Professional Documents
Culture Documents
Farabi Ve Okulu 3.baski Eylul 2019 Tanitim
Farabi Ve Okulu 3.baski Eylul 2019 Tanitim
net/publication/333175789
Fârâbî ve Okulu
CITATIONS READS
0 1,454
1 author:
Mehmet Vural
Ankara Yildirim Beyazit University
41 PUBLICATIONS 64 CITATIONS
SEE PROFILE
All content following this page was uploaded by Mehmet Vural on 28 September 2019.
elis
Elis Yayınları: 31
Editör
Dr. Mehtap Doğan
Takdim
Burcu Bayer
Ofset Hazırlık
Zeynep Özger
Dizgi
Ankara Dizgi Evi
Kapak
Elis
Baskı ve Cilt
Vadi Grafik Tasarım Ltd. Şti.
İvedik Org. San. Bölgesi 88 Oto 3. Bölge
2284. Sokak. No: 101 Yenimahalle/ANKARA
Tel: 0312 395 85 71 Sertifika No: 33748
Birinci Baskı
Eylül 2019
ISBN: 978-605-9513-33-3
Elis Yayınları
Şehit Mehmet Baydar Sokak 2/A Maltepe/ANKARA
Tel: (0312) 341 06 90 GSM: 0542 382 74 12
web: www.ankaraokulu.com
e-mail: ankaraokulu@ankaraokulu.com
ankaraokuluyayinlari@gmail.com
Fârâbî ve Okulu
Derleyen ve Çeviren
Prof. Dr. Mehmet VURAL
Elis Yayınları
Ankara 2019
İÇİNDEKİLER
TAKDİM...................................................................................... 7
ÖN SÖZ VE TEŞEKKÜR..............................................................13
1
FÂRÂBÎCİLİK ÇAĞI...................................................................15
Muallim-i Sânî ve Öğrencileri...................................................15
Fârâbî (yakl. 870-950).............................................................19
Yahyâ b. ‘Adî (893/4-974)........................................................25
Ebû Süleymân es-Sicistânî (yakl. 913/4-987/8)......................30
Ebü’l-Hasan Muhammed b. Yûsuf el-Âmirî (öl. 992).................34
Ebû Hayyân et-Tevhîdî (doğ. yakl. 922-32; öl. yakl. 1023)........38
Saray Kültürü, Muhabbet ve Kelâm.........................................42
2
FÂRÂBÎCİLİĞİN EPİSTEMOLOJİK ESASI (i):
MUALLİM-İ SÂNÎ’NİN PARADİGMASI..................................... 59
Bilginin Peşinde.......................................................................59
Fârâbî ve Bilgi.........................................................................63
3
FÂRÂBÎCİLİĞİN EPİSTEMOLOJİK ESASI (ii):
MUALLİMLERİN İZİNDE..........................................................91
Yahyâ b. ‘Adî’nin Epistemolojisinin Unsurları..........................91
Sicistânî ve Bilgi....................................................................104
Âmirî ve Bilgi.........................................................................117
Tevhîdî ve Bilgi......................................................................123
4
SONUÇ..................................................................................... 135
5
BİBLİYOGRAFİK REHBER......................................................143
KAYNAKÇA.............................................................................. 147
DİZİN....................................................................................... 157
TAKDİM
Fârâbî ve Okulu*
Ian Richard Netton’un Al-Fārābī and His School başlığıyla Ro-
utledge tarafından 1992’de yayımlanan kitabı, 2005’te Mehmet
Vural’ın yetkin ve duru tercümesiyle dilimize kazandırılmıştı. Ki-
tabın yeniden yayımlanması vesilesiyle kitabın isminin de işaret
ettiği Fârâbî’nin bir felsefe okulu kurması yahut kurup kurma-
dığı üzerine tezlerin incelenmesi ve tartışılmasının yararlı olacağı
kanaatindeyiz. Bu sebeple bu yazıda Netton’un kitabını ve öne
sürdüğü tezleri ve bu tezlere yapılan itirazları irdelemeye çalışa-
cağız.
Netton bu eserinde “Fârâbîcilik Çağı” diye nitelendirdiği dö-
nemi epistemoloji bağlamında ele alarak dönemin beş büyük
düşünürü olan Fârâbî (ö. 950), Yahyâ b. Adî (ö. 975), Ebû Sü-
leyman es-Sicistânî (ö. 1001), Yûsuf el-Âmirî ve Ebû Hayyân et-
Tevhidî’nin (ö. 1023) görüşlerini, “Ne bilinebilir?” ve “Nasıl bili-
nebilir?” soruları ekseninde açıklamaya çalışıyor. Bahsedilen
bu beş düşünür önce biyografileriyle okuyucuya tanıtılıyor, ar-
dından bilgi hakkındaki görüşlerinin Eflâtuncu, Aristotelesçi ve
Yeni-Eflâtuncu ögeler içermesinin yanı sıra, orijinal bir epistemik
paradigma ortaya koydukları hususu temellendirilmeye çalışılı-
yor.
Netton, Fârâbî ve Okulu’nun ürettiği bu orijinal epistemik pa-
radigmayı, Eflâtuncu, Aristotelesçi ve Yeni-Eflâtuncu ögeleri bir
şekilde sentezlemenin yanı sıra bilgi, ahlâk ve siyaset arasında
bağlantı kurmaları ve temel bir kurtuluş epistemolojisi türetme-
lerine dayandırıyor (s. 119). Netton’un “bir şekilde sentezlemek”
ifadesini özellikle kullanmasının sebebinin, bahsedilen bu beş
düşünürün bu gelenekler arasında sentezler kurarken birbirle-
rinden ayrıldıkları noktalar olduğu itirazının önüne geçmek ol-
duğu söylenebilir. Nitekim birazdan inceleyeceğimiz gibi bu beş
*
İslâm Araştırmaları Dergisi, 29 (2013): 115-158.
8 Fârâbî ve Okulu
1 Muhsin Mehdî, “Al-Fārābī and His School by Ian Richard Netton”, Isis,
85/2 (1994): 307.
Takdim 11
5 “Al-Fārābī and His School by Ian Richard Netton”, Philosophy East and
West, 44/1 (1994): 194.
ÖNSÖZ VE TEŞEKKÜR
Case of the Animals versus Man Before the King of the Jinn
adlı muhteşem kitabında, bütün bir giriş ve notlarıyla, bu-
yurgan bir tavırla tercüme edilmiştir. Tevhîdî’ye ait çok fark-
lı bir metin ise Franz Rosenthal tarafından çevrilmiştir: Bu,
Tevhîdî’nin yazarlık hakkındaki küçük risâlesidir ve İngilizce-
ye de Rosenthal’in “Abu Hayyan at-Tawhidi on Penmanship”
başlığı altındaki Four Essays on Art and Literature in Islam
adlı çalışmasıyla tercüme edilmiş görünmektedir.
Yukarıda sözü edilip incelenmiş olan başlıklar, sadece
okura bu kitapta ele alınan beş düşünürün arka planı ve dü-
şüncesini tanıtmak amacıyla tasarlanmıştır. Bu yüzden, özel
olmak gibi bir amaçları bulunmamaktadır. Aktarılmış olan
başlıkların bazısının bibliyografileri ilgili okuru konuyla mü-
nasebeti olan diğer bazı başlıklara yönlendirme konusunda
yararlı olacaktır, tıpkı 147-156. sayfalardaki kaynakça gibi.
KAYNAKÇA
Arapça Kaynaklar
‘Amiri, Abu’l-Hasan (1957). Kitab Al-Sa’ada wa’l-Is’ad, ed. M. Minovi,
Tehran: University of Tehran Publications.
‘Amiri, Abu’l-Hasan (1967). Kitab Al-I’lam bi-Manaqib Al-Islam, ed. A.
Ghurab, Kahire: Dar Al-Katib Al-Arabi li’l-Tiba’a wa’l-Nashr.
Arberry, A. J. (1967). Poems of Al-Mutanabbi (Arapça ve İngilizce
Metin), Cambridge: Cambridge University Press.
Badawi, ‘Abd Al-Rahman (ed.) (1952). Mantıq Aristu, pt. 3, Dirasat
Islamiyya, Kahire: Maktabat Al-Nahda Al-Mısriyya/Matba’a
Dar Al-Kutub Al-Misriyya.
Bayhaqi (1946). Tarikh Hukama Al-Islam, ed. Muhammed Kurd ‘Ali,
Damascus: Al-Majma’ Al-’Ilmi Al-’Arabi.
Bergé, Marc (1963). “Epitre sur les Sciences (Risala fi’l-Ulum) d’Abû
Hayyän at-Tawhidi (310/922?-414/1023): Introduction,
Traduction, Glossaire Technique, Manuscrit et Edition
Critique”, Bulletin d’Études Orientales, Institut Français de
Damas, Sayı: 27, s. 241-300.
Bergé, Marc (1968). “Epitre sur les Sciences (Risala fi’l-Ulum) d’Abû
Hayyan Al-Tawhidi (310/22?-4141023): Glossaire et Index
Analytique”, Bulletin d’Études Orientales, Sayı: 21, s. 313-
346.
Bosworth, C. E. (1989). The History of Al-Tabari, Volume 30, The
‘Abbasid Caliphate in Equilibrium, çev. C. E. Bosworth,
Albany: State University of New York Press.
Dunlop, D. M. (1956). “Al-Farabi’s Introductory Risalah in Logic”,
Islamic Quarterly, Sayı: 3, s. 224-235.
Farabi (1927). Kitab Al-Tanbih ‘ala Sabil Al-Sa’ada, Hyderabad:
Da’irat Al-Ma’arif Al-‘Uthmaniyya.
Farabi (1938). Risala fi’l-Aql, texte Arabe intégral en partie inédit établi
par Maurice Bouyges, Bibliotheca Arabica Scholasticorum,
sér. Arabe, tome 8, fasc. I, Beyrut: Imprimerie Catholique.
Farabi (1953). Ihsa Al-Ulum (Catálogo de las Ciencias), (2. Baskı),
Arapça metin ed. ve İspanyolcaya çev. Angel Gonzales
Palencia (Gundissalinus’un Orta Çağ Latince çevirisi ile
birlikte), Imprenta y Editorial Maestre.
Farabi (1961). Fusûl Al-Madani: Aphorisms of the Statesman, ed. D.
M. Dunlop, University of Cambridge Oriental Publications 5,
Cambridge: Cambridge University Press.
Farabi (1964). Kitab Al-Siyasa Al-Madaniyya, ed. Fauzi M. Najjar,
Beyrut: Imprimerie Catholique.
148 Fârâbî ve Okulu
Diğer Kaynaklar
Allan, D. J. (1970). The Philosophy of Aristotle, (2. Baskı), Opus 37,
London ve New York: Oxford University Press.
Allard, Michel (1975). “Un Philosophe Théologien: Muhammad b.
Yusuf Al-‘Amiri”, Revue de l’Historie des Religion, Sayı: 187,
s. 57-69.
Anawati, G. ve C. Gardet, Louis (1976). Mysitique Musulmane, (3.
Baskı), Études Musulmanes 8, Paris: Librairie Philosophique.
Arberry, A. J. (1955). “An Arabic Treatise on Politics”, Islamic
Quarterly, Sayı: 2, No: 1, Nisan, s. 9-22.
Aristotle (1971). Metaphysics Book Gamma, 1003ª-211003ª33, çev.
Christopher Kirwan, Aristotle’s Metaphiysics Books I, and E,
Clarendon Aristotle Series, Oxford: Charendan Press.
Aristotle (1988). Politics, ed. Stephen Everson, Cambridge Texts in
the History of Political Thought, Cambridge: Cambridge
University Press.
Arkoun, Mohammed (1972). “Logocentrisme et Vérité Religieuse
dans la Pensée Islamique d’aprés Al-I’lam bi-Manaqib Al-
Islam d’Al-‘Amiri”, Studia Islamica, Sayı: 35, s. 5-51.
Kaynakça 151
B C
Bağdat 10, 17, 21, 27, 28, 30, Ca’fer b. Yahyâ el-Bermekî 49
31, 35, 38, 39, 55, 56 Câhız 133
Bağdat Felsefe Okulu 31 Carr, Brian 64, 66
Bağdatlı Filozoflar 38, 40 Cemil b. Abdullah b. Ma’mer
Bağdatlı Sûfîler 51 el-Uzrî 51
Bağdatlı Şairler 49 Chomsky Tarzı 92
Barnes, Jonathan 137 Coğrafya 35
Basra 56, 124
Bâtınî (Gnostik) Bilgi 62 D
Batlamyus 105 Dalkavuk Paradigması 44, 46,
Bedevî, Abdurrahman 21, 80, 47
84, 85, 89, 105, 108 De Anima 9, 71, 72, 75, 76, 82,
Bergé, Marc 126, 129, 132 83, 84, 86, 87, 106, 122
Bermekî Ailesi 48 De Boer, Tjitze Jacobs 140,
Bermekî Vezirler 48 141
Bermekîler 49, 50 Delhi 47
Bermekîlerin Saltanatı 52 Delhi Sarayı 47
Beyhakî 20, 22 Delhi Sultanı 47
Bilinemezcilik 113 Deneysel (Tecrübî) Bilgi 60
Binbir Gece Masalları 44, 132 Descartes 112, 138
Birinci Akıl (el-Aklü’l-Evvel) 87, Devlet 99, 100, 136
89 Dinî Bilgi 62, 119, 120
Birinci Etken 109, 110
Divân 49
Birinci İlke 86
Divânü’ş-Şiir 49
Birinci Neden 102, 109
Diyalektik Felsefe 102
Bitkisel (en-Nebâtiyye) Ruh
Doğrulama İlkesi 63, 139
106
Dunlop, Douglas Morton 105
Bizans 54
Duyusal (Hissiyye) Ruh 122
Bosworth, Clifford Edmund 49
Botanik 71
E
Budist 112
Ebedî Sudûr 114
Buhara 35, 57
Ebû Bekir b. es-Serrâc 21
Buhârî 60
Ebû Bişr Mettâ b. Yûnus 21,
Büveyhî 31, 35, 52, 53, 55, 56,
27, 28
110
Ebû Cafer Ahmed b. Muham-
Büveyhîler 17, 34, 42, 50, 55
med b. Halef b. el-Leys
Büyük İskender 34, 118
56, 57
Dizin 159
Goodman, Lenn Evan 61, 145 Hz. Muhammed 13, 59, 60, 96,
Goodman, Madeleine 61 118
Gramer 21, 38, 67, 92, 129
Gutas, Dimitri 105 I
Işık Analojisi 109
H
Hacc 16, 60 İ
Hacerü’l-Esved 16 İbn ‘Abbâd (Mutezilî Vezir) 39,
Halep 17, 21, 47, 54 56
Hamdânî 19, 21, 22, 45, 46, İbn ‘Amîd (Büveyhî Veziri) 39
53, 54, 124 İbn Arabî 37
Hamdânî Halep 21 İbn Battûta 47, 48, 60
Hamdânî Sarayı 21, 22, 46, 54 İbn Ebî Usaybia 20, 25, 30
Hamdânî, Abbâs 124 İbn Haldûn 69
Hamdânîler 17, 54 İbn Hallikân 19, 20, 21, 22, 24
Hanefî Fıkıh Okulu 30 İbn Miskeveyh 34, 98, 123
Hare, Richard Mervyn 99, 135, İbn Rüşd 31
136 İbn Sâdân (Vezir) 39, 40, 44,
Hâricîlik 56 50, 52, 53
Harran 21 İbn Sînâ 16, 19, 31, 32, 37
Harûn Çevresi 43 İbnü’l-Kıftî 20, 31
Harûn Reşid (Abbâsî Halifesi) İdeal Paradigma 50
43, 44, 48, 49, 50, 52, İdealar Doktrini 135, 137
53 İhtiraslı Ruh 128
Hayvanî (el-Hayvanîyye) Ruh İhvân-ı Safâ 9, 23, 24, 36, 65,
106, 112 96, 123, 124, 125
Hayvansı Ahlâk (Ahlâkü’l- İkinci Akıl 89
Bahâ’im) 96 İlâhî Akıl 86
Himayedârlık Paradigması 44, İlâhî Bilgi 64, 65
47, 52 İlâhî Sudûr 86
Hindistan 47 İlk Akıl 89
Hipokrates 51, 105 İlk Diri 89
Homeros 105 İlk Günah Doktrini 96
Horasan 35, 60 İlk Neden 89
Hourani, George 38 İlk Pisagorcular 98
Hristiyan Filozoflar 116 İlm-i Hiyel 70
Hristiyan İlahiyâtçılar 28, 96 İmamî Şiîlik 53, 54, 55
Hume, David 138 İmamîlik 55
Huneyn b. İshâk 105 İnsan Aklı (el-Aklü’l-İnsanî) 108
Hyman, Arthur 13, 83, İnsanî (en-Nâtıka) Ruh 106
Dizin 161
Mettâ b. Yûnus 30 O
Mısır 17, 21, 46, 53, 54, 60 O’Connor, Daniel John 64, 66
Mihne 42 Olgusal Bilgi 63
Miletli Thales 105 On Akıl 74, 89, 107
Modern Edebiyat Kuramı 143 On İki İmam Şiîliği 17
Modern Epistemoloji 139, 143 Onlu Sudûrcu Hiyerarşi 104
Modern Seküler Epistemoloji Ontoloji 74, 77
140 Onuncu Akıl 85, 89, 107
Monopsişizm Doktrini 107 Optik 70
Moore, George Edward 139 Orta Çağ Suriyesi 45
Muallim-i Evvel 76, 77 Orta Çağ Zoolojisi 145
Muallim-i Sânî 15, 77, 104 Orta Doğulu Filozoflar 136,
Muhammed b. Tuğluk 47, 48 140
Muhammed b. Yahyâ el- Ortodoks Aristotelesçiler 124
Bermekî 49 Ortodoks Sünnîlik 56
Muizz, Ebû Tamim (Fâtımî Ha- Orwell, George 97
lifesi) 17 Orwellci Düşünce 97
Mukabesât 108 Oryantalist Paradigma 137
Musul 17
Mutasavvıf Düşünürler 62 P
Mutezile İlahiyâtı 42 Parkinson, G.H.R. 143
Mutezile Kelâmı 56 Pears, David 63
Mutezilîlik 17, 53, 56 Périer, Augustin 145
Mutlak Nur (Nûr fi’l-Gâya) 109 Philo 105
Münzevî Dindarlık 39 Pisagor 105, 136
Müslüman Filozoflar 65 Platon 28, 36, 51, 52, 56, 57,
Müslüman Mantıkçılar 91 60, 64, 65, 94, 98, 99,
Mütenebbî 45, 46, 47, 54 100, 103, 104, 105, 111,
Müzik 22, 23, 24, 70, 120, 129 112, 113, 116, 117, 118,
123, 135, 136, 137, 138,
N 140
Nesturî Hristiyan 18, 20, 24, Platoncu Ahlâk 116
27 Platoncu Epistemoloji 114,
Nihaî Tesis 110 136
Nîşâbur 35, 38 Platoncu Felsefî Elitizm 37
Nominalist (Adcı) Tartışmalar Platoncu Miras 136
63 Platoncu Yorumlar 112
Nous 99, 108 Platoncu-Aristotelesçi Paradig-
ma 100, 104
Dizin 163
Siyaset 7, 9, 10, 33, 36, 52, 54, Şüphecilik 64, 65, 66, 94, 113,
55, 62, 70, 88, 95, 96, 139
97, 98, 100, 104, 127,
129, 131, 137, 138, 140 T
Skolastik İlahiyâtçılar 81 Taakkul 80
Sokrates 52, 57, 65, 105, 135 Taberî 28
Sokratesçe Toplantılar 52 Tasavvuf 20, 37, 40, 60, 61,
Sophocles 105 62, 89, 129
Sorell, Tom 139 Tasavvufî Bilgi 60
St. Thomas 27 Tasavvufî Hayat 20
Stern, Samuel Miklos 31, 40, Teslis 28, 101, 102, 103
41, 105, 109, 124 Teslis-Karşıtı Polemik 28
Stoacılık 95, 100 Tevhîdî Epistemolojisi 131
Sudûr 8, 61, 77, 86, 89, 102, Tevhîdî, Ebû Hayyân 9, 26, 34,
109, 110, 114 35, 38, 39, 41, 44, 51,
Sudûrcu Hiyerarşi 74, 107, 52, 55, 56, 57, 104, 105,
110 107, 108, 123, 124, 125,
Sudûrcu Şema 10, 12, 77 126, 127, 128, 129, 130,
Sudûrcu Teori 9 131, 132, 133,
Sudûrculuk 101 Theognis 111
Sûfi Münzevîliği 20, 25, 37 Thucydides 105
Sûfîlik 20, 41, 51, 62 Tıp 51, 88, 129
Suriye 54 Tikrit 27
Sühreverdî 37 Tikritî 95, 98, 99, 100, 116
Sünnîlik 53, 55, 57 Tümeller Meselesi 63
Türkistan 21
Ş Tyreli Porphyrios 101
Şafiî fıkhı 38
Şam 20, 21 U
Şehrazât 44 Ulumü’l-Akliyye 100
Şemşüddevle (Büveyhî Emîri)
52, 53 Ü
Şiî Düşünce 54 Üç Unsurlu Ruh 106
Şiî Hamdânîler 17
Şiî Hanedanları 54 V
Şiî Teolojisi 54 Vadet, Jean-Claude 34, 35,
Şiîlik 17,54, 55, 61 117
Şiir 31, 42, 54, 46, 47, 48, 49, Van Ess, Josef 104, 105
50, 127, 132 Venüs 89
Şîraz 38, 39, 41 Vesiç 21, 38
Dizin 165
Prof. Dr.
Prof.
Mehmet
Dr. Mehmet
VURAL VURAL
. Fârâbî ve Okulu
Tarihî parametreler
Tarihî parametreler
olan 870-1023
olan 870-1023yılları arası,
yılları arası,
Fârâbîcilik
Fârâbîcilik
fenomenininfenomeninin
incelenmesinde,
incelenmesinde,
yapay yapay
da olsa da
derliolsa
toplu
derli
birtoplu
çerçeve
bir yapı
çerçeve sunmaktadır.
yapı sunmaktadır.
Bu çerçeve
Bu yapı
çerçeve
Fârâbî’den
yapı Fârâbî’den
başka, dört başka,düşünürü
dört düşünürü
daha kapsamaktadır
daha kapsamaktadır
ki, bunlar ki,bir
bunlar
şekildebirMuallim-i
şekilde Muallim-i
Sânî’nin Sânî’nin
düşünceleridüşünceleri
ile etkileşime
ile etkileşime
girmiş yagirmiş
da enya da en
azından azından
ondan derinden
ondan derinden
etkilenmişlerdi.
etkilenmişlerdi.
Bu dört Bu dört
düşünürdüşünür
şunlardır: şunlardır:
(1) Yahyâ(1)b.Yahyâ ‘Adî (893/4-974);
b. ‘Adî (893/4-974);
(2) Ebû (2)
Süleymân
Ebû Süleymân
es-Sicistânî
es-Sicistânî
(öl. yakl.(öl. 987/8);
yakl. 987/8);
(3) Ebü’l-Hasan
(3) Ebü’l-Hasan
el-Amirî el-Amirî
(öl. yakl.(öl. 992)yakl.
ve (4)
992)Ebûve (4) Ebû
Hayyân et-Tevhîdî
Hayyân et-Tevhîdî
(öl. yakl. (öl.
1023).
yakl. 1023).
İşte Fârâbî
İşteile
Fârâbî
birlikte,
ile birlikte,
bu dört bu
düşünürün
dört düşünürün
de -bu de -bu
çalışmada çalışmada
genel olarak
genel olarak Fârâbîcilik
Fârâbîcilik diye nitelenen
diye nitelenen
en- en-
telektüel telektüel
bir akım bir
olan-
akım
düşünce
olan- düşünce
ve fikirlerini
ve fikirlerini
tahlil tahlil
etmek burada
etmeksunulanın
burada sunulanın
esas gayesini
esas gayesini
teşkil eder.
teşkil eder.
elis
elis yayınları
elis yayınları