Ô nhiễm môi trường từ thuốc bảo vệ thực vật:

Người dân làm dụng trong sản xuất nông nghiệp

Thuốc bảo vệ thực vật (BVTV) có vai trò quan trọng trong việc nâng cao
năng suất cây trồng, đảm bảo an ninh lương thực, nhưng việc quá lạm dụng
cũng là con dao 2 lưỡi dẫn đến những hậu họa khôn lường, nhất là đối với
sức khỏe con người và môi trường.
Việc lạm dụng thuốc BVTV đem lại những hệ lụy xấu, tiêu cực. Thuốc gây
độc hại cho người và gia súc, ảnh hưởng xấu đến sức khỏe cộng đồng, làm ô
nhiễm môi trường, diệt cả côn trùng và vi sinh vật có ích, từ đó tạo điều kiện
cho dịch bệnh phát triển, bùng phát mạnh hơn. Dùng thuốc không đúng kỹ
thuật, sẽ nhanh chóng tạo nên tính kháng thuốc của sâu bệnh.
Thuốc BVTV nhiều khi còn để lại dư lượng độc hại trên nông sản làm ngộ
độc người sử dụng giảm chất lượng và khả năng cạnh tranh của nông sản
trên thị trường. Sử dụng thuốc BVTV càng nhiều, càng rộng, càng không
đúng kỹ thuật thì những nhược điểm, hạn chế, tiêu cực của thuốc càng lớn,
càng nguy hại.
Theo Cục BVTV (Bộ NN-PTNT), ở Việt Nam hiện có khoảng 1.700 hoạt
chất thuốc BVTV với trên 4.000 sản phẩm thương mại có các tên gọi khác
nhau. Đáng lưu ý, chỉ trong tháng 4-2019 nước ta nhập khẩu thuốc trừ sâu và
nguyên liệu đạt gần 82 triệu USD, số liệu từ Tổng cục Hải Quan.
Mới đây, tòa án Mỹ phán quyết chất glyphosate thành phần chính trong
thuốc diệt cỏ Roundup của Monsanto có liên quan đến ung thư. Trong khi đó
hóa chất này cũng như nhiều thuốc bảo vệ thực vật độc hại khác vẫn đang
được sử dụng rộng rãi tại Việt Nam.
Hay vào cuối năm 2018, một kết quả xét nghiệm từ Viện Sức khỏe nghề
nghiệp và Môi trường, có 31/67 người dân thuộc bốn huyện ngoại thành Hà
Nội đang có thuốc BVTV tồn dư trong máu và một người ở mức rủi ro. Đặc
biệt, nhiều người trong nhóm này là nhân viên, cán bộ, ở các xã, thị trấn
không trực tiếp tham gia sản xuất nông nghiệp. Thông tin này khiến nhiều
người tiêu dùng hoang mang lo sợ.
Tác hại của thuốc BVTV
PGS.TS Nguyễn Duy Thịnh, Viện Công nghệ sinh học & Thực phẩm, ĐH
Bách Khoa Hà Nội cho hay tất cả loại hóa chất BVTV đều có ảnh hưởng tới
sức khỏe con người và đặc biệt nguy hại nếu sử dụng không đúng liều lượng,
không đúng quy trình.
Theo đó, thông thường có 3 con đường chính để thuốc BVTV đi vào cơ
thể. Thứ nhất, ăn các loại thực phẩm, rau quả nhiễm độc từ các loại thuốc
bảo vệ thực vật khi chúng đang có tồn dư thuốc, chưa đủ thời gian cách ly.
Thứ hai, qua đường hô hấp khi chúng ta hít phải thuốc, có thể đi qua chỗ
người ta đang phun thuốc, gió thoảng qua. Thứ ba là qua việc tiếp xúc trực
tiếp, tức sử dụng các loại thuốc mà không đeo găng tay, đồ bảo hộ.
 “Tuy nhiên tình trạng nhiễm độc hóa chất BVTV, cũng như mức độ độc hại
sẽ tùy theo loại hóa chất và liều lượng dùng ít hay nhiều và thời gian cách ly
dài hay ngắn”, PGS.TS Thịnh lưu ý.
Làm mất cân bằng hệ sinh thái
Trong tự nhiên, có các loài gây hại thì cũng có các loài có lợi. Các loài
thiên địch để cân bằng hệ sinh thái. Tuy nhiên khi con người sử dụng thuốc
BVTV thì đã tác động một cách tiêu cực, gây mất cân bằng và mất đi sự ổn
định trong tự nhiên.
Bởi thuốc BVTV có tác dụng tiêu diệt các loài gây hại. Đồng thời, nó cũng
giết chết rất nhiều loài có lợi. Ví dụ như những loại thiên địch như ong kí sinh
hay côn trùng bắt mồi, thường nhạy cảm với thuốc hơn những loài gây hại.
Sau khi dùng thuốc, số lượng côn trùng và sâu gây hại chết rất nhiều, làm các
loài thiên địch bị thiếu thức ăn và chết dần, phần khác thì lại bị ngộ độc từ con
mồi đã bị trúng thuốc.
Gây ô nhiễm môi trường
Ô nhiễm đất
Thuốc BVTV sau khi đước sử dụng một phần sẽ bị bay hơi; một phần
được quang hóa; một phần cây sẽ hấp thu và phân giải, chuyển hóa. Tuy vậy,
dù có sử dụng bằng cách nào thì cuối cùng thuốc BVTV vẫn bị ngấm vào vào
đất. Nếu loại thuốc có tính độc cao sẽ giết chết rất nhiều sinh vật có lợi trong
đất. Kể cả thời gian phân hủy dài thì khổng đủ thời gian để đất phân hủy hết.
Đặc biệt nếu dùng lâu dài và liên tục, chắc chắn các chất độc hại sẽ bị tích lũy
lại dần trong đất.
Theo đó, tồn dư thuốc BVTV trong đất sẽ gây hại cho cây trồng. Đặc biệt
là nhóm Clo có trong nó cực kì khó phân hủy trong nhiều năm. Điều này dẫn
đến việc lượng tồn dư khi ở lại trong đất quá lâu sẽ sinh ra một hợp chất mới.
Thường sẽ có độc tính cao hơn cả bản thân nó ban đầu.
Ô nhiễm nguồn nước
Những phần thuốc BVTV khi chưa thấm vào đất thì chảy tràn trên đồng
ruộng, kênh rạch hay thông qua đất mà ngấm vào mạch nước ngầm. Chưa kể
những bao bì hay lọ thuốc mà người dân vứt bỏ ngoài đồng ruộng, hay khi
xục rửa các dụng cụ chứa thuốc rồi đổ ra các nguồn nước gần đó. Gây ô
nhiễm nước một cách nghiêm trọng. Làm ảnh hưởng trực tiếp đến các loài
động vật sống dưới nước. Đồng thời, gây ảnh hưởng nghiêm trọng đến đời
sống, sức khỏe con người.
Hình thành dịch bệnh hại
Theo những thống kê trong lịch sử sử dụng thuốc BVTV cho thấy, dịch hại
mới không phải là từ những nơi khác di chuyển đến, mà là dịch hại thứ yếu có
ngay tại địa phương đó, chỉ là chúng bị tác động và dần phát triển hơn mà
thành dịch hại.
Bởi vì, thuốc bảo vệ thực vật sau một thời gian dùng thì những loài có hại
chính sẽ dần suy yếu đi. Song, các vật phá hủy ở mức nhẹ trước đó lại có xu
hướng phát triển, mạnh dần lên. Bởi, sau khi dùng thuốc, dịch gây hại bị giảm
số lượng sinh vật trong quần thể nhanh nhưng lại phục hồi dễ dàng với số
lượng lớn chỉ trong một khoảng thời gian ngắn. Từ đó, hình thành dịch nguy
hiểm, gây thiệt hại nặng cho người nông dân. Những dịch bệnh nhờ vậy mà
lại hình thành mới, xử lý sẽ khó hơn nhiều và cần thời gian mới nghiên cứu ra
thuốc nhằm tiêu diệt chúng tận gốc.
Thiệt hại kinh tế
Thường thì khi sử dụng thuốc BVTV sẽ có chi phí đầu tư ban đầu cao hơn
so với vườn không sử dụng thuốc. Song cũng có nhiều trường hợp sử dụng
thuốc BVTV nhưng lại không có hiệu quả cao. Dẫn đến chi phí đầu vào cao
trong khi sản phẩm thì chứa dư lượng không được thị trường chào đón. Và
kết quả là không có hiệu quả kinh tế.
Ngoài ra, việc xuất hiện các dịch hại mới khiến người dân mãi phụ thuộc
vào thuốc BVTV. Hay những chi phí để khắc phục sự ô nhiễm đất, ô nhiễm
nước do thuốc BVTV gây ra. Những tổn thất khi các sản phẩm bị tồn đọng lại,
không thể xuất khẩu vì có chứa dư lượng của các chất gây hại. Tất cả đe dọa
một cách nghiêm trọng cho cả hệ sinh thái, cho sức khỏe con người.
Ảnh hưởng đến sức khỏe con người
Nếu người canh tác hay người phun chủ quan, không trang bị đầy đủ đồ
bảo hộ, không vệ sinh tốt sau khi phun xịt thuốc. Chắc chắn sức khỏe sẽ bị
ảnh hưởng trực tiếp. Thậm chí có thể gây nguy hiểm đến tính mạng.
Ngoài ra, dư lượng thuốc bảo vệ thực vật trên nông sản và trong môi
trường (đất, nước, không khí) sẽ tham gia vào chuỗi thức ăn của con người.
Bắt đầu quá trình gây hại trực tiếp cho con người và môi trường. Chúng có
thể tác động ngay lập tức, tiềm ẩn hoặc tích lũy theo thời gian tới sức khỏe
của con người. Một số loại hóa chất BVTV và hợp chất của chúng qua xét
nghiệm cho thấy có thể gây quái thai và bệnh ung thư cho con người.
Thuốc bảo vệ thực vật đã và đang gây ra những tác hại cực kì nghiêm
trọng. Do đó phải thận trọng khi bảo quản, sử dụng thuốc. Phải dùng đúng
liều lượng, đúng chủng loại, đúng lúc, đúng phương pháp. Sử dụng theo chỉ
dẫn của cán bộ kỹ thuật hoặc chỉ dẫn ghi trên bao bì, nhãn mác. Các vỏ bao
bì chứa đựng thuốc sử dụng xong phải được xử lý đúng cách. Không làm ô
nhiễm môi trường và ảnh hưởng tới con người và vật nuôi.