Lich si - Van hda - Tu tuén CHUA MOT COT Xlfa we Nay gudi dan Viet Nam 6 trong nuéc hay Ne ngudi xa qué huong, nhing du Khach nude ngoai, di da di nhiéu noi, duge thuéng ngoan nhiéu danh thing néi tiéng tren thé gidi, di: ngudsi d6 1a ngu’i khong mo dao Phat, nhung khi dén Viét Nam, dén thi dé Ha Noi déu cé mot ude vong 1a duoc ving tham lang Bac H6, tham chia Mot Cot - mot di tich danh thang cita ngudi Viet, cia mot dan t6c anh hiing. Chita Mot Cot da tré thanh mot biéu tuong cita dan toc, i duge ca thé gidi biét dén. Nhung khong phai ai cing hiéu r vé ngoi chia cé kinh nay, cho di ngudi dé da dén day nhiéu lin, cho di chila Mot Cot da duoc nhiéu nha nghién cifu, nhiéu sch vo, bao chi, hay qua nhimg huéng dan vien du lich gidi thi¢u. Co chang ho chi chiém ngudng vé dep kién trtic chita doc déo 6 mot khong hai trén thé gidi nay. Chinh vi vay, & bai viét nay, toi them mot lan mao mudi dugc gidi thiéu doi nét vé chia Mot Cot - xua va nay dé quy doc gid, quy du Khach hiéu them vé n6. ‘Theo sit sdch chép lai thi chia Mot cot duge xay dung vao théng 10 nam Ky Siru (1049), duéi trigu vua Ly Thi Tong (1028 - 1054), la mot trong nhing vi vua anh minh, nhan hau cia triéu dai nha Ly- mot tiéu dai ma Phat gido da phat tign ruc 10, lay gido ly, jr tudng dao diic Phat gido dé cai tri dat nudc, véi nhiéu danh tang co vai trd quan trong trong viéc bao vé va kién thiét dat nude nhu Thién su Van Hanh la ngudi khuyen Ly Cong Udin (Ly Thai T6: 974 - 1028. Ly Cong Udn da cé thoi 1a chi Tiéu trong chia) doi do ra Thang Long dé tinh ké lau dai cho doi sau. Va nha c6 Phat gido trigu Ly da thuc thi hang loat chinh séch tién b6 nhu khoan stic dan, coi trong su hoc..., dem lai su thinh tri cho Vuong triéu suét 2161 nam. Tuong truyén “Nam 1049, Ly Thai Téng ném mong théy Quan Am ngéi trén dai sen, vua ciing dugc dat lén dé. Khi tinh gidc, vua dem viée dy hdi cdc quan. Cé ngudi so la diém khong lanh. Su Thién Tué khuyén vua lam chia, dung cOt dai gitta hd, ldm tod sen ctia Phat dat trén cot Lé Khanh nhuw da théy trong méng. Cho cdc su chay dan, tung kinh cdu cho vua song lau, vi thé goi la chia Dién Hua (kéo dai cdi phic). Chita Mot Cot thi Ly khong con, nhung qua sit sch ghi chép lai chting ta c6 thé hinh dung mét phdn nao d6 ngoi chia thoi LY voi khong gian rng, to Ién hon nhiéu so voi hién nay ké ca nhimg bo phan hop thanh va hinh dang cing phong phti hon: Chiia 1a mot téng thé kién tric g6m ngoi chita va toa dai xay giita hé hinh vudng. Chia tén 1a Dién Huu va toa dai 6 tén 1a Lien Hoa. Dai nay lau nay goi 1a chia Mot Cot. Lien Hoa Dai duge lam gitta hé hinh vudng Linh Chiéu c6 lan can (H6 nay trong lan tring tu nam 1105 méi dao). C6 ao Bich Tri vay tron va 4 cay cdu véng, hai bén ta hitu c6 hai ngon thép duoc goi 1a thap luu ly. Ngoai ra, cdn c6 chuong Quy Dién, dugc coi 1a mot trong “An Nam Tif khi” cha Viet Nam nam gitta vuin Tay Cam hoa le. ‘Trén t4m bia thép Dién Linh & chia Doi (Duy Tién, Ha Nam) soan nam 1121 da mo ta chda Mot ct, qua dé cé thé hinh dung dugc téng thé ngoi chia, trudc hét 14 mdi trung, ngoai canh gin véi viéc chon dat theo thuyét phong thuy va quy mo. Lien Hoa Dai (chia Mot Cot) thai Ly to hon ngay nay nhiéu: “Dao hé Linh Chiéu, giifa hd vot lén mét c6t dé, dinh c6t nd dod hoa sen nghin cénh, trén dung tod dign mau xanh. Trong dién dat pho twong Quan Am. Vong quanh hé la day hanh lang. Lai dao ao Bich Tri, méi bén déu bac céu véng dé di qua. Phia sén trudc céu, hai bén td hitu xdy thép lieu ly.” Tuy vay, cling c6 nhiéu ¥ kién khéc nhau vé lich sir chita Mot Cot, nhu tai tim bia & chia do Hoa thuong Le Tat Dat ghi nam canh Tri thi 3 (1665) lai khac la: “Nam dau nién higu Ham Thong doi Duong, Cao Bién dén nuéc ta, dung mét cot dé & giita hd. Trén cot xdy mét toa ldu ngoc, trong dé dat tugng Phat Quan Am dé thar cing, Khi dat chung diic anh link, cdu gi duoc ndy.Dén khi triéu L¥ xdy dung kinh dé 6 dy, ciing noi theo dau cit, ngay cang sitng kinh, nén cang linh thiéng. Khi L§ Thanh Tong chua c6 hodng tit, thing dén d6 cau nguyén. Mot dém vua nam mong thay Phat Quan Am moi lén trén Idu, 6m mot dita tré dat vao long vua. Thang d6, Hoang hau cd mang hodng tit. Vua bén sita thém ngoi chica Dién Huu & bén phdi chia Mot Cot dé mé rong viée tho cuing, lam sang r6 suc t6n sting”. Cac diéu ghi trong tam bia nay c6 ché khac v6i thuyét ghi trong chinh sir _nhu viéc Cao Bién cho xay chia Mot Cot, trong khi dé chinh si chép ring viéc vua Ly Thai Tong nim mong thay Phat Quan Am méi dan dén viée xay dug chita. Negay nay, Chita Mot Cot nim giita quén thé Lang Hé6 Chi Tich, thude phuong Ngoc Ha, quan Ba Dinh, Ha Noi. Trai qua nhiéu bién c6 lich sit, qua nam thing chia khong con git duge vé nguyén ven nhu xua, cAinh ngoi chia cii ciing da khong con vi chia da duge tring tu nhiéu Ian va méi lin déu cé thay di chiit it: Ao Bich TH, cdu véng va hai bio thap (Thap luu ly) kh6ng cdn, cc con chim gan 6 trén mai ciing da dugc thay thé bing nhimg con réng, vudn hoa Tay Cam hoa le khong cdn hoa vién thodng doang, rong 1én nhur xuta, ma chi cdn khong gian bé nhé nam gitta hai kién tric hién dai va c6 dai. Tuy vay, vé hinh dang chia Mot Cot ngay nay van git dugc nhimg nét xua: Chia hinh vudng, méi chiéu dai 3 mét hon, mai cong dung trén mot c6t dé hinh try cao 4 mét (chua ké phan chim trong nudc), duéng kinh rong 1,2 mét. Cot dé gém hai phién tru duge gin rat khéo nén thoat nhin thi cif tuéng 1 mot khdi lién. ‘Tang trén dau cia tru dé 1a he thong nhimg thanh g6 tao thanh bd khung sun kien c6 do lay mot bo khung g6 cla ngoi chita lam nhu mot dod hoa sen vuon thang trén khu hé nho hinh vudng c6 xay Jan can bing gach bao quanh, trong hé tréng sen. Tren néc chita cé Iudng long chau nguyét cang ton vé linh nghiém cia ngoi chia, céc déu dao cia chia 6 céc géc mai, bén canh céc dau dao 1a cdc con réng. Tir bo ngoai cé cu thang bing gach dn lén Phat dai. Trén cita Phat dai co tam bién dé chit “Lien Hoa Dai” (dai hoa sen) ngu ¥ nhac lai su tich xay dumg chita thué truéc. Trong Phat dai van th Phat Ba Quan Am. Trude chita 1 mot san nhd, qua san nhé Ja chia Dien Hyu gém: chia chinh, nha Td, nha Tang. Canh chia Dien Huu 1 Bao tang H6 Chi Minh. Phia sau chia 1a ao c4 Bac hé va nha san noi Bac 3. Chéch vé dudng Hang Vuong 1a Lang Hé Chi tich... Bén tay trai Tap chi Nghién ciu Phat hoc chita (nin déi dién mat chita) la vuon thap. Chia Mot Cot gan véi nhiéu lich sit oai hing, nhiéu bién cé lich sit cla dan toc, nhung né van trudng tén, dugc nhan dan va cac triéu dai tran trong, gin gitt, coi né 1a biéu tugng cia Viet Nam, 1a su trudng t6n ciia dat nude. Ngay 11/9/1954 tuéc khi rit chay khoi nuéc ta, thyc dan Phap da cho né min phé huy chia Mot Cot nhim xod di cOi nguén, biéu tuong, va niém tu hao cia ngudi dan Viet, nhim xoa di qué khtf, mot di sin van hod, lich sit, kign tic, ton gido cia ngu’i dan Viet, nhung ngay sau khi tiép quan thi do Ha Noi, Chinh phii non tré cia nude Viet Nam Dan chi Cong hoa do Dang Cong san Viet Nam dimg dau 1a Chit tich Hé Chi Minh lainh dao da cho xay dumg lai chia Mot Cot nhu ci va théng 4/1955 thi cOng viéc hoan tat (nhu ta thay hién nay). Digu d6 cho thay sy quan tam ciia Ding, Bac Hé d6i véi di sOng tin ngudng cia déng bao Phat gido, doi v6i Tang Ni, Phat tir Viet Nam. Qua d6, ciing khang dinh c6i nguén cila dan toc, cita tinh thin bat khuat khong bao gid bi xod nhoa, né mai mai trudng tén cling vdi dan toc Viét Nam, mot dan t0c anh hing. Chiem ngudng ngoi chia Mot Cot tit vi tri, méi trudng, canh quan, dén kién tnic ta cam nhan dugc vé dep cia chia Mot Cot voi nhimg uéc mo. khi vé Ha Noi. Su két hgp nhudn nhuyén giita dudng cong, dudng thang, hinh tron, hinh vuong... tat ca theo mt quy luat via hai hoa, vira thong nhat, vira cé su bién hod, tat ca tao cho canh chia thanh tao, man méc u huyén. O dé con ngudi nhu duoc tay tran dé gin gili v6i gido phap. BOi vay, tir xua cho dén nay da cé rat nhiéu danh nhan da dén day thuéng ngoan va chiém nguong gid tri cla n6. Thién su Huyén Quang - Dé Tam t6 Thién phai Tric Lam Yen Tir, mot vi Thién ste néi tiéng thoi Trdn sau mot lan dén tham chia Mot Cot cing phai thét lén bang mot bai tho véi tua dé “Dien Hyu Ty” duge Gido su Hué Chi dich nhu sau: CHUA DIEN HUU Dém thu chia thodng tiéng chuéng tan Phong dé, trang ngoi, song nguyét lan In nguoc hinh chim, guong nuéc lanh Sdm déi bong thap, ngén tién han Muén duyén chdng vuéng: xa tran tuc M6t may ndo lo: rong nhan quan Thdiu hiéu thi phi déu thé’ cdLich sii - Van hoa - Tu tudn Déu ma déu Phat, chén nao hon? Ngay 14/3/1959 Chit tich H6. Chi Minh kinh yeu da dua Téng thong An Do R.Praxat dén tham chia Mot cot, sy kién dé cang khang dinh 16 sy quan tam ciia Dang va Nha nude ta déi chita Mot Cot néi riéng va Phat gido chung, qua do, ta nh thay dn ¥ cla Béc nham gidi thiéu véi dat nude An D6 noi riéng, véi thé gidi ndi chung vé nén van hod Viet Nam, vé lich sit Viet Nam, vé tinh thén Viet Nam, dan toc anh hing lu6n ty ding vimng va vuon lén bing tri tué cia minh. Ciing that “ngdu nhién”, chia Mot Cot hién nay lai nam trong khu quan thé Lang Chi tich Ho Chi Minh (du khach khi dén tham sé dén tham Lang Bac truéc, r6i di dén tham nha san noi bac lam viéc va di dén chia Mot Cot, dén Bao tang H6 Chi Minh), phai chang tam nguyén cila Bac H6 a lun dugc nghe tiéng chuong chia méi ngay?, phai chang tam nguyén cla Bac la dé moi ngudi duoc chiém ngudng ngoi-chia trong quén thé kién tric hién dai va c6 dai, tir d6 thay duoc su phat trién di len hang ngay ciia dat nudc trén nén tang gid tri lich sit, cla cOi nguén?. Chia Mot cot ngay xua duge coi 1a mot chén “linh thiéng”, dugc cdc vua chtia, quan lai, nhan dan thoi Ly va céc triéu dai phong kién Viet Nam thuong dén day cau nguyen cho quéc thai dan an, cho gia dinh dugc hanh phiic. Khong nhiing thé, hién nay chia Mot Cot van dugc coi la mot trong nhiing ngoi chia “linh thiéng” dugc nhan dan “sing kinh”. La biéu tugng cho ngudi Viet Nam xa qué huong, xa t6 quéc khi o dat khach qué ngudi ma long luon hudng vé dat me Viet Nam. N6 duge coi 14 mot diém “du lich tam inh” cita Tha 40 Ha NOi noi riéng, cla Viet Nam noi chung ma khong nhiing nguei Viet Nam ma ca du khdch nuéc ngoai déu biét dén (khong dé gi ho bo qua khi dén Viet Nam). Bai no 1a sur biéu hién cho cOi nguén, su trudng tén cia Viét Nam néi chung, va cia thi dé Ha Noi ndi ring, né luon gitt duoc gid tri van hod, lich sit, ton giéo ciia minh. Ngay nay, khi Phat giéo Viet Nam duoc thong nhat, chia Mot Cot la mot trong nhing ngdi chia nam trong Gido hoi Phat gido Viet Nam, du khdch cang dén nhiéu thi cang khang dinh su truéng tén cila no ciing 1a su khang dinh su truéng tén, su hung thinh cia Phat gido Viet Nam. Xét & mot khia canh nao d6, chita Mot Cot cn 1a ché dua tinh than cho nhan dan mién Nam nén trudc ngay gidi phong mién Nam, théng nhat dat nude (1975), chta Mot Cot duge tai hién tai Sai Gdn vao nam 1958 qua ngoi chiia véi cai ten @ la “Nam Thién Nhat Tru” do Hoa thugng Thich Tri Diing chi tong xay dung, nhim gip moi ngudi dan mién Nam duge thay mot danh lam cla dat Bac, thay duoc su doc lap cla dan toc, qua dé, c6 tac dung 16n lao trong viéc gidp ngudi dan mién Nam lu6n huéng vé coi nguén dat ma néu cao tinh than doclap dan toc, lam ché dua tinh than cho ho khi dat nuéc tam thdi bi chia cat do Dé quéc My gay ra, dé tir d6 tich cue trong phong trao dau tranh chong My-nguy giai phong dat nudc, xay dung mot dat nude hoa binh, doc lap, dm no, hanh phiic. Su ni tigng cia chita Mot Cot khong nhimg & trong nude, ma qua gid tri kién tric déc déo cita chita Mot Cot c6 mot khong hai trén thé gidi, due ca thé gidi biét dén; Nguoi Viet Nam xa qué huong lay d6 1a biéu tuong van hod, coi nguén ciia minh, cita dan toc minh). Mac di trén thé gigi cé nhiéu tuyét t4c, diéu khic, nghé thuat chia chién néi tiéng nhu: céc tong Phat to lon 6 Apganixtan, 8 Trung Quoc; tuyét tac bang déng méi cénh tram khic mot yi Phat khép mo tuy y tai Bao tang New Delhi (An Do); Hay 6 Ba Lan (trong vudn hoa cia Vien Bao tang A Chau va Théi Binh Duong tai thanh pho X6lét Vacxava) 6 dy dinh sé xay dumg mo hinh chiia Mot Cot bang nia ngoi chia 6 Ha Noi !. Va méi day tai ‘Trung Quéc da xay dung cc canh quan néi tiéng trén thé gidi theo mo hinh thu nhé nhu: Thap Ep phen (Phép), thap nghiéng Pisa (Italia), tuong Nit than tu do (My), Kim Tu Thap (Ai Cap), Van Ly ‘Trung Thanh (Trung Quéc), vudn treo Babilon, nhung diém dic biét d day Ia lai cé ca mo hinh chiia Mot Cot cia Viet Nam cing dugc dung cing & day. Nhu vay, 6 thé cho thdy kién tric chia Mot Cot di duoc nudc ngoai coi trong sénh ngang véi cdc danh lam thang canh néi tiéng thé gidi (that ty hao thay). Nhimg diéu nay cing cho ta thay gid ti dac biét vé kién tric cla ngoi chia cé, mang dam dau 4n cita Viet Nam da c6 tir gan 10 thé ky nay, do la niém vinh quang cita kién tic Viet Nam, va chiing ta ciing phai cam on vi vua anh minh Ly Thai Tong, Thién su Thién Tué va nhimg ngudi tho tai hoa vo danh Lim én mot cOng trinh nghé thuat doc nhat vo nhi trong King Phat gido thé gidi, da lam rang danh nén kién tric Viet Nam. Qua bai viét nay, toi cing muén mot lin khang dink them vé gid tri ciia chiia Mot Cot khang dinh su truéng tén mai mai ciia nd, ngdi chia gan véi lich sir dan toc, khong thé mot thit gi xod nhoa dugcDi tich chita Mot Cot mot kién tric, diéu khac doc dao, vira mang gid ti nhan van, mang tinh tn gido v6i ¥ ngbia lich sir, la niém kiéu hanh, ty hao, biéu tung van hod - coi nguyén cia ngudi dan Viét Nam 6 trong nude cing nhw ngoai nudc, n6 da di vao tam thifc cua nguéi Viet Nam gan chuc thé ky nay, mai tudng tén cing véi ngudi dan Viet Nam noi chung va ngudi dan thi: do NOi ndi riéng. N6 cé thé coi la biéu tugng cho thi do Ha Noi néi riéng va ca nude néi chung. Do vay, phai tuyén truyén, giéo duc cho quén chiing hiéu dugc gid tri moi mat cia di tich lich sit van hod nay, dé hinh thanh y thtfc bao tén di san van hod dan t6c, dé cho ngudi trong nuéc va khdch thap phuong khong nhimg ngay nay va cd doi sau dugc chiém nguéng va cdm thu./. ar Tap chi Nghién cuu Phat hoc ‘Tai ligu tham kno: 1- Cac ngdi chiia néi tiéng & Viet Nam - Vo Van Tutmg, 2- Dinh, chita, lang tém néi tiéng Viet Nam - NXB Van héa-Thong tin, 1998 3- Tam vi vua triéu Ly - NXB Van hoa-Thong tin, 2003 5- Cac tu ligu vé Bic H6 6- Cac bai viét vé chila Mot Cot duge dang ten Tap chi Nghién cifu Phat hoc cac s6. Vii Ngoc Khanh, 1 Theo béo Sai Gon gidi phong, sO ra ngay 24/12/1987 & muc Tin van thé giéi QUA TRINH TON TAI VA PHAT TRIEN CUA TRCSPHYN . Ban Dao dite tung uong da duge dic Tong su duyét thong qua. Ce chtie vi trong Ban Dao dite duge hinh thanh, do la : Giang su; Pho Giang su; Huan vien dao ditc. Cho dén thai diém nay, Gido hoi da xay dumg duge 110 hoi quan va 110 phong thuéc Nam. phudéc thién tap trung & hau het cdc tinh Nam b6. Ngay 05/10/1958 (tite ngay 22/8 am lich), ong Nguyén Van Béng vien tich tho 73 tudi. Lé an vi kim than tai nén chinh dién ci cia chia Tan Hung Long tai Phui Dinh - Chg Lén (nay la dutmg Ly Chieu Hoang, quan 6, thanh pho Hé Chi Minh). Hoi hic nay cé hon I trigu tin dé tir Nha Trang dén Ca Mau. ‘Trong sudt qué trinh hoat dong cia minh, Ong 4a khong ngimg vun dip, xaydung dé ‘TDCSPHVN phat trign ca vé sé Iugng va chat lugng; Ong khong nhimg quan tam dén hoat dong ciia cde phdng thudc Nam phuéc thién ma Ong cén rat chi trong trong viec giang day gido ly theo phuong phdp “Hoc Phat - tu Nhan” cho cdc hoi vien, thién tin. Ong quan niém, hoc theo gido ly cia Phat dé tude hét wd thanh nhimg con ngudi tt, C6 ich cho xa hoi, biét sOng 1é nghia, nhan 4i, sau dé 1a dé vang sinh vé coi Tay phuong Cue lac. Sau khi Dit Tong su Minh Tri qua dvi, dé (Tiép theo trang 46) tranh mét doan két, tranh gianh quyén lyc trong ndi bo Hdi, Ban Tri sy trung wong Hoi da hop va lap Idi thé nguyén cho hdi vien, thién tin toan quéc truéc khi tho tang: Piéu thir nhit:Tir nay ching con xin thé nguyén doan két chat ché, cing nhau dung hoa, ©6 thuc hién cho dugc phutc hug song tu, do Huan ti cia ditc Tong sur ban ra. Tir nay chting con xin thé nguyén bé han tu hiém, tu kién, déng lao cong tac, chung vai dau cat, cing nhau lo viéc dao hoi, khong phan dao, khong phan thay, khong phan ban, khong ghét nghich lin nhau. Diéu thit ba: Tir nay ching con xin thé nguyén noi guong lanh cao quy cia Ditc Tong su trén con dudng hoing duong chinh phap, phé do quan sanh, thé nguyén cing ching sinh tong giai thanh Phat dao... Ké tir day, viéc lanh dao Hoi déu dugc dat dudi sy chi dao cia Ban Tri su trung uong. Nhiém ky Ban Tri su trung. uong va Ban Tri su céc tinh hoi 1a 1 nam. Hang nam cdc chite sac lanh dao trong céc Ban déu do tin dé hdi vién tai dia phuong bau ra bang phuong thiéc bé phiéu kin. Héi da lay ngay 23/8 am lich dé ky niém ngay mat cia Ditc Tong su, sau dé la 16 chifc budi hdi thao vé dao ditc, dtic két nhimg, viéc da lam dugc trong nim qua va chun bi phuong huéng hoat déng cho mét nam méi/. (Cén tiép)