CZĘŚCI MOWY to wyrazy, których używamy na co dzień.

W języku
polskim mamy 10 części mowy, dzielimy je na odmienne i nieodmienne.

ODMIENNE CZĘŚCI MOWY:

- rzeczownik
- czasownik
- przymiotnik
- liczebnik
- zaimek.
NIEODMIENNE CZĘŚCI MOWY:
- przysłówek
- przyimek
- spójnik
- wykrzyknik
- partykuła.

RZECZOWNIK
- odpowiada na pytania: kto? co?
- oznacza: osoby, przedmioty, rośliny, zwierzęta, cechy, czynności lub
pojęcia
Przykłady rzeczowników: dom, mama, Gdańsk, uspokojenie, szczerość,
solidarność
Rodzaje rzeczowników:
- pospolite (kot, szkoła, talerz),
- własne (Maria, Bambi, Wawel),
- żywotne (źrebię),
- nieżywotne (zabawka)
Rzeczowniki odmieniają się przez:
- przypadki (np. kolega, kolegi, koledze, kolegę, kolegą, koledze, kolego)
- liczby (np. kolega – koledzy)

Funkcje rzeczownika w zdaniu:

- podmiot (np. Mama poszła z nami.),
- przydawka (np. Kot Agnieszki jest przesympatyczny.),
- orzecznik (Karol to rozrabiaka),
- okolicznik (Bociany wrócą wiosną)
- dopełnienie (np. Nauczyciel robił mu trudności)
CZASOWNIK
- odpowiada na pytania: co robi? co się z nim/nią dzieje?
- oznacza: czynności albo stany
Przykłady czasowników: piszę, tęsknisz, czyta, jest, chodzimy, spacerują,
wyzdrowieli
Rodzaje czasowników:
- dokonane (napisałam),
- niedokonane (piszę).
Czasowniki odmieniają się przez:
- osoby (np. jem, jesz, je, jemy, jecie, jedzą)
- liczby (np. jem – jemy)
- czasy (np. jem – czas teraźniejszy, zjem – czas przyszły, zjadłem – czas
przeszły)
- strony (jedząc – strona czynna, jedzony – strona bierna)
- tryby (jem – tryb oznajmujący, zjadłbym – tryb przypuszczający, jedz –
tryb rozkazujący)

Funkcje czasownika w zdaniu:

- orzeczenie (np. Maciek lubi wędrować.,)
- podmiot (np. Śpiewający popełnił gafę.),
- dopełnienie (Bardzo długo marzyłam o tym spotkaniu)
- okolicznik (Wywracając się, przedszkolak strącił talerz).

PRZYMIOTNIK
- odpowiada na pytania: jaki? jaka? jakie? który? która? które? czyj?
czyja? czyje?
- oznacza: cechy, właściwości ludzi, zwierząt, rzeczy i pojęć
Przykłady przymiotników: mój, czerwona, jasne, ojca.
Rodzaje przymiotników:
- męski (np. ładny, srebrny),
- żeński (np. ładna, srebrna)
- nijaki (np. ładne, srebrne)
Przymiotniki odmieniają się przez:
- przypadki (np. mądry, mądrego, mądremu, mądrego, mądrym, mądrym,
mądry)
- liczby (np. mądry– mądrzy)
- rodzaje (np. mądry, mądra, mądre)
Funkcje przymiotnika w zdaniu:
- podmiot (np. Chory skarżył się na ból gardła),
- przydawka (np. Fioletowa lawenda pachniała oszałamiająco),
- dopełnienie (np. Podczas spaceru spotkali kudłatego kundelka)
- orzecznik (np. Wcale nie jestem leniwa)

ZAIMEK
- odpowiada na pytania: te same, na które odpowiadają części mowy,
jakie zastępują
- oznacza: inne części mowy, które pozwalają skrócić wypowiedź lub
uniknąć powtórzeń,
Przykłady zaimków: ja, ty, on, co, nic
Rodzaje zaimków:
- osobowe (np. ty, my, oni),
- wskazujące (np. ten, tamta, tamto),
- pytające (np. co? jaki?),
- przeczące (np. nikt, żadna),
- względne (gdy łączą zdania podrzędne z nadrzędnymi, np. kto? co?),
- zwrotne (np. się)
Zaimki odmieniają się przez:
- przypadki (np. ja, mnie, mi, mnie, mną, mnie, ja)
- liczby (ja - my, ona - one)
- rodzaje (on, ona, ono)

Funkcje zaimków w zdaniu:

- podmiot (np. Ona zrywała te kwiaty z myślą o mamie),
- dopełnienie (np. Mama ugotowała taki obiad, by mu smakował),
- przydawka (np. Nie wierzę w żadne duchy)

LICZEBNIK
- odpowiada na pytania: ile? który z kolei?
- oznacza: ilość, kolejność
Przykłady liczebników: jeden, pierwszy, pięcioro
Rodzaje liczebników:
- główne (np. jeden, dwa, trzy),
- porządkowe (np. pierwszy, piąty, setny),
- ułamkowe (np. półtora, ćwierć, pół),
- zbiorowe (np. troje, czworo, siedmioro),
- nieokreślone (np. kilka, kilkanaście, kilkadziesiąt)
Inny podział dzieli liczebniki na:
- proste (np. pięć, jedenaście, milion)
- złożone (trzydzieści trzy, dwa tysiące jeden, tysiąc dwieście trzeci).
Liczebniki odmieniają się przez:
- rodzaje - wyjątek to liczebniki ułamkowe (np. jeden, jedna, jedno)

Funkcje liczebnika w zdaniu:

- przydawka (np. Dzieci najbardziej lubiły się bawić we dwoje),
- orzecznik (np. Nie zamierzam być tą trzecią!)

PRZYSŁÓWEK
- odpowiada na pytania: jak? gdzie? kiedy?
- oznacza: miejsce, czas lub sposób
przykłady przysłówków: spokojnie, wewnątrz, wieczorem
Rodzaje przysłówków:
- sposobu (brzydko, sprawnie, sprytnie),
- miejsca (blisko, daleko, wszędzie),
- czasu (jutro, nigdy, zawsze)
Funkcje przysłówka w zdaniu:
- okolicznik (np. Ania podczas lekcji zachowywała się dziwnie)

PRZYIMEK
- nie odpowiada na żadne pytania,
- oznacza: część mowy, która dopiero wraz z innymi wyrazami może
tworzyć pewną sensowną całość (tzw. wyrażenie przyimkowe)
Przykłady przyimków: pod, z, w,
Rodzaje przyimków:
- proste (np. ku, z, o)
- złożone (pomimo, obok, zza)

Funkcje przyimka w zdaniu: jako niesamodzielna część mowy może

posiadać określoną funkcję wyłącznie w połączeniu z inną częścią mowy,
(np. Dziewczynki poszły na spacer – jako okolicznik)
SPÓJNIK
- nie odpowiada na żadne pytania
- oznacza: połączenie wyrazów w zdaniu lub wypowiedzi
Przykłady spójników: i, ale, albowiem
Rodzaje spójników:
- współrzędne (np. oraz, zatem, dlatego)
- podrzędne (gdyż, ponieważ, żeby),
Funkcje spójnika w zdaniu: spaja elementy wypowiedzi, w zdaniu nie
pełni żadnej funkcji składniowej

WYKRZYKNIK
- nie odpowiada na żadne pytania,
- oznacza: emocje, zawołanie, wolę osoby mówiącej
Przykłady wykrzykników: ach! hej! ha!
Rodzaje wykrzykników:
- wyważające uczucia (np. auć!)
- wyrażające wolę (np. hej!)
- dźwiękonaśladowcze (np. dzyń, biiip, łup)
- apelatywne (np. hejże, dobra, ćśśś)

Funkcje wykrzyknika: podkreślenie siły wypowiedzi, emocji,

zaakcentowanie hałasu, w zdaniu nie pełni żadnej funkcji składniowej

PARTYKUŁA
- nie odpowiada na żadne pytania,
- oznacza: wyrażenie lub podkreślenie emocji
Przykłady partykuł: właśnie, czy, niech
Rodzaje partykuł:
- twierdząca (np. tak),
- rozkazująca (np. niech),
- wątpiąca (np. bodaj),
- przypuszczająca (np. by),
- ograniczająca (np. tylko),
- przecząca (np. ani),
- mnożna (np. razy).
Funkcje partykuł: w zdaniu nie pełni żadnej funkcji składniowej, lecz
akcentuje emocje towarzyszące wypowiedzi.