Strategija socijalnog razvoja

Literatura:
Ksenija Petovar, Vuk Stambolović (2008), ’’Koncepcija socijalnog razvoja grada
Beograda’’. U: Odrţivi prostorni razvoj gradova. Tematski zbornik radova sa
meĎunarodnog naučnog skupa. Beograd: Institut za arhitekturu i urbanizam Srbije (str.
43-62)

Koncepcija socijalnog razvoja grada Beograda1

Summary

Social Development Concept of the City of Belgrade2

The present paper is the authorial version of Belgrade’s social development concept
within the City Of Belgrade Development Strategy project. The baseline in the
methodological framework was defined in view of the psycho-social existence level
characteristic of the Belgrade gravitational centre. The analysis, including its SWOT
component, revealed that the Belgrade gravitation centre (as a community ) fits the third
level of psycho-social existence characterized by large energy, power and creative
potential, on the one hand, and remarkable egocentrism, violent relations and diverse
forms of manipulation and exploitation, on the other. This finding simultaneously
indicates that development needs to be streamlined towards reaching the fourth psycho-
social existence level predominantly marked by belonging, stability and work for
community. The second, i.e. political framework, is concerned with obligations deriving
from Serbia’s membership in international organizations, and especially Belgrade’s
membership in the European Healthy Cities Association, and consequently observance
of the relevant document. Health area defines the third basic framework, since Belgrade
as a community entered the third epidemiological transition, wherein the main factors of
preserving and improving health (or its degradation) are of social-ecological nature,
while ecological factors are dominantly influenced by social factors. The analyzed
circumstances reveal that the optimum starting point for the concept is social capital,
defined as a set of actual and/or potential resources deriving from a lasting network with
more or less institutionalized relations, based on mutual knowledge, trust and respect.
The entities relevant for the social development of the city were defined and
accompanied by a development matrix indicating their potentials and consequences.
Four entities were selected for the first level of the development matrix: (a) development
of civil society as comprising specific forms of citizens’ associations creating and filling

1
Tekst je autorska verzija priloga o koncepciji socijalnog razvoja u okviru projekta Strategija
razvoja Beograda, koji se radi u organizaciji PALGO centra iz Beograda. Konsultatni za ovo
poglavlje Strategije su dr Milena Dragićević Šešić i dr Srbijanka Turajlić. Zahvaljujemo im se na
mnogim važnim komentarima i predlozima. Zahvaljujemo se i učesnicima u raspravi o radnoj
verziji Strategije i komentarima koje smo dobili. Naravno, potpisani autori su isključivo odgovorni
za sve što je sadržano u rukopisu.
2
The text is the authorial contribution on the social development within the City of Belgrade
Development Strategy project organized by the PALGO center Belgrade. Dr. Milena Dragićević
Šešić and Dr. Srbijanka Turajlić acted as consultants in drafting this chapter of the Strategy, and
the authors hereby express their appreciation of the many important insights and suggestions
offered by both these scholars. We are also grateful to the participants in the debate on the
working version of the Strategy for their useful comments. The authors, naturally, bear full
responsibility for the contents of this paper.

1
the space between the individual level and the one of the city as a specific community,
(2) provision of a stimulating psycho-social and cultural environment (political,
administrative, organizational and economic/financial conditions), (c) provision of a
stimulating living environment/surroundings (from ecological conditions to public
spaces), and (d) preparing for the future (from programs for children development
support to introduction of new technologies). The programs proposed for the purposes of
social development have been grouped in the five commonly basic areas: social welfare,
education, healthcare, culture, sport and recreation. The standard groups of programs
have been supplemented by those related to the institutional framework, in view of the
fact that the third level of psycho-social existence is characterized by week institutions
that are generally overwhelmed by informal structures centered on individuals and
groups with political, economic or social power. Particularly prominent are two specific
groups of immediately implementable programs, one of which requires no financing
while the other implies minimal costs. The importance of these schemes is seen in their
ability to create an atmosphere conducive to more complex programs of social
development.

Key words: City of Belgrade social development, social capital,

Uvodne napomene

OdreĎivanje koncepcije socijalnog razvoja, pre svega, podrazumeva poštovanje

odgovarajućih operativnih okvira, od onih kulturnih i ekonomskih, pa do onih etničke i
rodne prirode. MeĎu njima, u slučaju koncepcije socijalnog razvoja Beograda, u prvom
su planu bili: metodološki, politički i zdravstveni okvir3.

Što se tiče metodološkog okvira, kao i u svakom drugom poduhvatu čiji je predmet
razvoj, bilo je potrebno poći od dva pitanja: «Koja je početna pozicija?» i «Koji je
optimalni smer razvoja?». U slučaju socijalnog razvoja Beograda, početna pozicija
odreĎena je prema nivou psihosocijalne egzistencije karakterističnom za beogradski
gravitacioni centar,4 definisan, inače, dominantnim značenjima i vrednostima,
dominantnom intencionalnošću i ponašanjem, kao i dominantnim strukturalnim okvirom,
kako onim formalne, tako i onim neformalne prirode. Po obavljenoj analizi, uključujući tu i
njenu SWOT komponentu, pokazalo se da je gravitacioni centar Beograda (kao
zajednice) na trećem nivou psihosocijalne egzistencije, na nivou za koji su
karakteristični sa jedne strane velika energija, snaga i kreativni potencijal, a sa druge
strane, izražena egocentričnost, nasilje u odnosima i razni vidovi manipulacije i
eksploatacije.5 Ovaj nalaz, pak, istovremeno je ukazao da je razvoj potrebno usmeriti ka
četvrtom nivou psihosocijalne egzistencije, nivou čija su dominantna svojstva pripadanje,
stabilnost i rad za zajednicu.6

3
Izradi koncepcije prethodila je analiza osnovnih problema socijalnog razvoja Beograda, sa
SWOT komponentom, a potom definisanje opšteg i operativnih ciljeva. U analizi su korišćeni
zvanični dokumenti usvojeni u Gradu i Republici, strategije i drugi globalni i sektoriski razvojni
projekti i programi, kao i izveštaji i analize nezavisnih eksperata i organizacija civilnog društva,
domaćih i meĎunarodnih.
4
Beck D. E., Cowan C.C., Spiral Dynamics, Blackwell, Oxford, 2000.
5
Stambolović V., The Case of Serbia/Yugoslavia: An Analysis through Spiral Dynamics,
Medicina, Conflict and Survival, 2002, 18:59'70.
6
Webster A., Spiral Values Alpha Publications, Auckland, 2001.

2
Drugi, odnosno politički okvir podrazumevao je uzimanje u obzir članstvo Srbije u
meĎunarodnim organizacijama, a naročito članstvo Beograda u Asocijaciji zdravih
gradova Evrope i sledstveno poštovanje odgovarajućih dokumenata. Uz definisane
kvalitete zdravog grada,7 to se, pre svega, odnosilo na Geteborški konsenzusni papir
(prema kome politiku razvoja grada, programe kojima se ta politika iskazuje, kao i
projekte kojima se ona ostvaruje treba procenjivati sa stanovišta njihovih efekata na
zdravlje graĎana,8), a takoĎe i na član 152 Amsterdamskog ugovora, jedne od
osnovnih odrednica ureĎenja Evropske zajednice, prema kome, «pri definisanju i
implementaciji i politike i svih aktivnosti zajednice mora da bude osiguran visok stepen
zaštite ljudskog zdravlja».9

Sledstveno tome, kao treći osnovni okvir uklopio se domen zdravlja. Tu je, pak,
primarna bila činjenica da Beograd spada u zajednice koje su ušle u treću
epidemiološku tranziciju, odnosno da je prevazišao status u kome su infektivna oboljenja
glavni uzrok umiranja, i u kome je ključna odrednica zdravlja ponašanje vezano za
odreĎene faktore rizika.10 Beograd ulazi u status koji podrazumeva da su glavni faktori
očuvanja i unapreĎenja zdravlja (ili njegove degradacije) - socijalne i ekološke prirode,
s tim što su i ekološki faktori pod dominantnim uticajem socijalnih činilaca.11

Sva tri operativna okvira zajedno, dakle, odredili su da koncepcijom socijalnog razvoja
grada Beograda treba definisati polaznu osnovu:
(a) Koja bi usmeravala razvoj iz dominantnog egocentričnog nivoa psihosocijalne
egzistencije ka nivou pripadanja, u smislu unapreĎenja kvaliteta života graĎana i u
smislu promena normi i institucija koje će društvo učiniti pravednijim i inkluzivnim za sve
članove zajednice,12 i
(b) Koja bi usvajanjem načela Asocijacije zdravih gradova Evrope, i u Beogradu razvijala
sledeća svojstva:
- Čista, nezagaĎena i bezbedna fizička i graĎena sredina (uključujući tu poboljšanje
kvaliteta stanovanja).
- Stabilni i dugoročno održivi ekosistem.
- Snažna zajednica zasnovana na meĎusobnoj podršci i zajedničkim interesima.
- Visok stepen participacije i kontrole javnosti kada se radi o odlukama koje utiču na
život, zdravlje i dobrobit graĎana.
- ObezbeĎivanje osnovnih potreba (hrana, voda, stanovanje, prihod, bezbednost, posao)
za sve graĎane.
- Pristup širokom spektru resursa i aktivnosti, koji omogućavaju razne vrste susretanja,
interakcija i komunikacija.

7
World Health Organization, Regional Office for Europe, What are the qualities of a healthy city?,
URL (pristup, 7. XII 2007) dostupno na:
http://www.who.int/healthy-cities/introducing/20050202_4?
8
Gottenburg consensus paper, Health Impact assesment, WHO Regional Office for Europe,
European Center for health Policy, Brussels 1999.
9
European Communities, Treaty of Amsterdam, amending the Treaty on European Union, the
treatise establising the European Community and ceratin related acts, Office for Official
publications of EC, Luxembourg, 1997.
10
Tarlow A. R., St Peter R. F., (edts.) The Society and Population Health Reader, The New
Press, New York, 2000.
11
Marmot M. G., Improvement of social environment to improve health, Lancet, 1998, 351:57-
60.
12
Davis, 2004.

3
- Raznovrsna, vitalna i inovativna privreda.
- Spremnost za povezivanje sa tradicijom, sa kulturalnim nasleĎem lokalnog
stanovništva, kao i drugih grupa i pojedinaca.
- Institucionalni aranžmani pogodni za obezbeĎivanje i unapreĎivanje svih prethodnih
svojstava zdravog grada.
- Optimalni nivo raspoloživih elemenata javnog zdravlja, dostupnost zdravstvene zaštite i
dobro zdravstveno stanje (visok nivo pozitivnog zdravlja i nizak nivo bolesti.
- Stalno unapreĎivanje kvaliteta života, 13koje bi u fokus stavilo socijalne faktore, kako
one koji se tiču odnosa, tako i one koji se tiču socijalnih struktura u okviru kojih graĎani
obavljaju svoje aktivnosti i zadovoljavaju svoje životne potrebe,14 a uz njih (i preko njih!)
i ključne faktore životne sredine.

1. Polazna osnova
U okolnostima odreĎenim glavnim operativnim okvirima, kao optimalna polazna osnova
Koncepcije iskazao se socijalni kapital, definisan kao skup aktualnih i/ili potencijalnih
resursa koji ishode iz trajne mreže više ili manje institucionalizovanih odnosa,
zasnovanih na meĎusobnom poznavanju, poverenju i poštovanju.15

Socijalni kapital je, što se tiče posmatranog ambijenta (gradske zajednice), bio
relevantna polazna osnova, pre svega zbog svoje celovitosti koncepta izražene putem
četiri elementa: lokalne usaĎenosti, autonomije, sinergije i integriteta. Naime, na mikro-
nivou socijalni kapital podrazumeva lokalnu usaĎenost koja se iskazuje umreženošću
unutar gradske zajednice, ali isto tako podrazumeva i autonomiju koja se iskazuje
raznovrsnim vezama sa socijalnim entitetima izvan lokusa umreženosti, ne samo unutar,
nego i van zemlje. Na makro-nivou, pak, socijalni kapital zahteva sinergiju, odnosno
sklad izmeĎu aktivnosti gradske administracije i interesa graĎana, a uz to integritet
odnosno samostalnost gradskih institucija i funkcionisanje bez uticaja korporativnih i
privatizovanih interesa.16 Što se tiče operativnih okvira, socijalni kapital je, funkcionalno
odgovarao metodološkom okviru budući da je usled stvaranja atmosfere poverenja i
recipročnosti.17 usmeravao ka optimalnom razvoju, odnosno ka nivou pripadanja.
Socijalni kapital je, dalje, odgovarao i zahtevima političkog okvira, pre svega svojom
promocijom participacije, zajedničkog organizovanja, jačanja osećaja zajedništva, i
povećanjem kapaciteta za rešavanje problema zajednice18, dakle razvojem važnih
elemenata za unapreĎenje definisanih kvaliteta Beograda kao zdravog grada. Uz to,
socijalni kapital je odgovarao i zdravstvenom okviru kao generator odnosa kojima se
prevazilaze nepravda, nepoverenje i bespomoćnost, odnosno ključni morbogeni faktori
socijalne sredine. 19

13
URL ( pristup 19. XI 2007)
http://www, euro.who.ont/healthy-cities/introducing/20050202_4
14
Marnot M. G., Inequalities in health: Causes and possible implications, The Society and
Piopulation Health Reader, Vol II The New Press, New York, 2000.
15
Bourdieu P., The forms of capital, u Richardson J., (edt.) Handbook of theory and research
for the sociology of education, New York, Mcmillan, 1986.
16
.Woolcock M., Social capital and economic development, : toward ya theoretical synthesis
and policy framework, Theory and Society, 1998. 27: 151-208.
17
Hawe P., Shiell A., Social capital and health promotion: areview, Social Science and Medicine,
2000. 51: 877-885
18
Israel B. A., Social networks and social support: implications for natural helper and community
level interventions, Health Education Quately, 1985. 12: 65-80.
19
Kawachi I., Kennedy B. P., Lochner K., Long live community: Social capiotal as public health,
Thde American Prospect, 1997. 35: 56-59.

4
2. Razvojna matrica
I Angaţmani
Socijalni kapital nije jednoznačna celina. On sadrži niz različitih entiteta kojima je
zajedničko to što su strukturalne prirode i što pospešuju odreĎene aktivnosti pojedinaca
koji su u njihove različite strukture uključeni.20 Otuda je bilo potrebno odabrati entitete
relevantne za socijalni razvoj grada kao zajednice i sačiniti razvojnu matricu koja bi
ukazala na njihove potencijale i konsekvence. Za prvi nivo razvojne matrice, onaj koji
neposredno proizlazi iz socijalnog kapitala kao polazne osnove, odabrana su četriri
entiteta koji su definisani kao angažmani neophodni za njegovo održanje i razvoj. To su:
(a) Razvoj civilnog društva, kao specifičnih formi zajednica graĎana koje otvaraju i
ispunjavaju prostor izmeĎu nivoa pojedinca i nivoa Grada, kao specifične
zajednice.
(b) ObezbeĎivanje stimulušuće psihosocijalne i kulturne sredine (političke,
administrativne, organizacione i ekonomske/finansijske uslovljenosti).
(c) ObezbeĎivanje stimulišuće životne sredine/okruženja (od ekoloških uslova do
javnih prostora).
(d) Pripremanje budućnosti (od programa za podršku razvoju dece do uvoĎenja
novih tehnologija). (Tab. 1.)

Tab. 1. Angaţmani neophodni za razvoj i odrţanje socijalnog kapitala

SO CI J AL N I K AP I T AL

STIMULIŠUĆA
CIVILNO STIMULIŠUĆA
PSIHOSOCIJALNA PRIPREMANJE
SPOLJAŠNJA
DRUŠTVO SREDINA/ BUDUĆNOSTI
SREDINA
OKRUŢENJE

Svaki od ovih angažmana ima dve komponente: relacionu, koja se odnosi na

odgovarajuću socijalnu strukturu a čine je angažovani pojedinci, kao i materijalnu koja se
odnosi na odgovarajuće resurse koji se koriste u okviru relevantnog angažmana.
Različite vrste i kombinacije kako udruživanja, tako i resursa, pak, otvaraju prostor za
bogato grananje matrice na niz manje ili više specifičnih procesa. Pri tom, ni entiteti
definisani kao angažmani za održanje i razvoj socijalnog kapitala, ni njima odreĎeni
procesi nisu meĎusobno strogo odeljeni. Svi su oni, kao elementi razvojne matrice, u
meĎusobnoj vezi i većem ili manjem prožimanju.

II Procesi
Procesi izviru iz angažmana, ali ih i na specifičan način potvrĎuju. Na ovu vrstu
povezanosti ukazala su istraživanja koja su se odnosila na razne vrste procesa, od onih

20
Coleman J., Social capital in the creation of human capital, American Journal of Sociology,
1988. 94 (Suppl.) S95-S120.

5
vezanih za obrazovanje, siromaštvo i nezaposlenost, pa do onih vezanih za smanjenje
kriminala, i narkomanije, te unapreĎenje zdravlja.21 Ta povezanost može biti i specifična
tako da je pojedine procese moguće grupisati i vezati ih za odgovarajuće osnovne
angažmane, od procesa koji pospešuju razvoj civilnog društva, pa do procesa koji su u
funkciji pripremanja budućnosti.

II a. Na razvoj civilnog društva, kao specifične forme zajednice graĎana i aktivnog

partnera lokalnih i gradskih institucija i organizacija, deluje se putem procesa koji
uključuju participaciju graĎana u poduhvatima od javnog interesa i jačaju socijalnu
koheziju, kao što su:
- Razvoj niza institucionalizovanih oblika udruživanja graĎana povodom tema od
javnog interesa, stručnih pitanja, tradicionalnih i inovativnih kulturnih sadržaja,
lokalnih tema itd.
- Različiti oblici izražavanja mišljenja i stavova graĎana: referendum o strateškim
projektima i odlukama u Gradu; objektivno i nefingirano anketiranje graĎana o
zadovoljstvu uslovima života u Gradu i kvalitetu javnih usluga i službi; peticija;
javne rasprave u organizaciji stručnih udruženja i drugih organizacija civilnog
društva.
- Razvoj publike kao jedan od strateških prioriteta, a naročito poklanjanje pažnje
dečjoj kulturi, kao i marginalnim grupama.
- ObezbeĎenje pristupačne edukacije o raznim aspektima rada udruženja
graĎana, od metoda razrešavanja konflikta, do metodologije pisanja projekata.
- Saradnja gradske administracije sa udruženjima graĎana i unapreĎenje metoda
participacije graĎana.

II b. Na obezbeđivanje stimulišuće psihosocijalne sredine/okruţenja deluje se

putem sledećih procesa:
- Jačanje podrške lokalnim graĎanskim inicijativama i lokalnim organizacijama,
čime se jača socijalna kohezija, pojačava se bezbednost graĎana, omogućava
prepoznavanje rizičnih grupa, njihovog prostornog rasporeda i omogućava
njihova brža i bolja integracija u zajednicu.
- Jačanje identiteta i specifičnih obeležja prigradskih opština i naselja putem
kulturnih, obrazovnih, privrednih i drugih aktivnosti i uspostavljanje
meĎuopštinskih komunikacija i saradnje.
- Kontinuirani programi podrške i mobilizacije pripadnika i pripadnica vulnerabilnih
grupa.
- Instutucionalno unapreĎenje ukupnog sektora socijalnog razvoja definisanjem
pozicije privatnog i neprofitnog sektora, zadužbina, fondacija i dr.
- Racionalno korišćenje i zabrana otuĎivanja objekata i prostora namenski
graĎenih za potrebe usluga od javnog interesa (kultura, obrazovanje, socijalna
zaštita, sport), kao i zabrana promene namene javnih i zelenih površina.
- Razvoj Beograda kao regionalnog univerzitetsko-naučnog i kulturnog centra.
- Povećanje urbaniteta i meĎunarodnog prestiža Grada, putem povećanja broja i
vrsta unikatnih sadržaja, programa i aktivnosti koje Gradu daju osoben identitet i
prepoznatljivost u regionalnoj i globalnoj mreži gradova i nastojanje da se ostvari
njihova veća distribucija na celoj teritoriji Grada.
- Olakšan pristup i korišćenje objekata u vlasništvu Grada i opštine, i priznavanje
statusa socijalnih, zdravstvenih, kulturnih i rekreativnih aktivnosti kao neprofitnih.

21
Putnam R. D., Bowling alone: America's declining social capital, Journal of Democracy, 1995.
6: 65-78.

6
 - Principi novih medija koji graĎanima obezbeĎuju korektne i relevantne
informacije, komunikaciju sa lokalnom upravom i saradnju sa graĎanima, širenje
korišćenja elektronskih tehnika u komunikaciji sa graĎanima.
- GraĎenje podstičućeg socijalnog konteksta, u smislu da sve ustanove koje čine
životni okvir treba da pružaju graĎanima osećaj pripadanja i osećaj lične
vrednosti.
- Uspostavljanje posebnih programa koji će promovisati rezultate proistekle iz
osnovnih vrednosti civilnog društva.
- Uspostavljanje instrumenata intersektorske saradnje koji će osigurati poštovanje
preuzetih obaveza i ostvarivanje zajedničkih programa opština, Grada i
republičkih službi.

II c. Za obezbeđivanje stimulišuće ţivotne sredine bitni su sledeći procesi:

- UnapreĎenje i širenje postojećih i formiranje novih javnih gradskih prostora i
njihovo korišćenje za organizovanje različitih kulturnih, sportskih i drugih
aktivnosti.
- Ozelenjavanje grada, unapreĎenje postojećih i formiranje novih lokalnih parkova,
u kojima se organizuju različite aktivnosti lokalnih grupa i udruženja.
- Razvoj Grada kao sredine sa zdravim stilovima života, efikasnom i nefingiranom
brigom za životnu sredinu, stalnim naporima ka poboljšanju indikatora stanja
životne sredine, stimulisanjem povećanja javnih pešačkih prostora i njihove
upotrebe i odgovarajućim načinima za stimulisanje zdravog načina života.
- Podrška opštinama, naročito siromašnijim i manje razvijenim, da obezbede
prostore u mesnim zajednicama i finansiraju inicijalne projekte u oblasti socijalne
zaštite, kao što su dnevni boravci za decu sa dodatnim potrebama, za stare, za
pružanje različitih usluga na nivou mesnih zajednica (pomoć u kući i sl.).
- Prioritetno usmeravanje investicija planiranih za sport i rekreaciju na školski
sport.

II d. Za pripremanje budućnosti, pak, bitni su sledeći procesi:

- Podrška javnom sektoru u oblasti zdravstva, socijalne zaštite, kulture,
obrazovanja i predškolske zaštite dece.
- Povećanje obuhvata dece u predškolskim ustanovama s ciljem da se svakom
zainteresovanom detetu obezbedi mesto u predškolskoj ustanovi.
- Ostvarenje potpunog obuhvata i dostupnosti obaveznog obrazovanja i
ujednačavanje uslova i kvaliteta obaveznog obrazovanja na celoj teritoriji Grada.
- Zadržavanje i dalji razvoj sektora javnog zdravlja, uspostavljanje principa
integrativne zdravstvene zaštite sa posebnim naglaskom na obuhvatu
vulnerabilnih grupa i na pravima pacijenata.
- Razvoj kulture u "kvartovima" (neighbourhood) kroz unapreĎenje prostora za
kulturne aktivnosti svih generacija - razumevanje kulture kao standarda
svakodnevnog života.
- Definisanje i realizovanje obavezujućih minimalnih standarda za aktivnosti iz
kategorije obaveznih usluga od javnog interesa na celoj teritoriji Grada.
- Sistematsko praćenje kvaliteta života koje služi kao korektiv gradskih sektorskih
politika, putem sistema indikatora i anketa graĎana o pojedinim aspektima
kvaliteta življenja.
- Širenje masovnog, zdravstveno-rekreativnog sporta, sa naglaskom na ulaganja u
školski sport, obnovu i održavanje objekata i javnih prostora namenjenih
korišćenju dece, omladine i za rekreaciju odraslih.

7
 - Podrška programima za razvoj dece počevši od prenatalnog perioda i
stimulisanje programa za prevazilaženje materijalne i socijalne deprivacije dece
- Podrška okolnostima koje vode jačanju porodice, posebno u smislu
obezbeĎivanja dečijeg osećaja sigurnosti.
- Podrška povećanju složenosti zajednice sa naglaskom na obezbeĎivanju svih
vrsta komunikacija.
- UvoĎenje novih tehnologija u domenu svih elemenata socijalnog razvoja.
- Priprema strategije i planova, kao i njihovo realizovanje na osnovu
multisektorskog a ne fragmentarnog pristupa.

III Programi
Dakako, svaki se od procesa realizuje putem odgovarajućih programa koji su, takoĎe,
meĎusobno povezani. Otuda se i ovi programi mogu razvrstati na razne načine.
Programi koji su predloženi za svrhe socijalnog razvoja najpre su grupisani u pet
osnovnih ustaljenih oblasti: socijalna zaštita, obrazovanje, zdravstvo, kultura, sport i
rekreacija. Pored toga, ovim standardnim grupama programa, dodati su i programi
vezani za institucionalni okvir, kao posebno važni, s obzirom da je za treći nivo
psihosocijalne egzistencije karakteristično da su institucije slabe, odnosno da su od njih
jače nefromalne strukture oko pojedinaca i grupa koje imaju političku. ekonomsku ili
socijalnu moć. Isto tako, posebno su izdvojene još dve grupe programa: oni koji se mogu
preduzeti odmah i ne zahtevaju novčana sredstva i oni koji se takoĎe mogu preduzeti
odmah, a zahtevaju minimalne troškove. Važnost ovih programa je u tome što, svojim
uspehom, oni mogu stvoriti atmosferu koja bi, poput kakvog zamajca, «povukla» druge
složenije programe socijalnog razvoja. Pri definisanju programa, u svaku od odabranih
grupa, prvenstveno su uključivani realno izvodljivi programi. Podrazumeva se, osim
toga, da sledstvena lista realnih programa, kao uostalom i lista procesa, nije ni konačna
ni nezamenljiva. Nju je moguće proširivati i menjati, ali u okvirima koje nameću izvorišni
nivoi razvojne matrice: od socijalnog kapitala, preko četiri definisana angažmana i iz njih
izvedenih procesa.

III 1. Institucionalni okvir

- UtvrĎivanje neprikosnovenosti institucije javnog dobra u prostoru grada (od zemljišta
do izgraĎenih prostora i objekata) kao resursa za odvijanje javnog života bitnog za
individualni razvoj i razvoj zajednice.
- Podsticanje zadužbinarstva i fondacija u oblasti socijalnog razvoja i kulture. Podrška
inicijativi za donošenje Zakona o neprofitnim organizacijama u Narodnoj skupštini
Republike Srbije. S obzirom na veliki broj zadužbina i fondacija formiranih pre Drugog
svetskog rata u Beogradu, Grad ima naročitog interesa da pokrene pitanje statusa ovih
ustanova i njihovog ponovnog uspostavljanja kao ustanova od javnog interesa. U tom
smislu simboličko označavanje zadužbina i fondacija kao takvih, moglo bi povratiti
poverenje graĎanstva u smisao zadužbinarstva (na primer: Paviljon Cvijeta Zuzorić kao
tipičan primer projekta-zadužbine civilnog društva).
- Širenje različitih oblika podrške organizacijama civilnog društva u organizovanju
socijalnih, kulturnih, obrazovnih i rekreativnih usluga. UvoĎenje poreskih i drugih
olakšica i podsticaja za ulaganje privatnih sredstava u objekte, prostore, opremu i
funkcionisanje programa u oblasti socijalnog i kulturnog razvoja. Ponuda pod povoljnim
uslovima prostorija u vlasništvu opština (pri mesnima zajednicama) za potrebe
organizovanja socijalnih i kulturnih aktivnosti i usluga od javnog interesa.
- Definisanje i realizovanje obavezujućih minimalnih standarda za aktivnosti iz kategorije
obaveznih usluga od javnog interesa na celoj teritoriji Grada. Za aktivnosti iz kategorije
obaveznih usluga od javnog interesa (predškolske ustanove, obavezno obrazovanje,

8
primarna i preventivna zdravstvena zaštita, dnevni boravci za stare i lica sa dodatnim
potrebama, osnovna kulturna infrastruktura, infrastruktura namenjena igri i okupljanju
dece i mladih) utvrĎuju se minimalni standardi koje lokalne zajednice (opštine) sa
gradskom upravom imaju obavezu da organizuju i urede prihvatajući principe Evropske
gradske povelje i drugih dokumenata koji se odnose na pravo graĎanina na grad i
bezbedno korišćenje gradskih prostora.
- Sistematsko praćenje kvaliteta života koje služi kao korektiv gradskih sektorskih
politika, putem sistema indikatora i anketa graĎana o pojedinim aspektima kvaliteta
življenja.
- Važna komponenta podsticanja organizacija civilnog društva u oblasti kulture, socijalne
i zdravstvene zaštite i rekreacije jeste olakšan pristup i korišćenje objekata u vlasništvu
Grada i opštine, kao neophodan uslov za organizovanje neprofitnih aktivnosti. Podrška
konverziji starih (industrijskih i drugih) i nekorišćenih objekata u prostore za kulturne i
druge aktivnosti od značaja za lokalnu zajednicu (domovi omladine, dečji centri, klubovi
za stare, sportski klubovi i sl.). U interesu Grada je da ponudi povoljnije finansijske
uslove organizacijama civilnog društva u oblasti kulture (i drugim srodnim aktivnostima
kao što su obrazovanje, socijalna zaštita, sport i sl.), neprofitnim privatnim
organizacijama i drugim akterima prilikom konkurisanja i korišćenja prostora u vlasništvu
lokalnih vlasti za ostvarivanje programa i projekata u ovim oblastima.

III 2. Socijalni domen

- UnapreĎenje i širenje postojećih i formiranje novih javnih gradskih prostora i njihovo
korišćenje za organizovanje različitih kulturnih, sportskih i drugih aktivnosti kompatibilnih
sa dominantnom namenom objekata/prostora u okruženju (stanovanje, poslovanje,
rekreacija....) i povećanje broja i mreže pešačkih zona, kojim se spajaju administrativne,
kulturne, zabavne, trgovačke i školske destinacije. Poseban akcenat stavlja se na
povećanje broja i ureĎenje javnih prostora namenjenih deci, kao i na ureĎenje svih
javnih površina i prostora ''po meri deteta'' (children friendly city). Utvrditi režime
korišćenja, ureĎenja i održavanja otvorenih prostora u gradskim blokovima. Restrikcija
automobilskog saobraćaja, favorizovanje javnog saobraćaja i saobraćaja u režimu
nezavisnog šinskog sistema.
- Povećanje obuhvata dece u predškolskim ustanovama sa obavezom da se svakom
detetu obezbedi mesto u predškolskoj ustanovi (u javnom ili privatnom sektoru).
Normativno regulisati i uključiti privatni sektor u oblast predškolskog vaspitanja. Putem
neprofitnog statusa ustanove i koncesija i regresa omogućiti pristup dece iz siromašnijih
porodica privatnim vrtićima. Olakšati upotrebu montažnih objekata i uzimanje u zakup
objekata u privatnom vlasništvu za organizovanje predškolskih ustanova.
- Podrška organizovanju različitih vrsta dnevnih boravaka u mesnim zajednicama (za
decu sa dodatnim potrebama, za stare i sl.).

III 3. Obrazovanje
- Ostvarenje potpunog obuhvata i dostupnost obaveznog obrazovanja i ujednačavanje
uslova i kvaliteta obaveznog obrazovanja na celoj teritoriji Grada. Implementacija
važećih propisa o obaveznim standardima opremljenosti školskih objekata. Rešavanje
deficita i fluktuacije u zahtevima za školskim prostorom tešnjom saradnjom izmeĎu
opština i korišćenjem mobilnih sredstava (organizovan Ďački prevoz, mobilni nastavnički
timovi, mobilne učionice - autobusi i dr.). UsklaĎivanje radnog vremena roditelja sa
radnim vremenom predškolskih ustanova i osnovnih škola (celodnevna nastava, nastava
u jednoj smeni sa produženim boravkom dece). UvoĎenje participacije za dopunske
aktivnosti u obaveznom obrazovanju srazmerno ekonomskoj i imovinskoj situaciji
porodice. Saradnja sa organizacijama civilnog društva, roditeljima i društveno

9
odgovornim kompanijama u poboljšanju uslova školovanja i organizovanja različitih
aktivnosti u prostoru škole, kako bi škola povratila važnu funkciju vaspitanja,
socijalizacije i integracije dece, i produžila boravak dece u okviru škole tokom dana i
nedelje.
- U procesu prelaza ka "društvu znanja", Beograd ima potencijal da postane značajan
regionalni centar koji pruža usluge srednjeg i visokog obrazovanja. Grad može podržati
stručne potencijale u oblasti srednjeg i univerzitetskog obrazovanja i naučno-
istraživačkih kapaciteta organizovanjem i davanjem na korišćenje/dugogodišnji zakup
raspoloživih objekata i zemljišta/parcela za srednjoškolske i univerzitetske kampuse i
druge pogodne forme za efikasno organizovanje i funkcionisanje aktivnosti
univerzitetskog obrazovanja i naučnog rada. Ovo je posebno važno u kontekstu ukidanja
ili promene granica izmeĎu pojedinih disciplina i potrebe za razvijanjem šireg sistemskog
pristupa rešavanju kompleksnih problema. Koristiti mehanizam planskog rezervisanja
prostora/lokacija pogodnih za univeritetske i naučne centre i druge obrazovne forme u
konceptu kampus sistema, koje Grad može ponuditi zainteresovanim akterima. Od
posebnog i suštinskog interesa za Beograd je da se putem urbanističkih planova utvrde
namena i režimi korišćenja kompleksa Vojske i nekadašnje Federacije za razvojne
ciljeve Grada. Ponuda lokacija za nove i/ili reformisane srednjoškolske centre u kampus
sistemu u prigradskim opštinama. UsklaĎivanje obrazovanih programa na nivou
srednjeg obrazovanja sa profesionalnim kvalifikacijama potrebnim za razvoj Grada i
Republike, uključiv promociju i podršku razvoju odgovarajućih strukovnih škola (srednjih
i visokih).

III 4. Zdravstvo

- Poboljšanje dostupnosti primarne zdravstvene zaštite za sve graĎane. Probleme sa

dostupnošću naročito imaju graĎani koji pripadaju vulnerabilnim grupacijama. Pored
fizičkih barijera za graĎane sa teškoćama u kretanju, dostupnost ugrožavaju siromaštvo i
administrativni problemi (ističemo probleme starih ljudi u seoskim naseljima). Pozitivna
rešenja i primeri dobre prakse (dom zdravlja ''Milutin Ivković'', na primer) mogla bi se
proširiti i na druge ustanove primarne zdravstvene zaštite.
- UnapreĎenje kvaliteta primarne zdravstvene zaštite, meĎu kojima su tri prioritetna.
Prvo, poboljšanje nivoa opremljenosti ustanova primarne zdravstvene zaštite. Drugo,
stimulisanje kontinuirane edukacije zdravstvenih radnika iz primarne zdravstvene
zaštite.22 Treći bitni doprinos kvalitetu zdravstvene zaštite bilo bi poboljšanje situacije sa
pravima pacijenta. Naime, sadašnje institucionalno rešenje u vidu pacijentovog advokata
zasnovano je na konfliktu interesa. Poseban program koji bi bio registraciono-
savetodavne prirode, a institucionalno bi bio vezan za službu gradskog ombudsmana,
mogao bi da doprinese značajnom poboljšanju trenutne situacije kada je reč o pravima
pacijenta.
- PrilagoĎavanje organizacije zdravstvene službe efikasnijem rešavanju zdravstvenih
problema u Beogradu. Uz tekuće zdravstvene probleme, u Beogradu se, kao u
velegradu, javlja i potreba za nalaženjem institucionalnog odgovora na posebne
zdravstvene probleme koji su u njemu izraženiji nego u manjim urbanim sredinama. U
Beogradu bi, tako, od naročite važnosti bila služba za urgentnu psihijatriju, zatim služba
za palijativno zbrinjavanje, kao i program za zdravstveno zbrinjavanje takozvanih

22
Kao dobar primer navodimo saradnju Instituta za socijalnu medicinu Medicinskog fakulteta u
Beogradu i domova zdravlja sa uže teritorije grada, u okviru koje lekari primarne zdravstvene
zaštite mogu da konkurišu za odreĎeni broj besplatnih edukacija u programu kontinuiranog
obrazovanja Medicinskog fakulteta u Beogradu

10
izgubljenih graĎana, odnosno graĎana koji, uz ugroženo zdravstveno stanje često
nemaju ni dokumente, ni stalno mesto boravka, ni nekog ko bi ih rodbinski ili prijateljski
podržao. Ovde bi mogle biti organizovane posebne institucije u vidu Centra za urgentnu
psihijatriju, odnosno u vidu hospisa sa organizacijom kućnih poseta, a negde bi bili
adekvatni i posebni programi poput uspešnog programa koji je za napuštena stara lica
organizovao Dom zdravlja u Obrenovcu.
- Smanjenja opterećenja bolešću kao princip nije samo nadležnost niti odgovornost
zdravstvenog sistema. Tu je potreban multisektorski pristup više gradskih službi koje bi,
ujedinjeno, radile na raznim merama primordijalne prevencije. S obzirom na trenutno
stanje kvaliteta životne sredine Beograda, sa jedne strane, i na incidencu i prevalencu
hroničnih nezaraznih bolesti, sa druge strane, tu bi od značaja bili: smanjenje
zagaĎenosti vazduha, stimulisanje fizičkog kretanja i uklanjanje prepreka koje vode
isključivanju starih, dece i osoba sa dodatnim potrebama, zatim smanjenje
automobilskog saobraćaja u centralnim gradskim delovima, poboljšanje javnog prevoza
(uvoĎenje nezavisnog šinskog sistema), širenje pešačkih zona i zelenih površina i
omogućavanje biciklističkog saobraćaja na celoj teritoriji Grada.
- UnapreĎivanje finansijske održivosti zdravstvenog sistema koji je proteklih decenija bio
vezan za povećanje produktivnosti rada. Finansijskoj održivosti zdravstvenog sistema
više odgovara pristup poznat kao unapreĎivanje produktivnosti resursa. U tom smislu
iskustva zemalja atlantske civilizacije su pokazala dobre rezultate u sledećim
usmerenjima:
Prvo, uspostavljanje zdravstvenog informacionog sistema čime bi se smanjili
troškovi povezani sa čitavim nizom resursa od vremena, do onih vezanih za
laboratorijske kapacitete i potrošnju lekova.
Drugo, postepeno uvoĎenje integrativne zdravstvene zaštite. U Srbiji je upravo
donet Pravilnik o tradicionalnim metodima lečenja. Jedna pilot studija bi mogla da
proveri da li bi uvodjenje nekih vidova tradicionalne medicine u zdravstveni sistem i u
našim uslovima dovelo do smanjenja troškova, kao što je to registrovano u Velikoj
Britaniji i SAD.
Treće, za zdravstveni budžet bi bili važni profitabilni projekti, koji bi istovremeno
za zainteresovane potrošače proširili zdravstvenu ponudu Beograda. Jedan od ovih
projekata u ovom smislu bi mogli da budu velnes centri, s obzirom da meĎu poslovnim
ljudima i turistima postoji potražnja za njihovim uslugama, a u Beogradu postoje i
razvijena stručna ekspertiza, i industrija zdrave hrane i razvijena industrija zabave.

III 5. Kultura
- Razvoj kulture u "kvartovima" i lokalnim zajednicama kroz unapreĎenje prostora za
kulturne aktivnosti svih generacija - razumevanje kulture kao standarda svakodnevnog
života. ObezbeĎivanje prostora za kulturne aktivnosti po pristupačnim zakupninama
(alternativni obrazovni programi, dečji i omladinski klubovi, biblioteke, čitaonice, muzičko
obrazovanje..). Dostupnost prostora u ekonomskom (neprofitni režim i stimulisanje
odreĎenih aktivnosti putem subvencija i drugih mera), organizacionom smislu
(konkurisanje putem tendera) i u odnosu na zahteve i prioritete zainteresovanih grupa iz
lokalne zajedice. Podsticanje ustanova čiji su osnivači Grad i Republika da
odgovarajućim programima približe svoje aktivnosti graĎanima, posebno u perifernim
opštinama (gostovanja, izložbe, programi edukacije i sl.).
- Povećanje urbaniteta i meĎunarodnog prestiža Grada, putem povećanja broja i vrsta
unikatnih sadržaja, programa i aktivnosti koje Gradu daju osoben identitet i
prepoznatljivost u regionalnoj i globalnoj mreži gradova. Ove aktivnosti mogu biti
komercijalne, nekomercijalne i kombinovane, u različitim vrstama svojine i
voĎene/organizovane od strane različitih aktera. Od naročitog značaja za organizovanje

11
ovih aktivnosti i sadržaja jeste postojanje odgovarajućih objekata/prostora, po pravilu
višenamenskih, koji mogu biti u različitim svojinskim aranžmanima (vlasništvo grada,
države, privatnog sektora, zadužbine i sl.) i u različitim ekonomskim režimima korišćenja
(sa subvencijama, neprofitni, profitni i sl.). Poseban značaj ima uključivanje u
meĎunarodne programe.
- Nastaviti i jačati podršku unikatnim programima i aktivnostima u oblasti kulture koji
definišu osobeni urbani i kulturni identitet Grada u meĎunarodnim razmerama, kao što
su Beogradski sajam, Bitef, Bemus, FEST, Radost Evrope, Belef i druge meĎunarodne
dogaĎaje koje je potrebno još jače profilisati i povezati sa odgovarajućim evropskim i
svetskim organizacijama.

III 6. Sport i rekreacija

- Prioritetno usmeravanje investicija planiranih za sport i rekreaciju na školski sport.
Očekivano povećanje obima celodnevne nastave u osnovnim školama, širenje prakse
produženog boravka i prelazak škola na rad u jednoj smeni, stvoriće uslove da škola
(osnovne i srednje) postepeno postane centralna sportsko-rekreativna instutucija u koju
treba na vreme ulagati i u kojoj se mogu organizovati usklaĎeni programi za učenike i
roditelje, u kombinovanom neprofitnom i samofinansirajućem modelu i u partnerstvu
lokalne vlasti, organizacija civilnog društva i školskih uprava.
- Definisanje režima korišćenja, ureĎenja i zaštita velikih i mahom neureĎenih zelenih
površina (šume, poljane, obale reka), kao javnog dobra, zbog njihovog važnog
prostornog potencijala za razvoj sportske rekreacaije i masovnih oblika izletničkog i
sportskog turizma. Sa relativno malim ulaganjima ovi prostori mogu biti prireĎeni za
brojne vidove rekreacije (pešačke staze, golf tereni, biciklističke staze, konjičke staze) i
specifične oblike sporta. Utvrditi režime korišćenja, ureĎenja i održavanja otvorenih
prostora u gradskim blokovima.
- ObezbeĎenje prostora za rekreaciju u okruženju stambenih četvrti i dostupnosti većih
gradskih rekreativnih zona biciklima i drugim vidovima pešačkog saobraćaja.
Favorizovanje rekreativnih zona u režimu javnog korišćenja, sa jasno definisanim
uslovima korišćenja i načina održavanja. Promovisanje različitih oblika rekreacija i
provoĎenja slobodnog vremena u lokalnoj zajednici. Uključivanje graĎana u planiranje,
ureĎenje i održavanje ovih područja.

III. 7 Mere koje se mogu preduzeti odmah i ne zahtevaju novčana sredstva:

- Uredba/odluka Grada o dozvoli za organizovanje kockarnica, kladionica i sličnih
aktivnosti na udaljenosti najmanje 1000 metara od osnovne i srednje škole,
izuzev kockarnica potpuno zatvorenog tipa u hotelima visoke kategorije, bez
spoljnih označavanja i reklame.
- Uredba/odluka Grada o zabrani prodaje alkoholnih pića u prodavnicama u krugu
od 500 m. od osnovne i srednje škole u skladu sa Preporukama Svetske
zdravstvene organizacije.
- Šestomesečna ili godišnja razmena iskustava opština u saradnji sa
organizacijama civilnog društva u organizovanju usluga od javnog interesa i
unapreĎenju kvaliteta života graĎana u lokalnim zajednicama.
- Olakšati uslove za postavljanje i korišćenje montažnih objekata za potrebe
usluga od javnog interesa (obrazovanje, kultura, dnevni boravci, predškolsko
vaspitanje, zdravstvena zaštita) na pracelama predviĎenim za tu namenu.
- Zabrana promene namene javnih zelenih površina i parkova i unutrašnih dvorišta
u stambenim blokovima i zauzimanja i izgradnje na tim površinama.
- Uredba o režimima korišćenja zemljišta na kojima se nalaze objekti od javnog
interesa, uključiv i odredbu o zabrani promene namene ovog zemljišta za svrhe

12
 koje nisu u oblasti obrazovanja, socijalne zaštite, kulture, nauke, zdravstva,
rekreacije, dečjeg i omladinskog sporta i nisu pokrivene odredbom javnog
interesa. Grad može u pregovorima da ponudi odgovarajuće zemljište
dosadašnjim korisnicima u zamenu za ove lokacije koje su od posebnog interesa
za razvojne ciljeve Grada.
- Definisanje režima čuvanja zelenih površina i stabala na gradilištima i
oduzimanje dozvole odnosno zabrana gradnje na teritoriji Grada za sve
investitore i izvoĎače koji prekrše ove i druge propise u oblasti graĎenja objekata.

III.8 Mere koje se mogu preduzeti odmah i zahtevaju minimalna novčana sredstva:
- Odluka/preporuka Grada opštinama da se prostori u mesnim zajednicama daju
pod subvencioniranim uslovima za organizovanje usluga od javnog interesa u
oblastima socijalne zaštite, obrazovanja, zdravstvene zaštite, kulture, sporta i
rekreacije.
- Podrška organizovanju produženih boravaka u osnovnim školama (zajednički
programi organizacija civilnog društva, lokalnih vlasti, osnovnih škola i roditelja;
donacije, participacija roditelja).
- Širenje prakse i pozitivnih iskustava uzimanja u zakup objekata u privatnom
vlasništvu za potrebe usluga od javnog interesa.
- Davanje koncesije za postavljanje i korišćenje javnih klozeta u Gradu.
- Širenje pešačkih zona i obezbeĎivanje javnih površina, parkova i zelenih
površina u stambenim četvrtima postavljanjem neprelaznih rampi za automobile
(drveni železnički pragovi i sl.)

IV Akcenti
Predložena koncepcija socijalnog razvoja podrazumeva da Beograd treba da bude grad
svih svojih žitelja. Generalno, to znači da polazna tačka svakog gradskog poduhvata
mora da počiva na maksimi da su Beograđani vaţniji od Beograda. Praktično, to
podrazumeva dva komplementarna strateška usmerenja:
1. Beograd, preko raznih razvojnih nivoa, treba da jasno pokaze da se brine za
svakog svog stanovnika.
2. GraĎani Beograda treba da budu podstaknuti, fizičkim i psihosocijalnim
uslovima, da zadovoljavanjem svojih potreba i ostvarivanjem svojih inicijativa učestvuju
u razvoju grada.

U uslovima koji dominiraju u centru i gravitacionom području Beograda kao zajednce

postoji jaka težnja da se njegov razvoj odvija i u smislu bezličnog sistema, odnosno u
smislu svojevrsne mega-mašine koja «melje» graĎane. Ovaj bezlični sistem, odnosno
mega-mašina se na raznim nivoima psihosocijalne egzistencije iskazjuju putem različitih
stranputica. MeĎu njima, za treći nivo pshosocijalne egzistencije koji dominira
gravitacionim centrom Beograda kao zajednice, svojstvene su naročito sledeće
stranputice:
- Investitorski urbanizam, za koji je krakteristično saobražavanje urbanističkih planova
interesima investitora i gde naročito stradaju zelene površine, kao i drugi javni prostori i
zgrade.
- Projekti političke promocije, za koje su tipične intervencije koje su brze i površne
tako da se najčešće svode na lickanje, ali koje privlače medijsku pažnju, pa tako i pažnju
graĎana.
- Projekti «slepe mrlje» kada se preduzimaju intervencije koje su u perspektivi
kontraproduktivne i neodržive radi zadovoljavanja neke trenutne potrebe za šta je tipičan
primer sreĎivanje parkiranja automobila, umesto izgradnje nezavisnog šinskog sistema.

13
- Megalomanski projekti kada se pod maskom pravljenja «obeležja grada»,
nefunkcionalno troše sredstva graĎana i zanemaruju daleko preče potrebe radi
zadovoljavanja egzibicionističkih i/ili pekunijarnih poriva ljudi koji su od uticaja u
proceduri donošenja odluka.

Da bi se stranputice nekako predupredile, drugim rečima da bi se izašlo iz gliba koji

podastire mreža parcijalnih interesa (na šta se karakteristične stranputice najčešće
svode!), svako planiranje, pa i planiranje razvojne politike Beograda treba da bude
zasnovano na ustanovljavanju čvrstih kriterijuma. Pri tom, potrebno je uzeti u obzir četiri
vrste kriterijuma prema kojima treba meriti svaki angažman, svaki proces i svaki
sledstveni program, pa onda i projekat i intervenciju. To su:
Profesionalni kriterijum koji se zasniva na najboljim znanjima i procenama eksperata
raznih profila, meĎu kojima posebno mesto moraju imati i eksperti iz domena društvenih
nauka, kao i iz domena javnog zdravlja koji su na trećem nivou psihosocijalne
egzistencije najčešće zapostavljeni.
Kontekstualni kriterijum koji se zasniva na jasnoj opredeljenosti za konkretne
vrednosti i značenja. Naime, Beograd se nalazi izmeĎu konteksta Evrope i konteksta
Srbije, a to znači izmeĎu trećeg i petog nivoa psihosocijalne egzistencije. Ova
rastrzanost može voditi i fenomenu poznatom kao gubljenje sposobnosti za
razgraničenje.
Razvojni kriterijum koji podrazumeva da se odabrana koncepcija, i na mikro i na makro
nivou, usklaĎuje sa potrebama celovitog, a to znači i kvalitativnog a ne samo
kvantitativnog razvoja. Puki kvantitativni razvoj može da vodi stagnaciji s obzirom da nije
dovoljan za povećanje sistemske složenosti.
Ekonomski kriterijum koji podrazumeva poštovanje principa održivosti. Kada je reč o
zdravstvenoj dobrobiti kao obuhvatnom cilju, princip održivosti se uvodi trostruko: (a)
uvoĎenjem tehnologija zasnovanih na principima održivog razvoja, od predviĎanja i
sprečavanja problema pa do korišćenja obnovljivih resursa, (b) menadžmentom koji je
zasnovan na produktivnosti resursa, umesto na klasičnom povećanju produktivnosti
rada, i (c) stalnom evaluacijom koja treba da prati stepen održanja zdravstvenih dobrobiti
i institucionalizaciju uvedenih promena, kao i stepen povećanja sposobnosti
odgovarajuće zajednice da se i sama angažuje oko mera i postupaka relevantnih za
zdravlje.

Zaključak
Koncepcija socijalnog razvoja je samo dokument, ali dokument koji je na putu da se
suoči sa životom. Ona može da bude prepoznata kao dobar razvojni putokaz, ali može i
da se raspline u vrtlogu postojećih stavova, mišljenja i praksi. BeograĎanima je, pa
samim tim i Beogradu, potrebno da krenu dalje iz nivoa psihosocijalne egzistencije u
kome su trenutno ukotvljeni. To jeste nivo koji najjačima izgleda sjajan i uspešan, ali je i
nivo koji sistematski proizvodi višak bolesti i svakovrsne bede. Koncepcija usmerava ka
brizi za svakog graĎanina, ali svakom od njih otvara i prostor da, u domenu u kome mu
odgovara, preuzme neku odgovornost. U sadašnjim okolnostima ni briga za svakog, ni
preuzimanje odgovornosti nisu ni laki ni jednostavni. No uz njih ide i moćna podrška.
Ova podrška, meĎutim, nije vezana za razne statusne resurse. Čine je potpuno drugačiji
kvaliteti: osećanje pripadnosti i meĎusobni poverenje i podrška.

Bibliografija:

Beck D. E., Cowan C.C., (2000) Spiral Dynamics, Blackwell, Oxford.

14
Bourdieu P., ''The forms of capital'', (1986). U: Richardson J., (edt.) Handbook of theory
and research for the sociology of education, New York, Macmillan.
The Budapest Model. A Liberal Urban Policy Experiment. Ed. by Katalin Pallai. LGI
Books.
Coleman J., ''Social capital in the creation of human capital'', American Journal of
Sociology, 1988. 94 (Suppl.) S95-S120.
Convention on Access to Information, Public Participation in Secision-Making and
Access to Justice in Environmental Matters. UN ECE. Fourth Ministerial Conference
''Environment for Europe'', Arrhus, Denmark, 23-25 June 1998
Desai, Meghnad (2003), ''Public Goods: A Historical Perspective''. In: Providing Global
Public Goods. Managing Globalization (2003). Ed. by: I. Kaul, P. Conceicao, K. Le
Goulven, R. Mendoza. The United Nations Development Programme. Oxford: Oxford
University Press (63-77)
Diamond, Patrick (2006), Nova politička ekonomija evropskog(ih) socijalnog(ih) modela.
Beograd: Kancelarija Fondacije Fridrih Ebert (www.fes.org.yu)
Dimitrijević, V., D. Popović, T. Papić, V. Petrović (2006), MeĎunarodno pravo ljudskih
prava. Beograd: Beogradski centar za ljudska prava.
Davis, Gloria (2004), A History of the Social Development Network in the World Bank.,
1973/2002. Paper No. 56. March 2004.
European Communities, Treaty of Amsterdam, amending the Treaty on European Union,
the treatise establising the European Community and ceratin related acts, Office for
Official publications of EC, Luxembourg, 1997.
Edwards, M. And S. Zadek (2003), ''Governing the provision of Global Public Goods:
The Tole and Legitimacy of Nonstate Actors''. In: Providing Global Public Goods.
Managing Globalization (2003). Ed. by: I. Kaul, P. Conceicao, K. Le Goulven, R.
Mendoza. The United Nations Development Programme. Oxford: Oxford University
Press (200-224)
Esping-Anderson, G. (2002), D. Gallie, A. Hemerijck, and J. Mules. Why We Need a
New Welfare State. Oxford: Oxford University Press.
Evropska gradska povelja (The European Urban Charter). Savet Evropske stalne
konferencije lokalnih i regionalnih vlasti Evrope (CLRAE). Starazbur, 1992. Izdanje na
srpskom: EXPEDITIO, Kotor, 2005.
Evropska socijalna povelja/ European Social Charter (Revised) (1996). Savet Evrope
Friedmann, J. (1987), Planning in the Public Domain. Princeton: Princeton University
Press
Gilbert, R., D.Stevenson, H.Girardet and R. Stern (1996) Making cities work. The Role of
Local Authorities in the Urban Environment. London: Earthscan.
Gottenburg consensus paper, Health Impact assesment, WHO Regional Office for
Europe, European Center for health Policy, Brussels 1999.
Hawe P., Shiell A., ''Social capital and health promotion: a review'', Social Science and
Medicine, 2000. 51: 877-885
Izveštaj o stanju grada Beograda. Beograd: Centar za javnu i lokalnu upravu PALGO.
2006.
Israel B. A., (1985) ''Social networks and social support: implications for natural helper
and community level interventions'', Health Education Quately, 1985. 12: 65-80.
Kaul, I. (2003), Introductory statement on The UNDP Forum on Global Public Goods for
the Millenium Development Goals
Kaul,I., I.Grunberg and M.Stern (eds.) (1999), Global Public Goods: International
Cooperation in the 21 st Century. New York: Oxford Universuty Press

15
Kaul, I. (2001), ''Global Public Goods: What Role for the Civil Society?''. Nonprofit and
Voluntary Sector Quarterly, vol. 30, no.3, September 2001. Sage Publications (588-
602)
Kawachi I., Kennedy B. P., Lochner K., ''Long live community: Social capital as public
health'', The American Prospect, 1997. 35: 56-59.
Marmot M. G., Improvement of social environment to improve health, Lancet, 1998,
351:57-60.
Marnot M. G., ''Inequalities in health: Causes and possible implications'', The Society
and Population Health Reader, Vol II The New Press, New York, 2000.
Petovar, Ksenija (1985) ''Kvalitet svakodnevnog života kao kriterijum razvijenosti grada''.
Split, Pogledi, br.4, godina XV/1985 (str. 85-87)
Petovar, Ksenija (2004), ''Socijalni razvoj i institucije na prostoru APB''. Regionalni
prostorni plan administrativnog područja grada Beograda. Beograd: Urbanistički
zavod grada.
Petovar, Ksenija (2007), ''O kriterijumima definicije grada''. U: U susret novom statusu
gradova u Srbiji. Realnost i potrebe. Beograd: PALGO centar
Petovar, K. (2004), ''GraĎanska inicijativa i koncept javnog dobra u planiranju i
korišćenju prostora''. II naučno-stručni skup Lokalna samouprava u planiranju i
ureĎenju naselja. Zlatibor, 13-15 maj 2004. godine
Petovar, K. (1998), ‘UsklaĎivanje javnih i pojedinačnih interesa u Generalnom
urbanističkom planu Beograda’. U: Socioekonomski i ekološko-prostorni aspekti u
generalnom urbanističkom planiranju (ur. M. Vujošević). Beograd: Urbanistički zavod
(29-29)
Providing Global Public Goods. Managing Globalization (2003). Ed. by: I. Kaul, P.
Conceicao, K. Le Goulven, R. Mendoza. The United Nations Development
Programme. Oxford: Oxford University Press
Putnam R. D., ''Bowling alone: America's declining social capital'', Journal of
Democracy, 1995. 6: 65-78.
Schroeder, Wofgang (s.a.), ''Novi akcenti u socijalnoj politici''. U: Materijali o socijalnoj
Demokratiji. Beograd: Friedrich Ebert Fondacija.
Sennet, R. (1974), The Fall of Public Man: On the Psychology of Capitalism. New York:
Vintage Books
Stambolović V., ''The Case of Serbia/Yugoslavia: An Analysis through Spiral
Dynamics'', Medicina, Conflict and Survival, 2002, 18:59'70.
Tarlow A. R., St Peter R. F., (edts.) The Society and Population Health Reader, The
New Press, New York, 2000.
The Many Faces of Poverty (2004). Beograd: UNICEF
Tomušat, Kristijan (2006) Ljudska prava izmeĎu idealizma i realizma. Beograd:
Beogradski centar za ljudska prava.
Vajdenfeld, V. I V. Vesels (izd.) (2002/2004) Evropa od A do Š. Priručnik za evropsku
integraciju. Fondacija Konrad Adenauer.
Vujošević Miodrag i Ksenija Petovar (2006) ‘’Javni interes i strategije aktera u
urbanističkom i prostornom planiranju’’. Sociologija, Vol.XLVIII, No.4, Beograd,
Oktobar-Decembar 2006, str. 357-382).
Vujošević, M. (2004), ''Otvorena pitanja rekonstituisanja javnih interesa u Srbiji: narušeni
legitimizacioni osnov i obnova proaktivnog planiranja''. U: Komunikacije 2004., Javno
dobro, CEP, Beograd, novembra 2004.
Vujošević, M. (2003), Planiranje u postsocijalističkoj političkoj i ekonomskoj tranziciji,
Institut za arhitekturu i urbanizam Srbije, Beograd
Tomušat, Kristijan (2006) Ljudska prava izmeĎu idealizma i realizma. Beograd:
Beogradski centar za ljudska prava.

16
Webster A., (2001) Spiral Values Alpha Publications, Auckland.
Woolcock M., ''Social capital and economic development: toward a theoretical
synthesis and policy framework'', Theory and Society, 1998. 27: 151-208.
World Health Organization, Reional Office for Europe, What are the qualities of a healthy
city?, URL ( pristup 19. XI 2007)
http://www, euro.who.ont/healthy-cities/introducing/20050202_4
World Health Organization, Regional Office for Europe, What are the qualities of a
healthy city?, URL (pristup, 7. XII 2007) dostupno na:
http://www.who.int/healthy-cities/introducing/20050202_4?

17