VISOKA ŠKOLA ZA PRIMIJENJE I PRAVNE NAUKE

„PROMETEJ“
BANJA LUKA

SEMINARSKI RAD
Predmet: Termodinamika
Tema: Vodena para

Student: Miloš Radovanović Mentor:

Index br: TI-710/22 prof Aleksandar Majstorović

Banjaluka, decembar 2023 godine

 SADRŽAJ
UVOD........................................................................................................................................3
1. ISPARAVANJE.....................................................................................................................4
1.1 Nastanak isparavanja........................................................................................................4
1.2 Primjeri isparavanja.........................................................................................................5
1.3 Specifična toplota isparavnja...........................................................................................5
1.4 Uticaj biljnog pokrivača i gradskih uslova na vlažnost vazduha.....................................6
2. PARA.................................................................................................................................7
2.1 Vlažna/mokra para...........................................................................................................7
2.2 Pregrijana para.................................................................................................................8
2.3 Industrijska primjena........................................................................................................8
3. DIJAGARMI PARE...............................................................................................................9
3.1 Mollierov entalpija-entropija (h, s –) dijagram za vodenu paru.....................................11
ZAKLJUČAK..........................................................................................................................12
LITERATURA.........................................................................................................................13

2
 UVOD

Vodena para je realan fluid. Za vodenu paru ne važi jednačina stanja idealnog gasa niti
jednačine za kvazistatičke politropske promjene stanja idealnih gasova. Termodinamičke
veličine stanja vodene pare nalaze se u termodinamičkim tabelama (priručnik za
termodinamiku). Voda u tečnom stanju je tečnost čija je temperatura niža od temperature
ključanja za dati pritisak. Potpuno je određena sa dvije veličine stanja. Ključala voda je
tečnost čija je temperatura jednaka temperaturi ključanja za dati pritisak. Potpuno je odre|ena
sa jednom veličinom stanja. Vlažna vodena para je mješavina ključale vode i suhozasićene
vodene pare u stanju termodinamičke ravnoteže. Temperatura vlažne vodene pare jednaka je
temperaturi ključanja za dati pritisak. Potpuno je određena sa dvije veličine stanja ili jednom
veličinom stanja i stepenom suhoće. Stepen suhoće (x) predstavqa maseni udio suhozasićene
pare u vlažnoj pari. Toplota isparavanja ili standardna entalpija isparavanja (ΔHv) količina
je toplotne energije koja je potrebna jednom molu tekućine za prelazak u plin, odnosno
količina toplotne energije koju ista količina plina oslobodi prilikom prelaska u
tekuće agregatno stanje. Temperatura pri kojoj tvar mijenja agregatno stanje zove
se vrelište ili kapljište, zavisno od toga posmatra li se materija koja vri ili se kapa. Toplota
isparavanja se može promatrati kao energija potrebna da se svladaju hemijske
veze u tekućini. Helijum ima vrlo nisku toplinu isparivanja 0,0845 kJ/mol, a Van der
Waalsove sile izmedu atoma helijuma su izuzetno slabe. S druge strane, molekule u
tekućoj vodi se drže zajedno sa relativno jakim hidrogenovim vezama, pa je toplina
isparavanja za vodu 40,65 kJ/mol i iznosi 5 puta više od energije potrebne da se voda zagrije
od 0 °C to 100 °C (cp = 75,3 J K−1 mol−1).

3
 1. ISPARAVANJE

Proces uklanjanja tečnosti iz neke smjese putem njenog zagrijevanja naziva se isparavanje.
Ovo je takođe i čest proces u prirodi, kada se, npr. voće ili povrće ostavi na suncu, ono će se
vremenom osušiti. Oguljena jabuka će požutjeti ako je ostavimo na suncu. U hemiji se
isparavanje koristi kako bi se tečni dio odvojio od čvrstog rastvora. Isparavanje je proces koji
obuhvata samo mali procenat ukupne količine tečnosti i događa se prirodno, na
temperaturama dosta nižim od tačke ključanja. Ključanje se odvija na 100 i više stepeni
Celzijusa a isparavanje je moguće čak i na temperaturama nešto višim od pedesetak stepeni.

1.1 Nastanak isparavanja

Do isparavanja dolazi kada molekuli ili atomi najveće energije neke tečnosti sa njene
površine raskidaju međumolekulske veze sa ostalim molekulima ili atomima, te bivaju
otpušteni u okolinu. Pri tom otpuštanju smanjuje se temperatura tijela koje isparava.
Isparavanjem velikih vodenih površina (mora i okeana) dolazi do kruženja vode u prirodi, to
se dešava svakodnevno. Sve počinje od malih bara i potoka koji se kasnije ulivaju u manje
rijeke koje se spajaju u jednu veću rijeku te se ona uliva u more. 1

U toku par dana voda se konstantno isparava i nakon što nastanu oblaci sa dovljno vode,
počinje padati kiša, nastala od one iste vode koja teče pomenutim rijekama i morima.
Ogromna količina vode u učestvuje tom ciklusu. Oko 1,4 milijarde km3 vode se nalazi na
zemlji! Nešto više od 97% ove količine je morska voda, ali isparavanjem se so ne prenosi u
atmosferu tako da ta činjenica ne utiče na karakteristiku kiše koja pada na površinu zemlje.
Neslana voda, dakle potencijalno pogodna za piće, se nalazi u polovima, jezerima i rijekama
kao i ispod površine zemlje.

1
Maliü, D. Termodinamika i termotehnika, Graÿevinska knjiga, Beograd, 1977

4
 1.2 Primjeri isparavanja

Prilikom tuširanja hladnom vodom naše dotada toplo tijelo gubi temperaturu, a hladna voda
postaje toplija zbog velike temperature našeg tijela. Lako nam je objasniti osvježenje koje
osjećamo nakon kiše. Naime, tokom dana ulica se zagrijeva a kada sunce zađe ona se hladi.
Sve tečnosti i sva tijela isparavaju, pa se tako može desiti da kiša počne padati tokom dana,
dok je sunce još jako, pa kiša hladi užareni asvalt i osjeća se osvježenje.

1.3 Specifična toplota isparavnja

Pri isparavanju tečnosti troši se energija. Ona se oduzima od okoline, ali i od same tečnosti,
tj. troši se njena unutrašnja energija, pa se tako smanjuje njena temperatura. Energija koja se
utroši za isparavanje 1 kg tečnosti naziva se specifična energija (toplota) isparavanja. Ova
vrijednost je visoka kod vode jer se u toku procesa moraju razbiti vodonikove veze. 2

Slika 1. Šematski prikaz molekula vode

Ovo svojstvo vodu čini izvrsnim rashlađivačem. Ona zavisi i od trenutne temperature na
kojoj tečnost isparava. Specifična toplota isparavanja vode na sobnoj temperaturi iznosi oko
2600 kJ/kg, pa je voda tako jedna od supstanci koje najbrže isparavaju.

2
Bailyn, M. A Survey of Thermodynamics, AIP Press, N. Y., 1994

5
Ako tokom ljetnih dana ostavimo čašu u kojoj je bilo hladne vode, za par sati ćemo vidjeti
kapi vode koje su se formirale na zidovima čaše, a koje sve brže nestaju, jer je došlo do
isparavanja. Voda u prirodi nikada ne miruje. Kada se bara suši voda polako prelazi u paru i
širi se kroz vazduh. Taj prelazak vode iz tečnog u gasovito stanje naziva se isparavanje.
Isparavanjem vode nastaje vodena para. Hladnoća pogoduje i obratnoj pojavi tj. da se vodena
para pretvara u vodu. Prelazak vodene pare u vodu naziva se kondenzacija.

1.4 Uticaj biljnog pokrivača i gradskih uslova na vlažnost vazduha

Biljni pokrivač osjetno utiče na vlažnost vazduha. Zbog prisustva biljne mase aktivne
apsorpcione površine on znatno više isparava nego, na primjer, golo zemljište pa otuda i
povećan sadržaj vodene pare u prizemnom sloju atmosfere iznad biljnog pokrivača. Iznad
njega je brzina vjetra smanjena a to povlači i slabiji turbulentni transport vodene pare u više
slojeve a samim tim i njeno povećano prisustvo u sloju atmosfere neposredno iznad biljnog
pokrivača biljnog pokrivača. Biljni pokrivač ima veliki uticaj i na relativnu vlažnost. Na
primjer, tokom sunčanog i vedrog ljetneg dana unutar sklopa pšenice i raži, relativna vlažnost
je 15-30% veća nego na otvorenom prostoru. U šumi pritisak vodene pare je tokom ljeta
nešto viši nego u polju ali se ta razlika ne uočava u zimskom periodu. Ta razlika se uočava i
kada je riječ o relativnoj vlažnosti. Mikrometeorološkim mjerenjima ustanovljeno je da
razlika između vlažnosti vazduha u krošnjama drveća i na slobodnom prostoru, u prosjeku
iznosi 8-11% a u nekim slučajevima i do 30%.U urbanim sredinama a posebno u velikim
gradovima pritisak vodene pare i relativne vlažnosti vazduha su manji u poređenju sa
njihovim vrijednostima na otvorenom prostoru. Objašnjenje za ovakav odnos je jednostavno.
U urbanim sredinama povećano je oticanje vode poslije padavina, na primjer, putem
kanalizacione mreže. Osim toga u gradovima su osjetno smanjene površine pod biljnim
pokrivačem tako da je i po tom osnovu isparavanje veoma malo.

6
 2. PARA

Para je plinovito stanje vode. Ona može nastati isparavanjem vode ili sublimacijom leda.
Čista para je proziran plin. Kod standardnog pritiska i temperature, čista para (bez mješanja
sa zrakom, u ravnoteži sa tekućom vodom) zauzima 1 600 puta veći obim od tekuće vode,
iste mase. U atmosferi, parcijalni tlak vode je puno niži od 1 atm, zato plinovita voda može
postojati puno niže od temperature 100 °C .

2.1 Vlažna/mokra para

Tehnička proizvodnja pare u parnom kotlu vrši se konstantno (konstantan tlak). U posudi je
stap koji nepropusno, ali klizno sjeda uz stijenke. Na stapu je teg, tako da njegova težina
uvijek tlači posudu. Tokom čitavog procesa proizvodnje pare ta se težina ne mijenja, tako da
je voda, a kasnije para i voda, i na kraju sama para, uvijek pod konstantnim pritiskom. Proces
zagrijavanja vode teče sve dok se ne dostigne neka temperatura, pri kojoj će
početi isparavanje. Ta se temperatura zove temperature zasićenja ili vrelište, a zavisi jedino
od pritiska pod kojim se masa vode nalazi. Kada termometar pokazuje temperaturu zasićenja,
a ljestvica za obim pokazuje neznatno povećanje obima, tada dolazi do stvaranja prvog
mjehurića pare i vodu tog stanja zovemo vrelom vodom. S porastom pritiska raste i toplina,
potrebna da se voda dovede do stanja zasićenja (vrela voda - temperatura zasićenja), a pada
potreba toplotne energije samo za isparavanje. Ta toplina se naziva toplina isparivanja, a to
je količina topline potrebna da 1 kg vrele vode potpuno ispari – r (kJ/kg) i ona zavisi od
pritiska i s njim je obrnuto proporcionalna. Smjesu vode i pare nazivamo mokrom parom. 1
kg mokre pare sadrži x kg pare i (1 – x) kg vode. Na primjer, za mokru paru, koja je nastala iz
10 kg vode, isparilo 8 kg vode, onda je x=0,8. Trenutak kada isparuje i posljednja čestica
vode, a temperatura je još uvijek jednaka temperaturi zasićenja, za dani tlak, a obim se znatno
povećao, takvo stanje pare nazivamo suhozasićena para.

7
 2.2 Pregrijana para

Ako i dalje dovodimo toplinu (nakon potpunog isparavanja), para se počinje vladati kao
realni plin i takvu paru nazivamo pregrijanom parom. Pregrijana para je para sa
temperaturom većom od vrelišta, kod istog pritiska. Za pregrijanu paru ili sva voda mora
ispariti, ili mokra para treba izaći iz parnog kotla prije pregrijavanja, budući da se para ne
može pregrijavati u prisustvu tekuće vode.

2.3 Industrijska primjena

Parna mašina, koristi se za povećanje obima pare da pogoni mašinu ili parnu turbinu, koji
zatim obavljaju mehanički rad. Nakon što pregrijana para obavi rad, onda se kondenzuje i
potrebna je samo pumpa, da bi se voda vratila u parni kotao. Cijeli proces za idealne uslove
parne mašine,opisuje Rankineov ciklus. Parne turbine se često koriste u
proizvodnji električne energije. Kondenzacija pare u vodu, se često dešava kod malog
pritiska, u parnim turbinama, čime se povećava stepen termičkog iskorištenja, ali tu
mješavinu pare i vode treba izbjegavati, da ne bi došlo do trošenja (erozije) turbinskih
lopatica. Otprilike 86 % električne struje se proizvodi korištenjem pare kao radnog medija, i
gotovo svi koriste parne turbine.

Slika 2. Parna turbina, korištena u elektarni3

3
Dodge, B. Chemical Engineering Thermodynamics, Mc Graw-Hill, 1944.

8
 3. DIJAGARMI PARE

Slika 3. Dijagrami pare4

4
Umjesto tablica pare sa termodinamičkim podacima, mogu se koristiti dijagrami pare, za proučavanje
termodinamičkih procesa.

9
 3.1 Mollierov entalpija-entropija (h, s –) dijagram za vodenu paru

Donja i gornja granična kriva u h, s – dijagramu mogu se najjednostavnije konstruirati

pomoću vrijednosti h′, h′′, s′ i s′′ uzetih iz tablica. Izobare i izoterme u području vlažne pare u
h, s – dijagramu su tangente na donju grani- čnu krivu što se može lako dokazati, tj. tok
izobara odredit ćemo iz izraza

T ⋅ ds = dh − v ⋅ dp .

Zato je koeficijent nagiba tangente svake izobare u bilo kojoj tački dijagrama jednak
apsolutnoj temperaturi dotičnog stanja. Kako su u zasićenom području pritisak i temperatura
konstantni, izobare zasićenog područja su pravci. U pregrijanom području izobare su
približno logaritamske krive. Na graničnoj krivoj prijelaz izobare iz zasićenog u pregrijano
područje teče bez loma jer se temperature sama postepeno mijenja.

Slika 4. Mollier Diagram5

5
https://www.engineeringtoolbox.com/psychrometric-chart-mollier-d_27.html

10
 ZAKLJUČAK

Prava korištenja pare počela su u antičko vrijeme gdje se pojavljuju prve parne mašine,
Heronova kugla. U srednjem vijeku ljudi su počeli kuhati na njoj. Veća korištenja pare počela
su u 18. vijeku pojavljivanjem parnih mašina, gdje se para koristila kao medij koji je prenosio
energiju iz kotla do klipova. Danas najviše koristi kao motor za pokretanje generatora u
termalnim, solarnim i nuklearnim elektranama. Para je plinovito stanje tvari. Ona može
nastati, isparavanjem ili sublimacijom. Para je plin koje se nalazi na temperaturi i pritisku
blizu kritične temperature i prtiska kod koje dolazi do kondenzacije, to jest čestice su joj u
odnosu na plin jako blizu jedna drugoj. Para se sastoji od odvojenih molekula u plinovitom
stanju koje se slobodno kreću u svim smjerovima. Para ispunjuje sav volumen u kojem se
nalazi, te pritisak djeluje u svim smjerovima. Razlika između vodene pare i plina je što je plin
na daleko višoj temperaturi i tlaku u odnosu na paru, ali po sastavu su isti (npr. isparena voda
na 105 °C i 1013 hPa je para, dok je na 500 °C plin). Paru ne možemo smatrati idealnim
plinom, ali plin već možemo. Kad kažemo para, ljudi najčešće misle na vodenu paru no sve
materije imaju svoju paru na određenoj temperaturi i zraku.

11
 LITERATURA

1. Bailyn, M. A Survey of Thermodynamics, AIP Press, N. Y., 1994

2. Dodge, B. Chemical Engineering Thermodynamics, Mc Graw-Hill, 1944.
3. Maliü, D. Termodinamika i termotehnika, Graÿevinska knjiga, Beograd, 1977

OSTALI IZVORI:
1. https://www.engineeringtoolbox.com/psychrometric-chart-mollier-d_27.html
2.

12