2024 Kwartaal 2 Inhoudsriglyne

NATUURWETENSKAPPE EN TEGNOLOGIE (GRAAD 6)

INHOUDSRIGLYNE
KWARTAAL 2 (DEEL 1)

 Vaste stowwe, Vloeistowwe en Gasse

 Mengsels
 Oplossings as spesiale mengsels
 Oplossing
 Mengsels en Waterhulpbronne
 Verwerking om water te suiwer

Vaste stowwe, Vloeistowwe en Gasse

Voorkennis:

1. Materiale rondom ons around us: (Graade )

2. Verwerking van material - Verwerkte material (Graad 5)

TYDSDUUR: 1 WEEK

Nota aan die onderwyser:

Die leerders moet die volgende vaardighede aanleer

 Teken en te verduidelik hoe die deeltjies gerangskik is en optree in elke toestand van
materie (vaste stof / vloeistof / gas), en
 Beskryf vaste stowwe, vloeistowwe en gasse in terme van die rangskikking van hul
deeltjies

KONSEPKAART: (vaste stowwe, Vloeistowwe en Gasse)

Vaste stowwe
styf saamgepak
Vaste stowwe
MATERIE & Vloeistowwe
vloeistowwe Bestaan uit DEELTJIES naby aan
MATERIALE mekaar
gasse
Gasse
ver van mekaar af

1
Onderwerp Kern kosepte Uitpak van konsepte
Vaste stowwe, Rangskikking
Voeistowwe van deeltjies
en Gasse
 Teken en verduidelik hoe deeltjies in 'n vaste stof,
vloeistof en gas gerangskik is.
 Maak gebruik van prente, tekeninge, kort videogrepe en foto's
in die handboeke om leerders 'n duidelike aanduiding te gee
van die deeltjies waaroor ons praat.
 Maak tekeninge op die bord om leerders te help om die
onderwerp te verstaan.
 Gee 'n oefening (Informele Assessering) vir leerders om die
deeltjies self in hul skryfboeke te teken. Afskrifte gemaak op 'n
drukker/fotostaatmasjien.
 Laat die leerders hul tekeninge bespreek.
 Maak 'n gevolgtrekking. Onthou om leerders te herinner aan
vloeistowwe en gasse wat die vorm aanneem van die houer
waarin dit is.

 VASTE STOWWE:

Voorbeelde: plastiek / metale / glas / hout / veselglas / kaas / rubber /

kristalle / klippe

VLOEISTOWWE:

Voorbeelde: water / melk / tee / olie / koeldrank / paraffien/ koeldrank/

bleikmiddel

GASSE:

Voorbeelde: suurstof / lug / koolstofdioksied / helium / waterdamp

2
Gebruik die prente en 'n tabel om informele assessering te doen
in die leerders wat boeke skryf: (Vaardigheid - tabelle) Leerders
moet die prente in 'n tabel rangskik om die vaardigheid te verwerf.

Vaste stowwe Vloeistowwe Gasse

Skets

Deeltjies

Vir intervensie en verryking:

INTERVENSIE
Gebruik dieselfde tabel waar die leerders hul eie deeltjies met 'n HB-
potlood teken. (Leerders moet die hele blok met hul deeltjies vul.)

VERRYKING
Laat die leerders met interessante materiaal vorendag kom waar dit
moeilik is om te oordeel tussen 'n vloeibare en vaste materiaal. (5
minute om terug te rapporteer, die volgende dag).

Identifiseer die drie toestande van materie in die alledaagse lewe.

NWT Vaardighede:

Vergelyk / waarneem / sorteer en klassifiseer / identifiseer / voorspel

3
Oefening 1:

Houer Watter materiaal Is die materiaal 'n

is binne in? vaste stof, vloeistof
of gas?
ballone

ketel

ysbakkie

leë bottel

glas melk

olie bottel

4
Oefening 2:

Pictures of Solid, liquid or Name 2 examples in

particles. gas? everyday life

VRAE:
1. Wat noem ons die vaste toestand van water?
2. Wat noem ons die vloeistoftoestand van water?
3. Wat noem ons die gastoestand van water?
4. Wat noem ons die proses waarin ys na vloeibare water verander?
5. Wat noem ons die proses waarin vloeibare water na ys verander?
6. Wat noem ons die proses waarin vloeibare water na waterdamp
(stoom) verander?
7. Wat noem ons die proses waarin stoom (waterdamp) na water
verander?
8. Verander die deeltjies in die ys wanneer dit smelt?
9. As ys en vloeibare water dieselfde deeltjies het, hoekom het ys
en vloeibare water verskillende eienskappe?
10. Hoe kan ons maak dat die waterdeeltjies in ys vrylik beweeg?

5
  Beskryf vaste stowwe, vloeistowwe en gasse in terme
van die rangskikking van hul deeltjies.

NWT Vaardighede:
Vergelyk / waarneem / sorteer en klassifiseer / identifiseer / voorspel

Die deeltjies in `n Vaste stof

Deeltjies in die vaste stof styf is teen mekaar gepak . Dit verklaar
waarom vaste stowwe nie in 'n kleiner vorm saamgedruk kan word nie
- vaste stowwe kan nie saamgepers word nie.

Die deeltjies in die vaste stof het `n vaste posisies; hulle kan nie van
hul posisies af beweeg nie. Dit verklaar hoekom vaste stowwe hul
vorm behou.

Die deeltjies in `n Vloeistof

Die deeltjies in die vloeistof is ook baie naby aan mekaar. Soos vaste
stowwe, kan vloeistowwe ook nie saamgepers word nie. Anders as
vaste stowwe, het die deeltjies in 'n vloeistof nie vaste posisies nie.
Hulle is altyd besig om rond te beweeg. Dit verklaar waarom
vloeistowwe vloei, om die vorm van hul houer aan te neem.

Die deeltjies in `n Gas

Die deeltjies in die gas ver van mekaar af is. Die spasies tussen die
deeltjies is enorm in vergelyking met die grootte van die deeltjies self.
Hierdie spasies is leeg. Ons noem dit 'n vakuum. Dit verklaar waarom
gasse saamgepers kan word - hulle kan in 'n kleiner vorm saamgedruk
word deur hulle nader aan mekaar te druk.
Ons kan die spasies tussen hulle kleiner maak.

6
 Die deeltjies van 'n gas is gedurig besig om vrylik rond te beweeg. As
hulle in 'n geslote houer is, sal hulle uitsprei om die hele houer te vul.
As hulle in 'n oop houer is, sal hulle nie vir lank binne bly nie. Hulle sal
uit die houer uitvloei en verstrooi word (verstrooi beteken om oor 'n
gebied of ruimte uit te sprei.)

Sleutelkonsepte:

 Gas - die deeltjies in gasse het groot leë spasies tussen hulle.
 Vaste stof - die deeltjies in vaste stowwe is styf saamgepak en
het vaste posisies.
 Vloeistof - die deeltjies in vloeistowwe is ook styf saamgepak,
maar hulle kan om mekaar beweeg.
 Deeltjies - die kleinste 'boublokkies' waaruit materie bestaan.

 Materie – alle materiale bestaan uit materie. Dit is die boustene

van alle dinge. Dit kan in 'n vaste, vloeibare of gastoestand
wees.

Mengsels

Nota aan die onderwyser; aan die einde van die les behoort leerders in staat te wees om:

 Verduidelik en demonstreer die verskillende maniere waarop vaste stowwe, vloeistowwe

en gasse gekombineer kan word om mengsels te vorm.
 Verduidelik en demonstreer die verskillende maniere waarop mengsels geskei kan word,
soos sif en handsortering.

NB: Gebruik eenvoudige voorbeelde van grondboontjies en rosyne of enige

mengsels waarmee leerders goed vertroud is.

7
Onderwerp Kern kosepte Uitpak van konsepte
Mngsels Mengsels van 'n Mengsel is twee of meer verskillende materiale wat saamgemeng
materiale is. In sommige mengsels is die verskillende materiale nog duidelik
sigbaar na vermenging.

Voorbeelde van mengsels

1. 1. 'n Mengsel kan uit twee of meer vaste stowwe bestaan

'n Mengsel van verskillende kleure jelliebone.

Mengsel van neute, lekkers en droë vrugte

Vrugteslaai

2. Ander mengsels kan 'n kombinasie van vastestof en vloeistof

wees.

In sommige voorbeelde is die vaste stof steeds duidelik sigbaar na

vermenging, byvoorbeeld sand is sigbaar in water.

In ander mengsels word die materiale so deeglik gemeng dat dit lyk
asof een materiaal in die ander 'verdwyn' het.

8
 3. `n Mengsel kan bestaan uit twee vloeistowwe.

Byvoorbeeld olie en water

Die olie en water is nog sigbaar in die mengsel.

Sap is 'n mengsel van vloeistowwe

Hoe kan ons

mengsels Dit is makliker om materiaal wat sigbaar is te skei. Ons kan hierdie
skei? stowwe fisies skei deur:

1. Sifting

Sifting word gedoen om growwe deeltjies van fyn deeltjies mengsels

te skei. Die mengsel word deur die porieë van die sif gevoer. Al die
kleiner deeltjies gaan maklik deur terwyl die groter deeltjies van die
mengsel op die sif agterbly.

2. Filtrering

Ongewenste vaste stowwe kan uit vloeistof verwyder word deur dit te
filtreer. Die metode om materiaal deur filtreerpapier te gooi. Die
filtreerpapier dien as 'n sif.

9
Handskeiding
Dit is om fisies een materiaal uit te kies en dit van die ander materiaal
te skei.

Afsakking
Die mengsel word 'n rukkie laat staan. Swaarder deeltjies wat nie kan
oplos nie, sal afsak.

Mengsel van sand en water

Afgieting/ Dekantering
Dekantering/ Afgieting is die proses van skeiding van 'n vloeibare stof
van vaste en ander nie-mengende vloeistowwe, deur die vloeistoflaag
aan die bokant van die laag vastestof of vloeistof onder te verwyder.
Die proses kan uitgevoer word deur die mengsel te kantel nadat die
boonste laag uitgegooi is. Hierdie proses kan ook gebruik word om
twee vloeistowwe te skei wat nie met mekaar meng nie, byvoorbeeld
olie en water. Ons kan die boonste laag (olie) verwyder deur dit
eenvoudig in 'n ander houer te gooi en die water agter te laat.

Aktiwiteit: Ondersoek metodes om 'n mengsel te skei.

In hierdie aktiwiteit sal leerders die metode identifiseer om mengsels

te skei en bepaal watter mengsels geskei kan word deur van die
metode gebruik te maak.

1. 3. 4.

2. 5.

10
 _________________________________
_________________________________
_________________________________
_________________________________
_________________________________

Oplossings Oplossings is ook mengsels.

Sommige oplossings kan gemaak word deur 'n vaste stof en 'n
vloeistof saam te meng, soos suiker en water.
Oplossings is eenvormig in voorkoms en die vaste stof kan nie gesien
word nadat dit gemeng is.

Herinner die leerders wat hulle oor mengsels in die vorige les geleer
het; in sommige mengsels kon hulle steeds die verskillende materiale
sien nadat dit meng, maar in ander mengsels kon hulle nie die
verskillende materiale sien nadat hulle gemeng is nie.

Aktiwiteit: WANNEER IS `N MENGSEL `N OPLOSSING?

In hierdie aktiwiteit gaan ons stowwe meng met water om te sien
watter van hulle oplossings maak.

Materiale en Apparatus

- Klein hoeveelhede van die volgende: asyn, suiker, sout,

sand, olie, mieliemeel, meel, vlapoeier, kerriepoeier en
koffiepoeier
- Kraanwater
- Plastieklepel en 'n houer (glas/beker)

Instruksies

A. Maak 'n houer halfvol met kraanwater.

B. Plaas een klein skeppie suiker in die water en roer dit goed.
C. Kyk na die mengsel en bespreek hoe dit lyk.
D. Teken jou waarnemings op.
E. Sodra jy jou waarneming aangeteken het, kan jy die houer
leegmaak.
F. Herhaal stappe A - E totdat jy al die stowwe getoets het.

Waarnemings

Die stowwe wat lyk asof hulle in Die stowwe wat nog in die
die water verdwyn het. water sigbaar is

11
 Watter is vaste stowwe? Watter is vloeistowwe?

NB. Neem kennis van die volgende

 Die stof wat lyk asof dit in die water verdwyn het, het
heeltemal in die water opgelos en 'n oplossing gevorm.
 'n Oplossing bestaan uit 'n opgeloste stof (die stof wat in
'n vloeistof opgelos word) en 'n oplosmiddel (die vloeistof
waarin die opgeloste stof opgelos is), byvoorbeeld water en
suiker – die water is die oplosmiddel en die suiker die
opgeloste stof. Die suiker het heeltemal in die water
opgelos om 'n oplossing te vorm.
 Die stowwe wat na vermenging nog duidelik sigbaar is, kan
nie in die water oplos nie. Hulle vorm nie oplossings nie.

Leerderaktiwiteit

Voorspel wat met die volgende stowwe sal gebeur wanneer dit
gemeng word.

1.1. Bleikmiddel en water

1.2. Krytstof en water
1.3. Epsom sout en water
1.4. Voedselkleursel en water
1.5. Paraffien en water
1.6. Grandpa poeier en water
1.7. Drink ó pop poeier en water

2. Opgeloste stof + Oplosmiddel = Oplossing.

2.1. Watter stof is die oplosmiddel in al die mengsels?
2.2. Vanaf die mengsel hierbo, watter mengsel bestaan uit 'n vaste
opgeloste stof en 'n vloeibare oplosmiddel?
2.3. Watter mengsel bestaan uit 'n vloeibare opgeloste stof en 'n
vloeibare oplosmiddel?
2.4. Watter stowwe los in water op?
2.5. Watter stowwe los nie in water op nie?
2.6. Watter mengsels het nie oplossings gevorm nie?

12
 ONDERWERP: OPLOSSINGS AS SPESIALE MENGSELS

Voorkennis
 Die drie toestande van materie – Vaste stowwe, Vloeistowwe, Gasse.
 Die eienskappe van vaste stowwe, vloeistowwe en gasse
 Hoe die deeltjie van vaste stowwe, vloeistowwe en gasse gerangskik is
 Mengsels van materiale
 Oplossings

Die leerders moet in staat wees om die volgende te doen:

 Ondersoek verskillende vaste stowwe om te sien of hulle in water oplos, insluitend sout
en suiker (oplosbare stowwe) asook sand, mieliemeel, meel, mieliemeel, monster,
kerriepoeier en vlapoeier (onoplosbare stowwe).
 Ondersoek oplossings om te sien of ons die opgeloste stof kan herwin deur te filtreer of
te besin, gevolg deur dekantering.
 Onderskei tussen oplosbare en onoplosbare stowwe.
 Herwin die opgeloste stof uit die oplosmiddel en teken en skryf oor die proses.

Konsepkaart:

13
 Onderwerp Kern kosepte Uitpak van konsepte
Oplossings Oplosbare Inleiding
as spesiale stowwe
mengels Ander stowwe wat in die vorige aktiwiteit in die water opgelos het, is –
koffie, sout en asyn. Hierdie stowwe is oplosbaar in water. Wanneer
dit met water gemeng word, vorm hulle 'n oplossing.
Die stowwe wat nie in die water opgelos het om 'n oplossing te vorm,
is kerriepoeier, vlapoeier, meel, mieliemeel, olie en sand. Hierdie
stowwe is onoplosbaar in water.

Oplosbare stowwe
Stowwe wat oplos wanneer dit met water gemeng word en 'n
oplossing vorm. Hierdie stowwe is oplosbaar in water. Die deeltjies
van die opgeloste stof skei en versprei deur die oplosmiddel.
Byvoorbeeld suiker in water. Ander voorbeelde van oplosbare stowwe

______________, _____________, _____________, ____________

en _____________.

VERSADIGDE OPLOSSINGS

Verduideliking van nuwe woorde

• Los op: Wanneer die deeltjies van 'n opgeloste stof tussen die
deeltjies van 'n oplosmiddel versprei, sê ons die opgeloste stof los in
die oplosmiddel op om 'n oplossing te maak.

• Versadigde oplossing: Wanneer soveel opgeloste stof opgelos het

dat nie meer daarvan sal oplos nie, sê ons die oplossing is versadig.

Wanneer ons soveel opgeloste stof in die oplosmiddel opgelos het dat
nie meer opgeloste stof moontlik kan oplos nie, sê ons dat die
oplossing versadig is.
Wanneer stowwe oplos, word opgeloste stofdeeltjies in die spasies
tussen die oplosmiddeldeeltjies versprei. Wanneer 'n oplossing nie
meer plek het vir nog deeltjies van die oplosmiddel nie, sê ons die
oplossing is versadig.

PRAKTIESE AKTIWITEIT: Hoeveel opgeloste stof sal oplos?

MATERIALE:

 'n Helder houer ('n glasbeker sal die beste wees)

 Kraanwater
 Klein pakkie suiker
 Plastieklepel om uit te skep en te roer

14
 INSTRUKSIES:

1. Meet 'n halwe koppie water in die houer af.

2. Voeg 'n teelepel suiker by die water.
3. Roer totdat al die suiker opgelos het.
4. Voeg nog 'n teelepel by en roer weer.
5. Hou aan om teelepels suiker by te voeg totdat die suiker nie
meer kan oplos nie.

Hoe herwin ons 'n opgeloste stof uit die oplossing?

Hoe herwin jy byvoorbeeld suiker uit 'n suikerwateroplossing of sout uit

'n soutwateroplossing?

1. Verdamping
Wanneer die oplossing vir 'n lang tyd onbedek gelaat word, verander
die deeltjies van die oplosmiddel in gas en verdamp. Die deeltjies van
die vaste stof wat die opgeloste stof is, word in die houer agtergelaat.

2. Kristallisering

Kristalle kan gevorm word deur 'n oplossing soos 'n suiker of 'n
soutoplossing in 'n oop houer te laat en die water te laat verdamp.
Kristalle kan ook gevorm word wanneer 'n versadigde oplossing
(byvoorbeeld suiker) verhit word. Die water verdamp en die suiker of
sout wat in die houer agterbly, koel af en vorm kristalle.

NB. Die stowwe in oplossings kan nie geskei word deur sif, filtreer,
handsortering, afsakking en dekantering nie.

PRAKTIESE AKTIWITEIT: Maak suikerkristalle

NB. Suikerkristalle kan 'n paar dae tot 'n week neem om te "groei", so
stel hierdie eksperiment op en laat staan die houers op die
vensterbank waar hulle nie versteur sal word nie.

Metode:
1) Gebruik die versadigde oplossing van water en suiker wat in
die vorige aktiwiteit gemaak is.
2) Voeg 2 druppels voedselkleursel (enige kleur) by die oplossing
van water en suiker.
3) Bind 'n stuk tou aan die middel van jou potlood (of staaf). Die
tou moet lank genoeg wees om die onderkant van die beker te
bereik met die oplossing van suiker en water.
4) Plaas die potlood (of staaf) oor die bokant van die beker. Maak
seker dat:
• die tou bereik die onderkant van die oplossing in die beker;
• die tou word in die middel van die beker geplaas.
5) Plaas die beker op die vensterbank en let op wat oor 'n week
gebeur.

15
 Onoplosbare stowwe
Stowwe wat nie oplossings vorm wanneer dit met water gemeng word
of in die water oplos nie, word onoplosbare stowwe genoem. Hierdie
stowwe is nog duidelik sigbaar in die water na vermenging. Olie is
byvoorbeeld 'n onoplosbare stof. Wanneer olie en water gemeng word,
kan die olie wat bo-op dryf steeds duidelik gesien word .

Ander voorbeelde van onoplosbare stowwe – sand, __________,

__________, ___________, ________________ en _____________

OPLOSSING

TYDSDUUR: 1 WEEK

 TEMPO VAN OPLOSSING

Voorkennis

 Verskil tussen 'n vaste stof, vloeistof en gas.

 Veranderinge in toestand van 'n vaste stof, vloeistof en gas.

Nota aan die onderwyser:

Die verskil tussen smelt en oplos is baie relevant en die verwarring van oplos vir smelting is 'n
deurdringende wanopvatting in hierdie stadium van die leerder se ontwikkeling.

16
 Konsepkaart:

Faktore wat Wat is

die tempo oplossing?
van oplos
beïnvloed

Oplossing

Verskil
Tempo van tussen smelt
oplossing. en oplos.

Kern
Uitpak van konsepte
Onderwerp kosepte
Oplossing Tempo Inleiding
van Leerders weet reeds dat oplosbare stowwe in water oplos om 'n oplossing te
oplossing vorm. Wanneer stowwe oplos, word die deeltjies van die opgeloste stof in die
spasies tussen die deeltjies van die oplosmiddel versprei. Die oplosbare vaste
stof kan deur 'n oplossing deur verdamping of kristallisasie herwin word.

Sommige stowwe los vinniger in water op as ander. 'n Tempo is die meting van
hoe vinnig iets plaasvind. Die tempo van oplossing is die spoed waarmee 'n
stof oplos. Hoe vinniger dit neem vir 'n stof om op te los, hoe vinniger is die
tempo van oplossing.

In hierdie afdeling gaan ons meer oplossings maak. Ons sal 'n paar
eksperimente uitvoer om te sien of ons ons opgeloste stowwe vinniger kan laat
oplos. NB. Die leerders moet eers weet dat daar 'n verskil is tussen smelting en
oplossing.

Die volgende prent wys hoe verskillende toestande van materie met mekaar
verband hou. Dit wys ook wat die verskillende toestandsveranderinge genoem
word

17
 Die leerders moet die volgende vrae betanwoord:

3. Wat is nodig om 'n vastestof na 'n vloeistof te verander?

4. Wat word die proses genoem wanneer 'n vastestof na 'n vloeistof
verander?

Die volgende prent wys `n oplossing van water en suikerdeeltjies (molekules)

Die deeltjies kan nie met 'n blote oog gesien word nie. Die suikerdeeltjies het
nie in die oplossing gesmelt nie, maar het opgebreek en tussen die
waterdeeltjies versprei. Dit word oplossing genoem.

Faktore
wat die DAAR IS DRIE FAKTORE WAT DIE TEMPO VAN OPLOS BEÏNVLOED.
tempo
van • Die temperatuur van die oplosmiddel
oplossing • die oplossing word geroer of geskud.
beïnvloed • Die korrelgrootte van die opgeloste stof.

NB:
* Die verhoging van die temperatuur verhoog die oplosbaarheid.
* Vermindering van die korrelgrootte verhoog oplosbaarheid.
* Roer verhoog oplosbaarheid.

Sleutelkonsepte

 'n Opgeloste stof sal oor die algemeen vinniger oplos as die
oplosmiddel waarin dit oplos warm is.
 'n Opgeloste stof sal vinniger oplos wanneer die oplossing geroer of
geskud word.
 'n Opgeloste stof sal vinniger oplos as die grootte van sy korrels klein is.
 Die tempo van oplos verwys na hoe vinnig 'n opgeloste stof in 'n
oplosmiddel oplos.

Ons gaan drie ondersoeke uitvoer om die faktore te ondersoek wat die tempo
van oplos van sout ('n opgeloste stof) in water ('n oplosmiddel) beïnvloed.

18
PRAKTIESE AKTIWITEIT 1

Doel: Om uit te vind of die temperatuur van 'n oplosmiddel die tempo van
oplossing beïnvloed.

MATERIALE EN APPARAAT:

1. 3 deursigtige houers (glasbekers is ideaal, maar klein jogurtbakkies sal ook

geskik wees)
2. Fyn Tafelsout
3. Baie warm water (nie kook)
4. Kraanwater (by kamertemperatuur)
5. Ys water
6. Teelepel
7. Stophorlosie of horlosie
8. Termometer

METODE:

1. Benoem die houers 1, 2 en 3.

2. Gooi 100 ml baie warm water in beker 1. Meet die temperatuur van die
water met die termometer.
3. Gooi een teelepel (5 ml) sout in die houer met die warm water.
4. Roer die oplossing deur die teelepel een keer heen en weer deur die
water te beweeg en begin tydsberekening met die stophorlosie.

NB. Roer moet teen dieselfde, gereelde tempo plaasvindMeasure the

time it takes for the salt to dissolve completely.

5. Teken die tyd in die tabel hieronder aan.

6. Herhaal stappe 2 – 5 met die kraanwater in beker 2 en teken die tyd
aan wat dit neem vir die sout om op te los in die tabel hieronder.
7. Herhaal stappe 2 – 5 met die yswater in beker 3, en teken die tyd aan
wat dit neem vir die sout om op te los in die tabel hieronder.

19
RESULTATE TABEL

Houer Temperatuur van Tyd om op te los

water (in sekondes)
(in ˚C)
1
2
3

Vrae
1. Wat het ons in hierdie ondersoek vergelyk? 2
2. Noem drie dinge wat dieselfde was in al die drie situasies.
3. Wat het ons in hierdie ondersoek verander?
4. Wat het ons nog gemeet (twee dinge)?
5. In watter geval het die sout die vinnigste opgelos?

Watter gevolgtrekkings het die leerders gemaak?

GEVOLGTREKKING
Die soutkristal los vinniger op in die warm water as in die koue water.
Temperatuur beïnvloed die tempo van oplossing. Wanneer ons die temperatuur
van die oplosmiddel verhoog, versnel die tempo waarteen die sout oplos.

AKTIWITEIT: Stel die resultate in 'n staafgrafiek voor deur gebruik te maak van
die volgende riglyne:

 Gebruik grafiekpapier
 Gee die grafiek 'n gepaste opskrif.
 Die grafiek moet twee asse hê – die x-as (horisontale as) en die y-as
(vertikale as).
 Die temperatuurwaarde moet op die x-as aangeteken word.
 Op die y-as moet die tyd in sekondes aangeteken word.
 Benoem duidelik beide asse.

Uitbreidingsvraag: Hoekom dink jy los die sout vinniger op in die warm

water?

Onderwysernota:
Dit is 'n geleentheid om die energiekonsep in die gesprek te bring. Deeltjies
beweeg vinniger wanneer hulle meer energie het. Wanneer 'n opgeloste stof in
'n oplosmiddel oplos, versprei die opgeloste stofdeeltjies tussen die
oplosmiddeldeeltjies. Hierdie proses gebeur baie vinniger wanneer al die
deeltjies vinniger beweeg.

20
PRAKTIESE AKTIWITEIT 2

Doel: Om uit te vind of die korrelgrootte van 'n opgeloste stof die tempo van
oplossing beïnvloed

Onderwysernota: Verduideliking van die term 'korrelgrootte' deur die verskille

in die groottes van die soutkristalle uit te wys.

MATERIALE EN APPARAAT:

 2 deursigtige houers (glasbekers is ideaal, maar klein jogurtbakkies

sal ook geskik wees)
 fyn tafelsout
 growwe rotssout
 teelepel
 kraanwater
 stophorlosie

METODE:

1. Benoem die houers 1 en 2

2. Meet dieselfde hoeveelheid (100 ml) kraanwater in elke houer af.
3. Gooi een teelepel (5 ml) fyn tafelsout in die eerste houer (beker 1).
4. Roer die oplossing en meet die tyd wat dit neem vir die sout om heeltemal
op te los.
5. Teken die tyd in die tabel hieronder aan.
6. Herhaal stappe 2 – 4 met die growwe steensout.
7. Teken die tyd in die tabel hieronder aan.

Resultate tabel

Houer Stof Korrelgrootte Tyd om op te los

(in sekondes)
1
2

21
VRAE

1. Wat het ons in hierdie ondersoek vergelyk?

2. Noem 3 dinge wat in albei situasies dieselfde was.
3. Wat het ons in hierdie ondersoek verander?
4. Wat het ons gemeet?
5. Watter tipe sout het vinniger opgelos?

GEVOLGTREKKING:
Die fyn sout het vinniger opgelos as die growwe sout. Korrelgrootte beïnvloed
die tempo van oplos. Wanneer ons die korrelgrootte van die opgeloste stof
vergroot, verminder die tempo waarteen die opgeloste stof oplos.

Uitbreidingsvraag: Hoekom dink jy los die fyn sout vinniger op as die

growwe sout?

Teacher note:

Skets die volgende twee scenario's:

1. In die eerste scenario is daar 30 klippe en 30 kinders. Elke kind moet een
klip optel en dit wegdra. Eers as die kind uit die pad geskuif het, kan die
volgende kind in die ry 'n klip optel. As al die klippe in een groot hoop is sal dit
lank neem voordat al die klippe opgetel en weggedra word. Hierdie scenario
kan vergelyk word met die groter korrelgrootte deeltjies wat in die water oplos.

2. In die tweede scenario is daar ook 30 klippe en 30 kinders, maar hierdie keer
is die klippe in 10 klein hopies van 3 klippe elk. In hierdie scenario is dit
moontlik om 10 klippe op 'n slag weg te dra, want daar is baie meer klein
hopies. Hierdie scenario kan vergelyk word met die kleiner korrelgrootte
deeltjies wat in die water oplos.

NB. Dit is min of meer soortgelyk aan die effek van kleiner korrelgrootte, hoe
meer korrels ons het, hoe vinniger kan die opgeloste stofdeeltjies 'weggevoer'
word deur die oplosmiddeldeeltjies

PRAKTIESE AKTIWITEIT: 3

Doel: Versnel die tempo van oplossing wanneer dit geroer word?

In hierdie ondersoek moet die leerders self `n eksprimentele prosedure ontwerp

om uit te vind of sout vinniger oplos in water wanneer dit geroer word.
Skryf nou die ekperimentele vraag in die spasie hieronder neer.
Leerders kan in groepe werk (dit kan as `n formele taak dien)

Instruksies aan die leerders

In hierdie ondersoek moet jy jou kennis van die vorige twee ondersoeke wat jy
gedoen het gebruik. Ons help jou met materiale, apparaat en `n diagram.

22
Skryf nou die EKPERIMENTELE VRAAG in die spasie hieronder neer.
______________________________________________________________

______________________________________________________________

1. MATERIALE EN APPARATE:
- Maak 'n lys van wat jy gaan nodig hê om hierdie ondersoek te voltooi:

2. METODE:
- Skryf die stappe wat jy gevolg het om die ondersoek te voltooi neer.
Onthou om alle afmetings in te sluit.

3. RESULTATE:
- Die effek van roering op oplossing. Skryf jou bevindinge in `n tabel.

4. VRAE:
4.1. Wat het ons in hierdie ondersoek vergelyk?
_______________________________________________________________

4.2. Noem 3 dinge wat in al die gevalle dieselfde was.

_______________________________________________________________
4.3. Wat het ons in hierdie ondersoek verander?
4.4. Wat het die sout vinniger laat oplos?

5. GEVOLGTREKKINGS:
Skryf jou gevolgtrekkings.
__________________________________________________________
__________________________________________________________

SLEUTELKONSEPTE
 Die tyd wat dit neem vir 'n stof om op te los word die oplossingstempo, of
die tempo van oplossing, genoem.
 Die tempo waarteen 'n stof oplos, kan deur 3 faktore beïnvloed word,
naamlik: – Growwe klipsout/steensout in water – of die oplossing geroer
(of geskud) word of nie; en – die korrelgrootte van die opgeloste stof.
 'n Opgeloste stof sal oor die algemeen vinniger oplos as die oplosmiddel
waarin dit oplos warm is.
 'n Opgeloste stof sal vinniger oplos as die oplossing geroer of geskud
word.
 'n Opgeloste stof sal vinniger oplos as die grootte van die korrels klein is.

23