วรรณคดียุคคะมะกุระ-มุโระมะจิ

ค.ศ.1185 – ค.ศ.1333
鎌倉時代ー室町時代

บรรยายโดย
อาจารยอิทธิพล บัวยอย
รายวิชา 143341 วรรณคดีญี่ปุนเบื้องตน
สาขาวิชาภาษาญี่ปุน คณะศิลปศาสตร มหาวิทยาลัยพะเยา
จากยุคเฮอันเปลี่ยนสูยุคคามากุระ
平安時代

鎌倉時代ー室町時代
 ยุคเฮอันตอนตน ค.ศ. 782-967
ตระกูลฟูจิวาระกุมอำนาจการปกครอง
• ค.ศ.794 ยายเมืองหลวงมาที่เฮอันเกียว (เกียวโต)
• ค.ศ. 833-887 ชีวิตเมืองหลวง หรูหรา สบาย พระราชอำนาจของพระจักรพรรดิเสื่อมถอยลงราช
สำนักใช้เวลาทั้งหมดไปกับศิลปะและความสุขทางสังคม
• อำนาจการปกครองตกอยูในมือขุนนางตระกูลฟุจิวะระ ที่มักจะมีตำแหนงเปนผูสำเร็จราชการและ
มหาเสนาบดี เกิดระบบการสำเร็จราชการแทนพระองค์ที่เรียกวา “เส็ตโช ” และ “คัมปากุ ”
• ค.ศ. 884 โมโททสึเนะ ฟุจิวะระ ไดรับแตงตั้งเปน คัมปากุ ตำแหนงผูสำเร็จราชการผูอาวุโส ซึ่งเปนตำแหนง
สูงสุดของขุนนาง และทำใหตระกูลฟุจิวะระยึดครองอำนาจในราชสำนัก
• ค.ศ. 887-967 ช่วงการแยงชิงอำนาจระหวางพระจักรรรดิและตระกูลฟุจิวะระ
 การแยงชิงอำนาจระหวาง
ตระกูลฟูจิวาระ กับ องค์จักรพรรดิ์
• ค.ศ. 967-1068 อำนาจการปกครองตกอยูในมือตระกูล ฟุจิวะระ อยางสมบรูณ
• ค.ศ. 1068-1156 องค์พระจักรพรรดิผูสละราชย ชิงอำนาจการปกครองกลับคืนมา
จากตระกูล ฟูจิวาระ (ไดรับความรวมมือจาก มินาโมะโตะ + ไทระ )
• โค่นลมตระกูลฟูจิวาระได ดันองษ จักรพรรดิโกะ-ชิระงะวะ ขึ้นมาปกครอง
• ตระกูล ไทระ รุงเรือง มินาโมะโตะ ไมไดรับตำแหนงที่ควรจะได
• การตอสูระหวาง ตระกูลไทระ กับ ตระกูลมินาโมโตะ
 การตอสูระหวางตระกูล ไทระ กับ มินาโมะโตะ
หลังโค่นตระกูลฟูจิวาระ ไทระ ไดรับการสนับสนุนมากกวา
• ตระกูลไทระ กับ ตระกูลมินาโมโตะ ช่วยกันโค้นลมตระกูล ฟุจิวาระที่มีอำนาจในราชสำนักในตอนนี้แลว
ดัน องษจักรพรรดิโกะ-ชิระงะวะ ขึ้นมาปกครอง ทำใหพระภิกษุ ชินเซ มีอำนาจตามไปดวย พระชินเซ
โปรดปรานและสนับสนุน ไทระ โนะ คิโยะโมะริ （平清盛)

มินาโมะโตะรวมมือกับตระกูลฟูจิวาระเข้ายึดอำนาจ
• จากปญญาและวิสัยทัศนของ คิโยะโมะริ ทำใหเขามียศสูงขึ้นๆ ไปอีก ในขณะที่
ตระกูลมินาโมโตะ นำดวย มินะโมะโตะ โนะ โยะชิโตะโมะ （源義朝) เกิดความ
คัดแค้นใจที่ไมไดตำแหนงที่ควรไดกับการกระทำ จึงวางแผนกับ ฟุจิวะระ โนะ
โนะบุโยะริ เข้ายึดพระราชวัง แลว สังหาร ภิกษุชินเซ จากนั้นเข้าจับกุมพระ
จักรพรรดิ โกะ ชิรางาวะ
平清盛
 หัวหนาตระกูลไทระ แกลงยอมจำนนแลววางแผน
ใหตระกูลมินาโมะโตะยกทัพมาที่ โระกุฮาระ
• ไทระ โนะ คิโยะโมริ ซึ่งออกเดินทางไป สักการะสิ่งศักดิ์สิทธิ์นอกเมืองไดยินข่าวจึงแสรงทำเปนยอมจำนน
ตอการยึดอำนาจของ ฟุจิวะระ โนะ โนะบุโยะริ และ มินาโมะโตะ โยะชิโตะโมะ ในขณะเดียวกันได
จัดการใหจักรพรรดิทั้งสองพระองค์หลบหนีออกจากที่กุมขังออกมาไดสำเร็จ แลวจึงสงบุตรชายคนโตคือ ไท
ระ โนะ ชิเงะโมะริ ยกทัพเข้าโจมตีฝายตระกูลมินะโมะโตะที่พระราชวัง

• จากนั้นจึงลาถอยออกมาหลอกใหทัพ มินาโมะโตะ ติดตามมาจนถึง โระกุฮะระ เปนที่อยูของตระกูลไทระ

แลว คิโยะโมะริ จึงนำทัพเข้าโจมตีจนทัพฝาย มินาโมะโตะ พายแพไปแลวจึงทำการสังหาร มินาโมโตะ
โยชิโตโมะ ยกตระกูล
ตระกูลมินาโมโตะ พายแพแลวถูกสังหารยกตระกูล
• พวก มินาโมโตะ ที่เหลือถูกเนรเทศไปที่ไกลจากเมืองหลวง มินาโมโตะ โยชิโตโมะ หัวหนาตระกูล ถูกสังหาร

• ภรรยาพาลูกๆ (โยะริโตะโมะ/โยะริโนะริ/โยชิสึเนะ) ไปสวามิภักดิ์และยอมเปนภรรยานอยของหัวหนาตระกูล ไท

ระ (ไทระ คิโยะโมริ) เพื่อไมใหลูกๆ ถูกฆ่า

• โยะริโตะโมะ กับ โยะริโนะริ พี่ชายตางแมถูกเนรเทศไปตางเมือง สวน โยชิสึเนะ ในขณะนั้นยังเล็กมากไดอยูกับแม

และถูกสงไปอยูวัดจนโตเปนหนุมและถูกสั่งใหบวชในเวลาตอมา

• เมื่อถูกสั่งใหบวชเขาเลยหนีออกจากวัดและไดพบกับ มุซะชิโบ เบ็งเก (武蔵坊弁慶) พระนักรบ ซึ่งตอมาได

กลายเปนทั้งเพื่อนและบาวรับใช้คู่ใจที่อยูข้างกาย
 โยะชิสึเนะตามหาพี่ชายและเข้ารวมทัพ
• ในค.ศ. 1180 โยะชิสึเนะ ไดทราบข่าววาพี่ชายตางมารดาของตน คือ โยะริโตะโมะ ไดทำการ
ตอตานการปกครองของ ตระกูลไทระ โดยมีฐานที่มั่นอยูที่เมือง คะมะกุระ จังหวัดคะนะงะวะใน
ปจจุบัน โยะชิสึเนะ จึงเดินทางจากเมืองฮิระอิซุมิพรอมกับเบ็งเกมาพบกับ โยะริโตะโมะ
げんぺいかっせん

• โยะริโตะโมะ รับ โยะชิสึเนะ เข้ามาเปนหนึ่งในขุนพลตระกูลมินะโมะโตะในการทำสงครามกับ

ตระกูลไทระ ซึ่งมีผูนำ คือ ไทระ โนะ มุเนะโมะริ (平宗盛)

ค.ศ. 1181ไทระ คิโยะโมะริ ไดเสียชีวิตดวยอายุ 63 ป เนื่องจาก ไทระ ชิเงโมริ บุตรชายคนโตไดเสียชีวิตไปก่อนเมื่อค.ศ. 1179 และไทระ โมะโตะโมริ บุตรชายคนที่สอง
เสียชีวิตเมื่อค.ศ. 1162 ไทระ มุเนะโมริ บุตรคนที่ 3 จึงไดขึ้นเปนผูนำตระกูลไทระแทนที่บิดา
 ยึดเฮอันจาก โยะชินะกะ ลูกพี่ลูกนอง
• ในขณะเดียวกันทางฝงตะวันตก มินาโมะโตะ โนะ โยะชินะกะ (源義仲) ผูเปนลูกพี่ลูกนอง ไมยอมรับ
อำนาจของ โยะริโตะโมะ และตองการที่จะสรางเกียรติยศโดยการโค่นลมตระกูลไทระดวยตนเอง

• ค.ศ. 1183 โยะชินะกะ สามารถเข้ายึดนครเฮอังเกียวได ทำให มุเนะโมะริ ตองพาสมาชิกตระกูลไทระ

อพยพไปหนีไปทางใต

• โยะริโตะโมะ สง โยะชิสึเนะ และ มินะโมะโตะ โนะ โนะริโยะริ (源範頼) พี่ชายตางมารดา ยกทัพไป
ทางตะวันตกและสามารถยึดนครเฮอันเกียวจาก โยะชินะกะ ได

• โยะชินะกะ หลบหนีแตถูก โยะชิสึเนะและโนะริโยะริ ติดตามจนตอสูกันที่เมืองโอสึ ใน ค.ศ. 1184 โยะชินะ

กะถูกสังหารในที่สุด
 一ノ谷の戦い

• ป ค.ศ. 1184 โยะชิสึเนะ และ โนะริโยะริ ยกทัพมาเอาชนะทัพของตระกูลไทระไดในยุทธการ

อิชิโนะตะนิ （一ノ谷の戦い） ในบริเวณเมืองโกเบ จังหวัดเฮียวโงะในปจจุบัน ไทระ โนะ
ทะดะโนะริ （平忠度） ถูกสังหารในที่รบ และไทระ โนะ ชิเงะฮิระ （平重衡) ถูกจับกุมตัวได
 屋島の戦い

• ป ค.ศ. 1185 โยะชิสึเนะ นำทัพเข้าลอมเมือง ยะชิมะ （屋島） จนสามารถตีเมือง ยะชิมะ

แตกไดจน มุเนะโมะริ ตองพาสมาชิกตระกูลไทระลงเรืออพยพไปทางตะวันตก โยะชิสึเนะ
ไดยกทัพเรือออกติดตามจนปะทะกับทัพเรือของตระกูลไทระที่ช่องแคบคัมมง ในยุทธนาวี
ดันโนะอุระ （壇ノ浦の戦い）จนมีชัยชนะเหนือตระกูลไทระ
壇ノ浦の戦い
• สมาชิกตระกูลไทระเกือบทั้งหมดจึงกระโดดลงทะเล
เสียชีวิตเพื่อหนีความพายแพ นางนิอิ-โนะ-อะมะ
（二位尼） หรือไทระ โนะ โทะกิโกะ ภรรยาเอกของ
คิโยะโมะริ ไดอุมจักรพรรดิอันโตะกุ พระชนมายุ
เพียงเจ็ดพรรษากระโดดลงทะเลสวรรคต
ยุคคะมะกุระ-มุโระมะจิ
ค.ศ.1185 – ค.ศ.1333
鎌倉時代ー室町時代
 ยุคศักดินา แบงเปน 4 ยุค
• ยุคคามากุระ（かまくらじだい）
• ยุคมุโระมาจิ（むろまちじだい）
• ยุคเซ็งโกคุหรือยุคสงครามกลางเมือง（せんごくじだい）
• ยุคยอย ยุคอิซิจิโมะโมะยะมะ（あづちももやまじだい）

• ยุคเอโดะ（えどじだい）
 ยุคคามากุระ （鎌倉時代） ค.ศ.1185-ค.ศ.1333
• ค.ศ.1192 มินะโมะโตะ โยะริโตะโมะ หัวหนาตระกูล มินะโมะโตะ ไดสถาปนารัฐบาลทหาร
（幕府）หรือรัฐบาลโชกุนขึ้นที่เมืองคามากุระ
• เปนยุคที่ญี่ปุนเริ่มตนการปกครองระบบศักดินาโดย โยริโตโมะ แหงตระกูลมินาโมะโตะ
ไดรับการแตงตั้งใหเปนโชกุนคนแรก จัดตั้งรัฐบาลทหารมีศูนยกลางการปกครองอยูที่เมือง
คามากุระ สวนจักรพรรดิประทับที่เมืองเฮอัน
• จักรพรรดิไมมีอำนาจใดๆ เปนเพียงศูนยกลางความเชื่อและจิตใจ
• โครงสรางทางการเมืองแบงเปนสอง คือ รัฐบาลกลางของราชสำนักที่เกียวโตและรัฐบาล
ทหารที่คามากุระ
• สงเสริมความมัธยัสถอดออมของประชาชน
• แนวความคิดเรื่องของความกลาหาญและรักเกียรติยศ （武士道）

มินาโมโตะ โยริโตะโมะ
 อำนาจเปลี่ยนมือไปอยูในตระกูล โฮโจ
• ตระกูล มินาโมะโตะ ครองตำแหนงโชกุน อยู 3 รุน อำนาจเปลี่ยนมือไปอยูในมือของ
คนจาก ตระกูลโฮโจ
• การรุกรานของ มองโกล ในนามราชวงศหยวนของจีน
• การระดมทรัพยากรสรางกำแพงหินปองกันการรุกรานจากมองโกลทำใหเกิดสภาวะ
ข้าวยากหมากแพง มีการรีดภาษีจากประชาชนเพิ่มมากขึ้น
----->> นำไปสูการเสื่อมอำนาจของตระกูลโฮโจ
การรุกรานของมองโกล
• ค.ศ. 1268 มีการอัญเชิญพระราชสาสนจากจักรพรรดิ
กุบไลข่าน แหงราชวงศหยวน (มองโกเลีย) มายังญี่ปุน
เรียกรองใหญี่ปุนสงบรรณาการใหแก่จีน

• ค.ศ. 1274 กองทหารโคไรแหงราชวงศหยวน ยกทัพ

มาตีทางตอนเหนือของคิวชู นักรบคิวชูสามารถตอตาน
การบุกไดอยางหวุดหวิด (เกิดพายุใหญที่เรียกวา “คามิ
คาเซะ” )

• ค.ศ. 1281 มองโกลไดยกทัพมาอีกครั้ง หวังจะปราบ

ญี่ปุนใหราบคาบ แตก็ไดเกิดพายุใหญอีกครั้ง ทำให
แผนการบุกญี่ปุนตองลมเหลว
 จักรพรรดิ์ก่อการโค่นอำนาจตระกูลโฮโจ
• ค.ศ. ค.ศ. 1331 จักรพรรดิโกะ-ไดโง ทรงก่อการยึดอำนาจจากรัฐบาลโชกุนคะมะกุระ ทรงถูกเนรเทศไปยัง
เกาะโอะกิ (隠岐) โดยที่มีพระโอรสคือเจ้าชายโมะรินะงะ (護良親王) และคุซุโนะกิ มะซะชิเงะ(楠木正)
ยังคงทำสงครามเพื่อลมการปกครองของตระกูลโฮโจอันมีศูนยกลางอยูที่เมืองคะมะกุระตอไป เรียกวา
สงครามปเก็งโก (元弘の乱)
• ฝายซามุไรทั้งหลายไมพอใจการปกครองเผด็จการของ ตระกูลโฮโจ จึงมาเข้ากับฝายจักรพรรดิเรื่อยๆ
• ค.ศ. 1333 องค์จักรพรรดิเสด็จหลบหนีจากเกาะโอะกิ รัฐบาลโชกุนสง อะชิกะงะ ทะกะอุจิ (足利尊氏)
มาเพื่อตอสูกับทัพฝายพระจักรพรรดิ แตทวาทะกะอุจิไดแปรพักตรไปเข้ากับฝายจักรพรรดินำทัพเข้ายึด
เมืองเกียวโตได
• ฝาย นิตตะ โยะชิซะดะ (新田義貞) สามารถเข้ายึดเมืองคะมะกุระได เปนอวสานแหงตระกูลโฮโจและ
รัฐบาลโชกุนคะมะกุระ
 จุดเริ่มตนของสมัยราชวงศเหนือใต หรือ
なんぼくちょう

南北朝

• คศ 1333 จักรพรรดิกลับมามีอำนาจในการปกครองประเทศ จักรพรรดิโกะ-ไดโงทรงจัดตั้งการปกครองขึ้นที่

เมืองเกียวโตเรียกวา ชินเซ (新政) หรือการปกครองอันมีองค์พระจักรพรรดิเปนศูนยกลางขึ้นมาใหม เรียกวา
การฟนฟูเค็มมุ (Kemmu Restoration) ทำใหเหลาซามูไรไมพอใจที่อำนาจการปกครองญี่ปุนจะไปตกอยู
แก่ขุนนางและราชสำนักอีกครั้ง และยังคงตองการใหมีการปกครองของระบบโชกุนตอไป

• ค.ศ. 1336 อาชิกางะ ทากาอูจิ มีชัยชนะเหนือทัพของพระจักรพรรดิโก-ไดโงะ เข้ายึดเกียวโตไดสำเร็จ ตั้งพระ

จักรพรรดิโคเมียว ขึ้นเปนพระจักรพรรดิองค์ใหม สวนพระจักรพรรดิโก-ไดโงะ เสด็จหลบหนีไปยังเมืองโยชิโนะ

• ประเทศญี่ปุนจึงมีพระจักรพรรดิสองพระองค์ในเวลาเดียวกัน องค์ซึ่งประทับอยูที่เมืองเกียวโต เรียกวา พระ

ราชวงศฝายเหนือ และองค์ที่ประทับอยูที่เมืองโยชิโนะ เรียกวา พระราชวงศฝายใต
南北朝 สงครามระหวางราชวงค์ฝายเหนือกับฝายใต
なんぼくちょう

• อาชิกางะ ทากาอูจิ ซามูไรตระกูล อาชิคางะ ก้าวขึ้นครองตำแหนงโชกุน ยายกองบัญชาการ (บะคุฟุ)

ไปยัง มุโระมะชิ ซึ่งรัฐบาลโชกุน ถวายการสนับสนุนแด ราชวงศฝายเหนือ
• โชกุนอาชิกางะ ทากาอูจิ และนองชายคือ อาชิกางะ ทาดาโยชิ ปกครองประเทศญี่ปุนรวมกัน
จนกระทั่งเกิดความขัดแยงระหวางสองพี่นอง
• ในค.ศ. 1349 ทาดาโยชิถูกขับออกจากรัฐบาลโชกุนและแปรพักตรไปเข้ากับพระราชวงศฝายใต เกิดเปน
สงครามปคันโน
• ทาดาโยชิ ยกทัพของพระราชวงศฝายใตเข้าโจมตีเมืองเกียวโต สองพี่นองเจรจาทำสัญญาสงบศึก ทา
ดาโยชิเดินทางไปจัดตั้งรัฐบาลของตนเองที่เมืองคามากูระ แตกลับถูก ทากาอูจิ พี่ชายวางยาพิษ
สังหารในที่สุด
 สงครามตอเนื่องระหวางราชวงค์ฝายเหนือกับฝายใต
• พระราชวงศฝายใต ซึ่งมีผูนำทางทหารคือ คูซูโนกิ มาซาโนริ (楠木正儀; Kusunoki Masanori) ยกทัพเข้า
บุกยึดเมืองเกียวโตไดสำเร็จใน ค.ศ. 1353 ค.ศ. 1355 และ ค.ศ. 1362 แตฝายรัฐบาลโชกุนสามารถยึด
นครเกียวโตกลับมาไดทุกครั้ง

• ค.ศ. 1358 โชกุนทากาอุจิ ถึงแก่อสัญกรรม อาชิกางะ โยชิอากิระ (足利 義詮; Ashikaga Yoshiakira)
บุตรชายขึ้นดำรงตำแหนงโชกุนสืบตอแทน

• ค.ศ. 1368 โชกุนโยชิอากิระ ลมปวยและถึงแก่อสัญกรรมอยางกระทันหัน อาชิกางะ โยชิมิตสึ （足利義満;

Ashikaga Yoshimitsu) บุตรชายของโยชิอากิระซึ่งมีอายุเพียงเก้าปตองขึ้นดำรงตำแหนงเปนโชกุนคนตอมา

• ค.ศ. 1392 โชกุนโยชิมิตสึจัดใหมีการเจรจาข้อตกลงระหวางราชวงศฝายเหนือและฝายใต โดยพระราชวงศ

ฝายใตยินยอมมอบเครื่องราชกกุฎภัณฑสามอยาง （Three Sacred Treasures) อันเปนสัญลักษณของราช
สมบัติญี่ปุนใหแก่พระราชวงศฝายเหนือ เทากับเปนการยอมรับวาพระจักรพรรดิที่เมืองเกียวโตนั้นเปนพระ
จักรพรรดิแหงญี่ปุนแตเพียงพระองค์เดียว เปนการยุติสมัยราชวงศเหนือใต
 สมัยมุโรมาจิ
รัฐบาลโชกุน “อาชิคางะ โยชิมิส”ึ
ตระกูลอาชิคางะ สราง “คินคาคุจ”ิ

อาชิคางะ โยชิมิสึ
อิคคิวซัง
 จากยุค คามากุระ

เปลี่ยนสูยุค เอะโดะ
 • อาชิคางะ ลดบทบาทขององค์จักรพรรดิไมใหมีอำนาจอะไรอีก
• อาชิคางะ ครอบครองโชกุนตอมาอีกรวม 2 ศตวรรษ (กษัตริยยังคงมีอยูเคียงคู่กันแต
ไรซึ่งอำนาจที่แทจริง)

จุดเริ่มตนยุคเซนโกคุ（戦国時代）
การปกครองของโชกุนอำนาจของรัฐบาลโชกุนตระกูล อะชิคางะ เริ่มออนแอลง นักรบและ
จ้าวผูครองที่ดินที่ ในทองถิ่นตางเริ่มตอสูกันเพื่อขยายอาณาเขตและเพิ่มพูนอำนาจ ขณะที่ โชกุนและคน
ในบะคุฟุตางใช้ชีวิตอยางฟุงเฟอ และใช้ทรัพยสินเงินทองไปกับสิ่งของหรูหราและพิธีชงชาอันฟุมเฟอย
ไมสนใจความเปนไปภายนอก ซึ่งความวุนวายกำลังเริ่มตั้งเค้า
 วรรณกรรมยุคคามากุระ-มุโระมาจิ
• วัฒนธรรมชาววังเสื่อมลงเกิดวัฒนธรรมแหงชนชั้นนักรบขึ้นแทน เปนวรรณคดีที่ให
ความรูสึกหาวหาญจริงจังแบบนักรบ
• การรบราฆ่าฟนก่อใหเกิดความรุงเรืองและตกอับ ทำใหเห็นสัจธรรมของความไมเที่ยง
แท ความเปนอนิจจังของชีวิต ผูคนหันเข้าหาศาสนามากขึ้น นักเขียนเดนๆ เปนพวก
นักบวชที่หนีความวุนวายไปอยูตามปาเขา
• ขุนนางที่ถูกนักรบแยงชิงอำนาจ ตางหวนนึกถึงสมัยที่ตนมีอำนาจรุงเรือง เกิดเปน
วรรณกรรมประเภทบันทึกเรื่องเลา
วรรณกรรมยุคคามากุระ-มุโระมาจิ
(1) วรรณคดีประเภทโคลงกลอน
• 新古今和歌集（しんこきんわかしゅ）
• 小倉百人一首（おくらひゃくにんいっしゅ）

(2) วรรณกรรมประเภทนิยายสงคราม （軍記物語）

• 平家物語（へいけものがたり）
• 太平記（たいへいき）
• 義経記（ぎけいき）
• 保元物語（ほうげんものがたり）
 วรรณกรรมยุคคามากุระ-มุโระมาจิ
(3) วรรณกรรมประเภทนิยายเรื่องเลาสืบตอกันมา （説話）
• 宇治拾遺物語（うじしゅういものがたり）
• 御伽草子（おとぎそうし）

(4) วรรณกรรมประเภทความเรียง 「随筆」（ずいひつ）

• 方丈記（ほうじょうき）
• 徒然草（つれづれくさ）

(5) วรรณคดีการละคร
• ละครโน（能）
• เคียวเง็น（狂言）
 (1) วรรณคดีประเภทโคลงกลอน
新古今和歌集（しんこきんわかしゅう）
ご と ば いん
• จักรพรรดิโกะโตะบะ （後鳥羽院）พระราชโองการใหกวี 5 คนทำการเลือกและ
รวบรวมขึ้นมา ใช้เวลาในการรวบรวม 4 ป
• มีทั้งหมด 20 เลม มีบทกลอนประมาณ 2000 บท สวนใหญเปนกลอนสั้น （短歌）
• กวีที่แตงมักเปนคนใกลชิดของจักรพรรดิโกะโตะบะ บทกลอนของกวีมักมีความหมาย
ในเชิงสัญลักษณ อานแลวก่อใหเกิดภาพในจินตนาการราวกับไดเห็นภาพวาด
• เทคนิคการประพันธที่พบบอย ไดแก่ 掛詞、縁語、体言止め
กวี 5 คน ผูทำการคัดเลือกและรวบรวม
ふじわらのさだいえ

•藤原定家
みなもとみしとも
•源道具
ふじわらいえたか

•藤原家隆
ふじわらのありいえ

•藤原有家
ふじわらまさすね

•藤原雅経
 เทคนิคการประพันธกลอนใน 新古今和歌集
• 縁語（えんご）：คำที่เกี่ยวข้องสัมพันธทางความหมายอยางลึกซึ้งกับคำหลัก
เช่น 露（つゆ）・消える／雨・降る

• 掛詞（かけことば）：การเลนคำ เช่น 秋・飽き、泣き・なき

• 体言止め（たいげんどめ）：การจบกลอนดวยคำนามหรือสรรพนาม
แทนที่จะเปนคำกริยาหรือกลุมคำคุณศัพทแบบประโยคทั่วไป

• 本歌取り（ほんかどり）：การนำกลอนที่มีอยูเดิมมาแตงใหม โดยยังคงเนื้อหา
เดิม เปลี่ยนเนื้อหาบางสวนซึ่งทำใหดึงดูดใจผูอาน
 み の さくらがり ゆき ち はる あけ

またや見ん かたののみ野の 桜狩 花の雪散る 春の明ぼの

ふじわら としなり

藤原の俊成
新古今集 春下１１４

จะมีโอกาสไดเห็นอีกไหมนะ ภาพทิวทัศนอันงดงามในยามรุงสางของฤดูใบไม
ผลิ ขณะไปชมดอกซากูระที่กำลังรวงปลิวปรายเหมือนหิมะที่ทุงคะตะโนะ
• เกิดมโนภาพความงดงามของฤดูใบไมผลิ
• ใช้เทคนิค 体言止め ตัดจบกลอนดวยคำนาม คือ คำวา 春の明けぼの
(ยามรุงสางของฤดูใบไมผลิ)
• ใช้ 縁語（雪・散る）
 พัฒนาการของกลอนในแตละยุค
万葉集 古今和歌集 新古今和歌集
20 เลม 20 เลม 20 เลม
4500 บท 1100 บท 2000 บท
短歌、長歌、旋頭歌 短歌 短歌
มาจากทุกชนชั้น ชนชั้นสูง คัดเลือกและรวบรวมขึ้นโดยคน
ใกลชิดขององค์จักรพรรดิ
ตรงไปตรงมา เรียบง่าย ไม ละเอียดออน งดงาม ใช้เทคนิคและ บทกลอนมักมีความหมายในเชิง
แตงแตม แสดงออกแบบผูชาย ไหวพริบในการแตงแบบซับซ้อนทรง สัญลักษณ อานแลวก่อใหเกิดภาพใน
ภูมิ แสดงออกแบบผูหญิง จินตนาการราวกับไดเห็นภาพวาด
นารา เฮอัน คามากุระ
 (1) วรรณคดีประเภทโคลงกลอน

小倉百人一首（おくらひゃくにんいっしゅ）
• รวบรวมขึ้นในช่วงตนสมัยตนคามากุระราวป 1235 โดย 藤原定家（ふじわらのさだいえ）
หรือเรียกสั้นๆ วา 定家（ていか）
• 為家（ためいえ）บุตรชายของ 藤原定家（ふじわらのさだいえ） ตองการตกแตงประตู
บานเลื่อน จึงขอใหพอช่วยคัดเลือกบทกลอนญี่ปุนเพื่อใช้เขียนลงบนบานประตูเลื่อนนั้น
• คัดเลือกบทกลอนของกวีที่มีชื่อเสียง 100 คน โดยเอามาคนละบท กวีที่แตงเปนชาย 79 คน
หญิง 21 คน ในจำนวนกวีที่เปนชายมีที่เปนพระอยู 13 คนบท กวีเหลานี้มีชีวิตอยูตั้งแตสมัย
ศตวรรษที่ 7 จนถึงตนศตวรรษที่ 13
• กลอนใน 百人一首 เปนบทกลอนประเภท ทังกะ （短歌）กลาวคือ บทหนึ่งจะมี 5 วรรค จำนวนพยางค์
ในแตละวรรคคือ 5 7 5 7 7 รวมเปน 31 พยางค์
• 百人一首ไดรับการยกยองใหเปนคู่มือขั้นตนในการแตงบทกลอนทังกะ ของญี่ปุน และยังเปนที่รูจักกัน
แพรหลายเนื่องจากบทกลอนใน 百人一首 ไดปรากฏอยูบน ไพคะรุตะ（歌留多） ของญี่ปุนดวย
แบงแยกประเภทหมวดของกลอนออกได ดังนี้
• หมวดความรัก มี 43 บท
• หมวดเบ็ดเตล็ด มี 20 บท
• หมวดฤดูใบไมรวง มี 14 บท
• หมวดฤดูใบไมผลิ มี 8 บท
• หมวดฤดูหนาว มี 6 บท
• หมวดฤดูรอน มี 4 บท
• หมวดการเดินทาง มี 4 บท
• หมวดการพลัดพราก มี 1 บท

*หมวดความรัก มีปรากฏอยูมากที่สุด
ตัวอยางกลอนใน 小倉百人一首
ผูแตง : จักรพรรดิเท็นจิ (天智天皇) เพศ ชาย
แหลงที่มา : กลอนบทที่ 302 ในหนังสือรวมกลอนโกะเซ็งวะกะฌู
(後撰和歌集) หมวดฤดูใบไมรวง

あきのたの かりおのいおの たまをあらみ

わがころもでは つゆにぬれつつ

กระทอมริมน้ำในฤดูใบไมรวงมุงหลังคาดวยใบจากอยางหยาบๆ ชายแขน
เสื้อของฉันเปยกปอนไปดวยน้ำค้าง

เปนการบรรยายภาพในช่วงปลายฤดูใบไมรวงซึ่งตรงกับฤดูเก็บเกี่ยว
ใหอารมณความงามแบบเงียบเหงาเศราสรอยของฤดูใบไมรวง
 กลอนบทที่ 3
あしびきの 山鳥の尾の しだり尾の
ながながし夜を ひとりかも寝む
柿本人麻呂
จากกลอนบทที่ 778 ในหนังสือรวมกลอน ฌูอิวะกะฌู 拾遺和歌集 หมวดความรัก

ฉันจะตองนอนคนเดียวในค่ำคืนที่ยาวนาน
ดุจดั่งความยาวของหางนกปาที่หอยยอยลงมากระนั้นหรือ
Kakinomoto no Hitomaro
 あしびきの 山鳥の尾の しだり尾の
ながながし夜を ひとりかも寝む
柿本人麻呂

• กลอนบทนี้แสดงถึงความโศกเศราอางวางที่ไมอาจจะพบกับคนรักได ตองนอนอยูคนเดียวในค่ำคืน
• นกปา สื่ออารมณอางวางของกวีที่ตองนอนคนเดียวในค่ำคืนอันยาวนานของฤดู
• ธรรมชาติของ นกปา（山鳥）เพศผูและเพศเมียจะอยูรวมกันในตอนกลางวัน แตพอตกกลางคืนจะแยกกันนอนอยูคน
ละที่โดยจะบินแยกไปอยูคนละหุบเขาจึงมักใช้เปรียบกับสามีภรรยาหรือคู่รักที่ตองแยกกันอยูหรือการนอนคนเดียว
 (2) วรรณกรรมประเภทนิยายสงคราม（軍記物
語）
(2.1) 平家物語（へいけものがた
り）
• เปนวรรณกรรมประเภทนิยายสงครามที่มีชื่อเสียงมากที่สุด ไมทราบผูแตง บางตำราไดกลาววา
ถูกแตงโดยพระตาบอดที่ทองเที่ยวไปยังที่ตาง ๆ ขณะที่เลนบิวะ (เครื่องดนตรีชนิดหนึ่งคลาย ๆ
น้ำเตา) ไปดวย
• เนื้อเรื่องบรรยายถึงการสูรบของสองตระกูล คือ ตระกูล 源（みなもと）และ ตระกูล 平（たいら）
สงครามจบลงดวยความพายแพของตระกูลไทระ
• สะทอนใหเห็นถึงความอนิจจังของชีวิตจากการรุงเรืองและลมสลายของตระกูลไทระ รวมถึง
บรรยายถึงความกลาหาญและการตายอยางสมศักดิ์ศรีของเหลานักรบทั้งสองตระกูล
 平家物語
• เปนนิยายอิงประวัติศาสตรที่มีชื่อเสียงที่สุด
• มี 13 ภาคใหญ และ มีภาคยอยๆ ภาคแตละภาคใหญ
• สันนิษฐานวาถูกแตงในกลางศตวรรษที่ 13
• ตัวละครแทบทุกตัว มีตัวตนอยูจริงในประวัติศาสตร
• เนื้อหาสะทอนใหเห็นถึงกฎธรรมชาติตามคำสอนของพระพุทธศาสนา เช่น กฎแหงกรรม
ความเปนอนิจจัง ทำดีไดดี ทำชั่วไดชั่ว การออกบวชและชาติภพ เปนตน
• ภาษาการเขียนเปนวรรณกรรมรอยแก้ว แตสละสลวยมีจังหวะจะโคนทำใหรูสึกเหมือนอาน
วรรณกรรมรอยกรอง
 โครงสรางโดยรวมของ
平家物語
• บทที่ 1-5 : อธิบายถึงการมีอำนาจของตระกูล ไทระ และเปนจุดเริ่มตนของการลุกฮือขึ้น
ตอตานตระกูลไทระโดยตระกูล มินาโมะโตะ ที่สนับสนุนจักรพรรดิ 後白河天皇（ごしらか
わてんのう） โดยตัวเอกในตอนนี้คือ 平清盛（たいらの きよもり）และลูกชายของเขา
平 重盛（たいらの しげもり）

• บทที่ 6-8 : เกิดการตอตานตระกูลไทระทั่วทั้งประเทศ ตระกูลมินาโมะโตะ ทำใหตระกูล ไทระ

หนีไปตั้งหลัก ตัวตั้งตัวตีที่สำคัญคือ 源義高（みなもとの よしたか）ที่นำไปสูการโจมตีและ
การแตงตั้งตัวเองเปนองครักษของ 後白河天皇 และตั้งรัฐบาลของเขาขึ้นมา
 โครงสรางโดยรวมของ
平家物語
• บทที่ 9-12 : อธิบายถึงการควบคุม 平 義隆（たいら よしたか） ของ 源 頼朝（みなもと の よりと
も） และการลมสลายของตระกูลไทระ สถานทีส่ ำคัญในการตอสูเ ช่น 一ノ谷の戦い（いちのたにの
たたかい）、屋島の戦い（やしまのたたかい）และ 壇ノ浦 ตัวตั้งตัวตีที่สำคัญคือ 源義経 (みなもと
よしつね) ที่ทำใหชนะศึกตางๆไดแตเขาก็ถูก 源 頼朝（みなもと の よりとも）ตามลาและตายใน
ที่สุด

• บทที่ 13 : อธิบายถึง 後白河天皇 และการตายของ 建礼門院（けんれいもんいん）ลูกสาวของ

平 清盛（たいら の きよもり） และแมของจักรพรรดิที่ตกอยูในการควบคุมของตระกูลไทระองค์

สุดทาย 安徳天皇（あんとくてんのう）
 การตอสูระหวางตระกูล ไทระ กับ มินาโมะโตะ
หลังโค่นตระกูลฟูจิวาระ ไทระ ไดรับการสนับสนุนมากกวา
• ตระกูลไทระ กับ ตระกูลมินาโมโตะ ช่วยกันโค้นลมตระกูล ฟุจิวาระที่มีอำนาจในราชสำนักในตอนนี้แลว
ดัน องษจักรพรรดิโกะ-ชิระงะวะ ขึ้นมาปกครอง ทำใหพระภิกษุ ชินเซ มีอำนาจตามไปดวย พระชินเซ
โปรดปรานและสนับสนุน ไทระ โนะ คิโยะโมะริ （平清盛)

มินาโมะโตะรวมมือกับตระกูลฟูจิวาระเข้ายึดอำนาจ
• จากปญญาและวิสัยทัศนของ คิโยะโมะริ ทำใหเขามียศสูงขึ้นๆ ไปอีก ในขณะที่
ตระกูลมินาโมโตะ นำดวย มินะโมะโตะ โนะ โยะชิโตะโมะ （源義朝) เกิดความ
คัดแค้นใจที่ไมไดตำแหนงที่ควรไดกับการกระทำ จึงวางแผนกับ ฟุจิวะระ โนะ
โนะบุโยะริ เข้ายึดพระราชวัง แลว สังหาร ภิกษุชินเซ จากนั้นเข้าจับกุมพระ
จักรพรรดิ โกะ ชิรางาวะ
平清盛
 หัวหนาตระกูลไทระ แกลงยอมจำนนแลววางแผน
ใหตระกูลมินาโมะโตะยกทัพมาที่ โระกุฮาระ
• ไทระ โนะ คิโยะโมริ ซึ่งออกเดินทางไป สักการะสิ่งศักดิ์สิทธิ์นอกเมืองไดยินข่าวจึงแสรงทำเปนยอมจำนน
ตอการยึดอำนาจของ ฟุจิวะระ โนะ โนะบุโยะริ และ มินาโมะโตะ โยะชิโตะโมะ ในขณะเดียวกันได
จัดการใหจักรพรรดิทั้งสองพระองค์หลบหนีออกจากที่กุมขังออกมาไดสำเร็จ แลวจึงสงบุตรชายคนโตคือ ไท
ระ โนะ ชิเงะโมะริ ยกทัพเข้าโจมตีฝายตระกูลมินะโมะโตะที่พระราชวัง

• จากนั้นจึงลาถอยออกมาหลอกใหทัพ มินาโมะโตะ ติดตามมาจนถึง โระกุฮะระ เปนที่อยูของตระกูลไทระ

แลว คิโยะโมะริ จึงนำทัพเข้าโจมตีจนทัพฝาย มินาโมะโตะ พายแพไปแลวจึงทำการสังหาร มินาโมโตะ
โยชิโตโมะ ยกตระกูล
ตระกูลมินาโมโตะ พายแพแลวถูกสังหารยกตระกูล
• พวก มินาโมโตะ ที่เหลือถูกเนรเทศไปที่ไกลจากเมืองหลวง มินาโมโตะ โยชิโตโมะ หัวหนาตระกูล ถูกสังหาร

• ภรรยาพาลูกๆ (โยะริโตะโมะ/โยชิสึเนะ/โยะริโนะริ) ไปสวามิภักดิ์และยอมเปนภรรยานอยของหัวหนาตระกูล ไท

ระ (ไทระ คิโยะโมริ) เพื่อไมใหลูกๆ ถูกฆ่า

• โยะริโตะโมะ กับ โยะริโนะริ พี่ชายตางแมถูกเนรเทศไปตางเมือง สวน โยชิสึเนะ ในขณะนั้นยังเล็กมากไดอยูกับแม

และถูกสงไปอยูวัดจนโตเปนหนุมและถูกสั่งใหบวชในเวลาตอมา

• เมื่อถูกสั่งใหบวชเขาเลยหนีออกจากวัดและไดพบกับ มุซะชิโบ เบ็งเก (武蔵坊弁慶) พระนักรบ ซึ่งตอมาได

กลายเปนทั้งเพื่อนและบาวรับใช้คู่ใจที่อยูข้างกาย
 โยะชิสึเนะตามหาพี่ชายและเข้ารวมทัพ
• ในค.ศ. 1180 โยะชิสึเนะ ไดทราบข่าววาพี่ชายตางมารดาของตน คือ โยะริโตะโมะ ไดทำการ
ตอตานการปกครองของ ตระกูลไทระ โดยมีฐานที่มั่นอยูที่เมือง คะมะกุระ จังหวัดคะนะงะวะใน
ปจจุบัน โยะชิสึเนะ จึงเดินทางจากเมืองฮิระอิซุมิพรอมกับเบ็งเกมาพบกับ โยะริโตะโมะ
げんぺいかっせん

• โยะริโตะโมะ รับ โยะชิสึเนะ เข้ามาเปนหนึ่งในขุนพลตระกูลมินะโมะโตะในการทำสงครามกับ

ตระกูลไทระ ซึ่งมีผูนำ คือ ไทระ โนะ มุเนะโมะริ (平宗盛)

ค.ศ. 1181ไทระ คิโยะโมะริ ไดเสียชีวิตดวยอายุ 63 ป เนื่องจาก ไทระ ชิเงโมริ บุตรชายคนโตไดเสียชีวิตไปก่อนเมื่อค.ศ. 1179 และไทระ โมะโตะโมริ บุตรชายคนที่สอง
เสียชีวิตเมื่อค.ศ. 1162 ไทระ มุเนะโมริ บุตรคนที่ 3 จึงไดขึ้นเปนผูนำตระกูลไทระแทนที่บิดา
 ยึดเฮอันจาก โยะชินะกะ ลูกพี่ลูกนอง
• ในขณะเดียวกันทางฝงตะวันตก มินาโมะโตะ โนะ โยะชินะกะ (源義仲) ผูเปนลูกพี่ลูกนอง ไมยอมรับ
อำนาจของ โยะริโตะโมะ และตองการที่จะสรางเกียรติยศโดยการโค่นลมตระกูลไทระดวยตนเอง

• ค.ศ. 1183 โยะชินะกะ สามารถเข้ายึดนครเฮอังเกียวได ทำให มุเนะโมะริ ตองพาสมาชิกตระกูลไทระ

อพยพไปหนีไปทางใต

• โยะริโตะโมะ สง โยะชิสึเนะ และ มินะโมะโตะ โนะ โนะริโยะริ (源範頼) พี่ชายตางมารดา ยกทัพไป
ทางตะวันตกและสามารถยึดนครเฮอันเกียวจาก โยะชินะกะ ได

• โยะชินะกะ หลบหนีแตถูก โยะชิสึเนะและโนะริโยะริ ติดตามจนตอสูกันที่เมืองโอสึ ใน ค.ศ. 1184 โยะชินะ

กะถูกสังหารในที่สุด
 一ノ谷の戦い

• ป ค.ศ. 1184 โยะชิสึเนะ และ โนะริโยะริ ยกทัพมาเอาชนะทัพของตระกูลไทระไดในยุทธการ

อิชิโนะตะนิ （一ノ谷の戦い） ในบริเวณเมืองโกเบ จังหวัดเฮียวโงะในปจจุบัน ไทระ โนะ
ทะดะโนะริ （平忠度） ถูกสังหารในที่รบ และไทระ โนะ ชิเงะฮิระ （平重衡) ถูกจับกุมตัวได
 壇ノ浦の戦い

• ป ค.ศ. 1185 โยะชิสึเนะ นำทัพเข้าลอมเมือง ยะชิมะ （屋島） จนสามารถตีเมือง ยะชิมะ

แตกไดจน มุเนะโมะริ ตองพาสมาชิกตระกูลไทระลงเรืออพยพไปทางตะวันตก โยะชิสึเนะ
ไดยกทัพเรือออกติดตามจนปะทะกับทัพเรือของตระกูลไทระที่ช่องแคบคัมมง ในยุทธนาวี
ดันโนะอุระ （壇ノ浦の戦い）จนมีชัยชนะเหนือตระกูลไทระ
壇ノ浦の戦い
• สมาชิกตระกูลไทระเกือบทั้งหมดจึงกระโดดลงทะเล
เสียชีวิตเพื่อหนีความพายแพ นางนิอิ-โนะ-อะมะ
（二位尼） หรือไทระ โนะ โทะกิโกะ ภรรยาเอกของ
คิโยะโมะริ ไดอุมจักรพรรดิอันโตะกุ พระชนมายุ
เพียงเจ็ดพรรษากระโดดลงทะเลสวรรคต
 (2.2) 太平記（たいへいき）

• นิยายสงครามเลาถึงสงครามระหวางฝายเหนือและฝายใตในสมัย 南北朝（なんぼくちょう）
• ภาษาในการเขียนใช้อักษรจีน โดยมีอักษรญี่ปุนแทรกตรงที่เปนคำช่วยหรือผันทายคำกริยา ที่
เรียกวา 和漢混交文（わかんこんこうぶん）
• เปนวรรณกรรมรอยแก้ว แตมีรอยกรองแทรกในสวนที่บรรยายถึงทิวทัศนและสภาพการ
เดินทาง
• มักพูดถึงแตการตอสูและวีรกรรมของนักรบอยางละเอียดแตไมไดใหความรูสึกสะเทือนอารมณ
เหมือน 平家物語
 เนื้อเรื่องใน 太平記（たいへいき）
• เนื้อหาเริ่มตั้งแตจักรพรรดิ 後醍醐天皇（ごだいごてんのう）ลมลางตระกูลโฮโจ （北条）ซึ่ง
นับเปนการสิ้นสุดสมัยคามากุระแลวก่อตั้งรัฐบาลขึ้นใหมที่เกียวโต แตก็ตองเลิกลมไปใน
ช่วงเวลาไมกี่ป

• การสูรบระหวาง 新田義貞（にったよしさだ）และ 足利尊氏（あしかがたかうじ）การแบงแยก

เปนฝายเหนือของ และ 足利尊氏（あしかがたかうじ）และฝายใตของจักรพรรดิ 後醍醐天皇
（ごだいごてんのう） และการสู  ร บของทั ้ ง สองฝ า ย จบลงที ่ ช ั ย ชนะเป น ของฝ า ยเหนื อ และ
รวบรวมฝายใตไดทั้งหมดในสมัยของ 足利義満（あしかが よしみつ）
 (2.3)義経記（ぎけいき）
• ไมทราบผูแตง สันนิษฐานวาแตงขึ้นราวตนสมัยมุโระมาจิ

• เนื้อเรื่องกลาวถึงชะตากรรมอันแสนเศราของตัวเอก คือ 源義経（みなもとよしつね）นองชายของ 源

頼朝（みなもとよりもと） ซึ่งเปนนักรบที่เคยรุงโรจนที่ไดช่วยเหลือพี่ช่ายทำศึกกับตระกูลไทระจนไดรับ
ชัยชนะ แตถูกใสรายและถูกไลลาเอาชีวิตและประสบกับความเสื่อมลาภยศในภายหลัง

• กลาวถึงความรัก ความภักดี การพลัดพรากตายจาก ใหอารมณสะเทือนใจ เปนผลงานจัดอยูใน

ประเภท 判官物（ほうがんもの） หมายถึง นิยายที่พรรณนาถึงชะตากรรมอันเลวรายของตัวเอกดวย
อารมณสะเทือนใจ
 (2.4) 保元物語（ほうげんものがたり）
• นิยายสงครามเลมแรกในสมัยคามากุระ มี 3 เลม ไมทราบผูแตง
• เนื้อเรื่ องเกี ่ยวกับ สงครามโฮเง็ น （保元の乱） (การแย งอำนาจระหวา งอดี ต
จั ก รพรรดิ ส ึ โ ตะกุ （崇徳天皇） และจั ก รพรรดิ โกะชิ ร ะกะวะ （後白河天皇）
ที่จบลงดวยชัยชนะของจักรพรรดิ โกะชิระกะวะ)
(3) วรรณกรรมประเภทนิยายเรื่องเลาสืบตอกันมา （説話）
う じ しゅう い もの がたり
3.1 宇治拾遺物語
• ชื่อเรื่อง 宇治＝ชื่อเมือง 、拾遺＝การรวบรวมผสมปนเป
• ประกอบดวยนิทานเรื่องเลา 197 เรื่อง ในจำนวนนี้มีกวา 80 เรื่องที่ซ้ำกันกับ 今昔物語
（こんじゃくものがたり）
• เนื้อเรื่องมีทั้งนิทานพุทธศาสนา เรื่องขำขัน เทพนิยายแบบเก่าๆ มีลักษณะเปนแบบ
พื้นบานจึงเข้าถึงคนทั่วไปไดง่าย
• ผลงานเลมนี้ไดรับการตีพิมพหลายครั้งในสมัยเอะโดะ
• นิทานที่รูจักกันดี คือ こぶ取り爺さん และ 雀報恩の事（すずめほうおんのこと）

http://www.koten.net/uji/
 こぶ取り爺さん

https://www.youtube.com/watch?v=WI4bVPIoPOY
 3.2 御伽草子（おとぎそうし）
คือ นิทานเรื่องเลาในรูปแบบนิยายขนาดสั้น เนื้อหาเข้าใจง่าย แมแต
ชาวบานที่ดอยการศึกษาก็เข้าใจได มีหลายประเภท เช่น
• 鉢かづき ลูกเลี้ยงที่ถูกแมเลี้ยงรังแก แตสุดทายไดแตงงานกับชายคน
รักและมีชีวิตที่เปนสุข
• 三人法師（さんにんほうし） พระสามรูปเลาถึงอดีตที่ทำใหตน
ออกบวช
• 一寸法師（いっすんほうし） เรื่องราวของชายหนุมตัวจิ๋วที่ได
ของวิเศษจากยักษและกลายเปนชายหนุมรูปงาม
• 浦島太郎（うらしまたろう） เรื่องราวของชายหนุมใจดีช่วยเตา
ทะเลและเตาทะเลตอบแทนบุญคุณโดยพาไปปราสาทใตทะเล
 浦島太郎

一寸法師

https://www.youtube.com/watch?v=dJ-v-pQsaX0
https://www.youtube.com/watch?v=IKgd2d8CRy0
(4) วรรณกรรมประเภทความเรียง 「随筆」（ずいひつ）
วรรณกรรมประเภทความเรียง 「随筆」（ずいひつ）ที่สำคัญในยุคนี้เขียนขึ้นโดย
นักบวชที่หนีความวุนวายจากเรื่องทางโลกไปอยูในปา ที่สำคัญไดแก่

４.1 方丈記（ほうじょうき）
• เขียนโดย 鴨長明（かものちょうめい）กวีที่เชี่ยวชาญดานกลอนญี่ปุนซึ่งไดออกบวช
ไปอยูในอาศรมกลางปาที่มีขนาด 4 เสื่อครึ่ง ซึ่งขนาดกวางยาวนี้เรียกวา 方丈 โดย
ผลงานความเรียงเรื่องนี้ถูกเขียนขึ้นที่อาศรมแหงนี้
• กลาวถึงความไมเที่ยงแทของชีวิตและความเปลี่ยนแปลงของสภาพสังคม ครึ่งหลัง
บรรยายถึงความสงบสุข การออกบวชที่ถอยหางความวุนวายในชีวิต โดยมีการสำรวจ
ตัวเอง ไมไดมองดานเดียว
 เนื้อหาใน 方丈記（ほうじょうき）
• ครึ่งแรก เขียนเกี่ยวกับเหตุการณไฟไหมในเมืองหลวง ภัยธรรมชาติและการยายเมืองหลวง ภัย
พิบัติและเหตุการณสำคัญในเมืองหลวงในช่วงป ค.ศ. 1177-1185 (ไฟไหมครั้งใหญที่เกียวโต พายุ
หมุน การยายเมืองหลวง ความอดอยากแหงแลว โรคระบาด แผนดินไหวครั้งใหญ)
• ครึ่งหลังบรรยายถึงความสงบสุขของชีวิต การบวชที่ถอยหางจากเรื่องวุนวายทางโลกและความรูสึก
ดีที่ไดออกบวช
• ชี้ใหเห็นถึงชีวิตในกระทอมที่ตัดขาดจากโลกภายนอกวาสงบสุขเพียงใด
• ไดรับการยกยองใหเปน 1 ใน 3 วรรณกรรมประเภทความเรียงดีเดนรวมกับ มาคุระโซชิ และ
ทสึเระทสึเระงุสะ
 つれ づれ くさ

４.2 徒然草

• 徒然=เบื่อหนาย เปนผลงานที่ผุดขึ้นมาในใจของ
ผูเขียนในขณะที่กำลังเบื่อหนายอางวาง (ที่เกิดจาก
สภาพแวดลอมที่ไมมีการเปลี่ยนแปลง)
• เขียนโดยพระ ชื่อ 兼好（けんこう）ซึ่งครอบครัว
เปนผูประกอบพิธีบวงสรวงเทพของลัทธิชินโต แต
พระเค็งโค กลับเลือกบวชในรมเงาศาสนาพุทธ
 เนื้อหาใน 徒然草（つれづれくさ）
• เนื้อหามี 243 ตอน เปนการมองชีวิตและธรรมชาติ เนื้อหาไมเฉพาะแค่เรื่องศาสนา แตยังวิจารณ
เกี่ยวกับความรัก เรื่องเลาบุคคล เรื่องตลก เปนตน
• กลาวถึงปรัชญาของพุทธศาสนาดานอนิจจัง ทุกขัง อนัตตา และคติเพื่อการมีชีวิตที่ดีงาม รวมทั้งเห็น
อกเห็นใจในการดำรงชีวิตของนักรบที่ตองทนทุกข์ทรมานภายใตความจงรักภักดีตามหนาที่ ในขณะ
ที่ชนชั้นเจ้านายมีชีวิตอยางสุขสบาย
• ถือเปนผลงานที่ผสมผสานความงามในวรรณคดีแบบเฮอันและความเปนอนิจจังของคามากุระไดอยาง
กลมกลืน
• ใช้รูปแบบการเขียนแบบเก่าที่ใช้ศัพทสูงและใหความรูสึกสลวยงดงาม วิจารณความงามของธรรมชาติ
โดยชี้ใหเห็นอีกดานหนึ่งซึ่งตรงข้ามกับคนทั่วไปคิด โดยชี้ใหเห็นถึงความงามในความเปนอนิจจังของ
ธรรมชาติ
• มีลักษณะงานเขียนคลายมาคุระโนะโซชิ แตแฝงดวยอารมณเศราหมอง ตางจาก มาคุระโนะโซชิ มีแต
ความสดชื่นรื่นเริง
 花はさかりに、月はくまなきをのみ見るものかは。雨に向ひ
て月を恋ひ、たれこめて春の行方知らぬも、なほあはれに情
けふかし。吹きぬべきほどの梢、散りしをれたる庭などこそ
見所多けれ。

はなはさかりに、つきはくまなきをのみ、みるものかは。あめにむ
かいてつきをこい、たれこめてはるのゆくえしらぬも、なお、あわ
れになさけふかし。さきぬべきほどのこずえ、ちりしおれたるにわ
などこそ、みどころおおけれ。

“ซากุระอยูที่ความบานสะพรั่ง และดวงจันทรอยูที่ความแจ่มกระจ่างเทานั้นหรือ การชื่มชมดวง

จันทรบนทองฟายามเมฆฝน หรือการหมกตัวอยูในหองซึ่งบดบังดวยมานไมไผโดยมิไดตระหนัก
ถึงฤดูใบไมผลิทีเคลื่อนไปก็เปนสิ่งที่นาจะประทับใจยิ่ง กิ่งไมแหงกรานซึ่งกำลังผลิดอกอีกทั้งสวน
ซึ่งถูกแตงแตมดวยสีสันแหงดอกไมที่รวงโรยนี่สิเปนสิ่งที่นาชม”
 (5) วรรณคดีการละคร
5.1 ละครโน（能）
เกิดจากการผสมผสานศิลปะหลายแบบที่มีมาก่อนหนานี้เข้าดวยกัน
• พิธีกรรมรายรำเพื่อบวงสรวงเทพเจ้าในสมัยโบราณ
• ศิลปะ 散楽（さんがく） จากจีนเข้ามาญี่ปุนในสมัยนารา ซึ่งญี่ปุนนำไปใช้รายรำใน
พิธีบวงสรวงเทพเจ้า
• พอเข้าสูสมัยเฮอัน สวนที่เปนบทพูดตลกขบขันใน 散楽（さんがく）ไดพัฒนาไปเปน
การแสดง 猿楽（さるがく）สวนที่เปนการรายรำไดพัฒนาเปน 田楽（でんがく）
• การแสดงเหลานี้ไดรับการพัฒนาจนเกิดอาชีพนักแสดงและพัฒนาจนเกิดเปนละคร
โน （能）ในช่วงศตวรรษที่ 14-15

**散楽=การแสดงหลายอยางรวมกัน เช่น การรองรำ,กายกรรม,ดนตรี,มายากล,ละครสัตว ฯ

 วิวัฒนาการของละครโน
• สมัยก่อน โน คือการรองเพลงสรรเสริญ เยินยออิทธิฤทธิ์และความดีของพระเจ้า หรือ
กลาวถึงความเจริญรุงเรืองของวัดและประวัติที่ดีงามในการสรางวัด รวมไปถึงการ
พยากรณที่มีอิทธิพลตอจิตใจของชาวญี่ปุน ซึ่งอาจกลาวไดวาเริ่มเมื่อราว 600 ปที่แลว
โดย คันอะมิ และ เสะอะมิ สองพอลูกที่เปนนักแสดงซะรุงะคุ

• เมื่อเข้าศตวรรษที่ 14-15 การแสดงเหลานี้ก็แพรหลายจนเกิดเปนอาชีพนักแสดงขึ้นมา

เกิดการแข่งขันแยงชิงคนดูกัน ทำใหศิลปะการแสดงพัฒนาจนเกิดละครโน ซึ่งเปนละคร
ที่เนนบทพูดรายรำและบทรอง ซึ่งเปนที่นิยมในชนชั้นสูง เช่น ซามูไรหรือพวกนักรบ
• ผูที่มีบทบาทสำคัญในการใหกำเนิดละครโน คือ 観阿弥（かんあみ） และผูที่ทำใหละครโน
เฟองฟูขึ้นคือบุตรชายของเขา 世阿弥（ぜあみ）
• ผูไดรับการขนานนามใหเปนบิดาแหงละครโน ไดแก่ 世阿弥 ที่ไดแตงบทละครโนและ
สรางสรรค์ศิลปะการรองและการรายรำใหงดงามขึ้น บทละครที่แตงมีทั้งหมดราวพันกวาบท
ในสมัยมุโระมาจิและเพิ่มขึ้นเปนสองเทาในสมัยเอะโดะ และยังเปนผูแตงทฤษฏีการละครและ
ตำราละครโนไวหลายเลม
 ลักษณะเดนของละครโน
1) นักแสดงทั้งหมดเปนผูชาย แรกเริ่มใช้ผูหญิงแสดงแตเพราะเกิดปญหาการขายบริการขึ้น จึง
เปลี่ยนมาเปนผูชายทั้งหมด ตอมาก็ยังมีปญหารักรวมเพศ จึงกำหนดใหเปนชายอายุมาก (โตเต็ม
วัย) เทานั้นที่จะแสดงได
2) ใสหนากากในการแสดง
3) การเปลงเสียงรองออกมาในระดับเดียวทำใหเสียงแปลกเฉพาะตัว
4) มีการรายรำที่เชื่องช้าตามหลักลัทธิเซน เพราะเชื่อวาจะทำใหจิตใจสงบสุข
เครื่องดนตรีประกอบการแสดงละครโน
 ชุดแตงกายละครโน 能装束（のうしょうぞく）

• ประกอบดวยเสื้อผามากมายหลายประเภท ทั้งเสื้อชั้นใน เสื้อชั้นนอก และเสื้อคลุมแบบตางๆ

เสื้อผาเหลานี้มีสวนสำคัญตอการแสดงละครอยางมาก เนื่องจากรูปแบบและของเสื้อผาจะช่วยบง
บอกถึงฐานะ อารมณ และบุคลิกของตัวละครไดเปนอยางดี ในการแสดงแตละครั้ง ผูแสดงอาจ
ตองเปลี่ยนเสื้อผาหลายชุด โดยทำการเปลี่ยนตอหนาผูชมขณะอยูบนเวทีแสดง
 ตัวอยางสีที่บอกสถานะของตัวละคร
• สีขาว หมายถึง ชนชั้นสูง
• สีแดง หมายถึง หญิงสาว
• สีฟาออน หมายถึง อารมณที่หุนหันพลันแลน
• สีน้ำเงินเข้ม หมายถึง คนที่มีความเห็นอกเห็นใจผูอื่น
• สีเขียวออน หมายถึง ข้าทาส, บริวาร
• สีน้ำตาล หมายถึง คนรับใช้ หรือชาวไรชาวนา
 ตัวละคร ผูรับใช้
ตัวละครเอก 友 （To mo）
ออกมาแสดงบทบาทเปนครั้งคราว เปนสวนมากโตโมะคือ
仕手 （Shi te） ตัวละครที่แสดงเปนคนใช้ เช่น เปนผูถือดาบตามหลังตัวละครเอก
เปนทั้งนักรองและนักเตน หรือรายรำ ตอมาละครโนไดเพิ่มบทบาทใหโตโมะมีความสำคัญเกือบเทาซุเระ

ตัวรอง ตัวติดตาม
連れ （Tsu re）
脇 （Wa ki）
คือตัวติดตาม ซึ่งเราจะเรียกชื่อของซุเระตามตัวละครที่เขา
เปนผูสรางสถานการณ เพื่อใหชิเตะ มี
ออกไปแสดงรวมกัน เช่น หากออกไปพรอม ชิเตะ จะเรียกวา ชิเตะซุ
โอกาสหรือฉวยโอกาสรองเพลงและรายรำ
เระ และถาออกไปพรอม วากิก็จะเรียกวา วากิซุเระ
地謡 นักรองประสานเสียง
じうたい

มี 8-10 คน รวมทั้งหัวหนา มีสวนรวมในละคร 2 อยาง คือ

รองเพลงแทนชิเตะ โดยเฉพาะอยางยิ่งในกรณีที่มีการรายรำรวม
ดวย หรือเปนผูบรรยายความรูสึกของตัวละคร หรือพูดกับนักแสดง
(ทั้ง 2 ประการทำโดยการรองเพลง) ทั้งนี้ โดยไมแสดงตัวตน
ลำดับของเครื่องดนตรี
 能舞台(Nou bu tai)

• เวทีเฉพาะสำหรับแสดงละครโนซึ่งทำมาจากไม มีระเบียงทางเดินดานหลังใช้สำหรับเดิน
ออกมาเรียกวา 橋掛（はしがかり） โดยฉากข้างหลังจะเปนตนสนเทานั้น
能舞台(Nou bu tai)
ประเภทของละครโน (แบงตามลำดับการดำเนินเรื่อง)
• 夢幻能（むげんのう）
หรือ บทละคร “ในฝน” เปนประเภทที่ตัวละครที่เปนวิญญาณคนตายออกมาเลาเรื่องราวชีวิต
ในอดีตใหอีกตัวฟง ระหวางที่เลาเรื่องก็จะรายรำไปดวยโดยบอกวาคนรักของตนเคยรายรำแบบนี้มา
ก่อน หรือเลาวามีคนเคยรายรำแบบนี้ ซึ่งเปนการผสมผสานอดีตกับปจจุบันเข้าดวยกัน พอเลาจบก็จะ
หายตัวไป ตัวละครที่ฟงเรื่องราวอยูก็จะตื่นจากความฝน
• ตัวละครเอกเปนชาย มักเปนวิญญาณของนักรบ
• ตัวละครเอกเปนหญิง มักเปนวิญญาณของหญิงที่มีความทุกข์ทรมาน ยึดติดเรื่องราวใน
อดีต(สะทอนทรรศนะความเชื่อเกี่ยวกับความตาย การฆ่าตัวตาย ความเชื่อเกี่ยวกับ
ศาสนาของคนยุคมุโระมะจิ)

• 現在能（げんざいのう）
เปนประเภทที่มีการดำเนินเรื่องไปตามปรกติ ไมมีการเลายอนอดีต
 ประเภทของละครโน (แบงตามเนื้อหา)
1) 脇能物 (わきのうもの) เปนประเภทที่มีเทพออกมาอวยพรใหประเภทรมเย็นเปนสุข หรืออวยพรคน
ดูใหมีความสุข
2) 修羅物 (しゅらもの) เปนประเภทที่วิญญาณของนักรบที่ตายในสมัยสงคราม เช่น สงครามเก็มเป
ออกมาเลาความทุกข์ของตนและขอใหช่วยทำบุญให
3) 鬘物 (かつらもの) ตัวละครเอกเปนหญิงงามหรือนางพรายออกมาเลาเรื่องราวของตัวเอง

4) 雑物 (ざつもの) ประเภทที่ตัวละครเอกไมจัดอยูในกรณีข้างตน

5) 切能物 (きりのうもの) เปนเรื่องราวเกี่ยวกับยักษ สัตวประหลาด หรือตัวเอกที่ไมใช่มนุษย

 5.2 เคียวเง็น（狂言）
• ละครที่เนนบทพูดและทาทีที่ตลกขบขัน ไมสวมหนากาก ภาษาที่ใช้เปนภาษา
ชาวบาน ไมใช้สัญลักษณ
• ละครชวนหัวซึ่งนำชีวิตความเปนอยูของชาวบานมาผูกเปนเรื่องราวขึ้นมา ดำเนิน
เรื่องดวยการพูดคุย ไมใช้ศิลปะการรายรำและไมใช้เครื่องดนตรีแบบละครโน
• เลนคั่นในช่วงที่ละครโนพักฉาก
• เคียวเง็นแบงประเภทตามตัวละครในเรื่อง เช่น 大名狂言（だいみょう）、むこ・女狂言、
山伏狂言（やまぶし）
ความแตกตางระหวาง โน และ เคียวเง็น
โน เคียวเง็น
เนื้อหา โศกนาฏกรรม สุขนาฏกรรม

แหลงที่มา วรรณกรรมโบราณ ตำนานพื้นบานหรือเรื่องแตงใหม

ความงาม 幽玄（ゆうげん） をかし

การแสดง เนนการรองและการรายรำ เนนบทพูดและทาทีการแสดง

ภาษา ภาษาเขียนงดงามไพเราะ ภาษาพูดแบบชาวบาน

ลักษณะอื่นๆ ศิลปะแบบชนชั้นสูง จริงจัง แบบชาวบาน ง่ายๆ เบาๆ

*幽玄（ゆうげん）ความงามแบบประณีตสูงสง
*をかし ใหอารมณราเริงแจ่มใส
THANK YOU
By;
Ittiphol Buayoi
School of Liberal Arts
University of Phayao

84