Çeşitli uçaklar için parazit sürükleme katsayısı ve Oswold sabiti değerleri:

Uçak Tipi cD 0 e 2
cL
Tek motorlu
cD = cD0 +
πA Re
Hafif uçak 0.024 0.8
Destek elemansız
Tek motorlu
Hafif uçak 0.026 0.8
Destek elemanlı
Çok motorlu
0.019 0.84
Geniş gövdeli uçak
İki motorlu
0.017 0.85
Geniş gövdeli uçak
İki motorlu
0.021 0.85
Hafif uçak
Mühimmatlı
0.028 0.70
Savaş uçağı
Eski çift kanatlı
0.038 0.70
destek ve telli uçak
Aerodinamik Etkinlik: E
Sürükleme polerinde merkezden bir
doğru çizersek bu doğru poler eğrisini
genelde iki noktadan keser: cL
2
cD = cD0 + kcL

Bu doğru ile cD ekseni arasındaki θ

açının tanjantı:

cD
cL  sin θ 
tan θ = =E Emax → (tan θ ) max →  → θ max
cD  cosθ  max
Bu büyüklüğün alabileceği en büyük değer, orijinden gelen bu doğrunun poler
eğrisine teğet olduğu durumda oluşur.

Bu nokta maksimum L/D oranına karşılık gelir. Bu noktanın x ekseni bileşeni

minimum sürükleme katsayını cDmd

y ekseni bileşeni ise minimum sürüklemeye karşılık gelen
taşıma katsayısını verir
c Lmd c L

cLmd

cLmd L
tan θ max = = 
cDmd D  max θ
cD
cDmd
 L cL cL
Fines: E= = = 2
D cD cD0 + kcL
L dE
Emax →   : f ( cL ) ⇒ =0
 D  max dcL
2 1/ 2
dE cD0 − kcL  cD0 
⇒ = 2 2
= 0 ⇒ cL =  
dcL (cD0 + kcL )  k 
1 E : f (α )
⇒ Emax = 1/ 2 Emax : f (cD0 , k )
2(kcD0 ) tasarım parametreleri
MAKSİMUM L/D UÇAK TİPİ
3 HELIKOPTERLER
7 SUPERSONİK SAVAŞ UÇAKLARI
10 SUBSONİK SAVAŞ UÇAKLARI
12.8 T-38
18 KARGO UÇAKLARI
35 DENİZ UÇAKLARI
Sıkıştırılabilirlik nedeniyle
Drag Rise Due
Gerekli sürüklemetoartışı
Compressibility
4000
Tepki
(Pounds)
3000
stall
Stall

Yatay uçuşta toplam

Total Drag
2000 sürükleme
D = Gerekli tepki
L/Dmax
parazit sürükleme
Parasite Drag
1000
indüklenmiş
Induced Dragsürükleme

0 100 200 300 400 500 600

VELOCITY (knots)
Hız (knots)
Ağırlığın Gerekli Tepkiye (TR) Etkisi (=D)
2
2 cL
TR = D = cD qS = (cD0 + kcL )qS = cD0 qS + qS
πA Re
W CD0 ρV 2 S 2W 2
L = W = cL qS ⇒ cL = ⇒ TR = D = +
qS 2 ρV 2 SπeAR
6000
Tepki, TRT (pounds)
(pounds)

4000
W = 22,500 lbs
W=100000 N
R

W = 15,000 lbs
THRUST REQUIRED,

W=66720 N
3000
L/D m a x

2000
Gerekli

1000

0 100 200 300 400 500 600

VELOCITY (knots)
Hız (knots)
İrtifanın Gerekli Tepkiye Etkisi

CD0 ρV 2 S 2W 2
TR = D = +
2 ρV 2 SπeAR
6000
(pounds)
Tepki, TR T(pounds)

4000
R

L/D m a x
Deniz seviyesi
Gerekli REQUIRED,

SEA LEVEL
3000 σ = 1.000

2000
THRUST

22,000 ft
σ = 0.498
1000

0 100 200 300 400 500 600

VELOCITY
Hız (knots)
(knots)
 UÇAK ELEMANLARI

Aleron: yuvarlanma
Pylon: motoru uçağa kontrolünü sağlar
bağlar

Elevatör: yunuslama
kontrolünü sağlar
Kanat: taşıma kuvveti
sağlar

Spoiler: Yavaşlamayı sağlar

Yatay stabilizör: uzunlamasına
(yunuslama) kararlılık cL ↓ ; cD ↑

Flap: ilave taşıma kuvveti

sağlar
 Motor yuvası (nacelles):
Düşey stabilizör (fin):
motoru taşır
yanlamasına (sapma) kararlılığı
Gövde: paralı ağırlığı,
mürettabatı ve ilave
techizatı taşır

Rudder: sapma kontrolü

Burun iniş takımı: yerde

uçağı yönlendirir
Ana iniş takımı: yerdeki
uçağın ağılığını taşır
 UÇAK SINIFLAMA PARAMETRELERİ
Düşey olarak kanadın yeri Kuyruğun yerleştirilmesi

yüksek kanat orta kanat düşük kanat

geleneksel T-kuyruk H-kuyruk

Dihedral açısı
üçlü-kuyruk V-kuyruk

dihedral yatay anhedral

Kanat planform alanı

eliptik dikdörtgen uca doğru incelen geriye doğru açılı delta

(tapered) (swept)
 UYGUN TEPKİ
• GEREKLİ TEPKİ UÇAĞIN YAPISI TARAFINDAN BELİRLENİR

– ŞEKİL (kanat profili, planform, gövde, EMPENNAGE)

– BOYUT(yüzey alanı, ön alan, kanat profili)
– KONFİGÜRASYON (temiz, iniş takımı açık, flap açık)

• UYGUN TEPKİ GÜÇ GRUBU TARAFINDAN BELİRLENİR

(MOTOR TİPİ, PERVANE TİPİ)

– PİSTON-PERVANELİ MOTORLAR
– TURBOJET
– TURBOPROP (TURBİN MOTORU VE PERVANE)
– TURBOFAN
– RAMJET
– ROKET
Tepki = ?
Yakı sarfiyatı = ?
Motor Tasarım – Hedefler:

• Uçuş zarfı içinde gerekli tepki kuvvetini sağlamalıdır.

- uçak: kalkış, tırmanma, yatay uçuş, ...

- uzay aracı: fırlatma, yörünge değişimi, uzay görevi, ...

• Yüksek verimlilik

- gerekli tepki kuvvetini en az yakıt harcayarak sağlamak

- düşük ağırlık

• Sınırlamalar

- malzeme limitleri (maksimum sıcaklık, gerilme, ...)

- doğaya daha az zarar vermek
- diğerleri: boyut, ömür, üretilebilirlik, yedek parça desteği
Tüm uçuş itki sistemlerinde tepki kuvveti, harekete ait Newton’un 2. yasası olarak
adlandırılan, benzer reaksiyon prensibinden faydalanarak elde edilir.

kuvvet = momentumdaki değişim oranı

veya

kuvvet = kütle akış oranı ile hızdaki değişimin çarpımı

Pervane F = m& (V j − V0 )
İTKİ PRENSİBİ
büyük küçük
REAKSİYON,
Turbojet
AKIŞKANA
MOMENTUM ve F = m& (V j − V0 )
AKTARIMI İLE, Ramjet
Isı ilavesi küçük büyük
TEPKİ
KUVVETİNİ
SAĞLAR
Roket
F = m& V j
küçük çok
Isı ilavesi
büyük
 Verimliliğin Temelleri

güç = kuvvet x hız PA = TV∞

1
PToplam = TV∞ + m& (V j − V∞ ) 2
2
faydali guç uygun PA 2
ηp = = =
toplam guc uretilen PTotal 1 + V j / V∞

• Maksimum etkinlik için: V∞ = Vj , fakat bu kez Tepki = 0 olur.

• Pervane: verimin (ηp) yüksek olması için büyük akış debisi, düşük hız farkı Vj - V∞

- pervaneli motorlarda tepki uç hız, şok oluşumu ve güç kaybı ile sınırlıdır.
Bu nedenlerle, perveneli motorlar yüksek hızlarda çalışamazlar.

• Jet motorları: verimin (ηp) yüksek olması için düşük akış debisi, yüksek hız farkı Vj - V∞
Turbojet Motor
Yakıt
Türbin
enjeksiyonu
Hava alığı Sıcak
gazlar

Kopmresör Yanma Lüle (nozzle)

odası

Eksenel – Akış kompresörü Yakıcılar Türbinler Lüle

stator

egzost
difüzörden yanma sıcak veya jet
odasına gazlar
genişlemiş
daha soğuk
gazlar
kompresörden türbine
gazdan enerji alır ve şaftın
dönmesini sağlar
rotor
Turbojet Motorların Tepkisi

T = m& V j − m& V∞ = m& (V j − V∞ )

T = (m& hava + m& yakit )V j − m& havaV∞ + ( pe − p∞ ) Ae

pe ; lüle çıkışındaki gaz basıncı

p∞ ; ortam basıncı
Ae ; lüle çıkış alanı

Basınç terimi genelde küçüktür.

irtifa

T = T (h,V , π )
hız (gaz akış oranı)
gaz kolu ayarı
m& hava = ρ∞ A1V∞ Tepki – Hız Grafiği

deniz seviyesindeki tepki kuvveti

T = (m& hava + m& yakit )V j − m& havaV∞ + ( pe − p∞ ) Ae
10000 ft teki tepki kuvveti

Tepki
20000 ft teki tepki kuvveti

30000 ft teki tepki kuvveti

Sabit gaz kolu ayarı için

Hız
m& hava deki artış (V j −V∞ ) deki azalmayı telafi eder

Tepki kuvveti V∞ ile çok az değişir ve sabit olarak kabul edilebilir.

Uygun tepki hız ile değişmemektedir.

T = f(kütle akış oranı) = f(yoğunluk)
Fakat irtifadaki artış ile azalmaktadır.

x
T  ρ 
=   = σ x x = 0.7 traposferde
TSL  ρ SL  x = 1.0 stratosferde
Özgül Yakıt Sarfiyatı (Specific Fuel Consumption : SFC)

SFC motor tarafından tüketilen yakıtın ölçütüdür.

• Jet motorları yakıt akışını direkt olarak tepkiye çevirir.

• Turbo-pervaneli ve piston-pervaneli motorlar yakıt akışını önce güce çevirirler

daha sonra şaft ile pervaneye aktarırlar ve pervane çekiş kuvveti oluşturur.

Bu nedenle iki farklı özgül yakıt sarfiyatı tanımı vardır:

1. Tepki Özgül Yakıt Sarfiyatı (TSFC)

2. Güç Özgül Yakıt Sarfiyatı (SFC)

TSFC: Newton Tepki kuvveti başına yakıt akış oranıdır: (Yakıt akışı / Tepki).

SFC: Beygir gücü başına yakıt akış oranıdır: (Yakıt akışı / HP )

TSFC ve SFC için birimler:

TSFC = N / sa / N dW f / dt
SFC = N / sa / HP c= = c ( h, V , π )
T

Özgül yakıt sarfiyatları için yapılan yaklaşımlar:

• TSFC jet uçağı için sabittir.

• SFC piston ve turbo pervaneliler için sabittir.

Piston Pervaneli Motor
Pervaneler:

• Pervane büyük bir hava kütlesini hareket ettirir.

• Verimlilik hızdaki küçük değişim ile gerçekleşir.
• Pervane dönen bir kanattır.

Pervaneler İçten Yanmalı Motor

büyük silindir
hava
yanma
kütlesi

piston

şaft
Turbo-pervaneli Motor

Pervane

Hava girişi Yakıt Türbin

enjeksiyonu Sıcak
gazlar

Yanma
Dişli Kompresör odası
Lüle
kutusu
Turbofan Motor
Dış
İkincil Boru fanı lüle
hava akışı Yakıt Türbin
enjeksiyonu Sıcak
gazlar

Hava girişi

Yanma
Kompresör Lüle
Birincil odası
hava akışı

Bypass Oranı

• Fana giren havanın motora giren

havaya oranıdır.

- büyük ticari uçaklarda: ∼ 8

- savaş uçaklarında: ∼ 3

• Düşük hızlarda fan kütle akışını

arttırır ve böylece motor verimi artar.
Ramjet Difüzör Lüle

Sıcak
Yanma gazlar

Ramjet
Ramjet
• Kompresör ve türbin yoktur.
şok dalgaları

• Sıkışma “ram” bastıran hava ile oluşur,

bu genellikle sıkıştırma şoklarıdır.

• İş için hareket ettirilmelidir.

lüle
difüzör
yanma •Mach 2 nin üstünde verimlidir.
Tepki ve Etkinlik Eğilimi

• Piston pervaneli motor.

- düşük tepki, yüksek verim.

• Turbojet
- yüksek tepki, düşük verim

• Roket
- çok yüksek tepki, zayıf verim

Eğilim: daha çok güç daha az verim anlamına gelmektedir.

¾ Tepki (güç) - itici kuvvet “havayı mümkün olduğunca hızlı hareket ettirmek”

¾ Yakıt sarfiyatı – kuvvet üretimindeki etkinlik

İtici Güç ve Tepki Tepki – Hız Etkileşimi

Pistonlu motor Jet motor Turboprop

Tepki Tepki

Tepki
itici
güç
Turbofan
itici
güç
Turbojet

Hız Hız
Mach sayısı

Etkinlik
Turbofan Turbojet Etkinlik
Pervane

Turbojet
ramjet
fanjet

scramjet

Mach sayısı Mach sayısı

 Turbojet
Turbojet
A
T

Reciprocating
Piston
Engine-Propeller
Pervaneli

V
Gerekli tepki

R
T AND T
T A je t

T Faydalı tepki
A

A p ro p

T R

V m a x p ro p
V m a x je t
V
AĞIRLIK ÖZGÜL YAKIT HIZ
SARFİYATI ARALIĞI
ROCKET 10
RAMJET 3 M < 5.5
TURBOJET 1 - 2.5 M<4
(AFTERBURNER)
TURBOFAN (LOW BYPASS) M < 2.5
TURBOFAN (HIGH BYPASS) 0.6 - 0.8 M < 0.85
TURBOPROP 0.5 - 0.6 M < 0.7
RECIPROCATING ENGINE - 0.4 - 0.5 V < 400
PROPELLER km/sa
PAHA
AĞIRLIK ORANLARI
W0 : Tasarım kalkış toplam ağırlığı

W0 = Wyapi + Wmotor + W parali agirlik + Wyakit

structure engine payload fuel

Wbos (empty ) W faydali (useful )

Ws We W pl W f
⇒1= + + +
W0 W0 W0 W0
TURBOJET VE TURBOFANLAR İÇİN:

We Tmax / W0
=
W0 Tmax / WE bu oran motor üreticisinden alınır

Ws 0.4 – 0.45 BÜYÜK VE SESALTI UÇAKLAR İÇİN

W0 0.5 KÜÇÜK VE SAVAŞ UÇAKLARI İÇİN

W pl HESAPLAMA: Wyolcu = 778 N + 156 N = 934 N

BAGAJ
İÇ TASARIMIN OPTİMİZASYONU
 YAKIT TAHMİNİ

GÖREV YAKIT SARFİYATI

yatay uçuş: 300 mil
boş KALKIŞ
uçuş
TIRMANMA

YATAY UÇUŞ

kalkış piste iniş BOŞ UÇUŞ

PİSTE İNİŞ
 HAVA HIZINI NASIL ÖLÇERİZ?

• Statik Basınç
• Dinamik Basınç
• Yoğunluk
• (Sıcaklık)

HAVA HIZI GÖSTERGESİ (Air Speed Indicator)

 PITOT-STATİK ÖLÇÜMLERİ
STATİK
BASINÇ

TOPLAM
BASINÇ

„ TOPLAM BASINÇ: (BERNOULLI)

1 2
Toplam Basınç p0 = p + V Dinamik Basınç
2 1
Statik Basınç

1 2
‹ p0 - p1 için çözüm yapılırsa: p0 − p = ρV1
2
p0 − p
‹ V1 çekilirse: V1 = 2
ρ
 PİTOT-STATİK YERLEŞTİRİLMESİ
• PİTOT-STATİK YERİ HER UÇAKTA FARKLIDIR

PITOT BAŞLARI NF-104A

P-80A
P-40N
• Hava hızı göstergesi sıkıştırılamaz akış kabülü ile çalışmaktadır (Bernoulli
denklemi), Mach sayısı < 0.3

• Fakat yoğunluğu ölçmek kolay değildir. (özellikle zamana bağlı olarak)

• Düşük hızlı uçaklarda yoğunluk sabit olarak kabul edilir.

• Bu nedenle, ölçüm “Eşdeğer Hız” (Equilavent Air Speed) dır.

p0 − p
Ve = CAS= 2 ρSL standart deniz seviyesi yoğunluğudur.
ρSL

• Gerçek hava hızı eşdeğer hava hızından hesaplanır:

ρ ρ SL Ve
σ= ⇒ Vtrue = Ve =
ρ SL ρ σ
• Gerçek hava hızı ile eşdeğer hava hızı arasındaki fark nonlineerdir.
• Mach sayısı arttıkça hata oranı artar.
 Yatay Uçuş İçin Stall Hızı:

1 1
L = W = ρV ScL = ρ SLσV ScL
2 2

2 2

cLmax → Vstall
1/ 2
 2(W / S ) 
Vstall = 
 ρ SLσcLmax 