤›s¡ú ` ¬ø’ø=+ã = d”«ø£]düTe, eTT]<ä =dü+Vü≤]dæ<ä, bÕeø£ = n–ï
uÛ≤yês¡ú ` uÛÑøÏÔsTT+<ä @H˚ ø=≥ºs¡T d”«ø£]düTe Vü≤] ns¡∆ø£åD ‘·qïes¡qT _{Ïºs¡<˚qeTà

bÕ|ü>∑fi¯HÓï\¢ <ä÷s¡<ä*¢ n≥Tºe. <äT]<ä>∑fiË+ã ns¡D´¬øÿ n–ï j·T+‹s¡Te|üs¡e÷‘·à
<˚e‘Ó>∑fi¯ó ‘·qï y˚T˝… u…≥ºeH˚ï ôVQ]dæ<äs¡÷ dæ{≤º><∑ Ó uÛ≤s¡ôVQ]dæ<ä <˚e‘Ó>∑[¬>
neTè‘· dæ>∑<Ó ø£+>±˝≤<ë>∑ <Ó’‘·´s¡qTï dü+Vü≤]dæ neTè‘·eqTï ø£s¡TDÏdü<ä.
1. ø=&ÉTe<äT ø£wüº, |ü&Ój·TTe⁄<äT Çwüº m+<äT HêyÓ+<ä¬s <˚es¡ Vü‰¬> bÕ|ü >∑fi¯qTï
n<∏äyê πøe\ ˇ+<äT m˝…j·TqTï |ü&Ój·TTe⁄<äT qeT¬> ø£wºüy˚. Ä<äπs <˚es¡T
@H˚ ø=≥ºs¡÷ d”«ø£]düTe ø£s¡TD≤düeTTÁ<ä.
2. düeTTÁ<ä eT<∏äqø±\<ä*¢ eT+<äs¡ |üs¡«‘· eTTfi¯ó>∑T‹Ô<ë›>∑ ≈£Ls¡àHê–ã+<ä, Ä>∑ <˚e
‘Ó>∑fi¯ó neq y˚T˝Ò u…≥ºeH˚ï ôVQ]dæ<äs¡T.
3. uÛÑøÏÔsTT+<ä u…≥º ôVQ]dæ<äs¡÷ uÛ≤s¡yÓìdü*\¢ Hêe⁄ uÛ≤s¡ ˙&ç<äs¡÷ Vü≤] neTè‘·
˙&ÉTe.
4. ôV≤‘·Ôes¡T eTø£ÿ[¬> ÄdæÔe÷&ç&ÉTes¡T. eTø£ÿfi¯ó ñ[dæø=fi¯fl<˚ Vü‰fi¯ó e÷&çø=+&Éπs
ôV≤‘·Ôes¡T ì+~dæ düTeTàHê>∑Tes¡T. Ä<äπs Vü≤] neTè‘·.
5. düeTTÁ<ä eT<∏äq<ä*¢ Ä~sTT+<ä n+‘·´<äe]¬> düø£\ø±s¡´>∑fi¯q÷ï ‘êH˚ e÷&ç
≈£Ls¡à, nõ‘·, yÓ÷Væ≤ì <Ûäq«+‘·]s¡÷|ü <Ûä]dæ ø=HÓ¬> ‘êH=ã“H˚ eT<∏äq e÷&ç<äs¡÷
neTè‘·eqTï‘êqT d”«ø£]dü<˚ <˚e‘Ó>∑[–+‘·Ô+‘˚ düø£\ ø£s¡à>∑fi¯qTï ‘êH˚ e÷&ç
|òü\eqTïe qeT¬> ˙&ÉTe.
62
29) ne‘·s¡DÏø±`ìs√›wæj·÷<ä Vü≤]dü<ë uÛÑø£Ôs¡ ø±j·TTe ø£s¡TD…sTT+<ä ‹[düTes¡T.
qT&ç ` UÒ<ä yÓ÷<ä »j·÷|ü»j·T yÓTT<ä˝≤<ä <√wü>∑[\¢

∫qàj·T kÕ<äs¡~ ‘·qï+Á|òæTø£eT\e q+_ ‘·T‹düTes¡ ˆˆ
ø±<äTø=+&çVü≤ |üs¡eTø£s¡TDeT ôVA<ä~Ûj·TT ‘·qïes¡T e÷&É›
eTVü‰|üsê<Ûä>∑fi¯ H√&É<ä˝… dü\TVüQe düs¡«ø±eT<äqT ˆˆ
X¯u≤›s¡ú ` UÒ<ä = <äT:K, yÓ÷<ä =düTK,

∫qàj·T = C≤„q|üPs¡í, eTôVA<ä~Û = düeTTÁ<ä
uÛ≤yês¡ú ` <˚e]¬> düTK` <äT:K, »j·÷|ü»j·÷~ sê>∑<˚«wü>∑[\¢, C≤„q|üPs¡íHê<ä lVü≤]

j·÷s¡T ‘·qïbÕ<ä>∑fi¯qTï Ä<äs¡~ uÛÑõdüTs√ nes¡qTï ø£s¡TD≤ düeTTÁ<äHê–nes¡es¡ n|ü
sê<Ûä>∑fi¯qTï Ä\øÏådæ, uÛÑøÏÔj·TH˚ï \øÏådæ ne]¬> uÒø±<Ó›\¢eqTï nqT Á>∑Væ≤dæ s¡øÏådüTeqT.
1. ÁbÕø£è‘·yê<ä n<∏äyê »qýê<ä düTK qeT¬> uÒø±<äs¡÷ <˚eì¬> n<äT <√wüy˚ Vü‰>∑j˚T
ôVQdü<ë– |ü&Ój·TuÒø±<ä »j·TeP <√wüy˚. Ä<ä›]+<ä á ms¡&É÷ Vü≤]¬>Ç\¢.
2. n<∏äyê µdüTKHê´q+‘·s¡+ <äT:K+ <äT:KkÕ´q+‘·s¡+düTK+µ m+ã e÷‘·T Jeì¬>
nq«sTTdüTe+‘Ó <˚eì¬> UÒ<ä, q+‘·s¡ yÓ÷<ä, m+ãTe⁄<ä\¢.
3. Væ≤+<Ó düà]düTees¡|üsê<Ûä>∑fi¯ ‘êdüà]dü m+ãT<äH˚ï n|üsê<Ûä>∑fi¯ H√&É<ä˝… dü\VüQe
m+<äT Vü≤]ø±s¡TDéqTï ø£åDø£åD<ä*¢ m‹Ô ‘√]dæ<ë›¬s.
4. nwüºuÛ≤e|ü⁄wüŒ>∑fi¯*¢ ˇ+<ë<ä ø£åe÷ |ü⁄wüŒ<ä düeTs¡ŒD…Vü≤]¬> nr Á|”‹ø£s¡.
5. Vü≤]j·TqTï düTÔ‹düTyê>∑ kÕ<äs¡ Vü‰>∑÷ q+_¬ø eTTKýê– uÒ≈£î Ä>∑˝Ò Vü≤]qàqTï
ø±<äTø=+&çs¡T‘êÔHÓ. qeTà $wüj·T<ä*¢ ø£s¡TD≤ eTôVA<Ûä~Û Ä–s¡T‘êÔHÓ.
63
30) ne‘·s¡DÏø± ` <äXÊe‘ês¡<=+~¬> lVü≤]j·TqTï kÕ«>∑‹düTes¡T.
qT&ç ` MTq≈£Ls¡à esêVü≤ qs¡|ü+#êqHê‘·Tfi¯XÖs¡´ yêeTq

πsDTø±‘·à» sêeD≤~ìXÊ#·s¡<Ûä«+dæ ˆ
<Û̊qTø±düTs¡eT<∏äq Á‹|ü⁄s¡e Vü‰ì¬>’dæ<ä ì|ü⁄D ø£*eTTK
<ëqes¡ dü+Vü≤]dæ <Ûäs¡à~ ø±sTT› düT»qs¡qT ˆˆ
X¯u≤›s¡ú ` |ü+#êqq = $kÕÔs¡yê<ä eTTKe⁄fi¯fl dæ+Vü≤,

πsDTø±‘·à» = πsDTø±<˚$j·T eT>∑HÓìdæ<ä› |üs¡X¯ósêeT (uÛ≤s¡Ze), ìXÊ#·s¡ = <Ó’‘·´,
<Û̊qTø±düTs¡eT<∏äq = <Û̊qTø±düTs¡qqTï dü+Vü≤]dæ<äe(ø£èwüí)
uÛ≤yês¡ú ` eT‘·‡´, ≈£Ls¡à, esêVü≤, qs¡dæ+Vü≤ ndü<äèX¯|üsêÁø£$T j·÷<ä yêeTq, πsDTø°

j·TdüT‘·Hê– ne‘·]dæ<ä |üs¡TX¯ósêeT, sêeD≤~ sêø£ådüs¡qTï dü+Vü≤]dæ<ä lsêeT#·+Á<ä,
<Û̊qTø±düTs¡qqTï dü+Vü≤]dæ<ä lø£èwüí, Á‹|ü⁄sêdüTs¡ |ü‹ïj·Ts¡qTï Vü‰ì¬>’dæ<ä ãT<ä∆, ø£*
yÓTT<ä˝≤<äes¡qTï dü+Vü≤]dæ<ä ø£*ÿ m+<äT Vü≤‘·TÔ s¡÷|üeqTïd”«ø£]dæ |üs¡e÷‘·àqT <Ûäs¡à
~+<ä dü»®qs¡qTï s¡øÏådæ<äqT.
1. yÓ’edü«‘· eTq«+‘·s¡<ä*¢yÓ’edü«‘· eTqT$>±–, #ê≈£åîwü eTq«+‘·s¡<ä*¢ dü‘·éè‘·ì>±– eT‘ê‡é
‘ês¡yêsTT‘·T.
2. y˚<ë_Ûe÷ì>∑fi¯qTï n|üVü≤]dæ<äVü≤j·TÁ^yêdüTs¡ dü+Vü‰s¡ø±ÿ– yÓTT<ä˝§yÓTàeT‘ê‡é‘ês¡yê–<Ó.
3. ìs¡+‘·s¡yê– ÁãVü‰à+&ÉeqTï ôVQ‘·Ô X‚wüqqTï ôVQ‘·Ô yêj·TT ≈£Ls¡àqqTïôVQ‹Ô<äT› Vü≤]j·T ˇ+<äT
≈£Ls¡às¡÷|ü. düeTTÁ<ä eT<∏äq ø±\<ä*¢ eT‘=Ô+<ä ≈£Lsêàe‘ês¡yêsTT‘·T. <äÁdüHÓ+ã n•«ì<˚e‘Ó
Ç+Á<äHê–<ä› ¬s’e‘· eTq«+‘·s¡<ä*¢ Vü‰>∑÷|ü⁄s¡T+<äs¡ Ç+Á<äHê–<ä› yÓ’edü«‘·eTq«+‘·s¡<ä*¢ düeTTÁ<ä
eT<∏äqyêsTT‘·T.
4. ÁãVü≤àì+<ä »ìdæ<ä Ä~Væ≤s¡D≤´ø£åq dü+Vü‰s¡ø±ÿ– X‚«‘·esêVü≤ Vü‰>∑÷ ~‹|ü⁄Á‘· Væ≤s¡D≤´ø£åHê–
˙\esêVü≤ s¡÷|üeqTï <Ûä]dæ<ä.
5. µdüVü≤Ádü+‘·T |æ‘·T: e÷‘êµ ‘·+<Ó–+‘· kÕ$s¡ |ü≥Tº ‘êsTT¬> >ös¡e ø=&ÉuÒ¬ø+ã e÷‘·qTïbÕ*düTe
bÕsƒ¡eqTï ø£*dæ<ä›¬øÿ|üs¡TX¯ósêeTqqTïπsDTø±‘·à» m+~<ë›¬s.
6. ø£‘ÓÔj·T s¡÷|ü<ä*¢ ‘êfiËj·T eq<ä*¢ ã+<ä <Û̊qTø±düTs¡qqTï X¯óø£¢πøX¯ s¡÷|ü~+<ä ã\sêeT q*¢<äT›
ø£èwüí s¡÷|ü~+<ä düVü≤ø£]dæ dü+Vü≤]dæ<ä.
7. ‘ês¡ø±düTs¡q eTø£ÿfi≤<ä ‘êsêø£å ø£eT˝≤ø£å $<äT´Hêà*j·TT ã+>±s¡, u…[flj·T, ø£_“D |ü≥ºD>∑fi¯qTï
nes¡ |ü‹ïj·Ts¡ bÕ‹Áe‘·éqTïãT<ä∆Hê– ¬ø&çdæ •eqqTïm‹Ôq s¡÷|ü<ä*¢ ôVQ‘·TÔ •eq*¢ Vü‰>∑÷
neq n|òüTÀsêÁdüÔ<ä*¢<äT› ø±]Ôø£ VüQDÏíyÓT j·T+<äT <äVü≤q e÷&ç<äeqT |üs¡e÷‘·à.
64
31) ne‘·s¡DÏø± ` n+‘·éT+>∑fi¯ s¡÷|üyê– Vü≤]j·TqTï düà]düT‘êÔ dü+~Ûj·TqTï
eTT–düT‘êÔ¬s.
qT&ç ` l eTH√Vü≤s¡ X¯eT\e]®‘· ø±$T‘·Á|ü<ä ¬ø’s¡e<äfi¯

XÊéT X¯ã\X¯s¡D´ XÊX¯«‘· X¯s¡ÿsêø£ådüK ˆˆ
kÕeTdüqï‘· düø£\>∑TD>∑D <ÛëeT l »>∑Hêï<∏ä $sƒ¡˜\
˙ eTVæ≤jÓ÷fi¯e‘·]dæ dü\Væ≤<ä düø£\düT»qs¡qT ˆˆ
X¯u≤›s¡ú ` X¯eT\ e]®®‘· = <√wü<ä÷s¡, ¬ø’s¡<äefi¯, XÊéTHÓ’<ä˝…j·T+‘ÓXÊéT es¡í<äeqT,

X¯ã\ = HêHê ãDí<ä s¡÷|üe⁄fi¯fl, X¯s¡D´ = X¯s¡D≤>∑‘·]¬> ÄÁX¯j·T,
X¯s¡ÿsêø£ås¡T = dü÷ø£åàC≤„ì>∑fi¯ó, <ÛëeT = eTHÓ, eTVæ≤ = uÛÑ÷$T
uÛ≤yês¡ú ` l<˚$j·T eTqdü‡qTï Vü≤s¡D e÷&ç<ä <√wü<ä÷s¡Hê<ä πø[<ä›qTïø=&ÉTe, HÓ’~˝…

j·T+‘Ó ˙\es¡íe⁄fi¯fl HêHêãDí<ä s¡÷|ü<Ûä]dæ<ä, X¯s¡D≤>∑‘·]¬> ÄÁX¯j·T<ë‘·Hê<ä,ì‘·´Hê<ä,
dü÷ø£åà C≤„ì>∑fi¯ ¬>fiËj·THê<ä kÕeTy˚<ä~+<ä k˛ÔÁ‘· e÷&çdæø=fi¯ófle düeTdüÔ>∑TD>∑fi¯ >∑D¬øÿ
eTHÓj·÷<ä l »>∑Hêï<∏ä$sƒ¡\q á uÛÑ÷$Tj·T*¢ qeTà y˚T*q ø£s¡TD…sTT+<ä ne‘·s¡dæ
düø£\ dü»®qs¡dü\TVæ≤<äqT.
1. X¯s¡ÿsê X¯ã›¬øÿ ø√X¯<ä*¢ dü÷ø£åà m+<äT ns¡úe⁄+≥T eT‘·TÔ X¯s¡ÿsê X¯ã›¬øÿ düø£ÿ¬s m+ã
ns¡ú$<ä›<ä]+<ä eT<ÛäTs¡<äèwæº n+<ä¬s >∑TDÁ>∑Vü≤D dü«uÛ≤e$<ä›e]¬> <˚es¡ düKHê>∑T
eqT. n<∏äyê y˚T˝Àï≥<ä ns¡ú¬øÿ eT‘·TÔ dü÷ú\ $#ês¡¬øÿ ‘·è|üÔsê>∑<Ó dü÷ø£åà $wüj·T
>∑fi¯qTï ‹[j·T ã\¢e]¬> ¬>fiËj·THê>∑TeqT. n<∏äyê #Ûê+<√>∑´ uÛ≤wü´<ä*¢ ãs¡Te
X¯s¡ÿsêø£å eTTì¬> düU≤ m+<äT ‹[j·TãVüQ<äT.
2. ¬ø’s¡<äefi¯ (HÓ’~˝…) <ä+‘Ó XÊéTes¡í$<ä›]+<ä #Ûê+<√>∑úÛ≤wü´<ä*¢ ‹[düT e+‘Ó
XÊéT s¡÷|ü e⁄+≥T.
3. HêHê ãDí>∑[+<ä ≈£L&ç<ä n<∏äyê $X¯«s¡÷|ü<ä s¡÷|üy˚ X¯ã\ s¡÷|ü.
4. |ü]Á‘êD≤j·T kÕ<Ûä÷Hê+.....................dü+uÛ≤yê$Tj·TTπ>j·TTπ> m+<äTùV≤[<ä ø£èwüíq
e÷‘·qTïÇ*¢ düà]düTes¡T.
5. <äX¯(10) $X‚wüD>∑fi¯qTï ˙&ÉTe eT÷\ø£ ÇyÓ\¢eP |üPs¡í(<äX¯) yÓ+<ä÷ dü÷∫düTe<äT.
********
65
cÕD≤àdæø£ Á|üXËï |üÁ‹¬ø ` 2020
dü÷#·HÓ ` ‹~›<ä¬s n<∏äyê ms¡&ÉT ñ‘·Ô]dæ<ä¬s n+ø£$\¢
H=+<äDÏ dü+U…´' ............................. ~Hê+ø£ ' ..................... düeTj·T`60 ì$Twü
ôV≤düs¡T ' ......................................... |üØøå± πø+Á<ä ' .................. n+ø£>∑fi¯ó ` 40
}s¡T ' .................................................. <ä÷s¡yêDÏ' ........................................
I. dü]j·÷<äT<ä›qTï ÄjÓTÿ e÷&ç.
1. yÓTÆ˝≤s¡|üŒq Vü≤‹Ôs¡$<ä› •˝… .........................................
a) #·Áø£•˝… b) düTes¡í•˝… c) eÁ»•˝… d) nXÀø£ •˝…
2. –]j·TeTàq ‘·+<Ó .......................................
a) øÏwüº|üŒ b) Hê>∑|üŒ c) _Ûwüº|üŒ d) sêeT|üŒ
3. ∫ø£ÿs¡Vü≤[flj·T*¢ kÕú|ædæ<ä eT÷]Ô ..............................
a) \ø°åàHêsêj·TD b) y˚DT>√bÕ\ c) ÁbÕD d) bÕ+&ÉTs¡+>∑
4. >∑Ts¡T uÛÑøÏÔjÓTT&ÉHÓ XÊÁdüÔuÛÑøÏÔ ‘√]<äes¡T ...................................
a) qs¡Vü≤] rs¡ús¡T b) |ü⁄s¡+<äs¡<ëdüs¡T c) –]j·TeTà d) á eT÷es¡\¢
5. Ç<äT uÛÑøÏÔj·T\¢ .................................
a) <ëdü´ ∫+‘·HÓ b) qeTq c) >∑TD∫+‘·q d) ìs¡TZD∫+‘·q
II. ‘·‘«· ‹[e⁄.
1. $TÁ‘·q ‘·‘·« : ..................................................
2. s¡dü ìj·÷eTø£ : ....................................................
3. ãèVü≤düŒ‹jÓTT&Éì<ä›es¡T : ....................................................
4. X¯ìj·T ‘·‘·« : ....................................................
5. dü«j·T+uÛÑTe ìj·TeT´ ‘·‘·« : ....................................................
III. ôVQ+~dæ].
1. eT<Ûä´π>Vü≤s¡T ` X¯‘êq+<ä .................................
2. dü+‘êq ` yêj·TT|ü⁄sêD .................................
3. áXÊq ` eèø£å ................................
4. l düTÔ‹ ` eTTK .................................
Ç+~πsX¯ ................................
IV. X¯u≤›s¡ú.
1) |üjÓ÷»uÛÑyê+&É : ...................................................................................................
2) Ä<ëHê~ ø±s¡D : ................................................................................................
3) qedüT$X‚wüdüqàVæ≤eT : ........................................................................................
4) s¡e÷ø£fi¯Á‘· : ................................................................................................
5) X¯XÊ+ø£<äfi¯X‚Ks¡ : .................................................................................................
6) qT&çyÓDÏíHêfi¯« : ..................................................................................................
66
V. _≥º X¯ã›>∑fi¯qTï ‘·T+_.
1) eT+>∑fi≤+– ..................................................................................................................... >∑+>±
2) ‘ê s¡∫dæ ................................................................................................................... $TÁX¯]¬>
3) yêj·TT$¬> .......................................................................................................... yêj·TT<˚eπs
4) |üs¡eTuÛ≤>∑e‘·s¡qT ......................................................................................................... ~qe⁄
5) kÕeTdüqTï‘· ................................................................................................................... $sƒ¡\
VI. dü+U…´j·T*¢ ñ‘·Ô]dæ.
1) $»j·T<ëdüs¡ ñ|ü\ã› düTfi≤~>∑fi¯ó. ..........................................................
2) Vü≤] X¯ã›<ä ns¡ú>∑fi¯ó ...........................................................
3) uÛÒ<ä>∑fi¯ó ..........................................................
4) l uÛ≤>∑<ä nfi¯‘Ó ..........................................................
5) ãèVü≤<ës¡D´ø£ Á|üø±s¡ eè‹Ô>∑fi¯ó ........................................................
VII. dü] ` ‘·|ü7 ‹[dæ.
1) eT\j·T |üs¡«‘·<ä*¢ dü‹Ô<äT› bÕø£ ....................................................
2) ìsêà\´ m+<äπs ø±eT. ...................................................
3) Vü≤]j·T s¡÷|ü>∑fi¯*¢ uÛÒ<ä$<Ó ...................................................
4) s¡TÁ<ä eTTK<ä ôV≤düs¡T •e. ...................................................
5) H˚Á‘ê_Ûe÷ì u≤D. ..................................................
VIII. {Ï|üŒDÏ ã]sTT]: ` (ˇ+<äqTï $e]dæ)
1) X¯ã› düeTq«j·T 2) s¡TÁ<ä<˚es¡ kÕ<ÛäHÓ 3) >√bÕ~ Hê\«s¡ n|üsê<Ûä
IX. uÛ≤yês¡ú ã]sTT] : (ˇ+<äqTï $e]dæ)
1) MTq≈£Ls¡à 2) qs¡dæ+Vü≤ düTfi≤~ 3) n+ãTC≤+ãø£
ìeTà nìdæ¬ø ` ............................................................................
dü÷#·HÓ>∑fi¯ó `
1. Ç<˚ e÷<ä]j·T Çq÷ï ôV≤∫Ãq Á|üXËï>∑fi¯ó |üØ¬øåj·T*¢ Çs¡T‘·ÔyÓ.
2. |üØ¬øåj·T yÓTT<ä\T ¬ø\e⁄ e÷<ä] Á|üXËï|üÁ‹¬ø>∑fi¯qTï ˙&É˝≤>∑T‘·Ô<Ó.
3. |üØ¬øå |üPs¡«uÛ≤$ |üÁ‹¬øj·T*¢ ¬ø\e⁄ ôVQdüØ‹ ãs¡ãVüQ<äT. Á|ü<Ûëq |üØ¬øå¬> n<˚ n+‹eT
e÷<ä].
4. Á|ü<Ûëq Á|üXËï |üÁ‹¬ø ø£qï&É, Ç+^¢X¯ó, Væ≤+~, ‘Ó\>∑T, ‘·$Tfi¯ó eTT+‘ê<ä *|æj·T*¢ Çs¡T‘·ÔyÓ.
5. $<ë´\j·T<ä düø£\ πø+Á<ä>∑fi¯*¢ ($XÊ<ä´+‘·) ˇ+<˚ ~q ˇ+<˚ düeTj·T¬øÿ dü+C… 4 >∑+{Ï¬>
|üØ¬øå ÁbÕs¡+uÛÑyê>∑T‘·Ô<Ó.
67
yê]¸ø£ |üsƒ¡´
1) #·]Á‘Ó
1) l bÕ<äsê»s¡T
leT<ë#ês¡´s¡T _‹Ô<ä <ëdükÕVæ≤‘·´ ;» qs¡Vü≤]rs¡ú]+<ä n+≈£îs¡ ˇ&ÓsTT‘·T.
n<äT ∫>∑Ts=&É~<äT› lbÕ<äsê»]+<ä.
|ü<äàHêuÛÑrs¡ús¡ |üs¡+|ü¬sj·T*¢ ã+<ä lbÕ<äsê»s¡+~ì+<ä Ç+~q e¬s¬> nes¡
ôV≤dü] ì+<ä˝Ò n+<äπs lbÕ<äsê» eTsƒ¡yÓ+<˚ Á|üdæ<ä∆>=+&ç<Ó m+<ä¬s Çes¡ eTVæ≤yÓT
ùV≤–s¡uVüQ<Ó+<äT }Væ≤düãVüQ<äT.
Çes¡ |üPsê«ÁX¯eT HêeT \ø°åàHêsêj·TD, X‚wü–] Vü‰>∑÷ –]j·TeTàyÓ+ã <ä+|ü‹
>∑fi¯*¢ ø£D«rs¡<ä nã÷“s¡q*¢ ne‘·]dæ<ä |ü⁄D´ |ü⁄s¡Twü]es¡T.
ˇ+<=yÓTà dü«s¡íes¡í rs¡ús¡T nã÷“]¬> Ä>∑$TdüT‹Ô<ë›>∑ }s¡ ôVQs¡¬> >√bÕ\ø£
Hê–<ä› á u≤\ø£qqTï ø£¬s<äT }s¡T ãVü≤fi¯ <ä÷s¡<ä*¢~j·÷? m+<äT Á|ü•ïdæ<ë›>∑ á
u≤\ø£ qqï Vü‰>∑÷ dü÷s¡´qqTï H√&ç ‹[j·T*µ m+<ä. (dü÷sê´düÔ yê>∑T‹Ô<ë›>∑ ∫ø£ÿ
u≤\ø£Hê<ä HêqT <ä÷s¡<ä*¢s¡\T kÕ<Ûä´$\¢Vü≤‹Ôs¡$<Ó mqTïe<äqTïdü÷∫dæ<ä Ø‹sTT<äT.)
á u≤\ø£q ãT~∆j·T ì•‘·, e÷‹q ‘·«]‘·, eTTK<ä ôdfiË‘· C≤„q<ä Vü≤]‘· ø£+&ÉT
yÓ÷Væ≤‘·sê<äs¡T l>∑fi¯ó. µá eT>∑T qq¬> uÒ≈£îµ m+<äs¡T Væ≤]j·T j·T‹>∑fi≤<ä |ü⁄s¡Tc˛
‘·ÔeTrs¡ús¡qTï $#ê]dæ<äs¡T. ôV≤‘·Ôes¡qTï Vü≤‹Ôs¡ ø£¬s<äs¡T. ‹[ùV≤[ ˇ|æŒdæ<äs¡T.
ñ|üqj·Tq e÷&çdæ<äs¡T düTes¡í (nø£ås¡) >∑fi¯qTï˙&ç<äs¡T. dü«s¡íes¡írs¡ús¡T (\øÏåàHêsêj·TD
ì¬> rs¡ú (düHê´dü) |ü<ä$‘·TÔ \ø°åàHêsêj·TD rs¡ú¬s+<äT ø£¬s<äs¡T) ‘·eTà m&Ó_&É<ä
dü+#ês¡<ä*¢ n<Ûä´j·Tq¬øÿ nqT≈£L\‘Ó ø£&çyÓT m+<Óìdæ $uÛÑT<˚+Á<äs¡*¢ ñ‘·ÔeT n<Ûä´
j·Tq e÷&çdæ<äs¡T.
nqes¡‘· n<Ûä´j·TqyêsTT‘·T n<äø=ÿ+<äT |üØ¬øå m+ã eTTÁ<ÓsTT‘êÔ>∑˝Ò kÕs¡úø£.
á eTVü‰ C≤„ì>∑fi¯ C≤„q<ä u…≥º<ä eT{Ïº n]j·T\T |ü⁄≥ºes¡T >∑{Ïºj·÷>∑ ˝≤s¡s¡T. ãVüQ~
q<ä Vü≤+ã\ |üPs¡í>=fi¯ófledüeTj·T ã+~‘·T.
|ü⁄sêD Á|üdæ<ä∆ ø±s¡Œs¡ πøåÁ‘· (sêj·T#·÷s¡T õ˝…¢) ø£ècÕírs¡ lìyêdü<˚es¡ qs¡dæ+Vü≤
<˚es¡ ~e´ düìï<Ûëq. n*¢ ñ‘·Ôsê~ eTsƒ¡<ä ls¡|òüTTHê<∏ä rs¡ús¡T Ä>∑$Tdæ<ë›¬s. |ü+&ç‘·
•wü´ Á|ü•wü´ |üs¡+|ü¬sj·T ‘·+&ÉeqTï uÛÑ÷K+&É<ä*¢ Væ≤+&ÉTVæ≤+&Ü– eT+&çdæ<ä s¡|òüTÀ‘·Ô
eTs¡ >∑Ts¡T>∑fi≤<ä s¡|òüTTes¡´s¡qTï ˙&ç<ä eTVü‰C≤„ì>∑fi¯ó ≈£Ls¡às¡÷|æ yê´düeTTwæºj·TqTï
ˇ*dæø=+&É ‘·|üdæ«>∑fi¯ó.
68
ãVüQX¯ ø£èwüíj·T*¢ >∑+¬> ã+<ä (ø£Hê´>∑‘·) dü+<äs¡“.¤ á >∑+¬>–+‘· C≤„q >∑+¬>>∑fi¯ó
ùd]<ä n|ü⁄s¡÷|ü<ä dü+<äs¡“¤.
eÁCÀ|üeTyê<ä leTHêï´j·TdüT<ÛÓ¬> yê>∑«Á» yÓ+ã yêÚ≤´q ã¬s<ä eTVü‰C≤„ì>∑fi¯ó
e÷&ç<ä nqTyê<ä n<äT“¤‘·n‘·´<äT“¤‘· Äq+<ä ‘·T+~\sê<äs¡T s¡|òüTTHê<∏ärs¡ús¡T Äq+<ä
rs¡ús¡ø£+<äs¡T. $<Ó´¬> yÓT#·TÃe $qj·Te⁄ ‘·T+_‘·TÔ. ~e´<äèwæ ºsTT+<ä eTTK H√&ç<äs¡T
ÄX¯Ãs¡´ yÓìdæ‘·T. C≤„q düHê´dü<Ûäs¡à<=&ÉHÓ uÛÀ>∑ÁbÕs¡ã›eP Çe]>∑T+≥T. V”≤>±– $s¡ø£Ôsê<ä
lbÕ<äs¡T uÛÑTøÏÔj·T*¢ sê»jÓ÷>∑$<äT›<ä]+<ä lbÕ<äsê»s¡T ˙e⁄ m+ã _s¡T<äìï‘·Ôs¡T.
n+~ì+<ä \ø°åàHêsêj·TD j·T‹>∑fi¯ó µµlbÕ<äsê»µµ ¬s+<äT Á|üdæ<ä›sê<äs¡T.
|ü$Á‘·uÛÑ÷$T bÕ+&ÉTs¡+>∑q πøåÁ‘·yê<ä |ü+&ÛÉsê|ü⁄s¡¬øÿ lbÕ<äsê»s¡T dü•wü´sê–
uÛÑe´ ~–«»j·T¬>’<äs¡T. bÕ+&ÉTs¡+>∑q <äs¡ÙqyêsTT‘·T Çes¡ uÛÑøÏÔ¬> yÓT∫Ã<ä. ˇ+<äTs¡÷|ü
~+<ä Çes=&ÉHÓ Ç<äT› |üPC… e÷&É\T dü+ø£*Œdæ<ä. s¡TøÏàDÏ ` dü‘·úÛ≤e÷ düy˚T‘· s¡+>∑
$sƒ¡\eT÷]Ô <=s¡øÏ‘·T. düTK`kÕ>∑s¡<ä*¢ eTTfi¯ó–<äsT¡ . Ä s¡+>∑$sƒ¡\q ìs¡+‘·s¡ HÓHÓ
j·TT‘êÔ n<˚ n+øÏ‘·~+<ä <ëdü`kÕVæ≤‘·´<ä ôV≤eTàs¡<ä ;»eqTï∫>∑Ts¡T ˇ&Ódæ<äs¡T.
(yÓTT<ä\T >√|æHê<∏ä m+ã n+øÏ‘·~+<ä ¬ø\e⁄ ø°s¡ÔHÓ>∑fi¯qTï s¡∫dæ<ä›s¡T.) dü+düÿè‘· ø£è‹
>∑fi¯˙ø£eqTï s¡∫dæ ø£qï&É<ä yêj·TTdüTÔ‹j·T+‘Ó eT<Ûä«HêeT, ÁuÛÑeTs¡^‘Ó, >√|æ^‘Ó>∑fi¯
\¢<Ó ø°s¡ÔHÓ>∑fi¯qTï ñ>±uÛÀ>∑>∑fi¯qTï s¡∫dæ<äs¡T.
eTTfi¯u≤–\qTï ‘·eTàkÕ<Ûäq uÛÑ÷$T e÷&çø=+&ÉT yê´düsê»s¡+‘·Vü≤ eTVü‰
$<ë´#·Áø£e]Ô>∑fi¯qTï ˙&ç<äs¡T. n+>±s¡<ä*¢ qs¡dæ+Vü≤<˚es¡qTï ∫Á‹dæ ˇ*dæ ø=+&És¡T.
qs¡dæ+Vü≤qqTï düTÔ‹düTe <ä+&Éø£eqTï s¡∫dæ<äs¡T. qs¡dæ+Vü≤rs¡úeqTïì]àdæ<äs¡T.
eTVü‰$s¡ø£Ôsê– πøe\ uÛÑ>∑e<ëC…„>±– 64 uÛÑø£å´ HÓ’y<˚ äéTT‹Ôqø£e#·, ‘·TsêsTT, qes¡‘·ï<ä
ÄuÛÑs¡D>∑fi¯qTï Vü≤]¬> düeT]Œdæ d”«ø£]dæ<äs¡T.
‘·eTà ‘·|ü: Á|üuÛ≤e~+<ä #·+Á<ä–] sê» kÕfi¯«qs¡dæ+Vü≤q ÁãVü≤àVü≤‘·´j·TqTï
|ü]Vü≤]dæ<äs¡T. dü+X¯sTTdüTe »q]¬> X¯+UÀ<äø£~+<ä ãf…ºj·T ø£\àX¯ ø£fiË<äT ‘√]dæ<äs¡T.
düs¡Œ uÛ≤ôwsTT+<ä e÷‘ê&ç n»>∑s¡eqTï ø£[dæ yê´düsê»]¬> n|üeTè‘·T´|ü]Vü≤]dæ<äs¡T.
Nø£\|ü]$j·T*¢ nX¯«‘·úqs¡dæ+Vü≤ qqTï Á|ü‹cÕº|ædæ<äsT¡ .
‘·eTà ø±s¡´πøåÁ‘·yê<ä eTTfi¯u≤–\q*¢ CÒ´wüº X¯ó<ä∆#·‘·Ts¡›•j·T+<äT eè+<ëeq Á|üy˚X¯
e÷&ç<äs¡T.
C≤„q yÓ’sê>∑´ uÛÑø±´Ô~ ø£˝≤´D >∑TDXÊ*q'
\ø°åàHêsêj·TD eTT˙Hé e+<˚ $<ë´ >∑Ts√qàeT ˆˆ
69
2. l Á|üdüqï yÓ+ø£≥<ëdüs¡T
ø£*j·TT>∑<ä Vü≤<Ó’›e yÓ+ø£≥qqTï Á|üdüqï e÷&çø=+&ÉT µÁ|üdüqï yÓ+ø£≥µ m+ã
n+øÏ‘·~+<äø£è‹ s¡∫dæ<ä Á|üdüqïyÓ+ø£≥<ëdüs¡ eTVæ≤yÓT>∑fi¯ó, ø£è‹>∑fi¯ó n‹düT+<äs¡.
u≤>∑\ø√f…j·T düMT|ü<ä ø±K+&ÉøÏ Çes¡ eT÷\Á>±eT. eTT+<Ó Çes¡T u≤>∑\
ø√f…j·T yêdæ>∑fi¯ó.‘·+<Ó qs¡dü|üŒ ‘êsTT \ø°åà<˚$ lìyêdüHÓ+ã ˇã“nDí Çes¡ ôV≤düs¡T
yÓ+ø£|üŒ mfiËj·Tej·Tdæ‡ q*¢ ÇfiËj·T ‘·´õdæ<äs¡T ôV≤‘·Ôes¡T ã<äT≈£îã+&çVü≤[‘·|æŒ‘·T.
ôVQfiËj·T+‘Ó m‘√Ô mfiËj·T ‘=&É–‘·T.nDí nø£ÿ¬s ‘√]<äs÷¡ n‹Ô¬> #êø£]¬> e÷Á‘· Çe
HÓ+<äT uÛ≤$dæ<äfi¯ó. eTHÓ ¬>\dü >√ùde Çeq ì‘·´<ä ø±j·Tø£. nDí |ü+&ç‘·Hê<äs¡÷
n<Ûä´j·Tq<ä neø±X¯ yÓ+ø£|üŒì–\¢.
ˇ+<äT ~q uÒdæ¬>j·Tø±\ ãj·T\T d”yÓTj·T Á|ü<˚X¯, _dæ*q uÒ¬>sTT+<ä ãfi¯*
ã+~<ä› eTHÓ ‘·T+ã Vü‰\T, yÓTTdüs¡T ‘·T+_<Ó m+<äT eTõ®¬> πø[<ä n‹Ô¬> ‘·+|ü⁄eTõ®¬>
˙&É<Ó Á≈£Ls¡ qT&ç>∑fi¯qTïqT&ç<äfi¯ó H=+<ä, u…+<ä, q&Ó<ä.
uÒ&ç<ä¬s »>∑<=&Ój·TqqTï uÒ&√D, eTõ®¬> πø[<ä¬s neTè‘· ˙&ÉTeqT. Á≈£Ls¡ qT&ç
>∑fi¯+‘·÷ m+~>∑÷ Ç\¢. ø£s¡TD≤eTsTTj·T ø£s¡TD…>±– ‹s¡T|ü‹j·T‘·Ôq&Ó<ä, <ë] >=‹Ô\¢,
uÛ≤ôw ãs¡T‹Ô\¢(Vü≤‹Ôs¡)Vü≤D$\¢. nø£ås¡ n]‹\¢. eT+Á‘· ø£*‹\¢ Ä<äs¡÷ #Û·\ ‘·T+_<Ó.
dü«s¡÷|üX¯ó<ä∆$<Ó Vü≤]ø£s¡TD…|ü&Ój·TuÒ¬ø+ã ñ‘·ÔeT>∑T] sTT<Ó. eTTqTï–Z<ä ì‘·´ kÕ«$T
|ü⁄wüÿ]DÏkÕïq ‹[<Ós¡&ÉT eT+Á‘·>∑fi¯bÕsêj·TD, uÛÑ»HÓ>∑fi¯ ÁX¯eD, Á|ü<äøÏåD,qeTq V”≤¬>
kÕ–‘·T kÕ<ÛäHÓ. Ä yÓ+ø£≥ á yÓ+ø£|üŒ qqTï|üØøÏådæ<ä |üø£« e÷&ç<ä <äs¡Ùq ˙&ç<ä.
Á|üdüqïHê<ä yÓ+ø£≥Á|üdüqïyÓ+ø£≥ HÓ+ã n+øÏ‘· ˙&ç<ä n+~ì+<ä <äq>±Væ≤ yÓ+ø£|üŒ
Á|üdüqï yÓ+ø£≥<ëdüHê<ä.
Vü≤] ø£s¡TD… dæús¡yê>∑\T >∑Ts¡Tø£s¡TD… uÒ≈£î eTT<äZ »Hês¡›Hê#ês¡´s¡ dü+|üs¡ÿyêsTT‘·T.
XÊÁd”Ôj·T Á|üy˚Tj·T>∑fi¯ ñ|ü<˚X¯yêsTT‘·T. ∫+‘·qèT+<∏äq>∑fi¯ó ìs¡+‘·s¡ q&Ó<äe⁄. uÛ≤>∑
e‘· Á|üy˚Tj·T>∑fi¯ó eTHÓ e÷&ç<äe⁄.
uÛ≤>∑e‘·<ä <äX¯eTdüÿ+<ä ø£qï&É<äø£qï&çj·T*¢ Çes¡ u≤sTT+<ä ôVQs¡ã+~‘·T >√|æ
^‘· y˚DT ^‘Ó eTT+‘ê<äe⁄>∑fi¯ó j·T<∏ëdæú‘·yê– ôVQs¡ôVQ$Tà<äT› n#·Ã]j·T $wüj·T Hêsê
j·TD |ü+»s¡, Hês¡<ä ø=s¡e+õ, lø£èwüí bÕ]C≤‘·, wü≥Ãs¡D |ü<äé÷˝≤ eTT+‘ê<ä
Bs¡Èø£è‹>∑fi¯ó ø°s¡ÔHÓ>∑fi¯ó ñ>±uÛÀ>∑ düTfi≤~ eTT+‘ê<ä <ëdü kÕVæ≤‘·´<ä $$<Ûä Á|üø±s¡>∑fi¯*¢
‘·eTà C≤„q ` ì~Ûj·TqTïdü»®qdüeTT<ëj·T¬øÿ˙&ç<ë›¬s.
<˚es¡T Çes¡*¢<äT› ‘√]<ä eTVæ≤yÓT>∑fi¯ó nH˚ø£ ¬ø\eHêï<äs¡÷ ‹[jÓ÷D.
yÓ+ø£|üŒ Hê<ä>∑˝Ò H=+<äT eTHÓ _≥Tº ôVQs¡{≤>∑ eTHÓjT· ø£fiË ôVAsTT‘·T. ‘·T+_<ä
eTHÓ ã]<ëj·TTÔ. dü+|ü‘·TÔ dü]j·T ‘=&É–‘·T eT‘˚Ô Á|üdüqïyÓ+ø£≥<ëdüHê– eTHÓ¬>
70
ã+<ë>∑ yÓTT<ä*q düTK<ä dæú‹¬> ã+~‘·T. n‹Ô¬>j·T÷ ã<ä˝≤– düø£\]>∑÷ düe÷q
dü‘êÿs¡¬øÿ dæ<ä∆yê<äfi¯ó.
ˇ+<˚ ~q Çã“s¡T uÛÑø£Ôs¡T @ø£ø±\¬øÿ eTHÓ¬> ÄVü‰«ìdæ<ë›>∑ ms¡&ÉTs¡÷|ü d”«ø£
]dæ Çã“s¡ eTHÓj·T\÷¢ dü‘êÿs¡ d”«ø£]dæ<äs¡T. düe÷<Ûëq dü+‘·è|æÔj·TqTï ˙&ç<äs¡T.
m<äT]¬> VüQ* ã+<ë>∑ düø£\s¡÷ n+õ n&É–<äs¡T. Çes=ã“πs ì+‘·T e÷‘ê
&çdæ n<ä¬øÿ n+>±s¡ Vü≤∫Ã j·÷]>∑÷ Væ≤+dædüuÒ&É m+<äT ñ|ü<˚•dæ<äs¡T. n+~ì+‘·
Çes¡T n+>±s¡ Vü≤∫Ã<ä j·÷e ÁbÕDÏ>∑fi¯S j·÷]>∑÷ Væ≤+dædüT‹Ô~›\¢.
kÕe÷q´ »qs¡ u≤j·T*¢ µn+>±sê#ês¡|üŒµ m+<äT Á|üdæ<ä∆sê<äs¡T.
Çes¡ ¬s’‘· ôVQ\ e÷&ÉT‹Ô<ä› Vü≤] ∫+‘·HÓj·T*¢ eTTfi¯–<ä <ëdü]¬> n‘·Ô
ôVA>∑\T ∫‘·ÔeP Ç\¢, ôVQ‘·÷Ô Ç\¢, Ç<äH˚ï <äTs¡T|üjÓ÷>∑ e÷&çø=+&É ¬s’‘· ˇ+<äT
düTfi¯ófl ùV≤[ á u≤] u…fiË #·Hêï–ã+~\¢ m+<ä. dü] m+<ä düTeTàHê<äs¡÷ <ëdüs¡T,
eTT+<Ój·T÷ u…fiË ãs¡˝≤s¡<Ó+<äs¡T. nes¡ u≤sTT+<ä ã+<ä<ä›ø±ÿ– Ç<ä›<äT› ôVAsTT‘·T.
eTT+<Ó ◊<äT es¡¸ u…fiË ãs¡*\¢. ã+<ä¬s’‘· ø±*¬> _<ä.› ‘·bıŒ|æŒø=+&ÉT ø£åyÓTj·÷∫dæ<ä,
u…fiË |ü&Ó<ä.
u≤<ë$T j·T*¢ ‘·eTà ø=HÓ>±\ ø£fiË<äs¡T. uÛ≤Á<ä|ü<ä X¯ó. <ë«<äo Çes¡ Äsê<ÛäHÓ
Ç+~>∑÷ ms¡&É÷ ø£&Ó yÓ’uÛÑy√ù|‘·yê– Äsê<ÛäHÓ q&Ój·TT‹Ô<Ó.
71
3. Vü≤s¡|üq Vü≤[fl ;ÛeTe«
<ëdükÕVæ≤‘·´<ä n_Ûeè~∆¬> |ü⁄s¡Twüs¡+‘Ó Ád”Ôj·Ts¡Tø±s¡Dsê–Vü≤s¡T. ø£wüº>∑fi¯qTïm<äT]dæ
dü+kÕs¡<ä*¢<äT› dü+kÕs¡eqTï ìs¡«Væ≤dæ ø£+kÕ]j·TqTï uÛÑõdüTeØ‹j·TqTïø£*dæ<äs¡T.
n+‘·Vü≤ nH˚ø£e÷‘Ój·T*¢ ˇã“fi≤–<ä›efi‚ Vü≤s¡|üqVü≤[fl ;ÛeTe«.
Vü≤s¡|üqVü≤[flj·T*¢<ä› qs¡Vü≤]<ëdüs¡T C≤„ì>∑fi¯ó, Ä#ês¡ìwüºs¡T, <ëdüB¬øåj·T*¢<ä› es¡T,
eTHÓj·T }]q »q]¬> ñ‘·ÔeT dü+kÕÿs¡ ˙&ç<äes¡T. Çes¡ eT>∑H˚ s¡|òüTT|ü‘ê´#ês¡´
‘·+<Ój·T+‘Ó eT>∑Hêsêj·TDø£¬sj·T sê|òüTeTàqqTï $yêVü≤yê<äs¡T. ñ‘·ÔeT dü+‘êqø±ÿ–
Áe‘·>∑fi¯Hêï#·]dæ ùd$dæ<äs¡T. Hêsêj·TD ¬ø¬sj·T*¢ á Áe‘·>∑fi¯ |òü\yê–»ìdæ<ä ø£Hê´
s¡‘·ïy˚ ;ÛeTyê«. Çefi¯ ì»HêeT ø£eT˝≤øÏå ;ÛeTq+‘Ó >∑{Ïºj·÷–s¡* m+<äT ø£èwüíq*¢
uÛÑøÏÔ u…fiËj·T* m+<äT µ;ÛeTyê«µ m+<äT ø£¬s<äs¡T. n<˚ ôV≤#·TÃ»qs¡ u≤j·T*¢ s¡÷&Ûç
j·÷sTT‘·T.
|æ‘êeTVü≤ qs¡Vü≤]<ëdüπs Çefi¯ >∑Ts¡T. ì‘·é⁄ uÛÑøÏÔsTT+<ä |ü⁄sêDø£<∏Ó>∑fi¯qTï πøfi¯ó‘êÔ
n<äs¡ ∫+‘·HÓj·T*¢ eTTfi¯ó– u≤\´<ä*¢ ñ‘·ÔeTdü+kÕÿs¡ |ü&Ó<äfi¯ó. n+~q |ü<ä∆‹j·T+‘Ó
düDí ej·Tdæ‡q*¢ (11H˚ es¡¸¬øÿ) $yêVü≤yêsTT‘·T. Vü≤fiË düeTTÁ<ä<ä eTTì j·T|üŒH˚ |ü‹,
n‘ÓÔeTìj·T*¢ ø£ècÕí m+<äT ôV≤dü]≥ºs¡T. Ä<äs¡÷ Á|üd~æ ∆j·T*¢ ñ[~<äT› ;ÛeTyê« m+<˚.
kÕ«$Tsêj·T m+ã eT>∑, düTã“eTà m+ã eT>∑fi¯ó VüQ{Ïº<äfi¯ó.
ÁbÕs¡ã›ø£s¡à j·÷]>∑÷ ‘·|ü⁄Œe⁄~\¢ ø£wüº>∑fi‚ yÓ’sê>∑´<ä yÓTT<ä\ bÕsƒ¡. yÓ’sê>∑´ ã+<ä
q+‘·s¡y˚ $X‚wü C≤„q |ü&Ó<äT kÕ<ÛäHÓ ôV≤#·Ã\T kÕ<Ûä´.
‘·T+ãT ‘·s¡TDÏ j·÷<ë>∑˝Ò(35H˚ es¡¸¬øÿ) |ü‹ $jÓ÷>∑, eTHÓj·T*¢ ø£fi¯fl‘·q, ˝ÖøÏø£
$<Ó´ sTT\¢. ñ<√´>∑eP Ç\¢. n‘˚Ô eTHÓj·Te]+<ä ‹s¡kÕÿs¡ ‘·T‘·TÔ nqï≈£Lÿ |üs¡<ë≥,
Ä>∑˝Ò ì»yê<ä yÓ’sê>∑´ |üø£«yêsTT‘·T. uÛÑøÏÔ u…fiËsTT‘·T. n+‘·s¡Tàœj·÷<äfi¯ó, ;Ûy˚TX¯
Hê<ä ø£èwüíq ∫+‘·HÓ _≥Tº ÇH=ï+<äT $#ês¡$\¢. Çefi¯ uÛÑøÏÔ¬> ‘·|üdæ‡¬> ø£èwüí yÓT∫Ã<ä.
µµ;Ûy˚TX¯ ø£èwüíµµ HÓ+ã n+øÏ‘·eqTï dü«|üï<ä*¢ dü÷∫dæ<ä.
n+~ì+<ä Çefi¯ ã<äTπø ã<ä˝≤sTT‘·T. Ä&ç<ä e÷‘·T dü‘·ýêsTT‘·T. qT&ç<ä qT&ç
|ü<äýÓìdæ‘·T. \|òüTTø£è‹`Bs¡Èø£è‹, ø°s¡ÔHÓ, ñ>±uÛÀ>∑, düTfi≤~>∑fi¯ó s¡#·HÓ >=+&Ée⁄.;ÛeTyê«
s¡∫dæ<ä Á|üdæ<ä∆ ø£è‹>∑fi¯ó qfi¯ #·]Á‘Ó, düT<ÛëeT #·]Á‘Ó, düTuÛÑÁ<ë ø£˝≤´D, s¡‹ ø£˝≤´D,
yês¡<ä Vü‰&ÉT>∑fi¯ó Ç‘ê´~.
ôV≤D≤í–j·T÷ j·÷s¡ düVü‰j·T$\¢~<ä›s¡÷ ùV≤>±<äs¡÷ kÕ<Ûäé÷&çø=+&ÉT ñ‘·Ôs¡`<äøÏåD
uÛ≤s¡‘·<äj·÷Á‘ê e÷&ç $X‚wüyê– ñ&ÉT|æ, eTfi¯UÒ&É, eT+Á‘ê\j·T¬øÿ ôVA– ùd$dæ<äfi¯ó.
<˚Vü≤eqTï bÕ|üeqTï düedæ<äfi¯ó. ø=HÓj·TTdæ]q e]>∑÷ ø£èwüíqqTï uÛÑõdæ X¯óuÛÑø£è‘Y
dü+e‘·‡s¡<ä |ü⁄wü´ X¯ó<ä∆ Á‘·jÓ÷<ä•j·T+<äT uÛÖ‹ø£ <˚Vü≤eqTï ‘·´õdæ<äfi¯ó.
72
2. ∫+‘·HÓ (ñø£Ô˝ÒKq<ä $wüj·T)
<ëdü kÕVæ≤‘·´¬øÿ Vü≤]<ëdü ` <ëdæj·Ts¡ ø=&ÉT¬>
dü÷#·HÓ>∑fi¯ó`
1. Á|ü‹ |üØ¬øå>∑÷ ˇ+<äT |ü⁄≥º<ë<ä ñø£Ô˝ÒKq ã¬sj·TuÒ≈£î.

2. <ëdü es¡Z<äes¡T ¬øfi¯¬> dü÷∫dæ<ä 5 n+X¯>∑fi¯qTï(˝≤+>¥ w”{Ÿ q*¢) ms¡&ÉT
|ü⁄≥>∑fi¯*¢ eTHÓ j·T*¢j˚T $es¡yê– ã¬s<äT |üØ¬øåj·T ~q ˙&ÉuÒ≈£î.
3. |”]ƒ¬ø, ñ|üdü+Vü‰s¡<=+~¬>, <ëdüs¡ qT&ç>∑fi¯ó, j·T‹>∑fi¯ Vü≤]<ëdü <ëdüj·T‹

ôV≤#êÃ– $es¡ dü]j·÷>∑ Çs¡uÒ≈£î.
4. ˝ÒKq $wüj·T¬øÿ 8 n+ø£>∑fi¯ó, u≤Vü‰´\+ø±s¡¬øÿ 2 n+ø£>∑fi¯ó+≥T.
5. nø£ås¡, yêø£´, |üÁ‹¬ø <√wü$<ä›¬s eT‘·TÔ ˇ+<˚ Ø‹j·T ˝ÒKq$<ä›¬s n+ø£>∑fi¯qTï
ø£&Ój·T˝≤>∑Te<äT.
6. |ü⁄s¡+<äs¡ <ëdüs¡T, $»j·T<ëdüs¡T, >√bÕ\<ëdüs¡T, »>∑Hêï<∏ä <ëdüs¡T Vü‰>∑÷

ôV≤fi¯eq ø£{Ïº –]j·TeTàqes¡T. ;ÛeTe«qes¡T eTT+‘ê<ä Vü≤]<ëdü, Vü≤]<ëdæ
j·Ts¡ dü+øÏå|üÔ yê<ä #·]Á‘Ó Vü‰>∑÷ nes¡ ø£è‹>∑fi¯qTï |ü]#·sTTdüuÒ≈£î. Ç<ä¬øÿ
dü+ã+<Ûä |ü&ÉTe+‘ÓuÛ≤e∫Á‘·>∑fi¯qTïùd]düãVüQ<äT.
7. |üØ¬øåj·T |üPs¡« Ç<äø±ÿ– $X‚wü Ä&çjÓ÷ ø£[dü˝≤>∑Te<äT.
73
3. Á|üy˚Tj·T
c˛&ÉX¯ dü+kÕÿs¡>∑fi¯ dü÷ú\ |ü]#·j·T
1) >∑sê“¤<Ûëq ` >∑s¡“¤<√wü |ü]Vü‰s¡

2) |ü⁄+düeq ` ñ‘·ÔeT dü+‘êq
3) Äqe˝ÀuÛÑq ` >∑s¡“¤|ü‘·qyê>∑~s¡\T
4) d”eT+‘√qïj·Tq ` >∑]“¤DÏj·T Äs√>∑´
5) C≤‘·ø£s¡à ` >∑s¡“¤e÷*q´ |ü]Vü‰s¡ (•X¯ó$¬>)
6) HêeTø£s¡D ` •X¯ó$¬>dü<äTZD ÁbÕ|æÔ
7) ø£s¡íy˚<Ûä ` •X¯ó$q*¢ ˝ÀVü‰+X¯ ôV≤#·Ã\T
8) nqïÁbÕX¯q ` X¯ó<ë∆Vü‰s¡~+<ä <˚Vü≤ <äè&ÛÉ
9) nø£åsês¡+uÛÑ ` ñ‘·ÔeT $<ä´
10) #Í\ ` u≤\´<√wü |ü]Vü‰s¡
11) ñ|üqj·Tq ` ~«» (Áu≤Vü≤àD) Hê>∑\T
12) eTVü‰Hê$Tï ` n<Ûä´j·Tq $|òüTï |ü]Vü‰s¡
13) eTVü‰eè‘· ` >∑Ts¡«qTÁ>∑Vü≤
14) ñ|üìwü<ä«è‘· ` n<Ûä´j·Tq |òü\
15) düe÷es¡Ôq ` >∑èVü≤düú <Ûäs¡à s¡ø£åD…¬>
16) $yêVü≤ ` ãTTDeTTø£Ôsê>∑\T
(¬ø\es¡T $wüßíã*, ìÁwüÿeTD >√<ëq, n+‘˚ćÕº«~>∑fi¯qTï ‹[dü\T ¬ø\e⁄
>∑[¬> ◊ø£´ ùV≤fi¯óe⁄s¡T. ˇ≥Tº 48 dü+kÕÿs¡>∑fiËqTïes¡T n_Û»„s¡T) Á|ü‹jÓTTã“ J$>∑÷
$Væ≤‘·yê<ä dü+kÕÿs¡>∑fi¯ó Ä>∑˝ÒuÒ≈£î. Ä>∑e÷Á‘· e÷&ç<ä ø£s¡à>∑fi¯ |òü\ dæ>∑Te⁄<äT.
74
4. Bs¡È ø£è‹ nsêúqTdü+<Ûëq (Äj·T› uÛ≤>∑)
1) l eT<Ûä«HêeT
1) »j·T »j·T »>∑Á‘êD »>∑<=fi¯¬> düTÁ‘êD ˆ nœ\ >∑TD dü<ë∆eT eT<Ûä«HêeT ˆˆ|ü ˆˆ
Äe ø£#·Ã|ü s¡÷|ü\+&√<äø£ ˆ z$ <Ûä]dæVü≤ X‚wüeT÷]‹j·TqT ˆ
Äeq ã[|æ&ç<äT Vü≤]j·T düTs¡¬s’<Tä es¡T ˆ Ä yêj·TT qeTà ≈£î\>∑Ts¡Tsêj·TqT ˆ
j·÷e ≈£Ls¡às¡÷|ü <Ûä]dæ ÁãVü‰à+&É<ä ¬øfi¯–q ˙]q*¢ ÁãVü‰à+&É<ä ôVQs¡Te
»yêu≤›]j·TqTï ôVQ‘·TÔ X‚wü<˚es¡qTï ‘·qï u≤\´<ä*¢ <Ûä]dæs¡Tes√ eT‘·TÔ <˚es¡‘·Ô
ôVA>∑Tyê>∑ <˚e‘Ó>∑fiË\¢s¡÷ j·÷s¡qTï eTT+<Ó e÷&ç ôVA>∑Tes√ n+<∏äVü≤ yêj·TT<˚es¡T
qeTà ≈£î\¬øÿ >∑Ts¡Tyê–<ë›¬s. ‘·+<Ój·T÷ Ä–<ë›¬s.
2) Äyê‘·qT <˚Vü≤<=fi¯–¬s Vü≤]j·TT ‘ê HÓ˝…dæs¡Te ˆ Äyê‘·qT ‘=\¬> Vü≤] ‘ê ‘=\>∑Tyê ˆˆ
Äyê‘·qT <√Vü≤<=fi¯ ôVQs¡¬> ìj·÷eTø£qT Ä yêj·TT qeTà ≈£î\ >∑Ts¡T sêj·TqT ˆˆ
yêj·TT<˚e ÁbÕDX¯øÏÔj·÷– á <˚Vü≤<ä*¢<ë›>∑ Vü≤]j·TT Çs¡T‘êÔHÓ. ÁbÕD ôVQs¡≥¬s

Vü≤]j·TT ôVQs¡&ÉTyê ˇfi¯¬> ÁbÕDs¡÷|ü~+<ä ôVQs¡¬> >±[s¡÷|ü~+<ä qeT¬> ìj·÷eTø£
sê–s¡Te yêj·TT<˚eπs qeTà≈£î\<ä >∑Ts¡T Vü‰>∑÷ ‘·+<Ój·÷–<ë›¬s.
3) ø£s¡D≤_Ûe÷ì ~$»s¡T <˚Vü≤eqT _&É\T ˆ ≈£îs¡T&É øÏe⁄&É eT÷ø£HÓ+<ÓìdüTe ˆˆ
|üs¡eT eTTK´ÁbÕD ‘=\>∑˝≤ <˚Vü≤eqT ˆ n]‘·T |
ô DHÓ+<äT | ù fi¯«s¡T ãT<Ûä»Hê ˆˆ
qeTà Ç+Á~j·÷_Ûe÷ì>∑fi¯ó qeT¬> nìyês¡´sê–<ë›¬s. ìj·÷eTø£sê–<ë›¬s, Ä<ä¬s
nes¡T qeTàqTï _≥º¬s $ø£˝≤+>∑sê>∑TyÓe⁄ dü÷s¡´_≥º¬s ≈£îs¡T&É ¬sqTïes¡T. ~π>›e‘Ó>∑fi¯ó
‘=¬s<ä¬s øÏe⁄&É¬sqTïes¡T. n–ï dü]<ä¬s eT÷ø£¬sqTïes¡T Ä<äs¡÷ <˚Vü≤eqTï ‘·´õdü
˝≤s¡s¡T. eTTK´ÁbÕD<˚e qeTàqï>∑*<ä¬s ñ[<ä <˚e‘Ó>∑fi¯ó qyÓTTà&ÉHÓ Ç<ä›s¡÷Çs¡~<ä›s¡÷
<˚Vü≤eqTï ôV≤DyÓ+<äT ùV≤fi¯ó‘êÔ C≤„ì>∑fi¯ó ‘·´õdüTes¡T.
4) düTs¡s=fi¯¬> qs¡s=fi¯¬> düs¡«uÛÑ÷‘·>∑fi§fi¯¬> ˆ |üs¡‘·s¡HÓìdæ H˚eT~ HÓ˝…dæVü≤ ˆ
Vü≤]j·Tq\¢<Ó ã¬>j·T nq´s¡qT ˝Àø£<√fi¯ó ˆ >∑Ts¡T≈£î\ ‹\ø£ eTTK´ |üee÷qqT ˆˆ
<˚e‘Ó>∑fi¯˝≤¢>∑* e÷qes¡˝≤¢>∑* düø£\ J$>∑fi¯*¢ ñ‘·ÔeTHê– ìj·Ty˚Tq Ç<äT›
yêj·TT<˚es¡T Vü≤]j·TqTï _≥Tº uÒ¬sj·÷s¡qTï düs√«‘·ÔeT¬s+<äT ‹[j·Ts¡T >∑Ts¡T≈£î\¬øÿ
‹\ø£sê<ä eTTK´ |üee÷q¬sìdæ<ä yêj·TT<˚e]¬> »j·Tyê>∑*.
75
2) düeTdüÔ HêeTeTDÏ>∑D wü≥Ãs¡D |ü<äé÷˝≤
lÁ|üdüqï yÓ+ø£≥<ëdüs¡T n|ü⁄s¡÷|üyê<ä n<äT“¤‘·yê<ä nH˚ø£ ø£è‹>∑fi¯qTï s¡∫dæ<ë›¬s.
n<äs¡*¢ ˇ+<ë<ä ªªdüeTdüÔ HêeTeTDÏ>∑Dwü≥Ãs¡D |ü<äé÷˝≤µµ m+ã ˇ+<äT ø£è‹j·T πøe\
◊<äTqT&ç>∑fi¯ dü+øÏå|üÔyê<ä ns¡úeqTï Ç*¢ ‹[dü˝≤–<Ó.
ls¡e÷es¡ ÁX¯ó‹$qT‘· düTK
kÕs¡>∑èVü≤ø£ düπs«X¯ düTs¡Á<äTeT
yê]C≤ø£å eTT≈£î+<ä eTTs¡Vü≤s¡ Hês¡dæ+Vü≤ qyÓ÷ ˆˆ|üˆˆ
\ø°åà<˚$¬> |ü‹j·÷<ä m\¢ y˚<ä>∑[+<ä k˛ÔÁ‘· e÷&çdæø=+&É, düø£\ düTK>∑fi¯kÕs¡¬øÿeTHÓj·÷<ä
düø£\]>∑÷ ˇ&Ój·THê<ä ø£\Œeèø£å<ä+‹s¡Te ø£eT\<ä+‘Ó ø£DTífi¯fl eTTs¡<Ó’‘·´ qqTï HêX¯e÷&ç<ä
yÓ÷ø£åeqTï ˙&ÉTe eTT≈£î+<äHê<ä Hês¡dæ+Vü≤ì¬> qeTkÕÿs¡>∑fi¯ó.
>∑s¡T&É>∑eTq >∑T&Üfi¯ø±œfi¯
X¯s¡D»q düTs¡<Û˚qT düTs¡eTDÏ
ø£s¡TDkÕ>∑s¡ ø±$T‘ês¡ú<ä <äT]‘· >∑»dæ+Vü≤
düs¡dæC≤düq ùde´ eTTø±Ô
uÛÑs¡D q$T‘· düTπsX¯ ì•#·s¡
Vü≤s¡Do\ dü<ë>∑eT CÒ„j·÷~ |ü⁄s¡Twü qyÓ÷ ˆˆ 1 ˆˆ
>∑s¡T&Éqy˚T˝… dü+#ês¡ e÷&ÉTe, >∑T+>∑Ts¡T ≈£L<ä\Tfi¯fl q+_<äe]¬> ø±eT<Û̊qT ∫+‘êeTDÏ
j·÷<ä <äj·÷düeTTÁ<äHê<ä πø[<ä›qTï ˙&ÉTe bÕ|ü>∑fiË+ã ÄHÓ>∑[¬> dæ+Vü≤<ä+‹s¡Te ÁãVü≤à<˚e
]+<ä ùd$‘·Hê<ä eTTøÏÔj·TH˚ï ÄuÛÑs¡Dyê– ñfi¯fl eTTø£Ô]+<ä q$T‘·Hê<ä <˚e‘Ó>∑fi¯ ˇ&Ój·THê<ä
<Ó’‘·´s¡ HêX¯e÷&ÉTe dü«uÛ≤ee⁄fi¯fl Ä>∑eT>∑[+<ä ‹[j·T\Œ&ÉTe |ü⁄s¡Twüì¬> qeTkÕÿs¡>∑fi¯ó.
$X¯«>∑s¡“¤ $∫Á‘· #·]‘· X¯ó

uÛ≤X¯«e<äq $XÊ\ $Áø£eT
X¯X¯«<˚ø£ düTyê´|üÔ C≤„Hêq+<ä ã\|üPs¡í
qX¯«πsX¯«s¡ dü$‘·πsX¯«s¡
áX¯«πsX¯«s¡ y˚<ä>√#·s¡
düTdü«uÛ≤e qyê+ãT<ë+>∑ ø£èbÕfi¯ó ø£èwüí qyÓ÷ ˆˆ 2 ˆˆ
»>∑‘·ÔqTï >∑s¡“¤<ä*¢≥Tºø=+&É, $∫Á‘·yê<ä #·]Á‘Ój·TTfi¯fl eT+>∑fi¯ø£s¡yê<ä ≈£î<äT¬sj·T eTTK
e⁄fi¯fl $XÊ\|üsêÁø£$Tj·÷<ä ì]«ø±s¡Hê<ä düs¡«Á‘·yê´|üÔHê<ä C≤„q, Äq+<ä, ã\~+<ä |üPs¡íHê<ä
qX¯«s¡sê<ä sê»s¡qTï düèwæºe÷&ÉTe kÕeTs¡úé⁄fi¯fl sê»]>∑÷ sê»Hê<ä y˚<ä~+<ä ‹[j·T\Œ&ÉTe
ñ‘·ÔeT dü«uÛ≤ee⁄fi¯fl ôVQdü<ë<ä yÓ÷&É<ä+‘Ó nej·Tee⁄fi¯fl (˙\es¡í $•wüºHê<ä) ø£èbÕfi¯óyê<ä
ø£èwüíì¬> qeTkÕÿs¡>∑fi¯ó.
76
»q|ü eTTìqT‘· ‘ê≥ø±+‘·ø£
»qø£C≤es¡ \ø£åàD≤Á>∑»
»q>∑ yê>∑«s¡ Ç+Á<ä|üPõ‘· dü÷s¡´düT‘·bÕ\
~q|ü ≈£î\|ü‹ Bqe‘·‡\
eq~Ûã+<ä $Vü‰s¡ <äX¯•s¡
Vü≤eq ø±s¡D uÛÑs¡‘·bÕ\ø£ sêeTsê» qyÓ÷ ˆˆ 3 ˆˆ
$XÊ«$TÁ‘·]+<ä q$T‘·Hê<ä ‘ê≥ø±fi¯HêX¯ø£Hê<ä d”‘ê |ü‹j·÷<ä, \ø£åàDq nDíHê<ä,
»qø£q e÷‹q+‘Ó es¡Hê<ä. Ç+Á<ä(yê*) |üPõ‘·Hê<ä, düTÁêq s¡ø£åHê<ä, dü÷s¡é+X¯<ä kÕ«$T
j·÷<ä, Bqe‘·‡\Hê<ä, düeTTÁ<ä ã+<Ûäq e÷&ç<ä. Vü≤‘·TÔ ‘·˝…j·T sêeDq, dü+Vü‰s¡¬øÿ ø±s¡D
Hê<ä, uÛÑs¡‘·q s¡ø£åø£Hê<ä, sêeTì¬> qeTkÕÿs¡>∑fi¯ó.
|üP‘·Hê+‘·ø£ X¯ø£≥e÷s¡ø£
yê‘·#·Áø±ìwüºVü≤s¡ qe
˙‘·Á|æj·T <ä~ÛkÕs¡ uÛÀ»ø£ >√|üe<ÛäT˝À\
o‘·ø£s¡ ≈£î\‹\ø£ ÁX¯ó‹$
U≤´‘· ø£] #êD÷s¡ ãø£|üs¡
e÷‘·T˝≤+‘·ø£ bÕs¡úkÕú|üø£ øös¡yê+‘·ø£ qyÓ÷µ ˆˆ 4 ˆˆ
|üP‘·ìj·TqTï dü+Vü≤]dæ<ä, X¯ø£{≤düTs¡ HêX¯øH£ ê<ä, ‘·èD≤es¡Ô, n]wüº eTT+‘ê<äes¡ HêX¯
e÷&ç<ä. u…D…í¬> (yêj·TT$¬>) Á|æj·THê<ä, yÓTTdü]q kÕs¡eqTï d”«ø±s¡ e÷&ÉTe, >√|æj·Ts¡ ˝À\
Hê<ä, #·+Á<ä ≈£î\‹\ø£Hê<ä, y˚<ä<ä*¢ Á|üdæ<ä∆Hê<ä, ≈£îe\j·÷|”&É m+ã ÄHÓ, #êD÷s¡, ãø£
Çes¡ HêX¯ø£Hê<ä, e÷‘·T\Hê<ä ø£+düqqTï (bÕs¡ú <Ûäs¡àsê») qqTï sê»qHêï– kÕú|ædæ<ä øös¡e
HêX¯ø£Hê<ä ø£èwüíì¬> qeTkÕÿs¡>∑fi¯ó.
#·Áø£X¯+K>∑<ëã®<Ûäs¡ Á‹
$Áø£e÷#·T´‘· es¡Vü≤ yêeTq
qÁø£X¯ø£åø£ Hê>∑s¡ø£åø£ ì‘·´‘·è|üÔ Vü≤πs
XÁ̄ø£ –]XÊ]Ã‘· |ü<ëã®Á‹
eÁø£e<ÛäT kÂ+<äs¡´<ëj·Tø£
nÁ≈£îsê;Ûwüº<ä $<äTs¡ ñ<ä∆eπsD´ qyÓ÷ ˆˆ 5 ˆˆ
#·Áø£ X¯+ø£ >∑<ë ø£eT\<Ûë]j·÷<ä, Á‹$Áø£eTHê<ä, HêX¯s¡Væ≤‘·Hê<ä, esêVü≤, yêeTq s¡÷|ü
d”«ø£]dæ<ä, yÓTTdüfiËj·TqTï •øÏådæ<ä, ì‘·´‘·è|üÔHê<ä Ç+Á<ä, s¡TÁ<ë~>∑[+<ä |üPõ‘·yê<ä bÕ<ä
ø£eT\e⁄fi¯fl, Á‹eÁø£fi¯ kÂ+<äs¡éqTï nÁ≈£Ls¡ì¬> n;ÛwüºeqTï ˙&ç<ä $<äTs¡ ñ<ä∆e]¬> uÒø±<äe
Hê<ä ø£èwüºì¬> qeTkÕÿs¡>∑fi¯ó.
77
5. ø£+sƒ¡ bÕ≥ e÷&ÉuÒø±<ä Vü‰&ÉT>∑fi¯ó
>∑Ts¡T>±q ` s¡#·HÓ ` les¡<ä>√bÕ\ $sƒ¡˜\
düà]düT >∑Ts¡T>∑fi¯ ˆ düà]düT >∑Ts¡T>∑fi¯ ìq¬>
|üs¡eT eT+>∑fi¯ ˆ <äT]‘· |üs¡«‘·¬ø |ü$ m+<äT ‹[<äT ˆˆ |ü ˆˆ
ñs¡>∑ eè•Ãø£yê´Á|òüT ns¡düT #√sê–ï ø£]>∑fi¯ »«s¡ yÓTT<ä˝≤<ä
uÛÑj·T>∑[+<ä |ü]Vü‰s¡yêsTT‘·T ˆˆ 1 ˆˆ
>∑Ts¡T düàs¡D…sTT+<ä düø£\ Ä|ü‘·TÔ |ü]Vü‰s¡ ˆ >∑Ts¡T düàs¡D…sTT+<ä düø£\
dü+|ü<äe⁄ ìq¬> ˆ >∑Ts¡T düàs¡D…sTT+<ä $X‚wü <Ûäq <=s¡≈£îe⁄<äT ˆ >∑Ts¡T
düàs¡D…sTT+<ä Vü≤] ˇ*<äT bı¬se ˆˆ 2 ˆˆ
>∑Ts¡T>∑[+<ä~Ûø£ ÇHêïs¡T Ä|üÔs¡T ìq¬> ˆ >∑Ts¡T>∑fi‚ |üs¡eT Væ≤‘·ø£s¡T H√&ÉT ˆ
>∑Ts¡T kÕ«$T es¡<ä >√bÕ\$sƒ¡˜\ düs¡« <äT]‘·>∑fi¯ ø£fiËeqT düTK>∑¬se H√&ÉT
bÕs¡«‹|ü‹ düTÔ‹ s¡#·HÓ ` l yê´düsê»s¡T
qeT' bÕs¡«‹ |ü‹ qT‘· »q|üs¡ qyÓ÷ $s¡÷bÕø£å ˆˆ |ü ˆˆ
s¡e÷s¡eTDq* neT\ uÛÑ≈£î‹ ø=&ÉT ˆ qyÓ÷ $XÊ˝≤ø£å ˆˆn.|üˆˆ
˙\ø£+sƒ¡ Á‹X¯S\ &ÛÉeTs¡T Vü≤kÕÔ\+≈£è‘· s¡ø£å ˆ bòÕ\H˚Á‘· ø£bÕ\ s¡T+&É
eTDÏ e÷˝≤<Ûäè‘· eø£å ˆ o\s¡eT´ $XÊ\ düT>∑TD dü©¢\ düTsê<Ûä´ø£å ˆ
l\≈£îMTX¯q z˝…’düTe uÛÑø±Ôe[>∑fi¯ |üø£å ˆˆ 1 ˆˆ
yêdüeqT‘· Vü≤]<ëdü áX¯ ¬ø’˝≤dü yêdü <˚e <ëX¯s¡~∏j·T WbÕdüø£
düT»qs¡ b˛wæ|ü Á|üuÛ≤e ˆ |òü÷dædüT‹VüQ<äT nX‚wü Je]¬> áX¯HÓ+ã
uÛ≤e ˆ lX¯q*¢ ˙*düTeTqe –]CÒX¯ eTVü‰<˚e ˆˆ 2 ˆˆ
eTè‘·T´+»j·T ìqTï‘·ÔeT |ü<äj·TT>∑ uÛÑè‘·´qT düs¡«Á‘· ˆ Vü≤‹Ôs¡ ø£¬s<äT
n|ü‘·´q+‘Ó bı¬sj·TT‹Ôs√ Á‹H˚Á‘· ˆ ‘·‹Ô>∑q+‘Ó ø±j·TT‹ÔôV≤ u≤D dü‘·´~düT#·
]Á‘· ˆ ø£‘·è ñ&ÉT|æ düs√«‘·ÔeT ø£èwüíq bÂÁ‘· ø£èbÕ bÕÁ‘· ˆˆ 3 ˆˆ
Vü≤qTeT qeTq s¡#·HÓ ` l |ü⁄s¡+<äs¡ <ëdüs¡T
|òüT{Ïø±#·\~ ì+‘· l Vü≤qTeT+‘· ˆˆ |ü ˆˆ
|òüT{Ïø±#·\~ ì+‘· |ü≥T Vü≤qTeT+‘· ˆ ‘·qï ˆ
|üsƒ¡D…j·T e÷&É\T‘·ÿ≥~ bı¬syÓHÓ+<äT ˆˆn.|üˆˆ
78
#·‘·Ts¡j·TT>∑~ ‘êqT n‹ ã\e+‘·qT ˆ #·‘·Ts¡ eTTKqj·T´q ˆ #·‘·Ts¡
eT÷s¡T‹>∑fi¯ #·‘·Ts¡ ‘·q~ uÛÑõdæ ˆ #·‘·Ts¡TàKHê– »>∑¬ø #·‘·T]«<Ûä |òü\ ø=&ÉT‘· ˆˆ 1 ˆˆ
düs¡dæ» uÛÑe>√düÿs¡ ˆ ø£\àwü <ä÷s¡ ˆ es¡ #·Áø£rs¡dú üs¡ yÓT¬syê#·\~
l qs¡Vü≤]¬><äTsê– ˆ dæús¡jÓ÷>±düq~ ø£¬s<äT es¡e ø=&ÉT‘· ˆˆ 2 ˆˆ
l X¯+K#·Áø£e <Ûä]dæ ˆ uÛÑø£Ôs¡eTq<ë ˆ |ü+ø£e |ü]Vü≤]dæ ˆˆ |ü+ø£»HêuÛÑ
l |ü⁄s¡+<äs¡ $sƒ¡\q ˆ _+ø£<ä ùdeø£ dü+ø£≥ ø£fiËj·TT‘· ˆˆ 3 ˆˆ
l düTÔ‹ s¡#·HÓ ` l |ü⁄s¡+<äs¡ <ëdüs¡T
uÛ≤>∑´<ä \øÏåà u≤s¡eTà ˆ qeTàeTà ˙ kÂuÛ≤>∑´<ä \ø°åà u≤s¡e÷à ˆˆ |ü ˆˆ
ôV≤C…®j·T y˚T˝§+<ÓΩC…®j·T ì≈£îÿ‘· ˆ ¬>C…®j·T ø±\* Hê<äe ‘√s¡T‘· ˆ
dü»®q kÕ<ÛäT |üPC…j·T y˚fiË>∑ ˆ eTõ®¬>jÓTTfi¯–q u…Dj …í ·T+‘Ó ˆˆ 1 ˆ
ø£qø£ eèwæºj·T ø£¬sj·TT‘· u≤¬s eTq ˆ ø±eTHÓj·T dæ~j ∆ ·T ‘√¬s ˆ
~qø£s¡ ø√{Ï ‘˚»~ ôVQfiËj·TTe ˆ »qø£sêj·Tq ≈£îe÷] uÒ>∑ ˆˆ 2 ˆˆ
n‹Ô‘·Ô>∑\<Ó uÛÑø£Ôs¡ eTHÓjÓTTfi¯ó ì‘·´ eTôVA‘·‡e ì‘·´ düTeT+>∑fi¯ ˆ
dü‘·é ‘√s¡T‘· kÕ<ÛäT dü»®qs¡ ∫‘·Ô~ ôVQfiËj·TTe |ü⁄‘·ú[ >=+u… ˆˆ 3 ˆˆ
dü+U…´sTT\¢<ä uÛ≤>∑é ø=≥Tº ˆ ø£+ø£D ø£j·÷´ ‹s¡Te⁄‘· u≤¬s ˆ
≈£î+ø£e÷+øÏ‘Ó |ü+ø£» ˝À#·HÓ ˆ yÓ+ø£≥s¡eTDq _+ø£<ä sêDÏ ˆˆ 4 ˆˆ
düø£ÿ¬s ‘·T|üŒ<ä ø±\TyÓ Vü≤]dæ ˆ X¯óÁø£yês¡<ä |üPC…j·T y˚fiË¬> ˆ
nø£ÿ¬sj·TTfi¯fl nfi¯–] s¡+>∑q ˆ #=ø£ÿ |ü⁄s¡+<äs¡ $sƒ¡\q sêDÏ ˆˆ 5 ˆˆ
>±j·Tq >√$+<ä s¡#·HÓ ` l yêdüT<˚e $sƒ¡˜\
ã+<ëH√ >√$+<ä #·+<ä~ Äq+<ä ˆ
düT+<ä]j·T eT+~s¡¬øÿ q+<äq ø£+<ä ˆˆ |ü ˆˆ
düT+<äsêø±s¡ q+<äø£+<ä >∑+;Ûs¡ ˆ Ç+<äT e<äHÓj·Ts¡ eTTK>∑fi¯+<ä H√&ç<ä ˆ
‘·+<ä ≈£îdüTeT eTT<ä~+<ä eTT&çdæ<ä ˆ ã+<ëH√ >√$+<ëH√ ns¡$+<äqj·THê ˆˆ 1 ˆˆ
ø±DHê<ä*¢ ã\T BqHê–*¢ ˆ y˚DT Hê<äy√ ‘ê e÷&ç yÓ÷<äy√ ˆ C≤D
ìeqT düTeT u≤D |æ‘·qT e÷ìì eTq>∑fiÀ*j·TTe >±q e÷&ÉT‘ê ˆˆ 2 ˆˆ
z&ç ã+<ës√ ã\T uÒ&çø=+&És√ ˆ >±s¡T&çø±s¡qT nes¡ H√&ç yÓT¬s<äH√ ˆ
e÷&ç<ä C≤\ yêdüT<˚e $sƒ¡˜\ e÷&ç<ä eTq e÷&ç<ä ‘ê ≈£L&ç<ä Hê>∑ ˆˆ 3 ˆˆ
79
Vü≤]ø£<∏ëeTè‘· kÕs¡
3. yê´|æÔ dü+~Û
dü+~Ûj·T ne‘·s¡DÏø±` Vü≤]j·T >∑TD>±qø±ÿ– s¡∫dæ<ä Vü≤]ø£<∏ëeTè‘·kÕs¡<ä*¢ »>∑Hêï

<∏ä<ëdüs¡T Vü≤]j·T ø±s¡TDýÓ+ã >∑TDeqTï ãDÏídæ q+‘·s¡ Vü≤]j·Tyê´|æÔj·TqTï ‹[dü\
T eT÷s¡H˚ dü+~Ûj·÷–yê´|æÔdü+~Ûj·TqTï ‹[düT‹Ô<ë›¬s.
` Vü≤]ø£<∏ëeTè‘·kÕs¡ >∑Ts¡T>∑fi¯
ø£s¡TD~+<ë |üì‘·T ù|fi¯óyÓ
1) ne‘·s¡DÏø£ ` ÁãVü‰à+&É<ä ˇfi¯ ôVQs¡>∑÷ yê´|ædæs¡Te |ü⁄s¡Twü HêeTø£ Vü≤]j·TqTï á

qT&çj·T*¢ düTÔ‹düT‘êÔ¬s.
qT&ç ` |ü⁄s¡Twü s¡÷|üÁ‘·j·T |ü⁄sê‘·q |ü⁄s¡Twü |ü⁄s¡Tc˛‘·ÔeT ø£åsêø£ås¡

|ü⁄s¡Twü |üPõ‘·bÕ<ä |üPsêíq+<ä C≤„qeTj·T ˆˆ
|ü⁄s¡Twü dü÷ø£Ô düTy˚Tj·T ‘·‘·Ô‘·TŒs¡Twü Vü≤è‘·TŒwüÿs¡ ì\j·T
eTVü≤ |ü⁄s¡TwüC≤+&Ü+‘·s¡~ ãVæ≤s¡~ yê´|üÔ ì]¢|üÔ ˆˆ
ø£]ƒD X¯u≤›s¡ú ` |ü⁄s¡Twü = |ü⁄]Hê&çj·T*¢s¡Te Je n<∏äyê <˚e

ø£ås¡ = <˚Vü≤HêX¯e⁄fi¯fles¡T nø£ås¡ = <˚Vü≤HêX¯$s¡<äes¡T
Vü≤è‘Y |ü⁄wüÿs¡ ì\j·T = Vü≤è<äj·T ø£eT\yÓ+ã eTHÓj·TTfi¯fle
eTVü≤|ü⁄s¡TwüC≤+&É = ÁãVü‰à+&É
uÛ≤yês¡ú ` eT÷s¡T |ü⁄s¡wü s¡÷|üe⁄fi¯fl |ü⁄sêD |ü⁄sêD |ü⁄s¡TwüHê<ä, <˚Vü≤HêX¯ e⁄fi¯fl<ä›]+<ä

ø£ås¡ |ü⁄s¡Twü¬sìdæ<ä ‘·èDJyê~ ÁãVü≤à<˚e]+<ä eT‘·TÔ <˚Vü≤ HêX¯$\¢<Ó nø£ås¡ |ü⁄s¡Twü mì
dæ<ä \ø°åà<˚$sTT+<ä |üPõ‘·yê<ä bÕ<äe⁄fi¯fl, |üPs¡íyê– C≤„Hêq+<ä dü«s¡÷|æj·÷<ä, |ü⁄s¡Twü
dü÷ø£Ô~+<ä #ÓHêï– ‹[j·TTe, m\¢ Jes¡ Vü≤è<äj·TeH˚ï eTHÓ e÷&çø=+&É, |üs¡e÷‘·àqT
ÁãVü‰à+&É<ä ˇfi¯>∑÷ ôVQs¡>∑÷ ‘·T+_ø=+&ç<ë›HÓ. düs¡«Á‘· yê´|üÔHê<äs¡÷ j·÷e <√wü ˝Ò|ü
$\¢<˚ ì]¢|üÔHê–<ë›HÓ.
80
1) |ü⁄]Hê&çj·T*¢ JeH=&ÉHÓsTTs¡Te<ä]+<ä Vü‰>∑÷ |üPs¡íyê<ä wü&ÉTZDe⁄fi¯fl Hê<ä›]+<ä
Vü≤]j·TT |ü⁄s¡Twü mìdæ<ë›HÓ.
2) Vü≤]j·T 3|ü⁄s¡Twü s¡÷|ü>∑fi¯ó 1)ÁãVü≤à>∑‘·, 2) ÁãVü‰à+&É>∑‘·, 3)Je>∑‘·yê<ä s¡÷|ü>∑fi¯ó.
3) |ü⁄sê‘·q |ü⁄s¡TwüHÓ+<ä¬s |ü⁄sêD>∑fi¯*¢ ‹[dæ<ä+‘Ó düèwæº |üPs¡«<ä*¢ X¯Sq´HêeTø£Hê–

Ä\<Ó˝…j·T*¢ eT\–<ä s¡÷|ü.
4) eT÷s¡T y˚<ä>∑fi¯ dü+Á>∑Vü≤s¡÷|üyê<ä eT÷s¡T bÕ<ä<ä >±j·TÁ‹j·T yêÚ≤´q<ä+‹s¡Te

eT÷s¡Tes¡Z<ä |ü⁄s¡Twü dü÷ø£Ô|üPC…¬> ø£&Ü¶j·T. Ç<=+<ä]+<ä˝Ò |üPC… e÷&É ãVüQ<äT.
Ç<äT Vü≤]¬> n‘·´+‘· Á|”‹ø£s¡.
5) Vü≤]j·T eT÷s¡T |ü⁄s¡Twü s¡÷|ü>∑X¯[¬> $wüßí |ü⁄sêD<ä á Á|üe÷De⁄+≥T. µÁ|ü<∏äeT+

eTVü≤‘·' düècÕº ~«rj·T+ dü+dæú‘·+ ‘·èrj·T+ <˚Væ≤Hê+ <˚ùV≤..µ
6) |üs¡e÷‘·àq÷ nø£ås¡ |ü⁄s¡Twü Hê<ä›]+<ä \øÏåà¬> düeT mqï u≤s¡<Ó+<äT ‹[dü\T ne

[+<ä\÷ |üPõ‘·bÕ<äe⁄fi¯fleqT m+~<ë›¬s.
7) µeTVü‰‘êàHê+ dü«s¡÷|ü+‘·T bÕ<ä X¯uÒ› quÛÑD´‘˚µ m+<äT Á|üe÷D $s¡Te<ä]+<ä Ç*¢

bÕ<ä mqTïe⁄<ä¬øÿ πøe\ ø±\T mqï<˚ |üPs¡ís¡÷|üeqTï d”«ø£]düuÒ≈£î.
8) Ç*¢j·T $X‚wüD>∑[¬> ø±s¡´` ø±s¡D uÛ≤ee⁄+≥T ø£åsêø£ås¡ |üPõ‘· bÕ<äHê<ä›]+<ä

|ü⁄s¡Tc˛‘·ÔeT |üPs¡í C≤„qeTj·THê<ä›]+<ä |üPs¡í Äq+<äeTj·T Ç‘ê´~.
81
2) ne‘·s¡DÏø± ` düø£\ Jes¡*¢ Vü‰>∑÷ düø£\‘·‘·«>∑fi¯*¢ ‘·T+_<ä Vü≤]j·TqTï |üPs¡í
‹[j·T\T ÁãVü‰à~>∑[¬> nkÕ<Ûäýê<ë>∑ e÷qes¡bÕ&ÓHÓ+<äT Á|ü•ïdüT‘êÔ¬s.
qT&ç ` Ád”Ô q+|ü⁄düø£ |ü⁄s¡Twü uÛÑ÷ dü*˝≤q˝≤ì\ >∑>∑q eTq X¯•
uÛ≤qT ø±\ >∑TD Á|üø£è‹jÓTTfi¯>=+<äT ‘êq\¢ ˆˆ
@qT Çeq eTVü‰ eTVæ≤yÓT ø£&Ó>±Ds¡»uÛÑe X¯Áø£eTTKs¡T
ì<Ûëìdü\T e÷qe]>∑fi¯e&ÉTe⁄<˚ $#ê]dü\T ˆˆ
ø£]ƒD X¯u≤›s¡ú ` uÛÑ÷ = uÛÑ÷$T dü*\ = ˙s¡T nq\ = n–ï
nì\ =yêj·TT >∑>∑q = Äø±X¯ X¯• = #·+Á<ä
uÛ≤qT = dü÷s¡´ n»= ÁãVü≤à uÛÑe =s¡TÁ<ä
X¯Áø£ = Ç+Á<ä nfi¯e&ÉTe<˚ =kÕ<Ûäýê>∑Te<˚
uÛ≤es¡ú ` Ád”Ôj·Ts¡*¢ |ü⁄s¡Twüs¡*¢ q|ü⁄+düø£s¡*¢ uÛÑ÷$T, ˙s¡T, n–ï,>±[, Äø±X¯ eTT+‘ê<ä
|ü+#· uÛÑ÷‘·>∑fi¯*¢\ eTqdæ‡q*¢#·+Á<ä dü÷s¡´s¡*¢ ø±\, >∑TDeTT+‘ê<ä düeTdüÔ Á|üø£è‹
j·T*¢ ‘·T+_s¡Te Vü≤]j·TT Ád”Ô, |ü⁄s¡Twü ` m\¢<äs¡\÷¢ Vü≤] Çs¡Te. Çeq eTVæ≤yÓTj·T
ø=HÓj·TqTï ÁãVü≤à s¡TÁ<ä Ç+Á<äyÓTT<ä˝≤<ä eTVü‰eTVü‰<˚e‘Ó>∑fi‚ ø±D~<ë›>∑ n\Œsê<ä
e÷qe]¬> $#ê]dü\T kÕ<Ûäýê>∑Te<˚? (kÕ<Ûäýê>∑Te~\¢)
1) uÛ≤>∑e‘·<ä nwüºeTdüÿ+<ä<ä >∑CÒ+Á<ä k˛ÔÁ‘·<ä*¢q ......................qÁd”Ô wü+&√q |ü⁄e÷Hé
.......................m+ã XÀ¢ø£<ä yêÚ≤´q<ä+‹<Ó á |ü<ä´.
2) <˚e]¬> |ü⁄s¡Twüs¡*¢ |ü⁄s¡Twüs¡÷|ü Ád”Ôj·Ts¡*¢ Ád”Ô s¡÷|ü$s¡Te+‘Ó <√wü »qýê<ä

q|ü⁄+düø£ s¡÷|ü$\¢ mqï\T ªª................. $c˛í ' q q|ü⁄+düø±ø±s√...................µ m+ã
>∑s¡T&É |ü⁄sêD<ä e#·qe⁄+≥T.
3) µ‘·Á‘· ‘·Á‘· dæú‘·' ‘·‘·Ô‘Y X¯u…’› ' yê#·´' dü eTTK´‘·'µ m+ã Á|üe÷D<ä+‘Ó Vü≤] Á|ü‹
edüTÔ$q*¢ ‘·‘·Ô<ëø±s¡~+<ä Ç<äT› Ä Ä X¯ã› >∑[+<ä yê#·´Hê–<ë›HÓ.
4) µˇ+<äT‘êq\¢µ m+<ä¬s ˇ+<ä÷ n\¢ m+<ä\¢. Ç<äs¡*¢ ˇ+<˚ n\¢m+<äs¡ú.
82
3) ne‘·s¡DÏø±`|ü+#· ‘·HêàÁ‘·>∑fi¯*¢ ‘·T+_s¡Te Vü≤]j·TqTï á qT&çjT· *¢ e]ídüT‘êÔ¬s.
qT&ç ` >∑+<Ûä s¡dü s¡÷|ü düŒs¡Ù X¯u§›+<äT ‘êq\¢<äs¡<äs¡
ô|dü]+<ä ø£¬sdüT‘· Je]¬> ‘·s¡Œø£qT ‘êHê– ˆˆ
bı+~ø=+&çVü≤ |üs¡eT ø£s¡TD≤ dæ+<ÛäT XÊX¯«‘· eTqyÓ
yÓTT<ä˝≤~+Á~j·T>∑fi§fi¯–<äT› uÛÀ–düT‹Vü≤qT $wüj·T>∑fi¯ ˆˆ
ø£]ƒDX¯u≤›s¡ú ` ô|dü]+<ä = ôV≤dü]ì+<ä ‘·s¡Œø£ = ‘·è|æÔq ˙&ÉTee
dæ+<ÛäT = düeTTÁ<ä $wüj·T>∑fi¯ó = uÛÀ>∑|ü<ës¡ú>∑fi¯ó
uÛ≤yês¡ú ` >∑+<Ûä, s¡dü, s¡÷|ü, düŒs¡Ù, X¯ã› á m\¢<äs¡ dü«s¡÷|üHê>∑<˚, Ç<äs¡*¢ j·÷e<ä÷
ˇ+<=s¡fi¯ –s¡<Ó m\¢<äs=fi¯>∑÷ Ç<äT›ø=+&ÉT Je]¬> ‘·è|æÔj·TqTïø=&ÉTeqT. ø£s¡TD≤kÕ>∑s¡
Hê<ä ì‘·´Hê<ä lVü≤]j·TT eTqy˚ yÓTT<ä˝≤<ä Vü≤H=ï+<äT Ç+Á~j·T>∑fi§fi¯–<äT› qeTà uÛÀ>∑
|ü<ës¡ú>∑fiË+ã $wüj·T>∑fi¯qTï uÛÀ–düT‘êÔHÓ.
1) >∑+<Ûë~ |ü+#·ø£¬øÿ ‘·HêàÁ‘ê>∑fiË+ãTes¡T.
2) düø£\ düT>∑+<Ûä Vü‰>∑÷ <äTs¡Z+<Ûä>∑fi¯*¢ Vü≤]sTT<ä›s¡÷ düT>∑+<Ûä dü«s¡÷|üHê– düT>∑+<Ûä
eqTï e÷Á‘· Á>∑Vü≤D e÷&ÉT‘êÔHÓ.
3) s¡dü>∑fi¯*¢ 6 $<Ûä ` eT<ÛäTs¡ (dæVæ≤), ÄeT¢ (VüQ[), \eD (ñ|üÂ), ø£≥T (U≤s¡),
‹ø£Ô (ø£Væ≤), ø£cÕj·T (e>∑s¡T)
4) s¡÷|ü>∑fi¯*¢ 7 $<Ûä ` X¯óø£¢, ˙\, |”‘·, s¡ø£Ô, Vü≤]‘·, ø£|æX¯, ∫Á‘·
5) yêdüT<˚e, yêeTq, <Ûäq«+‘·], Vü≤j·TÁ^yê~>∑fi¯ó, _[ s¡÷|ü>∑fi¯ó sêeT, ø£èwüí, yê´kÕ
~>∑fi¯ó ˙\ ãDí. ø£|æ˝≤~ Vü≤fi¯~, |üs¡X¯ósêe÷~ ¬ø+|ü⁄, $X¯«s¡÷|ü ∫Á‘· ãDí<ä
s¡÷|ü>∑fi≤–yÓ.
6) düŒs¡Ù<ä*¢ 4 ã¬> ñwüí, o‘·, eTè<äT, ø£]ƒD.
7) |ü<ës¡ú>∑fi¯*¢j·T kÕ«K´s¡düeqTï Vü≤] ne´ø±Ô‘·àø£ s¡düeqTï \øÏåà eTVü≤<ë‘·àø£ s¡dü

eqTï ÁãVü≤à V”≤¬> Äj·÷ ‘·‘ê«_Ûe÷ì>∑fi¯ó Äj·÷ ‘·‘ê«‘·àø£ s¡düeqTï d”«ø£]düTes¡T.
83
4) ne‘·s¡DÏø± ` Ç+Á~j·T Vü‰>∑÷ Ç+Á~j·÷_Ûe÷ì>∑fi¯*¢s¡Te Vü≤]j·T yê´|æÔ j·TqTï
á qT&çj·T*¢ ‹[düT‘êÔ¬s.
qT&ç ` ÁX¯eD qj·Tq Á|òü÷D ‘·«Á>∑düìe⁄>∑fi¯* yêøå±DÏ

bÕ<ë<äéj·Te>∑fi¯* ‘·<äTZD>∑fi¯* ‘·‘·Œ‹>∑fi§fi¯¬> ˆˆ
Á|ü$‘·‘·qT ‘êHê– ø£è‹|ü‹ $$<Ûä ø£s¡àe e÷&ç e÷&çdæ
uÛÑe¬ø ø±s¡DHê– ‹s¡T–düT‹Vü≤qT ‹[dü<ä˝… ªª
ø£]ƒD X¯u≤›s¡ú ` ÁX¯eD= øÏ$, qj·Tq = ø£DTí Á|òü÷D = eT÷>∑T
‘·«ø˘ = #·s¡à s¡düq=Hê*¬> Á|ü$‘·‘=
· yê´|üÔ ø£è‹|ü‹ = Á|ü<äTéTï
uÛ≤yês¡ú ` ÁX¯eD≤~ C≤„H˚+Á~j·T Vü‰>∑÷ yê>±~ ø£πsà+Á~j·T>∑fi¯*¢ eT‘·TÔ ne⁄>∑fi¯ n_Û
e÷ì <˚e‘Ó>∑fi¯*¢ düø£\ nej·Te>∑fi¯*¢ Ä Ç+Á~j·T>∑fi¯ >∑TD>∑fi≤<äH√&√D πøfiÀD
eTT+‘ê<äe⁄ >∑fi¯*¢ yê´|üÔHê<ä, ø£è‹|ü‹j·÷>∑ Á|ü<äTéTïqT $$<Ûä ø£s¡à>∑fi¯qTï <ëqT
e÷&ç, e÷&çdüTeqT Ä ø£s¡à Á|üuÛ≤e~+<ë– qeT¬> dü+kÕs¡ e⁄+≥T. Ä dü+kÕs¡<ä*¢
qeT¬> >=‹Ô\¢<ä+‘Ó ‹s¡T–düT‹Ôs¡TeqT.
1) |ü+#· C≤„H˚+Á~j·T>∑fi¯ó ÁX¯eD, qj·Tq, Á|òü÷D, ‘·«ø˘, s¡düq, |ü+#·ø£πsà+Á~j·T>∑fi¯ó
yêø˘ bÕDÏ bÕ<ä bÕj·TT ñ|üdüú.
2) qeTà ˇ+<=+<äT Ç+Á~j·T>∑[¬> ìj·÷eTø£Hê>∑<˚ düø£\ Ç+Á~j·T>∑[¬>\¢ ìj·÷eTø£
Hê–<ä›]+<ä Vü≤] $‘·‘· Vü‰>∑÷ dü«‘·+Á‘·Hê– ìj·T$TdüTe<ä]+<ä Á|ü$‘·‘· mìdæs¡Te.
3) Ç+Á~j·T Ç+Á~j·÷_Ûe÷ì <˚e‘Ó Ç+Á~j·÷_Ûe÷ì ndüTs¡
ÁXÀÁ‘· j·Te÷~ kÕ\«
qj·Tq dü÷s¡´ `#·+Á<ä u≤D
Á|òü÷D n•«ì <˚e‘Ó>∑fi¯ó <ë«|üs¡
#·s¡à ÁbÕD Væ≤&ç+ã
s¡düq es¡TD Ç\«\
yêø˘ n–ï yê‘ê|æ
bÕDÏ <äø£åÁ|üC≤|ü‹ <Û̊qTø£
bÕ<ä »j·T+‘· ‘·èD≤es¡Ô
bÕj·TT $TÁ‘· \eD
ñ|üdüú kÕ«j·T+uÛÑTeeTqT <ÛäT+<ÛäTe÷s¡
84
5) ne‘·s¡DÏø± ` >∑TDÏ>∑TD>∑fi¯*¢j·T Vü≤]j·T yê´|æÔj·TqTï á qT&çj·T*¢ ‹[düT‘êÔ¬s.
qT&ç ` >∑TDÏ>∑TD>∑fi§[<äT› >∑TDÏ >∑TDHÓìdüTeqT >∑TD ã<ä∆Hê>∑<Ó

>∑TD» |ü⁄D≤´|ü⁄D´ |òü\ ÁãVü‰à~ #˚‘·q¬ø ˆˆ
ñDÏdüT‘·es=fi¯–<äT› eèõHês¡›q ∫<ëq+<Ó’ø£<˚Vü≤qT
ø=HÓ¬> dü#·sê#·s¡ »>∑<äT“¤≈£îyÓì|üqe´j·TqT ˆˆ
ø£]ƒDX¯u≤›s¡ú ` eèõHês¡›q = bÕ|üHêX¯ø£ #·s¡ = Je

n#·s¡ =»&É ne´j·T = HêX¯s¡Væ≤‘·
uÛ≤yês¡ú ` >∑TD<ä*¢s¡Te |üs¡e÷‘·à >∑TDHÓ+<äT >∑TDÏj·T*¢<ä› s¡÷|ü~+<ä >∑TDÏ m+<äT

ø£¬sdæø=fi¯ófle. Ä<ä¬s Ä >∑TD<ä*¢<ä›s¡÷ Ä >∑TD>∑fi¯ ã+<Ûäq$\¢. Ä dü‘·« s¡» ‘·eT >∑TD
>∑[+<ä ã+<ä |òü\eqTï ‘êq÷ nqTuÛÑ$dü<Ó nes=fi¯–<äT› ñDÏdüTeqT. bÕ|üHêX¯ø£Hê<ä
C≤„Hêq+<ä dü«s¡÷|æj·÷<ä Vü≤]j·TT ø=HÓ¬> Je»&Ü‘·àø£ yê<ä »>∑‘·ÔqTï uÛÑT+õdüTe.
m\¢eqTï ‘êqT qT+–<äs¡÷ ‘êqT e÷Á‘· HêX¯ yê>∑<˚ Çs¡TeqT.
1) |üs¡e÷‘·àqT ã+<Ûäq¬øÿ ø±s¡Dyê<ä düø£\ ø£s¡à>∑fi¯qTï HêX¯e÷&ÉTe Hê<ä›]+<ä ã<ä∆
Hê>∑˝≤s¡ m+<äT ‹[dü\T eè~Hês¡›q m+<äs¡T.
2) düø£\ |ü⁄D´ø£s¡à e÷&çdæ<äs¡÷ n<äs¡ düTK<ä neX¯´ø£‘ÓsTT˝…¢+<äT ‹[dü\T ∫<ë

q+<Ó’ø£<˚Vü≤qT m+<äs¡T.
3)»>∑‘·ÔH˚ï qT+>∑Te Vü≤]j·TqTïqT+>∑esê]\¢yÓ+<äT ‹[dü\T ne´j·THÓ+<äT ø£¬s<äs¡T.
4) ^‘Ój·T |ü⁄s¡Tc˛‘·ÔeTjÓ÷>∑<ä µÁ‹Hé ˝Àø±Hé yê´|üÔ uÛÑ÷‘ê‘êà uÛÑT+πøÔ $X¯«uÛÑT>∑e´'

m+ãT<äH˚ï Ç*¢ ø£qï&É<ä*¢ ‹[dæ<ë›¬s.
5) µ‘·‘·' kÕ+es¡Ôø√ eVæ≤ï ' dü+ø£s¡¸D eTTUÀ‹ú‘·'µ m+ã<äX¯eTdüÿ+<ä uÛ≤>∑e‘·<ä*¢ ‹[

dæ<ä Á|üfi¯j·Tø±\<ä ∫+‘·HÓj·TqTï #·sê#·s¡ »>∑<äT“¤ø˘ mqTïe*¢ dü÷∫dæ<ë›¬s.
85
6) ne‘·s¡DÏø± ` $<Ó´, ãT~∆, dæ~∆, Á|üdæ~∆>∑fi¯*¢j·T Vü≤]j·T yê´|æÔj·TqTï ‹[düT‘êÔ¬s.
qT&ç ` $<Ó´ ‘êHÓ+<Óìdæø=+ãìs¡T<ä∆ <˚eqTdüs¡«Jes¡

ãT~∆jÓ÷fiŸ HÓ˝…dæ<äT› ø£è‹|ü‹ ãT~∆jÓTìdüTeqT
dæ~∆jÓTìdüTe dü+ø£s¡TwüD Á|üdæ<ä∆ HêeTø£ yêdüT<˚eq
e<ä´s¡÷|ü #·‘·Twüºj·T>∑fi¯]‘·eHÓ |ü+&ç‘·qT ˆˆ
X¯u≤›s¡ú ` $<Ó´ = z~ |ü&Ó<ä C≤„q ãT~∆ = kÕ«uÛ≤$ø£ C≤D‘·q

dæ~∆ = j·TX¯düT‡ eT‘·TÔ ø°]Ô Á|üdæ~∆ = yÓ÷ø£å
uÛ≤yês¡ú` nìs¡T<ä∆ <˚eqT $<Ó´j·T*¢ |üPs¡í ‘·T+ãT]eHê<ä›]+<ä neH˚ $<Ó´mìdüTe

Vü‰¬>j˚T ãT~∆j·T*¢<ä› ø£è‹|ü‹ Á|ü<äTéTï ãT~∆ mìdüTe dæ~∆j·T*›<ä› dü+ø£s¡TwüD dæ~∆
mìdüTe Á|üdæ~∆<ëj·T ø£Hê<ä yêdüT<˚e Á|üdæ~∆ mìdüTe ìs¡T›wüºyê<ä á Hê\Tÿ s¡÷|ü
>∑fi¯qTï düø±\¬øÿ dü]j·÷– ‹[<äeH˚|ü+&ç‘· mìdüTeqT.
1) Á|ü<Ûëq 18 $<Ó´>∑fi¯ó ` ãTTø˘, j·TE, kÕeT, n<∏äs«¡ D y˚<ä>∑fi¯ó •øå± ø£\Œ yê´ø£s¡D
#Û·+<ädüT‡, ìs¡Tø£Ô, CÀ´‹wü´, |ü⁄sêD, Hê´j·T, MTe÷+kÕ, <Ûäs¡àXÊÁdüÔ Äj·TTπs«<ä <ÛäqT
πs«<ä >∑+<Ûäs¡«y˚<ä kÕú|ü‘·´. (Ç<äs=+~¬> 64 $<Ó´>∑fi¯ó+≥T).
2) n<∏äyê $<Ó´ m+<ä¬s C≤„q dü«s¡÷|üHê<ä Jeq dü«s¡÷|ü<˚Vü≤, ãT~∆ m+<ä¬s‘·‘·«
(ÁbÕø£è‹) ø±s¡ø£ yê<ä *+>∑<˚Vü≤ dæ~∆ m+<ä¬s kÕ<Ûäq¬> dæ~∆Me, nìs¡T<ä∆ <˚Vü≤ Á|üdæ~›
m+<ä¬s düø£\]>∑÷ >√#·]düTedü÷ú\<˚Vü≤, á Hê\ÿqTï dü]j·÷– ‹[<äeH˚ |ü+&ç‘·.
3) ªª$<ë´ $<˚´ eTeT ‘·q÷ Á|ü‹e÷e‘Y dü<√~‘Óµ m+<äT uÛ≤>∑e‘·‘ê‘·Œs¡´<ä*¢ $<ë´~

>∑fi¯qTï <˚es¡ Á|ü‹yÓT m+<äT ‹[dæ<ë›¬s.
4) Á|ü‘·´ø£å<ä*¢j·T >∑TD>±q ø°]Ô mìdæ<ä¬s nÁ|ü‘·´ø£å<ä*¢ >∑TD>±q j·TX¯düT‡mDÏdüTe<äT.
86
7) ne‘·s¡DÏø± `Hê\Tÿ <˚Vü≤>∑fi¯*¢s¡Te Vü≤]j·T yê´|æÔj·TqTï‹[düT‘êÔ¬sá qT&çj·T*¢
qT&ç ` ‘·qT#·‘·Twüºj·T>∑fiÀfi¯ó Hêsêj·TDqT Vü≤è‘·ÿeT˝≤K´
dæ+Vü‰düq<√fi¯ìs¡T<ë∆~ s¡÷|ü>∑[+<ä XÀ_ÛdüT‘· ˆˆ
‘·q¬> ‘êH˚ ùde´ùdeø£HÓìdæ ùdyêdüø£Ô düTs¡s¡÷
fi¯>∑qes¡‘· HÓ˝…dæ<äT› ùdyÓj·T ø=+ãqes¡+‘Ó ˆˆ
X¯u≤›s¡ú - ‘·qT = <˚Vü≤ #·‘·Twüºj·T = Hê\Tÿ ø=+ã = d”«ø£]düTe

ùde´ = ùdyÓj·TqTï d”«ø£]düTee ùdeø£ = ùdyÓj·TqTï e÷&ÉTee
nqes¡‘· = j·÷yê>∑\÷
uÛ≤yês¡ú ` Hê\Tÿ <˚Vü≤>∑fi¯*¢s¡Te |üs¡e÷‘·à Hêsêj·TDHê– Vü≤è<äj·T ø£eT\yÓ+ã

dæ+Vü‰düq<ä*¢<äT› nìs¡T<ë∆~ s¡÷|ü>∑[+<ä ùdyÓj·TqTï d”«ø£]düTe. Ä Vü≤]ùdyÓ j·T*¢
Ädüø£Ôsê<ä <˚e‘Ó>∑fi§fi¯–<äT› ùdeø£HÓìdæ Á|ü‹yÓT n<∏yä ê Jeq<ä*¢<äT› ùde´HÓìdæ nes¡T
e÷&ÉTe ùdyÓj·TqTï d”«ø£]düTqT.
1) Hê\Tÿ <˚Vü≤>∑fi¯ó ` Je<˚Vü≤, *+>∑<˚Vü≤, nìs¡T<ä∆ <˚Vü≤, dü÷ú\<˚Vü≤ (eTT+<Ó |ü+#·
‘·HêàÁ‘êdü+~Û Vü‰>∑÷ es¡í Á|üÁøÏj·÷ dü+~Û>∑fi¯*¢ Ç<äs¡ $es¡D…j·TT+≥T)
2) ùdeø£s¡*¢s¡Te Vü≤]j·T s¡÷|ü¬øÿùdeø£ mqTïes¡T. ùdyÓ |ü&Ój·TTes¡*¢s¡Te s¡÷|ü¬øÿ

ùde´ mqTïes¡T.
3) ùdyêdüø£Ô düTs¡s¡T 1) ãèVü≤<ës¡D´ø£uÛ≤wü´ ‹[düTe+‘Ó |üPC≤ kÕ<ÛäHÓ>∑fi¯ düàs¡D… u≤s¡

~<ë›>∑ ÁãVü≤à <˚Vü≤‘ê´>∑¬øÿ dæ<ä∆Hê<ä. 2)ÁbÕD<˚es¡T dü<ë ùdyêuÛ≤>∑´ ø=&Ó+<äT ¬ø’eTT–<äT
uÒ&ç<äT›. nH˚ø£ <˚ekÕúq>∑fi¯*¢j·T÷ eT÷]Ôj·T*¢ ø±DT‘˚ÔyÓ. 3) >∑s¡T&É ne‘·]dü~<ä›s¡÷
ùdyÓ¬> uÒ&ç neø±X¯ |ü&Ó~<äT› sêe÷j·TD<ä*¢ ã+~<Ó. 4) <˚e‘Ó>∑fi¯ó kÕ<ÛäHÓ>±– e÷q
es¡ <˚Vü≤eqTï düèwæºdü\T uÒ&ç<äT› ◊‘·πsj·T uÛ≤wü´<ä*¢ ã+~<Ó.
87
8) ne‘·s¡DÏø± ` C≤>∑s¡ dü«|üïdüTX¯ó|æÔ>∑fi¯*¢j·T Vü≤]j·T yê´|æÔj·TqTï á qT&çj·T*¢
‹[düT‘êÔ¬s.
qT&ç ` C≤>∑s¡ dü«|üï+>∑fi§fi¯ó es¡ uÛÀ–X¯j·Tq ãVüQÁ|üø±s¡

$uÛ≤>∑¬>’dæ ìs¡+X¯ Jes¡ ∫#·Ã¤Øs¡eqT ˆˆ
uÛÀ>∑$‘·TÔdüTwüß|æÔ ø±\~kÕ>∑s¡e q~≈£L&ÉTe+‘Ó
$jÓ÷>∑ s¡Væ≤‘·qT n+X¯>∑fi¯H˚ø£Á‘·jÓÆT~düTe ˆˆ
X¯u≤›s¡ú ` C≤>∑s¡ = m#·Ãs¡ dü«|üï = ø£qdüT @ø£Á‘· = ˇ+<ä&Ó

düTwüß|æÔ = >±&ÛÉìÁ<ä uÛÀ–X¯j·Tq= X‚wüXÊsTT(Hêsêj·TD)
uÛ≤yês¡ú ` C≤>∑s¡ n<∏äyê ø£qdæq*¢ X‚wüXÊsTT j·÷<ä lVü≤]j·TT ìs¡+X¯sê<ä Jes¡*¢j·T

ˇ+<ä+X¯eqTï ‘·qï n∫+‘·´ X¯øÏÔsTT+<ä uÒs¡Œ&çdæ ∫#·ÃØ¤ s¡¬øÿ uÛÀ>∑ ˙&ç düTwüß|æÔø±\
<ä*¢ m\¢ q~>∑fi¯ó düeTTÁ<ä ùds¡Te+‘Ó m\¢ n+X¯>∑fi¯qTï ˇ+<ä&Ó ùd]düTe.
1) ∫#·Ã¤Øs¡e¬øÿ dü«s¡÷|ü <˚Vü≤, Je<˚Vü≤, dü÷ø£åà<˚Vü≤, ∫<˚›Vü≤ eTT+‘ê<ä Hêe÷+‘·s¡
>∑fi¯ó+≥T.
2) <˚e‘Ó>∑fi¯ó ndüTs¡s¡÷ kÕ+X¯sê<ä¬s eTqTwü´s¡T ìs¡+X¯sê–Vü≤s¡T. B|üÁ|üø±X¯<ä+‘Ó
Je Á|üø±X¯~+<ä ∫qàj·T X¯Øs¡<ä*¢ ‘·T+_Vü≤s¡T.
3) ªªn#Ó’Ã¤<ä´kÕ´|æ Jedü´ $uÛ≤>∑+ãVüQ<Ûë Vü≤]'µµ m+ã nqTyêÚ≤´q (2`3`26)<ä
yêÚ≤´q <ä+‹<Ó.
4) ø£qdæq*¢ ø±DTe|ü<ës¡ú>∑fi¯ó yêdüHêeTj·Tyê>∑T dü‘´· yê–s¡Tee⁄. ne⁄>∑fi¯qTï ôVQs¡
–q |ü<ës¡ú >∑fiË+<äT ‹[j·TTe⁄<äT ‘·|üÂ ‹[e[¬ø.
5) C≤>∑s¡ >∑C≤~>∑fi¯ódü÷ú\edü÷ÔbÕ<ëqø£ eT‘·TÔ ãVüQø±\kÕúsTT. kÕ«|üï>∑C≤~>∑fi¯ó
yêdüHê µµ µµ µµ n\Œø±\kÕúsTT.
6) dü«s¡Z' düTwüß|æÔ]‘ê´K´' eTTø£Ôs¡|æj·T‘·' düe÷µµ m+ã Á|üe÷D<ä+‘Ó düTwüß|æÔ¬> dü«s¡Z

Vü‰>∑÷ yÓ÷ø£å m+ã ns¡úe⁄ Çs¡Te⁄<äT.
88
9) ne‘·s¡DÏø± ` |ü≥ ` ‘·+‘·T>∑fi¯+‘Ó düs¡«Á‘· yê´|üÔHê–s¡TeqT Vü≤] m+<äT á
qT&ç ` uÛ≤s¡´]+<=&É>∑÷&ç ø±s¡D ø±s¡édüTÔ>∑fi¯*¢ Áù|s¡ø£

Áù|s¡´s¡÷|ü>∑[+<ä |ü≥‘·+‘·T>∑fi¯y√*<äT› ˆˆ
dü÷s¡´øÏs¡D>∑fi¯+‘Ó ‘·qïj·T Ms¡´~+<ä* ≈£L&ÉT‘· ≈£îfi¯ó‹Vü≤
Hês¡´]¬> á‘·q $Vü‰s¡e⁄ >√#·]|ü⁄<˚H√ ˆˆ
ø£]ƒD X¯u≤›s¡ú ` uÛ≤sê´ = ôV≤+&É‹ Áù|s¡ø£ = Áù|s¡D… e÷&ÉTee ‘·+‘·T = <ës¡

|ü≥ = ãf…º Áù|s¡´ = Áù|s¡D… e÷&çdæø=fi¯óflee ÄHês¡´ = nC≤„ì
uÛ≤yês¡ú ` \ø°åàdüVæ≤‘·Hê<ä |üs¡e÷‘·à ø±s¡D ø±s¡´ edüTÔ>∑fi¯*¢ Vü‰>∑÷ Áù|s¡´sê<ä <ëdüs¡*¢

Áù|s¡ø£Hê<ä sê»s¡*¢ <ës¡ ` ãf…º>∑fi¯+‘Ó ì_&Éyê–<äT› dü÷s¡´qøÏs¡D>∑fi¯+‘Ó ‘Ó¬><äT ø=+&É
<ä›qTï ôV≤#·TÃ e÷&çø=&ÉTe á‘·q $∫Á‘· $Vü‰s¡ nC≤¶ì>∑[¬> ‹[j·T\T kÕ<Ûäý˚ ?
(kÕ<Ûä´$\¢)
1) ø±s¡Dyê<ä Á|üø£è‹, ø±s¡ýê<ä ÁãVü‰à+&É<ä*¢ Vü≤]sTT<ë›HÓqTïe⁄<ä]+<ä »&É<ä*¢j·T
yê´|æÔ ‹[dæ<äs¡T.
2) \øÏåà<˚$j·TT Vü≤]¬> <˚X¯`ø±\>∑fi¯*¢ düeTyê– yê´|ædæ<ä›\¢<˚ düø£\ø±s¡´>∑fi¯\÷¢ ùdeøÏ

m+ãT<äqTï µuÛ≤s¡´]~+<=&É>∑÷&ç.....m+ãT<ä]+<ä ‹[dæ<äs¡T.
3) dü÷s¡´qøÏs¡D>∑fi¯ó uÒdæ¬>j·T*¢ uÛÑ÷$Tj·T*¢j·T ˙s¡HÓï\¢ |ü&Ó<äT eTfiË>±\<ä*¢ ôV≤#·TÃ

˙&ÉTe+‘Ó Vü≤] yÓTT<ä*¬> n\Œ |ü&Ó<äT q+‘·s¡ ãVü≤fi¯yê–˙&ÉTe.
4) µµ............. nHês¡´ø±Hé ........ q e÷+Áã÷j·÷‘Y.....µ m+<äT ñ|üìwü‘˚Ô ÄHês¡´]¬>,

njÓ÷>∑´]¬> qqïqTï ø=&ÉuÒ&ç mqTïe⁄<äT
5) dü÷s¡´q+‘˚ <˚eq X¯øÏÔ |üsêBÛqe\¢. n<äø±ÿ– ‘·qïj·T Ms¡´~+<ä* m+~s¡Tes¡T.
89
10) ne‘·s¡DÏø± ` ‘·+<Ó ‘·qï |ü⁄≥º eT>∑TeqTï n\+ø£]düTe+‘Ó Vü≤] JeqqTï dæ<ä∆
|ü&çdüTe HÓ+<äT ‹[düTes¡T.
qT&ç ` »qø£ ‘·Hêï‘·à»¬> es¡uÛÑ÷wüD <äT≈£L\e ‘=&çdæ

‘ê e+<äHÓj·T ¬ø’ø=fi¯ó‘·eq Vü≤s¡düT‘· Vü≤s¡Twü |ü&TÉ e+‘Ó
eqs¡TùV≤ø£åD |üP»´ |üP»ø£ HÓìdæ |üPC≤ kÕ<Ûäq
|ü<ës¡úqT ‘·q¬> ‘êHê– |òü\>∑fi¯˙e uÛÑ»ø£]¬> ˆˆ
X¯u≤›s¡ú ` »qø£ = ‘·+<Ó Ä‘·à» = eT>∑ uÛÑ÷wüD = ÄuÛÑs¡D

<äT≈£L\ = πsXËàeÁdüÔ eqs¡TùV≤ø£åD = ˙]q*¢ u…fiËe ø£eT\<ä+‘Ó ø£DTífi¯fl lVü≤].
uÛ≤yês¡ú ` ‘·+<Ó ‘·qï |ü⁄≥º eT>∑ì¬> ôVQdü ÄuÛÑs¡DeqTï Vü‰øÏ πsXËà eÁdüÔeqTï ‘=&çdæ
‘êH˚ ‘·˝… ã–Zdæ düeTkÕÿs¡e÷&çdæø=+&ÉT qqï eT>∑ mwüßº düT+<äs¡, kÕ‹«ø£ m+<äT ùV≤[
dü+‘√wü |ü&ÉTe+‘Ó Vü≤]j·TT düø£\eqTïˇfi¯¬> ôVQs¡¬> ‘êH˚ e÷&çdæ qqï uÛÑø£Ô mwüßºùd$
düTeHÓ+<äT ùV≤fi¯ó‘êÔ dü+‘√wü|ü≥Tº |üP»´sê<ä Væ≤]j·Ts¡*¢ |üP»ø£sê<ä øÏ]j·Ts¡*¢ |üPC≤
kÕ<Ûäq |ü<ës¡ú >∑fi¯*¢<äT› qeT¬> |òü\eqTïø=&ÉTeqT.
1) es¡<äT≈£L\e ‘=&çdæ eT‘·TÔ e+<äHÓj·T e÷&çdæ mqTïe<ä]+<ä ÄeX¯´ø£‘Ó Vü‰>∑÷
<˚e |üPC…¬> X¯óÁuÛÑeÁdüÔ>∑[s¡ uÒ¬ø+ãT<äqTï dü÷∫dæ<ë›¬s.
2) dü« e+<äq+ j·T<∏ë |æÁ‘ê ............. m+ã ^‘êuÛ≤wü´<ä yêÚ≤´q<ä+‹<Ó.
3) eT>∑q dü+kÕs¡j·TT‘· ø£s¡à~+<ä ‘·+<Ó¬> dü+‘√wü |ü⁄D´, ø°]Ô, dü<äZ‹ Ç‘ê´~ ˝≤uÛÑ
>∑fi¯ó+≥T. <äTwüÿs¡à~+<ä <äT:K, bÕ|ü, n|üø°]Ô <äTs¡Z‹j·TT+≥T. Ä<ä¬s<˚eì¬> Ç<ëe⁄
~\¢<Ó πøe\ ø£s¡TD…sTT+<ä e÷&çdüTe.
4) µìqï |üPC…j·T ˙H˚ e÷&çø=fi¯ófl$µm+<äT $»j·T<ëdüs¡ düTfi≤~j·T\T¢+≥T
5) ‘·+<Ó ‘êqT n\+ø£]dæ<ä eT>∑q*¢ yÓ÷Vü≤$s¡T‘·Ô<Ó. j·÷sê<äs¡÷ neqqTï ôVQ>∑[

<ä¬s düTK, ‘·>∑[<ä¬s <äT:K yê>∑Te⁄<äT,Vü≤]¬> e÷Á‘· n~\¢. n<äqTï dü÷∫dü\T eqs¡T
ùV≤ø£åD m+~s¡Te⁄<äT.
90
11) ne‘·s¡DÏø± ` ‘··+<Ój·T+‘Ó Vü≤]j·TT qeTà eT<äTyÓ e÷&çdæ, eTHÓjT· *¢&ÉTe HÓ+<äT
á qT&çj·T*¢ ‹[düT‘êÔ¬s.
qT&ç ` ‘·+<Ó ãVüQ dü+ÁuÛÑeT~ ‘·qïj·T ã+<ÛäT ãfi¯>∑eHÓs¡Væ≤ eT<äTyÓj·T

q+<äq¬> ‘ê e÷&ç eTHÓjÓTTfi¯–&ÉTe ‘Ós¡q+‘Ó ˆˆ
Ç+~sê<Ûäe ‘·qï Ç#ÓÃ¤>∑[+<ä >∑TD>∑fi¯ #˚‘·q¬ø
dü+ã+<Ûä¬>’dæ düTU≤düTU≤‘·àø£ dü+düè‹jÓTT[&ÉTe ˆˆ
ø£]ƒD X¯u≤›s¡ú ` HÓs¡Væ≤ = ≈£L&çdæ q+<äq = eT>∑ dü+düè‹ = dü+kÕs¡
uÛ≤yês¡ú ` ‘·+<Ój·TT ãs¡fi¯ dü+ÁuÛÑeT~+<ä ‘·eTà ã+<äT ãfi¯>∑eHÓï\¢ ˇ+<Ó&Ó ùd]dæ

eT>∑ì¬> dü+ÁuÛÑeT~+<ä eT<äTyÓj·TqTï e÷&ç eTHÓjÓTTfi¯–&ÉTe+‘Ó Ç+~sê |ü‹j·÷<ä
lVü≤]j·TT ‘·qï Ç#ÓÃ¤sTT+<ä Je]¬> dü‘·« ` s¡»` ‘·eT m+ã eT÷s¡T >∑TD>∑fi§+~¬>
dü+ã+<Ûä ¬>’dæ düTK <äT'K s¡÷|üyê<ä dü+kÕs¡<ä*¢&ÉTe.
1) dü+kÕs¡eqTï düTKeTj·TeHêï– n<∏äyê <äT:KeTj·Tyê– Hêy˚ e÷&çø=fi¯flãVüQ<äT.
dü+kÕs¡yÓ+ãT<äT düs¡«<∏ë ùV≤j·Te\¢.
2) >∑TD>∑[+<ä qeT¬> ã+<ä á ã+<Ûä düs¡fi¯ _&çdü˝≤>∑<ä nHê~j·÷<ä ã+<ÛäTyÓ+<äT

‹[dü\T dü+ `` ã+<Ûä m+<äs¡T.
3) Vü≤]j·TT Ç#ÓÃ¤sTT+<ä qeT¬> ã+<Ûä mqTïe<ä]+<ä m\¢<äøÏÿ+‘· Á|üã\yê<ä dü«>∑TD≤

#êÃ¤~ø±~ ã+<Ûäq>∑fi¯qTï Ç*¢ ùV≤[<ë›¬s.
4) qeTà ÁbÕø£è‘· ã+<Ûä<ä yÓ÷#·ø£ Vü≤]jÓT+<äT ‹[dü\T Á|üø£è‘·´_Ûe÷ìj·÷<ä Ç+~sê

fi¯|ü‹ m+<äs¡T.
5) düø£\ ã+<ÛäTãfi¯>∑eqTï ùd]dæ düTœdüTe<˚ dü+ÁuÛÑeT. $yêVü‰~>∑fi¯\¢+‘·÷ Ç<äT

neX¯´ø£ m+<äT Ç+~q dü+≈£î∫‘· dü«uÛ≤e<äe]¬><ëdüsT¡ n+<˚ ‹[dæ<ë›¬s.
91
12) ne‘·s¡DÏø± ` düs¡«Á‘· yê´|üÔHê<ä Vü≤] qeTà ø£DÏí¬> ø±D~<ë›>∑ ‹[j·TTe<äT
ùV≤¬>+ãT<äqTï ‹[düT‘êÔ¬s.
qT&ç ` ‘·èDø£è‘ê\j·T<=fi¯¬> b˛¬> dü+<äDÏdæ Á|ü‹ ∫ÛÁ<ä<ä*

bıs¡eT≥ºq\ìs¡TeqT ‘√] ‘√s¡<ä*|üŒ ‘·s¡q+‘Ó ˆˆ
eq»C≤+&É<√fi¯œfi¯ Jes¡ ‘·qT$H=fi¯ôVQs¡–<äT› ø±DÏdü
<äì$TùwX¯qT düø£\ ø£s¡àe e÷fi¯Œqes¡+‘Ó ˆˆ
ø£]ƒD X¯u≤›s¡ú ` ‘·èDø£è‘ê\j·T = VüQ*¢ì+<ë<ä >∑T&çdü\T |üP¬>= ôVQ¬>
dü+<äDÏdæ = yê´|ædæ bıs¡e÷≥º = ôVQs¡ã+<äT nq\= n–ï
eq»C≤+&É = ÁãVü‰à+&É ‘·qT = <˚Vü≤ nì$TX‚w=
ü <˚e‘Ó>∑fi¯ ˇ&Ój·T
uÛ≤yês¡ú ` >∑T&çdü*q*¢ ‘·T+_<ä ôVQ¬> Á|ü‹∫ÛÁ<ä<ä*¢ ôVQs¡¬> ã+<äT ø±D<ä ˇfi¯–s¡Te

n–ïj·TqTï‘√]düTe<äT. n<äs¡+‘Ó <˚Vü≤<=fi¯–<äT› ø±DÏdü<ä <˚e‘Ó>∑fi§&Ój·THê<ä Vü≤]j·TT
neqT Áù|]dæ e÷&ç düTe ø£s¡à>∑[+<ä ‹[j·TTeqT
1) <˚Vü≤eqTï >∑T&çdü*¬> ôVA*dæ<ä ø±s¡D 1) ndæús¡ 2) ÄÁX¯eT<ä+‘Ó |ü$Á‘· 3) VüQ*¢
q+‘Ó uÒ&ÉyÓ+<äs¡÷ e´s¡úyê– (≈£L<ä\T>∑fi¯ó) u…fiËj·TTe⁄<äT.
2) µ$c˛í ø£sêà]|üX¯´‘·µ $wüßíeqTï neq ø£s¡à>∑[+<ä ø±DÏ] (‹[sTT]). m+ã y˚<ä

yêDÏj·T $es¡D… á qT&çj·÷–<Ó.
3) ôVQ¬>j·TqTï ôVQ¬>j·T+<äT ‹[<ä¬s n–ïj·T C≤„q, eT+C…+<äT ‹[<äs¡\¢. Vü‰π>

ø£s¡à>∑fi¯qTï <˚eø£è‘·yÓ+<äT ‹[<äe]¬> <˚eC≤„q Jeø£è‘· m+<äT ‹[<äs¡\¢.
4) µdü Væ≤ düs¡«dü´ ø£sêÔµ m+ãT<äs¡ $es¡D… düø£\ ø£s¡àe e÷fi¯Œ m+ãT<ë– ‹[dæ<ë›¬s.
5) ìÁ<Ó>±– ¬sô|Œ eTT#·TÃe⁄<äqTï (ìy˚Twü) e÷&É~s¡Te<ä]+<ä <˚e‘Ó>∑[¬> nì$Twü

¬sqTïes¡T.
92
13) ne‘·s¡DÏø± ` ÁãVü‰à~>∑fi¯*¢ Vü≤] |òü\ø=&ÉTeHÓ+<äT á qT&çj·T*¢ ‹[dæ<ë›¬s.
qT&ç ` bÕ<ä|ü>∑fi¯&ç¬>¬sjÓT dü*\e⁄ ‘√<äT ø=+u…>∑fi¯ó_“

|ü⁄wüŒ kÕ«<äT |òü\Me+<ä<ä* düπs«X¯«s¡qT »qsê ˆˆ
sê<ÛäHÓj·T ¬ø’ø=+&ÉT ÁãVü‰àuÛÑyê~>∑fi¯ HêeT<ä* |ò\ü $
‘êÔ<ä]düTeqT ‘·qï eTVæ≤yÓTj·T ‘√s¡>∑÷&É »>∑¬ø ˆˆ
ø£]ƒD X¯u≤›s¡ú ` bÕ<ä|ü= –&É(bÕ<ä~+<ä bÕq e÷&ÉTe<äT)

dü*\ = ˙s¡T, ‘√<äT= ‘√j·TT›
uÛ≤yês¡ú ` –&É<ä ãT&É¬øÿ ˙s¡T Vü‰øÏ<ä¬s Ä ˙s¡T m˝≤¢ ø=+u…>∑fiq¯ Tï eTT{Ïº dæVæ≤j·÷<ä
|òü\eqTï ˙&ÉTe⁄<äT. n<äs¡+‘Ó düø£\]>∑÷ uÒ]q+‹s¡Te $wüßíeqTï |üPõdæ<ä¬s n<∏äyê
j·÷s¡H˚ï |üPõdüT yê>∑\÷ n+‘·sê´$Tj·÷<ä Vü≤]j·TqTï HÓHÓ<ä¬s Ä |üs¡e÷‘·à ÁãVü≤à
s¡TÁ<ë~ >∑fi¯*¢ Ä ôV≤dü]ì+~<äT› |òü\ ˙&ÉTeqT. Ä<ä¬s m*¢j·T÷ á ‘·qï eTVæ≤yÓT
j·TqTï Ä»„]¬> ‘√s¡˝≤s¡qT.
1) ^‘Ój·T e÷‹q+‘Ó eèø£åjÓT+<ä¬s »>∑‘Y áXÊyêk˛´|üìwü‹Ôq e÷‹q+‘Ó ˙s¡Tm+<ä¬s
ø£s¡à. ø£s¡à~+<ä u…fiËe »>∑‹Ô¬> <˚eπs uÒs¡T.
2) µj·T<∏ë ‘·s√: eT÷\...µ(4`31`14) m+ã uÛ≤>∑e‘· XÀ¢ø£<ä yêÚ≤´q<ä+‹<Ó.
3) µHêe÷ì düsê«DÏ j·Te÷ $X¯+‹µ m+ã+‘Ó ÁãVü≤à uÛyÑ ê~ HêeT>∑fiË\¢ $wüßí$q

HêeT>∑fi¯ó.
4) á nqTdü+<Ûëq uÒπs <äècÕº+‘·<=+~¬> ì‘·´ dü+<Ûëé+<äq<ä*¢ ‘·+<äT ø=fi¯fl\T

ùV≤fi¯óe XÀ¢ø£µ Äø±XÊ‘Y |ü‹‘·+ ‘√j·T+ ........... πøX¯e+ Á|ü‹>∑#·Ã¤‹µ
5) ÁãVü‰à~>∑fi¯*¢<äT› |òü\MeqT Vü≤] mqTïe<ä]+<ä ÁãVü‰à~>∑[¬> e÷&ÉTe $TÁX¯düTÔ‹¬>

$wüj·TqT Vü≤]j˚T m+<äT dü÷∫dæ<ä+‘êsTT‘·T.
93
14) ne‘·s¡DÏø± ` j·÷e y˚<ä≈£Lÿ |üPs¡íì\Tø£<äe $X¯«eHÓï\¢ ‘·T+_Vü≤HÓ+<äT qT&ç
j·T*¢ ‹[düTes¡T.
qT&ç ` ÁX¯ó‹‘·‹>∑[¬> >√#·]dü<äÁ|ü‹eTC≤q+<ë‘·à q#·T´‘·

$‘·‘· $XÊ«<Ûës¡ $<ë´BÛX¯ $~Û »qø£ ˆˆ
Á|ü‹~edü #˚‘·qs=fi¯>∑ ÁbÕø£è‘· |ü⁄s¡Twüq+<ä<ä*
dü+#·]düT‘· ìj·TeT´ ìj·÷eTø£qT ‘êHê– dü+‘Ó’|ü ˆˆ
ø£]ƒD X¯u≤›s¡ú ` ÁX¯ó‹ = y˚<ä ‘·‹ = düeT÷Vü≤ nÁ|ü‹eT = ndü<äèX¯

n» = »qà$\¢<ä n#·T´‘· = HêX¯ $\¢<ä $‘·‘· = yê´|üÔ
$~Û = ÁãVü≤à ÁbÕø£è‘· |ü⁄s¡Twü= bÕ+#·uÛÖ‹ø£ X¯Øs¡<Ûä]dæ<äe
uÛ≤yês¡ú ` düø£\ y˚<ä düeT÷Vü≤>∑[¬> |üPs¡íyê– ‹[j·T<äe ndü<äèX¯Hê<ä »qà$\¢<ä

Äq+<ä dü«s¡÷|æj·÷<ä HêX¯$\¢<ä yê´|üÔHê<ä »>∑‘·ÔqTï <Ûä]dæ<ä düø£\$<Ó´>∑[¬> ˇ&Ój·T
Hê<ä ÁãVü≤à<˚es¡ ‘·+<Ój·÷<ä |üs¡e÷‘·àqT Á|ü‹ ì‘·éP Jes=fi¯–<äT› dü«j·T+nÁbÕø£è‘·
Hê<äs¡÷ ÁbÕø£è‘·Hê<ä Jeq+‘Ó z&Ü&ÉT‘· <ëdüs¡*¢<äT› ìj·TeT´HÓìdæ ˇ&Ój·Ts¡*¢ ìj·÷
eTø£Hê–<äT› dü+‘Ó’düTeqT.
1) µj·T‘√ yê#√ ìes¡Ô+‘Óµ ï+‘·yê<ä nbÂs¡Tùwj·Tyê<ä y˚<äy˚ |üs¡e÷‘·àqT qqïe÷‹¬>
MT]<äeHÓ+<äT ùV≤[<ä.
2) $XÊ«<Ûës¡ m+ãT<ä¬øÿ µ‘·‘Y @‘Y eèC≤j·T+‘· $XÀ« ............... m+ã Á|üe÷D≤qTkÕs¡

$X¯« m+<ä¬s yêj·TT. neì¬> Ä<Ûës¡ m+ãs¡úeP ñ+≥T.
3) µ............ $<ë´ s¡÷ù|D dü+dæú‘êµ m+ã <äTsêZ dü|üÔX¯‹j·T e÷‹q+‘Ó $<ë´ m+<ä¬s
\øÏåà ne[¬> ÄBÛX¯ m+ãs¡úeP $<ë´BÛX¯ m+ãT<ä¬øÿ ñ+≥T.
4) eTqTwü´ e÷q<ä*¢ Á|ü‹~q dü+#·]düTe m+<ä¬s z&Ü&ÉTe ÁãVü≤àe÷q<ä*¢ ne‘·

]düTe m+<äs¡ú. 432 ø√{Ï es¡¸ø=ÿyÓTà ÁãVü≤àq ˇ+<äT Vü≤>∑\T ÁãVü≤àq ˇ+<äT Vü≤>∑\T
ÁãVü≤à<˚es¡ Á|ü‹ ~qø=ÿyÓTà Vü≤]j·T düø£˝≤e‘ês¡.
94
15) ne‘·s¡DÏø± ` Vü≤]j·T düàs¡D… ‘·<ä|ü⁄Œe ø±s¡DeqTï ‹[düT‘êÔ¬s.
qT&ç ` eTq$wüj·T<√fi¯–]dæ $wüj·Te eTq<=fi¯¬> HÓ˝…>=[dæ

ã\T q÷‘·qe⁄ düTdüMTNq $<äT bÕ<˚j·TyÓ+<äs¡TVæ≤ ˆˆ
ø£qdæ˝≤<äs¡T ‘·qï bÕ<äe HÓHÓe˙j·T<Ó düs¡«s=fi¯–
<ä›qTuÛÑ$düTeqT dü÷ú\ $wüj·Te ìX¯«eHÓ+<Óìdæ ˆˆ
ø£]ƒD X¯u≤›s¡ú ` q÷‘·q = ôVQdüT<äT düMTNq = ñ‘·ÔeT

ñbÕ<Û̊j·T = qq¬> jÓ÷>∑´ Äs¡T|æ = ‹[dæ
uÛ≤yês¡ú ` eTqdü‡qTï uÛÀ>∑ |ü<ës¡ú <ä*¢]dæ n+<ä¬s uÒ¬øqTïe+‘Ó e÷&ç Vü‰π> |ü<ës¡ú
>∑fi¯qTï yêdüHê s¡÷|ü<ä*¢ eTq<ä*¢]dæ á |ü<ës¡úe⁄ ôVQdü<ë–<Ó ñ‘·ÔeTyê–<Ó qq¬>
ãVü≤fi¯ uÒø±–<Ó m+<äT ‹[düTe.
V”≤π> ◊Væ≤ø£<ä ã¬>Z n‘ê´ôd j·TTfi¯fle]¬> ø£qdæq\÷¢ Vü≤]j·T bÕ<ädüàs¡D…
˙&É<Ó $X¯«HêeTø£Hê<ä Vü≤] qyÓTTàfi¯–<äT› dü÷ú\ $wüjT· eqTï uÛÀ–düTeqT.
1) lVü≤] eT÷]Ô>∑fi¯*¢<ë›>∑ kÕ«K´s¡düqeqTï d”«ø£]dæ<äs¡÷ ne‘ês¡>∑fi¯*¢ Vü‰>∑÷Jyê+‘·
s¡Z‘·Hê– dü÷ú\ uÛÀ>∑eqTï nqTuÛÑ$düT‘êÔHÓ m+<äT e÷+&É÷ø£ uÛ≤wü´<ä*¢ Ä#ês¡´s¡T ‹[
düT‘êÔ¬s. µdü÷ú\ uÛÀ>±ì+Á~jÓÆT dü X¯óuÛ≤Hé uÛÑT+øÏÔ..µ
2) _+ãHê<ä ÁbÕ»„ì¬> uÛÀ>∑<ä ãj·T¬ø j·÷<ë>∑ eTH√s¡÷|üHê<ä nìs¡T<ä∆dü«s¡÷|ü eTq

dü‡qTï u≤Vü≤´ eTqdæ‡q*¢ ùd]düT‘êÔHÓ+<äT $wüßírs¡úsT¡ c˛&É•j·T*¢ ùV≤fi¯óes¡T.
3) eTqdæ‡q*¢ Vü≤]jÓTT&ÉHÓ düø£\ ‘·‘ê«_Ûe÷ì>∑fi¯ s¡÷|ü>∑fi¯ó+≥T. Ä s¡÷|ü>∑fi¯ó |ü<ës¡ú

<ä*¢j·T s¡÷|ü>∑fi§&ÉHÓ ◊ø£´ ôVQ+~<ë>∑ |üs¡düŒs¡ Á|”‹ VüQ≥Tºe<äT.
4) q÷‘·q düMTNq ñbÕ<˚j·Tyê<ä<äT› |ü<ës¡úyÓ+<ä¬s ã+<Ûäq |ü<ës¡ú>∑‘· Vü≤]j·T s¡÷|ü
yÓ+<ä¬s yÓ÷#·q.
5) düø£\ $X¯«ìj·T$Tdæ ø£D…Ô¬sdüTes¡÷|üy˚ $X¯«yê<ä›]+<ä $wüßídüVü≤ÁdüHêeT<ä*¢ Ç<äqTï
yÓTT<ä*¬> düà]düTs¡Tes¡T.
95
16) ne‘·s¡DÏø± ` Ç+Á~j·T>∑fi¯*¢<äT› $wüj·T uÛÀ–düTeqT Vü≤]j˚T m+<äT á qT&ç
j·T*¢ ‹[düTes¡T.
qT&ç ` ‘√<äø£qT ‘êHê– eTq yÓTT<ä˝≤<ä ø£s¡D<√[<äT› $wüj·Te

HÓ’<äTeqT ì»|üPs¡í düTKeTj·T Á>±Vü≤´Á>±Vü≤ø£qT ˆˆ
y˚<ä y˚<ä´qT ‹[j·T<äeH√ bÕ~ uÛÑT+õdüT‘Ó\¢s=fi¯>±
Vü‰¢<ä |ü&ÉTeqT uÛÑø£Ôe‘·‡\ uÛ≤>∑´dü+|üqï ˆˆ
ø£]ƒD X¯u≤›s¡ú ` ‘√<äø£ = Áù|s¡ø£ Á>±Vü≤´ = Á>∑Vü≤D¬øÿ jÓ÷>∑ýê<ä edüTÔ

ø£s¡D = Ç+Á~j·T Á>±Vü≤ø£ = Á>∑Væ≤düTe e´øÏÔ n<∏äyê Ç+Á~j·T
uÛ≤yês¡ú ` Vü≤èw”πøX¯qT eTqùd‡ yÓTT<ä˝≤<ä düø£˝Ò+Á~j·T>∑fi¯*¢<Tä › Áù|s¡ø£Hê–$wüj·TeqTï

ôVQ+<äTeqT. ‘êqT |üPs¡í Vü‰>∑÷ düTK dü«s¡÷|æj·÷<äs¡÷ qeT>±– Á>±Vü≤ýê<ä |ü<ës¡ú
>∑fi¯*¢ Á>±Vü≤ø£yê<ä Ç+Á~j·T>∑fi¯*¢ ‘·T+_ø=+&ÉT y˚<ä y˚<ä´Hê– j·÷]>∑÷ ‹[j·T<äe
q+‹<äT› m\¢eqTï uÛÀ–düT‘· ÄVü‰¢<ä |ü&ÉTeqT n+<∏ä Vü≤]j·TT uÛÑø£Ôs¡*¢ yê‘·‡\´‘√s¡Te
uÛ≤>∑´dü+|üqï Hê–<ë›HÓ.
1) yêø˘, Á|òü÷D, #·≈£î¸s¡düHê~ Ç+Á~j·T>∑fi¯*¢ ‘·HêïeTø£ Vü≤]j·T s¡÷|ü>∑fi¯ó ‘·HêïeTø£
Ç+Á~j·÷_Ûe÷ì>∑fi¯ó (n–ï yêj·TT, dü÷s¡´, es¡TD≤~) Ç<ë›¬s.
2) uÛ≤>∑´ dü+|üqï m+ãT<äs¡ $es¡D…j·TqTï |ü⁄s¡+<äs¡<ëdüs¡T µá |ü]j·T kıã>±e

<˚es¡*.......... m+ã |ü<ä´<ä*¢ ‹[düT‘êÔ¬s.
3) y˚<ä y˚<ä´, m+<äπs y˚<ä>∑fi¯ó e÷Á‘·e\¢<˚ ñ|ü$uÛ≤>∑>∑fi≤<ä dü+Væ≤‘ê, Áu≤Vü≤àD,

Äs¡D´ø£, ñ|üìwü‘·TÔ >∑[+<ä\÷ y˚<ä´HÓ+<äT ‹[j·TuÒ≈£î.
4) dü«j·T+ uÛ≤>∑´dü+|üqï Ä<ä›]+<ä uÛÑø£Ô]¬> e÷&ÉTe<Ó\¢eP πøe\ yê‘·‡\´~+<ä.

5) ÇH=ïã“s¡ düTKø±ÿ– düø£\ ø±s¡é÷&ÉTe⁄<äT ne]¬> düTKyê<ë>∑ dü+ø£≥ |ü&É<˚
ÄVü‰¢<ä |ü&ÉTe⁄<˚ yê‘·‡\´ n<äT Vü≤]j·T*¢ |üPC≤e⁄+≥T.
96
17) ne‘·s¡DÏø± ` eT÷s¡T ˝Àø£<ä*¢ yê´|ædæ<ä Vü≤]j·TqTï Vü≤~Hê\Tÿ $X‚wüD>∑[+<ä
á qT&ç j·T*¢ düTÔ‹düT‘êÔ¬s.
qT&ç ` ì‘·´ ì>∑e÷r‘· ìs¡TZD uÛÑ‘·é‘·‡\ uÛÑj·T$HêX¯q

dü‘·´ø±eT X¯s¡D´ XÊéT\ ø√eT˝≤+>∑ düTœ ˆˆ
eT‘·Ôq+<ä~ eTs¡Ô´s√fi¯ôVQs¡ ¬>‘·ÔH√&É\T düT‘·TÔ‘·*|üŒqT
Ä‘·´~Ûø£ dü+‘·è|üÔ Á‹»>∑<ë«´|üÔ |üs¡e÷|üÔ ˆˆ
X¯u≤›s¡ú ` ì>∑eT= y˚<ä eTs¡Ô´ = eTqTwü´ X¯s¡D´= X¯s¡D≤>∑‹¬> jÓ÷>∑´
uÛ≤yês¡ú ` ì‘·ýê<ä y˚<ä>∑[>∑÷ |üPs¡íì\Tø£<äe dü‘·«, s¡» ‘·yÓ÷ >∑TD>∑[\¢<ä uÛÑè‘·´s¡*¢

yê‘·‡\´ ‘√s¡Te, uÛÑj·THêX¯ø£Hê<ä dü‘·ýê<ä<ä›HÓï ø±$TdüTe, X¯s¡DT ôVQ+<ä\T jÓ÷>∑´
Hê<ä, ˙\es¡í $•wüºHê<ä, ø√eT\yê<ä n+>∑e⁄fi¯fl, dü<ë düTœj·÷<ä, ñqà‘·Ôq+‘Ó
j·÷s¡qTï ˝…øÏÿdü<Ó eTqTwü´s¡ ˇfi¯ ôVQs¡¬> düT‘·TÔ‹Ôs¡Te Vü≤] ãVü≤fi¯yê– ‘·è|üÔHê–<ë›HÓ.
eT÷s¡T ˝Àø£eqTï yê´|ædæ<ë›HÓ. uÛÑø£Ô]¬> |üs¡eT Ä|üÔ Hê–<ë›HÓ.
1) ªì‘√´ ì‘ê´Hê+µ m+ã ø£sƒ√|üìwü‘·ÔqTï ªì‘·´µ m+ã ˇ+<˚ X¯ã›<ä*¢ dü÷∫dæ<ë›¬s.
2) $wüßídüVü≤ÁdüHêeT<ä*¢ ãs¡Te ªXÊX¯«‘·µ ªX¯u≤›‹>∑µ ªìs¡TZDµ ªuÛÑø£Ôe‘·‡\µ ªdü‘·´dü+ø£\Œµ

ªuÛÑj·T$HêX¯qµ ªX¯s¡Dµ eTT+‘ê<ä X¯ã›>∑fi¯ dü+Á>∑Vü≤ á qT&ç mqTïe+‹<Ó.
3) 14 $<Ó´>∑fi¯qTï ˙&ÉTeHê<ä›]+<ä eT‘·TÔ 14 ˝Àø£>∑fiÇ¯ ¬> |üPs¡í ìj·÷eTø£ Hê<ä›]+<ä

14 $X‚wüD>∑[+<ä Vü≤]j·TqTï düTÔ‹dæ<ë›¬s.
4) j·÷s¡T‘·è|üÔHê–s¡Tes¡÷ neπs yê´|üÔsê– Ä|üÔsê>∑Tes¡T. Vü≤]j·TT n‘·´~Ûø£ dü+‘·è|üÔ

Hê<ä›]+<ä düs¡«Á‘· yê´|üÔ, düs¡«]>∑÷ |üs¡e÷|üÔ.
97
18) ne‘·s¡DÏø± ` <˚es¡ düe÷q‘Ój·TqTï düT+<äs¡ <äècÕº+‘·<=+~¬> á qT&çj·T*¢
‹[düTes¡T.
qT&ç ` |ü$ Vü≤]qàDÏ $Á<äTeT<ä dü#·Ã$>∑fi¯+<ä~ sêõdüT‘·

e÷<Ûäe ìs¡+‘·s¡ <˚e<ëqe e÷qes√[<äT› ˆˆ
Á‹$<Ûä>∑TD ø£s¡à dü«uÛ≤ee |üeqeTTK <˚yê+‘·sê‘·àø£
~edü ~edü~ e´ø£Ôe÷&ÉT‘·\es√[<äT›DÏ|ü ˆˆ
X¯u≤›s¡ú ` |ü$ = eÁ» Vü≤]qàDÏ = ˙\eTDÏ $Á<äTeT = Vü≤efi¯

#Û·$=u…fi¯≈£î <ëqes¡T = <äqT$q eTø£ÿfi¯ó
uÛ≤yês¡ú ` dü÷s¡´qT eÁ», eTDÏ, Vü≤efi¯<ä y˚T˝… düe÷qyê– øÏs¡D>∑fi¯qTï _≥ºs¡÷ Ä<äs¡
jÓ÷>∑´‘Ój·T+‘Ó e´‘·´düÔyê– u…fi¯≈£î Á|ü‹|òü*düTe⁄<Tä . n<ä s¡+‘Ó|üs¡e÷‘·à <˚e‘Ó>∑fi¯
*¢eTqTwü´s¡*¢ <ëqes¡*¢ düe÷qyê–<ä›s¡÷ dü‘·« s¡» ‘·yÓ÷ >∑TD>∑fi¯ Vü‰>∑÷ nes¡dü«s¡÷
|üjÓ÷>∑´‘Ó >∑qT>∑TDyê– yêj·TTyÓTT<ä˝≤<ä <˚e‘Ó>∑fi¯*¢<äT› n_Ûe´ø£Ôe÷&ç düTK ` <äT'K
>∑fi¯qTï ñDÏdüT‘êÔHÓ.
1) uÛ≤>∑e‘·<ä ªdü‘·«+ Á‹˝Àø£dæú‘·j˚Tµ (10`4`20) m+ã XÀ¢ø£<ä n_ÛÁbÕj·T<ä+‘Ó dü‘·«
>∑TD¬øÿ _[ s¡CÀ>∑TD¬øÿ ¬ø+|ü⁄‘·yÓ÷>∑TD¬øÿ ø£|üÂãDí ˙&çs¡Te.
2) kÕ‹«ø£s¡ *+>∑<˚Vü≤ _[, sê»düs¡<äT¬ø+|ü⁄, ‘êeTdüs¡<äT ø£|ü⁄Œ+≥T.
3) ñ|üe÷q ` ñ|üy˚Tj·T
eÁ»<ä u…fi¯≈£î ` <˚e‘Ó>∑fi¯ dü«uÛ≤e
eTDÏj·T u…fi¯≈£î ` e÷qes¡ dü«uÛ≤e
Vü≤efi¯<ä u…fi¯≈£î ` <ëqes¡ dü«uÛ≤e
4) düs¡« düeTs¡úHê<äs¡÷ Vü≤]j·T dü«uÛ≤e düø£\ ‘·‘ê«_Ûe÷ì>∑fi¯ n+‘·sê´$Tj·÷–
e÷&ÉTe, n<äø±ÿ– HêeP Vü‰π> <˚eq‘·Ô düeT]ŒdüuÒ≈£î.
98
19) ne‘·s¡DÏø± ` <˚es¡ n∫+‘·´ eTVæ≤yÓTj·TqTï á qT&çj·T*¢ ‹[düT‘êÔ¬s.
qT&ç ` nDT eTVü≤‹ÔH√[|üŒ |òüTq |üs¡e÷DT$H√fi¯>∑&É–düTe

dü÷ø£åàe eTTDT–düTe ‘˚*düTe dü÷ú\>∑fi¯eq e÷j·T$<äT
<äqT» s¡ø£ÿdü¬s\¢]eH√fi¯ó $Tì<äT e÷&ÉTe⁄<˚qT\÷K\
eì¬ø>∑fi¯ó <Ûëq´>∑fi¯ Vü≤DÏe+<ä<ä* dü+Vü≤]|ü ˆˆ
ø£]ƒD X¯u≤›s¡ú ` |òüTq = <=&É¶edüTÔ <äq»s¡T = <äqT$q eTø£ÿfi¯ó
eTTì<äT = dæ{Ïº¬><äT› ñ\÷K\= ˇs¡fi¯ó
Vü≤DÏe+<ä<ä*= |ü⁄&çe÷&ÉTe+‘Ó e÷jÓT= Vü≤]j·T kÕeTs¡ú´ n<∏äyê Ç#ÓÃ¤
uÛ≤yês¡ú `|üs¡e÷‘·àqT nDT$q*¢ eT‘·TÔ eTVü≤‘êÔ<ä |ü<ës¡ú<ä*¢sT¡ e düDí<äs¡*¢ <=&É¶edüTÔ
eqTï eTT∫Ã&ÉTe dü÷ø£åà |ü<ës¡ú>∑fi¯qTï eTTDÏ–düT‘êÔHÓ. uÛ≤s¡ |ü<ës¡ú>∑Vü≤fi¯qTï ‘˚*düT
‘êÔHÓ. V”≤¬> »>∑~«\ø£åqyê– ‘√s¡Te⁄<äT <˚es¡ kÕeT s¡úé⁄. V”≤¬>+<äT sêø£ådüs¡T dæ{Ïº¬><äT›
<˚eì¬> @qTe÷&É\T kÕ<Ûä´ yê>∑<äT. <˚es¡T n+<∏äVü≤ ≈£åî\¢ø£s¡qTï ˇs¡[q*¢ <Ûëq´Vü‰øÏ
ˇì¬øsTT+<ä ≈£î{Ïº |ü⁄&çe÷&ÉTe+‘Ó dü+Vü≤]dæ _&ÉTe.
1) µnD√s¡D°j·÷Hé eTVü≤‘√eTV”≤j·÷H=µ m+ãT<äs¡ $es¡D… nqT eTVü≤‹ÔH√[|üŒµ
2) #Ûê+<√>∑´ ñ|üìwü‘·TÔ ‹[düTe+‘Ó<=&É¶<ë<ä Ä\<ä eTs¡ düDí ;»<ä*¢<äT›<äT› n<∏äyê
ø£èwüíq |ü⁄≥º u≤sTTj·T*¢ ÁãVü‰à+&É>∑fi¯qTï <Ûä]dæ<Tä › |òüTq |üs¡e÷DT$ H=fi¯&É–düTe
m+ãT<ä¬øÿ <äècÕº+‘·>∑fi¯ó.
3) dü÷ø£åàe eTTDÏ–düTe ` dü÷ø£åàyê<ä düø£ÿ¬s Vü‰>∑÷ ñdüT>∑T eTTfi¯ó>∑Te<äT` dü÷ø£åàHê<ä
Jedü+kÕs¡<ä\¢ eTTfi¯–s¡Te.
4) dü÷ú\e ‘˚*düTe`<=&É¶<ë<ä ø£{Ïº¬> n<∏äyê Vü≤&É>∑T‘˚\Te<äT n<∏äyê sêe÷j·TD<ä*¢
ùd‘·Tã+<Ûäq dü+<äs¡“¤<ä*¢ ø£\T¢ ‘˚*<äT› Á|üdæ<ä∆yê–<Ó.
5) ˇì¬ø <Ûëq´>∑fi¯ dü«s¡÷|ü HêX¯e÷&É<Ó y˚T*q ôVQ≥ºqTï ‘Ó¬><äT X¯øÏÔ ÁVü‰düe÷&ÉTe+‘Ó
;ÛeTùdq<˚es¡T >∑<Ûë eT÷\ø£ *+>∑<˚Vü≤ uÛÑ+>∑>=[düTes¡T.
6) n_Û<äy˚Tø£+...........øÏe÷+ ì+<ä+‹ X¯èe(10`48`7)m+ã ãTTπ>«<ä eT+Á‘·<ä Vü‰>∑÷
ÁãVü‰à+&É |ü⁄sêD<ä µ<ÛëHê´ìj·T<ä«‘Y K\>±ì eTs¡Ô´ dü+#·÷s¡ísTTcÕ´$T.....................
m+ãT<äs¡ yêÚ≤q Ç<äs¡*¢<Ó.
99
20) ne‘·s¡DÏø± ` leTHêïsêj·TDq ì]¢|üÔ‘Ój·TqTï á qT&çj·T*¢ ‹[düT‘êÔ¬s.
qT&ç ` <˚ee÷qes¡T mB $<Ûä˝≤yê>∑*|üŒs¡T

eT÷es=fi¯–e–\¢ ùdïôVA<ëd”q <˚«wü ˆˆ
Jes¡~Ûø±sêqTkÕs¡<ä ©e düTK dü+kÕs¡ <äT'Ke
‘êe⁄D<ä\e]>∑TDÏdüTe ìs¡Z‘êX¯qqT ˆˆ
ø£]ƒD X¯u≤›s¡ú ` n~Ûø±s¡ =jÓ÷>∑´‘Ó ìs¡Z‘êX¯qqT = ø£s¡à |òü\uÛÀ–dü<äe
uÛ≤yês¡ú ` <˚e‘Ó>∑fi¯*¢ ùdïVü≤ e÷qes¡*¢ W<ëd”q´ <ëqes¡*¢ <˚«wü m+~>∑÷ <˚eì¬>

Ç\¢. qeT¬> Ç<ä›+‘Ó ø±DTe⁄<äT. Ä Jes¡ jÓ÷>∑´‘Ó, kÕ<ÛäHÓj·T+‘Ó kÕ‹«ø£]¬> düTKsê»
dü]¬> düTK ` <äT'K $TÁX¯yê<ä dü+kÕs¡ ‘êeTdü]¬> <äT'K s¡÷|üyê<ä |òü\>∑fi¯qTï ø=≥Tº
ñDÏdüT‘êÔHÓ. ‘êq÷ e÷Á‘· m+~>∑÷ |òü\ uÛÀ>∑eqTï e÷&É<Ó ìs¡Z‘êX¯q HÓìdüT‘êÔHÓ.
1) <˚e mqTïe X¯ã›~+<ä leT<ë#ês¡´s¡T ‘·‘·«dü+U≤´q<ä*¢ ‹[dæ<ä eTTøÏÔ jÓ÷>∑´sê<ä
<˚e, ãTTwæ, |æ‘·è, |ü (sê»s¡T) qs¡s¡qTµ d”«ø£]düuÒ≈£î.
2) e÷qe mqTïe X¯ã›~+<ä ì‘·´ dü+kÕ]>∑fi≤<ä dü«s¡ZÁ|ü#·Ts¡s¡T, uÛÑ÷ Á|ü#·Ts¡s¡T,

ìs¡j·T Á|ü#·T#·s¡qTï d”«ø£]düuÒ≈£î.
3) <ëqe m+ãTe<ä]+<ä eTqTcÕ´<ÛäeT, <Ó’‘·´, s¡ø£å, |æXÊ#·¬s+ã ‘·yÓ÷jÓ÷>∑´s¡qTï

d”«ø£]düuÒ≈£î.
4) eT÷es=fi¯–\¢e–\¢ ùdïVü≤<ëdæq <˚«wü m+ãT e÷‘·T µz+ yÓ’wüeT´ Hês¡ÈDÒ´ q kÕù|

ø£å‘ê«‘Yµ m+ã ÁãVü≤àdü÷Á‘ês¡úeqTï‹[düTe<äT.
5) ‘ê ñD<ä˝Ò ............ m+<äπs <˚es¡T j·÷e<äqTï ñD˝≤s¡ m+<ä\¢. ÁbÕø£è‘·yê<ä

<ä›qTïÁ|ü‹yÓTj·T*¢<äT› ñD˝≤s¡. ì‘·´‘·è|üÔHê<ä Vü≤] dü‘·ÿs¡à<ä |òü\yê–kÕ«K´ s¡düeqTï
d”«ø£]düTe.
100
21) ne‘·s¡DÏø± `|üs¡e÷‘·àq yê´|æÔj·TqTï eT‘=Ô+<äT Ø‹j·T*¢ ‹[düTes¡T .
qT&ç ` m*¢ πø[<ä¬s*¢ H√&ç<ä ¬s*¢ uÒ&ç<ä¬s*¢

˙&ç<ä¬s*¢ z&ç<ä¬s*¢ Ä&ç<ä¬s*¢ Çs¡T‹Vü≤qT ˆˆ
ã*¢<äe]>∑‹ ã*¢<äqT dü] Ç\¢ Çe>±e*¢ H√&É\T
KT\¢e÷qes=\¢qÁ|ü‹eT\¢ »>∑¬ø\¢ ˆˆ
ø£]ƒD X¯u≤›s¡ú ` ã*¢<äs¡T = C≤„ì>∑fi¯ó KT\¢ e÷qes¡T = ≈£åî\¢ø£ e÷qes¡T

nÁ|ü‹eT\¢ = ndü<äèX¯Hê<ä eT\¢
uÛ≤yês¡ú ` |üs¡e÷‘·àqT Hêe⁄ j·÷e⁄<˚ <˚X¯<ä*¢ πø[<äs¡÷, H√&É\T jÓ÷>∑´‘Ó |ü&Ó<ä¬s

n*¢j˚T <äs¡Ùq$‘·TÔ. uÒ&ç<ä›qTï ø=&ÉTe. j·÷]¬> Hêe⁄ ˙&ÉuÒø±<ä¬s n*¢<äT› d”«ø£]düTe.
Hêe⁄ z&ç<ä¬s Ä&ç<ä¬s qyÓTTà&Éìs¡TeÇeq C≤„q Vü‰>∑÷ yê´bÕs¡C≤„ì>∑[¬> ‹[j·TTe<äT.
Çeì>±s¡T düeT]\¢ »>∑‹Ô¬> nÁ|ü‹ eT\¢Hê<ä Vü≤]düDí dü«uÛ≤e<ä eTqTwü´s¡qTï <ëdü
¬s+<äT d”«ø£]dü\T ˇ\¢.
1) düø£\Á‘· Vü≤]j·T ∫+‘·HÓj·T ñ<˚›X¯ düs¡«s¡\÷¢ <äjÓT ‘√s¡˝…+<äT uÛ≤>∑e‘· ‹[düTe<äT.
µ‘·kÕà‘Y düπs«wüß uÛÑ÷‘˚wüß <äj·÷+ ≈£îs¡T‘· kÂVü≤è<ä+.µ
2) m*¢ uÒ&ç<äs¡*¢ ............ m+ãT<ä¬øÿ ` Á<Í|ü~ ` >∑CÒ+Á<ä eTT+‘ê<äes¡e s¡ø£åD…j·T

ñ<ëVü≤s¡D.
3) eTVü‰uÛ≤s¡<ä‘· µHêdæÔ Hêsêj·TD+ düeT+µ m+ã e÷‘·qTï dü]sTT\¢ Çe>±e*¢

H√&É\T m+ã e÷‹ì+<ä ‹[dæ<ë›¬s.
4) ÁãVü≤às¡TÁ<ë~>∑fi¯ó KT\¢ e÷qe]¬> ˇ*<äT es¡ ˙&ÉTes¡T. Ä<ä¬s Vü≤] e÷Á‘· KT\¢
e÷qes=\¢.
5) Ç<äT n|üs√ø£å C≤„ì>∑[¬> Á|ü<Ûëqyê– dü+ã+~Ûdæ<Ó kÕe÷q´]¬> jÓ÷>∑´<˚X¯, ø±\,

edüTÔ yê´|æÔj·T ìj·TeTe⁄+≥T.
101
22) ne‘·s¡DÏø± ` Vü≤] qeTà*¢ yê´|üÔHê<ä¬s qeT¬>\¢s¡÷ Ä|üÔ¬s+ãTe⁄<äqTï á
qT&ç ` ‘·|üÔ˝ÀVü≤e⁄ H√fi¯«»q]¬> dü|üÔõVü≤«q‘Ós¡~ ‘√s¡TŒ<äT

\T|üÔbÕeø£ ˝ÀVü≤ ø±+ãT<äT |üPs¡«<√bÕ~ ˆˆ
dü|üÔyêVü≤q ìœfi¯ »qs√fi¯ó yê´|üÔHê<äT<ä]+<ä düs¡«s¡T
Ä|üÔsê–Vü≤¬s\¢ ø±\~ Væ≤‘·e ¬ø’>=+&ÉT ˆˆ
ø£]ƒD X¯u≤›s¡ú ` ‘·|üÔ˝ÀVü≤ = ø±<äø£_“D dü|üÔ õVü‰« = n–ï

\T|üÔbÕeø£ = n–ïXÊ+‘êyê<ë>∑ dü|üÔyêVü≤q = dü÷sê´+‘·s¡Z‘· Hêsêj·TD
uÛ≤yês¡ú ` n–ï ø£_“DeqTï ‘·T+_<ä¬s »q ø±<äø£_“DeH˚ï n–ï m+<äT‹[<äT <ä÷s¡

dü]<äT u…˝… ˙&ÉTes¡T. n<äs¡+‘Ó dü÷sê´+‘·s¡Z‘· Hêsêj·TDqT düø£\ »qs¡*¢ yê´|üÔHê–
$X‚wüdüìï<ÛëqeqTï e´ø£Ôe÷&ÉTyê>∑ »q¬s\¢s¡÷ qeT¬> Ä|üÔ¬sìdæ Væ≤‘·eqTï ˙&ÉTes¡T.
<˚es¡T ‘·qï Ç#ÓÃ¤j·TqTï ã<ä*dæ<ä¬s Ä Væ≤‘Ó’wæ>∑fi‚ X¯‘·è>∑fi≤>∑Tes¡T.
1) dü|üÔõVü≤« m+<ä¬s 1) Væ≤s¡D´ 2) ø£qø£,3) s¡ø±Ô, 4) ø£ècÕí, 5) düTÁ|üuÛ≤, 6) n‹]ø±Ô,
7) ãVüQs¡÷bÕ n<∏äyê ø±*, ø£sê* eTH√»yê düT˝ÀVæ≤‘ê, düT<Ûä÷ÁeTes¡í, düTŒ¤*+–ì,
$XÊ«s¡T∫ m+ã 7 Hê*¬> (C≤«˝…) j·TTfi¯fl n–ï.
2) dü|üÔyêVü≤q m+<ä¬s µdü|üÔµ m+ã ôV≤dü]q n<∏äyê dü|üÔ dü+U≤´ø£ ≈£î<äT¬sj·TqTï

yêVü≤q e÷&ç ø=+&É dü÷sê´+‘·s¡Z‘· Hêsêj·TD.
3) ãèVü≤<ës¡D´ø£<ä µqyê n¬s |ü‘·T´'ø±e÷j·T |ü‹ Á|æj÷Ó uÛÑe‹µ m+ã eT+Á‘ês¡ú
eqTï qT&çj·T*¢ düà]dæ<ë›¬s.
‘·|üÔ˝ÀVü≤ ` Je+‘·<˚Vü≤
dü|üÔõVü‰«(n–ï) ` dü|üÔ yêVü≤q (Hêsêj·TD)
102
23) ne‘·s¡DÏø± ` y˚T|òüT<ä <äècÕº+‘·<=+~¬> yÓ’wüeT´ $˝…¢+<äT ‹[düTes¡T.
qT&ç ` yê]<äqT eTfiË–jÓT u…fiË~jÓT u…fiË~Vü≤ uÛÑ÷s¡TVü≤+>∑fi¯ ∫Á‘· |òü\s¡dü

uÒπs uÒ]|üŒ+‘Ó ãVüQ$<Ûä Jes=fi¯–<äT› ˆˆ
e÷s¡eTDqes¡es¡ jÓ÷>∑´‘Ó MTs¡<ä˝… >∑TD ø£s¡à>∑fi¯qT
kÕs¡ q&ÓdüTe <˚eì¬> yÓ’wüeTýÓ*¢VüQ<√ ˆˆ
ø£]ƒD X¯u≤›s¡ú ` yê]<ä = yÓ÷&É uÛÑ÷s¡TVü≤ = –&É e÷s¡eTD = \ø°åà|ü‹

yÓ’wüeT´ = |üø£åbÕ‘·
uÛ≤yês¡ú ` yÓ÷&Ée⁄ ˇ+<˚ s¡T∫j·T ˙s¡qTï eTfiË¬>¬s<äs¡÷ Ä ˙]ì+<ä u…fiË<ä –&É>∑fi¯*¢

n<ä]+<ä ã+<ä |òü\>∑fi¯*¢ uÒπs uÒs¡ s¡dü>∑fi¯qTï düèwæºdæ<äs¡÷ ˙]q n|üsê<Ûäe\¢e<äT.
ÄÄ–&É<ä dü«uÛ≤ee<äT.
n<äs¡+‘Ó Jes¡ dü«uÛ≤e, jÓ÷>∑´‘Ó, >∑TD ø£s¡à>∑[>∑qTkÕs¡yê– |òü\>∑fi¯qTï
˙&ÉTe ns‘·Vü≤ <˚eì¬> |üø£åbÕ‘·yÓ*¢VüQ<äT.
yê]<ä (yÓ÷&É) ` <˚e
eTfiË ` ø±s¡TD´
uÛÑ÷s¡TVü≤ (–&É) ` Je
2) yÓ’wüeT´ø±s¡D>∑fi≤<ä nC≤„q, Ä‘·è|æÔ, n‘ê´ôd <˚«X¯>∑[\¢<Ó C≤„q, Äq+<ä, dü+|ü‘·TÔ,

‘·è|æÔ¬> ˇ&Ój·THÓ+<äT ‹[dü\T e÷s¡eTD m+~<ë›¬s.
3) µnHê~jÓ÷>∑´‘êø£s¡à kÕù|øå√Væ≤ø£s√‘·´»'µ m+ã dü‘Ô· ‘·Œs¡‘·ïe÷˝≤XÀ¢ø£ Ç*¢düàs¡D°j·T.
4) düe÷q ø£s¡à e÷&ç<ë>∑ |òü\ düe÷q $s¡Te<äT >∑TD.

düe÷q ø£s¡à e÷&ç<ë>∑ |òü\ e´‘ê´dü e÷&ç<ä¬s yÓ’weü T´.
103
24) ne‘·s¡DÏø± ` dü÷s¡´q <äècÕº+‘·<=+~¬> dü÷s¡´Hêsêj·TDq düe÷q‘Ój·TqTï
‹[düTes¡T.
qT&ç ` yê]C≤|üÔq øÏs¡D eTDÏ>∑fi¯ ùd] ‘·‘·Ô<ä«s¡í>∑fi¯qT

$XÊs¡¬>’dü<Ó H√fi¯«]¬> <∏äfi¯<∏ä[düTe+<ä<ä* ˆˆ
e÷s¡eTD ˝Àø£Á‘·j·T<√[Vü≤ eT÷s¡T$<Ûä Jes=fi¯–<äT›
$Vü‰s¡ e÷&ÉTeqes¡ jÓ÷>∑´‘Óø£s¡àeqTdü]dæ ˆˆ
X¯u≤›s¡ú ` yê]C≤|üÔ = ø£eT\¬øÿ Ä|üÔHê<ä dü÷s¡´ ‘·‘·Ô<ä«s¡í = Ä<äs¡<äs¡ ãDí
uÛ≤yês¡ú ` ø£eT\¬øÿ Ä|üÔHê<ä dü÷s¡´q øÏs¡D>∑fi¯ó eTDÏ>∑fi¯qTï ùd] n<ä]¢s¡Te ãDí

>∑fi¯qTï e´‘ê´dü>=[dü<Ó H√&ÉTee]¬> düT+<äs¡yê– ‘√]düTe<äT.
\ø°åà s¡eTDqT eT÷s¡T ˝Àø£<ä*¢s¡Te kÕ‹«ø£ sê»dü ‘êeTdüs¡*¢<äT nes¡>∑TD
>∑fi¯qTï e´‘ê´düe÷&É<Ó nes¡ jÓ÷>∑´‘Ó ø£s¡à¬øÿ nqTkÕs¡yê– ‘êqT $Vü‰s¡ e÷&ÉT‘êÔHÓ.
1) 18H˚ qT&ç (|ü$ `Vü≤]qàDÏ) Vü‰>∑÷ á 24H˚ qT&çj·T*¢ ˙&ç<ä <äècÕº+‘·>∑fiËs¡&ÉT
ˇ+<˚ m+<äT y˚T˝Àï≥¬øÿ nìdæ<äs¡÷ dü÷ø£åà e´‘ê´dü$<Ó. Væ≤+<Ó dü÷s¡´q øÏs¡D>∑[+<ä
Á|ü‹ |òü*‘·yê<ä u…fi¯øÏq |ü]e÷D<ä*¢ e´‘ê´düeqTï ùV≤[<äs¡T. á qT&çj·T*¢ u…fi¯ø£q
|ü]e÷D düe÷qyê<äs¡÷ ãDí<ä*¢ e´‘ê´dü$<Ó. düTK<ä*¢ ‘ês¡‘·eT´ ¬ø\y=yÓTà. düTK
düe÷qyê<äs¡÷ düTK kÕ<Ûäq>∑fi¯[¢ ‘ês¡‘·eT´ ¬ø\y=yÓTà.
2) dü÷s¡´qøÏs¡D>∑fi¯*¢j·T ãDí>∑fi¯yÓ’$<ÛäéqTï |ü{Ïºø£<ä*¢ Ç+~q $C≤„qdüŒwüº |ü&çdæ<ä¬s

n+~q ‘·‘·«C≤„q n+<˚ |üPs¡«¬øÿ ¬ø+|ü⁄. <äøÏåD¬øÿ _[, |ü•ÃeT¬øÿ Vü≤dæs¡T, ñ‘·Ôs¡¬øÿ
˙* eT<Ûä´<ä*¢ ø£|üÂ }s¡∆«<ä*¢ ã+>±s¡ ãDí<ä øÏs¡D>∑fi¯ó ôVQs¡ ôVQeTTàeyÓ+<äT
#Ûê+<√>∑´ uÛ≤wü´<ä*¢ ‹[dæ<Ó.
3) dü÷s¡´q øÏs¡D>∑fi¯ó mùwº ø£sƒ√s¡yê<äs¡÷ ø£eT\¬øÿ eTè<äT düŒs¡Ù ˙&ÉTe+‘Ó Vü≤] <Ó’‘·´
]¬> ø£sƒ√s¡ Hê<äs¡÷ kÕ‹«ø£]¬> eTè<äTyê–s¡Te.
104
25) ne‘·s¡DÏø± ` |üs¡e÷‘·à qeTà ø£s¡à>∑[¬> kÕøÏåj˚T ôVQs¡‘·T |ü]es¡Ôø£q\¢ m+ãT
<äqTï ‹[düTes¡T.
qT&ç ` »\eq|üVü≤]düTe |òüT[¬> ã≥º\qT[<äT C…’>∑+f…

¬ø’|æ&ç<ÓfiË<äT ôVQ&Óe+<ä<ä*dü+‘·‘· ø£s¡Ôè ‘êHê– ˆˆ
Vü≤\<ÛäsêqT» |ü⁄D´ bÕ|ü<ä |òü\>∑fi¯qT <˚yêdüTs¡s¡
>∑D<√fi¯ó $uÛ≤>∑e e÷&ç ñDÏdüT‘· kÕøÏåj·÷–|üŒ ˆˆ
ø£]ƒD X¯u≤›s¡ú ` |òüT[¬> ã≥º\T = düeTj·T dü÷#·ø£ ã≥º\T

Vü≤\<ÛäsêqT» = ã\sêeTq ‘·eTàHê<ä ø£èwüí
uÛ≤yês¡ú ` ˙s¡qTï n|üVü≤]düTe |òüT[¬> ã≥º\T ˙s¡*¢ eTTfi¯ó–<ë>∑ n<ä¬øÿ kÕøÏåj·÷–<äT›

|òüT+{Ï u≤]düTe+‘Ó ã\sêeTq ‘·eTàHê<äø£èwüí qeTà |ü⁄D´ ` bÕ|ü>∑[¬> kÕøÏåj·÷–<äT›
<˚e‘Ó>∑fi¯ó ndüTs¡s√fi¯ó|òü\ $uÛ≤>∑e e÷&ç kÕøÏå j·÷– ñDÏdüTe.
1) dü÷s¡´ dæ<ë∆+‘·<ä CÀ´‹wü´ Á>∑+<∏ä>∑fi¯*¢ |òüT{ÏjT· +Á‘· ø£bÕ\j·T+Á‘· eTT+‘ê<ä ø±\
e÷|üq>∑fi¯qTï ‹[düT‘êÔ¬s. $Væ≤‘·yê<ä nfi¯‘Ój·T ã≥º\*¢ ∫ø£ÿ s¡+Á<Ûäe÷&ç ˙s¡T
‘·T+_<ä bÕÁ‘Ój·T*¢ _{≤º>∑ n<äT >∑[>∑>=yÓTà eTTfi¯ó>∑Te<äT. Ä>∑ |üø£ÿ<ä*¢<ä›e n<ä¬øÿ
kÕøÏåj·÷– >∑+{Ï u≤]düTe.
2) Vü≤]j·TqTï Vü≤\<ÛäsêqT» m+<äTø£¬sj·TT‘êÔ \ø£åàDHê<ë>∑ |ü⁄DéqTï dü]|ü&çdü\T

ã\sêeTqHêï– VüQ{Ïºdæ<ä. ‘·qï ø£s¡à dü÷ø£åà‘Ój·TqTï ‹[dæ<ä ø£èwüïqqTï düà]dæ<ë›¬s.
3) düø£\]>∑÷ düe÷qyê<ä |òü\ ˙&ÉTeHÓ+<äT ‹[dü\T <˚yêdüTs¡]ã“s¡qTï ‹[dæ<ë›¬s.
4) Vü≤]j·TT qeTà dü«s¡÷|ü ã<ä*düTeq\¢. q&Óe ø£s¡à¬øÿ kÕøÏåj·÷– |òü\˙&ÉTe.
105
26) ne‘·s¡DÏø± ` <˚eq yê´|æÔ¬> Äø±X¯<ä ôVA*¬øj·TqTï ˙&ÉT‘êÔ á qT&çj·T*¢
‹[düTes¡T.
qT&ç ` bı+~ø=+&çVü≤düs¡«s√fi¯ó dü+ã+<Ûäyê>∑<Ó düø£\ ø£sà¡ e

s¡+<ä<ä* ‘ê e÷&ç e÷&çdæ ‘·‘·Œ¤\>∑fi¯óD<Ó ˆˆ
≈£î+<ä<äDTeTVü≤‘ÓÔ ìs¡ |òüT≥ eT+~s¡~ düs¡«Á‘· ‘·T+_Vü≤
u≤+<äfi¯<ä ‘Ós¡q+‘Ó Çs¡T‹|üŒqT s¡e÷s¡eTD ˆˆ
ø£]ƒD X¯u≤›s¡ú ` bı+~ ø=+&çVü≤ = ‘·T+_s¡Te ≈£î+<ä<ä = HêX¯$\¢<ä

u≤+<äfi¯ = Äø±X¯
uÛ≤yês¡ú ` düø£\ Je »&É<=fi¯¬> ‘·T+_s¡Te |üs¡e÷‘·à n<äs¡ <√wüeqTï ˝Ò|ædæø=fi¯fl<Ó

nes¡+‘Ój˚T nes¡*¢<äT› ø£s¡à>∑fi¯qTï ‘êqT e÷&ç e÷&çdTü e. Ä<ä¬s n<äs¡ |òü\eqTï
e÷Á‘· Jeì¬> ˙&ÉTe.
HêX¯$\¢<ä Hêsêj·TD nDT Vü‰>∑÷ eTVü≤‘êÔ<ä |ü<ës¡ú<ä*¢ eTT‘·Ô >∑&ç¬> eTT+‘ê<ä
eT<ÛäéT |ü<ës¡ú>∑fi¯*¢ eTHÓj·T*¢ Äø±X¯<ä+‘Ó Á|ü‹jÓTT+<äs¡*¢ s¡e÷|ü‹j·TT Çs¡T‹s¡Te.
1) nqX¯ïqq´'...... m+ã X¯è‹j·TqTï düà]dü\T ‘·‘·Œ¤\>∑fi¯óD<Ó m+~<ë›¬s.
2) u≤+<äfi¯ ms¡&ÉT $<Ûäyê–<Ó `nVü≤+ø±s¡ ‘·‘·«~+<ä ñ~dæ<ä Äø±X¯ uÛÑ÷‘êø±X¯.

ñ‘·Ô‹Ô ` HêX¯$\¢<ä eT‘=Ô+<äT Äø±X¯ nyê´ø£è‘êø±X¯ Ä<ä›]+<ä µÄø±X¯' dü+uÛÑ÷‘·'µ eT‘·TÔ
µnHê~sê« nj·÷e÷ø±X¯'µ m+ã X¯è‹>∑[¬> |üs¡düŒs¡ $s√<Ûä$\¢.
3) u≤+<äfi¯<ä ‘Ós¡<ä+‘Ó Çs¡Te s¡e÷s¡eTD mqTïe<ä]+<ä sêe÷H=&ÉHÓ s¡yÓTj·Tdüe÷q

<˚X¯ ` ø±\>∑fi¯*¢ ‘·T+_Vü≤fiË+<äT ‹[düTes¡T.
4) µz+µ dü+uÛÀ>∑ÁbÕ|æÔ]‹#Óqï yÓ’X‚cÕ´‘Y z+µ m+ã dü÷Á‘·<ä ns¡úyê<ä $X‚wü kÕeTs¡ú´

$<ä›]+<ä JeH√&Éì<äT› düø£\ ø£s¡à e&ç<äs¡÷ |òü\uÛÀ>∑eqTï e÷&ÉTe~\¢ m+ãTe<äqTï
nes¡+<ä<ä* ‘ê e÷&ç e÷&çdæ ‘·‘·Œ¤\>∑fi¯óD<Ó m+ã e÷‹q*¢ ‹[dæ<ë›¬s.
106
27) ne‘·s¡DÏø± ` ˇ+<˚ <˚Vü≤<ä*¢<ä›s¡÷ Jeì¬> <äT'K <˚eì>∑\¢yÓ+<äT n–ïø£_“D<ä
<äècÕº+‘·<=+~¬> ‹[düTes¡T.
qT&ç ` ø±<ä>∑_“D Væ≤&ç<äT ã&çj·T\T y˚<äqe⁄ ˝ÀVü≤>∑[>∑\¢<Ó ˆ

Ä<äT<˚HÓ’ nq\>±e´<∏Ój˚TqT e÷&ç<äs¡÷ ˆˆ
Ä~<˚eqT düs¡«Jes¡ ø±<äTø=+&çVü≤ ˇfi¯ôVQs¡¬>
<äT'U≤~>∑fi¯ó dü+uŸ<Ûäyê>∑Tey˚H√ ∫qàj·T¬> ˆˆ
ø£]ƒD X¯u≤›s¡ú ` y˚<äH=

Ó H√e⁄ nq\ = n–ï ∫qàj·T = C≤„q dü«s¡÷|æ
uÛ≤yês¡ú ` ø±<ä ø£_“D<ä*¢ |üPs¡íyê– n–ï ‘·T+_<äs¡T ôVQ&É<ä @≥T ø£_“D¬øÿ e÷Á‘·y˚
ôVQs¡‘·T ø£_“DeqTï Ä dæú‹¬> ‘·+<ä n–ï¬> n\¢, düs√«‘·ÔeTHê<ä, düs¡«ø£s¡Ôyê<ä, düs¡«
s¡*¢ ˇfi¯ ôVQs¡¬> ‘·T+_s¡Te C≤„q dü«s¡÷|æj·÷<ä lVü≤]¬> <äT'U≤~>∑fi¯ dü+ã+<Ûäyê>∑\T
kÕ<Ûäý˚? (Ç\¢)
1) |ü⁄sêD<ä Á|üø±s¡ ôVQfi¯e⁄ ôV≤∫Ãq u…˝…sTT\¢<äø£_“D sê»düs¡ dü+πø‘·. ôVQfi¯|æ<äT›
dü«\Œ u…˝…j·TTfi¯fl ‘êÁe÷~>∑fi¯ó sê»düs¡ dü+πø‘·. eTVü‰ôVQfi¯|ü⁄ u…fiËj·TTfi¯fl∫ï kÕ‹«ø£s¡
dü+πø‘·.
2) <˚e]+<ä qeT¬> düTK e÷Á‘·e\¢ ‘·|æŒ<ë>∑ <äT'Ke⁄ ñ+≥T. Ä <äT'K ø=&ÉTe

Vü≤]j˚T qeTà*¢j·T÷ Ç<äT›<ä]+<ä <˚Vü≤¬øÿ <äT'K düVü≤q kÕ<Ûä´.
3) <˚e Ä~<˚e Vü‰>∑÷ ∫qàj·T Ä<ä›]+<ä <äT'U≤~>∑fi¯ dü+ã+<Ûä$\¢<ä.
4) ø£_“D ø±<ë>∑˝Ò @≥T ôV≤#·TÃ Ä<ä¬s n<äT jÓ÷>∑´ Ø‹j·T*¢ ã[¬øj·÷>∑˝…+<äT Vü‰π>
uÛÑøÏÔsTT+<ä ¬ø+bÕ<äe]¬> ø£wüº>∑fi¯ó ôV≤#êÃ– X¯ó<äs∆ ê>∑Tes¡T.
5) C≤„ìj·T \ø£åDy˚ <äT'œdü~s¡Te<äT Vü≤]j·TT ∫qàj·T Ä<ä›]+<ä neì>∑÷ ˝ÒX¯

πø¢wüeP Ç\¢.
107
28) ne‘·s¡DÏø± ` eTø£ÿfi¯ Ä≥<ä+‘Ó <˚eq Ä≥>∑fiË\¢eP Äq+<äeTj·TyÓ+<äT á
qT&ç ` eTfi¯\ eTHÓ>∑fi¯ e÷&ç eTø£ÿfi¯ ¬ø\e⁄ ø±\<ä˝≤&ç yÓ÷<ä~

‘·T[<äT ¬ø&çdüTe ‘·s¡~ \≈£îMTs¡eTD ˝Àø£>∑fi¯ ˆˆ
Vü≤\e⁄ ã¬>j·T* ì]àdüTe ìX¯Ã\qT ‘êHê–<äT› dü\VüQe
j·T\s¡TDÏj·Ty√˝Ÿ qT+>∑Tee¬>*¢VüQ<√ düTK`<äT'K ˆˆ
ø£]ƒD X¯u≤›s¡ú ` eTfi¯\T ` ñdüT≈£î yÓ÷<ä~ ` dü+‘√wü~

m\s¡TDÏ ` >±[j·TqTïqT+>∑Te düs¡Œ
uÛ≤yês¡ú ` eTT>∑∆ eTø£ÿfi¯ó ñdüTøÏq*¢ ‘êy˚ z&Ü&ç dü+Á>∑Væ≤dæ<ä edüTÔ>∑[+<ä eTHÓø£{Ïº

dü+‘√wü~+<ä Ä≥yê&ç ø=HÓ¬> ‘êy˚ z&ç ã+<äT Vü‰], ‘·T[<äT, n<äs¡\÷¢ dü+‘√wü|ü&ÉT
es¡T. n<äs¡+‘Ó <˚e ‘êH˚ düèwæºdæ<ä »>∑‘·ÔqTï dü\Væ≤ ø=HÓ¬> ‘êH˚ dü+‘√wü~+<ä HêX¯
e÷&ÉTe Vü‰$q+‘Ó ‘·qï eT]>∑fi¯qTï ‘êH˚qT+>∑Te \ø°åàs¡eTDì¬> düTK ` <äT'K m*¢
Çs¡\T kÕ<Ûä´.
1) µ<ä÷πs Áø°&Éqø±düø£Ô+ u≤\+ Hêsêj·TD≤Vü≤«j·T+µ m+<äT uÛ≤>∑e‘·e⁄ Vü≤]j·TH˚ï
Ä&ÉTe u≤\ø£ m+~<Ó.
2) eTø£ÿfi¯ eTHÓ¬> K]Ã\¢ ÁX¯eT$\¢.j·÷e ‘ê+Á‹ø£s¡ düVü‰j·T uÒøÏ\¢. Vü‰π> Vü≤]j·TT

e÷&ÉTe düèwæº¬> ÁX¯eT düVü‰j·T uÒøÏ\¢ Ä<äπs n\¢ eTø£ÿ[¬> e÷Á‘· ˝≤uÛÑ Ç\¢ <˚e]¬>
˝≤uÛÑ u≤s¡<Ó düø£\]>∑÷ Ç<Ó.
3) eTfi¯\ eTHÓ>∑fi¯ m+<äT ãVüQe#·q $<ä›]+<ä Vü≤]j·TT @ø£ø±\<ä*¢ nq+‘· ø√{Ï

ÁãVü‰à+&É>∑fi¯qT düèõ\ã\¢ m+~<ë›¬s.
4) Vü‰e⁄ >±[ qT+>∑\T ÁX¯eT|ü&É~s¡Te+‘Ó Vü≤]j·TT \j·T<ä\÷¢ @q÷ ÁX¯eT$\¢yÓq\T

m\s¡TDÏj·T <äècÕº+‘· Ä<ä¬s ‘êqT düèwæºdæ<ä›qTï ‘êqT \j·T e÷&ç<ë>∑ Vü≤]¬> <äT'K
$\¢ Vü‰$¬> Ç<Ó Vü≤]e÷Á‘·ìX¯Ã\.
108
29) ne‘·s¡DÏø± ` <˚es¡ $$<Ûä ø±s¡´>∑fi¯ó πøe\ q≥HÓ m+<äT ‹[düTes¡T á qT&ç
j·T*¢.
qT&ç ` y˚wüuÛ≤ôw>∑[+<ä »qs¡ Á|üyÓ÷wü¬>’düTe q≥|ü⁄s¡TwüH√˝Ÿ ˆ

<√wü<ä÷s¡qT ˝Àø£<=fi¯ó ãVüQs¡÷|ü e÷‹q* ˆˆ
‘√[düTeqes¡es¡ eTq<ä_Û˝≤ôw>∑fi¯ |üP¬s’düT‘·qT~q
b˛wædüTe |üP‘ê‘·à |üPsêíq+<ä C≤„qeTj·T ˆˆ
ø£]ƒD X¯u≤›s¡ú ` Á|üyÓ÷wü = dü+‘√wü n<∏äyê yÓ÷Vü≤ ‘√wædüTe = dü+‘√wü|ü&çdüTe

|üP‘ê‘·à = |ü$Á‘· dü«s¡÷|ü
uÛ≤yês¡ú ` q≥ |ü⁄s¡Twü $$<Ûä y˚wü<Ûä]dæ $$<Ûä<Ûä uÛ≤ôwj·T*¢ e÷‘·Hê&ÉT‘·Ô nH˚ø£s¡qTï

dü+‘√wü |ü&çdüT‘êÔHê¬s+ãT<äqTï ‹[dü<˚ yÓ÷Væ≤düTe Vü‰π> nes¡es¡ n_Û˝≤ôw>∑fi¯qTï
|üPs¡íe÷&ÉT‘· |ü$Á‘· dü«s¡÷|üHê<ä |üPs¡íyê– C≤„Hêq+<ädü«s¡÷|æj·÷<ä |üs¡e÷‘·àqT
m\¢s¡qTï b˛wædüTe.
1) <˚eq*¢ m\¢ ‘·s¡Vü≤<ä n_Ûqj·T>∑fi¯ó+≥T ÄVü‰s¡´ n_Ûqj·T>∑fi¯ó+≥T ÄVü‰s¡´ n_Û
qj·TeqTï y˚wü mqTïe⁄<ä]+<ä uÛ≤ôw mqTïe⁄<ä]+<ä yê#·ìø±_Ûqj·TeqTï dü÷∫dæ
<ë›¬s.
2) ãVüQs¡÷|ü mqTïe<ä]+<ä Á|ü<Ûëqyê<ä 84\ø£åjÓ÷ì Jesê•>∑fi¯*¢, 11\ø£å |üøÏå>∑fi¯*¢,

10 \ø£å |üX¯ó>∑fi¯*¢ 30 \ø£å, eTqTwü´s¡*¢ 4 \ø£å ‘·s¡Vü≤<ä Jesê•>∑fi¯ó+≥T.
3) Vü≤] |üP‘ê‘·à |üPsêíq+<ä C≤„qeTj·T Ä<ä›]+<ä neq düàs¡D… e÷&ç<ä¬s qeTà Ä‘·à
|üP‘·yê>∑Te<äT qeT¬> dæ>∑Te |üPs¡í Äq+<ä dæ>∑Te<äT. X¯ó<ä∆ C≤„q ãs¡Te<äT.
4) q≥q*¢ kÕe÷qýê– Çs¡ãVüQ<ë<ä Á|ü<Ûëq <√wü>∑fi¯ó Vü≤q<ä Äôd, ø°]Ô, ø±eTTø£‘·q

Vü≤]¬> Ç<ä÷ Ç\¢ Ä<ä›]+<ä <√wü <ä÷s¡.
109
30) ne‘·s¡DÏø± ` ˇ+<˚ <˚Vü≤<ä*¢<ä›s¡÷ Vü≤]¬> e÷Á‘· Jeq+‘Ó <äT'K $˝…¢+ãT<äqTï
¬ø’eTT‘·´ Hê´j·T~+<ä ‹[düTes¡T.
qT&ç ` n<ÛäeTe÷qeH√s¡« eT+Á‘Íwü<Ûä>∑fi¯qT ‘êq]‘·T
bÕeø£ ñ<äø£>∑fi¯ dü+ã+<Ûä$\¢<Ó Ç|üŒq<äs√fi¯¬> ˆˆ
|ü<äTeTC≤+&√<äs¡qT düs¡«s¡ Vü≤è<äj·T<=fi¯–¬s ø±\>∑TD
ø£s¡à<ä ø£\Twü dü+ã+<Ûäyê>∑Tey˚ ìs¡+»q¬> ˆˆ
ø£]ƒD X¯u≤›s¡ú ` zs¡« = ˇã“ bÕeø£ = n–ï ñ<äø£ = ˙s¡T

ìs¡+»q =<√wüs¡Væ≤‘· ø£\Twü =ôVQ\düT
|ü<äTeTC≤+&√<äs¡ ÁãVü‰à+&ÉeqTï ôVQ{Ïºj·T*¢≥Tºø=+&ÉeqT
uÛ≤yês¡ú `kÕe÷q´ eTqTwü´qT Wwü~Û n<∏äyê eT+Á‘·dæ~∆>∑[+<ä n–ï ` ˙]q u≤<ÛÓj·T

qTï ‘·&Ó<äTø=fi¯fl\ó kÕ<Ûä´$s¡Tyê>∑ ÁãVü‰à+&ÉeH˚ï ôVQ{Ïºj·T*¢≥Tº ø=+&É düø£\ Vü≤è<äj·T
<ä*¢s¡Te j·÷e <√wüeP Ç\¢~s¡Te düs√«‘·ÔeTHê<ä Vü≤]¬>j·÷e⁄<˚ ø±\<ä, >∑TD<ä n<∏äyê
ø£s¡à<ä ¬ødüs¡T Vü≤‘·Ô\T kÕ<Ûäý˚? (Ç\¢)
1) <Ó’«bÕj·Tq düs√es¡<ä*¢ n&É–<ä› »\düÔ+uÛÑ $<Ó´ ã\¢ <äTs√´<ÛäHê~>∑fi¯ó (á qT&ç
j·T*¢ ‹[dæ<ä) n<ÛäeT e÷qes¡T.
2) ø±\ø£\TwüHê<ä #Û·[ _dæ\T>∑fi≤>∑* >∑TDø£\Twü>∑fi≤<ä <Ó’Væ≤ø£è÷qdæø£ $ø±s¡>∑fi≤>∑*

ø£s¡à ø£\Twæ‘·yê<ä dü+kÕs¡ ã+<Ûäqyê>∑* Vü≤]¬> Ç\¢ n<äø±ÿ– ø£èwüí qT&ç<ä µqe÷+
ø£sêàDÏ *+|ü+‹µ m+<äT.
3) µq e÷+ ø£sêàDÏ *+|ü+‹ m+ã ^‘Ój·T yêÚ≤´q ø=HÓj·T kÕ*q<ë–<Óµ
4) qeTà <√wü¬øÿ Á|ü<Ûëqø±s¡D>∑fi¯ó

1) ø£* Á|üuÛ≤e<ä ø±\
2) dü‘·«, s¡» ‘·yÓ÷ >∑TD>∑fi¯ó
3) ÁbÕs¡u≤›~ ø£s¡à>∑fi¯ó Vü≤]¬> Çyêe⁄ Ç\¢.
110
31) ne‘·s¡DÏø± ` n∫+‘·ýê<ä nq+‘·q yê´|æÔj·T ∫+‘·HÓj·TqTï á qT&çj·T*¢
‹[düT‘êÔ¬s.
qT&ç ` ˇ+<äT >∑TD<√fi¯q+‘·>∑TD>∑fi¯ó ˇ+<äT s¡÷|ü<√[Vü≤e⁄ ˝Àø£>∑ ˆ

fi§+<äT s¡÷|ü~ <Ûä]dæ ‘·<äZ‘· |ü<ës¡ú<=fi¯ôVQs¡¬> ˆˆ
u≤+<äfi¯<äy√*<äT› ãVüQ|üdü]+<ä ø£¬sdüT‘· |üPs¡íC≤„Hê ˆ
q+<äeTj·T |ü]|ü]$Vü‰s¡e e÷&ç e÷&çdüTe ˆˆ
ø£]ƒD X¯u≤›s¡ú ` u≤+<äfi¯ ` Äø±X¯ y√*<äT› ` n<äs¡+‘Ó Ç<äT›

ô|dü]+<ä ` ôV≤dü]ì+<ä
uÛ≤yês¡ú ` ˇ+<äT >∑TD<ä*¢ Vü≤]j·T nq+‘· >∑TD>∑fi¯ó+≥T. ˇ+<äT s¡÷|ü<ä*¢ nq+‘·
s¡÷|ü>∑[yÓ. ˇ+<˚ $sê{Ÿ s¡÷|ü~+<ä düø£\ ˝Àø£>∑fi¯ Vü‰>∑÷ n<äs¡*¢j·T |ü<ës¡ú>∑fi¯ ˇfi¯
`ôVQs¡>∑L ‘·T+_Vü≤ Äø±X¯ <ä+‘Óm\¢ ø£&ÓsTT<äT› nH˚ø£ HêeT~+<äø£¬ssTTdæø=fi¯ófle
|üPs¡í C≤„Hêq+<äeTj·THê<ä Hêsêj·TDnH˚ø£ Ø‹j·T $Vü‰s¡>∑fi¯qTï qeTà*¢ ‘êqT e÷&ç
e÷&çdüTe.
1) ÁãVü‰à+&ÉeqTï ‘·T+_<ä ˇ+<äT $sê{Ÿ s¡÷|ü<ä*¢ nq+‘· Jesê•>∑fi¯*¢s¡Te Vü‰>∑÷
»&É edüTÔ>∑fi¯*¢s¡Te nq+‘· s¡÷|ü>∑[yÓ. n<äs¡+‘Ó ˇ+<äT s¡÷|ü<ä>∑TD<ä*¢ nq+‘·s¡÷
|ü<ä >∑TD>∑[yÓ.
2) ˇ+<äT s¡÷|ü<ä*¢j·T nH˚ø£ s¡÷|ü>∑[>±– eTT+<Ó |ü+#·eTVü‰j·T»„ dü+~Ûj·T*¢
|ü+#·Hê] ‘·Ts¡>∑ Vü‰>∑÷ |ü+#·‘·HêàÁ‘êdü+~Ûj·T*¢ qeHê] ≈£î+»s¡<ä <äècÕº+‘·>∑fi¯qTï
‹[düT‘êÔ¬s.
3) µø£|æ¢e‘·àø£ ~y˚´q #·≈£åîcÕ ‘·«eTe˝Àø£j·Tµ m+ã HÓ’ y˚<ä´dü+<äs¡“¤<ä ÁbÕs¡úHÓj·TqTï
<ëdüπs uÛÀ»qdü+~Ûj·T*¢ ‹[düTes¡T. Ä<ä›]+‘· <˚eq ˇ+<=+<äT nej·Te Vü≤]j·T
ˇ+<äT s¡÷|ü.
4) Hêsêj·TDq ˇ+<äT ≈£L<ä˝Ò ø£èwüís¡÷|ü. Ä<ä›]+<ä <˚es¡ s¡÷|ü≈£Lÿ ≈£L<ä*>∑÷
düe÷q kÕeTs¡ú´$<Ó.
5) düø£\ X¯ã› yê#·´ lVü≤] m+<äT ‹[düTe µHêe÷ì düsê«DÏ j·Te÷$X¯+‹µ m+ã Á|ü
e÷DeqTï ãVüQ ô|dü]+<ä ø£¬sdüT‘· m+<äT dü÷∫dæ<ë›¬s.
111
32) ne‘·s¡DÏø± ` Vü≤]j·T*¢j·T $s¡T<ä∆ düs¡«uÛ≤>∑fi¯ dü+>∑eTeqTï ‹[dæ á dü+~Û
j·TqTï eTT–düT‘êÔ¬s.
qT&ç ` m\¢s√fi¯ó ‘êì|üŒ ‘·H=ïfi¯¬>\¢s¡qT <Ûä]dæVü≤qT nÁ|ü‹

eT\¢ eTqà<∏ä »qø£ »>∑<ë<ä´+‘· eT<Ûä´>∑fi¯ ˆˆ
ã\¢ ãVüQ>∑TDuÛÑ]‘· <ëqe<ä\¢D »>∑Hêï<∏ä $sƒ¡\ ˆ
kı\¢Hê*dæ ø£+uÛÑ~+<ä* ã+<ä uÛÑ≈£î‘·ì¬> ˆˆ
ø£]ƒD X¯u≤›s¡ú ` nÁ|ü‹eT\¢=Á|ü‹j·÷– »{Ïºj·TqTï |ü&Ój·T<äeqT ã\¢=‹[<äe

<ä\¢D = HêX¯ø£ kı\¢ = ÁbÕs¡úHÓ düÔ+uÛÑ = ø£+ã
uÛ≤yês¡ú ` m\¢s=fi¯>∑÷ ‘·T+_<ä Vü≤] m\¢s¡qTï ‘·H=ïfi¯¬> ‘·T+_ø=+&çs¡TeqT. Çeì¬>

m<äTsê[ sTT\¢. eTqà<∏äq ‘·+<Ój·÷–<ë›HÓ. »>∑‹Ôq yÓTT<ä\T, eT<Ûä´ ø=HÓ>∑fi¯qTï ‹[
düTe düø£\ >∑TD>∑[+<ä≈£L&ç<äe. <ëqes¡ HêX¯ø£Hê<ä »>∑Hêï<∏ä $sƒ¡\ uÛÑø£ÔHê<ä Á|üVü‰¢<äq
ÁbÕs¡úHÓj·TqTï eTìïdæ ø£+ã~ ôVQs¡ã+<äT ‘·qï düs¡« yê´|æÔj·TqTï düŒwüº|ü&çdæ<äqT.
1) HêqT eTHÓj·T*¢<˚›HÓ. Ä<ä¬s eTHÓ qqï*¢\¢. qqï*¢ s¡ø£Ô e÷+dü$<Ó Ä<ä¬s n<äs¡*¢
Hêì\¢. qeT¬> Ç<äT $s¡T<ä∆. Ä<ä¬s <˚es¡T e÷Á‘· m\¢s√fi¯ó Ç<ë›HÓ. m\¢s¡qTï ‘·H√ïfi¯
>∑fiË Ç≥Tºø=+&ç<ë›HÓ. n<äH˚ï <ëdüs¡T µm\¢s√fi¯ó ‘êì|üŒ ` ‘·H√ïfi¯¬>\¢s¡qT <Ûä]dæVü≤qT
m+~<ë›¬s.
2) eTVü‰ eT\¢Hê– <Ûäè&ÛÉø±j·THê<äs¡÷ eTqà<∏äì–+‘· düT+<äs¡Hê– neq|üŒHê–<ë›HÓ.
3) »>∑<ä Á|ü‹ edüTÔ$q Ä~, n+‘·´>∑fi¯qTï ‹[<äeHê<ä›]+<ä˝Ò Vü≤]j·TT ãVüQ

(nq+‘·) >∑TD uÛÑ]‘·.
4) Á|üVü‰¢<äq kı*¢ (ÁbÕs¡úHÓ) π> <˚es¡T ø£+ã<ä*¢ ‘√]<ä ø£<∏Ój·TqTï ùV≤[ Vü≤]j·T yê´|æÔ
j·TqTï <Ûäè&ÛÉ|ü&çdæ yê´|æÔ dü+~Ûj·TqTï eTT–düTes¡T.
112
Vü≤]ø£<∏ëeTè‘· kÕs¡
4. uÛÀ»q s¡dü $uÛ≤>∑ dü+~Û
dü+~Ûj·T ne‘·s¡DÏø± ` l »>∑Hêï<∏ä <ëkÕs¡´s¡T nq+‘·q nq+‘· >∑TD>∑fi¯*¢j·T
nq+‘·yê<ä ø±s¡TDéqTï dü«\Œ |ü]#·sTTdæ, yê´|æÔj·TqTï‹[dæ, Á|ü‹jÓTTã“s¡÷ ì‘·´
<ä*¢ ‘·|æŒdü˝≤s¡<ä uÛÀ»qø£s¡à<ä*¢ Vü≤]j·T ∫+‘·HÓj·TqTï ‹[düT‘êÔ Hê$s¡Te dæú‹j·T˝Ò¢
ø±s¡TD´ eT÷]Ôj·T ø£s¡TD≤<äèwæºj·TqTï Vü≤]düTes¡T ø£s¡TD≤kÕ>∑s¡sê<ä <ëdüs¡T.
` Vü≤]ø£<∏ëeTè‘·kÕs¡ >∑Ts¡T>∑fi¯ ˆ
ø£s¡TD~+<ë |üì‘·T ù|fi¯óyÓ ˆ
|üs¡eT uÛÑø£Ôe<ä“¤ø£Ô]<äHê<äs¡~ πøfi¯óe⁄<äT ˆˆ
1) ne‘·s¡DÏø£ ` uÛÀ»´ |ü<ës¡ú>∑fi¯*¢j·T Á|üø±s¡>∑fi¯ó Vü‰>∑÷ uÛÀ»q~+<ë>∑Te |òü\>∑fi¯qTï

á yÓTT<ä\ qT&çj·T*¢ ‹[düTes¡T.
qT&ç ` eq» C≤+&É<√fi¯ófi¯flœ\ #˚‘·qs¡T uÛÑT+õ|ü #·‘·Ts¡$<Ûä
uÛÀ»q |ü<ës¡ú~ #·‘·Ts¡$<Ûä s¡düs¡÷|ü ‘êHê– ˆˆ
eTq¬ø ã+<ä<äqT+&ÉTDÏdæ dü+Vü≤q≈£î|ü#·j·T
ø£s¡Dø±q+<äì$Twü]>±‘·à Á|ü<äs¡Ùq düTKe˙e Vü≤] ˆˆ
X¯u≤›s¡ú ` dü+Vü≤qq ` <˚Vü≤ ñ|ü#·j·T ` u…fi¯eDÏ¬>
eq»C≤+&É = (˙]q*¢ VüQ{Ïº<ä ø£eT\<ä*¢ »ìdæ<ä ÁãVü≤àì+<ä düŒwüºyê<ä) ÁãVü‰à+&É
ø£s¡D = Ç+Á~j·T nì$Twüs¡T = ¬sô|Œã&çj·T<ä <˚e‘Ó>∑fi¯ó
uÛ≤yês¡ú ` ÁãVü‰à+&É<ä*¢s¡Te düø£\ Jes¡T uÛÀ–düTe Hê\Tÿ $<Ûäyê<ä uÛÀ<äq |ü<ës¡ú<ä*¢
Hê\Tÿs¡÷|ü<ä*¢ ‘·T+_<ä lVü≤]j·TT Hê\Tÿs¡dü>∑fi¯qTï düèwæºdüTeqT. ‘·qï eTqdæ‡q+‘˚
‘êq÷ ‘·qï dü÷ø£åà yê<ä kÕ«K´s¡düeqTï ñ+&ÉT Je]¬> ñDÏdæ n<ä]+<ä <˚Vü≤¬øÿ u…fi¯
eDÏ¬>, Ç+Á~j·T>∑[¬> Äq+<ä, Ç+Á~j·÷_Ûe÷ì>∑fi≤<ä <˚e‘Ó>∑[¬> ‘·qï s¡÷|ü<ä <äs¡Ù
q$‘·TÔ düTKeqTï ˙&ÉT‘êÔHÓ.
113
1) #·‘·Ts¡$<Ûä uÛÀ»q |ü<ës¡ú>∑fi¯ó ` 1) U≤<ä´ (n–j·T\T jÓ÷>∑´)
2) ù|j·T (≈£î&çj·T\T jÓ÷>∑´)
3) ˝ÒVü≤´ ( HÓø£ÿ\T jÓ÷>∑´)
4) #√wü´ (Hê*¬> ôVQs¡[dæ ‹qï\T jÓ÷>∑ýê<ä<äT›)
2) #·‘·Ts¡$<Ûä s¡dü s¡÷|ü kÕúq
1) dü÷ú\ s¡dü $X¯« ã\>∑DTí
2) Á|ü$$ø£Ô s¡dü ‘Ó’»dü ø£+sƒ¡
3) nì‘·´ düTK s¡dü ÁbÕ»„ Vü≤è<äj·T
4) ì‘·´ düTK s¡dü ‘·Ts¡´ ‘·˝…j·T y˚T˝…
3) kÕ‹«ø£s¡ düTKeqTï ‘·Ts¡´qT sê»dü ` ‘êeTs¡dü düTKeqTï ÁbÕ»„qT d”«ø£]düTe

HÓ+<äT |ü⁄s¡+<äs¡ <ëdüs¡ düTfi≤~j·T\T¢+≥T.
4) \ø°åàHêsêj·TDs¡T πøe\ nÁbÕø£è‘êqïeqTïdü+kÕ]>∑fi¯ó ÁbÕø£è‘êqïeqTïd”«ø£]dæ<ä¬s

eTTø£Ôs¡T dü<ë nÁbÕø£è‘êqïeqTï uÛÀ–dæ<äs¡÷ ¬ø\y=yÓTà ãj·Tdæ<ä¬s X¯ó<ä∆dü‘ê«‘·àø£yê<äT
<äqTï uÛÀ–düTes¡T.
5) µnVü≤+ yÓ’XÊ«qs√uÛÑ÷‘ê«.............|ü#êeT´qï+ #·‘·T]«<Ûä+µ m+ã ^‘ê XÀ¢ø£<ä yêÚ≤´

qeqTï á qT&çj·T*¢ e÷&ç<ë›¬s.
6) Hêe⁄ ñDTíe⁄<äT <˚Vü≤<ä u…fi¯eD…>±–, C≤„ì>∑fi¯ó |ü<ës¡ú>∑‘· Vü≤]j·T s¡÷|ü <äs¡Ùq

e÷&ç Ç+Á~j·T>∑‘· Vü≤]j·T s¡÷|ü¬øÿ ◊ø£´ ∫+‹düTe⁄<äø±ÿ–.
114
2) ne‘·s¡DÏ¬ø ` s¡düeqTï 16 uÛ≤>∑e÷&ç ˙&ÉTeqT lVü≤]jÓT+<äT á qT&çj·T*¢
‹[düTes¡T.
qT&ç ` ˙&É<ä<ä+<ä<ä*|üŒ *+>∑¬ø c˛&ÉXÊ‘·àø£ s¡dü $uÛ≤>∑e
e÷&ç c˛&ÉX¯ ø£˝…>∑[¬> ñ|ü#·j·T>∑fi¯HÓ ≈£L&ÉT‘· ˆˆ
Á≈£L&É m|üŒ‘ÓÔs¡&ÉT kÕ$s¡ Hê&ç>∑‘· <˚e‘Ó>∑fi§fi¯–
<ë›&ÉT‘êq+<ë‘·à #·]düTe ˝Àø£<√fi¯ó ‘êqT ˆˆ
X¯u≤›s¡ú ` ˙&É = >∑÷&ÉT c˛&ÉX¯ = 16

ñ|ü#·j·T = u…fi¯eDÏ¬> Á≈£L&É = esêVü≤
uÛ≤yês¡ú ` |üøÏåj·T >∑÷&çq+‹s¡Te á *+>∑<˚Vü≤ 16ø£˝…>∑[+<ä ≈£L&ç<Ó. Hêe⁄ d”«ø£]düTe

ÄVü‰s¡eqTï 16 uÛ≤>∑e÷&ç <˚Vü≤eqTï |üs¡e÷‘·àqT u…fiËdüTeqT. esêVü≤ s¡÷|æj·÷<ä
lVü≤]j·TT <˚Vü≤<ä*¢s¡Te 72kÕ$s¡ Hê&çj·T*¢s¡Te <˚e‘Ó>∑fi¯*¢<äT› Áø°&Ó e÷&ÉT‘· Äq+<ä
dü«s¡÷|æj·÷– ˝Àø£<ä*¢ yê´|üÔHê– dü+#·]düTeqT.
1) c˛&ÉX¯ø£˝≤>∑fi¯ó ` |ü+#· C≤„H˚+Á~j·T>∑fi¯ó, |ü+#· ø£πsà+Á~j·T>∑fi¯ó, |ü+#· ‘·HêàÁ‘·>∑fi¯ó
ˇ+<äT eTqdüT‡. $wüßís¡Vü≤dü´<ä á XÀ¢ø£y˚ Ç<ä¬øÿ Á|üe÷D.
Ç+Á~j·÷DÏ <äXË’ø£+#· eTqdüÔ‘êÔèø± düÔ<∏ë
|ü+#Ó’e c˛&ÉX¯ø£˝À *+>∑<˚ôVAVæ≤ nHê~e÷Hé.
2) wü{Ÿ Á|üXÀï|üìwü‘Y Væ≤[<ä µX¯‘·+ #Ó’ø±Vü≤è<äj·Tdü´ Hê&É´'µ m+ã eT+Á‘·<ä*¢ ùV≤[<ä

100 Hê&ç >∑fi¯ dü+‘·‹j·TqTï ‘·+Á‘·kÕs¡dü+Á>∑Vü≤<ä*¢ Ä#ês¡´s¡T µ<ë«dü|üÔ‹ düVü≤ÁkÕDÏ
Hê&√´Hê´düTÔ Á|ü<Ûëq‘·'µ m+<äT ‹[dæ<ä›qTï <ëdüs¡T Ç*¢ ãDÏídæ<ë›¬s.
3) ñ|ü#·j·T, ÄÁX¯j·÷~<Ûäs¡à>∑fi¯ó dü÷ú\¬øÿ ôV≤#·TÃ nq«j·Tyê>∑Te<ä]+<ä Ç*¢ *+>∑

X¯Øs¡yÓ+<ä¬s dü÷ú\yÓ+<äs¡ú. n<∏äyê πøe\ Äes¡ø£ mqTïes¡ú<ä*¢ *+>∑ X¯Øs¡eqTï
d”«ø£]düãVüQ<äT.
115
3) ne‘·s¡DÏ¬ø ` ãèVü≤‹ s¡÷|ü<ä |ü]#·j·TeqTï á qT&çj·T*¢ e÷&çdüTes¡T.
qT&ç - yê]yê#·´qT yê]jÓ÷fi¯–<ë›s¡T s¡düyÓ+<Óìdæ

eT÷e‘êÔs¡T kÕ$s¡ Ád”Ô |ü⁄s¡Twü Hê&çjÓ÷fi¯ó ‘·Á<ä÷|ü ˆˆ
<Ûës¡ø£qT ‘êHê– düs¡« X¯Øs¡>∑fi¯* nVü≤X¯ÃsêÁ‹
$Vü‰s¡e÷fi¯ŒqT ãèVü≤‹jÓT+ã düTHêeT~+ ø£¬sdæ ˆˆ
X¯u≤›s¡ú - yê] = ˙s¡T <Ûës¡ø£ = <Ûä]düTee nVü≤ =Vü≤>∑\T
uÛ≤yês¡ú ` yê] (˙s¡T) jÓTTfi¯–<ä› Vü≤] yê] X¯ã› yê#·´HÓ+<Óìdæ qeTà <˚Vü≤<ä ã\uÛ≤>∑
<ä*¢ 36 kÕ$s¡ |ü⁄s¡Twü s¡÷|ü~+<ä n*¢s¡Te Hê&ç>∑fi* ¯ ¢s¡Te. qeTà m&ÉuÛ≤>∑<ä*¢ 36
kÕ$s¡ Ád”Ôs¡÷|ü~+<ä Vü≤>∑\T sêÁ‹>∑fi¯*¢qeTàqTï <Ûä]dæ $Vü‰s¡ e÷&ÉT‘êÔHÓ. á 72
kÕ$s¡ s¡÷|ü>∑[¬> ãèVü≤‹ m+ã ÁX‚wü̃HêeT~+<ä ø£¬sj·TT‘êÔ¬s.
1) µ‘·‘·Ô<ä«düTÔwüß düπs«wüß ‘·‘·Ô<ëø±s¡ düTdæú‘·'
‘·‘·Ô‘Y X¯u…’›X¯Ã uÛÑ>∑yêHé Áb˛#·´‘˚ ì» X¯øÏÔ‘·'
m+<äT leT<ë#ês¡´s¡T uÛ≤wü´<ä*¢ ùV≤[<ä›]+<ä yê]jÓTTfi¯–s¡Te Vü≤]j·T ôV≤düs¡T yê]
m+<äT.
2) ãèVü≤‹ düVü≤Ádü Á|ü‹bÕ<ä´ 72 kÕ$s¡ s¡÷|ü>∑fi¯*¢ 36 kÕ$s¡ ã\uÛ≤>∑<ä Hê&ç>∑fi¯*¢
dü«s¡ Á|ü‹bÕ<äýê<ä |ü⁄s¡Twü s¡÷|ü>∑[<äT›, Vü≤>∑*¬> ìj·÷eTø£yê–yÓ.
3) ˇ+<äT es¡¸¬øÿ 360 ~q>∑fi¯ó, q÷s¡T es¡¸¬øÿ 36 kÕ$s¡ Vü≤>∑\T eT‘·TÔ sêÁ‹>∑fi¯ó,
Á|ü‹ì‘·éP Á|ü‹jÓTTã“ì>±– ms¡&Ós¡&ÉT s¡÷|ü>∑fi¯qTï d”«ø£]eqT ø£s¡TD≤kÕ>∑s¡Hê<ä
lVü≤].
4) <˚eì¬> uÛÀ»ýÓìdæ<ä ãèVü≤‹j·T ã¬>Z uÛÀ»q dü+~ÛjT· *¢ ‹[j·TuÒø±<äT› neX¯´ø£.
116
4) ne‘·s¡DÏ¬ø ` s¡dü>∑fi¯*¢j·T $uÛ≤>∑>∑fi¯qTï á qT&çj·T*¢ ‹[düT‘êÔ¬s.
qT&ç ` Äs¡Ts¡dü dü‘ê«~ uÛÒ<ä<ä˝≤s¡T eT÷sê–Vü≤e⁄

kÕsêkÕs¡˙‘ê ˙‘· Á|ü#·Ts¡K+&ÜK+&É ∫‘Y Á|ü#·Ts¡ ˆˆ
ás¡~Ûø£ m|üŒ‘·TÔ kÕ$s¡ e÷s¡eTDq s¡kÕK´s¡÷|ü
X¯Øs¡<ä* uÛÀ»´ düT|ü<ës¡ú~ ‹[<äT uÛÑT+õ|ü⁄<äT ˆˆ
X¯u≤›s¡ú ` kÕs¡ = ø°åsê~>∑‘·s¡÷|ü nkÕs¡ = ‘·èD≤~>∑‘·s¡÷|ü

˙‘· = <ÛëHê´~>∑‘·s¡÷|ü n˙‘· = X¯s¡ÿsê~>∑‘· s¡÷|ü
K+&É = n>∑[q*¢s¡Te s¡÷|ü nK+&É = ‘·T‹Ôq*¢s¡Te s¡÷|ü
uÛ≤yês¡ú ` eT<ÛäTsê~ wüÁ&Édü>∑fi¯ó dü‘ê«~ uÛÒ<ä~+<ä 18 Ä–yÓ. ∫Á<ä÷|æj·÷<ä |üs¡e÷‘·à

kÕsê~ wüÁ&É÷|ü ~+<ä Çs¡Te 72kÕ$s¡ Vü≤]j·T s¡÷|ü>∑fiq¯ Tï <˚Vü≤>∑fi¯*¢ Vü‰>∑÷ nìwæ<ä∆
yê<ä uÛÀ»q |ü<ës¡ú>∑fi¯*¢ ‹[j·TuÒ≈£î. q+‘·s¡ uÛÑT+õdüuÒ≈£î.
1) wüÁ&É>∑düfi¯ó ` eT<ÛäTs¡(dæVæ≤) \eD (ñ|üÂ) ÄeT¢ (Væ≤[) ‹ø£Ô (ˇ>∑s¡T) ø£≥T (U≤s¡)
ø£cÕj·T(ø£Væ≤)
2) y˚T˝Ò ‹[dæ<ä kÕsê~s¡÷|üdüVæ≤‘· Äs¡T s¡dü>∑fi¯ó kÕ‹«ø£, sê»dü, ‘êeTdüs¡÷|ü~+<ä

Çs¡Te<ä]+<ë– 18 uÛ≤>∑>∑fi≤>∑Te<äT.
3) <Ûë´q Á|üÁøÏj·÷ dü+~Ûj·T 7H˚ qT&çj·T*¢ ‹[dæ<ä+‘Ó X¯ó∫, s¡T∫, düT>∑+<Ûä, s¡T∫s¡
m+ã Ä uÛ≤>∑>∑fi¯qTï á 18uÛ≤>∑>∑fi¯*¢ ø£+&É¬s (18 ×4) 72 Ä>∑Tee⁄. á 72 s¡*¢
$wüßídüVü≤ÁdüHêeT<ä $XÊ«~ kÕ$s¡ s¡÷|ü>∑fi¯ó+≥T V”≤¬> 72kÕ$s¡ s¡÷|üeqTï∫+‹düuÒ≈£î.
4) µkÕsêkÕs¡ ˙‘ê˙‘· K+&ÜK+&É eT÷¬ss¡&ÉT s¡dü>∑fi¯ó Ç|üÂ<äj·÷´µ m+ã $»j·T

<ëdüs¡ düTfi≤~j·T Ä<Ûës¡ Ç\T¢+≥T.
5) kÕ‹«ø£s¡ düTKkÕs¡ ‘êeTdüs¡ <äT'K ÄkÕs¡, sê»düs¡ düTK Vü‰>∑÷ <äT'K ˙‘· Ç‘ê´~
j·÷–j·T÷ ¬ø\e⁄ yêÚ≤´qe⁄+≥T.
117
5) ne‘·s¡DÏ¬ø ` ø°åsê~>∑fi¯*¢s¡Te Vü≤]j·T s¡÷|ü>∑fi¯qTï á qT&çj·T*¢ ‹[düTes¡T.
qT&ç ` ø°ås¡>∑‘· s¡düs¡÷|ü>∑fi¯ó eTTq÷ïs¡T y˚T˝…’e‘·TÔ Hê\Tÿ

#ês¡T|òüT§‘·>∑‘·s¡÷|ü>∑fi¯ó Ç|üŒ‘·Ôs=+uÛÑ‘·TÔ ˆˆ
kÕs¡>∑T&É<=fi¯¬>’<äT kÕ$s¡q÷s¡T ˇ+<äT düTs¡÷|ü
~«düVü≤ÁkÕ¬ss¡&ÉT X¯‘·|ü+#·$+X¯‹ s¡÷|ü |òü\>∑fi¯* ˆˆ
X¯u≤›s¡ú ` øÏås¡ = Vü‰\T |òüTè‘· = ‘·T|üŒ >∑T&É = u…\¢ |ü+#·$+X¯‹ =25
uÛ≤yês¡ú ` Vü‰*q*¢ Vü≤]j·T 354 s¡÷|ü>∑fi¯ó+≥T. ‘·T|üŒ<ä*¢ Vü≤]j·T 29 s¡÷|ü>∑fi¯ó+≥T.

u…\¢<ä*¢ Vü≤]j·T 5,101 s¡÷|ü>∑fi¯ó+≥T.Vü≤DÏqí *¢ Vü≤]j·T 2,825 s¡÷|ü>∑fi¯ó+≥T.
1) dü+U…´j·TqTqï HÓq|æ≥Tºø=fi¯fls¡T nø£ås¡ >∑DHÓe÷&ç yêeT>∑‹sTT+<ä H√&ç ‹[j·T
uÒ¬ø+<äT dü+U≤´XÊÁdüÔ<ä*¢ dü÷#·HÓj·TT+≥T.
Vü‰*q*¢s¡Te $wü<ä s¡dü 354 dü+U…´j·TqTï dü÷∫düTe⁄<äT.
$ = (j·T, s¡, \, e) = 4
X¯ = (j·T, s¡, \, e, X¯) = 5
<ä = (‘·, <∏ä, <ä) = 3
453 s¡qTï yêeT>∑‹ sTT+<ä H√&É\T 354 Ä>∑Te<äT.
2)‘·T|üŒ = dæús¡ ` dæú (7 G 2) ` 9 s¡ ` 2 92 29
3) u…\¢ = rø£åD ` r ` 1 ø£å ` 10D ` 5 ` 1105 5101
4) Vü≤DTí = ìs¡Vü≤s¡ ` ì ` 5 ` s¡ ` 2 Vü≤ ` 8 s¡ ` 2 = 5282 2825
5) Hêe⁄ ì‘·´ düeT]ŒdüTe ùd$düTe, ÄeX¯´ø£ á |ü<ës¡ú>∑fi¯˝≤¢<äs¡÷ s¡÷|ü>∑fi¯ ∫+‹dü

uÒ¬ø+<äT ‹[düTes¡T.
118
6) ne‘·s¡DÏ¬ø ` Ä ø°åsê~>∑fi¯*¢s¡Te $•wüºyê<ä s¡dü<ä HêeT>∑fi¯qTï á qT&çj·T*¢
‹[düTes¡T.
qT&ç ` $X¯<ädæús¡ rø£åíe⁄ ìs¡Vü≤s¡ s¡dü>∑fi¯* eT÷¬s’>∑TkÕ$s¡

Á‹X¯‘·qes¡÷|ü>∑fi¯ ∫+‹dæ uÛÑT+õ|ü⁄<äT $wüj·T ˆˆ
X¯«düq ‘·‘˚«X¯s√–fi¯B› ô|dü]ì+<ä* ø£¬sdüTeqT
<Ûë´ìdæ<äØ|ü] eTq¬ø bıfiËeqT ã\¢ $ãT<Ûä]¬> ˆˆ
X¯u≤›s¡ú ` X¯X¯«dü = yêj·TT ‘·‘˚«X¯ = ‘·‘ê«_Ûe÷ì $uÛÑT<äs¡T = C≤„ì>∑fi¯ó
uÛ≤yês¡ú ` Vü‰*q*¢ $X¯<äeqTï ‘·T|üŒ<ä*¢ dæús¡Vü≤s¡düeqTï, u…\¢<ä*¢ rø£åí s¡düeqTï,

Vü≤DÏíq*¢ ìs¡Vü≤s¡ s¡düeqTï ‹[j·TuÒ≈£î. á Hê\Tÿ s¡dü>∑fi¯*¢s¡Te Vü≤]j·Ts¡÷|ü>∑fi¯qTï
ˇ≥Tº ≈£L&çdæ<ë>∑ 8309 Ä>∑Te⁄<äT. á düø£\ s¡÷|ü>∑fi¯qTï ‘·‘ê«_Ûe÷ì>∑fi¯*¢j·T
yêj·TT<˚es¡*¢<äT› Vü≤]j·TT e÷&ÉT‘êÔHÓ+<äT ∫+‹düTe C≤„ì>∑[¬> ‘√s¡TeqT.
1) µ$X¯<ä+ø°ås¡ e÷<ÛäTs¡´+ dæús¡+ Ä»´dü´ rø£åíø£+
>∑T&Édü´ |üqkÕBHê+ ìs¡Vü‰sê´_ÛBÛj·T‘˚µ
m+ã ◊‘·πsj·T uÛ≤wü´ Á|üe÷D<ä yêÚ≤´q Ç<ë–<Ó
2) $X¯<ë~>∑fi¯ó<˚es¡ eTVæ≤yÓT>∑fi¯qTï‹[düTe HêeT>∑fi¯ó

$X¯<ä = $X‚wü düTK ˙&ÉTeqT.
dæús¡ = dü<ëdüs¡«Á‘· dæús¡yê–s¡TeqT.
rø£åí = dü÷ø£åà s¡÷|ü~+<ä\÷ Çs¡TeeqT.
ìs¡Vü≤s¡ = ìs¡j·T (qs¡ø£) eqTï Vü≤s¡De÷&ÉTeqT.
3) yê´dü ` <ëdü dæ<ë∆+‘· øö$T~ø±s¡s¡T $X¯<ë~ X¯ã›>fi∑ ¯ ns¡úeqTï düT+<äs¡yê– ‹[dæ

Vü≤]|üs¡yê– n¬s’údæ<ë›¬s. µ$X¯Bø£è‘· ø°]Ô‘ê«‘Y ñ‘·ÔeT ‘ê«‘· ‘·<∏√~‘·'µ ø°]Ôj·TqTï
$kÕÔs¡e÷&ÉTe<ä]+<äVü≤] $X¯<ä mìdæ<ë›HÓ. Äs√>∑éqTï dæús¡yê–s¡TdüTe<ä]+<ä dæús¡
rø£å‘Ó ˙&ÉTe<ä]+<ä rø£åí bÕ|ü(ì) Vü‰s¡ø£Hê<ä›]+<ä ìsêΩs¡.
119
7) ne‘·s¡DÏ¬ø ` HÓ’y˚<ä´ dü+<äs¡“¤<ä*¢ Vü≤]j·T j·÷e s¡÷|ü>∑fi¯ó @qT ø±s¡´ e÷&ÉT‘·ÔyÓ
m+<äT á qT&çj·T*¢ ‹[dæ<ë›¬s.
qT&ç ` ø£|æ\ qs¡Vü≤] uÛ≤s¡ZeÁ‘·j·T e|ü⁄wü H˚Á‘·~ Hêdæø±dü´~

X¯|òüs¡HêeTø£ õôV≤«j·T* <ä+‘·<ä* Vü≤+kÕU≤´ ˆˆ
Á‹|ü~bÕ<ä´ Vü≤j·÷dü´ yê#·´<√ fi¯|ü]$T‘· düTK|üPs¡í dü+‘·‘·
‘·è|üDs√[<ä›es¡ s¡dü d”«ø£]dü ø=&ÉTyê ˆˆ
X¯u≤›s¡ú ` e|ü⁄wü = <˚Vü≤ H˚Á‘· = ≈£DTí Hêdæø£ = eT÷>∑T

Ädü´ = u≤sTT X¯|òüs¡ = MTq Á‹|ü~ = >±j·TÁr
ø£è|üD = Bq
uÛ≤yês¡ú ` ø£|æ\ s¡÷|ü~+<ä ø£DÏíq*¢<äT› uÛÀ»´ |ü<ës¡ú>∑fi¯qTï H√&ÉTe. qs¡dæ+Vü≤

s¡÷|ü~+<ä eT÷–q*¢<äT› uÛÀ»´ |ü<ës¡ú>∑fi¯qTï ÄÁ|òü÷DÏdüTe. |üs¡X¯ósêeT s¡÷|ü~+<ä
u≤sTTj·T*¢<äT› uÛÀ»´ |ü<ës¡ú>∑fi¯qTïd”«ø£]düTe.
1) µø£|æ˝≤‘·àø£ s¡÷ù|D #·≈£åîcÕ ‘·«eTe˝Àø£j·Tµ eTT+‘ê<ä HÓ’y˚<ä´<ä*¢ ÁbÕ]údüTe
eT+Á‘êqTkÕ] á qT&çj·TqTï s¡∫dæ<ë›¬s.
2) yêdüHÓj·TqTï Á>∑Væ≤düTe X¯øÏÔÁbÕDÏ>∑fi¯*¢ n~Ûø£. Ä<ä›]+<ä qs¡Vü≤] s¡÷|ü~+<ä ÄÁ|òü÷

DÏdüTe dü<ë s¡kÕkÕ«<äHÓ. X¯øÏÔ ôV≤#êÃ–<ä<äT› MTq¬øÿ Ä<ä›]+<ä eT‘·‡´s¡÷|ü~+<ä s¡dü
d”«ø£]düTe. µVü≤+dü<ä+‘˚wüß ......µ m+~s¡Te<ä]+<ä Vü≤+dü s¡÷|ü~+<ä n–j·TTe.
3) H√&ÉTe<äT ÄÁ|òü÷DÏdüTe<äT, u≤j·T*¢ Vü‰≈£îe<äT............ Ç‘ê´~>∑fiË\¢eP ˇ+<=+<äT

HÓ’y˚<äýê<ä›]+<ä j·÷e<äH˚ï HÓ’y˚<ä´ |üPs¡«<ä*¢ HêeP e÷&ç<äs¡÷ ñ∫Ã¤wüºyê>∑Te<äT.
120
8) ne‘·s¡DÏ¬ø ` uÛÀø£å´ Vü‰>∑÷ uÛÀ»´s¡*¢j·T Vü≤]j·T s¡÷|ü>∑fi¯qTï á qT&çj·T*¢
‹[düTes¡T.
qT&ç ` ìs¡T|üe÷q+<ë‘·à Vü≤] dü+ø£s¡TwüD Á|ü<äTéTï s¡÷|ü~

Çs¡T‹Vü≤qT uÛÀø£Ôè>∑fi§fi¯¬> ‘·#·Ã¤øÏ<äqT mìdæˆˆ
ø£¬sdüTeqT Hêsêj·TDìs¡T<Ó∆s¡&ÉT HêeT~ uÛÀ»édüTÔ>∑
ìs¡T‘· ‘·s¡Œø£Hê– ‘·è|æÔ˙e #˚‘·q¬ø ˆˆ
X¯u≤›s¡ú ` ìs¡T|üeT = ñ|üy˚TsTT\¢<ä uÛÀø£Ôè = uÛÀ–düTee

uÛÀ»´ = uÛÀ>∑´|ü<ës¡ú ‘·s¡Œø£ = ‘·è|æÔ ˙&ÉTee
uÛ≤yês¡ú ` ñ|üy˚TsTT\¢<ä Äq+<ä dü«s¡÷|æj·÷<ä Vü≤]dü+ø£s¡¸D Vü‰>∑÷ Á|ü<äTéTï s¡÷|ü

~+<ä uÛÀ–düTe e´øÏÔj·T*¢<äT› X¯øÏÔ ø=&ÉTeHÓ+<ÓìdüTeqT. Hêsêj·TD Vü‰>∑÷ nìs¡T<ä∆
s¡÷|ü~+<ä uÛÀ»´ edüTÔ>∑fi¯*¢<äT› ‘·s¡Œø£Hê– Je]¬> ‘·è|æÔj·TqTï ˙&ÉTeqT.
1) dü+ø£s¡¸DX¯Ã Á|ü<äTéTïdüÔÁ‘· uÛÀø£Ôèwüß dü+dæú‘Í
eT‘·TÔ Hêsêj·TDìs¡T<Í‘Í∆ uÛÀ>∑´ edüTÔwüß dü+dæ‘ú Í
m+ã ◊‘·πsj·T uÛ≤wü´ Á|üe÷D<ä ø£qï&ûø£s¡D á qT&ç.
2) »&É edüTÔ$ì+<ä düTK, ‘·è|æÔ, X¯øÏÔ n\¢ n*¢s¡Te Vü≤]sTT+<ä m+<ä]‘·eH˚ ì»yê<ä
kÕ<Ûäø£.
3) e´øÏÔsTT<ë›>∑\÷ yÓTT<ä*<ä› ‹qTïe X¯øÏÔ á–\¢. ø±s¡D n<äT qqïBÛqe\¢. <˚eq

nBÛq.
4) <˚Vü≤<ä*¢ ôdfiËe dü+ø£s¡¸D>±[j·÷– ø±+‹ø=&ÉTe Á|ü<äTéTï Ä– s¡÷|ü<ä*¢<ä›πs |üè~∏

$s¡÷|ü~+<ä Hêsêj·TD »\s¡÷|ü~+<ä nìs¡T<ä∆ uÛÀ»´sê–<ë›¬s.
121
9) ne‘·s¡DÏ¬ø ` yêdüT<˚eq ø±s¡éqTï á qT&çj·T*¢ ‹[düTes¡T.
qT&ç ` yêdü<˚eqT ˇfi¯ôVQs¡¬> neø±X¯ ø=&ÉTe quÛÑdüúHê–

s¡e÷ düy˚T‘· $Vü‰s¡ e÷fi¯ŒqT |ü+#·s¡÷|ü<ä* ˆˆ
Ä düs√s¡TVü≤ dü+uÛÑeHêuÛÑe yêdüyê<äéTsê~ #˚‘·q
sê•jÓTTfi¯–Vü≤HÓ+<äT n]‘·eqeH˚ ø√$<äqT ˆˆ
X¯u≤›s¡ú ` quÛÑdüú = Äø±X¯>∑‘· ø√$<ä = C≤„ì

Ädüs√s¡Tdü+uÛÑe =(düs√es¡<ä*¢ u…fiË<ä ø£eT\<ä*¢ »ìdæ<ä) ÁãVü≤à<˚es¡T
uÛ≤yês¡ú ` yêdüT<˚e s¡÷|æj·÷<ä |üs¡e÷‘·àqT qeTà<˚Vü≤<ä ˇfi¯¬> ôVQs¡¬> neø±X¯

˙&É\T Äø±X¯>∑‘·Hê– \ø°åàdüy˚T‘·Hê– nìs¡T<ë∆~|ü+#·s÷¡ |ü~+<ä<ä* $Vü‰s¡e÷&ÉTeqT.
ÁãVü≤à, s¡TÁ<ä, Ç+Á<ë~ <˚e‘Ó>∑fi¯*¢ Vü‰>∑÷ düø£\Jesê•>∑fi¯*¢ Vü≤]j·TT ÇVü≤HÓ+<äT
‹[<äeH˚ C≤„ìj·TT.
1) s¡e÷ düy˚T‘· |ü+#·s¡÷|ü>∑fi¯ó ` XÊ+‹|ü‹ nìs¡T<ä∆ ø£è‹|ü‹ Á|ü<äTéTï »j·÷|ü‹
dü+ø£s¡¸D, e÷j·÷|ü‹ yêdüT<˚e, \ø°åà |ü‹ Hêsêj·TD.
2) µneø±X¯ Á|ü<√ì‘·´+ yêdüT<˚y√quÛÑ' dæú‘·'µ m+ãÁ|üe÷D<ä düàs¡D… á qT&ç¬>neX¯´ø£.
3) µj·T@e+ düeTTbÕd”‘Yµ m+ã ‘Ó’‘·ÔØj·T uÛ≤wüŒ<ä |ò\ü X¯è‹j·TqTï n]‘·eH˚ ø√$<äqT

m+~<ë›¬s.
4) nqï˙&ÉTe #·‘·Ts¡TàKì¬> ns¡–düTe yêj·TT$¬> <˚Vü≤ u…fiËdüTe •eì¬>, Ç+Á<ë~

Ç+Á~j·÷_Ûe÷ì>∑[¬> X¯øÏÔ Á|ü<äqT yêdüT<˚eH˚.
122
10) ne‘·s¡DÏ¬ø ` j·÷e |ü<ës¡ú<ä*¢ Vü≤]j·T j·÷e s¡÷|ü>∑[yÓ m+ãT<äqTï á qT&ç
j·T*¢ ‹[düT‘êÔ¬s.
qT&ç ` yêdüT<˚eqT nqï <√fi¯ó HêHê düTuÛÑø£å~ dü+ø£s¡TwüD

ø£èrj·T |üs¡e÷qï<√fi¯ó |òüTè‘·<√[|üŒìs¡T<ä∆ ˆˆ
Ä düT|üsêí+dü>∑qT dü÷|ü~ yêdüyêqT» XÊø£<√fi¯ó
eT÷˝ÒX¯ Hêsêj·TDqT düs¡«Á‘·<ä* HÓ˝…dæVü≤qT ˆˆ
X¯u≤›s¡ú ` düT|üsêí+dü>∑ = >∑s¡T&Éq ôV≤>∑˝Ò] ôVA>∑Te dü÷|ü = ‘=$«

yêdüyêqT» = Ç+Á<äq ‘·eTàHê<ä ñù|+Á<ä XÊø£ = |ü˝…´
uÛ≤yês¡ú ` nqï<ä*¢ yêdüT<˚e uÛÑø£å´<ä*¢ dü+ø£s¡¸D, |üs¡e÷qï<ä*¢ Á|ü<äTéTï, |ü˝≤´<ä*¢

ñù|+Á<äs¡÷|ü~+<ä Vü≤]j·TT Çs¡T‘êÔHÓ. eT÷˝ÒX¯ Hêsêj·TDqT düø£\düúfi¯<ä*¢ HÓ˝…dæVü≤qT
1) nøÏÿsTT+<ë<ä<äT› Á|ü<Ûëqyê<ä nqïyÓìdæ<äs¡÷ µÄrÔ‹ nqï+µ m+ã e⁄´‘·Œ‹ÔÁ|üø±s¡
‹qTïe<ä\¢eP nqïy˚. ‹qT«<Ó\¢<äs√fi¯–<äT› m\¢eqTï ‹qTïeHê<ä›]+<ä Vü≤]j˚T
ì»yê<ä nqï.
2) µnHêï_Ûe÷ì#·+Á<ädüTÔ πøX¯edüÔÁ‘· <˚e‘êµ eTT+‘ê<ä HÓ’y˚<ä´ø±\<ä*¢ ùV≤fi¯óe eT+Á‘·

>∑fi¯ yêÚ≤´qeqTï Ç*¢ Vü‰>∑÷ HÓ’y˚<ä´ Á|üø£s¡D dü+~Ûj·T*¢ e÷&ç<ë›¬s.
3) µdü÷bÕ_Ûe÷ì>∑s¡T&É l<Ûäs¡ÁdüÔ‘Y <˚e‘êµ m+ã |ü+#·sêÁ‘êqTkÕs¡ Ä düT|üsêí+dü>∑

HÓ+<äπs l<Ûäs¡ s¡÷|ü.
4) n‹ nedüs¡$<ë›>∑ ôV≤#·TÃ ∫+‘·HÓ e÷&É\T nìyês¡´ ‘=+<ä¬ssTT<ë›>∑ e÷&É˝Ò

uÒø±<ä ∫+‘·HÓ µeT÷˝ÒX¯ Hêsêj·TDqT düs¡«Á‘·<ä*¢ HÓ˝…dæVü≤qTµ.
5) Vü≤]j·TT nqï e÷Á‘·yÓìdü<Ó nqï ø=&ÉTes¡*¢ nqï<ä HÓìdæ nqï uÛÀø£Ôè>∑fi¯*¢<äT›

nHêï<ä mìdüTeHÓ+<äT Hê&ç Á|üø£s¡D, <ä‘·Ô kÕ«‘·+Á‘·´, JeqÁ|üÁøÏj·÷ dü+~Û eTT+‘ê<ä
dü+~Û>∑fi¯*¢ ‹[dæ<ë›¬s.
123
11) ne‘·s¡DÏ¬ø `Vü≤]j·T K+&É Vü‰>∑÷ nK+&É s¡÷|ü>∑fi¯ ∫+‘·HÓj·TqTï á qT&çj·T*¢
‹[düTes¡T.
qT&ç ` n>∑DÏ‘ê‘·à düTuÛÀ»q|ü<ës¡ú>∑fi§fi¯¬> nK+&É

ˇ+<=+<ä>∑[H√fi¯q+‘ê+X¯~+<ä* K+&ÉHÓ+<Óìdæ ˆˆ
»>∑~ Jes¡ ‘·è|æÔ|ü&çdüTe dü«>∑‘·uÛÒ<ä$e]®‘·q
ás¡“¬>j·T s¡÷|üeq]‘·T uÛÑT+õdæ n]Œdüeq&ç¬> ˆˆ
X¯u≤›s¡ú ` n>∑DÏ‘· =mDÏdü˝≤>∑<ä dü«>∑‘=

· ‘·qï*¢s¡Te ás¡“¬>=ms¡&ÉT$<Ûä
uÛ≤yês¡ú ` mDÏdü˝≤>∑<ä s¡÷|üe⁄fi¯fl Hêsêj·TDqT uÛÀ»q |ü<ës¡ú>∑fi*¯ ¢ |üPs¡íyê– nK+&É

s¡÷|ü~+<ä Çs¡TeqT. Vü‰π>j˚T ˇ+<=+<äT n>∑[q*¢ K+&É s¡÷|ü~+~s¡TeqT. |üs¡düŒs¡
uÛÒ<ä$s¡<ä á s¡÷|ü >∑[+<ä »>∑‹Ôq*¢j·T Jes¡qTï ‘·è|æÔ |ü&çdüTeqT.á K+&ÜK+&É
yÓ+ã ms¡&ÉT ã¬>j·T s¡÷|ü>∑fi¯qTï‹[<äT uÛÀ–dæ Ä |üs¡e÷‘·àì¬> n]ŒdüuÒ≈£î.
1) $$øå± uÛÒ<Û̊q K+&É Vü‰>∑÷ nK+&É |ü<ës¡ú>∑fi¯ó nq+‘·yê<ä›]+<ä Vü≤]j·T s¡÷|ü>∑fi¯ó
nq+‘·.
2) Ä#ês¡´s¡ ìs¡íj·T<ä µdü«>∑‘·uÛÒ<ä$e]®‘·µ m+ã |ü<eä qTï Ç*¢ ãfi¯dæ<ë›¬s.
3) µñ‘·Ôe÷Hê+ dü«s¡÷|ü+‘·T bÕ<ä X¯uÒ∆q uÛÑD´‘˚µ

m+<äT ùV≤[<ä›]+<ä neq&ç¬> m+<ä¬s πøe\ bÕ<ä¬øÿ+<ä\¢
düs¡« nej·Te~+<ä≈£L&ç<ä nej·T$¬> m+<äs¡ú.
4) düTuÛÀ»q m+~<ä›]+<ä nìwæ<ä∆yê–s¡T∫j·÷<ä |ü<ës¡ú<ä*¢ Vü≤]j·T $X‚wü düìï<Ûëq

yÓ+<ä]‘·T n]ŒdüuÒ≈£î.
5) K+&É `nK+&É>∑fi¯ |ü]e÷D, ø±s¡´>∑fi¯*¢ uÛÒ<Ûä$<ÓjÓT+<äT ‘·<äZ‘· Vü≤]j·T s¡÷|ü>∑fi¯*¢

∫+‹dü uÒ&ç, Ä Vü≤]j·TT dü«>∑‘·uÛÒ<ä $e]®‘·.
124
12) ne‘·s¡DÏ¬ø ` uÛÀ»q e÷&ç<äs¡÷ ñ|üyêdü<ä |òü\eqTï |ü&Ój·TTe ñbÕj·TeqTï
á qT&çj·T*¢ ‹[düTes¡T.
qT&ç ` á |ü]j·T\]‘·T+ã qs¡ ì‘√´|üyêdæ ìsêeTj·TqT

ìcÕŒ|æ ì‘·´ eTVü≤‘·T‡j·T»„>∑fi≤#·]dü<äeqT ˆˆ
b˛|ü~|üŒ<äT ã|üÂ<Ó\¢ s¡e÷|ü‹>∑~ÛcÕ˜qyÓq\T
ø£èbÕ|üjÓ÷ì~Û e÷‘·Hê*düTeqT »qìj·T+‘Ó ˆˆ
X¯u≤›s¡ú ` ìsêeTj·T = s√>∑s¡Væ≤‘· b˛|ü<äT = ôVA–<äT›(dü+∫‘·)

Ç|üÂ<äT=Çs¡Te<äT(ÁbÕs¡ã›) ã|üÂ<äT=ãs¡Te⁄<äT(Ä>±$T) |üjÓ÷ì~Û=düeTTÁ<ä
uÛ≤yês¡ú ` Væ≤+<Ó ùV≤[<ä nqTdü+<Ûëq~+<ä $Væ≤‘· yê<ä›<ä›qTï $Væ≤‘· <˚X¯ ` ø±\ `

Ø‹j·T*¢ uÒø±<äwüßº uÛÑT+õdæ<äs¡÷ Ä e´øÏÔ¬> ì‘√´|üyêdü<ä |òü\ ãs¡Te<äT. neqT }≥
ã\¢eHê<ä›]+<ä s√>∑$\¢<ä+‹s¡TeqT. neì¬> bÕ|ü$\¢. eTVü‰j·T»„<ä |òü\e⁄+≥T.
ôVA<ä, Ç<ä›, ãs¡Te<Ó\¢<ä≈£Lÿ s¡e÷|ü‹ ÄÁX¯j·TyÓq\T ø£s¡TD≤düeTTÁ<äHê<ä uÛÑ>∑e+‘·
‘êsTT eT>∑T$q ‘=<ä\T qT&çj·TqTï Á|”‹sTT+<ä Ä*düTe+‘Ó Ä*düTeqT.
1) $XÊ«$TÁ‘·]¬> uÛÀ»q¬øÿ Vü‰≈£îyê>∑ e•wüºs¡T ‘·eTà |ü‹ï ns¡T+<Ûä‹¬> µÇes¡T ì‘√´|ü
yêdæµ m+<äT |ü]#·sTTdæ<ä ø£<∏Ój·TqTï Ç*¢ düà]düuÒ≈î£ .
2) XÊÁdüÔ ‹[dæ<ä Ø‹j·T*¢ ì‘·´ ñ+&És¡÷ ì‘·´ ñ|üyêdü<ä |òü\, eTVü‰j·T»„<ä |òü\
ãs¡Te⁄<äT Ç<ä]+<ä eTVü‰|ü⁄D´ Ä<ä›]+<ä s√>∑$\¢<äeHê>∑Te. Ä<ä¬s á ∫+‘·HÓsTT\¢<Ó
ì‘·´ eT&ç }≥ eTsƒ¡<ä }≥ ñ+&Éπs n<∏äyê ñ|üyêdü$<ä›s¡÷ y˚T*q 4|òü\>∑fi¯ó u≤s¡‘Ó
$s¡T<ä∆ |òü\>∑fi‚ Ä>∑Tee⁄.
3) á ∫+‘·HÓsTT\¢<ä uÛÀ»q^‘Ój·T <äèwæºj·T*¢ bÕ|ü‹+<ä+‘Ó µuÛÑT+»‘˚ ‘·«|òüT+ bÕbÕ'µ
4) u≤sTTj·T»„≈£î+&É Je Ä<Ûä«s¡´ eT‘·TÔ j·T»e÷q. ãT~∆ |ü‹ï Hê*¬> ÁdüTø˘ ÁdüTe `

|ü+#· ÁbÕD≤VüQ‹>∑fi‚, ÄVüQ‹>∑fi¯ó Ç‘ê´~>∑fi¯ó Ç‘ê´~ ÁbÕD≤–ïôVA‘·è$~Ûj·T\T¢+≥T.
125
13) ne‘·s¡DÏ¬ø ` nqïeTj·T Vü‰>∑÷ ÁbÕDeTj·T<ä |ü]#·j·TeqTï á qT&çj·T*¢
e÷&ÉTes¡T.
qT&ç ` Ä¬ss¡&ÉT kÕ$s¡<ä y˚T* q÷ïs¡T ◊e‘=Ô+<äT s¡÷|ü~

kÕs¡uÛÀø£Ôìs¡T<ä∆<˚eqT nqïeTj·THÓì|ü ˆˆ
eT÷¬ss¡&ÉTe¬skÕ$s¡<ä y˚T˝Ÿ eT÷s¡~Ûø£ Hê\«‘·TÔ s¡÷|ü~
‘√s¡T‹Vü≤ Á|ü<äTéTï »>∑<√fi¯ó ÁbÕDeTj·THê– ˆˆ
X¯u≤›s¡ú ` kÕs¡uÛÀø£Ô = ‘·qï s¡÷|üeqTï d”«ø£]düTe
uÛ≤yês¡ú ` kÕ«K´s¡dü s¡÷|üyê<ä kÕs¡eqTï uÛÀ–düTe nìs¡T<ä∆ s¡÷|æj·÷<ä |üs¡e÷‘·àqT

8251 s¡÷|ü>∑[+<ä nqïeTj·T ø√X¯<ä*¢<äT› nqïeTj·T mDÏdüTeqT. Á|ü<äTéTï s¡÷|æ
|üs¡e÷‘·àqT 5543s¡÷|ü~+<ä ÁbÕDeTj·T ø√X¯<ä*¢ ÁbÕDeTj·THÓ+<äT ø£¬sdüT‘· »>∑<ä*¢
‘√s¡T‹Vü≤qT.
1) nqïeTj·T ø√X¯<ä*¢s¡Te nìs¡T<ä∆ s¡÷|ü<ä dü+U…´
n `1 ì`5 s¡T ` 2 <ä∆(<ä`3 G <Ûä` 4 Gn`1=)8=1528, (yêeT|ü<ä∆‹ j·T*¢) 8251
ÁbÕDeTj·T ø√X¯<ä*¢j·T Á|ü<äTéTï s¡÷|ü<ä dü+U…´

|ü G s¡ 1 G 2 = 3 <ä G j·T =
3 G 1 = 4 eT = 5 q = 5 3455 (yêeT|ü<ä∆‹j·T*¢) 5543
2) dü+~Ûj·T*¢ ãs¡Te dü+U…´>∑[¬> Á|üø±X¯ dü+Væ≤‘ê<ä XÀ¢ø£>∑fi¯ó Á|üe÷Dyê–yÓ.

<äT´‘·Ôs¡+ wü≥düVü≤Ádü+‘·T ~«X¯‘·+ s¡÷|ü C≤‘·ø£+
mø£|ü+#êX¯<ë‘êàjÓ÷ ìs¡T<√∆qïeTj·÷_Û<ä' Ç‘ê´~.
3) nqïeTj·T ø√X¯¬øÿ s¡TÁ<ä<˚es¡T n_Ûe÷ì <˚e‘Ój·÷<ä¬s ÁbÕDeTj·T ø√X¯¬øÿ X‚wü
<˚esê–<ë›¬s.
4) kÕs¡uÛÀø£Ô m+<ä¬s ˇ+<äT ‘·T‘·Ôq*¢ düø£\ ‘·‘·«>∑fi¯ó n_Ûe÷ì <˚e‘Ó>∑fi¯ó ‘·<ä+‘·s¡Z‘·
Vü≤]j·T s¡÷|ü>∑fi¯ó Çs¡T‘·ÔyÓ. n<Ó\¢eqTï eT÷\<ä*¢ ù|]dæe<äT ◊ø£´∫+‘·HÓ e÷&ÉTe<˚
kÕs¡uÛÀ>∑.
126
14) ne‘·s¡DÏ¬ø ` eTH√eTj·T ø√X¯<ä |ü]#·j·TeqTï á qT&çj·T*¢ e÷&ÉTes¡T.
qT&ç ` ms¡&ÉT ø√X¯<ä ˇfi¯ ôVQs¡¬> dü+ø£s¡TwüD…Æ<äT düT\ø£å<äs¡e
‘ÓÔs¡&ÉT kÕ$s¡<˚fi¯~Ûø£ X¯‘·s¡÷|ü>∑fi¯ <Ûä]dæ ˆˆ
ø£]dæø=+ã eTH√eTj·TqT m+<äs¡$<ä÷s¡qT á¬ss¡&ÉT
kÕ$s¡<ä eTTq÷ïsê<äy˚T˝Ÿ Hê\ÿ~Ûø£ m|üŒ‘·TÔ ˆˆ
X¯u≤›s¡ú ` ns¡$<ä÷s¡ = <√wü<ä÷s¡
uÛ≤yês¡ú ` nqïeTj·T Vü‰>∑÷ ÁbÕDeTj·Tø√X¯<ä ˇfi¯¬> eT‘·TÔ ôVQs¡¬> ‘·T+_s¡Te |üs¡

e÷‘·àqT dü+ø£s¡¸Ds¡÷|ü~+~ 5,62,107 s¡÷|ü>∑fi¯qTï <Û]ä dæ eTH√eTj·T ø√X¯<ä*¢<ë›HÓ.
Ä ø±s¡D~+<ä <√wü<ä÷s¡Hê<ä neì¬> eTH√eTj·T mqTïes¡T. (ø=HÓj·T kÕ\T eTT+~q
qT&ç¬> dü+ã+~Ûdæ<ä›]+<ä eTT+~q qT&çj·T uÛ≤yês¡ú<ä*¢ ùd]dü˝≤–<Ó.
1) eTH√eTj·T ø√X¯<ä*¢j·T dü+ø£s¡¸Dq s¡÷|ü>∑fi¯ó
dü `7 0 ` 0 ø£ ` 1 s¡ ` 2 wü ` 6 D ` 5= 701265 (yêeT|ü<ä∆‹j·T*¢) 5,62,107
2) ms¡&ÉT ø√X¯>∑fi¯ ˇfi¯`ôVQs¡¬> m+<ä¬s ˇ+<˚ ø√X¯<ä ˇfi¯¬> ôVQs¡¬> m+<ä\¢. ñ|üìwü‘Y
Vü‰>∑÷ $»j·T<ëdüs¡ düTfi≤~j·T Á|üø±s¡ nqïeTj·T ÁbÕDeTj·T ø√X¯>∑fi¯ ˇfi¯¬> $C≤„q
eTj·T Äq+<äeTj·T ø√X¯>∑fi¯ ôVQs¡¬> eTH√eTj·T$<Ó m+<äT ‹[j·TT‹Ô<Ó.
3) eTH√eTj·T ø√X¯¬øÿ >∑s¡T&É<˚e‘Ó n_Ûe÷ì <˚e‘Ój·÷–<ë›¬s.
4) á ÁbÕø£è‘· <˚Vü≤<ä*¢ Jeìs¡Te<äT neq ø£s¡à~+<ä n*¢s¡Te <˚e‘Ó>∑fi¯ó dü+kÕ]

>∑fi≤–<ä›¬øÿ Ç*¢s¡Tes¡T. Ä<ä¬s <˚eì¬> e÷Á‘· j·÷e ø£s¡à, bÕ|ü, ã+<Ûäq $\¢<˚ düTK
s¡÷|ü<ä˝Ò¢ Çs¡Te m+<äT dü÷∫dü\T ns¡ ` $<ä÷s¡ m+~<ë›¬s.
127
15) ne‘·s¡DÏ¬ø ` $C≤„qeTj·T ø√X¯<ä |ü]#·j·T e÷&çdæ *+>∑<˚Vü≤ uÛÑ+>∑<ä Ø‹j·TqTï
á qT&çj·T*¢ ‹[düTes¡T.
qT&ç ` s¡÷|ü~+ $C≤„qeTj·THÓ+; ô|dü]ì+ yêdüT<˚eqT

yê´|ædæVü≤ eTVü≤<ë~‘·‘·« ‘·‘·«‹>∑fi§fi¯¬> ˆˆ
á |ü⁄s¡Twü HêeTø£q X¯óuÛÑ ùd«<ë|üfiËìdæ s¡e÷+ã ‘ê
ÁãVü‰à|üs√øÏå>∑fi≤<äes¡ *+>±+>∑ ¬ø&çdüTefi¯ó ˆˆ
X¯u≤›s¡ú ` ùd«<ë|ü = u…es¡ ˙s¡T *+>±+>∑ = *+>∑<˚Vü≤ n+ã= ‘êsTT
uÛ≤yês¡ú ` (Væ≤+~q qT&çsTT+<ä ùd]dæ) yêdüT<˚e s¡÷|æ |üs¡e÷‘·àqT 4374s¡÷|ü~+<ä

$C≤„q eTj·T ø√X¯<ä*¢<äT› $C≤„qeTj·T mìdüTeqT. n+<∏äVü≤ l Vü≤]j·TT eTVü≤<ë~
düø£\ ‘·‘·«>∑fi¯*¢ eT‘·TÔ ‘·‘ê«_Ûe÷ì>∑fi¯*¢ yê´|ædæ<ë›HÓ. á |ü⁄s¡Twüs¡÷|æ Hêsêj·TDq
u…e]q s¡÷|üfi≤– Vü≤]j·TTe s¡yÓT m+ã ‘êsTT |üs¡ÁãVü≤àqqTï ø£+&É n|üs√ø£åC≤„ì>∑fi¯
*+>∑<˚Vü≤eqTï uÛÑ+>∑e÷&ÉTefi¯ó.
1) $C≤„qeTj·T ø√X¯<ä*¢j·T yêdüT<˚eq s¡÷|ü>∑fi¯ó
yê = 4 düT = 7 <˚ = 3 e = 4 = 4734 (yêeT|ü<ä∆‹j·T*¢) 4374
2) eTH√eTj·T ø√X¯<ä*¢j·T nVü≤+ø±s¡ ‘·‘·« $C≤„qeTj·T ø√X¯<ä*¢ eTVü≤‘·Ô‘ê«~>∑fi¯ó

n*¢s¡Te n_Ûe÷ì <˚e‘Ó>∑fi¯*¢ Vü≤]sTT<ä›]+<ä eTVü≤<ë~‘·‘·«~ ‘·‘·Œ‹>∑fi§fi¯¬> yê´|ædæ
m+~<ë›¬s.
3) s¡» ` ø√fiË Ç\¢<äT› $s¡C≤ Vü≤]j·T uÒes¡T \ø°åàs¡÷|üyê–, $s¡C≤HêeTø£yê–, düT>∑+<Ûä

eTj·Tyê– <ÛëeTÁ‘·j·T<ä*¢s¡Te l uÛ≤>∑<ä düT‘·Ô\÷ Vü≤]j·TT‹Ôs¡Te q~j·÷–<Ó.
4) $C≤„qeTj·T ø√X¯¬øÿ ÁãVü≤à<˚es¡T n_Ûe÷ìj·÷–<ë›¬s.
5) Ç*¢ ÁãVü≤à m+<ä¬s #·‘·Ts¡TàKq\¢ |üs¡ÁãVü≤à mìdæ<ä |üs¡e÷‘·àH˚ ÁãVü≤à. neq

<äs¡Ùqy˚ n|üs√ø£å C≤„q.
128
16) ne‘·s¡DÏ¬ø ` Äq+<äeTj·T ø√X¯<ä |ü]#·j·T e÷&çdæ |ü+#·ø√X¯>∑fi¯*¢j·T ˇ≥Tº s¡÷|ü
>∑fi¯qTï ‹[düTes¡T.
qT&ç ` ◊<äTkÕ$s¡q÷s¡ Ç|üŒ‘Ó’Ô<äT Hêsêj·TDq s¡÷|üe

‘ê <Ûä]dæø=+&ÉqT~q<ä˝≤q+<äeTj·THÓì|ü ˆˆ
◊<äT \ø£å<ä y˚T˝… m+uÛÑ‘Ó’Ô<äT kÕ$s¡ Hê\TÿX¯‘·>∑fi¯
◊<äT ø√XÊ‘·àø£ $]+#ê+&É<√fi¯ó ‘·T+_Vü≤qT ˆˆ
X¯u≤›s¡ú ` $]+#ê+&É = ÁãVü‰à+&É
uÛ≤yês¡ú ` Hêsêj·TD s¡÷|æ |üs¡e÷‘·àqT 5125 s¡÷|ü>∑[+<ä Äq+<äeTj·T ø√X¯<ä*¢<äT›

Äq+<ä eTj·T mìdüTeqT. |ü+#·ø√X¯<ä*¢<äT› |üs¡e÷‘·àqT ˇ≥Tº 5,85,400 s¡÷|ü>∑fi¯qTï
<Ûä]dæ ÁãVü‰à+&É eqTï ‘·T+_<ë›HÓ.
1) Äq+<äeTj·T ø√X¯<ä*¢s¡Te Hêsêj·TD s¡÷|ü>∑fi¯ó
Hê = 5, sê = 2, j·T = 1, D = 5 = 5215 (yêeT|ü<ä∆‹j·T*¢) 5125
2) ø√X¯ ` s¡÷|ü ` dü+U…´

1) nqïeTj·T ` nìs¡T<ä∆ ` 8,251
2) ÁbÕDeTj·T ` Á|ü<äTéTï ` 5,543
3) eTH√eTj·T ` dü+ø£s¡¸D ` 5,62,107
4) $C≤„qeTj·T ` yêdüT<˚e ` 4,374
5) Äq+<äeTj·T ` Hêsêj·TD ` 5,125
ˇ≥Tº s¡÷|ü>∑fi¯ dü+U…´ ` 5,85,400
3) $»j·T<ëdüs¡ düTfi≤~j·T Á|üø±s¡ á Äq+<äeTj·T ø√X¯<ä*¢ \ø°åà<˚$ Ç<ë›fiË.

n+<ä¬s ne´ø£Ô ‘·‘·«e⁄+≥T µ.........\≈£î$T Äq+<äeTj·T<ä*¢ .......................µ
4) »>∑‹Ôq $πs#·q (düèwæº) e÷&ç<ä›¬øÿ ÁãVü≤à<˚e]¬> $]+∫ mqTïes¡T.
129
17) ne‘·s¡DÏ¬ø ` |ü+#·ø√X¯>∑[¬> ø±s¡Dyê<ä nHêï~>∑fi¯ |ü]#·j·TeqTï á qT&çsTT+<ä
ÁbÕs¡+_ÛdüT‘êÔ¬s.
qT&ç ` q÷s¡ˇ+<äT düTs¡÷|ü~+<ä XÊ+rs¡eTD ‘êqqï HÓìô|’

q÷s¡y˚T˝… eT÷s¡~Ûø£<äX¯ÁbÕD≤K´ Á|ü<äTéTï ˆˆ
‘√s¡T‹Vü≤HÓ’e‘·TÔ ◊<äT $ø±s¡ eTq<√fi¯ó dü+ø£s¡TwüD…Æ
q÷s¡T #·‘·Tsêo‹ $C≤„Hê‘·à $XÊ«K´ ˆˆ
X¯u≤›s¡ú ` #·‘·Tsêo‹ = m+ã‘êï\Tÿ
uÛ≤yês¡ú ` XÊ+‹|ü‹j·÷<ä nìs¡T<ä∆qT 101 s¡÷|ü~+<ä nqïeTj·T ø√X¬¯ øÿ ø±s¡Dyê<ä

nqï<ä*¢<äT› nqï mìdüTeqT.
513 s¡÷|ü~+<ä Á|ü<äTéTï ÁbÕD<ä*¢<äT› Ä ôV≤dü]ì+<ä˝Ò ø£¬sdæø=fi¯ófleqT.
dü+ø£s¡¸D 55 s¡÷|ü~+<ä eTq<ä*¢<äT› eTq m+<äT ø£s¡dæø=fi¯ófle düs¡«HêeTø£Hê<ä yêdüT
<˚eqT 584 s¡÷|ü>∑[+<ä $C≤„q<ä*¢<äT› Ä ôV≤dü]ì+<ä ø£¬sdæø=fi¯ófleqT.
1) nqï<ä*¢s¡Te s¡÷|ü>∑fi¯ó ` n=1, qGq` 5 G 5=10=110(yêeT|ü<ä∆‹j·T*¢)101
2) ÁbÕD<ä*¢s¡Te s¡÷|ü>∑fi¯ó ` |ü G s¡ ` 1 G 2 =3, n=1, D = 5 = 315
(yêeT|ü<ä∆‹j·T*¢) 513
3) $C≤„q<ä*¢s¡Te s¡÷|ü>∑fi¯ó $ ` 4, » G x 3G5, »„ ` 8, q ` 5 = 485
(yêeT|ü<ä∆‹j·T*¢) 584
4) eTq<ä*¢s¡Te s¡÷|ü>∑fi¯ó , eT `5, q= 5 = 55 = 55
5) uÛ≤eÁ|üø±•ø±ø±s¡s¡T (.......................) Væ≤+<Ó K+&És¡÷|ü>∑fi¯qTï ‹[dæ á>∑ nK+&É
s¡÷|ü>∑fi¯qTï ‹[düTe¬s+<äT ne‘·s¡DÏ¬øj·TqTï ø={Ïº<ë›¬s.
6) yê´dü<ëdü dæ<ë∆+‘·øöeTT~ø±s¡s¡T |ü+#· ø√X¯>∑fi¯qTï $e]dæ ÇqTï eTT+<Ó ne⁄>∑[¬>
eT÷\yê<ä nHêï~>∑fi¯qTï |ü]#·sTTdüTes¡T mqTï‘êÔ¬s.
7) $XÊ« m+<ä¬s düs¡« m+<äs¡ú. düs¡« X¯ã›yê#·´Hê<ä yêdüT<˚eqqTï $C≤„q<ä*¢ ∫+‹dü
˝≤–<Ó.
130
18) ne‘·s¡DÏ¬ø ` Äq+<ä<ä*¢s¡Te s¡÷|ü>∑fi¯qTï ‹[dæ nHêï~>∑fi¯*¢j·T ˇ≥Tº s¡÷|ü
>∑fi¯qTï ‹[düTes¡T.
qT&ç ` eT÷s¡TkÕ$s¡<äs¡∆X¯‘· y˚T©s¡~Ûø£ s¡÷|ü>∑fi¯ <Ûä]dæ
X¯Øs¡<√fi¯>±q+<äeTj·T Hêsêj·TD≤Vü≤«j·TqT ˆˆ
á¬ss¡&ÉT kÕ$s¡<ä y˚T˝… eTTq÷ïs¡T ◊<äT düTs¡÷|ü~+<ä*
uÛ≤s¡rX¯H√[|üŒ qe˙‘·düú |òüTè‘·<ä+‘Ó ˆˆ
X¯u≤›s¡ú ` uÛ≤s¡rX¯ = yêj·TT<˚es¡T qe˙‘· = u…DÏí
uÛ≤yês¡ú ` Äq+<äeTj·THê<ä Hêsêj·TDHÓ+ã HêeTe⁄fi¯fl |üs¡e÷‘·àqT 3052s¡÷|ü~+<ä

Äq+<ä<ä* Çs¡TeqT. nHêï~ |ü+#·ø£>∑fi¯*¢ ˇ≥Tº 4035 s¡÷|ü~+<ä ‘·T+_s¡Te |üs¡
e÷‘·à uÛ≤s¡‹ s¡eTDHê<ä eTTK´ ÁbÕDq*¢ u…D…íj·T*¢s¡Te ‘·T|üŒ<ä+‘Ó kÕe÷q´]¬>
e´ø£ÔHê>∑<˚ Çs¡TeqT.
1) Äq+<ä<ä*¢s¡Te Vü≤]j·T s¡÷|ü>∑fi¯ó' Ä`2, q+ `5G0, <ä= 2503
(yêeT|ü<ä∆‹j·T*¢) 3052
2) nHêï~>∑fi¯ó ` s¡÷|ü ` dü+U…´
1) nqï ` nìs¡T<ä∆ ` 101
2) ÁbÕD ` Á|ü<äTéTï ` 513
3) eTq ` dü+ø£s¡¸D ` 55
4) $C≤„q ` yêdüT<˚e ` 584
5) Äq+<ä ` Hêsêj·TD ` 3052
ˇ≥Tº s¡÷|ü>∑fi¯ dü+U…´ ' 4305
3) á qT&çj·T*¢j·T Äq+<äeTj·T X¯ã›¬øÿ Äq+<äeTj·T ø√X¯¬øÿ eT÷\yê<ä Äq+<ä
m+<äT ns¡ú.
4) u…D…íj·T*¢j·T ‘·T|üŒ Ç<ä›s¡÷ ø±D~s¡Te+‘Ó, eT‘·TÔ ÁX¯eT~+<ä dæ>∑Te+‘Ó nqïeTj·T
<ä*¢j·T Vü≤]s¡÷|ü~+<ä ‘·è|üÔHê>∑<Ó nqï<ä*¢j·T s¡÷|üeqTï ‹[<äT düTeTàHê>∑<Ó ÁX¯eT
|ü≥Tº ñbÕdüq e÷&ÉuÒ¬ø+<äT ‹[dü\T qe˙‘·düú |òüTè‘·<+ä ‘Ó m+~<ë›¬s.
131
19) ne‘·s¡DÏ¬ø ` |ü+#·ÁbÕDs¡*¢s¡Te uÛÑ>∑eÁ<ä÷|ü>∑fi¯qTï á qT&çj·T*¢ ‹[düTes¡T.
qT&ç ` eT÷s¡~Ûø£◊e‘·TÔ ÁbÕD X¯Øs¡<√fi¯>∑ìs¡T<ä∆ ì|üŒ

q÷s¡T Vü≤H=ï+<ä~Ûø£bÕqH√[|üŒ Á|ü<äTéTï ˆˆ
eT÷s¡H˚ yê´H√fi¯¬>’<ä¬sq÷s¡T s¡÷|ü~ dü+ø£s¡TwüD…Æ
q÷s¡T eT÷e‘Ó’Ô<äT<ëqH√[|üŒ e÷j˚TX¯ ˆˆ
X¯u≤›s¡ú ` n¬sq÷s¡T = ◊e‘·TÔ

uÛ≤yês¡ú ` nìs¡T<ä∆ HêeTø£ |üs¡e÷‘·àqT nDïeTj·Tø√X¯<ä*¢s¡Te ÁbÕDq*¢ 53 s¡÷|ü
>∑[+~<ë›HÓ. Á|ü<äTéTïqT ÁbÕDeTj·T ø√X¯<ä*¢j·T nbÕqq*¢ 511 s¡÷|ü~+<ë›HÓ.
dü+ø£s¡¸DqT eTH√eTj·T ø√X¯<ä*¢<äT› eT÷s¡H˚j·TeHê<ä yê´q<ä*¢ 55 s¡÷|ü~+<ë›HÓ.
e÷j˚TX¯Hê<ä yêdüT<˚e $C≤„qeTj·T ø√X¯ <ä*¢s¡Te ñ<ëq HêeTø£ yêj·TT<˚eq*¢ 535
s¡÷|ü~+~<äT› ‘·‘·ÔHêïeTø£Hê– ø£¬sdæø=fi¯ófl‘êÔHÓ.
1) ÁbÕDq*¢s¡Te s¡÷|ü>∑fi¯ dü+U…´' |ü s¡ ` 1 G 2 ` 3 D ` 5 = 35
(yêeT|ü<ä∆‹j·T*¢) 53
2) nbÕqq*¢s¡Te s¡÷|ü>∑fi¯ dü+U…´' n ` 1, bÕ ` 1, q ` 5 = 115
(yêeT|ü<ä∆‹j·T*¢) 511
3) yê´qq*¢s¡Te s¡÷|ü>∑fi¯ dü+U…´' e G j·T ` 4 G 1, q ` 5 = 55 ` 55
4)ñ<ëq<ä*¢s¡Te s¡÷|ü>∑fi¯ dü+U…´ ñ ` 5, <ë ` 3, q ` 5 = 535 ` 535
5) ªªÁ‹|ü+#êX¯<é s¡÷|üeè+<Ó’' ÁbÕD>∑' XÊ+‹ e\¢uÛÑ'µµ Ç‘ê´~ Á|üø±X¯ dü+Væ≤‘ê Vü‰>∑÷

yêj·TT |ü⁄sêD<ä XÀ¢ø£>∑fi¯ó á qT&ç>∑[¬> eT÷˝≤<Ûës¡.
6) düø£\ <˚e‘Ó>∑[–+‘· ÁbÕD s¡÷|ü>∑fi¯*¢ Vü≤]j·T s¡÷|ü ôV≤∫Ãs¡Te<ä]+<ä ÁbÕDq
|ü+#· s¡÷|ü>∑fi¯ó Vü≤]¬> |ü+#· ÁbÕD>∑fi¯ó m+<ÓìdüTee⁄.
132
20) ne‘·s¡DÏ¬ø ` düe÷qq*¢s¡Te s¡÷|ü>∑fi¯qTï ‹[dæ ˇ≥Tº s¡÷|ü>∑fi¯dü+U…´j·TqTï
‹[düTes¡T.
qT&ç ` eT÷\Hêsêj·TDqT ◊e‘˚Ôfi¯~Ûø£ ◊q÷s¡T s¡÷|üe

‘ê[ düs¡«Á‘·~ düe÷qH√[|üŒ düπs«X¯ ˆˆ
©˝…¬>’eqT kÕ$s¡<ä y˚T˝Òfi¯ó q÷s¡ΩH=ï+<äT s¡÷|üe
‘ê[ |ü+#·ÁbÕDs√fi¯ó ˝Àø£>∑fi¯ dü\VüQeqT ˆˆ
X¯u≤›s¡ú ` düπs«X¯ = m\¢ (<˚X¯, ø±\, edüTÔ, Je)]>∑÷ ˇ&Ój·T

uÛ≤yês¡ú ` eT÷\ s¡÷|æj·÷<ä Hêsêj·TDqT Äq+<äeTj·T ø√X¯<ä*¢s¡Te düe÷q HêeTø£
yêj·TT<˚es¡*¢ 557 s¡÷|ü~+<ä ‘·T+_ düe÷q HêeT~+<ä Á|üdæ<ä∆Hê–s¡TeqT. düs¡«]¬>
áX¯Hê<ä lVü≤]j·TT |ü+#·ÁbÕDs¡*¢ ˇ≥Tº 1711 s¡÷|ü>∑fiq¯ Tï ‘ê[Ç<äT› m\¢ ˝Àø£>∑fi¯qTï
eT‘·TÔ X¯Øs¡>∑fi¯qTï dü\VüQeqT.
1) düe÷qq*¢s¡Te s¡÷|ü>∑fi¯ dü+U…´ ' dü ` 7, e÷ ` 5, q `5 = 755 ` 755
2) yêj·TTs¡÷|ü ` Vü≤]s¡÷|ü ` dü+U…´

1) ÁbÕD ` nìs¡T<ä∆ ` 53
2) nbÕq ` Á|ü<äTéTï ` 511
3) yê´q ` dü+ø£s¡¸D ` 55
4) ñ<ëq ` yêdüT<˚e ` 535
5) düe÷q ` Hêsêj·TD ` 557
ˇ≥Tº s¡÷|ü>∑fi¯ dü+U…´ ' 1711
3) ÁbÕD≤~HêeTø£ |ü+#·s¡÷|ü>∑fi¯ó Vü≤]¬>, ÁbÕDì¬> ÁbÕDq eTø£ÿ[¬>, s¡TÁ<äì¬>, >∑s¡T&É

ì¬>, X‚wüì¬> ñ+≥T.
4) #·≈£åîs¡_Ûe÷ì dü÷s¡´ ÁbÕDHÓ+<äT yê>∑_Ûe÷ì n–ï nbÕqHÓ+<äT ÁXÀ‘·è_Ûe÷ì
#·+Á<äyê´qHÓ+<äT eTH√_Ûe÷ì Ç+Á<ä düe÷qHÓ+<äT ñdæsê≥ q&ÓdüTe yêj·TT ñ<ëq
HÓ+<äT ñ|üìwü‘Y uÛ≤wü´ <ä*¢ ø£¬sdæø=+&ç<ë›¬s.
133
21) ne‘·s¡DÏ¬ø ` ÁXÊ<ä∆>∑‘· uÛÑ>∑eÁ<ä÷|ü>∑fi¯qTï á qT&çj·T*¢ ‹[düT‘êÔ¬s.
qT&ç ` Á‹qe‹ düTs¡÷bÕ‘·àø£ìs¡T<ä∆DT dü<ë j·T»e÷qHê–

<ä∆q\ j·TeTk˛e÷~|æ‘·è<˚e‘Ó>∑[¬> nqï ˆˆ
mì|üHê Á|ü<äTéTï dü+ø£s¡TwüD $uÛ≤>∑e e÷&ç
ø=≥Tº+&ÉTDÏ|ü ì‘ê´q+<ä uÛÀ»q<ësTT ‘·Tsê´Vü≤« ˆˆ
X¯u≤›s¡ú ` Á‹qe‹ = 93 nq\ = n–ï j·TeT = Ä~‘·´

k˛eT = s¡TÁ<ä ‘·Tsê´Vü≤«=Hê\ÿH˚ s¡÷|üyê<ä ‘·Ts¡´ m+ã ôV≤dü]q yêdüT<˚e
uÛ≤yês¡ú ` nìs¡T<ä∆ s¡÷|æ |üs¡e÷‘·àqT ‘·qï dü«s¡÷|ü uÛÑ÷‘·yê<ä 93 s¡÷|ü>∑[+<ä ÁXÊ<ä∆

e÷&ÉT j·T»e÷qq*¢<äT› nq\, j·TeT, k˛eT HêeTø£ edüT, Ä~‘·´, s¡TÁ<ä yÓTT<ä˝≤<ä
|æ‘·è<˚e‘Ó>∑[¬> Á|ü<äTéTï s¡÷|ü~+<ä nqïHê–s¡TeqT. dü+ø£s¡¸Ds¡÷|ü~+<ä <˚euÛ≤>∑
eT‘·TÔ |æ‘·èuÛ≤>∑ m+<äT $uÛ≤>∑ e÷&ÉTeqT. ì‘ê´q+<ä dü«s¡÷|æj·÷<ädüø£\]>∑÷ uÛÀ»q
˙&ÉTe ‘·Ts¡´HêeTø£ yêdüT<˚eqT ‘êqT ñ+&ÉT Je]¬> ñDÏdüTeqT.
1) Vü≤>∑\qTï ìj·T$TdüTe<ä]+<ä Ä~‘·´s¡qTï j·TeTHÓ+<äT ñbÕdüVæ≤‘·Hê<ä›]+<ä s¡TÁ<ä
qqTï k˛eT m+<äT ø£¬s~<ë›¬s.
2) Á‹qe‹ s¡÷|ü>∑fi¯ó '

edüT>∑fi¯ó ` 8
s¡TÁ<äs¡T ` 11
Ä~‘·´s¡T ` 12
31 × 3 (Çes¡*¢s¡Te Vü≤]j·T 3 s¡÷|ü>∑fi¯ó) = 93
3) ‘·Tsê´Vü≤« m+<äs¡πs 4 H˚j·T s¡÷|ü n+<äπs yêdüT<˚e 1) $X¯«, 2) ‘Ó’»dü, 3) ÁbÕ»„,

4)‘·Ts¡´ (yêdüT<˚e) n<∏äyê 1) nìs¡T<ä∆, 2) Á|ü<äTéTï, 3) dü+ø£s¡¸D, 4) yêdüT<˚e
4) dü]j·÷– Vü≤+∫ $uÛ≤–düTeHê<ä›]+<ä dü+ø£s¡¸D.
5) yÓ÷ø£å<ä*¢ ì‘·´ düTKeqTï ø=&ÉTeeqT yêdüT<˚e Ä<ä]› +<ä ªì‘ê´q+<ä uÛÀ»q<ësTTµ
m+~<ë›¬s.
134
22) ne‘·s¡DÏ¬ø ` |üs¡e÷‘·àq wüDíe‹s¡÷|ü>∑fi¯ ∫+‘·HÓj·T |òü\eqTï á qT&çj·T*¢
‹[düTes¡T.
qT&ç ` wüDíe‹ HêeTø£qT edüTeT÷>∑Dí uÛ≤düÿs¡s√fi¯¬> ì+‘·T
Á|ü|üqïs¡qT~q~ ìwüÿ|ü≥ dü<ä“¤øÏÔj·T*¢ e÷fi¯Œ ˆˆ
|ü⁄D´ø£s¡àe d”«ø£]dæ ø±s¡TD´ kÕ>∑s¡Hê |æ‘·è>∑[>∑
>∑D´ düTK$‘·Ôes¡ bı¬seqT m\¢ ø±\<ä* ˆˆ
X¯u≤›s¡ú ` wüDíe‹ = 96 eTTø£ÿDí = eT÷s¡Tø£DTífi¯fl s¡TÁ<ä

Á|ü|üqïs¡T = X¯s¡D≤>∑‘·s¡T ìwüÿ|ü≥ = &Ü+_Ûø£e\¢<ä
uÛ≤yês¡ú ` wüDíe‹ HêeTø£Hê<ä |üs¡e÷‘·àqT edüT ` eTTø£ÿDí uÛ≤düÿs¡s√fi¯¬> ì+‘·T

&Ü+_Ûø£e\¢<ä uÛÑøÏÔ e÷&ÉTe X¯s¡D≤>∑‘·s¡qTï ì‘·´<ä*¢ ø±bÕ&ÉT‘êÔ nes¡T e÷&ÉTe |ü⁄D´
ø£s¡àeqTï d”«ø£]dæ<ä ø±s¡TD´ kÕ>∑s¡Hê<ä Vü≤]j·TT |æ‘·è>∑[¬> ãVü≤fi¯yê<ä düTK$‘·TÔ
m\¢ ø±\<ä*¢ bı¬sj·TTeqT.
1) es¡¸<ä*¢ ãs¡Te wüDíe‹ ÁXÊ<ä∆>∑fi¯ó '
eTHê«~>∑fi¯ó ` 14
eTVü‰\j·T ` 16
j·TT>±~>∑fi¯ó ` 4
dü+Áø£eTD ` 12
<äs¡Ù>∑fi¯ó ` 12
e´‹bÕ‘·>∑fi¯ó ` 13
yÓ’<Ûäè‹>∑fi¯ó ` 13
Á‹Ák˛wüºø£>∑fi¯ó ` 12
96
Ç<äs¡*¢ düàè‹>∑fi¯ n_ÛÁbÕj·T uÛÒ<ä$<ä›s¡÷ z<äT>∑]¬> >=+<ä˝≤>∑~s¡\T ˇ+<äqTï e÷Á‘·
ø=&É˝≤–<Ó.
135
23) ne‘·s¡DÏ¬ø ` wüDíe‹ s¡÷|ü>∑fi¯ |ü]#·j·TeqTï á qT&çj·T*¢ ‹[düTes¡T.
qT&ç ` düT‘·|ü @ø√‘·Ôs¡düT|ü+#êX¯<ées¡D ø£s¡D~

#·‘·T]«+X¯‹ düT‘·‘·«~ <Ûë‘·T>∑fiÀfi¯–<äT›$s¡‘êìs¡T<ä∆ ˆˆ
»q‘· e÷fi¯ŒqT »>∑~Je Á|ü‘·‹>∑fi¯ wüDíe‹HêeTø£
#·‘·Ts¡eT÷]Ô >∑fi¯]ÃdüTes¡<ä]+<ä ã\¢es¡T ˆˆ
X¯u≤›s¡ú ` düT‘·|ü = C≤„qs¡÷|üHê<ä |ü+#êX¯‘Y = ◊e‘·TÔ es¡D = nø£ås¡
ø£s¡D = Ç+Á~j·T »‘·q = CÀbÕq Á|ü‘·‹ = düeT÷Vü≤
uÛ≤yês¡ú ` C≤„q s¡÷|üHê<ä |üs¡e÷‘·àqT 51 nø£ås¡, Ç+Á~j·T 24 ‘·‘·« Vü‰>∑÷ <Ûë‘·T
>∑fi¯*¢<äT› »>∑‹ÔqJes¡ düeT÷Vü≤<ä*¢ ‘·T+_<ä wüDíe‹ HêeTø£Hê<ä Vü≤]j·T nìs¡T<ë∆~
s¡÷|ü>∑fi¯qTï n]ÃdüTeπs ì»yê<ä C≤„ì>∑fi¯ó.
1) wüDíe‹ s¡÷|ü>∑fi¯ó ' ÄC≤~s¡÷|ü>∑fi¯ó ` 51
Ç+Á~j·T>∑‘· s¡÷|ü>∑fi¯ó ` 11
‘·‘·«>∑‘· s¡÷|ü>∑fi¯ó ` 24
<Ûë‘·T>∑‘· ` 7
dü‘ê«~ >∑TD>∑‘· ` 3
96
2) Ç+Á~j·T eT‘·TÔ uÛÑ>∑eÁ<ä÷|ü '
ø£DTí ` dü+$‘Y yêø˘ ` $<ë´
øÏ$ ` Á|ü‹cÕ˜ bÕDÏ ` eT‹
eT÷>∑T ` ø£˝≤ bÕ<ä ` ìãTT‹
Hê*¬> ` Á|üø£è‹ bÕj·TT ` e÷j·÷
#·s¡à ` dü÷Œ¤]Ô ñ|üdüú ` ø±\
eTq ` X¯øÏÔ
3) dü|üÔ <Ûë‘·T>∑fi¯*¢j·T uÛÑ>∑eÁ<ä÷|ü>∑fi¯ó ' ‘·«ø˘ ` nìs¡T<ä∆
s¡ø£Ô ` yêdüT<˚e #·s¡à ` Á|ü<äTéTï eTC≤® ` Hêsêj·TD
e÷+dü ` dü+ø£s¡¸D kÕïj·TT ` e•wü̃ ndæú ` Vü≤+dü
4) <äTwüº]¬> ‘ê|ü˙&ÉTe n<∏äyê ˇfiËflj·T Ä˝À#·HÓ e÷&ÉTe n<∏äyê düT‘· m+ã k˛eTs¡dü
bÕq e÷&ÉTeHê<ä›]+<ä $wüßídüVü≤ÁdüHêeT<ä*¢ µdüT‘·|µü m+<äT ø£¬s~<ë›¬s.
136
24) ne‘·s¡DÏ¬ø ` uÛÑøÏÔsTT+<ä @qT ø=≥ºs¡÷ d”«ø£]düTe uÛÑ>∑e+‘·q dü«uÛ≤eeqTï á
qT&çj·T*¢ ‹[düT‘êÔ¬s.
qT&ç ` nãT»C≤+&√<äs¡qT $|æq~ X¯ã]jÓT+»\qT+&ÉT

>√≈£î\<äã˝…j·Ts¡H=*dæ<äqT ãTTwæ|ü‹ïj·Ts¡T ø=≥ºqï ˆˆ
düTuÛÑT» ‘ê uÛÑT+õdæ<ä dü«s¡eTD ≈£îãTC… >∑+<Ûä¬ø ˇ*<ä eTTì>∑D
$ãT<Ûäùd$‘· _&ÉTeH˚ Hê$‘·Ô ø£s¡à|òü\ ˆˆ
X¯u≤›s¡ú ` ÄuÛÑ»C≤+&√<äs¡ = ÁãVü‰à+&ÉeqTï ñ<äs¡<ä*¢≥Tºø=+&É Hêsêj·TDqT

$|æq = ø±&ÉT düTuÛÑT» = düeTs¡úuÛÑT»e⁄fi¯fleqT n<∏äyê kÕ«K´s¡düyÓ+ã ÁX‚wü˜yê
<ä<ä›qTï uÛÑT+õdüTeqT.
uÛ≤yês¡ú ` ãÁ Vü‰à+&ÉeqTï ôVQ{Ïºj·T*¢≥Tºø=+&É |üs¡e÷‘·à <ä+&Éø±s¡D´<ä*¢ X¯ã] ˙&ç<ä
Vü≤DíqTï d”«ø£]dæ<ä >√≈£î\<ä Ád”Ôj·T]¬> ˇ*<ä ãTTwæ |ü‹ïj·Ts¡T ø=≥º nqïeqT kÕ«K´
s¡dü e÷Á‘· uÛÀ–düTe Hê<äs¡÷ uÛÑT+õdæ<ä. dü«s¡eTDHê<ä lVü≤] ≈£îu…® ˙&ç<ä >∑+<Ûä¬øÿ
ˇ*<ä. eT+>∑fi¯ düeT÷Vü≤~+<ä C≤„ì>∑[+<ä ùd$‘·Hê<ä lVü≤] Hê$‘·Ô ø£s¡à|òü\eqTï
d”«ø£]dü<Ó _&ÉTeH˚
1) $Áb˛∫Ãwüº m+ã*¢ m+»\T m+ãs¡ú e÷&É<˚ Áu≤Vü≤àDs¡T ñ+&Éq+‘·s¡ bÕÁ‘Ój·T*¢
ñ[~<äT› m+ãs¡ú e÷&ç<ä+‘˚ X¯ã] s¡T∫ H√&ç<ä –&É<ä X¯ó<ä∆ Vü≤DTí>∑fi¯qT düeT]Œdæ<ä
fiË+<äT ‹[j·TuÒ≈£î.
2) >√|æ¬øj·Ts¡*¢ leT+‹¬ø, s¡÷|ü, C≤„q>∑[\¢<Ó uÛÑøÏÔ e÷Á‘·$<ä›s¡÷ nes=&ÉHÓ Áø°&çdæ<ä.
3) ì‘·´ Vü‰\T, yÓTTdüs¡T, u…D…í>∑fi¯qTï ‹qTïe lVü≤] ãTTwæ|ü‹ïj·Ts¡T Äø£kÕà‘êÔ– dæ<ä∆
|ü&çdæ ‘·+<äkÕe÷q´ nqïeqTï d”«ø£]dæ<ä.
4) eT÷s¡Tø£&Ó eÁø£fi≤<ä ≈£îu…® uÛÑøÏÔsTT+<ä >∑+<Ûä ø={Ïº<ä›¬øÿ düT+<äs¡s¡÷|ü. ñ‘·ÔeT dü+‘êq
($XÀø£)˙&ç ≈£îs¡T`bÕ+&Ées¡ j·TT<ä∆<ä*¢kÕs¡~∏>∑fi¯*¢ ÇeH=ã“qqTï ñ[düTe Äj·TTwü´
eqTï ˙&ç<ä.
5) ñ‘·ÔeTyê<ä s¡düeqTï e÷Á‘· uÛÑT+õdüTe n<∏äyê ‘·qï uÛÑT»<ä*¢ düTœdüTe dü«s¡eTD
n<∏äyê <äTwüºs¡qTï •øÏådæ •wüºs¡qTï s¡øÏådüTe uÛÑT»yê<ä›]+<ä $wüßídüVü≤ÁdüHêeT<ä*¢ Vü≤]¬>
ªdüTuÛÑT»µ m+~<ë›¬s.
137
25) ne‘·s¡DÏ¬ø `ìd”‡eT düTœj·÷<äs¡÷ |üs¡e÷‘·à Hêe⁄ ˙&ÉTe<äqTï d”«ø£]düTe
HÓ+ãT<äqT á qT&çj·T*¢ ‹[dæ<ë›¬s.
qT&ç ` >∑DHÓ Ç\¢ |üs¡eT düTK dü<äTZD>∑D+>∑fi¯ ˝ÒX¯˝ÒX¯¬ø

mD…jÓTìdü<äT s¡e÷ã®uÛÑe X¯Áø±~>∑fi¯ düTKe⁄ ˆˆ
ñDT‘·TDT‘· yÓTÆeT¬s<äT ø£ècÕís¡ŒDyÓq\T ¬ø’ø=+ãqs¡“¤ø£
»qìuÛÀ»qdüeTj·T<ä* ¬ø’jÓTT&ÉT¶e+<ä<ä* ˆˆ
X¯u≤›s¡ú ` |üs¡eTdüTK = nÁbÕø£è‘· düTK mD… = düeT

nã® uÛÑe = ÁãVü≤à ns¡“¤ø£ = eT>∑T
uÛ≤yês¡ú ` mDÏdü˝≤>∑<ä nÁbÕø£è‘·yê<ä düTKy˚ yÓTT<ä˝≤<ä dü<äTZD>∑fi¯ düeT÷Vü≤<ä nq+‘ê

q+‘· n+X¯≈£Lÿ düeTyê<ä düTK \ø°åà ÁãVü≤às¡TÁ<ë~>∑fi* ¯ ¢\¢. Çwæº~›s¡÷ Hêe⁄ ñDTíyê>∑
yÓTÆeT¬s‘·T ø£ècÕís¡ŒD yÓ+<äT düeT]Œdæ<ä¬s. ‘êsTTj·T uÛÀ»q düeTj·T<ä*¢ eT>∑T‘êH˚
ã+<äT¬ø’ #ê∫ uÒ&ç |ü&Óe+‘Ó Vü≤]j·TT uÛÑø£Ôs¡T ˙&ç<›qä Tï d”«ø£]düTeqT.
1) eT>∑T }≥ e÷&ç<ä›s¡÷ ‘êsTT uÛÀ»q e÷&ÉTyê>∑ πøe\ Á|”‹>±– ¬ø’jÓTT&ç¶ |ü&Ój·TT
e+‘Ó |üs¡e÷‘·à ì‘·´‘·è|üÔHê<äs¡÷ qeTà uÛÑøÏÔj·TqTïH√&ç πøe\ ø±s¡TD´ø±ÿ–d”«ø£]düTe.
2) nã®uÛÑe mqTïe⁄<ä]+<ä ÁãVü≤àqqTï d”«ø£]düTe+‘Ó yêj·TTeqTï d”«ø£]düuÒ≈£î.
X¯Áø±~ mqTïe<ä]+<ä Ç+Á~ì–+‘· yÓTT<ä*>∑Hê<ä s¡TÁ<äqqTï d”«ø£]dæ X¯Áø±~ mqTïe
<äqTïÄes¡Ôq e÷&çø=+&ÉT Ç+Á<ë~>∑fi¯qTï d”«ø£]dæ<ë>∑ düø£\s¡T Vü≤]–+‘· ø£&çyÓT düTK
>∑fiË+<äT ‹[<ä+‘ê>∑Te<äT.
3) ªø£e˝Ò ø£e˝Ò‘·T >√$+<ä+ mDTïe<äqTï ñ‘·T‘·TDT‘· yÓTÆyÓTs¡T<ä ø£ècÕís¡ŒDyÓq\T
mqTïe*¢ düà]dæ<ë›¬s.
4) <˚es¡ düTK düe÷q‘Ó j·÷e düTK<ä\÷¢ Ç\¢. Ä<ä¬s ndüe÷q‘Ó düe÷qyê–\¢. Ä<ä›
]+<ä s¡e÷, nuÛÑ, uÛÑe, X¯Áø£ m+<äT Áø£eTyê– ‹[dæ<ë›¬s.
138
26) ne‘·s¡DÏ¬ø ` Jes¡ n~Ûø±sêqTkÕs¡ |òü\eqTï ˙&ÉTeqT Vü≤]j·TT m+<äT á
qT&çj·T*¢ ‹[dæ<ë›¬s.
qT&ç ` Jeø£è‘· ø£s¡à>∑fi¯ _&É<Ó s¡e÷es¡qT d”«ø£]dæ |òü\>∑fi¯

˙eq~Ûø±sêqTkÕs¡<ä\e]>∑qes¡‘· ˆˆ
bÕeø£qT düs¡«dü« uÛÑT+õdæ ‘ê $ø±s¡eHê<äH√yÓTà>∑T
bÕeq¬ø bÕeqyÓì|ü Vü≤] ñ+ãT<˚q]<äT ˆˆ
X¯u≤›s¡ú ` bÕeø£ = n–ï bÕeq = |ü$Á‘·
uÛ≤yês¡ú ` Jes¡T e÷&ç<ä ø£s¡à>∑fi¯qTï \ø°åà|ü‹j·TT d”«ø£]dæ nes¡es¡ jÓ÷>∑´‘êqTkÕs¡

nqes¡‘· d”«ø£]düTe. n–ïj·TT düø£\eqTï d”«ø£]dæ<äs÷¡ n|ü$Á‘·yê>∑<ä+‘Ó |ü$Á‘·
edüTÔ>∑[¬>\¢ bÕ$Á‘·´‘Ój·TqTï ˙&ÉTe Vü≤]j·TT düø£\eqTï uÛÑT+õdæ<äs¡÷ ˇyÓTàj·T÷
$ø±s¡ ôVQ+<ä˝≤s¡ m+ãT<äqTï ùV≤fi¯óe<˚ì<Ó.
1) ªz+ |òü\eT‘· ñ|ü|ü‘˚Ô z+µ m+ã dü÷Á‘·<ä yêÚ≤´qeqTï á qT&çj·T*¢ùd]dæ<ë›¬s.
2) uÛ≤>∑e‘·<ä X¯eTdüÿ+<ä<ä ª‘˚Jj·TkÕ+q <√cÕj·T eùV≤ï düs¡«uÛÑTCÀ j·T<∏ëµ m+ã XÀ¢ø£

<ä*¢j·T <äècÕº+‘· <ësê¸º+‹ø£eH˚ï á qT&çj·T*¢‹[dæ<ë›¬s.
3) ñDT‘·*<ë›>∑\÷ uÛÀ>∑´ |ü<ës¡ú>∑fi¯qTï düà]dü<˚ Vü≤]j·T düàs¡D…j·TqTï e÷&ÉT‹Ôs¡

uÒ≈£î. Ä<ä]+<ä Væ≤+<Ó ùV≤[<ä j·T»„ e÷&ç<ä |ü⁄D≤´~>∑fi¯ó ãs¡Te<ä\¢<Ó qeT¬>ã&çdæ<ä
q+‘·s¡ eT‘=Ôã“]¬> ã&çdæ<ä›ø±ÿ– ã+<ä ñ∫Ã¤wüº uÛÀ»q<ä <√wü ãs¡˝≤s¡<äT.
4) düDí|ü⁄≥º ø±s¡D>∑[¬> $ø±s¡HÓ’<äTe<äT n|ü$Á‘· \ø£åD. $ø±s¡ HÓ’<ä~s¡Te n–ïj·TT

bÕeqyê<ä¬s m+<Ó+~>∑÷ n$ø±]j·÷<ä Vü≤]j·TT bÕeq¬ø bÕeq.
5) uÛÑT+õdæ $ø±s¡ ôVQ+<ä<ä bÕeø£ |ü$Á‘·yÓìdæ<ä¬s uÛÀ>∑eqTï e÷&É<ä Vü≤] bÕeq¬ø

bÕeq Hê–Vü≤qT.
139
27) ne‘·s¡DÏ¬ø ` Hêe⁄ j·÷e |ü<ës¡úeH˚ï ˙&ç<äs¡÷ <˚e]¬> X¯óuÛÑ ‘√sT¡ e<Ó+ãT<äqTï
$|üØ‘· <äècÕº+‘·<=+~¬> ‹[düTes¡T.
qT&ç ` ø£\Twü õôV≤«¬> düTwüßº#·uÛÀ»q »\ yÓTT<ä\T $wü<ä÷s¡Te⁄<äT

ìwüÿ\Twü õôV≤«¬> düTs¡dü ‘√s¡Te⁄<Ó\¢ ø±\<ä* ˆˆ
düT\*‘ê+>∑¬> düø£\s¡dü eT+>∑fi¯yÓìdüT‹Vü≤<äqïeTj·T ¬ø’
ø=fi¯¬> _&ÉTeH˚ |üP‘·ìj·T $wüyÓTT\j·TqT+&ÉeqT ˆˆ
X¯u≤›s¡ú ` düT\*‘ê+>∑ = ìs¡T›wüºyê<ä n+>∑e⁄fi¯fleqT
uÛ≤yês¡ú ` »«sê~>∑[+<ä Hê*¬> ¬ø≥ºe¬> s¡T∫j·÷<ä ÄVü‰s¡ ˙s¡T ˙&ç<äs¡÷ Hê*¬>

j·T*¢j·T <√wü~+<ë– $wüyê– ‘√s¡Te<äT. Ä<ä¬s m+~>∑÷ j·÷e <√wüeP Ç\¢<ä Hêsê
j·TDq Hê*¬>¬> j·÷e⁄<˚ ‘·s¡Vü≤<ä |ü<ës¡ú$‘·Ôs¡÷ eT+>∑fi¯eTj·T yê–j˚T ‘√s¡Te<äT.
nqïeTj·THÓìdæ<ä Vü≤] |üP‘·ìj·T $wü yÓTT˝… j·TT+&És÷¡ eTè‘·Hê>∑<Ó neTè‘· ≈£î&ç
<ä+‘Ó Ç<ä›qT.
1) <˚eq Hê*¬>j·T÷ ìs¡T›wüº `<˚eqT d”«ø£]düTe |ü<ës¡ú>∑fi¯*¢j·T s¡düeTj·Tyê<ä
s¡÷|üeP ìs¡T›wüºyê<ä›]+<ä m+~>∑÷ $wüyÓìdü<äT.
2) ªdüs¡«Á‘· kÕs¡uÛÑTø˘<˚e' HêkÕs¡+dü ø£<ë#·qµ m+ã uÛ≤>∑e‘· ‘ê‘·Œs¡´>∑ e÷‹q$es¡D…

j·÷–<Ó.
3) qeT¬> nC≤„q eTeTø±s¡yÓ+ã »«s¡ ã+~<ä›]+<ä <Ûë]àø£ $#ês¡>∑fiË\¢eP qeT¬> $wü

yê–j˚T ‘√s¡Te⁄<äT. n<äø±ÿ– yÓ+ø£≥HÓ+ã yÓ’<äúÒ≈£î.
4) |üP‘·ìj·T*¢<äT› $wü ˙&ç<ä ‘ê≥øÏj·TqTï ‘·eTdæ‡¬> ø£[dæ<ä n*¢j˚T Ç<äT› yê‘·‡\´

˙&ç<ä }s¡«•¬> dü<äZ‹sTT‘·ÔqT. <˚eqT nqTuÛÑ$düTe<äqTï neTè‘·yê<ä<ä›H˚ï nqTuÛÑ$dæ
<äs¡÷ qeT¬> ø=&ÉTyê>∑ Hêe⁄ ø={Ïº<ä›qTïø=&ÉTeqT.
5) πøe\ Hê*¬> e÷Á‘· <√wü s¡Væ≤‘·e\¢. düø£\ nej·Te>∑fi¯ó ìs¡T›wæº. Ä<ä›]+<ä düT\
*‘ê+>∑ m+<äs¡T.
140
28) ne‘·s¡DÏ¬ø ` Vü≤]j·T <ëdüì¬> $wübÕqy˚H√ e÷&É~<ë›>∑ Vü≤]¬> @qT e÷&É\T
kÕ<ÛäýÓ+ãT<äqTï Á|ü•ïdüTeqT.
qT&ç ` ù|fi¯˝ÒqT düMTs¡<˚eqT ø±\≈£L≥eqT+&ÉT ˝Àø£e

bÕ*dæ<ä ‘·<ë›düH√s¡«qT neTè‘·HÓìdæ<äqTˆˆ
l\≈£î$T e\¢uÛÑ X¯óuÛ≤X¯óuÛÑ C≤\ø£s¡à >∑fi¯qT+ãqT|ü#·j·T
<˚fi¯¬>>∑fi¯e–\¢yÓ+~>∑T dü«s¡>∑fi¯ _≥Tº ˆˆ
X¯u≤›s¡ú ` zs¡« = ˇu“ C≤\ = düeT÷Vü≤

n|ü#·j·T = HêX¯ mfi¯¬> = n_Ûeè~∆
uÛ≤yês¡ú ` Vü≤]j·T <ëdüs¡ìï ˇã“Hê<ä yêj·TT<˚eqT n‘·´+‘· Á|üã\yê<ä, ø£*dü«s¡÷|ü

yê<ä ø±\≈£L≥ $wüeqTï ≈£î&ç<äT »>∑‘·ÔqTï bÕ*dæ neTè‘· mìdæ<äqT. ªl \≈£î$T
e\¢uÛÑqT X¯óuÛ≤ X¯uÛÑø£s¡à>∑fi¯ düeT÷Vü≤<ä*¢ j·÷e⁄<Hä ˚ï d”«ø£]dæ<äs¡÷ Çeì¬> $ø±s¡$\¢
X¯óuÛÑ ø£s¡à~+<ä @fiË¬> nX¯óuÛÑ ø£s¡à ~+<ä HêX¯>∑fi¯ó Vü≤]¬> m+~>∑÷ Ç\¢ n<ä¬øÿ ø±s¡D
dü«s¡dü _≥ºπs @qq÷ï d”«ø£]dü˝≤s¡T.
1) ªyêj·TT' s¡TÁ<˚D≤|æã‘Y düVü≤µ m+ã eT+Á‘·<ä nqTkÕs¡ Á|ü<Ûëqyê– yêj·TT nÁ|ü<Ûëq
yê– s¡TÁ<äqT $wü bÕq e÷&ç<ë›¬s.
2) ‘·<ë›dü ........... mqTïe<ä]+<ä yêj·TT s¡TÁ<äs¡T e÷Á‘·e\¢<Ó $wübÕq e÷&çã<äTøÏ<ä

yê´düsê»s¡T dü‘·úÛÀ<äs¡T eTT+‘ê<ä düø£\ Vü≤]<ëdüsq¡ Tï düà]düuÒ≈£î.
Ä<ä¬s n‹ Á|üã\yê<ä $wübÕq e÷&ç ã<äTøÏ<ä›]+<ä yêj·TTe÷Á‘· ªneTè‘·µ mìdæ<äqT.
3) ªyêj·TTs¡ì\ eTeTè‘·+µ m+<äT áXÊyêk˛´|üìwü‘·TÔ yêj·TTeqTï ªneTè‘·µ m+~<Ó.
4) dü«s¡düeqTï n+<ä¬s s¡kÕK´ s¡÷|üeqTï e÷Á‘· d”«ø£]düe<ä]+<ä Vü≤]¬> kÕs¡ uÛÑTø˘

mqTïes¡T.
141
29) ne‘·s¡DÏ¬ø ` |ü⁄D´ bÕ|üø£s¡à>∑fiË\¢eqTï Vü≤]¬> düeT]ŒuÒ¬ø+<äT Ç*¢ ‹[düT‘êÔ¬s.
qT&ç ` á |ü]j·T\#·T´‘·q ‘·‘·ÔÁ<ä÷|ü ‘·HêïeT>∑fi¯ dü˝…
HêHê |ü<ës¡ú~ HÓHÓ HÓHÓ<äT uÛÑT+õdüT‘·*s¡T $wüj·T ˆˆ
ÁbÕ|üø£ kÕú|üø£ ìj·÷eTø£ yê´|üø£qT m+<ä]<äT ˙
ìπs¢|üHê–s¡T |ü⁄D´bÕ|ü>∑fi¯]Œdüeq&ç¬> ˆˆ
X¯u≤›s¡ú ` dü˝…=j·TTø£Ôyê<ä ÁbÕ|üø£= ˙&ÉTe yê´|üø=

£ (n<äø±ÿ– m˝…¢&Ó) ‘·T+_s¡Te.
kÕú|üø=
£ ˙&ç<ä›qTï ñ[düTe(ìj·÷eTø£ ñ[dæ<ä›qTï dü~«ìjÓ÷>∑ e÷&É\T)Áù|]düTee.
uÛ≤yês¡ú ` á Ø‹j·÷– n#·T´‘·q Ä Ä s¡÷|ü HêeT>∑fi¯ó düeT÷Vü≤eqTï HêHê |ü<ës¡ú

<ä*¢ eT‘˚Ô eT‘˚Ô düà]dæ $wüj·T uÛÀ>∑eqTï uÛÀ–düTeqT Vü≤]j˚T |ü<ës¡ú>∑fi¯qTï ˙&ÉTeqT,
s¡øÏådüTeqT, ìj·T$Tdæ<äeqT yê´|ædæVü≤HÓ+<ä]‘·T ø£sà¡ <ä ˝Ò|üe÷&çø=fi¯fl<˚ düø£\ |ü⁄D´
bÕ|ü >∑fi¯qTïdüeT]ŒdüuÒ≈£î.
1) l dü‘·´<Ûë´qrs¡ús¡T |ü⁄D´bÕ|ü>∑fi¯ n]Œdüeq&Ó¬> m+ãT<ä¬øÿ nH˚ø£ Ø‹j·÷–
n¬s’údæ<ë›¬s.
2) |ü⁄D´ bÕ|ü>∑fiËs¡&ÉqTï <˚eπs qeTà*¢<äT› ø£sêàqTkÕs¡ e÷&çdæ<ë›HÓ+<äT ‹[<äs¡÷

|ü⁄D´ø£s¡àeqTï e÷Á‘· <˚es¡ |üPC…j·÷˝…+<äT düeT]Œdæ Ç+<∏äVü≤<äH˚ï e÷&çôd+<äT ÁbÕ]ú
düuÒ≈£î. bÕ|ü<ä düeTs¡ŒD…j·T*¢ ÇH√ïyÓTà á ‘·s¡Vü≤ e÷&çdü~¬s+<äT ÁbÕ]údüuÒ≈£î.
3) n<∏äyê j·÷e⁄<˚ ø£s¡à yê<äs¡÷ |òü\<ä $#ês¡ e÷&É<˚ neHêC…„j·T+<äT düeT]ŒdüuÒ≈£î.
4) n<∏äyê y˚T˝Òï≥¬øÿ bÕ|üyÓìdü<ä |ü⁄D´ø£s¡àeqTï n<∏yä ê |ü⁄D´ø±ÿ– e÷&ç<ä bÕ|üø£s¡à
eqTï düeT]ŒdüuÒ≈£î.
5) 28H˚ qT&çj·T*¢ yêj·TT<˚es¡qTï düà]dæ 29H˚ qT&çj·T*¢ ø£s¡à düeTs¡ŒD…j·TqTï ‹[
düT‹Ôs¡T e<ä]+<ä uÛ≤s¡r s¡eTD≤+‘·s¡Z‘·ì¬> düeT]ŒdüuÒ¬ø+<äT ‹[düTes¡T. n<ä¬øÿ
ø±s¡D sêj·Ts¡T ÁbÕ‘·' dü+ø£\Œ >∑<ä´<ä*¢ ‹[düTe+‘Ó ÁbÕD<˚es¡T düs¡«ø£s¡à X¯ó~∆ Vü‰>∑÷
dæ~∆ Á|ü<äsê–<ë›¬s.
142
30) ne‘·s¡DÏ¬ø ` \ø°åà|ü‹j·÷<ä |üs¡e÷‘·àq ˇ≥Tº s¡÷|ü>∑fi¯ ∫+‘·HÓ jÓTT+~¬> á
dü+~Û j·TqTï eTT–düTes¡T.
qT&ç ` ◊<äT \¬øå+uÛÑ‘·Ôs=+uÛÑ ‘êÔ<äkÕ$s¡<˚fi¯q÷s¡s¡

◊<äT s¡÷|üe <Ûä]dæ uÛÀø£Ôè¬> uÛÀ»´HÓ+<Óìdæ ˆˆ
l<Ûäsê <äTsêZs¡eTD bÕ<ë~ •s¡|üs¡´+‘· yê´|ædæ
ø±<äTø=+&çVü≤ dü‘·‘· l »>∑Hêï<∏ä $sƒ¡˜\qT ˆˆ
X¯u≤›s¡ú ` uÛÀø£Ôè>∑ = uÛÀ>∑ e÷&ÉTeeq*¢ Çs¡Te s¡÷|ü

uÛÀ»´ = uÛÀ–düTe |ü<ës¡ú<ä*¢ Çs¡Te s¡÷|ü
uÛ≤yês¡ú ` |ü+#·ø√X¯ Vü‰>∑÷ nHêï~>∑fi¯*¢s¡Te |üs¡e÷‘·àq ˇ≥T˜ s¡÷|ü>∑fi≤<ä 589705

s¡÷|ü>∑[+<ä uÛÀø£Ôè eT‘·TÔ uÛÀ»´ HÓ+<ÓìdüTeqT.
l<˚$ uÛÑ÷<˚$ <äTsêZ<˚$j·T s¡eTDHê<ä bÕ<ä~+<ä •s¡ |üs¡´+‘· yê´|ædæ<ä
»>∑Hêï<∏ä$sƒ¡\qT dü<ëuÛÑø£Ôs¡qTï ø±<äTø=+&çVü≤qT.
1) ^‘êuÛ≤wü´<ä 14H˚ n<Ûë´j·T<ä*¢ ‹[dæ<ä+‘Ó eT‘·TÔ $wüßí |ü⁄sêD<ä e#·q ‹[düT
e+‘Ó \øÏåàj·T l<˚$s¡÷|ü <˚e‘Ó>∑[¬> uÛÑ÷<˚$ eTqTwü´]¬> <äTsêZ<˚$ ndüTs¡]¬>
ã+<ÛäqeqTï yÓ÷Vü≤eqTï ñ+≥Te÷&ÉT‘êÔfiË.
2) |ü+#·ø√X¯düú Vü≤] s¡÷|ü dü+U…´ ' 5,85,400

nqï>∑fi¯*¢s¡Te Vü≤] s¡÷|ü dü+U…´' 4,305
5,89,705
3) ªdüø£è‘Y düeTs¡ŒD≤<˚e Vü≤´q+‘· |òü\<√ uÛÑy˚‘Yµ m+<äT jÓ÷>∑ B|æø±<ä*¢ ˇyÓTà
düeT]Œdæ<ä¬s nq+‘· |òü\e⁄+≥T. $»j·T<ëdüs¡T düTfi≤~j·T*¢ á |ü] ‹[<äT j·÷>∑
e÷&É\T ‘ê|üÁ‘·j·T>∑[\¢ $»j·T $sƒ¡\ ã\¢ m+~<ë›¬s.
lø£ècÕís¡ŒDeTdüTÔ
HêVü≤+ø£sêÔ ` Vü≤]' ø£sêÔ
u≤sTT e÷‘·Tì+<˚ ` ãs¡Te uÛ≤>∑éP ì+<˚
143
ªkÂs¡uÛÑ <ëdükÕVæ≤‘·´ $<ë´\j·Tµ <ä |üØ¬øå¬> ø£+sƒ¡bÕsƒ¡ e÷&ÉuÒø±<ä |ü<ä´>∑fi¯ó.
yê´|æÔ dü+~Û
1) |ü⁄s¡Twüs¡÷|üÁ‘·j·T (1)
2) $<Ó´‘êHÓ+<Óìdæ ø=+ã (6)
3) C≤>∑s¡ dü«|üï+>∑fi¯ó (8)
4) |ü$ Vü≤]qàDÏ (18)
5) m\¢s√fi¯ó ‘êì|üŒ (32)
uÛÀ»q s¡dü $uÛ≤>∑ dü+~Û
1) eq»C≤+&É (1)
2) ø£|æ\ qs¡Vü≤] (7)
3) yêdüT<˚eqT (10)
4) ◊<äTkÕ$s¡q÷s¡ (16)
5) ◊<äT \¬øå+ã‘·TÔs=+ã‘êÔ<ä (30)
ìeTà düVü‰j·T V”≤–s¡*

1. ìeTà |ü]∫‘·¬s\¢s¡qTï $<ë´\j·T¬øÿ ùd]dæ.
2. eTTÁ<äD¬øÿ, bÕsƒ¡ø£s¡ dü+uÛ≤eHÓ¬>, düŒsê∆$CÒ‘·]¬> ãVüQe÷qeqTï ˙&ÉãVüQ<äT.
3. |üØøå±dü+<äs¡“¤<ä*¢ yêVü≤ø£sê–, ìsê«Vü≤ø£sê–, dü«j·T+ùdeø£sê– ùdyÓdü*¢düãVüQ<äT.
4. Á>∑+<∏ëj·T\¬øÿ |ü⁄düÔø£ n<∏äyê <Ûäq s¡÷|ü<ä*¢ ùdyÓ dü*¢düãVüQ<äT.
5. ø±sê´>±s¡, •_s¡, Äsê<ÛäHÓ, düe÷y˚X¯, yê]¸ø√‘·‡yê~>∑fi¯*¢ uÛ≤>∑eVæ≤dæ ôV≤∫Ãq
ùdyÓj·TqTï dü*¢düãVüQ<äT.
6. kÕ<ÛäHÓ e÷&ÉTes¡qTï Áb˛‘ê‡Væ≤dæ, u…+ã\˙&ç. (ì+<äHÓ e÷&É<Ó, e÷&ÉTe<ä]+<ä
<ä÷s¡ Ç<ä›¬s n<ä÷ ˇ+<äT düVü‰j·T)
j·÷πs j·÷e⁄<äH˚ï e÷&ÉTe<ë<äs¡T <äj·Te÷&ç yÓTT<ä˝Ò dü÷∫dæ.
|üsƒ¡´ Vü‰>∑÷ |üØøå± |ü]#·j·T
144
Á|ü‹ }]q Á|ü‹ e´øÏÔ>∑÷ neø±X¯ e⁄+≥T. j·÷e⁄<˚ ìs¡“+¤ <äHÓ>∑[\¢.
5 es¡¸<ä*¢ 10 |üØ¬øå q&Ódæ Á|üX¯dæÔ |üÁ‘· ˙&ÉTe⁄<Tä .

Á|ü‹es¡¸eP E˝…’ n<∏äyê Ä>∑dtºq*¢ ôV≤düs¡T H=+<ësTTdüuÒ≈£î.
»qe]j·T*¢ cÕD≤àdæø£, E˝…’<ä*¢ yê]¸ø£ |üØ¬øå ñ+≥T.
Á|ü‹ |üsƒ¡´<ä*¢ <ëdüs¡ #·]Á‘Ó, ∫+‘·HÓ Bs¡È≈£è‹ |ü]#·j·T, Á|üy˚Tj·T ø£+sƒ¡bÕsƒ¡ Vü‰>∑÷
Vü≤]ø£<∏ë eTè‘·kÕs¡ m+ã uÛ≤>∑>∑[s¡Te⁄<äT.
cÕD≤àdæø£ Vü‰>∑÷ yê]¸ø£ |üØ¬øåj·TqTï 25≈£Lÿ ôV≤#·TÃ »qùds¡Te πø+Á<ä>∑fi¯*¢ q&Ódü
˝≤>∑Te⁄<äT.
*œ‘· |üØ¬øåj·T Á|ü<Ûëqyê–<äT› ã¬sj·T˝≤>∑<äe]¬> eTÚœø£|üØ¬øåj·TqTï q&ÓdüTe⁄<äT.
|üØ¬øå |üPs¡« uÛ≤$j·÷– dü+yê<ä Vü‰>∑÷ ‘·s¡uÒ‹ •_s¡eqTï q&ÓdüTe⁄<äT.
$<ë´\j·T<ä*¢dæ>∑Te |üsƒ¡´|ü⁄düÔø£>∑fi¯qTï H˚s¡yê– n<∏äyê n+#Ó eT÷\ø£yê– Vü‰>∑÷
πø+Á<ä dü+#ê\ø£]+<ä |ü&Ój·TãVüQ<äT.
dü«j·T+uÛÀ<äHê |ü<ä∆‹j·T á |üØ¬øåj·T*¢ neX¯´ø£‘Ó Ç<ä›¬s <ä÷s¡yêDÏ eT÷\ø£ ‘·s¡
uÒ‹ •_s¡ >∑fi¯ eT÷\ø£ •ø£åD… |ü&Ój·TãVüQ<äT.
ˇyÓTà |ü&Ó<äTø=+&É Á|üy˚X¯ <ÛäqeqTïeTs¡[dü˝≤>∑Te~\¢.
ñø£Ô˝ÒKqeqTï(nôd’HéyÓT+{Ÿ) u≤Vü‰´\+ø±s¡ e÷&ç ã¬s<äT |üØ¬øåj·T ~q ø=&ÉuÒ≈£î.
yê{≤‡|teT÷\ø£yê– düø£\ bÕsƒ¡>∑\Ä&çjÓ÷ Vü‰>∑÷ Ç‘·s¡ $es¡>∑fi¯qTï˙&É˝≤>∑Te⁄<äT
ø£qï&É*|æ u≤s¡<äe]>±– Á|üXËï|üÁ‹¬øj·TqTï Ç+^¢wüß, ‘·$Tfi¯ó, ‘Ó\>∑T, <˚eHê>∑]
*|æj·T*¢ eTTÁ~dæ ø£[dü˝≤>∑Te⁄<äT.
dü<ädü´s¡ nqT≈£L\ø±ÿ– dü$T‹j·T Vü‰>∑÷ dü+#ê\ø£s¡ dü÷#·HÓj·T+‘Ó ìj·TeT ã<ä
˝≤sTTdüãVüQ<äT. ôVQdüìj·TeT ãs¡ãVüQ<äT. $<ë´\j·T<ä ìs¡íj·Ty˚n+‹eTìs¡íj·T.
145

Dasa Year Book Telugu

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Dasa Year Book Telugu

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

ˇﬁ¯>∑+≥T ` @qT+≥T

2. ∫+‘·HÓ - <ëdü kÕVæ≤‘·´¬øÿ Vü≤]<ëdü ` <ëdæj·Ts¡ ø=&ÉT¬>

(ll 1008 l dü‘ê´‘·àrs¡ú lbÕ<ä+>∑ﬁ¯es¡T)

düd”‘ê eT÷\sêe÷sêÃ ø√X‚ >∑»|ü‘˚' dæú‘ê

eTqàH√ ;Ûwüº es¡<ä+ düsê«;Ûwüº |òü\Á|ü<ä+

s¡+>∑Hê<∏äq ÄuÛÑs¡D ø£ﬁË<äT ns¡Ãø£]¬> n|üyê<ä ã+<ë>∑ ªôVQqTï‘ê >∑T_“

ø£èwüíHÓ eT>∑Tyê– Çeﬁ¯‘=&Ój·T*¢ Ä&ç ‘êj·TÔ‘·q<ä düTKeqTï ˙&ç<ä Ç+<∏ä

<ëdü kÕVæ≤‘·´¬øÿ j·T‹>∑ﬁ¯ ø=&ÉT¬>

1. Á|ü‹ |üØ¬øå>∑÷ ˇ+<äT |ü⁄≥º<ë<ä ñø£Ô˝ÒKq ã¬sj·TuÒ≈£î.

3. |”]ƒ¬ø, ñ|üdü+Vü‰s¡<=+~¬>, <ëdüs¡qT&ç>∑ﬁ¯ó, j·T‹>∑ﬁ¯ $es¡ dü]j·÷– Çs¡uÒ≈£î.

6. l qs¡Vü≤]rs¡ús¡T, l lbÕ<äsê»s¡T, l yê´düsê»s¡T, l yê~sê»s¡T, l sê|òüT

7. |üØ¬øåj·T |üPs¡« Ç<äø±ÿ– $X‚wü Ä&çjÓ÷ ø£[dü˝≤>∑Te<äT.

4) j·÷¬ø |ü⁄≥º<√ ø£sT¡ D mH=ïﬁ¯ó ˆ kÕø£˝≤¬sj·T ìï X¯s¡Dq ˆ

kÕ«$T ø£s¡TD≤kÕ>∑s¡HÓ qqï*¢ e÷Á‘· j·÷¬ø ø£s¡TD… ãs¡T‹Ô\¢. ìqï q+_<äqqïqTï

5) n+ãTC≤+ãø£ ìqï |ü<äjT· T>∑ ˆ q+_ø=+&û |ü]j·T*s¡T‹¬s ˆ

ø£eT\<ä+‘Ó ø£DTíﬁ¯Ù<˚eH˚ ìqï bÕ<ä<ä«+<ä« >∑ﬁ¯qTï q+_ø=+&ÉT V”≤–s¡Tyê>∑

qs¡dæ+Vü≤<˚es¡T eTVü‰ <Ûä«ìsTT+<ä Äs¡“¤{Ïdæ<ë>∑ düDí<ë– u…+¬øj·T øÏ&ç >±[

l düTÔ‹ s¡#·HÓ ` Ç+~πsX¯s¡T

yê]»\j·T|ü‘Ó yê]»HêuÛÑHÓ yê]» uÛÑe|æ‘· yê]»H˚Á‘·HÓ ˆ yê]» $TÁ‘·

dü´+<äqy˚] ãbÕŒ s¡+>± <˚y√‘·TÔ+>∑ ˆ q+<äq+<äq n]eT<ä uÛÑ+>±

»>∑»®Hêà~ ø£sêÔ >√$+<ä ñ<äs¡~˝Àø£ ˆ \|òüTyê– <Ûä]dæ<ä eTT≈£î+<ä

X¯u≤›s¡ú ` ø£<∏ë = XÊÁdüÔ Ä|üì‘·T = ‹[<äwüßº n<∏äyê X¯øÏÔsTT<ä›wüßº

uÛ≤yês¡ú ` Vü≤]sTT+<ä, Vü≤]>±– XÊÁdüÔ<ä*¢ ùV≤[<ä, $wüj·T>∑ﬁË+ã neTè‘· kÕ>∑s¡ <ä*¢j·T

qT&ç ` ls¡eTDÏ ø£s¡ø£eT\ |üPõ‘· ˆ #ês¡T#·s¡D düs√» ÁãVü≤à

ø£]ƒD X¯u≤›s¡ú ` s¡eTDÏ = düT+<ä] #ês¡T = düT+<äs¡ ¬ø’e\´= yÓ÷ø£å

uÛ≤es¡ú ` düT+<ä]j·÷<ä \≈£î$Tj·T ø£s¡ø£eT\~+<ä |üPõ‘·yê<ä düT+<äs¡yê<äbÕ<äø£eT\

qT&ç ` »>∑<äT<äs¡q‹ $eT\>∑TD>∑s¡÷ |ü>∑ﬁ¯Hê˝À#·q~

ø£]ƒDX¯u≤›s¡ú ` »>∑<äT<äs¡ = »>∑‘·ÔqTï ñ<äs¡*¢ <Ûä]dæ<ä lVü≤]

uÛ≤yês¡ú ` »>∑‘·ÔqTïñ<äs¡*¢ <Ûä]dæ<ä Á|üﬁ¯j·Tø±\<ä Vü≤]j·T s¡÷|üeqTï Ä |üs¡e÷‘·àq

qT&ç ` ìs¡T|üe÷q+<ë‘·àuÛÑe ìs¡®s¡düuÛ≤dü+ùde´

ø£]ƒD X¯u≤›s¡ú ` ìs¡®s¡s¡T = eTT|æŒ\¢<Ó <˚e‘Ó>∑ﬁ¯ó düqà‹ = X¯ó<ä∆yê<ä ãT~∆.

uÛ≤yês¡ú ` ndü<äèX¯ Äq+<äe⁄fi¯fl, |üs¡e÷‘·àì+<ä »ìdæ<ä <˚e‘Ó>∑fi¯ düuÛ…j·T*¢ uÛÑøÏÔ

qT&ç ` Äs¡T eT÷¬ss¡&=+<äT kÕ$s¡ eT÷¬ss¡&ÉT X¯‘·XÊ«dü »|ü>∑ﬁ¯ ˆ

ø£]ƒD X¯u≤›s¡ú ` Äs¡TeT÷¬ss¡&=+<äT kÕ$s¡ = (6I3) G (2I1) R 21 kÕ$s¡,

qT&ç ` #·‘·Ts¡e<äqq sêDÏ n‹s√Væ≤‘· $eT\ $C≤„ì

ø£]ƒDX¯u≤›s¡ú ` #·‘·Ts¡e<äq = Hê\TÿeTTK<ä ÁãVü≤à n‹s√Væ≤‘· = eT¬sj·÷>∑<ä

uÛ≤yês¡ú ` Hê\TÿeTTK<ä ÁãVü≤àq sêDÏj·÷<ä m+~>∑÷ eT¬sj·T~<ä› ìs¡à\yê<ä, düŒwüº

ø£]ƒD X¯u≤›s¡ú - s¡eTD = |ü‹, q+<äHÓ =eT>∑ﬁ¯ó,

uÛ≤yês¡ú ` ø£è‹|ü‹j·÷<ä Á|ü<äTéTïs¡÷|æ |üs¡e÷‘·àq eT>∑fi≤<ä 24 ‘·‘ê«_Ûe÷ì >∑fi¯

(Á|ü‹jÓTT+<äT ‘·‘·«≈£Lÿ nH˚ø£ »q n_Ûe÷ì>∑[<ë›¬s .

qT&ç ` y˚<ä|”sƒ¡ $]+∫ uÛÑe X¯Áø±~ düTs¡ $C≤„q<ëj·Tø£ ˆ

ø£]ƒD X¯u≤›s¡ú ` y˚<ä|”sƒ¡ = y˚<ä>∑[¬> ÄÁX¯j·T, $]+∫ = ÁãVü≤à

qT&ç ` øÏå‹jÓTTﬁ¯¬> eTDÏeT+‘· yÓTT<ä˝≤<ä‹ <äTsê‘·às¡T ˇ+<ä~Ûø£

ø£]ƒD X¯u≤›s¡ú ` øÏå‹ = uÛÑ÷$T ˇ+<ä~Ûø£$+X¯‹ = Ç|üŒ‘=Ô+<äT

uÛ≤yês¡ú ` <ë«|üs¡<ä*¢ ;ÛeTì+<ä Vü≤‘·sê<ä eTDÏeT+‘· eTT+‘ê<ä <Ó’‘·´s¡T uÛÑ÷$Tj·T*¢

2) yêj·TT|ü⁄sêD<ä Á|üø±s¡ n+~q uÛÑs¡<ë«»πs Ç+~q eT<Ûä´π>Vü≤ uÛÑ≥ºs¡T. (Hêsêj·TD

3) µeT<Ûä«µ m+ãT<äT y˚<√ø£Ôyê<ä nHê~ HêeT.

qT&ç ` |ü+#· uÛÒ<ë‘·àø£ Á|ü|ü+#·¬ø |ü+#·s¡÷bÕ‘·àø£HÓ <Ó’eø£

ø£]ƒD X¯u≤›s¡ú ` |ü+#·eTTK = s¡TÁ<ä |ü+#·$+X¯‹ = Ç|üŒ‘Ó’Ô<äT,

uÛ≤yês¡ú ` |ü+#·uÛÒ<ä dü«s¡÷|üyê<ä á Á|ü|ü+#·¬øÿ nìs¡T<ë∆~ |ü+#·s¡÷|æ Vü≤]j˚T <˚e‘Ó.

qT&ç ` yêeT<˚e $]+∫‘·qj·T ñe÷ eTH√Vü≤s¡ ñÁ>∑ <Ûä÷s¡®{Ï

ø£]ƒD X¯u≤›s¡ú ` yêeT<˚e = düT+<äs¡yê<ä <˚e, kÕeT» = ÄHÓ

uÛ≤yês¡ú ` düT+<äs¡<˚eHê<ä ÁãVü≤àq |ü⁄Á‘·Hê<ä bÕs¡«‹j·T eTqdü‡qTï Vü≤s¡D e÷&ç<ä,

qT&ç ` ø£è‹ÔyêdüHÓ Væ≤+<Ó ˙ Hê\«‘·TÔ ø£\ŒdüMTs¡q*

ø£]ƒD X¯u≤›s¡ú ` ø£è‹ÔyêdüHÓ = (VüQ*) #·s¡à<Ûë]j·÷<ä, Ä>∑eT = y˚<ä,

uÛ≤yês¡ú ` VüQ*#·s¡à <Ûä]dæ<ä s¡TÁ<ä<˚es¡T s¡TÁ<ä|ü<ä$¬> ãs¡Te yÓTT<ä\T 40 ø£\Œ<ä

qT&ç ` bÕø£XÊdüq eTTK´ düø£\ ~yÍø£dü]>∑_Ûq$Tô|

ø£]ƒD X¯u≤›s¡ú ` bÕø£ XÊdüq = bÕø£<Ó’‘·´qqTï XÊdüqe÷&ç<ä Ç+Á<ä

uÛ≤yês¡ú ` bÕø£yÓ+ã <Ó’‘·´qqTï XÊdüqe÷&ç<ä Ç+Á<äH˚ yÓTT<ä˝≤<ädüø£\ <˚e‘Ó>∑[¬> @ø£

qT&ç ` |ü]eTfi¯e⁄ düTeTq<=fi¯¬> düs¡DÏjÓTTfi¯–|üŒ+‘Ó

ø£]ƒD X¯u≤›s¡ú ` düTeTq = VüA, nq\ = n–ï

uÛ≤yês¡ú ` VüA$H=ﬁ¯–q düT>∑+<Ûäe⁄ ø±D~<ä›s¡÷ ùV≤¬> dü‘·´eP n<∏äyê ø£{Ïº¬>j·T ˇs¡[

ne‘·s¡DÏø± ` |üs¡e÷‘·àq ø±s¡TD´eqTï ‹[düTe ø£s¡TD≤dü+~Ûj·TqTï ÁbÕs¡+_ÛdüT‘êÔ

uÛ≤yês¡ú ` Vü≤]sTT+<ä, Vü≤]>±– XÊÁdüÔ<ä¢ ùV≤[<ä, $wüj·T>∑ﬁË+ã neTè‘· kÕ>∑s¡ <ä¢j·T

uÛ≤yês¡ú ` <ë«|üs¡<ä¢ ;ÛeTì+<ä Vü≤‘·sê<ä eTDÏeT+‘· eTT+‘ê<ä <Ó’‘·´s¡T uÛÑ÷$Tj·T¢

X¯u≤›s¡ú ` uÛÑe»ì‘· = dü+kÕs¡<ä¢ VüQ{Ïº<ä ÇVü≤ = Ç¢

uÛ≤yês¡ú ` düs√«‘·ÔeTHê<ä lVü≤] ˇã“q¢<äT› Ä&ÉTe, eT‘=Ôã“q¢<äT› ì+‘·TH√&ÉTe,