Bài 25

TÌNH HÌNH CHÍNH TRỊ, KINH TẾ, VĂN HOÁ DƯỚI TRIỀU NGUYỄN
(Nửa đầu thế kỷ XIX)

1. Xây dựng và củng cố bộ máy Nhà nước, chính sách ngoại giao
- Năm 1802 Nguyễn Ánh lên ngôi (Gia Long). Nhà Nguyễn thành lập, đóng đô ở Phú Xuân
(Huế).
a. Tổ chức bộ máy Nhà nước
- Chính quyền Trung ương tổ chức theo mô hình thời Lê.
- Thời Gia Long chia nước ta làm 3 vùng: Bắc Thành, Gia Định Thành và các trực doanh (trung
Bộ) do triều đình trực tiếp cai quản.
- Năm 1831 – 1832 Minh Mạng thực hiện một cuộc cải cách hành chính chia cả nước là 30 tỉnh
và một Phủ Thừa Thiên. Đứng đầu là tổng đốc tuần phủ hoạt động theo sự điều hành của triều
đình.
- Tuyển chọn quan lại: thông qua giáo dục, khoa cử.
- Luật pháp ban hành Hoàng triều luật lệ với gần 400 điều.
- Quân đội: được tổ chức quy củ trang bị đầy đủ song lạc hậu, thô sơ.
b. Ngoại giao
- Thần phục nhà Thanh (Trung Quốc).
- Bắt Lào, Campuchia thần phục.
- Với phương Tây “đóng cửa, không chấp nhận việc đặt quan hệ ngoại giao của họ”.
2. Tình hình kinh tế và chính sách của nhà Nguyễn
a. Nông nghiệp
+ Nhà Nguyễn thực hiện chính sách quân điền, song do diện tích đất công ít (20% tổng diện tích
đất), đối tượng được hưởng nhiều, vì vậy tác dụng không lớn).
- Khuyến khích khai hoang bằng nhiều hình thức, Nhà nước và nhân dân cùng khai hoang.
- Nhà nước còn bỏ tiền huy động nhân dân sửa, đắp đê điều.
- Trong nhân dân, kinh tế tiểu nông cá thể vẫn duy trì như cũ.
 Nhà Nguyễn đã có những biện pháp phát triển nông nghiệp, song đó chỉ là những biện pháp
truyền thống, lúc này không có hiệu quả cao.
+ Nông nghiệp Việt Nam vẫn là một nền nông nghiệp thuần phong kiến, rất lạc hậu.
b. Thủ công nghiệp
- Thủ công nghiệp Nhà nước: được tổ chức với quy mô lớn, các quan xưởng được xây, sản xuất
tiền, vũ khí, đóng thuyền, làm đồ trang sức, làm gạch ngòi (nghề cũ).
+ Thợ quan xưởng đã đóng tàu thuỷ – được tiếp cận với kỹ thuật chạy bằng máy hơi nước.
- Trong nhân dân: nghề thủ công truyền thống được duy trì nhưng không phát triển như trước.
c. Thương nghiệp
+ Nội thương phát triển chậm chạp do chính sách thuế khoá phức tạp của Nhà nước.
+ Ngoại thương: Nhà nước nắm độc quyền, buôn bán với các nước láng giềng: Hoa, Xiêm,
MaLai…
Dè dặt với phương Tây, tàu thuyền các nước phương Tây chỉ được ra vào cảng Đà Nẵng.
+ Đô thị tàn lụi dần.

3. Tình hình văn hoá – giáo dục

Lĩnh vực Thành tựu
Giáo dục Giáo dục Nho học được củng cố song không bằng các thế kỷ trước.
Tôn giáo Độc tôn Nho giáo, hạn chế thiên chúa giáo.
Văn học Văn học chữ Nôm phát triển. Tác phẩm xuất sắc của Nguyễn Du, Hồ Xuân
Hương, Bà Huyện Thanh Quan.
Sử học Quốc sử quán thành lập nhiều bộ sử lớn được biên soạn: Lịch triều hiến chương
loại chí…
Kiến trúc Kinh đô Huế, Lăng tẩm, Thành luỹ ở các tỉnh cột cờ Hà Nội.
Nghệ thuật
Tiếp tục phát triển.
dân gian

Bài 26
TÌNH HÌNH XÃ HỘI Ở NỬA ĐẦU THẾ KỈ XIX
VÀ PHONG TRÀO ĐẤU TRANH CỦA NHÂN DÂN

1. Tình hình xã hội và đời sống của nhân dân

a. Xã hội
- Trong xã hội sự phân chia giai cấp ngày càng cách biệt:
+ Giai cấp thống trị bao gồm vua quan, địa chủ, cường hào.
+ Giai cấp bị trị bao gồm đại đa số là nông dân.
- Tệ tham quan ô lại thời Nguyễn rất phổ biến.
- Ở nông thôn địa chủ cường hào ức hiếp nhân dân.
b. Đời sống nhân dân
- Dưới thời Nguyễn nhân dân phải chịu nhiều gánh nặng.
+ Phải chịu cảnh sưu cao, thuế nặng.
+ Chế độ lao dịch nặng nề.
+ Thiên tai, mất mùa, đói kém thường xuyên.
 Đời sống của nhân dân cực khổ hơn so với các triều đại trước.
 Mâu thuẫn xã hội lên cao bùng nổ các cuộc đấu tranh.
2. Phong trào đấu tranh của nhân dân và binh lính
- Nửa đầu thế kỉ XIX, những cuộc khởi nghĩa của nông dân nổ ra rầm rộ ở khắp nơi. Cả nước có
tới 400 cuộc khởi nghĩa.
- Tiêu biểu:
+ Khởi nghĩa Phan Bá Vành bùng nổ năm 1821 ở Sơn Nam Hạ (Thái Bình) mở rộng ra hải
Dương, An Quảng đến năm 1827 bị đàn áp.
+ Khởi nghĩa Cao Bá Quát bùng nổ năm 1854 ở Ứng Hoà – Hà Tây, mở rộng ra Hà Nội, Hưng
yên đến năm 1855 bị đàn áp.
+ Năm 1833 một cuộc nổi dậy của binh lính do Lê Văn Khôi chỉ huy nổ ra ở Phiên An (Gia
Định), làm chủ cả Nam Bộ  năm 1835 bị dập tắt.
3. Đấu tranh của các dân tộc ít người [hs tự học]