PRZEMIANY METABOLICZNE AMINOKWASÓW.

BIOLOGICZNIE WAŻNE ZWIĄZKI AZOTU

Włączanie aminokwasów do cyklu Krebsa
Po odszczepieniu grupy aminowej i karboksylowej aminokwasy przekształcają się w
szkielety węglowodorowe, które bezpośrednio (kwas glutaminowy i asparaginowy) lub
pośrednio włączają się do cyklu Krebsa gdzie zachodzi ich całkowita degradacja.

Aminokwasy możemy podzielić na glukogenne,

ketogenne i glukoketogenne.

Aminokwasy glukogenne przekształcają się w

szczawiooctan i w procesie glukoneogenezy mogą
odtworzyć glukozę.
Aminokwasy ketogenne rozpadają się do
acetooctanu, który ulega redukcji do
p-hydroksymaślanu lub dekarboksylacji do acetonu a
więc tworzą ciała ketonowe.
Aminokwasy glukoketogenne rozpadają się na dwa
fragmenty, z których jeden jest zużywany w
glukoneogenezie, a drugi jest ciałem ketonowym lub
substratem do ketogenezy
Metabolizm aminokwasów aromatycznych

(fenyloalanina, tyrozyna i tryptofan)

FENYLOALANINA I TYROZYNA

Jedyny prawidłowy metabolizm fenyloalaniny zachodzi poprzez tyrozynę, która

posiada grupę hydroksylową. Wprowadzenie jej katalizuje enzym hydroksylaza
fenyloalaninowa, której wrodzony brak jest przyczyną fenyloketonurii.
Hydroksylaza fenyloalaninowa przekształca fenyloalaninę w tyrozynę
nieodwracalnie (występująca w pożywieniu tyrozyna nie może zastępować
fenyloalaniny). W reakcji tej biorą udział dwa różne enzymy. Enzym II
katalizuje redukcję dihydrobiopteryny przez NADPH a enzym I - redukcję O2
do H2O oraz fenyloalaniny do tyrozyny.

Reakcja katalizowana przez oksygenazę o mieszanej funkcji polega na

wbudowaniu jednego atomu tlenu do fenyloalaniny i redukcji drugiego atomu
tlenu do cząsteczki wody. Moc redukcyjna, dostarczana jako
tetrahydrobiopteryna, pochodzi ostatecznie z NADPH.
 Przemiany fenyloalaniny i tyrozyny – biosynteza tyrozyny

Hydroksylaza fenyloalaninowa:
I. 4-monooksygenaza
II. Reduktaza dihydrobiopterynowa
 Przemiany tyrozyny

1. biosynteza hormonów tarczycy

 Powstawanie trijodotyroniny (T3) i tetrajodotyroniny (tyroksyny - T4).

Aby hormony te były aktywne, niezbędna jest obecność pierwiastka śladowego — jodu.
Ich synteza zachodzi w dużej cząsteczce prekursorowej tyreoglobuliny. Powstałe hormony
są następnie magazynowane w koloidzie pęcherzyków tarczycowych. W końcowym
etapie, w tkankach obwodowych, zachodzi konwersja T4 do bardziej aktywnego
biologicznie T3
 Przemiany tyrozyny

2. biosynteza amin katecholowych

Katecholaminy są syntetyzowane z tyrozyny. Tyrozyna jest najpierw hydroksylowana
przez hydroksylazę tyrozynową, i powstaje L-3,4-dihydroksyfenyloalaniny (DOPA) w
reakcji analogicznej do hydroksylacji fenyloalaniny. Enzym zależny od obecności
tetrahydrobiopteryny (BH4) jest rozpowszechniony w centralnym układzie nerwowym,
zwojach układu wegetatywnego sympatycznego i rdzeniu nadnerczy, a katalizuje
reakcję ograniczającą szybkość całego szlaku.
DOPA ulega dekarboksylacji w reakcji wymagającej PLP, prowadzącej do wytworzenia
dopaminy, która jest następnie hydroksylowana przy udziale β-hydroksylazy dopaminowej w
celu wytworzenia norepinefryny (noradrenaliny) w reakcji wymagającej obecności kwasu
askorbinowego (witaminy C) i miedzi. Epinefryna (adrenalina) jest wytwarzana z
norepinefryny w reakcji N-metylacji wykorzystującej S-adenozylometioninę (SAM) jako
źródło grupy metylowej.

Aminy katecholowe (z wyjątkiem DOPY) nie przenikają przez barierę krew-mózg!

Związki strukturalnie podobne do L-dopy, np. α-metyldopa, są kompetycyjnymi inhibitorami

tej reakcji.
α-Metyldopa jest lekiem skutecznym w niektórych postaciach nadciśnienia tętniczego.
Trzy aminy: dopamina, norepinefryna i epinefryna są syntetyzowane z tyrozyny
w komórkach chromochłonnych rdzenia nadnerczy.

Głównym produktem rdzenia nadnerczy jest epinefryna. Stanowi ona 80%

wszystkich katecholamin rdzenia i nie jest wytwarzana w innych tkankach. W
odróżnieniu od epinefryny, większość norepinefryny (ok. 80%) występuje w
narządach unerwionych przez nerwy sympatyczne i jest wytwarzana in situ,
pozostała ilość zaś (ok. 20%) pochodzi z zakończeń nerwowych i dociera do
komórek docelowych z krwią.

Epinefryna i norepinefryna mogą być wytwarzane i magazynowane przez różne

komórki rdzenia nadnerczy i innych tkanek chromochłonnych.
Choroba Parkinsona, schorzenie neurodegeneracyjne, uwarunkowana
niewystarczającą syntezą dopaminy, na skutek idiopatycznej utraty komórek
wytwarzających dopaminę w mózgu. Leczenie polega na podawaniu L-DOPA
(lewodopa) jest najpowszechniej stosowanym sposobem leczenia.

Katabolizm katecholamin
Ulegają one unieczynnieniu w wyniku oksydacyjnej deaminacji, katalizowanej przy
udziale oksydazy monoaminowej (MAO) i O-metylacji katalizowanej przez katecholo-
O-metylotransferazę (COMT), przy udziale SAM jako dawcy grupy metylowej .
Produkty tych reakcji ulegają wydaleniu z moczem jako kwas wanilinomigdałowy
(VMA), gdy substratami są epinefryna i norepinefryna lub kwas homowanilinowy
(HVA), jeśli substratem jest dopamina.
Inhibitory oksydazy monoaminowej: MAO występują w tkance nerwowej i komórkach
innych tkanek, takich jak jelito i wątroba.
Inhibitory MAO ( MAOI) mogą nieodwracalnie lub odwracalnie unieczynniać enzym,
zapobiegając degradacji neurotransmiterów i umożliwiając tym samym ich kumulację
w presynaptycznej części neuronu i przenikanie do przestrzeni synaptycznej. To z
kolei aktywuje receptory norepinefrynowe i serotoninowe i może odpowiadać za
antydepresyjne działanie MAOI.

Inhibitory MAO znajdują zastosowanie w leczeniu depresji i wczesnej postaci choroby

Parkinsona. Mogą one wchodzić w interakcję z zawartą w żywności tyraminą,
powstającą w wyniku dekarboksylacji tyrozyny. Tyramina powoduje uwolnienie
norepinefryny, wzrost ciśnienia krwi i częstości skurczów serca. U pacjentów
przyjmujących MAOI może to skutkować przełomem nadciśnieniowym.
 Przemiany tyrozyny
3. biosynteza melanin

MELANOGENEZA
Z dopachinonu, powstają różne melaniny:
•eumelaniny (przez przekształcenie w pośredni związek indolochinon)
•feomelaniny (przez wbudowanie reszty cysteinylowej pochodzącej z glutationu)
•melaniny typu mieszanego

Melaniny są bardzo niejednorodną grupą wielkocząsteczkowych

polimerów, powstających przede wszystkim w wyspecjalizowanych
komórkach zwanych melanocytami, a także w niektórych komórkach
nerwowych.
Są trudno rozpuszczalne, tworzą ziarniste struktury barwy czarnej.

Melaniny występują w skórze, włosach, ciałku rzęskowym oka,

siatkówce, substancji czarnej mózgu i splocie naczyniowym.
 Katabolizm tyrozyny
Tyrozynemia Tyrozynemia
typu II noworodków

Alkaptonuria

Tyrozynemia
typu I
Katabolizm tyrozyny prowadzi ostatecznie do utworzenia fumaranu i acetooctanu.
Dlatego tyrozyna ( a także fenyloalanina) jest aminokwasem zarówno glukogennym
jak i ketogennym.

Wrodzone niedobory enzymów metabolizujących tyrozynę prowadzą do:

1.Tyrozynemii typu II
2.Tyrozynemii noworodków
3.Alkaptonurii
4.Tyrozynemii typu I
TRYPTOFAN

Uczestniczy w wielu przemianach w komórce. Powstająca z tryptofanu serotonina, ulega

acetylacji i metylacji dając melatoninę.
Jest to hormon szyszynki odpowiedzialny za rytm dobowy. W czasie katabolizmu tryptofanu
uwalnia się grupa formylowa, która bierze udział w biosyntezie puryn i pirymidyn, a
następnie alanina.
Po pęknięciu pierścienia aromatycznego tor metaboliczny tryptofanu ulega rozdwojeniu.
Jedna droga prowadzi do powstania kwasu nikotynowego, którego amid bierze udział w
budowie NAD-u, druga daje końcowy produkt katabolizmu acetooctan.

Tryptofan, jak wszystkie aminokwasy aromatyczne jest glukoketogenny poprzez alaninę

jest glukogenny, a acetooctan ketogenny. Oprócz tryptofanu dawcami grup jednowęglowych
do biosyntezy puryn (C2 i C8) i pirymidyn (grupa metylowa tyminy) jest histydyna, treonina,
seryna i glicyna.
Przemiana tryptofanu (biosynteza NAD-u, serotoniny, melatoniny)
Przemiana tryptofanu - szlak kinureninowo-antranilowy (biosynteza NAD-u)
Powstawanie kwasu nikotynowego z tryptofanu

Główny szlak przemiany tryptofanu w wątrobie prowadzi do powstania kwasu

nikotynowego (niacyny), który jest substratem do biosyntezy koenzymów NAD+ i NADP+.
We wstępnej reakcji oksygenaza tryptofanowa powoduje otwarcie pierścienia
heterocyklicznego z jednoczesnym utlenieniem dwóch atomów węgla. Powstaje
formylokinurenina.
Pod wpływem formamidazy kinureninowej następuje odłączenie mrówczanu i powstanie
kinureniny, która może ulegać wielokierunkowym przekształceniom. Większość
kinureniny, pod działaniem hydroksylazy kinureninowej, z udziałem O2 oraz NADPH + H+,
przekształca się w 3-hydroksykinureninę. Kolejny enzym kinureninaza powoduje rozpad
3-hydroksykinureniny na alaninę (aminokwas gliko-genny) i 3-hydroksyantranilan.
Oksydaza 3-hydroksyantranilanowa rozrywa pierścień benzenowy, utleniając dwa atomy
węgla: jeden do grupy aldehydowej, drugi do grupy karboksylowej. Powstaje
semialdehyd 2-amino-3-karboksymukonowy. Ten ulega samoistnej cyklizacji. Atom azotu
zostaje wbudowany do pierścienia pirydynowego.
Powstaje dikarboksylowy kwas chinolinowy, który ulega dekarboksylacji z jednoczesnym
wbudowaniem powstającego kwasu nikotynowego do prekursora NAD+
Przemiana tryptofanu
biosynteza melatoniny
Przemiany aminokwasów siarkowych

(metionina, cysteina)
Przemiany aminokwasów siarkowych
Przemiany tlenowe aminokwasów siarkowych

+2ATP → aktywny siarczan

3'-fosfo-adenozyno-5'-fosfosiarczan
Główny szlak przemiany cysteiny prowadzi poprzez jej utlenianie do cysteinosulfinianu,
który w wyniku dekarboksylacji przechodzi w hipotaurynę, a ta jest utleniana do tauryny.

Najlepiej jest poznana rola tauryny w biochemii kwasów żółciowych. Tauryna wiąże się
z kwasami żółciowymi. Grupy karboksylowe tych kwasów wytwarzają wiązania amidowe
z grupą aminową tauryny. Powstaje kwas taurocholowy, kwas taurodeoksycholowy itd.

Związanie tauryny wzbogaca kwasy żółciowe o dodatkową, silnie polarną grupę

sulfonylową, dzięki której wzrasta ich rozpuszczalność w środowisku wodnym. Duże
ilości tauryny występują w ośrodkowym układzie nerwowym. Przypisuje się jej
właściwości neuromediatora.
Cysteinosulfinian powstający w wyniku utleniania cysteiny poprzez transaminację
przechodzi w (hipotetyczny) sulfinylopirogronian, który rozpada się do
pirogronianu i siarczynu (HSO3).

Siarczyn jest utleniany przez oksydazę siarczynową do siarczanu. Znaczna część

siarczanu zostaje wydalona, pozostała część wchodzi w reakcję z dwiema
cząsteczkami ATP, przekształcając się w 3'-fosfoadenozyno-5'-fosfosiarczan, zwany
także aktywnym siarczanem.

Pełni on funkcję kosubstratu w biosyntezie siarczanowanych

glikozyloaminoglikanów, jak: siarczany chondroityny, heparyna, siarczan heparanu,
siarczan dermatanu lub siarczan keratanu. Jest dawcą reszt siarczanowych w
reakcjach inaktywacji hormonów steroidowych, ksenobiotyków (substancje obce,
które dostały się do organizmu) lub estryfikacji bilirubiny.
Przemiany aminokwasów siarkowych
Metionina pełni funkcję przenośnika i dawcy grup metylowych. Siarka zawarta w
metioninie tworzy wiązania kowalencyjne z dwoma atomami węgla. Wiązanie takie,
przez analogię do wiązania eterowego, nazywa się wiązaniem tioeterowym. W
reakcji z ATP, katalizowanej przez adenozylotransferazę metioninową, siarka
zawarta w metioninie nabiera szczególnych właściwości.

Wchodzi w reakcję z trzecim atomem węgla. Jest nim C5' rybozy zawartej w ATP.
W tej unikatowej reakcji ATP odłącza wszystkie reszty fosforanowe: jedną w postaci
fosforanu i dwie w postaci pirofosforanu.

Powstaje S-adenozylometionina SAM. Atom siarki uzyskuje ładunek dodatni, a

grupa metylowa szczególną reaktywność. Jest przekazywana na różne akceptory
za pomocą enzymów zwanych metylotransferazami. Przykładem takiej reakcji jest
wyżej opisana metylacja noradrenaliny do adrenaliny. Odłączenie grupy metylowej
przekształca SAM w S-adenozylohomocysteinę (SAH). Hydroliza tej ostatniej
uwalnia homocysteinę (homolog cysteiny) i adenozynę.
 Przemiany beztlenowe aminokwasów siarkowych

remetylacja remetylacja

transsulfurylacja +seryna
Funkcjonują trzy szlaki dalszej przemiany homocysteiny, zależne od potrzeb komórki:

1. Jeżeli potrzebna jest cysteina, homocysteina wchodzi w reakcję z seryną, tworząc

cystationinę. Reakcję tę katalizuje syntaza cystationinowa. Kolejny enzym cystationaza
rozkłada cystationinę do cysteiny, amoniaku i a-ketomaślanu. Obydwa enzymy
współdziałają z fosforanem pirydoksalu. Dokonują przeniesienia siarki z homocysteiny
(pośrednio z metioniny) na szkielet węglowodorowy seryny. Proces ten nazywa się
transsulfurylacją. W ten sposób powstaje cysteina. Jest to jedyny szlak biosyntezy
tego aminokwasu.

2. Jeżeli potrzebna jest metionina, homocysteina ulega remetylacji (ponownej

metylacji) z odtworzeniem metioniny:
dawcą grupy metylowej jest N5-metylotetrahydrofolian lub N-trimetyloglicyna
(betaina).
Reakcję katalizuje metylotransferaza tetrahydrofolianowa (syntaza metioninową),
której koenzymem jest metylowa pochodna witaminy B12 (metylokobalamina).

3. Jeżeli obydwa aminokwasy siarkowe występują w dostatecznej ilości, cystationaza,

zwana także desulfhydrazą homocysteinową, hydrolizuje homocysteinę do
α-ketomaślanu, amoniaku i siarkowodoru, utlenianego do siarczanu
Przemiany aminokwasów siarkowych
PRZEMIANY GLICYNY
Glicyna jest aminokwasem o najprostszej budowie, biorącym udział w wielu
biosyntezach:

1. Wchodzi w skład wielu białek głównie włókienkowych ze względu na małą

cząsteczkę.

2. W kolagenie stanowi 33% ogółu aminokwasów.

3. Wraz z cysteiną i kwasem glutaminowym buduje glutation, stanowiący naturalny

układ oksydoredukcyjny.

4. Cała cząsteczka glicyny wchodzi w skład pierścienia purynowego.

5. Wiąże się z kwasami żółciowymi tworząc kwasy glikocholowe

i glikochenodeoksycholowe przyczyniając się do zwiększenia ich części hydrofilowej.
6. W cyklu glicynowo-bursztynowym glicyna łączy się z metabolitem cyklu Krebsa -
sukcynylo-CoA dając początek biosyntezie porfiryn (hemu).

7. Wraz z argininą wykorzystywana jest do biosyntezy kreatyny, której fosforan jest

rezerwuarem energetycznym w mięśniu, a bezwodnik - kreatynina jest endogennym
wskaźnikiem uszkodzenia nerek.

8. Glicyna bierze również udział w procesie odtruwania łącząc się z kwasami

aromatycznymi np. benzoesowym (konserwant dodawany do żywności) tworząc
kwas hipurowy łatwo wydalany z moczem.
Przemiany glicyny, seryny, treoniny
Przemiany glicyny
biosynteza kreatyny
Przemiany glicyny
detoksykacja
Przemiany glicyny
biosynteza puryn
Przemiany glicyny
biosynteza porfiryn
 Przemiany glicyny pozostałe

1. Odwracalne rozszczepienie glicyny przez kompleks

mitochondrialnej syntazy glicynowej (przy udziale fosforanu
pirydoksalu)
2. Biosynteza z choliny
Przemiany alaniny
 PRZEMIANY AMINOKWASÓW DOSTARCZAJĄCYCH
FRAGMENTÓW JEDNOWĘGLOWYCH

HISTYDYNA – TRYPTOFAN - SERYNA

Aktywna forma kwasu foliowego, THF, jest wytwarzana

z. folianu przez reduktazę dihydrofolianową w
dwuetapowej reakcji wymagającej udziału NADPH.

Jednostka jednowęglowa przenoszona przez THF jest

przyłączona do N5 lub N10, albo do jednego i drugiego
atomu azotu. Niedobór folianów manifestuje się w
postaci niedokrwistości megaloblastycznej,
spowodowanej zmniejszoną dostępnością puryn i
monofosforanu tymidyny, niezbędnych do syntezy DNA
 PRZEMIANY AMINOKWASÓW DOSTARCZAJĄCYCH
FRAGMENTÓW JEDNOWĘGLOWYCH

HISTYDYNA – TRYPTOFAN - SERYNA

Histydyna jest przekształcana w N5-formylo-THF. 4-imidazolono-5-propionian, produkt

pośredni rozpadu histydyny, przekształca się w N-formiminoglutaminian. Odłączenie
grupy formiminowej i przeniesienie jej na THF prowadzi do powstania N5-formimino-THF,
a ten po odłączeniu grupy iminowej w postaci amoniaku przechodzi w N5-formylo-THF.

Wydalanie FIGlu po podaniu

histydyny stosowane jako test przy
wykrywaniu niedoboru kwasy
foliowego
Przemiana tryptofanu dostarcza wolnego mrówczanu. Może on
przechodzić w postać aktywną poprzez wiązanie z THF. Reakcja ta
zużywa ATP i prowadzi do powstania N5-formylo-THF. Grupa formylowa z
N5-formylo-THF jest substratem w syntezie puryn, histydyny i tyminy, a u
bakterii uczestniczy w formylacji metioniny inicjującej syntezę białka.

Seryna ulega przemianie do glicyny. Reakcja

polega na przeniesieniu grupy
hydroksymetylenowej z seryny na
tetrahydrofolian (THF). Produktem reakcji jest
glicyna i hydroksymetylenotetrahydrofolian.
Reakcję katalizuje hydroksymetylenotransferaza
serynowa. Reakcja jest odwracalna
 PRZEMIANY AMINOKWASÓW ROZGAŁĘZIONYCH

Pierwsze trzy reakcje są

1.TRANSAMINACJA
analogiczne do reakcji
zachodzących w katabolizmie
kwasów tłuszczowych. 2.OKSYDACYJNA
DEKARBOKSYLACJA

Leucyna – aminokwas ketogennt.

Produkty katabolizmu to acetooctan
i acetylo-CoA. 3.DEHYDROGENACJA
TIOESTRÓW

Walina i Izoleucyna – aminokwasy

gluko- i ketogenne. Produkty Choroba z moczem o
zapachu syropu klonowego
katabolizmu to acetylo-CoA i
sukcynylo-CoA
Przemiany argininy
Przemiany argininy:
biosynteza tlenku azotu
Acetylocholina jest środkiem rozkurczającym mięśnie gładkie naczyń oddziałując
z receptorami komórek śródbłonka małych naczyń. Receptory te są sprzężone z
cyklem fosfoinozytolowym, co prowadzi do uwalniania Ca + pod działaniem
trifosforanu inozytolu.

Wzrost stężenia Ca + w cytoplazmie komórek śródbłonka prowadzi do wydzielenia

pochodzącego ze śródbłonka tlenku azotu, który dyfunduje do pobliskiego mięśnia
gładkiego. Tam reaguje on z hemową częścią rozpuszczalnej cyklazy guanylowej,
co powoduje jej aktywację z następowym wzrostem stężenia cGMP w komórce. To
z kolei pobudza aktywność niektórych zależnych od cGMP kinaz białek, które
prawdopodobnie fosforylują specyficzne białka mięśniowe, wywołując rozkurcz.
Tlenek azotu (NO) powstaje pod wpływem enzymu - cytozolowej syntazy NO.
Wyróżnia się śródbłonkową (eNOS), neuronalną (nNOS), obie aktywowane
przez Ca2+. Istniej również iNOS (forma indukowana).

Substratem jest arginina, a produktami reakcji - cytrulina i NO. Syntaza NO

katalizuje pięcioelektronowe utlenienie aminowego atomu azotu argininy.

Syntaza NO jest bardzo złożonym enzymem, potrzebującym pięciu

oksydoredukcyjnych kofaktorów: NADPH, FAD, FMN, hemu
i tetrahydrobiopteryny.

Nitrogliceryna działa przez nasilanie wewnątrzkomórkowego wydzielania NO,

a tym samym cGMP. NO ma bardzo krótki okres półtrwania (ok.3—4 s).

Peroksyazotyn (ONOO) rozkłada się z utworzeniem bardzo reaktywnego rodnika

hydroksylowego.
Przemiany argininy - biosynteza kreatyny
Metabolizm histydyny
Przemiany kwasu
glutaminowego i
asparaginowego
Przemiany kwasu
glutaminowego i
asparaginowego
WADY METABOLICZNE W PRZEMIANACH AMINOKWASÓW

Fenyloketonuria
Jest jedną z najczęściej występujących genetycznie uwarunkowanych wad metabolizmu
wykrytą już w 1934 roku przez Foelinga. Polega na zaburzeniach w przekształcaniu
fenyloalaniny do tyrozyny. Klasyczna fenyloketonuria objawia się niedoborem hydroksylazy
fenyloalaninowej, której kofaktorem jest tetrahydrobiopteryna (typ I). Hiperfenyloalaninemia
może również wynikać z niedoboru reduktazy dihydrobiopterynowej (typ II i III) oraz
syntetazy biopteryny (typ IV i V) lub innych systemów enzymatycznych.
W klasycznej fenyloketonurii, dziedzicznym zaburzeniu, które się zdarza 1/10000
urodzonych dzieci stężenie hydroksylazy fenyloalaninowej stanowi ok. 25% normy. Ze
względu na uniemożliwione przekształcenie fenyloalaniny do tyrozyny u chorych
wytwarzają się metabolity fenyloalaniny takie jak:
1.fenylopirogronian, będący produktem deaminacji fenyloalaniny
2.fenylomleczan, powstały przez redukcję fenylopirogronianu
3.fenylooctan, powstały w wyniku dekarboksylacji i utlenienia fenylopirogronianu.
 Przemiany fenyloalaniny i tyrozyny (2)
– fenyloketonuria

Defekt hydroksylazy fenyloalaninowej:

Typ I - klasyczna fenyloketonuria

(defekt 4-monooksygenazy)
Typ II i III
(defekt reduktazy dihydrobiopterynowej)
Typ IV i V
(defekt biosyntezy dihydrobiopteryny)

Objawy:
• zaburzenia ośrodkowego
układu nerwowego
• bladość skóry
Związki te występują w dużych stężeniach w osoczu oraz w znacznych ilościach są
wydalane z moczem. Duża część fenylooctanu jest sprzęgana w wątrobie z
glutaminą i wydalana z moczem jako fenyloacetyloglutamina.

Objawy kliniczne to niedorozwój umysłowy, drgawki, ataki padaczkowe, psychozy,

wypryski na skórze oraz mysi zapach potu. Obserwuje się również nieprawidłowości
w metabolizmie tyrozyny i tryptofanu, obniżenie syntezy katecholamin, melaniny
i serotoniny.

Leczenie fenyloketonurii polega na stosowaniu diety o bardzo małej zawartości

fenyloalaniny i musi być podjęte bezpośrednio po urodzeniu w przeciwnym wypadku
dochodzi do uszkodzenia tkanki mózgowej przez toksyczne metabolity fenyloalaniny.
Przestrzegania diety można zaprzestać w wieku 6 lat kiedy to, duże stężenie
fenyloalaniny i jej pochodnych przestaje być groźne dla mózgu.
Stężenie fenyloalaniny w osoczu można oznaczyć mikrometodą wymagającą
zaledwie 20ul krwi, jednakże nieprawidłowo duże stężenie fenyloalaniny we
krwi noworodka może czasami wystąpić dopiero 3-4 dniu życia, a nie
bezpośrednio po urodzeniu.

Również u wcześniaków próba może dawać dodatni wynik na skutek

opóźnionego dojrzewania enzymów biorących udział w metabolizmie
fenyloalaniny.

Całkowity brak aktywności hydroksylazy fenyloalaninowej może być

przypisany zamianą argininy na tryptofan wywołanej substytucją cytozyny
przez tyminę.
Albinizm

Dotyczy 1/25000 osób. Wywołany jest brakiem w melanocytach tyrozynazy

(oksydazy tyrozynowej). Charakteryzuje się hipomelanozą powstającą na
skutek dziedzicznych wad komórek barwnikowych (melanocytów oczu
i skóry).
U chorych stwierdza się włos bardzo miękki, koloru białego lub słomkowego,
źrenice czerwone, tęczówka w odbiciu światła dziennego jest niebieskawa.
Występują objawy oczne takie jak światłowstręt, oczopląs i niezborność
widzenia.
Objawy kliniczne albinizmu oczno-skórnego są bardzo zróżnicowane
i obejmują około 10 postaci np. u albinosów tyrozynazo-ujemnych obserwuje
się całkowity brak widocznego barwnika, natomiast albinosi tyrozynazo-
dodatni posiadają nieznaczne ilości barwnika i barwa ich włosów może być
od biało-żółtej do jasnobrązowej. Często stwierdza się u nich znamiona
barwnikowe.
Tyrozynemia typu II (zespół Richner-Hanharta) (postać oczno-skórna)

Defekt aminotransferazy tyrozynowej co prowadzi, do akumulacji tyrozyny.

Następstwem tego stanu jest uruchomienie alternatywnych szlaków przemiany
tego aminokwasu, jak N-acetylacja lub dekarboksylacja. W moczu, oprócz
zwiększonej ilości tyrozyny, pojawiają się produkty tych reakcji: N-acetylotyrozyna
i tyramina. Dominują objawy uszkodzenia skóry i narządu wzroku. W większości
przypadków występuje opóźnienie rozwoju umysłowego.
Leczenie: dieta niskobiałkowa

Tyrozynemia noworodków

Defekt dioksygenazy 4-hydroksyfenylopirogronianowej, leczenie: dieta

niskobiałkowa
Alkaptonuria

Brak 1,2-dioksygenazy homogentyzynianowej.

Mocz na skutek kontaktu z powietrzem ciemnieje, ponieważ utlenia się
wydzielany homogentyzynian. W tkankach proces utleniania i polimeryzacji
homogentyzynianu zachodzi powoli. Produkty tych reakcji wiążą się z
kolagenem, powodując ciemnienie tkanek (ochronoza), szczególnie widoczne
w tkance chrzestnej.

Alkaptonuria ma przebieg dość łagodny. Przez wiele lat, oprócz ciemnienia

moczu i tkanek, nie daje żadnych objawów chorobowych. Zwykle dopiero w
wieku średnim pojawiają się zmiany zapalne i zwyrodnieniowe w dużych
stawach. Następuje wapnienie chrząstek międzykręgowych. Pojawiają się bóle
stawów i zaburzenia ich motoryki.
Tyrozynemia typu I (tyrozynoza) (postać wątrobowo-nerkowa)

Brak fumaryloacetoacetazy (hydrolazy fumaryloacetooctanowej) - wzrost zawartości w

tkankach tyrozyny, hydroksyfenylopirogronianu i hydroksyfenylomleczanu. Metabolity
te hamują aktywność innych enzymów wątrobowych i pozawątrobowych.
Pojawiają się objawy chorobowe niezwiązane bezpośrednio z nieprawidłowym
metabolizmem tyrozyny, takie jak: marskość wątroby, krzywica, zaburzenia wzrostu,
powiększenie śledziony, zaburzenia trawienne i objawy uszkodzenia nerek.
Nieleczona ostra oraz przewlekła tyrozynoza prowadzi do śmierci z powodu
niewydolności wątroby.
Leczenie – dieta ze zmniejszoną zawartością tyrozyny i fenyloalaniny
Glicynuria
Jest to bardzo rzadkie zaburzenie metabolizmu glicyny polegające na nadmiernym
wydalaniu glicyny z moczem. Charakteryzuje się również skłonnością do tworzenia
szczawianowych kamieni nerkowych, chociaż ilość szczawianów wydalanych z moczem
jest prawidłowa. Również zawartość glicyny w osoczu jest prawidłowa, natomiast
wydalanie glicyny w moczu waha się od 600 do 1000mg/doba. Powodem glicynurii jest
zmniejszone wchłanianie zwrotne glicyny w cewkach (kanalikach) nerkowych.

Hiperoksaluria
Jest to choroba metaboliczna charakteryzująca się ciągłym wydalaniem z moczem dużych
ilości szczawianów, znacznie przekraczających ich pobieranie z pożywieniem. W chorobie
tej stwierdza się obustronną szczawianowo-wapniową kamicę nerkową oraz nawracające
zakażenia dróg moczowych. Śmierć następuje w dzieciństwie lub we wczesnej młodości z
powodu niewydolności nerek bądź nadciśnienia. Uważa się, że wada metaboliczna w tej
chorobie związana jest z zaburzeniem metabolizmu glioksalanu, który powstaje w procesie
deaminacji glicyny. Zaburzenie związane jest z niewydolnością przemiany glioksalanu w
mrówczan lub przekształceniu go z powrotem w glicynę w wyniku transaminacji. Wskutek
tego nadmiar glioksalanu utlenia się do szczawianu.
Cystynuria
Dziedziczna choroba metaboliczna, w której wydalanie cystyny w moczu zwiększa się
20-30 krotnie. Jednocześnie wzrasta wydalanie lizyny, argininy i ornityny. Przyczyną
cystynurii jest upośledzone wchłanianie zwrotne tych czterech aminokwasów. Ponieważ
cystyna jest aminokwasem stosunkowo słabo rozpuszczalnym w wodzie, u chorych z
cystynurią mogą wytrącać się w cewkach nerkowych i tworzyć kamienie cystynowe.
Stanowi to główne powikłanie choroby. W moczu chorych stwierdza się również
obecność disiarczku cysteiny i homocysteiny. Związek ten jest nieco lepiej
rozpuszczalny w wodzie od cystyny, toteż powstaje kosztem cystyny i zmniejsza
skłonność do tworzenia w moczu kryształów cystyny i kamieni moczowych. Istnieją
dane wskazujące na upośledzony transport tych aminokwasów w jelicie.

Cystynoza (choroba magazynowania cystyny)

Choroba dziedziczna, w której kryształy cystyny odkładają się w wielu tkankach
i narządach, szczególnie w układzie siateczkowo-śródbłonkowym. Towarzyszy jej
zazwyczaj uogólniona aminoacyduria, w której zwiększa się wydalanie wszystkich
aminokwasów w moczu. Chorzy umierają zwykle we wczesnym wieku z objawami
ostrej niewydolności nerek
Choroba ( z moczem o zapachu) syropu klonowego

Częstość występowania 5-10 przypadków/ 1mln urodzeń.

Najbardziej charakterystyczną cechą choroby dziedzicznej jest zapach moczu
przypominający zapach syropu klonowego lub przypalonego cukru. U chorych stwierdza się
znacznie zwiększoną zawartość aminokwasów o łańcuchu rozgałęzionym – waliny, leucyny,
izoleucyny oraz odpowiadających im α-ketokwasów zarówno w moczu jak i w osoczu. Z tego
powodu chorobę nazywamy też ketonurią. W moczu mogą pojawiać się również
α-hydroksykwasy o rozgałęzionych łańcuchach powstałe w wyniku redukcji α-ketokwasów.
Choroba uwidacznia się pod koniec pierwszego tygodnia życia i prowadzi do rozległego
uszkodzenia mózgu. Niemowlę z trudem daje się karmić, może wymiotować i być w letargu.
Dzieci nieleczone umierają pod koniec pierwszego roku życia. Choroba spowodowana jest
niską aktywnością dekarboksylazy α-ketokwasowej, która katalizuje przemiany wszystkich α-
ketokwasów o łańcuchu rozgałęzionym do tioestrów acylo-CoA z odłączeniem CO2. Bardzo
ważne jest wczesne rozpoznanie choroby i wyłączenie z diety aminokwasów rozgałęzionych.
Chorobę można łatwo wykryć traktując próbkę moczu
2,4-dinitrofenylohydrazyną, która tworzy z α-ketokwasami pochodne
dinitofenylohydrazonowe.
Homocystynuria

1. Duże stężenie homocysteiny w moczu oraz homocysteiny i metioniny w osoczu krwi,

a małe stężenie cysteiny w osoczu

2. Przyczyna choroby: najczęściej defekt β-syntazy cystationinowej

3. Leczenie: dieta z ograniczeniem metioniny, suplementacja witamina B12 i folianami.

4. Łagodniejszy przebieg choroby u pacjentów wrażliwych na witaminę B6 (koenzym

β-syntazy cystationinowej)
Choroba Hartnupa

Dziedziczone autosomalnie recesywnie zaburzenie transportu aminokwasów, głównie

tryptofanu, w świetle jelita i kanalikach nerkowych. Charakteryzuje się zaczerwienieniem
skóry podobnie jak w pelagrze i upośledzeniem umysłowym. Przyczyną choroby jest
mutacja w genie SLC6A19 w locus 5p15.

Choroba objawia się aminoacydurią, zwiększonym wydalaniem pochodnych indolu; częste

są objawy przypominające pelagrę, wynikające z niedoboru tryptofanu niezbędnego do
biosyntezy niacyny.