‫ﻓﺼﻞﻧﺎﻣﻪ ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت اﻗﺘﺼﺎد اﻧﺮژي‪ /‬ﺳﺎل ﻫﻔﺪﻫﻢ ‪ /‬ﺷﻤﺎره ‪ /69‬ﺗﺎﺑﺴﺘﺎن ‪ /1400‬ﺻﻔﺤﺎت ‪151-196‬‬

‫ﺑﺮرﺳﻲ ﻣﻘﺎﻳﺴﻪاي ﻧﻈﺎم ﻣﺎﻟﻲ ﻗﺮاردادﻫﺎي ﺧﺪﻣﺎﺗﻲ در ﺻﻨﻌﺖ ﻧﻔﺖ‬

‫اﻳﺮان و ﻋﺮاق از ﻣﻨﻈﺮ اﻣﻜﺎن ﺷﻨﺎﺳﺎﻳﻲ ذﺧﺎﻳﺮ ﻧﻔﺘﻲ‬
‫ﻋﻠﻲ اﻣﺎﻣﻲ ﻣﻴﺒﺪي‬
‫اﺳﺘﺎد داﻧﺸﻜﺪه اﻗﺘﺼﺎد داﻧﺸﮕﺎه ﻋﻼﻣﻪ ﻃﺒﺎﻃﺒﺎﺋﻲ‪emami@atu.ac.ir ،‬‬
‫ﻣﻬﺮﻳﺎر داﺷﺎب‬
‫اﺳﺘﺎدﻳﺎر داﻧﺸﻜﺪه ﺣﻘﻮق و ﻋﻠﻮم ﺳﻴﺎﺳﻲ داﻧﺸﮕﺎه ﻋﻼﻣﻪ ﻃﺒﺎﻃﺒﺎﺋﻲ‪،‬‬
‫‪mehryarbsdashab@gmail.com‬‬
‫ﻓﻴﺼﻞ ﻋﺎﻣﺮي‬
‫اﺳﺘﺎد داﻧﺸﻜﺪه ﺣﻘﻮق و ﻋﻠﻮم ﺳﻴﺎﺳﻲ داﻧﺸﮕﺎه ﻋﻼﻣﻪ ﻃﺒﺎﻃﺒﺎﺋﻲ‪faysal_ameri@atu.ac.ir ،‬‬
‫ﻋﻠﻲ ﻣﻘﺪم اﺑﺮﻳﺸﻤﻲ‬
‫اﺳﺘﺎدﻳﺎر داﻧﺸﻜﺪه ﺣﻘﻮق و ﻋﻠﻮم ﺳﻴﺎﺳﻲ داﻧﺸﮕﺎه ﻋﻼﻣﻪ ﻃﺒﺎﻃﺒﺎﺋﻲ‪،‬‬
‫‪aliabrishami6@gmail.com‬‬
‫‪١‬‬
‫ﻣﻌﺼﻮﻣﻪ اﻛﺒﺮي ﺑﻴﺮﮔﺎﻧﻲ‬
‫داﻧﺸﺠﻮي دﻛﺘﺮي ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ ﻗﺮاردادﻫﺎي ﺑﻴﻦ اﻟﻤﻠﻠﻲ ﻧﻔﺖ و ﮔﺎز داﻧﺸﻜﺪه ﺣﻘﻮق و ﻋﻠﻮم ﺳﻴﺎﺳﻲ‬
‫داﻧﺸﮕﺎه ﻋﻼﻣﻪ ﻃﺒﺎﻃﺒﺎﺋﻲ‪m.akbari@atu.ac.ir ،‬‬
‫ﺗﺎرﻳﺦ درﻳﺎﻓﺖ‪ 1399/09/11 :‬ﺗﺎرﻳﺦ ﭘﺬﻳﺮش‪1400/02/17 :‬‬
‫ﭼﻜﻴﺪه‬
‫ﺷﻨﺎﺳﺎﻳﻲ و ﺛﺒﺖ ذﺧﺎﻳﺮ ﺑﺮاي ﺷﺮﻛﺖﻫﺎي ﺑﻴﻦاﻟﻤﻠﻠﻲ ﻧﻔﺘﻲ اﻣﺮي ﻣﻬﻢ و ﺿﺮوري ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬زﻳﺮا‬
‫ﺑﺎ ﻛﺴﺐ اﻋﺘﺒﺎر از اﻳﻦ ﻃﺮﻳﻖ ﻣﻲﺗﻮاﻧﻨﺪ ﺑﻪ ﺗﺄﻣﻴﻦ ﻣﺎﻟﻲ ﭘﺮوژهﻫﺎي ﻧﻔﺘﻲ ﺑﺎ ﻧﺮخﻫﺎي ﻛﻤﺘﺮ در‬
‫ﺑﺎزارﻫﺎي ﻣﺎﻟﻲ دﺳﺖ ﻳﺎﺑﻨﺪ‪ .‬ﻟﻴﻜﻦ ﻳﻜﻲ از اﻳﺮادﻫﺎي وارده ﺑﺮ ﻗﺮاردادﻫﺎي ﺑﻴﻊ ﻣﺘﻘﺎﺑﻞ از ﺳﻮي‬
‫ﺷﺮﻛﺖﻫﺎي ﻧﻔﺘﻲ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪﮔﺬار‪ ،‬ﻋﺪم اﻣﻜﺎن ﺷﻨﺎﺳﺎﻳﻲ ذﺧﺎﻳﺮ ﻧﻔﺘﻲ ﺗﺤﺖ اﻳﻦ اﻟﮕﻮي ﻗﺮاردادي‬
‫ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻟﺬا ﻫﺪف ﺗﺤﻘﻴﻖ ﺣﺎﺿﺮ ﺑﺮرﺳﻲ اﻳﻦ اﻣﺮ در ﻗﺮاردادﻫﺎي ﺧﺪﻣﺎﺗﻲ اﻳﺮان و ﻋﺮاق ﺑﻪﻋﻨﻮان‬
‫رﻗﻴﺐ اﺻﻠﻲ در ﺑﺮداﺷﺖ از ﻣﻴﺎدﻳﻦ ﻧﻔﺘﻲ ﻣﺸﺘﺮك در ﺣﻮزه ﺧﺸﻜﻲ ﺑﻮده ﻛﻪ ﺑﻪﺻﻮرت ﺗﺤﻠﻴﻠﻲ‪-‬‬
‫ﺗﻄﺒﻴﻘﻲ‪ ،‬از ﻃﺮﻳﻖ ﺑﺮرﺳﻲ ﻣﻨﺎﺑﻊ اوﻟﻴﻪ ﻧﻈﻴﺮ ﻗﻮاﻧﻴﻦ و ﻣﻘﺮرات ﻣﺎﻟﻲ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﺷﺮﻛﺖﻫﺎي ﺗﻮﻟﻴﺪي‬
‫ﻧﻔﺖ و ﮔﺎز در آﻣﺮﻳﻜﺎ‪ ،‬اﺳﺘﺎﻧﺪاردﻫﺎي ﺑﻴﻦاﻟﻤﻠﻠﻲ ﻣﺎﻟﻲ و ﺷﺮوط ﻣﺎﻟﻲ ﻗﺮاردادﻫﺎي ﻣﺬﻛﻮر ﺻﻮرت‬
‫ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﻳﺎﻓﺘﻪﻫﺎي ﭘﮋوﻫﺶ ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﺪ‪ ،‬ﻗﻮاﻧﻴﻦ و ﻣﻘﺮرات ﻣﻮﺿﻮﻋﻪ‪ ،‬راﻫﻨﻤﺎﻳﻲ واﺿﺤﻲ در‬
‫ﻣﻮرد ﺷﻨﺎﺳﺎﻳﻲ ذﺧﺎﻳﺮ در اﻧﻮاع ﻗﺮاردادﻫﺎي ﻧﻔﺘﻲ ﻧﺪارﻧﺪ‪ ،‬ﻟﻴﻜﻦ ﺑﺎ اﺳﺘﺪﻻلﻫﺎﻳﻲ از آﻧﻬﺎ ﻣﻲﺗﻮان‬
‫ﻧﺘﻴﺠﻪﮔﻴﺮي ﻛﺮد ﻛﻪ ﺷﻨﺎﺳﺎﻳﻲ و ﺛﺒﺖ ذﺧﺎﻳﺮ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي ﺷﻨﺎﺳﺎﻳﻲ و اﻓﺸﺎي درآﻣﺪﻫﺎي آﺗﻲ در‬
‫ﻛﻠﻴﻪ اﻟﮕﻮﻫﺎي ﻗﺮاردادي ﻣﺬﻛﻮر اﻣﻜﺎنﭘﺬﻳﺮ اﺳﺖ‪ ،‬اﻣﺎ ﺑﻪدﻟﻴﻞ ﺑﺮﺧﻲ ﺧﺼﻮﺻﻴﺎت در ﻗﺮاردادﻫﺎي‬
‫ﺟﺪﻳﺪ ﻧﻔﺘﻲ اﻳﺮان و ﺧﺪﻣﺎﺗﻲ ﻋﺮاق‪ ،‬ﺑﺎ ﺑﻪﻛﺎرﮔﻴﺮي روش درﺻﺪ ﺗﻜﻤﻴﻞ ﻛﺎر در اﺳﺘﺎﻧﺪارد‬
‫ﺣﺴﺎﺑﺪاري ﭘﻴﻤﺎنﻫﺎي ﺑﻠﻨﺪﻣﺪت اﻧﺠﺎم ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‪ ،‬درﺣﺎﻟﻲﻛﻪ اﺳﺘﻔﺎده از اﻳﻦ روش در ﺑﻴﻊﻣﺘﻘﺎﺑﻞ‬
‫اﻣﻜﺎنﭘﺬﻳﺮ ﻧﻤﻲﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﻃﺒﻘﻪﺑﻨﺪي ‪D86, L24, Q48 :JEL‬‬
‫] ‪[ Downloaded from iiesj.ir on 2023-12-18‬‬

‫ﻛﻠﻴﺪواژهﻫﺎ‪ :‬ﺷﻨﺎﺳﺎﻳﻲ ذﺧﺎﻳﺮ‪ ،‬ﺑﻴﻊ ﻣﺘﻘﺎﺑﻞ‪ ،‬ﻗﺮاردادﻫﺎي ﺟﺪﻳﺪ ﻧﻔﺘﻲ اﻳﺮان‪ ،‬ﻗﺮاردادﻫﺎي‬
‫ﺧﺪﻣﺎﺗﻲ ﻋﺮاق‪ ،‬ﻧﻈﺎم ﻣﺎﻟﻲ ﻗﺮارداد‬

‫‪ .1‬ﻧﻮﻳﺴﻨﺪه ﻣﺴﺌﻮل‬
 ‫‪152‬‬ ‫ﺑﺮرﺳﻲ ﻣﻘﺎﻳﺴﻪاي ﻧﻈﺎم ﻣﺎﻟﻲ ﻗﺮاردادﻫﺎي ﺧﺪﻣﺎﺗﻲ در ﺻﻨﻌﺖ ﻧﻔﺖ اﻳﺮان و ﻋﺮاق‪...‬‬

‫‪ -1‬ﻣﻘﺪﻣﻪ‬
‫ﻳﻜﻲ از ﻣﻮﺿﻮﻋﺎت ﻣﻬﻢ و ﺑﺤﺚﺑﺮاﻧﮕﻴﺰ در ﻗﺮاردادﻫﺎي ﺑﺎﻻدﺳﺘﻲ ﺻﻨﻌﺖ ﻧﻔﺖ‪ ،‬ﻣﻮﺿﻮع‬
‫ﺷﻨﺎﺳﺎﻳﻲ و ﺛﺒﺖ ذﺧﺎﻳﺮ ﻧﻔﺘﻲ ﺗﻮﺳﻂ ﺷﺮﻛﺖﻫﺎي ﻧﻔﺘﻲ ﺧﺎرﺟﻲ در اﻳﻦ ﻗﺮاردادﻫﺎﺳﺖ‪،‬‬
‫ﺑﻪﻧﺤﻮيﻛﻪ اﻳﻦ ﻣﻮﺿﻮع ﺑﻪ ﭼﺎﻟﺸﻲ ﻣﻴﺎن ﺷﺮﻛﺖﻫﺎي ﻧﻔﺘﻲ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪﮔﺬار و ﻣﻨﺘﻘﺪﻳﻦ‬
‫ﻗﺮاردادﻫﺎي ﺑﺎﻻدﺳﺘﻲ در ﺑﺮﺧﻲ ﻛﺸﻮرﻫﺎي ﻧﻔﺖﺧﻴﺰ ﺟﻬﺎن ﻣﺎﻧﻨﺪ اﻳﺮان ﺗﺒﺪﻳﻞ ﺷﺪه اﺳﺖ‪.1‬‬
‫ﺑﻪﺟﺰ اﻧﺘﻘﺎد و ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﺑﺎ ﻛﺴﺐ ﺳﻮدﻫﺎي ﺳﺮﺷﺎر از ﻃﺮﻳﻖ ﺷﻨﺎﺳﺎﻳﻲ و ﺛﺒﺖ ذﺧﺎﻳﺮ ﻧﻔﺘﻲ‬
‫ﺗﻮﺳﻂ اﻳﻦ ﺷﺮﻛﺖﻫﺎ‪ ،‬در ﺣﻘﻴﻘﺖ ﺗﺼﻮﻳﺮ ﻧﺎدرﺳﺖ راﻳﺞ در راﺑﻄﻪ ﺑﺎ اﻳﻦ ﻣﻮﺿﻮع اﻳﻦ اﺳﺖ‬
‫ﻛﻪ وﻗﺘﻲ ﻳﻚ ﺷﺮﻛﺖ ﻧﻔﺘﻲ‪ ،‬ذﺧﺎﻳﺮي را ﺷﻨﺎﺳﺎﻳﻲ ﻳﺎ ﺛﺒﺖ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ ،‬در واﻗﻊ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻣﻌﻨﺎ‬
‫ﺗﻌﺒﻴﺮ ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ آن ﺷﺮﻛﺖ ﻣﺨﺎزن و ﻣﻨﺎﺑﻊ ﻣﺴﺘﻘﺮ در زﻣﻴﻦ را ﻣﺎﻟﻚ اﺳﺖ و ﺷﻨﺎﺳﺎﻳﻲ و‬
‫ﺛﺒﺖ ذﺧﺎﻳﺮ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي ﻣﺎﻟﻜﻴﺖ ﻳﻚ داراﻳﻲ ﺛﺎﺑﺖ ﺗﻠﻘﻲ ﻣﻲﮔﺮدد‪ .‬در ﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ اﻳﻦ اﻣﺮ در‬
‫ﻣﻮرد ﻗﺮاردادﻫﺎي اﻣﺘﻴﺎزي و ﻟﻴﺴﺎﻧﺲ ﺻﺤﻴﺢ اﺳﺖ اﻣﺎ در ﻗﺮاردادﻫﺎي ﻣﺸﺎرﻛﺖ در ﺗﻮﻟﻴﺪ و‬
‫ﻗﺮارداد ﺧﺪﻣﺎﺗﻲ رﻳﺴﻚﭘﺬﻳﺮ‪ ،‬دوﻟﺖ ﻣﻴﺰﺑﺎن ﻣﺎﻟﻚ ﻣﺨﺎزن و ﻧﻔﺖ و ﮔﺎز درﺟﺎﺳﺖ‪ 2‬و ﻧﻪ‬
‫ﺷﺮﻛﺖ ﻧﻔﺖ ﺧﺎرﺟﻲ‪ ،‬درﻧﺘﻴﺠﻪ‪ ،‬ﺷﻨﺎﺳﺎﻳﻲ ذﺧﺎﻳﺮ ﻧﻔﺘﻲ ﻣﻮﺿﻮع اﻳﻦ ﻗﺮاردادﻫﺎ‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي‬
‫اﻧﺘﻘﺎل ﻣﺎﻟﻜﻴﺖ آﻧﻬﺎ ﻧﻴﺴﺖ )ﻻﺳﻮل و ﻳﺎﻧﮓ‪ ،2013 ،‬ص ‪ .3(1‬ﺑﻠﻜﻪ در اﻳﻨﺠﺎ اﺗﻔﺎﻗﻲ ﻛﻪ‬
‫ﻣﻲاﻓﺘﺪ اﻓﺸﺎي درآﻣﺪﻫﺎي آﺗـﻲ ﺣﺎﺻﻞ از ﻓﺮوش اﺳﺘﺤﻘﺎﻗﺎت درﻳﺎﻓﺘﻲ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪﮔﺬار ﺑﺮ‬
‫اﺳﺎس ﻗﺮارداد اﺻﻠﻲ ﻳﺎ ﻗﺮارداد ﺑﻠﻨﺪﻣﺪت ﻓﺮوش ﻧﻔﺖ و ﮔﺎزي اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻪﻋﻨﻮان ﻳﻚ‬
‫ﻗﺮارداد ﻣﺴﺘﻘﻞ‪ ،‬ﺿﻤﻴﻤﻪ ﻗﺮارداد اﺻﻠﻲ ﻧﻔﺘﻲ ﻓﻲﻣﺎﺑﻴﻦ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ اﻣﺮوزه ﺑﻪﻋﻨﻮان ﻳﻚ‬
‫ﺿﺮورت ﻗﺎﻧﻮﻧﻲ در ﺑﻮرسﻫﺎي دﻧﻴﺎ ﺑﺮاي ﺷﺮﻛﺖﻫﺎي ﻧﻔﺘﻲ در ﻗﺎﻟﺐ اﻓﺸﺎي ﻗﺮاردادﻫﺎ و‬
‫ﺑﺮآوردﻫﺎ ﻫﻤﺮاه ﺑﺎ ﺗﺮاز ﻣﺎﻟﻲ ﺳﺎﻟﻴﺎﻧﻪ آﻧﻬﺎ ﻣﻄﺮح اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻲﺑﺎﻳﺴﺖ اﻧﺠﺎم دﻫﻨﺪ و اﻳﻦ ﺑﻪ‬
‫ﻣﻌﻨﻲ ﺛﺒﺖ ذﺧﻴﺮه ﺑﻪﺻﻮرت ﻳﻚ داراﻳﻲ ﺛﺎﺑﺖ از ﺟﻨﺲ زﻣﻴﻦ و ﻣﻌﺎدن ﻧﻔﺘﻲ ﻣﻮﺟﻮد در آن‬
‫ﻧﻴﺴﺖ )ﻃﺎﻫﺮي ﻓﺮد و ﺻﺎﺣﺐ ﻫﻨﺮ‪ ،1395 ،‬ص ‪ .(25‬ﻋﻠﺖ ﺑﺮداﺷﺖﻫﺎي ﻧﺎدرﺳﺖ ﺻﻮرت‬
‫ﮔﺮﻓﺘﻪ از اﻳﻦ ﻣﻔﻬﻮم‪ ،‬ﺑﻪ اﻳﻦ ﻣﻮﺿﻮع ﺑﺮﻣﻲﮔﺮدد ﻛﻪ ﺷﻨﺎﺳﺎﻳﻲ و ﺛﺒﺖ ذﺧﺎﻳﺮ از ﻣﻮﺿﻮﻋﺎﺗﻲ‬
‫اﺳﺖ ﻛﻪ در داﻧﺶ ﻣﺎﻟﻲ و ﺣﺴﺎﺑﺪاري ﺑﻪوﻳﮋه ﺑﺨﺶ ﺑﺎﻻدﺳﺘﻲ ﺻﻨﻌﺖ ﻧﻔﺖ و ﮔﺎز ﻣﻄﺮح‬
‫] ‪[ Downloaded from iiesj.ir on 2023-12-18‬‬

‫‪ .1‬ﻣﻮﺿﻮﻋﻲ ﻛﻪ ﻃﺮاﺣﺎن اﻟﮕﻮي ﻗﺮاردادﻫﺎي ﺟﺪﻳﺪ ﻧﻔﺘﻲ اﻳﺮان در ﻫﻢاﻧﺪﻳﺸﻲﻫﺎي ﺑﺮﮔﺰار ﺷـﺪه‪ ،‬ﻣﻜـﺮرا ﭘﺎﺳـﺦ داده و‬
‫ﺗﻮﺿﻴﺤﺎﺗﻲ در اﻳﻦ ﺑﺎره ﻧﻴﺰ ﺑﻪ ﻣﻨﺘﻘﺪﻳﻦ اﻳﻦ ﻗﺮاردادﻫﺎ اﻋﻼم ﻛﺮدﻧﺪ )ﮔﺰارش ﻣﺮﻛﺰ ﭘﮋوﻫﺶﻫـﺎي ﻣﺠﻠـﺲ در ﻣـﻮرد‬
‫ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ ﺑﻴﻊ ﻣﺘﻘﺎﺑﻞ و آي ﭘﻲ ﺳﻲ‪.(21 :1395 ،‬‬
‫‪2. in place‬‬
‫‪3. Lasswell & Young‬‬
 ‫ﻓﺼﻞﻧﺎﻣﻪ ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت اﻗﺘﺼﺎد اﻧﺮژي‪ /‬ﺳﺎل ﻫﻔﺪﻫﻢ‪ /‬ﺷﻤﺎره ‪ /69‬ﺗﺎﺑﺴﺘﺎن ‪1400‬‬ ‫‪153‬‬

‫ﻣﻲﺷﻮد و ﺷﻨﺎﺧﺖ ﻛﺎﻓﻲ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ آن در دﺳﺖ ﻋﻤﻮم و ﺣﺘﻲ ﻣﺘﺨﺼﺼﺎن اﻳﻦ ﺣﻮزه‬
‫ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬ﺑﺮ اﻳﻦ اﺳﺎس در راﺳﺘﺎي ﻛﻤﻚ ﺑﻪ رﻓﻊ اﺑﻬﺎﻣﺎت ﻣﺬﻛﻮر و اﻳﺠﺎد روﺷﻨﮕﺮي در ﻣﻮرد‬
‫اﻳﻦ ﻣﻮﺿﻮع‪ ،‬در ﭘﮋوﻫﺶ ﺣﺎﺿﺮ ﺗﻼش ﺷﺪه اﺳﺖ ﺗﺎ ﺑﺎ ﺑﺮرﺳﻲ ﻣﻘﺮرات ﻣﺎﻟﻲ و ﺣﺴﺎﺑﺪاري‬
‫ﻣﻨﺪرج در ﻛﺎرﺑﺮديﺗﺮﻳﻦ و ﭘﻴﺸﺮوﺗﺮﻳﻦ اﺳﺘﺎﻧﺪاردﻫﺎ و دﺳﺘﻮراﻟﻌﻤﻞﻫﺎي ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﻣﺒﺎﺣﺚ‬
‫ﺣﻮزه ﻣﺎﻟﻲ ﻓﻌﺎﻟﻴﺖﻫﺎي ﺑﺎﻻدﺳﺘﻲ ﺻﻨﻌﺖ ﻧﻔﺖ و ﮔﺎز ﻛﻪ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﻛﺸﻮر اﻳﺎﻻت ﻣﺘﺤﺪه‬
‫آﻣﺮﻳﻜﺎ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬اﺑﺘﺪا ﻣﻔﻬﻮم ﺷﻨﺎﺳﺎﻳﻲ و ﺛﺒﺖ ذﺧﺎﻳﺮ ﺗﻮﺳﻂ ﺷﺮﻛﺖﻫﺎي ﻧﻔﺘﻲ ﺑﺮرﺳﻲ‬
‫ﮔﺮدد‪ ،‬ﺳﭙﺲ وﺿﻌﻴﺖ آن ﻳﻌﻨﻲ اﻣﻜﺎن و ﻧﺤﻮه ﺷﻨﺎﺳﺎﻳﻲ و ﺛﺒﺖ ذﺧﺎﻳﺮ ﻧﻔﺘﻲ ﺗﻮﺳﻂ‬
‫ﺷﺮﻛﺖﻫﺎي ﻧﻔﺘﻲ ﺧﺎرﺟﻲ در ﻗﺮاردادﻫﺎي ﺧﺪﻣﺎﺗﻲ اﻳﺮان از ﺟﻤﻠﻪ ﻗﺮاردادﻫﺎي ﺑﻴﻊ ﻣﺘﻘﺎﺑﻞ‬
‫و ﻗﺮاردادﻫﺎي ﺟﺪﻳﺪ ﻧﻔﺘﻲ اﻳﺮان و ﻗﺮاردادﻫﺎي ﺧﺪﻣﺎﺗﻲ ﻛﺸﻮر ﻋﺮاق ﺑﻪﻋﻨﻮان رﻗﻴﺐ اﺻﻠﻲ‬
‫اﻳﺮان‪ 1‬در ﺑﺮداﺷﺖ از ﻣﻴﺎدﻳﻦ ﻧﻔﺘﻲ ﺣﻮزه ﺧﺸﻜﻲ ﻣﻮرد ﺑﺮرﺳﻲ و ﺗﺠﺰﻳﻪ و ﺗﺤﻠﻴﻞ ﻗﺮار‬
‫ﮔﻴﺮد‪ .‬ازاﻳﻦرو‪ ،‬دو ﺳﺆال اﺻﻠﻲ ﺑﻪ ﺷﺮح ذﻳﻞ ﺑﻪﻋﻨﻮان ﺳﺆاﻻت ﺗﺤﻘﻴﻖ ﻣﻄﺮح ﻣﻲﺑﺎﺷﻨﺪ‪:‬‬
‫‪ -1‬ﻣﻔﻬﻮم ﺷﻨﺎﺳﺎﻳﻲ و ﺛﺒﺖ ذﺧﺎﻳﺮ در ﻗﺮاردادﻫﺎي ﻧﻔﺘﻲ ﭼﻴﺴﺖ و ﭼﻪ اﻟﺰاﻣﺎﺗﻲ در‬
‫ﻣﻮرد آن ﺑﺮاي ﺷﺮﻛﺖﻫﺎي ﻧﻔﺘﻲ ﻓﻌﺎل در ﺑﺨﺶ ﺑﺎﻻدﺳﺘﻲ ﺻﻨﻌﺖ ﻧﻔﺖ و ﮔﺎز وﺟﻮد دارد؟‬
‫‪ -2‬آﻳﺎ ﺷﻨﺎﺳﺎﻳﻲ و ﺛﺒﺖ ذﺧﺎﻳﺮ ﺑﺮاي ﺷﺮﻛﺖﻫﺎي ﻧﻔﺘﻲ ﻛﻪ ﻃﺮف ﻗﺮاردادﻫﺎي ﺑﻴﻦاﻟﻤﻠﻠﻲ‬
‫ﺧﺪﻣﺎﺗﻲ رﻳﺴﻚﭘﺬﻳﺮ ازﺟﻤﻠﻪ ﻗﺮاردادﻫﺎي ﺧﺪﻣﺎﺗﻲ دو ﻛﺸﻮر اﻳﺮان و ﻋﺮاق ﻫﺴﺘﻨﺪ‪،‬‬
‫اﻣﻜﺎنﭘﺬﻳﺮ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ؟‬
‫در اداﻣﻪ و در ﺧﻼل ﺑﺤﺚ در راﺳﺘﺎي ﭘﺎﺳﺦ ﺑﻪ ﺳﺆال اول‪ ،‬اﺑﺘﺪا ﻣﻔﻬﻮم ﺷﻨﺎﺳﺎﻳﻲ و‬
‫ﺛﺒﺖ ذﺧﺎﻳﺮ از ﻣﻨﻈﺮ ﻗﻮاﻧﻴﻦ و ﻣﻘﺮرات ﻣﺮﺑﻮﻃﻪ در اﺳﺘﺎﻧﺪاردﻫﺎي ﺣﺴﺎﺑﺪاري و ﮔﺰارﺷﮕﺮي‬
‫ﻣﺎﻟﻲ ﺻﻨﻌﺖ ﻧﻔﺖ و ﮔﺎز ﻣﻮرد ﺑﺮرﺳﻲ ﻗﺮار ﻣﻲﮔﻴﺮد و در ﭘﺎﺳﺦ ﺑﻪ ﺳﺆال دوم‪ ،‬ﻧﻈﺎم ﻣﺎﻟﻲ‬
‫اﻟﮕﻮﻫﺎي ﻗﺮاردادﻫﺎي ﺧﺪﻣﺎﺗﻲ اﻳﺮان )ﺑﻴﻊ ﻣﺘﻘﺎﺑﻞ و آي ﭘﻲ ﺳﻲ(‪ ،‬ﻗﺮاردادﻫﺎي ﺧﺪﻣﺎﺗﻲ‬
‫ﺑﻠﻨﺪﻣﺪت ﻋﺮاق )ﺧﺪﻣﺎت ﻓﻨﻲ و ﺧﺪﻣﺎﺗﻲ ﺗﻮﺳﻌﻪ و ﺗﻮﻟﻴﺪ( در راﺑﻄﻪ ﺑﺎ اﻳﻦ ﻣﻮﺿﻮع ﺑﺮرﺳﻲ‬
‫ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﺷﺪ‪.‬‬
‫] ‪[ Downloaded from iiesj.ir on 2023-12-18‬‬

‫‪ .1‬در ﺑﻴﻦ ﻛﺸﻮرﻫﺎي ﻫﻤﺴﺎﻳﻪ‪ ،‬اﻳﺮان ﺑﻴﺸﺘﺮﻳﻦ ﻣﻴﺎدﻳﻦ ﻣﺸﺘﺮك را ﺑﺎ ﻋﺮاق دارد‪ .‬اﻳـﻦ دو ﻛﺸـﻮر داراي ﺣـﺪود ‪1458‬‬
‫ﻛﻴﻠﻮﻣﺘﺮ ﻣﺮز ﻣﺸﺘﺮك و ‪ 12‬ﻣﻴﺪان ﻧﻔﺘﻲ ﻣﺸﺘﺮك ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ در ﻣﻴـﺎن آﻧﻬـﺎ ﻣﻴـﺎدﻳﻦ ﻋﻈﻴﻤـﻲ ﭼـﻮن آزادﮔـﺎن و‬
‫ﻳﺎدآوران ﺑﻪ ﭼﺸﻢ ﻣﻲ ﺧﻮرد )اﻣﺎﻣﻲ ﻓﺘﻮﺣﻲ و دﻳﮕﺮان‪ ،(35 :1398 ،‬ﻋﺮاق در اواﻳﻞ دﻫﻪ ‪ ،1390‬ﻣﻮﻓﻖ ﺑـﻪ ﺟـﺬب‬
‫ﺷﺮﻛﺖﻫﺎي ﺑﻴﻦاﻟﻤﻠﻠﻲ ﻧﻔﺘﻲ ﺑﻪﻣﻨﻈﻮر ﺗﻮﺳﻌﻪ و ﺑﻬﺮه ﺑﺮداري از ﻣﻴﺎدﻳﻦ ﻧﻔﺘﻲ ﺧﻮد ﮔﺮدﻳﺪ‪.‬‬
 ‫‪154‬‬ ‫ﺑﺮرﺳﻲ ﻣﻘﺎﻳﺴﻪاي ﻧﻈﺎم ﻣﺎﻟﻲ ﻗﺮاردادﻫﺎي ﺧﺪﻣﺎﺗﻲ در ﺻﻨﻌﺖ ﻧﻔﺖ اﻳﺮان و ﻋﺮاق‪...‬‬

‫‪ -2‬ادﺑﻴﺎت ﻣﻮﺿﻮع و ﻣﺒﺎﻧﻲ ﻧﻈﺮي ﺗﺤﻘﻴﻖ‬

‫ﺷﺮﻛﺖﻫﺎي ﻓﻌﺎل در ﺑﺨﺶ ﺑﺎﻻدﺳﺘﻲ ﺻﻨﻌﺖ ﻧﻔﺖ و ﮔﺎز ﻧﻴﺎزﻣﻨﺪ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪﮔﺬاريﻫﺎي‬
‫ﮔﺴﺘﺮدهاي ﻣﻲﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ دﻟﻴﻞ ﺗﻮاﻧﺎﻳﻲ آﻧﻬﺎ در ﺟﺬب ﻣﻨﺎﺑﻊ از ﺑﺎزارﻫﺎي ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ و‬
‫وام در ﻧﺮخﻫﺎي رﻗﺎﺑﺘﻲ ﺑﻪﻋﻨﻮان ﻳﻚ ﺷﺎﺧﺺ ﻛﻠﻴﺪي در ﺗﻮاﻧﻤﻨﺪيﺷﺎن ﻣﺤﺴﻮب ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪،‬‬
‫ﺑﻪﺧﺼﻮص اﮔﺮ ﺑﺨﺶ ﻋﻤﺪه ﻣﻴﺎدﻳﻦ ﺗﺤﺖ ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ آﻧﻬﺎ در ﻣﺮﺣﻠﻪ اﻛﺘﺸﺎف و ﺗﻮﺳﻌﻪ ﺑﺎﺷﺪ‬
‫ﭼﺮا ﻛﻪ ارزﻳﺎﺑﻲ ﻧﻬﺎﻳﻲ از اﻳﻦ ﺷﺮﻛﺖﻫﺎ ﺑﺮ اﻳﻦ ﻓﺮض اﺳﺎﺳﻲ اﺳﺘﻮار اﺳﺖ ﻛﻪ آﻧﻬﺎ ﻣﺎﻟﻚ‬
‫ذﺧﺎﻳﺮي ﭘﺎﻳﺎنﭘﺬﻳﺮ و در ﺣﺎل ﺗﺨﻠﻴﻪ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ در ﻣﻌﺮض ﺗﻐﻴﻴﺮات ﻏﻴﺮﻗﺎﺑﻞ ﭘﻴﺶﺑﻴﻨﻲ‬
‫ﻗﻴﻤﺖﻫﺎي ﻣﺤﺼﻮﻻت ﺗﻮﻟﻴﺪي ﻧﻴﺰ ﻗﺮار دارد‪ .‬ﻟﺬا اﻳﻦ اﻳﻦ ﺷﺮﻛﺖﻫﺎ ﻧﻴﺎزﻣﻨﺪ ﺟﺬب‬
‫ﺳﺮﻣﺎﻳﻪﮔﺬاري ﻫﻨﮕﻔﺘﻲ در ﺟﺎﻳﮕﺰﻳﻦ ﻧﻤﻮدن ذﺧﺎﻳﺮ ﺟﺪﻳﺪ ﺑﻪ ﺟﺎي ذﺧﺎﻳﺮ ﺗﺨﻠﻴﻪ ﺷﺪه ﺧﻮد‬
‫ﻫﺴﺘﻨﺪ )دﻫﻘﺎن‪ ،1393 ،‬ص ‪ .(217‬ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ آﻧﭽﻪ ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪ ﺷﺮﻛﺖﻫﺎي ﻣﺬﻛﻮر ﻫﻤﻮاره‬
‫در ﭘﻲ آن ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ذﺧﺎﻳﺮ ﻧﻔﺘﻲ ﻗﺎﺑﻞ ﺗﺨﺼﻴﺺ ﺑﻪ ﺧﻮد را در ﺻﻮرتﻫﺎي ﻣﺎﻟﻲ ﺷﺮﻛﺖ‬
‫ﺛﺒﺖ ﻛﻨﻨﺪ ﺗﺎ ﻋﻼوه ﺑﺮ اراﺋﻪ ﮔﺰارشﻫﺎي ﺳﺎﻻﻧﻪ ﻣﺎﻟﻲ ﻻزم ﺑﻪ ﺳﻬﺎﻣﺪاران )از ﻃﺮﻳﻖ اﻃﻼﻋﺎت‬
‫ﺗﻜﻤﻴﻠﻲ ﭘﻴﻮﺳﺖ ﺑﻪ اﻳﻦ ﺻﻮرتﻫﺎي ﻣﺎﻟﻲ( اﻳﻦ ذﺧﺎﻳﺮ را ﺟﺎﻳﮕﺰﻳﻦ ذﺧﺎﻳﺮي ﻛﻨﻨﺪ ﻛﻪ ﻗﺒﻼً‬
‫در ﺻﻮرتﻫﺎي ﻣﺎﻟﻲ ﺧﻮد ﺛﺒﺖ ﻛﺮدهاﻧﺪ )ﺣﺎﺗﻤﻲ و ﻛﺮﻳﻤﻴﺎن‪ ،1393 ،‬ص ‪ .(717‬اﻣﺎ ﻫﻤﻮاره‬
‫ﺷﺮﻛﺖﻫﺎي اﻛﺘﺸﺎف و ﺗﻮﺳﻌﻪ ﻧﻔﺖ و ﮔﺎز ﺑﺎ ﻣﻮﺿﻮع ﺟﺎﻳﮕﺰﻳﻦ ﻛﺮدن ذﺧﺎﻳﺮ ﻧﻔﺖ و ﮔﺎز‬
‫ﺗﻮﻟﻴﺪي ﺧﻮد ﺑﻪﻣﻨﻈﻮر ﻧﮕﻬﺪاري ﺳﻄﻮح آﺗﻲ ﻓﻌﺎﻟﻴﺖﻫﺎﻳﺸﺎن ﺑﺎ ﻣﺸﻜﻼﺗﻲ رو ﺑﻪ رو ﺑﻮده و‬
‫ﻧﮕﺮان ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬زﻳﺮا وﻗﺘﻲ ﺗﺤﻠﻴﻠﮕﺮان ارزش اﻳﻦ ﺷﺮﻛﺖﻫﺎ را ارزﻳﺎﺑﻲ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬ذﺧﺎﻳﺮ ﺛﺒﺖ‬
‫ﺷﺪه ﻳﻚ ورودي ﻳﺎ داده اﻃﻼﻋﺎﺗﻲ ﻣﻬﻢ ﺑﺮاي ﺗﺤﻠﻴﻞﻫﺎي آﻧﻬﺎ ﻣﺤﺴﻮب ﻣﻲﮔﺮدد‪ .‬در ﻣﻘﺎﺑﻞ‬
‫ﺑﺴﻴﺎري از ﻛﺸﻮرﻫﺎي دارﻧﺪه ﻣﻨﺎﺑﻊ ﻧﻔﺘﻲ ﻣﻲﺧﻮاﻫﻨﺪ ﺧﻮدﺷﺎن ﻛﻨﺘﺮلﻛﻨﻨﺪه ﻣﻨﺎﺑﻊ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪،‬‬
‫ﻫﺪﻓﻲ ﻛﻪ در واﻗﻊ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺑﺎ ﺧﻮاﺳﺘﻪ ﺷﺮﻛﺖﻫﺎي ﺑﻴﻦاﻟﻤﻠﻠﻲ ﺑﺮاي ﺷﻨﺎﺳﺎﻳﻲ و ﺛﺒﺖ‬
‫ذﺧﺎﻳﺮ در ﺗﻀﺎد ﺑﺎﺷﺪ‪ 1‬و ﺑﺪﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ در ﺷﺮاﻳﻂ و وﺿﻌﻴﺖﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﺷﺮﻛﺖﻫﺎي ﻧﻔﺘﻲ‬
‫ﻣﺎﻟﻚ ذﺧﺎﻳﺮ ﻧﻔﺘﻲ ﻣﺤﺴﻮب ﻧﻤﻲﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻪدﻟﻴﻞ ﻣﺸﻜﻼت ﻧﺎﺷﻲ از‬
‫ﻣﻤﻨﻮﻋﻴﺖ ﺛﺒﺖ ذﺧﺎﻳﺮ ﻧﻔﺘﻲ در ﮔﺰارﺷﺎت و ﺻﻮرتﻫﺎي ﻣﺎﻟﻲ اﻳﻦ ﺷﺮﻛﺖﻫﺎ‪ ،‬اﻧﮕﻴﺰهﻫﺎ و‬
‫] ‪[ Downloaded from iiesj.ir on 2023-12-18‬‬

‫‪ .1‬درﻧﺘﻴﺠﻪ ﭼﺮﺧﺶ ﺳﻴﺎﺳﺖﻫﺎي دوﻟﺖﻫﺎي ﻣﻴﺰﺑﺎن ﻃﻲ ﺳﺎلﻫﺎي اﺧﻴﺮ ﺑﻪ ﺳﻤﺖ ﻣﻠﻲﺳﺎزي ﻣﻨﺎﺑﻊ ﻧﻔﺘـﻲ ﺣـﺪود ‪77‬‬
‫درﺻﺪ از ذﺧﺎﻳﺮ ﻧﻔﺘﻲ دﻧﻴﺎ و ‪ 64‬درﺻﺪ از ذﺧﺎﻳﺮ ﮔﺎزي آﻧﻬﺎ ﺧﺎرج از دﺳﺘﺮﺳﻲ ﺷﺮﻛﺖﻫﺎي ﺑﻴﻦاﻟﻤﻠﻠـﻲ ﻧﻔﺘـﻲ ﻗـﺮار‬
‫ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ )دﻫﻘﺎﻧﻲ‪.(218 :1393 ،‬‬
 ‫ﻓﺼﻞﻧﺎﻣﻪ ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت اﻗﺘﺼﺎد اﻧﺮژي‪ /‬ﺳﺎل ﻫﻔﺪﻫﻢ‪ /‬ﺷﻤﺎره ‪ /69‬ﺗﺎﺑﺴﺘﺎن ‪1400‬‬ ‫‪155‬‬

‫ﻣﺸﻮقﻫﺎي ﻛﺎﻓﻲ ﺟﻬﺖ ﺣﺪاﻛﺜﺮ ﻛﺮدن ارزش اﻗﺘﺼﺎدي ﭘﺮوژهﻫﺎ در آﻧﻬﺎ وﺟﻮد ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‬
‫)آﺳﻤﺎﻧﺪﺳﻦ‪ ،2009 ،‬ص ‪.1(1‬‬
‫در اواﺳﻂ ﻗﺮن ﺑﻴﺴﺘﻢ‪ ،‬اﻗﺪاﻣﺎﺗﻲ ﻫﻤﭽﻮن ﻣﻠﻲﮔﺮاﻳﻲ و ﺻﺪور ﻗﻄﻊﻧﺎﻣﻪﻫﺎي ﻣﺘﻌﺪد‬
‫ﺳﺎزﻣﺎن ﻣﻠﻞ ﻣﺘﺤﺪ در ﺧﺼﻮص ﺷﻨﺎﺳﺎﻳﻲ ﺣﻖ ﺣﺎﻛﻤﻴﺖ ﻛﺸﻮرﻫﺎ ﺑﺮ ﻣﻨﺎﺑﻊ ﻃﺒﻴﻌﻲ در‬
‫ﺟﻬﺖ ﺣﺬف ﻧﻈﺎم اﻣﺘﻴﺎزي ﺳﻨﺘﻲ ﺻﻮرت ﮔﺮﻓﺖ‪ .‬اﻣﺎ ﻗﺪم ﻧﻬﺎﻳﻲ ﺑﺮاي ﺣﺮﻛﺖ از ﻧﻈﺎم‬
‫ﻣﺎﻟﻜﻴﺖ ﻣﺸﺘﺮك ﺑﺮ ﻣﻨﺎﺑﻊ ﻧﻔﺘﻲ ﺑﻪﺳﻮي اﻧﺪﻳﺸﻪ ﺣﺎﻛﻤﻴﺖ ﻛﺎﻣﻞ ﺑﺨﺶ دوﻟﺘﻲ ﺑﺮ ﻣﻨﺎﺑﻊ‬
‫ﻧﻔﺘﻲ ﺑﺎ اﺑﺪاع ﻗﺮارداد ﻣﺸﺎرﻛﺖ در ﺗﻮﻟﻴﺪ ﺑﺮداﺷﺘﻪ ﺷﺪه زﻳﺮا در واﻗﻊ ﺗﻔﺎوت اﺻﻠﻲ اﻳﻦ‬
‫ﻗﺮاردادﻫﺎ از ﻧﻈﺎم اﻣﺘﻴﺎزي ﺳﻨﺘﻲ ﻣﺎﻫﻴﺖ ﺣﻘﻮﻗﻲ آﻧﻬﺎ اﺳﺖ‪ ،‬ﭼﺮا ﻛﻪ در ﻗﺮارداد ﻣﺸﺎرﻛﺖ‬
‫در ﺗﻮﻟﻴﺪ ﺣﻘﻮق ﻣﻌﺪﻧﻲ در اﺧﺘﻴﺎر ﺑﺨﺶ دوﻟﺘﻲ اﺳﺖ‪ .‬ﻋﻼوه ﺑﺮ ﻣﺎﻫﻴﺖ ﺣﻘﻮﻗﻲ‪ ،‬ﻣﻔﺎد و‬
‫ﻣﻨﺪرﺟﺎت اﻳﻦ ﻗﺮاردادﻫﺎ ﻧﻴﺰ ﺑﻴﺎﻧﮕﺮ آن اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﺎﻟﻜﻴﺖ ﻧﻔﺖ ﺗﻮﻟﻴﺪي ﺑﻪ ﻣﻴﺰان ﺳﻬﻢ‬
‫ﭘﻴﻤﺎﻧﻜﺎر ﺻﺮﻓﺎً ﭘﺲ از اﺳﺘﺨﺮاج ﻧﻔﺖ در ﻧﻘﻄﻪ ﻣﻌﻴﻨﻲ ﻣﻨﺘﻘﻞ ﻣﻲﺷﻮد )اﻣﺎﻧﻲ و ﺣﻤﻴﺪزاده‪،‬‬
‫‪ ،1394‬ص ‪(154‬؛ اﻣﺎ در ﻣﻮرد ﻗﺮاردادﻫﺎي ﺧﺪﻣﺎﺗﻲ اﻳﻦ اﺗﻔﺎق ﻧﻈﺮ وﺟﻮد دارد ﻛﻪ دوﻟﺖ‬
‫ﻣﻴﺰﺑﺎن ﻳﺎ ﺷﺮﻛﺖ ﻣﻠﻲ ﻧﻔﺖ آن ﺑﻪ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪﮔﻲ از ﺳﻮي دوﻟﺖ‪ ،‬ﻣﺎﻟﻚ ﻣﻨﺤﺼﺮ ﻧﻔﺖ ﺗﻮﻟﻴﺪي‬
‫اﺳﺖ و ﻧﻘﺶ ﺷﺮﻛﺖ ﺑﻴﻦاﻟﻤﻠﻠﻲ ﻧﻔﺘﻲ ﻣﺤﺪود ﺑﻪ ﻓﺮاﻫﻢ ﻧﻤﻮدن ﻣﻨﺎﺑﻊ ﻣﺎﻟﻲ و ﺗﻜﻨﻮﻟﻮژﻳﻜﻲ‬
‫ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ )ﺑﻠﻴﻴﻨﺰ‪ ،2009 ،‬ص ‪ .2(87‬ﺑﺮاي ﺟﺒﺮان ﻫﺰﻳﻨﻪﻫﺎ و ﺣﻖاﻟﺰﺣﻤﻪ ﺷﺮﻛﺖ ﺧﺎرﺟﻲ‬
‫ﻧﻴﺰ دوﻟﺖ ﻣﻴﺰﺑﺎن اﺻﻮﻻً ﺗﻌﻬﺪي ﺑﻪ ﺗﺤﻮﻳﻞ ﻧﻔﺖ ﻧﺪارد و ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺗﻌﻬﺪ ﺑﻪ ﭘﺮداﺧﺖ را‬
‫ﺑﻪﺻﻮرت ﻧﻘﺪي اﻧﺠﺎم دﻫﺪ و ﺗﻨﻬﺎ اﺳﺘﺜﻨﺎي ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ درج ﺷﺮط ﺧﺎﺻﻲ در ﻗﺮارداد اﺳﺖ‬
‫ﻣﺒﻨﻲ ﺑﺮ ﺗﻌﻬﺪي در راﺑﻄﻪ ﺑﺎ ﻓﺮوش ﻧﻔﺖ ﻛﻪ ﺑﺨﺸﻲ از ﻧﻔﺖ ﺗﻮﻟﻴﺪي ﺑﻪ اﺳﺘﻨﺎد آن و ﺑﺮ‬
‫اﺳﺎس ﻋﻘﺪ ﺟﺪاﮔﺎﻧﻪاي ﺑﻪ ﻃﺮف ﺧﺎرﺟﻲ ﻓﺮوﺧﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮد )اﺑﺮاﻫﻴﻤﻲ و ﺳﺮاج‪ ،1391 ،‬ص‬
‫‪ .(10‬در واﻗﻊ ﭘﻴﺎﻣﺪ ﺣﻘﻮﻗﻲ اﺻﻠﻲ اﻳﻦ ﻧﻮع از ﻗﺮاردادﻫﺎ آن اﺳﺖ ﻛﻪ ﻫﻴﭻ ﺣﻖ ﻣﺎﻟﻜﺎﻧﻪاي‬
‫ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻣﺨﺰن‪ ،‬ﻧﻔﺖ درﺟﺎ‪ ،‬ﻧﻔﺖ ﻗﺎﺑﻞ اﺳﺘﺤﺼﺎل و ﻳﺎ ﺣﺘﻲ ﻧﻔﺖ ﺗﻮﻟﻴﺪ ﺷﺪه در ﺳﺮﭼﺎه و‬
‫ﺑﻌﺪ از آن ﺑﺮاي ﻃﺮف ﻗﺮارداد اﻳﺠﺎد ﻧﻤﻲﻛﻨﺪ و ﺗﻤﺎﻣﺎً در ﻣﺎﻟﻜﻴﺖ دوﻟﺖ ﻣﻴﺰﺑﺎن ﻳﺎ ﺷﺮﻛﺖ‬
‫ﻣﻠﻲ ﻧﻔﺖ آن ﺑﺎﻗﻲ ﻣﻲﻣﺎﻧﺪ‪ .‬در ﺣﻘﻴﻘﺖ ﻣﺴﺌﻠﻪ ﻣﺎﻟﻜﻴﺖ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻣﻨﺎﺑﻊ ﻧﻔﺘﻲ و ﻧﻔﺖ‬
‫ﺗﻮﻟﻴﺪي ﻳﻜﻲ از اﻧﺘﻘﺎداﺗﻲ ﺑﻮد ﻛﻪ ﺗﻮﺳﻂ ﻛﺸﻮرﻫﺎي ﺗﻮﻟﻴﺪﻛﻨﻨﺪه ﺑﻪ ﺳﻴﺴﺘﻢ اﻣﺘﻴﺎزات ﺳﻨﺘﻲ‬
‫] ‪[ Downloaded from iiesj.ir on 2023-12-18‬‬

‫وارد ﻣﻲﺷﺪ و ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﻲرﺳﺪ ﻳﻜﻲ از دﻻﻳﻞ اﻳﻦ ﻛﺸﻮرﻫﺎ ﺑﺮاي اﺳﺘﻔﺎده از ﻗﺮاردادﻫﺎي‬

‫‪1. Petter Osmundsen‬‬

‫‪2. Keith Blins‬‬
 ‫‪156‬‬ ‫ﺑﺮرﺳﻲ ﻣﻘﺎﻳﺴﻪاي ﻧﻈﺎم ﻣﺎﻟﻲ ﻗﺮاردادﻫﺎي ﺧﺪﻣﺎﺗﻲ در ﺻﻨﻌﺖ ﻧﻔﺖ اﻳﺮان و ﻋﺮاق‪...‬‬

‫ﻣﺸﺎرﻛﺖ در ﺗﻮﻟﻴﺪ و ﺧﺪﻣﺎت ﻧﻴﺰ ﻫﻤﻴﻦ ﻣﻮﺿﻮع ﺑﻮده ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﭼﺮا ﻛﻪ در دو ﻗﺮارداد اﺧﻴﺮ‬
‫ﻛﺸﻮر ﻣﻴﺰﺑﺎن ﺑﺮ ﻣﻨﺎﺑﻊ ﻧﻔﺘﻲ ﺧﻮد ﻣﺎﻟﻜﻴﺖ ﺗﺎم داﺷﺘﻪ و ﻧﻔﺖ ﺗﻮﻟﻴﺪي ﻧﻴﺰ در ﻣﻠﻜﻴﺖ وي‬
‫ﺑﺎﻗﻲ ﻣﻲﻣﺎﻧﺪ‪ ،‬درﺣﺎﻟﻲﻛﻪ در اﻣﺘﻴﺎزات ﺳﺎﺑﻖ ﻣﻨﺎﺑﻊ ﻧﻔﺘﻲ و ﻧﻔﺖ ﺗﻮﻟﻴﺪي در ﺣﻮزه اﻣﺘﻴﺎز در‬
‫ﺗﻤﻠﻚ ﺷﺮﻛﺖ ﺧﺎرﺟﻲ ﺑﻮد )ﻋﺎﻣﺮي و ﺷﻴﺮﻣﺮدي‪ ،1393 ،‬ص ‪.(73‬‬
‫در ﻋﺮاق ﺑﺎ ﺗﺜﺒﻴﺖ وﺿﻌﻴﺖ ﻧﺴﺒﻲ دوﻟﺖ ﻣﺮﻛﺰي در دﻫﻪ اﺧﻴﺮ‪ ،‬وزارت ﻧﻔﺖ اﻳﻦ ﻛﺸﻮر‬
‫اﻗﺪام ﺑﻪ اﺗﺨﺎذ ﺳﻴﺎﺳﺖﻫﺎي ﻛﻼن ﺑﺮاي ﺗﻮﺳﻌﻪ ﻣﻴﺎدﻳﻦ ﻧﻔﺘﻲ و ﺗﺸﺪﻳﺪ ﻓﻌﺎﻟﻴﺖﻫﺎي ﺻﻨﻌﺖ‬
‫ﻧﻔﺖ ﺧﻮد ﻧﻤﻮد‪ .‬در اﻳﻦ راﺳﺘﺎ ﺷﺮاﻳﻂ ﻗﺮاردادي ﻣﺘﻔﺎوﺗﻲ در ﺑﺨﺶ ﺑﺎﻻدﺳﺘﻲ ﺻﻨﻌﺖ ﻧﻔﺖ‬
‫ﻋﺮاق درﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ از ﺟﻤﻠﻪ ﺷﺎﻣﻞ ﻗﺮاردادﻫﺎي ﺧﺪﻣﺎﺗﻲ ﺑﻠﻨﺪﻣﺪت‪ 1‬ﻣﻲﺷﻮد‪،‬‬
‫ﺳﻪ ﻧﻤﻮﻧﻪ ﻗﺮارداد ﺧﺪﻣﺎﺗﻲ ﺑﻠﻨﺪﻣﺪت ﻋﺮاق ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از‪ :‬ﻗﺮارداد ﺧﺪﻣﺎﺗﻲ ﺗﻮﺳﻌﻪ و ﺗﻮﻟﻴﺪ از‬
‫ﻣﻴﺎدﻳﻦ ﻧﻔﺘﻲ‪ ،2‬ﻗﺮارداد ﺧﺪﻣﺎﺗﻲ ﺗﻮﺳﻌﻪ و ﺗﻮﻟﻴﺪ از ﻣﻴﺎدﻳﻦ ﮔﺎزي‪ 3‬و ﻗﺮارداد ﺧﺪﻣﺎت ﻓﻨﻲ‬
‫ﺑﺮاي ﻣﻴﺎدﻳﻦ ﻧﻔﺖ و ﮔﺎز‪ .4‬ﺳﻪ ﻗﺮارداد ﻧﺎﻣﺒﺮده ﺗﻘﺮﻳﺒﺎً از ﻳﻚ ﺳﺎﺧﺘﺎر ﺗﺒﻌﻴﺖ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ و از‬
‫ﺣﻴﺚ ﺷﺮوط ﻗﺮاردادي ﻧﻴﺰ ﺗﻔﺎوت ﭼﻨﺪاﻧﻲ ﺑﻴﻦ آﻧﻬﺎ وﺟﻮد ﻧﺪارد )ﺗﻮرج دﻫﻘﺎﻧﻲ‪،1393 ،‬‬
‫ص ‪ .(33‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ در ﺣﺎل ﺣﺎﺿﺮ در ﻧﺘﻴﺠﻪ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪﻫﺎي ﻧﻔﺘﻲ دوﻟﺖ ﻋﺮاق و اﺟﺮاي‬
‫ﻗﺮاردادﻫﺎي ﻣﺬﻛﻮر اﻳﻦ ﻛﺸﻮر دوﻣﻴﻦ ﺻﺎدرﻛﻨﻨﺪه ﻧﻔﺖ ﺑﻌﺪ از ﻛﺸﻮر ﻋﺮﺑﺴﺘﺎن در ﺳﺎزﻣﺎن‬
‫ﻛﺸﻮرﻫﺎي ﺻﺎدرﻛﻨﻨﺪه ﻧﻔﺖ اوﭘﻚ ﺷﺪه و ﺑﺮرﺳﻲ ﻣﻘﺎﺻﺪ ﺻﺎدراﺗﻲ ﻧﻔﺖ ﺧﺎم اﻳﺮان ﻗﺒﻞ و‬
‫ﺑﻌﺪ از اﻋﻤﺎل ﺗﺤﺮﻳﻢﻫﺎ و ﻣﻘﺎﻳﺴﻪي ﺻﺎدرات ﻧﻔﺖ ﻋﺮاق ﺑﻪ اﻳﻦ ﻛﺸﻮرﻫﺎ در ﻫﻤﻴﻦ دوره‬
‫ﺑﻴﺎﻧﮕﺮ آن اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻴﺶ از ‪ 70‬درﺻﺪ از ﻛﺎﻫﺶ ﻣﻴﺰان ﺻﺎدرات ﻧﻔﺖ ﺧﺎم اﻳﺮان ﺑﻪ‬
‫ﻛﺸﻮرﻫﺎي آﺳﻴﺎﻳﻲ ﻃﻲ دوره ﻣﺬﻛﻮر از ﻃﺮﻳﻖ ﺻﺎدرات ﻧﻔﺖ ﺧﺎم ﻋﺮاق ﺟﺒﺮان ﺷﺪه اﺳﺖ‬
‫)ﺧﻮاﺟﻮي و ﻛﺮﻣﺎﻧﺸﺎه‪ ،1395 ،‬ص ‪.(41‬‬
‫ﻗﺎﻧﻮن ﻧﻔﺖ اﻳﺮان از ﺳﺎل ‪ 1336‬ﻋﻤﻼً رژﻳﻢ ﺣﻘﻮﻗﻲ اﻣﺘﻴﺎز را ﻛﻨﺎر ﮔﺬاﺷﺘﻪ و اﺳﺘﻔﺎده از‬
‫ﻗﺮاردادﻫﺎي ﻣﺸﺎرﻛﺘﻲ در ﺻﻨﻌﺖ ﻧﻔﺖ اﻳﺮان را ﻃﺮحرﻳﺰي ﻧﻤﻮد‪ .‬ﻗﺎﻧﻮن ﻧﻔﺖ ﺳﺎل ‪1353‬‬
‫ﻳﻚ ﮔﺎم ﺑﻪ ﺟﻠﻮﺗﺮ رﻓﺘﻪ و ﻗﺮارداد ﺧﺪﻣﺖ را ﺟﺎﻳﮕﺰﻳﻦ ﻗﺮارداد ﻣﺸﺎرﻛﺘﻲ ﻛﺮد‪ .‬ﭘﺲ از اﻧﻘﻼب‬
‫ﻧﻴﺰ ﺗﺤﺖ ﺗﺄﺛﻴﺮ ﻣﺤﺪودﻳﺖﻫﺎي ﻧﺎﺷﻲ از ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﻲ و ﺳﺎﻳﺮ ﻗﻮاﻧﻴﻦ از ﺟﻤﻠﻪ ﻗﺎﻧﻮن ﻧﻔﺖ‬
‫ﺳﺎل ‪ 1366‬و ﻗﻮاﻧﻴﻦ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪاي‪ ،‬ﮔﺮوه دﻳﮕﺮي از ﻗﺮاردادﻫﺎي ﺧﺪﻣﺖ ﻣﻮﺳﻮم ﺑﻪ ﺑﻴﻊ ﻣﺘﻘﺎﺑﻞ‬
‫] ‪[ Downloaded from iiesj.ir on 2023-12-18‬‬

‫)‪1. Long Term Service Contract (LTSC‬‬

‫)‪2. Development Production Service Contract (DPSC‬‬
‫)‪3. Gas Service Development Production Contract (GSDPC‬‬
‫)‪4. Producing Field Technical Service Contract (PFTSC‬‬
 ‫ﻓﺼﻞﻧﺎﻣﻪ ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت اﻗﺘﺼﺎد اﻧﺮژي‪ /‬ﺳﺎل ﻫﻔﺪﻫﻢ‪ /‬ﺷﻤﺎره ‪ /69‬ﺗﺎﺑﺴﺘﺎن ‪1400‬‬ ‫‪157‬‬

‫ﺗﻮﺳﻂ ﺷﺮﻛﺖ ﻣﻠﻲ ﻧﻔﺖ اﻳﺮان ﻃﺮاﺣﻲ ﺷﺪ ﻛﻪ ﻫﺪف آن ﺗﺄﻣﻴﻦ ﻣﺎﻟﻲ ﭘﺮوژهﻫﺎ و ﺟﺬب‬
‫ﺗﻜﻨﻮﻟﻮژي در ﺻﻨﻌﺖ ﻧﻔﺖ اﺳﺖ‪ 1.‬ﻗﺮاردادﻫﺎي ﺑﻴﻊ ﻣﺘﻘﺎﺑﻞ ﺣﺎﻟﺖ ﺧﺎﺻﻲ از ﻗﺮاردادﻫﺎي‬
‫رﻳﺴﻜﻲ ﺧﺮﻳﺪ ﺧﺪﻣﺖ ﻫﺴﺘﻨﺪ و از اﺑﺘﺪا ﺗﺎﻛﻨﻮن ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﺗﻐﻴﻴﺮاﺗﻲ ﻛﻪ در آﻧﻬﺎ ﺻﻮرت‬
‫ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ در ﺳﻪ ﻧﺴﻞ ﻃﺒﻘﻪﺑﻨﺪي ﺷﺪهاﻧﺪ‪ .‬ﺑﺎ وﺟﻮدي ﻛﻪ اﻳﻦ اﻟﮕﻮي ﻗﺮاردادي از ﻧﻈﺮ‬
‫ﺗﺌﻮري اﻛﺜﺮ ﻧﮕﺮاﻧﻲﻫﺎي ﻃﺮف اﻳﺮاﻧﻲ را ﺑﻪ ﻟﺤﺎظ ﺣﻔﻆ ﻣﺎﻟﻜﻴﺖ و ﺣﺎﻛﻤﻴﺖ دوﻟﺖ ﺑﺮ ﻣﻨﺎﺑﻊ‬
‫ﻃﺒﻴﻌﻲ ﻛﺸﻮر ﻣﺮﺗﻔﻊ ﻣﻲﺳﺎزد‪ ،‬اﻧﺘﻘﺎدات و ﺿﻌﻒﻫﺎي ﺟﺪي ﺑﺮ آن وارد ﺑﻮد )ﻃﺎﻫﺮي ﻓﺮد‪،‬‬
‫‪ (6 :1395‬و ﻣﺸﺎﻫﺪه ﺷﺪه ﻛﻪ ﺑﺮاي ﺻﻨﻌﺖ ﻧﻔﺖ ﻛﺸﻮر و ﺷﺮﻛﺖﻫﺎي ﻧﻔﺘﻲ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪﮔﺬار‬
‫ﻣﺴﺎﺋﻞ ﻋﺪﻳﺪهاي را اﻳﺠﺎد ﻧﻤﻮده اﺳﺖ‪ .‬ﻟﻴﻜﻦ ﺑﺎ ﻗﺎﻧﻮنﮔﺬاريﻫﺎي ﺟﺪﻳﺪي ﻛﻪ در اﺑﺘﺪاي‬
‫دﻫﻪ ‪ 1390‬از ﻃﺮﻳﻖ ﺗﺼﻮﻳﺐ ﻃﺮحﻫﺎي ﺳﻪﮔﺎﻧﻪ »ﻗﺎﻧﻮن ﻧﻔﺖ"‪" ،‬ﻗﺎﻧﻮن وﻇﺎﻳﻒ و اﺧﺘﻴﺎرات‬
‫وزارت ﻧﻔﺖ" و "ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﻨﺎﻣﻪ ﺷﺮﻛﺖ ﻣﻠﻲ ﻧﻔﺖ اﻳﺮان"‪ ،‬ﺻﻮرت ﮔﺮﻓﺖ و ﻓﻀﺎي ﺣﻘﻮﻗﻲ‬
‫ﺣﺎﻛﻢ ﺑﺮ ﺻﻨﻌﺖ ﻧﻔﺖ اﻳﺮان را ﺗﺎ ﺣﺪودي دﺳﺘﺨﻮش ﺗﻐﻴﻴﺮ و ﺗﺤﻮﻻﺗﻲ ﻧﻤﻮد‪ ،‬راﻫﻲ ﺑﺮاي‬
‫اﺳﺘﻔﺎده از ﺳﺎﻳﺮ اﻟﮕﻮﻫﺎي ﻗﺮاردادي در ﺣﻮزه ﺑﺎﻻدﺳﺘﻲ ﺻﻨﻌﺖ ﻧﻔﺖ اﻳﺮان ﺑﺎز ﺷﺪ ﻛﻪ در‬
‫اداﻣﻪ ﻧﻴﺰ ﺷﺮﻛﺖ ﻣﻠﻲ ﻧﻔﺖ اﻳﺮان ﺑﻪ اﺳﺘﻨﺎد ﺗﻜﺎﻟﻴﻒ ﻣﻘﺮر در ﺟﺰ )‪ (3‬ﺑﻨﺪ )ت( ﻣﺎده )‪ (3‬و‬
‫ﻣﺎده )‪ (7‬ﻗﺎﻧﻮن وﻇﺎﻳﻒ و اﺧﺘﻴﺎرات وزارت ﻧﻔﺖ ﻣﺼﻮب ‪ ،1391‬ﺗﺼﻮﻳﺐﻧﺎﻣﻪاي در راﺑﻄﻪ ﺑﺎ‬
‫"ﺷﺮاﻳﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ‪ ،‬ﺳﺎﺧﺘﺎر و اﻟﮕﻮي ﻗﺮاردادﻫﺎي ﺑﺎﻻدﺳﺘﻲ ﻧﻔﺖ و ﮔﺎز" ﺑﻪ دوﻟﺖ اراﺋﻪ ﻧﻤﻮد‬
‫ﻛﻪ ﭘﺲ از ﭘﺎرهاي اﺻﻼﺣﺎت در ﻧﻬﺎﻳﺖ در ﻣﺮداد ‪ 1395‬ﺗﻮﺳﻂ ﻫﻴﺄت وزﻳﺮان ﻣﺼﻮب‬
‫ﮔﺮدﻳﺪ‪ .‬ﺑﺎ دﻗﺖ در اﺻﻮل و ﺳﺎﺧﺘﺎر اﻟﮕﻮي ﻗﺮاردادﻫﺎي ﺟﺪﻳﺪ ﻧﻔﺘﻲ اﻳﺮان ﻣﻲﺗﻮان ﻧﺘﻴﺠﻪ‬
‫ﮔﺮﻓﺖ ﺻﻨﻌﺖ ﻧﻔﺖ اﻳﺮان ﭼﺎرﭼﻮبﻫﺎي ﻗﺮاردادي ﺧﺎﻧﻮاده ﻗﺮاردادﻫﺎي ﺧﺪﻣﺖ در ﺑﺨﺶ‬
‫ﺑﺎﻻدﺳﺘﻲ را ﺣﻔﻆ ﻧﻤﻮده زﻳﺮا ﻗﺮاردادﻫﺎي ﺑﻴﻊ ﻣﺘﻘﺎﺑﻞ و اﻟﮕﻮي ﺟﺪﻳﺪ ﻗﺮارداد ﻧﻔﺘﻲ اﻳﺮان‬
‫ﻫﺮ دو از ﻧﻮع ﻗﺮاردادﻫﺎي ﺧﺪﻣﺖ ﺗﻮأم ﺑﺎ رﻳﺴﻚ ﺑﻪ ﺷﻤﺎر ﻣﻲروﻧﺪ )اﻣﺎﻣﻲ و ﻫﺎدي‪،1396 ،‬‬
‫ص ‪.(81‬‬
‫] ‪[ Downloaded from iiesj.ir on 2023-12-18‬‬

‫‪ .1‬ﺗﻮﺿﻴﺢ‪ :‬رﻳﺸﻪ ﻣﺠﻮزﻫﺎي ﻗﺎﻧﻮﻧﻲ ﻗﺮاردادﻫﺎي ﻧﻔﺘﻲ )ﺑﺎي ﺑﻚ( ﻛﻪ ﺑﻌﺪ از اﻧﻘﻼب ﺑﻪ اﻣﻀـﺎء رﺳـﻴﺪهاﻧـﺪ را در ﻗـﺎﻧﻮن‬
‫ﺑﻮدﺟﻪ ﺳﻨﻮاﺗﻲ ﺳﺎل ‪ 1372‬و ﻗﺎﻧﻮن ﺑﻮدﺟﻪ ﺳﺎل ‪ 1373‬و ﻗﻮاﻧﻴﻦ ﺑﻮدﺟﻪ ﺳﻨﻮات دﻳﮕﺮ و ﻧﻴﺰ در ﻗﺎﻧﻮن ﺑﺮﻧﺎﻣـﻪ ﭘـﻨﺞ‬
‫ﺳﺎﻟﻪ دوم ﺗﻮﺳﻌﻪ اﻗﺘﺼﺎدي‪ ،‬اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ و ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ ﻣﺼﻮب آذر ﻣﺎه ‪ ،1373‬ﻗﺎﻧﻮن اﺟﺎزه اﺟﺮاي ﻃﺮحﻫـﺎي اﻛﺘﺸـﺎف و‬
‫ﺗﻮﺳﻌﻪ و ﺑﻬﺮهﺑﺮداري در درﻳﺎي ﺧﺰر ﻣﺼﻮب ﺧﺮداد ‪ 1379‬ﻣﻲﺗﻮان ﻳﺎﻓﺖ‪.‬‬
 ‫‪158‬‬ ‫ﺑﺮرﺳﻲ ﻣﻘﺎﻳﺴﻪاي ﻧﻈﺎم ﻣﺎﻟﻲ ﻗﺮاردادﻫﺎي ﺧﺪﻣﺎﺗﻲ در ﺻﻨﻌﺖ ﻧﻔﺖ اﻳﺮان و ﻋﺮاق‪...‬‬

‫‪ -3‬ﭘﻴﺸﻴﻨﻪ ﺗﺤﻘﻴﻖ‬
‫اﻣﺎﻣﻲ و ﻫﺎدي در ﭘﮋوﻫﺸﻲ ﺑﺎ ﺗﻜﻨﻴﻚ ﺗﺎﭘﺴﻴﺲ ﻧﺸﺎن دادﻧﺪ از ﻧﻈﺮ ﺧﺒﺮﮔﺎن ﻣﻌﻴﺎرﻫﺎي‬
‫ﺗﺄﻣﻴﻦ و ﺟﺬب ﺳﺮﻣﺎﻳﻪﮔﺬار ﺧﺎرﺟﻲ‪ ،‬ﺑﺮداﺷﺖ ﺻﻴﺎﻧﺘﻲ از ﻣﺨﺰن و اﻧﻌﻄﺎفﭘﺬﻳﺮي ﻣﻨﻄﻘﻲ‬
‫در ﺷﺮح ﻛﺎر و ﻫﺰﻳﻨﻪﻫﺎي ﺗﻜﻠﻴﻔﻲ ﭘﻴﻤﺎﻧﻜﺎر ﺑﺮاي ارزﻳﺎﺑﻲ ﻧﻈﺎم ﻣﺎﻟﻲ ﻗﺮاردادﻫﺎي ﻧﻔﺘﻲ از‬
‫اوﻟﻮﻳﺖ ﺑﺎﻻﺗﺮي ﺑﺮﺧﻮردار اﺳﺖ و ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻣﻲﮔﻴﺮﻧﺪ ﺑﺮاﺳﺎس اﻳﻦ ﻣﻌﻴﺎرﻫﺎ ﻗﺮارداد ﺟﺪﻳﺪ‬
‫ﻧﻔﺘﻲ اﻳﺮان را ﻣﻲﺗﻮان ﺑﻪﻋﻨﻮان ﻗﺮارداد ﻣﻨﺎﺳﺐ ﺑﺮاي ﺻﻨﻌﺖ ﻧﻔﺖ ﻛﺸﻮر ﺗﻠﻘﻲ ﻛﺮد )اﻣﺎﻣﻲ‬
‫ﻣﻴﺒﺪي و ﻫﺎدي ‪.(1398‬‬
‫ﻧﻴﻜﺒﺨﺖ و ﻗﺮﺑﺎﻧﻲ در ﭘﮋوﻫﺸﻲ ﺣﻘﻮﻗﻲ‪ ،‬ﭼﺎرﭼﻮب ﻗﺮاردادي ﺑﻴﻊ ﻣﺘﻘﺎﺑﻞ و ﻗﺮاردادﻫﺎي‬
‫ﻧﻔﺘﻲ اﻳﺮان )آي ﭘﻲ ﺳﻲ( را در ﺧﺼﻮص ﺣﻘﻮق ﻣﺎﻟﻜﻴﺘﻲ‪ ،‬ﺷﻨﺎﺧﺖ ذﺧﺎﻳﺮ و رژﻳﻢ ﻣﺎﻟﻲ‬
‫ﻣﻮرد ﺑﺮرﺳﻲ و ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ ﻗﺮار دادﻧﺪ‪ .‬ﻧﺘﻴﺠﻪ ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﻣﺎﻟﻜﻴﺖ ذﺧﺎﻳﺮ ﻧﻔﺖ و ﮔﺎز ﺗﻮﻟﻴﺪ ﺷﺪه‬
‫در ﻗﺮاردادﻫﺎي ﻧﻔﺘﻲ ﺟﺪﻳﺪ‪ ،‬ﻫﻤﭽﻮن ﺑﻴﻊ ﻣﺘﻘﺎﺑﻞ ﺑﻪ ﭘﻴﻤﺎﻧﻜﺎر ﻣﻨﺘﻘﻞ ﻧﻤﻲﺷﻮد اﻣﺎ ﭘﻴﻤﺎﻧﻜﺎر‬
‫ﻗﺮارداد ﻧﻔﺘﻲ اﻳﺮان ﻧﻴﺰ ﻣﺸﺎﺑﻪ ﭘﻴﻤﺎﻧﻜﺎر ﻗﺮارداد ﺑﻴﻊ ﻣﺘﻘﺎﺑﻞ‪ ،‬ﻗﺎدر ﺑﻪ ﺷﻨﺎﺧﺖ ذﺧﺎﻳﺮ ﻧﻔﺖ و‬
‫ﮔﺎز ﻣﻮﺿﻮع ﻗﺮارداد اﺳﺖ‪) .‬ﻧﻴﻜﺒﺨﺖ‪ ،‬ﺑﺎﻗﺮي و ﻗﺮﺑﺎﻧﻲ ‪.(1397‬‬
‫اﻣﺎﻣﻲ ﻣﻴﺒﺪي و ﻓﺘﻮﺣﻲ در ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﺧﻮد ﺑﻴﺎن داﺷﺘﻨﺪ در ﺑﻴﻦ ﻫﻤﺴﺎﻳﮕﺎن داراي‬
‫ﻣﻴﺎدﻳﻦ ﻣﺸﺘﺮك ﺑﺎ اﻳﺮان‪ ،‬ﻛﺸﻮر ﻋﺮاق ﮔﺰﻳﻨﻪ ﻣﻨﺎﺳﺒﻲ ﺑﺮاي ﻫﻤﻜﺎري در زﻣﻴﻨﻪ ﺗﻮﺳﻌﻪ و‬
‫ﺑﻬﺮهﺑﺮداري از ﻣﻴﺎدﻳﻦ ﻧﻔﺘﻲ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ .‬در اﻳﻦ ﻣﺪل ﺗﺤﻘﻴﻘﻲ‪ ،‬ﻣﺬاﻛﺮات ﻛﺸﻮرﻫﺎ ﺑﺮاي‬
‫ﺗﻘﺴﻴﻢ ﺳﻮد و ﺗﻌﻴﻴﻦ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ﺑﻬﻴﻨﻪ ﺗﻮﻟﻴﺪ ﺑﻪﻋﻨﻮان ﻳﻚ ﻣﺴﺌﻠﻪ ﭼﺎﻧﻪزﻧﻲ در ﻧﻈﺮﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪه‬
‫ﻛﻪ ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از راه ﺣﻞ ﻧﺶ ﺣﻞ ﻣﻲﮔﺮدد‪ .‬در ﻧﻬﺎﻳﺖ ﻧﺘﺎﻳﺞ ﺗﺤﻘﻴﻖ ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﺪ ﻛﻪ‬
‫ﻳﻜﭙﺎرﭼﻪﺳﺎزي ﻣﻴﺎدﻳﻦ ﻣﺸﺘﺮك ﻣﻨﺠﺮ ﺑﻪ اﻧﺘﺨﺎب ﺗﻮﻟﻴﺪ ﺑﻬﻴﻨﻪ ﺑﺮاي ﻣﻴﺪان و ﺣﺪاﻛﺜﺮ ﻧﻤﻮدن‬
‫ﻣﻨﺎﻓﻊ ذﻳﻨﻔﻌﺎن ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ )اﻣﺎﻣﻲ و ﻓﺘﻮﺣﻲ‪.(1397 ،‬‬
‫ﻋﺎﻣﺮي و ﺷﻴﺮﻣﺮدي در ﺗﺤﻘﻴﻘﻲ ﺑﻪ ارزﻳﺎﺑﻲ ﺳﻪ ﻣﺤﻮر ﻣﺎﻟﻜﻴﺖ ﺑﺮ ﻧﻔﺖ‪ ،‬ﻣﻮﺿﻮع ﻧﻈﺎرت‬
‫و ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ ﺑﺮ ﻋﻤﻠﻴﺎت ﻧﻔﺘﻲ و رژﻳﻢ ﻣﺎﻟﻲ در ﻗﺮاردادﻫﺎي اﻣﺘﻴﺎزي ﺟﺪﻳﺪ ﭘﺮداﺧﺘﻪاﻧﺪ‪ .‬ﻧﺘﺎﻳﺞ‬
‫ﺗﺤﻘﻴﻖ آﻧﻬﺎ ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﺪ‪ ،‬ﻣﺎﻟﻜﻴﺖ ﻧﻔﺖ در ﻗﺮاردادﻫﺎي اﻣﺘﻴﺎزي ﺟﺪﻳﺪ ﺗﺎ زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﻧﻔﺖ‬
‫ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻧﺸﺪه اﺳﺖ در ﻣﺎﻟﻜﻴﺖ دوﻟﺖ ﻣﻴﺰﺑﺎن ﺑﺎﻗﻲ ﻣﻲﻣﺎﻧﺪ و ﺗﻨﻬﺎ ﺑﻌﺪ از ﺗﻮﻟﻴﺪ اﺳﺖ ﻛﻪ‬
‫] ‪[ Downloaded from iiesj.ir on 2023-12-18‬‬

‫ﻣﺎﻟﻜﻴﺖ آن در ﺳﺮ ﭼﺎه ﺑﻪ ﺻﺎﺣﺐ اﻣﺘﻴﺎز ﻣﻨﺘﻘﻞ ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﻫﻤﻴﻦ وﻳﮋﮔﻲ‪ ،‬اﻳﻦ ﻧﻮع ﻗﺮاردادﻫﺎ‬
‫را از ﻗﺮاردادﻫﺎي ﺧﺪﻣﺎت و ﻣﺸﺎرﻛﺖ در ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻣﺘﻔﺎوت ﻣﻲﺳﺎزد؛ زﻳﺮا در ﻧﻮع اول اﻧﺘﻘﺎﻟﻲ‬
‫ﺻﻮرت ﻧﻤﻲﮔﻴﺮد و ﺗﻤﺎم ﻧﻔﺖ در ﻣﺎﻟﻜﻴﺖ دوﻟﺖ ﺑﺎﻗﻲ ﻣﻲﻣﺎﻧﺪ و در ﻧﻮع دوم ﭘﻴﻤﺎﻧﻜﺎر‬
 ‫ﻓﺼﻞﻧﺎﻣﻪ ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت اﻗﺘﺼﺎد اﻧﺮژي‪ /‬ﺳﺎل ﻫﻔﺪﻫﻢ‪ /‬ﺷﻤﺎره ‪ /69‬ﺗﺎﺑﺴﺘﺎن ‪1400‬‬ ‫‪159‬‬

‫درﺻﺪي از ﻧﻔﺖ را در ﻧﻘﻄﻪ ﺻﺪور ﻣﺎﻟﻚ ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬در ارﺗﺒﺎط ﺑﺎ رژﻳﻢ ﻣﺎﻟﻲ‪ ،‬ﺗﺤﻮﻻﺗﻲ ﻛﻪ در‬
‫اﻣﺘﻴﺎزات ﺟﺪﻳﺪ رخ داده اﺳﺖ ﺑﻪ ﺳﻮد ﻛﺸﻮر ﻣﻴﺰﺑﺎن ﺑﻮده و رژﻳﻢ ﻣﺎﻟﻲ اﻣﺘﻴﺎزﻧﺎﻣﻪﻫﺎي ﺟﺪﻳﺪ‬
‫ﺗﻌﻬﺪات ﻣﺘﻌﺪد و ﻣﺘﻨﻮﻋﻲ را ﺑﺮ ﻋﻬﺪه اﻣﺘﻴﺎزﮔﻴﺮﻧﺪه ﻣﻲﮔﺬارد ﻛﻪ در ﻣﺠﻤﻮع ﺷﻜﺎف آﻧﻬﺎ را ﺑﺎ‬
‫دﻳﮕﺮ ﻗﺮاردادﻫﺎ ﻛﻤﺘﺮ ﻣﻲﻛﻨﺪ )ﻋﺎﻣﺮي و ﺷﻴﺮﻣﺮدي دزﻛﻲ ‪.(1393‬‬
‫اﺑﺮاﻫﻴﻤﻲ و ﺳﺮاج در ﺑﺮرﺳﻲ اﻧﺘﻘﺎدات وارده ﺑﺮ ﺑﻴﻊ ﻣﺘﻘﺎﺑﻞ‪ ،‬ﻳﻜﻲ از ﻣﻬﻢﺗﺮﻳﻦ اﻧﺘﻘﺎدات‬
‫وارده از ﺳﻮي ﺷﺮﻛﺖﻫﺎي ﻧﻔﺘﻲ ﺧﺎرﺟﻲ ﺑﻪﻋﻨﻮان ﺳﺮﻣﺎﻳﻪﮔﺬاران ﭘﺮوژهﻫﺎي ﻧﻔﺘﻲ اﻳﺮان را‬
‫ﻣﺴﺌﻠﻪ ﻋﺪم اﻣﻜﺎن ﺷﻨﺎﺳﺎﻳﻲ و ﺛﺒﺖ ذﺧﺎﻳﺮ ﻧﻔﺘﻲ ﺗﻮﺳﻂ آﻧﻬﺎ ﻣﻄﺮح ﻣﻲﻧﻤﺎﻳﻨﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮ ﻧﻈﺮ‬
‫آﻧﻬﺎ ﺑﻪدﻟﻴﻞ وﺟﻮد ﻗﺮارداد ﻃﻮﻻﻧﻲﻣﺪت ﻓﺮوش ﻧﻔﺖ ﺧﺎم ﻛﻪ ﺿﻤﻴﻤﻪ ﻗﺮارداد اﺻﻠﻲ‬
‫ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ در اﻳﻦ اﻟﮕﻮي ﻗﺮاردادي ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺳﺎﻳﺮ ﻗﺮاردادﻫﺎي ﻧﻔﺘﻲ اﻣﻜﺎن ﺛﺒﺖ ﻣﻨﺎﺑﻊ ﻧﻔﺘﻲ در‬
‫ﺑﻮرسﻫﺎي دﻧﻴﺎ و اﻧﺠﺎم ﻣﻌﺎﻣﻼت آﺗﻲ در ﺣﺪي ﻛﻪ ﻣﻘﺪار ﻣﻌﻴﻨﻲ ﻧﻔﺖ ﺑﺮاي اﺳﺘﻬﻼك‬
‫ﻫﺰﻳﻨﻪﻫﺎي ﻋﻤﻠﻴﺎت اﻛﺘﺸﺎف و ﺗﻮﺳﻌﻪ ﺗﺨﺼﻴﺺ ﭘﻴﺪا ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ ،‬وﺟﻮد دارد‪ .‬اﻟﺒﺘﻪ اﻳﻦ ﺛﺒﺖ‬
‫ﺗﻨﻬﺎ در دوره ﺑﺎزﭘﺮداﺧﺖ ﻫﺰﻳﻨﻪﻫﺎ و ﺣﻖاﻟﺰﺣﻤﻪ اﻣﻜﺎنﭘﺬﻳﺮ اﺳﺖ )اﺑﺮاﻫﻴﻤﻲ و ﺳﺮاج‬
‫‪.(1391‬‬
‫ﺑﺮرﺳﻲﻫﺎي ﻣﺘﻌﺪدي ﻛﻪ ﺗﻮﺳﻂ ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮان داﺧﻠﻲ در ﺣﻮزه ﻣﺴﺎﺋﻞ ﺣﻘﻮﻗﻲ و‬
‫اﻗﺘﺼﺎدي ﭘﻴﺮاﻣﻮن اﻧﻮاع ﻗﺮاردادﻫﺎي ﻧﻔﺘﻲ ﺻﻮرت ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ ﻋﻤﺪﺗﺎً ﺑﺮ ﺷﻨﺎﺳﺎﻳﻲ‬
‫وﻳﮋﮔﻲﻫﺎي ﻗﺮاردادﻫﺎي ﻣﺰﺑﻮر ﻣﺘﻤﺮﻛﺰ ﺑﻮده و ﺑﻪ ﻣﻮﺿﻮع ﺷﻨﺎﺳﺎﻳﻲ و ﺛﺒﺖ ذﺧﺎﻳﺮ ﺗﻮﺳﻂ‬
‫ﺷﺮﻛﺖﻫﺎي ﺳﺮﻣﺎﻳﻪﮔﺬار ﺑﻪﻋﻨﻮان ﭘﻴﻤﺎﻧﻜﺎر اﻳﻦ ﻗﺮاردادﻫﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﭼﻨﺪاﻧﻲ ﻧﺸﺪه اﺳﺖ‪ .‬اﻣﺎ در‬
‫ﭘﮋوﻫﺶ ﺣﺎﺿﺮ ﺑﻪﺻﻮرت ﺧﺎص اﻳﻦ ﻣﻮﺿﻮع ﺑﻪوﻳﮋه از ﻧﮕﺎه ﻗﻮاﻧﻴﻦ و ﻣﻘﺮرات ﻣﺎﻟﻲ و ﻧﺘﺎﻳﺞ و‬
‫آﺛﺎر اﻳﻦ ﻗﻮاﻧﻴﻦ ﺑﺮ ﻋﻤﻠﻜﺮد ﻃﺮﻓﻴﻦ ﻗﺮارداد در ﮔﺰارﺷﮕﺮي ﻣﺎﻟﻲ ﻧﺘﺎﻳﺞ ﻓﻌﺎﻟﻴﺖﻫﺎي ﻋﻤﻠﻴﺎﺗﻲ‬
‫ﭘﺮوژهﻫﺎي ﺑﺎﻻدﺳﺘﻲ ﻛﻪ ﺗﺎﻛﻨﻮن ﭘﮋوﻫﺶ و ﺗﺤﻘﻴﻘﺎت ﺧﺎﺻﻲ درﺑﺎره آن ﺻﻮرت ﻧﮕﺮﻓﺘﻪ‬
‫ﻣﻮرد ﺑﺤﺚ و ﺑﺮرﺳﻲ ﻗﺮار ﻣﻲﮔﻴﺮد‪.‬‬

‫‪ -4‬روش ﺗﺤﻘﻴﻖ‬
‫در اﻳﻦ ﭘﮋوﻫﺶ ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻣﺎﻫﻴﺖ ﻣﻮﺿﻮع از روش ﺗﻮﺻﻴﻔﻲ‪-‬ﺗﺤﻠﻴﻠﻲ ﺑﺎ رﺟﻮع ﺑﻪ ﻣﻨﺎﺑﻊ‬
‫] ‪[ Downloaded from iiesj.ir on 2023-12-18‬‬

‫اوﻟﻴﻪ از ﺟﻤﻠﻪ ﻗﻮاﻧﻴﻦ و ﻣﻘﺮرات ﻣﺎﻟﻲ ﻣﺮﺑﻮﻃﻪ و رﺟﻮع ﺑﻪ ﻣﻔﺎد و ﺷﺮوط اﻟﮕﻮﻫﺎي ﻗﺮاردادي‬
‫ﺧﺪﻣﺎﺗﻲ اﻳﺮان و ﻋﺮاق ﺑﻪﺻﻮرت ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ ﺗﻄﺒﻴﻘﻲ ﺟﻬﺖ ﭘﺎﺳﺦ ﺑﻪ ﺳﺆاﻻت ﺗﺤﻘﻴﻖ اﺳﺘﻔﺎده‬
‫ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ اﻳﻦ ﺻﻮرت ﻛﻪ اﺑﺘﺪا ﺑﺎ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﺗﻮﺻﻴﻔﻲ ﺳﻌﻲ ﺷﺪه اﺳﺖ ﺗﺎ ﺿﻤﻦ آﺷﻨﺎﻳﻲ ﺑﺎ‬
 ‫‪160‬‬ ‫ﺑﺮرﺳﻲ ﻣﻘﺎﻳﺴﻪاي ﻧﻈﺎم ﻣﺎﻟﻲ ﻗﺮاردادﻫﺎي ﺧﺪﻣﺎﺗﻲ در ﺻﻨﻌﺖ ﻧﻔﺖ اﻳﺮان و ﻋﺮاق‪...‬‬

‫ﻗﻮاﻧﻴﻦ و ﻣﻘﺮرات ﻣﺎﻟﻲ ﻣﻨﺪرج در ﭘﻴﺸﺮوﺗﺮﻳﻦ اﺳﺘﺎﻧﺪاردﻫﺎ و دﺳﺘﻮراﻟﻌﻤﻞﻫﺎي ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ‬

‫ﻣﺒﺎﺣﺚ ﺣﻮزه ﻣﺎﻟﻲ ﻓﻌﺎﻟﻴﺖﻫﺎي ﺑﺎﻻدﺳﺘﻲ ﺻﻨﻌﺖ ﻧﻔﺖ و ﮔﺎز ﻛﻪ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﻛﺸﻮر اﻳﺎﻻت‬
‫ﻣﺘﺤﺪه آﻣﺮﻳﻜﺎ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ و اﺧﺘﺼﺎﺻﺎً ﺑﻪ ﺣﺴﺎﺑﺪاري و ﮔﺰارﺷﮕﺮي ﻣﺎﻟﻲ در ﺻﻨﻌﺖ ﻧﻔﺖ و ﮔﺎز‬
‫ﻣﺮﺑﻮط ﻣﻲﺷﻮد‪ .1‬روشﻫﺎي ﺣﺴﺎﺑﺪاري و اﻟﺰاﻣﺎت اﻓﺸﺎﮔﺮي در ﮔﺰارﺷﮕﺮي ﻣﺎﻟﻲ‬
‫ﺷﺮﻛﺖﻫﺎي ﺑﺎﻻدﺳﺘﻲ ﻧﻔﺖ و ﮔﺎز و ﺗﺤﻮﻻت اﻳﺠﺎد ﺷﺪه در آﻧﻬﺎ ﺑﺮرﺳﻲ ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ‬
‫ﺑﺎ ﺗﺤﻠﻴﻞ ﻣﻔﺎﻫﻴﻢ ﻣﻮﺟﻮد در ﻗﻮاﻧﻴﻦ‪ ،‬ﻣﻘﺮرات و دﺳﺘﻮراﻟﻌﻤﻞﻫﺎي ﻣﺬﻛﻮر ﻣﻔﻬﻮم ذﺧﺎﻳﺮ‬
‫ﻧﻔﺘﻲ و اﻣﻜﺎن و ﻧﺤﻮه ﺷﻨﺎﺳﺎﻳﻲ آن ﺗﻮﺳﻂ ﺷﺮﻛﺖﻫﺎي ﻧﻔﺘﻲ ﻃﺮف اﻧﻮاع ﻗﺮاردادﻫﺎي‬
‫ﺑﺎﻻدﺳﺘﻲ ﻧﻔﺖ و ﮔﺎز ﻣﻮرد ﺑﺮرﺳﻲ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬در ﻧﻬﺎﻳﺖ ﺑﺎ اﺳﺘﺨﺮاج ﻣﻌﻴﺎرﻫﺎي ﻻزم‬
‫ﺑﺮاي ﺷﻨﺎﺳﺎﻳﻲ ذﺧﺎﻳﺮ ﻧﻔﺘﻲ و روﺷﻲ ﻛﻪ در اﺳﺘﺎﻧﺪارد ﺣﺴﺎﺑﺪاري ﭘﻴﻤﺎنﻫﺎي ﺑﻠﻨﺪﻣﺪت‬
‫ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد ﺷﺪه‪ ،‬ﺳﺆال دوم ﺗﺤﻘﻴﻖ ﻳﻌﻨﻲ اﻣﻜﺎن ﺷﻨﺎﺳﺎﻳﻲ ذﺧﺎﻳﺮ ﺗﻮﺳﻂ ﺷﺮﻛﺖﻫﺎي ﻧﻔﺘﻲ‬
‫دارﻧﺪه ﻗﺮاردادﻫﺎي ﺧﺪﻣﺎﺗﻲ دو ﻛﺸﻮر اﻳﺮان و ﻋﺮاق ﻣﻮرد ﺗﺠﺰﻳﻪ و ﺗﺤﻠﻴﻞ ﻗﺮار ﻣﻲﮔﻴﺮد‪.‬‬

‫ﻣﺒﺤﺚ اول‪ :‬ﺑﺮرﺳﻲ ﻣﻔﻬﻮم ﺷﻨﺎﺳﺎﻳﻲ ذﺧﺎﻳﺮ ﻧﻔﺘﻲ از ﻣﻨﻈﺮ ﻗﻮاﻧﻴﻦ و ﻣﻘﺮرات وﺿﻊ‬
‫ﺷﺪه در ﻣﻮرد ﻧﺤﻮه ﮔﺰارﺷﮕﺮي ﻣﺎﻟﻲ ﺷﺮﻛﺖﻫﺎي ﺗﻮﻟﻴﺪي ﻧﻔﺖ و ﮔﺎز‬
‫ﮔﻔﺘﺎر اول‪ :‬ﺗﺒﻴﻴﻦ ﻣﻔﻬﻮم ﻣﻨﺎﺑﻊ‪ ،‬ذﺧﺎﻳﺮ ﻧﻔﺖ و ﮔﺎز در اﺳﺘﺎﻧﺪاردﻫﺎي ﺣﺴﺎﺑﺪاري و ﻣﺎﻟﻲ‬
‫ﭘﻴﺶ از ﻫﺮ ﭼﻴﺰ ﻻزم ﺑﻪ ﺗﻮﺿﻴﺢ اﺳﺖ ﻛﻪ واژهﻫﺎي ﻣﻨﺒﻊ و ذﺧﻴﺮه ﻧﻔﺖ و ﮔﺎز‪ 2‬ﻣﻌﺎﻧﻲ‬
‫ﻣﺘﻔﺎوﺗﻲ در ﺻﻨﻌﺖ ﻧﻔﺖ و ﮔﺎز دارﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻪ اﻳﻦ ﺻﻮرت ﻛﻪ ﻣﻨﺎﺑﻊ ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از ﻣﻘﺎدﻳﺮي از ﻧﻔﺖ‬
‫و ﮔﺎز ﻛﻪ ﺑﺮآورد ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬ﻫﻢ اﻛﻨﻮن در زﻣﻴﻦ وﺟﻮد داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ وﻟﻲ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ‬

‫‪ .1‬درﺣﺎل ﺣﺎﺿﺮ ﻣﻬﻢﺗﺮﻳﻦ ﻣﻨﺎﺑﻊ ﺑﺮاي اﺳﺘﺎﻧﺪاردﻫﺎي ﺣﺴﺎﺑﺪاري ﻧﻔﺖ و ﮔﺎز‪ ،‬اﺳﺘﺎﻧﺪاردﻫﺎي راﻳـﺞ در اﻳـﺎﻻت ﻣﺘﺤـﺪه‬
‫آﻣﺮﻳﻜﺎ و اﻧﮕﻠﻴﺲ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪﻛﻪ ﺑﻪ اﺳﺘﺎﻧﺪاردﻫﺎي ﻋﻤﻮﻣﻲ ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪه ﻣﻌﺮوﻓﻨﺪ‪ .‬در اﻳﺎﻻت ﻣﺘﺤـﺪه آﻣﺮﻳﻜـﺎ ﺑﺴـﻂ و‬
‫اﺟﺮاي اﺳﺘﺎﻧﺪاردﻫﺎي ﺣﺴﺎﺑﺪاري زﻳﺮ ﻧﻈﺮ ﻛﻤﻴﺴﻴﻮن اوراق ﺑﻬﺎدار آﻣﺮﻳﻜﺎ اﻧﺠـﺎم ﻣـﻲﮔﻴـﺮد‪ .‬ﻫﻴـﺎت اﺳـﺘﺎﻧﺪاردﻫﺎي‬
‫ﺣﺴﺎﺑﺪاري ﻣﺎﻟﻲ ﻳﻚ ﻣﺮﻛﺰ ﺧﺼﻮﺻﻲ ﺑﺮاي ﺗﻌﻴﻴﻦ اﺳﺘﺎﻧﺪاردﻫﺎﺳﺖ و اﺳﺘﺎﻧﺪاردﻫﺎ و ﺻﻮرتﻫﺎي ﻣﺎﻟﻲ ﻛﻪ ﺗﻮﺳﻂ آن‬
‫ﻣﻨﺘﺸﺮ ﻣﻲﺷﻮد در ﺑﻨﻴﺎﻧﮕﺬاري اﺻﻮل ﺣﺴﺎﺑﺪاري ﻋﻤﻮﻣﻲ ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪه‪ ،‬ﻣﻮرد اﺳﺘﻔﺎده ﻗﺮار ﻣﻲﮔﻴـﺮد و وﻗﺘـﻲ ﻛـﻪ‬
‫ﻛﻤﻴﺴﻮن اوراق ﺑﻬﺎدار آﻣﺮﻳﻜﺎ روشﻫﺎي ﭘﻴﺸﻨﻬﺎدي اﻳﻦ ﻫﻴﺎت را ﻣﻲﭘﺬﻳﺮد‪ ،‬ﻛﺎرﺑﺮد آن ﺑﺮاي ﺷﺮﻛﺖﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﺑﻪﻃﻮر‬
‫] ‪[ Downloaded from iiesj.ir on 2023-12-18‬‬

‫ﮔﺴﺘﺮده در ﺑﺎزارﻫﺎي ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ اﻳﺎﻻت ﻣﺘﺤﺪه ﺑﻪ ﺗﺠﺎرت ﻣﻲﭘﺮدازﻧﺪ‪ ،‬اﺟﺒﺎري ﻣـﻲﺷـﻮﻧﺪ‪ .‬در اﻧﮕﻠﺴـﺘﺎن ﻧﻴـﺰ ﺷـﻮراي‬
‫وزﻳﺮان اﺗﺤﺎدﻳﻪ اروﭘﺎ ﻣﻘﺮراﺗﻲ را در ﺳﺎل ‪ 2002‬ﺗﺼﻮﻳﺐ ﻛﺮد ﻛﻪ ﺑﻪ ﻣﻮﺟﺐ آن ﻛﻠﻴﻪ ﺷـﺮﻛﺖﻫـﺎي ﺗﺠـﺎري ﺑـﺰرگ‬
‫ﻓﻌﺎل در دول ﻛﺸﻮرﻫﺎي ﻋﻀﻮ ﻣﻠﺰم ﺷﺪﻧﺪ ﺗﺎ از ﺳﺎل ‪ 2005‬اﺳﺘﺎﻧﺪاردﻫﺎي ﺣﺴﺎﺑﺪاري ﺑﻴﻦاﻟﻤﻠﻠﻲ را رﻋﺎﻳـﺖ ﻛﻨﻨـﺪ‬
‫)ﻣﺴﻌﻮد زﻫﺪي‪ ،1388 ،‬ص ‪.(50‬‬
‫‪2. Oil & Gas Resource, Reserves‬‬
 ‫ﻓﺼﻞﻧﺎﻣﻪ ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت اﻗﺘﺼﺎد اﻧﺮژي‪ /‬ﺳﺎل ﻫﻔﺪﻫﻢ‪ /‬ﺷﻤﺎره ‪ /69‬ﺗﺎﺑﺴﺘﺎن ‪1400‬‬ ‫‪161‬‬

‫ﺑﻪﺻﻮرت اﻗﺘﺼﺎدي ﻗﺎﺑﻞ ﺑﺎزﻳﺎﻓﺖ ﻧﺒﺎﺷﻨﺪ‪ .‬اﻣﺎ ﻣﻨﻈﻮر از ذﺧﺎﻳﺮ آن ﺑﺨﺶ از ﻣﻨﺎﺑﻊ اﺳﺖ ﻛﻪ‬
‫ﭘﻴﺶﺑﻴﻨﻲ ﻣﻲﮔﺮدد ﺑﻪﺻﻮرت ﺗﺠﺎري از ﺗﻮدهﻫﺎي ﻫﻴﺪروﻛﺮﺑﻨﻲ ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪه‪ ،‬از ﻳﻚ ﺗﺎرﻳﺦ‬
‫ﻣﺸﺨﺼﻲ ﻗﺎﺑﻞ ﺑﺎزﻳﺎﻓﺖ ﺑﺎﺷﻨﺪ )آﻟﻦ ﭘﻴﺞ‪ ،2011 ،‬ص ‪ .1(16‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﻫﺪف از ﻓﻌﺎﻟﻴﺖﻫﺎي‬
‫ﺗﻮﻟﻴﺪي ﻧﻔﺖ و ﮔﺎز ﺗﻮﺳﻂ ﺷﺮﻛﺖﻫﺎي ﺑﻴﻦاﻟﻤﻠﻠﻲ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﻓﻨﺎوريﻫﺎي‬
‫روز ﻣﻨﺎﺑﻊ را ﺑﻪ ذﺧﺎﻳﺮ ﺗﺒﺪﻳﻞ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻣﻌﻤﻮﻻً اﻓﺸﺎي ذﺧﺎﻳﺮ ﻧﻔﺖ و ﮔﺎز ﺑﺎ ﺗﻌﺎرﻳﻒ ﺗﻨﻈﻴﻢ ﺷﺪه از ﺳﻮي ﺑﺪﻧﻪﻫﺎي ﺣﺮﻓﻪاي‬
‫ﻣﻮﺟﻮد در ﺻﻨﻌﺖ ﻧﻔﺖ و ﮔﺎز ﻣﺎﻧﻨﺪ اﻧﺠﻤﻦ ﻣﻬﻨﺪﺳﺎن ﻧﻔﺖ‪ ،‬ﻛﻨﺴﻮل ﺟﻬﺎﻧﻲ ﻧﻔﺖ و ﻣﺆﺳﺴﻪ‬
‫آﻣﺮﻳﻜﺎﻳﻲ زﻣﻴﻦﺷﻨﺎﺳﺎن ﻧﻔﺖ‪ ،‬اﻧﺠﻤﻦ ﻣﻬﻨﺪﺳﺎن ارزﻳﺎب ﻧﻔﺖ ﻫﻤﺮاه اﺳﺖ ﻛﻪ در ﻫﻤﻪ آﻧﻬﺎ‪،‬‬
‫دﺳﺘﻮراﻟﻌﻤﻞ ﺳﻴﺴﺘﻢ ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ ﻣﻨﺎﺑﻊ ﻧﻔﺖ و ﮔﺎز‪ 2‬و ﻃﺒﻘﻪﺑﻨﺪي اراﺋﻪ ﺷﺪه در ﻛﻨﺴﻮل‬
‫ﺟﻬﺎﻧﻲ ﻧﻔﺖ ﺑﻪﻋﻨﻮان ﻣﺒﻨﺎﻳﻲ ﺑﺮاي ﮔﺰارش ﻛﺮدن ذﺧﺎﻳﺮ ﻧﻔﺘﻲ ﻣﻮرد ﭘﺬﻳﺮش و اﺳﺘﻔﺎده ﻗﺮار‬
‫ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﻣﻀﺎﻓﺎً ﺑﺮ اﻳﻨﻜﻪ‪ ،‬ﻛﻤﻴﺴﻴﻮن ﺑﻮرس و اوراق ﺑﻬﺎدار آﻣﺮﻳﻜﺎ ﻧﻴﺰ در ﻗﺎﻧﻮﻧﻲ ﻛﻪ‬
‫ﺑﺮاي اﻓﺸﺎ و ﮔﺰارشدﻫﻲ ﺷﺮﻛﺖﻫﺎي ﻋﻤﻮﻣﻲ ﻧﻔﺖ و ﮔﺎز ﻣﻘﺮر ﻛﺮده اﺳﺖ‪ ،‬ﺗﻌﺎرﻳﻔﻲ از‬
‫ذﺧﺎﻳﺮ اراﺋﻪ ﻣﻲﻧﻤﺎﻳﺪ‪ .‬ﻟﻴﻜﻦ ﺗﻌﺎرﻳﻒ ﻛﻤﻴﺴﻴﻮن اوراق ﺑﻬﺎدار در ارﺗﺒﺎط ﺑﺎ ذﺧﺎﻳﺮ‪ ،‬ﺑﻴﺸﺘﺮ‬
‫ﺑﺮاي اﻫﺪاف ﮔﺰارﺷﮕﺮي ﻣﺎﻟﻲ اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ اﻳﻦ ﻣﻘﺎدﻳﺮ ﻣﻲﺗﻮاﻧﻨﺪ ﻣﺒﻨﺎﻳﻲ را‬
‫ﺑﺮاي ﺷﻨﺎﺳﺎﻳﻲ درآﻣﺪ ﺷﺮﻛﺖﻫﺎي ﺳﺮﻣﺎﻳﻪﮔﺬار در ﭘﺮوژهﻫﺎي ﻣﺮﺗﺒﻂ ﺑﺎ ﻋﻤﻠﻴﺎت ﺑﺎﻻدﺳﺘﻲ‬
‫ﻧﻔﺖ و ﮔﺎز ﻓﺮاﻫﻢ آورﻧﺪ‪ .‬درﻧﺘﻴﺠﻪ ﻓﻬﻢ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ از ذﺧﺎﻳﺮ در راﺳﺘﺎي درك‬
‫ﺻﻮرتﻫﺎي ﻣﺎﻟﻲ ﺷﺮﻛﺖﻫﺎي ﻧﻔﺖ و ﮔﺎز‪ ،‬ﻣﻬﻢ و ﺿﺮوري اﺳﺖ‪ .‬ﻋﻤﻮﻣﺎً ذﺧﺎﻳﺮ ﻧﻔﺘﻲ ﺑﻪ ﺳﻪ‬
‫ﻃﺒﻘﻪ ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪ :‬ذﺧﺎﻳﺮ اﺛﺒﺎت ﺷﺪه‪ ،‬ذﺧﺎﻳﺮ ﻣﺤﺘﻤﻞ و ذﺧﺎﻳﺮ ﻣﻤﻜﻦ‪ ،3‬ﻋﻼوه ﺑﺮ اﻳﻦ‬

‫‪1. Alen Page‬‬

‫اﻳﻦ دﺳﺘﻮراﻟﻌﻤﻞ از ﺳﻮي اﻧﺠﻤﻦ ﻣﻬﻨﺪﺳﺎن ﻧﻔﺖ ﺗﻬﻴﻪ )‪2. Petroleum Resources Management System (PRMS‬‬
‫و اراﺋﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ‬
‫‪ :Proved, Probable, Possible reserves.3‬ذﺧــﺎﻳﺮ اﺛﺒــﺎت ﺷــﺪه‪ ،‬ﺣﺠﻤــﻲ از ذﺧــﺎﻳﺮ ﻫﺴــﺘﻨﺪ ﻛــﻪ دادهﻫــﺎي‬
‫زﻣﻴﻦﺷﻨﺎﺳﻲ ﺑﺎ ﻳﻚ اﻃﻤﻴﻨﺎن ﻣﻨﻄﻘﻲ ﻧﺸﺎن دادهاﻧﺪ ﻛﻪ ﻫﻢ اﻛﻨﻮن ﻳﺎ در آﻳﻨﺪهاي ﻧﺰدﻳﻚ ﺑﺎ ﺗﻜﻨﻮﻟـﻮژيﻫـﺎي ﺟـﺎري و‬
‫] ‪[ Downloaded from iiesj.ir on 2023-12-18‬‬

‫ﺗﺤﺖ ﺷﺮاﻳﻂ اﻗﺘﺼﺎدي ﻣﻮﺟﻮد‪ ،‬ﻗﺎﺑﻞ ﺑﺎزﻳﺎﻓﺖ ﻫﺴـﺘﻨﺪ‪ .‬ﻣﻨﻈـﻮر از واژه اﻃﻤﻴﻨـﺎن ﻣﻨﻄﻘـﻲ ﻧﻴـﺰ اﺣﺘﻤـﺎل ‪ 90‬درﺻـﺪي‬
‫ﺑﺎزﻳﺎﻓﺖ آﻧﻬﺎﺳﺖ‪ ،‬درﻣﻘﺎﺑﻞ ذﺧﺎﻳﺮ ﻣﺤﺘﻤﻞ و ﻣﻤﻜﻦ را ﺑﺎ اﺣﺘﻤﺎل ‪ 50‬و ‪ 10‬درﺻﺪي ﻧﺸﺎن ﻣﻲ دﻫﻨﺪ‪ .‬درﻧﺘﻴﺠﻪ ذﺧـﺎﻳﺮ‬
‫ﻣﺤﺘﻤﻞ‪ ،‬ذﺧﺎﻳﺮ اﺛﺒﺎت ﻧﺸﺪهاي ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﺮﻣﺒﻨﺎي دادهﻫﺎي ﻣﻬﻨﺪﺳﻲ و زﻣﻴﻦﺷﻨﺎﺳﻲ ﺑﻪ اﺣﺘﻤﺎل ﺑﻴﺸﺘﺮ‪ ،‬ﻏﻴـﺮ ﻗﺎﺑـﻞ‬
‫ﺑﺎزﻳﺎﻓﺖ ﻫﺴﺘﻨﺪ و ذﺧﺎﻳﺮ ﻣﻤﻜﻦ‪ ،‬ذﺧﺎﻳﺮ اﺛﺒﺎت ﻧﺸﺪهاي ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﺎ اﺣﺘﻤﺎل ﻛﻤﺘﺮي ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ذﺧﺎﻳﺮ ﻣﺤﺘﻤـﻞ ﻗﺎﺑـﻞ‬
‫ﺑﺎزﻳﺎﻓﺖ ﻣﻲ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪(6 :2016 ،Comptroller's Handbook) .‬‬
 ‫‪162‬‬ ‫ﺑﺮرﺳﻲ ﻣﻘﺎﻳﺴﻪاي ﻧﻈﺎم ﻣﺎﻟﻲ ﻗﺮاردادﻫﺎي ﺧﺪﻣﺎﺗﻲ در ﺻﻨﻌﺖ ﻧﻔﺖ اﻳﺮان و ﻋﺮاق‪...‬‬

‫ذﺧﺎﻳﺮ ﻣﻲﺗﻮاﻧﻨﺪ در دو ﺣﺎﻟﺖ ﺗﻮﺳﻌﻪﻳﺎﻓﺘﻪ و ﺗﻮﺳﻌﻪ ﻧﻴﺎﻓﺘﻪ‪ 1‬ﻧﻴﺰ ﺗﻘﺴﻴﻢ ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬رﻳﺴﻚ‪ ،‬ﻋﺎﻣﻞ‬
‫اﺻﻠﻲ ﺟﺪاﻛﻨﻨﺪه و ﻣﺘﻤﺎﻳﺰﻛﻨﻨﺪه ﻣﻴﺎن اﻧﻮاع ﻃﺒﻘﺎت ذﺧﺎﻳﺮ و ارزش آﻧﻬﺎﺳﺖ‪ .‬از آن ﺟﺎﻳﻲ‬
‫ﻛﻪ ارزش ﻳﻚ داراﻳﻲ‪ ،‬ﺗﺎﺑﻌﻲ از ﺟﺮﻳﺎنﻫﺎي ﻧﻘﺪي آﺗﻲ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪرﻳﺰي ﺷﺪه از آن داراﻳﻲ اﺳﺖ‬
‫ﻟﺬا ﺷﺎﻧﺲ ﭘﺎﻳﻴﻦﺗﺮ رﺧﺪاد ﺗﻮﻟﻴﺪ واﻗﻌﻲ ﻣﻨﺠﺮ ﺑﻪ ﻛﻢارزشﺗﺮ ﺷﺪن ﻣﻨﻔﻌﺖ ﻣﻌﺪﻧﻲ ﻧﻴﺰ‬
‫‪2‬‬
‫ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‪.‬‬
‫ﮔﻔﺘﺎر دوم‪ :‬اﻟﺰاﻣﺎت اﻓﺸﺎ و ﮔﺰارﺷﮕﺮي ﻣﺎﻟﻲ ﻃﺒﻖ اﺳﺘﺎﻧﺪارد ﺣﺴﺎﺑﺪاري ﻣﺎﻟﻲ ﺷﻤﺎره ‪ 69‬و‬
‫ﻣﻘﺮرات ﻛﻤﻴﺴﻴﻮن ﺑﻮرس و اوراق ﺑﻬﺎدار آﻣﺮﻳﻜﺎ‬
‫اﺳﺎﺳﺎً دو روش ﺣﺴﺎﺑﺪاري ﻣﺘﻔﺎوت ﺑﺮاي ﺳﻨﺠﺶ و ارزشﮔﺬاري ﻧﺘﺎﻳﺞ ﺣﺎﺻﻞ از‬
‫ﻓﻌﺎﻟﻴﺖﻫﺎي ﺗﻮﻟﻴﺪي ﻧﻔﺖ و ﮔﺎز و ﺗﻬﻴﻪ ﺻﻮرتﻫﺎي ﻣﺎﻟﻲ ﺷﺮﻛﺖﻫﺎي ﻓﻌﺎل در اﻳﻦ ﺣﻮزه‬
‫وﺟﻮد دارد ﻛﻪ ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از روش ﺑﻬﺎي ﺗﻤﺎم ﺷﺪه و ﻛﻮﺷﺶﻫﺎي ﻣﻮﻓﻖ‪ 3‬ﻛﻪ ﺑﻪﻛﺎرﮔﻴﺮي آﻧﻬﺎ‬
‫ﻫﻤﻮاره ﺷﺮﻛﺖﻫﺎي ﻣﺬﻛﻮر را در دﺳﺘﻴﺎﺑﻲ ﺑﻪ اﻫﺪاف ﺣﺎﺻﻞ از ﮔﺰارﺷﮕﺮي ﻣﺎﻟﻲ ﺑﻪﺧﺼﻮص‬
‫ﺗﺄﻣﻴﻦ ﻣﺎﻟﻲ از ﻃﺮﻳﻖ وام و ﻋﺮﺿﻪ ﺳﻬﺎم ﺑﺎ ﭼﺎﻟﺶﻫﺎﻳﻲ ﻣﻮاﺟﻪ ﺳﺎﺧﺘﻪ اﺳﺖ‪ ،‬زﻳﺮا ﻫﻴﭻ ﻳﻚ‬
‫از آﻧﻬﺎ در زﻣﺎن ﻛﺸﻒ ﻣﻨﺎﺑﻊ ﻧﻔﺘﻲ‪ ،‬ﻣﻌﻴﺎري ﺧﺎص ﺑﺮاي ﺷﻨﺎﺳﺎﻳﻲ درآﻣﺪ اراﺋﻪ ﻧﻤﻲدﻫﻨﺪ و‬
‫در ﻫﺮ دو روش‪ ،‬درآﻣﺪ در زﻣﺎن ﻓﺮوش ﺷﻨﺎﺳﺎﻳﻲ ﻣﻲﮔﺮدد‪ ،‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﺑﻪﻛﺎرﮔﻴﺮي ﻫﺮ دو‬

‫‪ :Developed & undeveloped reserves .1‬ذﺧﺎﻳﺮ ﺗﻮﺳﻌﻪ ﻳﺎﻓﺘﻪ ﻋﺒﺎرﺗﺴﺖ از ﺣﺠﻤﻲ از ﻫﻴـﺪروﻛﺮﺑﻦ ﻛـﻪ اﻧﺘﻈـﺎر‬
‫ﻣﻲرود از ﭼﺎهﻫﺎي ﻣﻮﺟﻮد ﺑﺮﻣﺒﻨﺎي ﻫﺮ دو ﻫﻢ ﭼﺎهﻫﺎي ﺗﻮﻟﻴﺪي و ﻫﻢ ﭼﺎهﻫﺎي ﻏﻴﺮﺗﻮﻟﻴﺪي‪ ،‬ﺑﺎزﻳﺎﻓﺖ ﺷـﻮد‪ .‬ذﺧـﺎﻳﺮ‬
‫ﺗﻮﺳﻌﻪ ﻧﻴﺎﻓﺘﻪ‪ ،‬ﺣﺠﻤﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ اﻧﺘﻈﺎر ﻣﻲرود از ﻣﻨﺎﺑﻌﻲ ﭼﻮن ﭼﺎهﻫﺎي ﺟﺪﻳﺪ ﻛﻪ در ﻣﻨﺎﻃﻖ ﺣﻔﺎري ﻧﺸﺪه‪ ،‬اﻳﺠـﺎد‬
‫ﻣﻲﺷﻮد؛ از ﻃﺮﻳﻖ ﻋﻤﻴﻖ ﻛﺮدن ﭼﺎهﻫﺎ در ﻳﻚ ﻣﺨﺰن ﻣﺘﻔﺎوت و ﻳﺎ از ﻃﺮﻳﻖ اﻧﺠﺎم ﻣﺨـﺎرج ﺳـﺮﻣﺎﻳﻪاي در راﺳـﺘﺎي‬
‫اﺻﻼح ﭼﺎهﻫﺎي ﻣﻮﺟﻮد ﻳﺎ ﻧﺼﺐ ﺗﺴﻬﻴﻼت اﻧﺘﻘﺎﻟﻲ و ﺗﻮﻟﻴﺪي ﺑﺮاي ﺑﻬﺒﻮد ﭘﺮوژهﻫﺎي ﺑﺎزﻳﺎﻓﺖ‪ ،‬ﻗﺎﺑـﻞ ﺑﺎزﻳﺎﻓـﺖ ﺑﺎﺷـﺪ‪.‬‬
‫)‪(7 :2016 ،Comptroller's Handbook‬‬
‫‪ .2‬ﺑﺮاي ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﺑﻴﺸﺘﺮ درﻣﻮرد اﻧﻮاع ذﺧﺎﻳﺮ ﻧﻔﺘﻲ و ﺗﻘﺴﻴﻢ ﺑﻨﺪي ﺑﻌﻤﻞ آﻣﺪه از آﻧﻬـﺎ ﻛـﻪ در ﺗﺼـﻤﻴﻤﺎت ﺑﺎﻧـﻚ ﻫـﺎ و‬
‫ﻣﻮﺳﺴﺎت ﻣﺎﻟﻲ در ﺗﺎﻣﻴﻦ ﻣﺎﻟﻲ اراﺋﻪ ﺗﺴﻬﻴﻼت ﺑﺎﻧﻜﻲ ﻣﻮﺛﺮ ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد ﻣﻲ ﮔـﺮدد ﺑـﻪ راﻫﻨﻤـﺎي اﺳـﺘﻘﺮاض‬
‫ﺷﺮﻛﺖﻫﺎي اﻛﺘﺸﺎف و ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻧﻔﺖ و ﮔﺎز ﻣﺮاﺟﻌﻪ ﻧﻤﺎﻳﻴﺪ‪:‬‬
‫‪Comptroller's Handbook. (2016),"Oil and Gas Exploration & Production Lending", Office of‬‬
‫‪the Comptroller of the Currency Washington DC‬‬
‫‪ :Full Cost & Successful Method .3‬اﻳﻦ دو روش در ﺑﺮﺧﻮرد ﺑﺎ ﻫﺰﻳﻨﻪﻫﺎ و ﺗﺼﻤﻴﺎت ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪاي‬
‫ﻛﺮدن ﻫﺰﻳﻨﻪﻫﺎ ﺑﺎ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ ﺗﻔﺎوتﻫﺎي دﻳﺪﮔﺎﻫﻲ دارﻧﺪ ﻛﻪ ﻧﻬﺎﻳﺘﺎ ﻣﻨﺠﺮﺑﻪ ﺗﻔﺎوتﻫﺎﻳﻲ در ﻣﻘﺎدﻳﺮ ﺳﺎﻟﻴﺎﻧﻪ ﺳﻮد و‬
‫] ‪[ Downloaded from iiesj.ir on 2023-12-18‬‬

‫داراﻳﻲ ﮔﺰارش ﺷﺪه از ﺳﻮي ﻛﺎرﺑﺮان اﻳﻦ دو روش ﻣﻲﮔﺮدد‪ .‬ﺑﻪ ﻃﻮر ﻛﻠﻲ ﻣﻲ ﺗﻮان اﻇﻬﺎر داﺷﺖ ﻛﻪ در‬
‫ﺷﺮﻛﺖﻫﺎي ﺑﺰرگ و ﺑﺎ ﺳﺎﺑﻘﻪ در ﺻﻨﻌﺖ ﻧﻔﺖ و ﮔﺎز‪ ،‬روش ﻛﻮﺷﺶﻫﺎي ﻣﻮﻓﻖ ﺑﻪ ﻛﺎر ﮔﺮﻓﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬در ﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ‬
‫در ﺷﺮﻛﺖﻫﺎي ﻛﻮﭼﻚﺗﺮ و ﻛﻢﺳﺎﺑﻘﻪ‪ ،‬روش ﺑﻬﺎي ﺗﻤﺎم ﺷﺪه ﻛﺎﻣﻞ ﻣﺮﺟﺢ ﻣﺤﺴﻮب ﻣﻲﮔﺮدد‪ ،‬زﻳﺮا در ﺷﺮﻛﺖﻫﺎي‬
‫ﺑﺰرگ‪ ،‬اﺛﺮ ﻫﻤﻮارﺳﺎزي ﺳﻮد در روش ﺑﻬﺎي ﺗﻤﺎم ﺷﺪه ﻛﺎﻣﻞ‪ ،‬در ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ ﺑﺎ ﺷﺮﻛﺖﻫﺎي ﻛﻮﭼﻚ‪ ،‬ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻮﺟﻪ‬
‫ﻧﻤﻲﺑﺎﺷﺪ )‪.(Gary Schugart, 2002:558-559‬‬
 ‫ﻓﺼﻞﻧﺎﻣﻪ ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت اﻗﺘﺼﺎد اﻧﺮژي‪ /‬ﺳﺎل ﻫﻔﺪﻫﻢ‪ /‬ﺷﻤﺎره ‪ /69‬ﺗﺎﺑﺴﺘﺎن ‪1400‬‬ ‫‪163‬‬

‫روش‪ ،‬ﮔﺰارش درآﻣﺪ را ﺑﻪ ﺗﺄﺧﻴﺮ ﻣﻲاﻧﺪازد و ﻳﺎ ﻣﺒﻬﻢ ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻛﻪ اﻳﻦ ﻧﺘﻴﺠﻪ ﺣﺴﺎﺑﺪاري‬
‫ﻣﺒﺘﻨﻲ ﺑﺮ ﺑﻬﺎي ﺗﻤﺎم ﺷﺪه ﺗﺎرﻳﺨﻲ و ﭘﻴﺮوي از ﻣﻔﻬﻮم ﺗﺤﻘﻖ اﺻﻞ درآﻣﺪ در ﺣﺴﺎﺑﺪاري‬
‫اﺳﺖ‪ .‬درﻧﺘﻴﺠﻪ ﻛﻤﻴﺴﻴﻮن ﺑﻮرس و اوراق ﺑﻬﺎدار آﻣﺮﻳﻜﺎ ﺑﺎ ﺑﺮﺷﻤﺮدن دﻻﻳﻠﻲ روش‬
‫ﺣﺴﺎﺑﺪاري ﺷﻨﺎﺧﺖ ذﺧﺎﻳﺮ را ﺑﻪ ﺷﺮﻛﺖﻫﺎي ﺗﻮﻟﻴﺪي ﻧﻔﺖ و ﮔﺎز ﺗﻮﺻﻴﻪ ﻧﻤﻮد ﻛﻪ اوﻻ‬
‫ﺣﺴﺎﺑﺪاري ﻣﺒﺘﻨﻲ ﺑﺮ ﺑﻬﺎي ﺗﻤﺎم ﺷﺪه ﺗﺎرﻳﺨﻲ ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﺪ اﻃﻼﻋﺎت ﻛﺎﻓﻲ درﺑﺎره وﺿﻌﻴﺖ‬
‫ﻣﺎﻟﻲ و ﻧﺘﺎﻳﺞ ﻋﻤﻠﻴﺎت ﺗﻮﻟﻴﺪﻛﻨﻨﺪﮔﺎن ﻧﻔﺖ و ﮔﺎز ﻓﺮاﻫﻢ و اراﺋﻪ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ ،‬دوﻣﺎ‪ ،‬در ﻛﻨﺎر‬
‫ﺻﻮرتﻫﺎي ﻣﺎﻟﻲ اﺳﺎﺳﻲ ﻻزم اﺳﺖ اﻃﻼﻋﺎت اﺿﺎﻓﻲ اراﺋﻪ ﺷﻮد ﺗﺎ ﺑﺘﻮان وﺿﻌﻴﺖ ﻣﺎﻟﻲ و‬
‫ﻧﺘﺎﻳﺞ ﻋﻤﻠﻴﺎت ﻳﻚ ﺷﺮﻛﺖ ﻓﻌﺎل در ﺻﻨﻌﺖ ﻧﻔﺖ و ﮔﺎز را ارزﻳﺎﺑﻲ و ﺑﺎ ﺳﺎﻳﺮ ﺷﺮﻛﺖﻫﺎي اﻳﻦ‬
‫ﺻﻨﻌﺖ ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ ﻛﺮد‪ .‬ﺳﻮﻣﺎً‪ ،‬ﺑﺮاي اراﺋﻪ اﻃﻼﻋﺎت ﻣﻔﻴﺪ ﺟﻬﺖ ﺗﺼﻤﻴﻢﮔﻴﺮيﻫﺎ‪ ،‬روش‬
‫ﺣﺴﺎﺑﺪاري ﻣﺒﺘﻨﻲ ﺑﺮ ارزﺷﻴﺎﺑﻲ ذﺧﺎﻳﺮ ﻧﻔﺖ و ﮔﺎز ﻣﻮرد ﻧﻴﺎز اﺳﺖ )ﮔﺮي اﺳﻜﻮﮔﺎرت‪،‬‬
‫‪ ،2002‬ص ‪ .(573‬ﺑﺎ اﻳﻦ ﺣﺎل اﻳﻦ روش ﺗﻮﺻﻴﻪ ﺷﺪه ﺑﺎ اﻧﺘﻘﺎدﻫﺎي ﺑﺴﻴﺎري ﻣﻮاﺟﻪ ﺷﺪه‬
‫اﺳﺖ‪ ،‬در ﺗﺤﻘﻴﻘﺎت ﻣﺘﻌﺪد درﺑﺎره اﻳﻦ روش ﮔﺰارﺷﮕﺮي اﻃﻼﻋﺎت ﻣﺎﻟﻲ آﺷﻜﺎر ﺷﺪ ﻛﻪ‬
‫اﮔﺮﭼﻪ وﻳﮋﮔﻲ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻮدن اﻃﻼﻋﺎت ﺑﺎ ﺑﻪﻛﺎرﮔﻴﺮي اﻳﻦ روش اﻓﺰاﻳﺶ ﻣﻲﻳﺎﺑﺪ‪ ،‬اﻣﺎ در‬
‫ﻣﻘﺎﺑﻞ وﻳﮋﮔﻲ ﻗﺎﺑﻠﻴﺖ اﻋﺘﻤﺎد ﺑﻪ اﻃﻼﻋﺎت ﻧﻴﺰ ﺑﻪﻃﻮر ﻗﺎﺑﻞ ﻣﻼﺣﻈﻪاي ﻛﺎﻫﺶ ﻣﻲﻳﺎﺑﺪ‪ .‬در‬
‫ﻧﺘﻴﺠﻪ اﻳﻦ ﺗﺤﻘﻴﻘﺎت‪ ،‬ﻛﻤﻴﺴﻴﻮن اوراق ﺑﻬﺎدار آﻣﺮﻳﻜﺎ ﺗﺼﻤﻴﻢ ﮔﺮﻓﺖ ﻛﻪ اراﺋﻪ ﭼﻨﻴﻦ‬
‫اﻃﻼﻋﺎﺗﻲ را در ﺻﻮرتﻫﺎي ﻣﺎﻟﻲ اﺳﺎﺳﻲ‪ ،‬اﻟﺰاﻣﻲ ﻧﻜﻨﺪ ﺑﻪ اﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ ﻛﻤﻴﺴﻴﻮن اوراق‬
‫ﺑﻬﺎدار ﻧﻴﺰ در ﺳﺎل ‪ 1981‬ﻣﻴﻼدي اﻋﻼم ﻛﺮد ﻛﻪ روش ﺣﺴﺎﺑﺪاري ﺷﻨﺎﺧﺖ ذﺧﺎﻳﺮ را‬
‫ﺑﻪﻋﻨﻮان روﺷﻲ ﺑﺎﻟﻘﻮه ﻧﻤﻲﺷﻨﺎﺳﺪ ﺗﺎ اﻳﻨﻜﻪ ﺳﺮاﻧﺠﺎم ﻫﻴﺄت اﺳﺘﺎﻧﺪاردﻫﺎي ﺣﺴﺎﺑﺪاري ﻣﺎﻟﻲ‬
‫در ﺳﺎل ‪ 1982‬اﺳﺘﺎﻧﺪارد ﺷﻤﺎره ‪ 169‬ﺗﺤﺖ ﻋﻨﻮان اﻓﺸﺎ درﺑﺎره ﻓﻌﺎﻟﻴﺖﻫﺎي ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻧﻔﺖ و‬
‫ﮔﺎز را ﻣﻨﺘﺸﺮ ﻛﺮد ﻛﻪ از دﺳﺎﻣﺒﺮ ﻫﻤﺎن ﺳﺎل ﻧﻴﺰ ﻻزم اﻻﺟﺮا ﺷﺪ )ﮔﺮي اﺳﻜﻮﮔﺎرت‪،2002 ،‬‬
‫ص ‪ (576‬و ﻣﺘﻌﺎﻗﺐ آن ﻧﻴﺰ ﻛﻤﻴﺴﻴﻮن ﺑﻮرس و اوراق ﺑﻬﺎدار آﻣﺮﻳﻜﺎ در دﺳﺎﻣﺒﺮ ﺳﺎل‬
‫‪ 1982‬ﻃﻲ ﻗﺎﻧﻮﻧﻲ‪ ،2‬اﻋﻼم ﻛﺮد ﻛﻪ اﺳﺘﺎﻧﺪارد ﻣﺬﻛﻮر را ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻪ و آن را ﺟﺎﻳﮕﺰﻳﻦ اﻟﺰاﻣﺎت‬
‫ﺧﻮد در زﻣﻴﻨﻪ اﻓﺸﺎ و ﮔﺰارﺷﮕﺮي ﻣﺎﻟﻲ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﻓﻌﺎﻟﻴﺖﻫﺎي ﺗﻮﻟﻴﺪي ﻧﻔﺖ و ﮔﺎز‬
‫ﻣﻲﻧﻤﺎﻳﺪ‪.‬‬
‫] ‪[ Downloaded from iiesj.ir on 2023-12-18‬‬

‫)‪1. Disclousure about Oil&Gas Activity :Financial Accountiong Standard 69 (FAS69‬‬

‫‪2. Reg. sk$229.302: Supplementary financial information‬‬
 ‫‪164‬‬ ‫ﺑﺮرﺳﻲ ﻣﻘﺎﻳﺴﻪاي ﻧﻈﺎم ﻣﺎﻟﻲ ﻗﺮاردادﻫﺎي ﺧﺪﻣﺎﺗﻲ در ﺻﻨﻌﺖ ﻧﻔﺖ اﻳﺮان و ﻋﺮاق‪...‬‬

‫اﻳﻦ اﻋﺘﻘﺎد وﺟﻮد دارد ﻛﻪ اﺳﺘﺎﻧﺪارد اﻓﺸﺎي ﻓﻌﺎﻟﻴﺖﻫﺎي ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻧﻔﺖ و ﮔﺎز‪ ،‬ﻣﻌﺮف ﻧﻮﻋﻲ‬
‫ﭘﻴﺸﺮﻓﺖ و ﺗﻮﺳﻌﻪ در ﻣﻔﻬﻮم ﮔﺰارﺷﮕﺮي ﻣﺎﻟﻲ در ﺻﻨﻌﺖ ﻧﻔﺖ و ﮔﺎز ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ ﭼﺮا ﻛﻪ‬
‫اﻃﻼﻋﺎت ﻣﺎﻟﻲ ﺑﻴﺸﺘﺮي را اﺿﺎﻓﻪ ﺑﺮ ﺻﻮرتﻫﺎي ﻣﺎﻟﻲ اﺳﺎﺳﻲ و ﻳﺎدداﺷﺖﻫﺎي ﻫﻤﺮاه‪،‬‬
‫اﻟﺰاﻣﻲ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﻻزم ﺑﻪ ذﻛﺮ اﺳﺖ ﻛﻪ اﻳﻦ اﺳﺘﺎﻧﺪارد در ﻣﻮرد ﺷﺮﻛﺖﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ‬
‫ﺳﻬﺎم آﻧﻬﺎ در ﺑﻮرس ﻣﻌﺎﻣﻠﻪ ﻧﻤﻲﺷﻮد و ﻳﺎ ﻓﻌﺎﻟﻴﺖﻫﺎي ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻧﻔﺖ و ﮔﺎز آﻧﺎن ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻮﺟﻪ‬
‫ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬ﻻزم اﻻﺟﺮا ﻧﻤﻲﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﻳﻦ اﺳﺘﺎﻧﺪارد ﻛﻠﻴﻪ ﺷﺮﻛﺖﻫﺎﻳﻲ را ﻛﻪ داراي ﻓﻌﺎﻟﻴﺖﻫﺎي‬
‫ﻋﻤﺪه در ﺣﻮزه ﻧﻔﺖ و ﮔﺎز اﺳﺖ‪ 1‬ﻣﻠﺰم ﻣﻲﻛﻨﺪ در ﺻﻮرتﻫﺎي ﻣﺎﻟﻲ ﺧﻮد دو آﻳﺘﻢ‬
‫‪ (1‬روشﻫﺎي ﺣﺴﺎﺑﺪاري ﻛﻪ ﺟﻬﺖ ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻫﺰﻳﻨﻪﻫﺎي ﻣﺘﺤﻤﻞ ﺷﺪه در اﻳﻦ ﻓﻌﺎﻟﻴﺖﻫﺎ ﺑﻪ‬
‫ﻛﺎر ﮔﺮﻓﺘﻪاﻧﺪ و ‪ (2‬روش ﺗﻨﻈﻴﻢ ﻫﺰﻳﻨﻪﻫﺎي ﺳﺮﻣﺎﻳﻪاي ﺷﺪه ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ آن ﻓﻌﺎﻟﻴﺖﻫﺎ را اﻓﺸﺎ‬
‫ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﺗﺤﺖ اﻳﻦ اﺳﺘﺎﻧﺪارد ﻛﻠﻴﻪ ﺷﺮﻛﺖﻫﺎي ﻋﻤﻮﻣﻲ ﺑﺎ ﻓﻌﺎﻟﻴﺖﻫﺎي ﻋﻤﺪه در‬
‫ﺣﻮزه ﻧﻔﺖ و ﮔﺎز ﻣﻲﺑﺎﻳﺴﺖ ﻫﻤﺮاه ﺑﺎ ﺻﻮرتﻫﺎي ﻣﺎﻟﻲ ﺳﺎﻟﻴﺎﻧﻪ ﺧﻮد‪ ،‬اﻃﻼﻋﺎت ﺗﻜﻤﻴﻠﻲ‬
‫ﻣﻌﻴﻨﻲ ﻛﻪ ﺑﺮاي ﺣﺴﺎﺑﺮﺳﻲ ﻣﻮرد ﻧﻴﺎز اﺳﺖ را اﻓﺸﺎ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪه اﻳﻦ اﻃﻼﻋﺎت ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از‪:‬‬
‫‪ .1‬ﻣﻘﺎدﻳﺮ ﻧﻔﺖ و ﮔﺎز اﺛﺒﺎت ﺷﺪه‪ .2 ،‬ﻫﺰﻳﻨﻪﻫﺎي ﺳﺮﻣﺎﻳﻪاي ﺷﺪه در ارﺗﺒﺎط ﺑﺎ ﻓﻌﺎﻟﻴﺖﻫﺎي‬
‫ﺗﻮﻟﻴﺪي ﻧﻔﺖ و ﮔﺎز‪ .3 ،‬ﻫﺰﻳﻨﻪﻫﺎي ﺻﻮرت ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺟﻬﺖ ﺗﺤﺼﻴﻞ داراﻳﻲ‪ ،‬ﻓﻌﺎﻟﻴﺖﻫﺎي‬
‫اﻛﺘﺸﺎﻓﻲ و ﺗﻮﺳﻌﻪاي و ‪ .4‬ﻧﺘﺎﻳﺞ ﻋﻤﻠﻴﺎت ﺻﻮرت ﮔﺮﻓﺘﻪ در ﻓﻌﺎﻟﻴﺖﻫﺎي ﺗﻮﻟﻴﺪي ﻧﻔﺖ و ﮔﺎز‬
‫ﻛﻪ در ﻧﺸﺎن دادن آن‪ ،‬آﻳﺘﻢﻫﺎﻳﻲ از ﺟﻤﻠﻪ درآﻣﺪﻫﺎ‪ ،‬ﺗﻮﻟﻴﺪ )ﻣﺨﺎرج ﺑﺮداﺷﺖ(‪ ،‬ﻣﺨﺎرج‬
‫اﻛﺘﺸﺎﻓﻲ‪ ،‬ﻣﻘﺎدﻳﺮ اﺳﺘﻬﻼك‪ ،‬ﻫﺰﻳﻨﻪﻫﺎي ﻣﺎﻟﻴﺎت ﺑﺮ درآﻣﺪ و در ﻧﻬﺎﻳﺖ ﻧﺘﺎﻳﺞ ﺣﺎﺻﻞ از‬
‫ﻓﻌﺎﻟﻴﺖﻫﺎي ﺗﻮﻟﻴﺪي اﻓﺸﺎ ﻣﻲﮔﺮدد‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﻳﻚ ﻣﻌﻴﺎر اﺳﺘﺎﻧﺪارد از ﺧﺎﻟﺺ ﺟﺮﻳﺎنﻫﺎي‬
‫ﻧﻘﺪي آﺗﻲ ﺗﻨﺰﻳﻞ ﺷﺪه در ارﺗﺒﺎط ﺑﺎ ﻣﻘﺎدﻳﺮ ﻧﻔﺖ و ﮔﺎز اﺛﺒﺎت ﺷﺪه در ﭘﺎﻳﺎن ﻫﺮ ﺳﺎل و‬
‫ﺗﻐﻴﻴﺮات ﺳﺎﻟﻴﺎﻧﻪ در ﻣﻴﺰان آن ﺑﺮاي ﮔﺰارش ﻧﺘﺎﻳﺞ ﻋﻤﻠﻴﺎت ﺻﻮرت ﮔﺮﻓﺘﻪ در ﻓﻌﺎﻟﻴﺖﻫﺎي‬

‫‪ .1‬ﻣﻨﻈﻮر از ﺷﺮﻛﺖﻫﺎي داراي ﻓﻌﺎﻟﻴﺖﻫﺎي ﻋﻤﺪه و ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻮﺟﻪ در ﻓﻌﺎﻟﻴـﺖﻫـﺎي ﺗﻮﻟﻴـﺪي ﻧﻔـﺖ و ﮔـﺎز ﻋﺒﺎرﺗﺴـﺖ از‪:‬‬
‫ﺷﺮﻛﺖﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ درآﻣﺪﻫﺎي ﺣﺎﺻﻞ از ﻓﻌﺎﻟﻴﺖﻫﺎي ﺗﻮﻟﻴﺪي ﻧﻔﺖ و ﮔﺎز آﻧﻬﺎ )اﻋﻢ از درآﻣﺪﻫﺎي ﺣﺎﺻﻞ از ﻓـﺮوش ﺑـﻪ‬
‫ﻣﺸﺘﺮﻳﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺟﺰء ﺷﺮﻛﺖﻫﺎي زﻳﺮﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ و درآﻣﺪﻫﺎي ﻓﺮوش ﻳﺎ اﻧﺘﻘﺎل ﺑﻪ ﺳﺎﻳﺮ ﺷﺮﻛﺖﻫﺎي زﻳﺮﻣﺠﻤﻮﻋﻪ‬
‫] ‪[ Downloaded from iiesj.ir on 2023-12-18‬‬

‫ﻣﻌﺎدل ‪ 10‬درﺻﺪ و ﻳﺎ ﺑﻴﺸﺘﺮ از ‪ 10‬درﺻﺪ ﻛﻞ درآﻣﺪﻫﺎي ﺗﺮﻛﻴﺒﻲ آن از ﻛﻠﻴﻪ ﺷﺮﻛﺖﻫـﺎي ﻓﻌـﺎل در ﺑﺨـﺶﻫـﺎي‬
‫ﺻﻨﻌﺖ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﺮاي ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻣﺮاﺟﻌﻪ ﺷﻮد ﺑﻪ‪:‬‬
‫‪Petroleum Accounting Principles, Procedures & Issues,p.680, 5th Edition, Dennis R. Jennings‬‬
‫‪Joseph B. Feiten, Horace R. Brock Distinguished Professor EmeritusUniversity of North‬‬
‫‪Texas, Contributing Authors: John P. Klingstedt andDonald M. Jones, Published by‬‬
‫‪Professional evelopment Institute, Denton, Texas.‬‬
 ‫ﻓﺼﻞﻧﺎﻣﻪ ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت اﻗﺘﺼﺎد اﻧﺮژي‪ /‬ﺳﺎل ﻫﻔﺪﻫﻢ‪ /‬ﺷﻤﺎره ‪ /69‬ﺗﺎﺑﺴﺘﺎن ‪1400‬‬ ‫‪165‬‬

‫ﺗﻮﻟﻴﺪي ﻧﻔﺖ و ﮔﺎز ﻣﻌﺮﻓﻲ ﻣﻲﮔﺮدد اﻳﻦ ﻣﻌﻴﺎر ﻳﻜﻲ از ﻣﺘﺪاولﺗﺮﻳﻦ ﻣﻌﻴﺎرﻫﺎ در ﺑﺮرﺳﻲ‬
‫وﺿﻌﻴﺖ ﺷﺮﻛﺖﻫﺎي ﻧﻔﺘﻲ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ )اﺳﺘﺎﻧﺪارد ﺣﺴﺎﺑﺪاري ‪.(69‬‬
‫ﺑﻪ اﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻣﻲﮔﺮدد اﺳﺘﺎﻧﺪارد اﻓﺸﺎي ﻓﻌﺎﻟﻴﺖﻫﺎي ﺗﻮﻟﻴﺪي ﻧﻔﺖ و ﮔﺎز‪،‬‬
‫روش ﮔﺰارﺷﮕﺮي ﺟﺮﻳﺎنﻫﺎي ﻧﻘﺪ ﺣﺎﺻﻞ از ارزش ذﺧﺎﻳﺮ اﺛﺒﺎت ﺷﺪه ﺑﺎ درﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻦ ﻧﺮخ‬
‫ﺗﻨﺰﻳﻞ ‪ 10‬درﺻﺪ و ﻗﻴﻤﺖﻫﺎي ﺟﺎري ﺑﺪون ﻫﻴﭻﮔﻮﻧﻪ ﺗﻌﺪﻳﻠﻲ در آﻧﻬﺎ را ﺑﺮاي ﮔﺰارﺷﮕﺮي‬
‫ﻣﺎﻟﻲ ﺷﺮﻛﺖﻫﺎي ﻧﻔﺘﻲ ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد داده اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﺘﻌﺎﻗﺒﺎً ﻛﻤﻴﺴﻴﻮن ﺑﻮرس و اوراق ﺑﻬﺎدار‬
‫آﻣﺮﻳﻜﺎ ﻧﻴﺰ آن را ﻣﻮرد ﭘﺬﻳﺮش ﻗﺮارداده ﺑﺎ اﻳﻦ ﺣﺎل ﺑﺮﺧﻲ از اﻳﻦ ﻣﻔﺮوﺿﺎت از ﺟﻤﻠﻪ ﻟﺤﺎظ‬
‫ﻛﺮدن ﺻﺮف ﻗﻴﻤﺖﻫﺎي ﭘﺎﻳﺎﻧﻲ ﺳﺎل‪ ،‬در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻦ ﺻﺮﻓﺎً ذﺧﺎﻳﺮ اﺛﺒﺎت ﺷﺪه و ﻣﻤﻨﻮﻋﻴﺖ‬
‫در ﺑﻪﻛﺎرﮔﻴﺮي ﻧﺘﺎﻳﺞ ﺣﺎﺻﻞ از روشﻫﺎي اﺣﺘﻤﺎﻟﻲ و ﺗﻜﻨﻮﻟﻮژيﻫﺎي ﻧﻮﻳﻦ در ﺷﺒﻴﻪﺳﺎزي‬
‫ﻣﺨﺎزن و ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﻣﻤﻨﻮﻋﻴﺖ ﻟﺤﺎظ ﻛﺮدن ﻣﻨﺎﺑﻊ ﻧﻔﺖ و ﮔﺎز ﻧﺎﻣﺘﻌﺎرف در ﻣﺤﺎﺳﺒﺎت ﺑﺎﻋﺚ‬
‫ﺷﺪ ﺗﺎ ﻣﺸﻜﻼت ﺑﺴﻴﺎري ﺑﺮاي ﺷﺮﻛﺖﻫﺎي ﺑﺰرگ ﻧﻔﺘﻲ در اﻓﺸﺎي ذﺧﺎﻳﺮ آﻧﻬﺎ ﺻﻮرت ﮔﻴﺮد‪.‬‬
‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﺑﺎ ﻃﺮح اﻧﺘﻘﺎداﺗﻲ از ﺳﻮي ﺷﺮﻛﺖﻫﺎي ﻓﻌﺎل در ﺻﻨﻌﺖ و در راﺳﺘﺎي ﺗﺄﻣﻴﻦ ﻧﻴﺎز‬
‫آنﻫﺎ و ﻫﻢﭼﻨﻴﻦ ﺟﻬﺖ اﻓﺰاﻳﺶ ﻗﺎﺑﻠﻴﺖ ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ وﺿﻌﻴﺖ ﺷﺮﻛﺖﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﺗﺤﺖ ﻗﻮاﻧﻴﻦ‬
‫ﺑﻮرسﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻳﺎ ﺳﺎﻳﺮ دﺳﺘﻮراﻟﻌﻤﻞﻫﺎي ﻣﻮﺟﻮد در ﺻﻨﻌﺖ ﺑﻪ اﻓﺸﺎ و ﮔﺰارﺷﮕﺮي‬
‫ذﺧﺎﻳﺮ ﺧﻮد اﻗﺪام ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﻛﻤﻴﺴﻴﻮن ﺑﻮرس و اوراق ﺑﻬﺎدر در ﺳﺎل ‪ 2008‬ﺑﺎ ﺗﺼﻮﻳﺐ‬
‫ﻗﺎﻧﻮﻧﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻗﺎﻧﻮن ﻧﻬﺎﻳﻲ‪ 1‬ﻣﻌﺮوف ﺷﺪ‪ ،‬ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺑﺮﺧﻲ اﺻﻼﺣﺎت در اﻳﻦ اﻣﺮ اﻗﺪام ﻧﻤﻮد‬
‫ﻣﺒﻨﻲ ﺑﺮ اﻳﻨﻜﻪ ﺷﺮﻛﺖﻫﺎ اﺟﺎزه ﺧﻮاﻫﻨﺪ داﺷﺖ‪ ،‬اﻣﺎ ﻧﻪ اﻟﺰاﻣﺎً ﻛﻪ ذﺧﺎﻳﺮ ﻣﻤﻜﻦ و ﻣﺤﺘﻤﻞ‬
‫ﺧﻮد را اﻓﺸﺎ ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬در اﻳﻦ اﺻﻼﺣﺎت‪ ،‬ﺗﻌﺮﻳﻒ ذﺧﺎﻳﺮ ﮔﺴﺘﺮدهﺗﺮ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻪﺻﻮرﺗﻲ ﻛﻪ‬
‫ﺷﺎﻣﻞ ﻛﻠﻴﻪ ﻫﻴﺪروﻛﺮﺑﻦﻫﺎي ﻗﺎﺑﻞ ﻓﺮوش ﻛﻪ از ﻣﻨﺎﺑﻊ ﻏﻴﺮﻣﺘﻌﺎرف اﺳﺘﺨﺮاج ﺷﺪه ﻣﺎﻧﻨﺪ‬
‫ﺷﻦﻫﺎي ﻧﻔﺘﻲ‪ ،‬ﺷﻴﻞ اوﻳﻞ و زﻏﺎل ﺳﻨﮓ ﻧﻴﺰ ﻣﻲﮔﺮدد؛ ﺗﻜﻨﻮﻟﻮژيﻫﺎي ﻗﺎﺑﻞ اﺗﻜﺎ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ‬
‫در ﺑﺮآورد و ﺗﺨﻤﻴﻦ ذﺧﺎﻳﺮ اﺛﺒﺎت ﺷﺪه‪ ،‬ﺑﻪ ﻛﺎر ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﻮد؛ ذﺧﺎﻳﺮ اﺛﺒﺎت ﺷﺪه ﺗﻮﺳﻌﻪﻧﻴﺎﻓﺘﻪ‬
‫ﻧﻴﺰ ﻣﻲﺗﻮاﻧﻨﺪ ﮔﺰارش ﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬ﻣﺸﺮوط ﺑﺮ آنﻛﻪ ﻳﻚ اﻃﻤﻴﻨﺎن ﻣﻨﻄﻘﻲ از ﻗﺎﺑﻠﻴﺖ ﺗﻮﻟﻴﺪ‬
‫اﻗﺘﺼﺎدي از ذﺧﺎﻳﺮ ﻣﺮﺑﻮﻃﻪ وﺟﻮد داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ذﺧﺎﻳﺮ ﺑﺮﻣﺒﻨﺎي ﻳﻚ ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ ‪ 12‬ﻣﺎﻫﻪ از‬
‫ﻗﻴﻤﺖ ﻛﺎﻻي ﻣﺮﺑﻮﻃﻪ ﺑﺮاﺳﺎس ﻗﻴﻤﺖ اوﻟﻴﻦ روز ﻫﺮ ﻳﻚ از ‪ 12‬ﻣﺎه در ﻃﻮل ﺳﺎل ﻣﺎﻟﻲ‪،‬‬
‫] ‪[ Downloaded from iiesj.ir on 2023-12-18‬‬

‫ﻗﻴﻤﺖﮔﺬاري ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ اﻳﻦ ﻗﺎﻧﻮن ﻳﻚ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ﻛﻠﻲ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻛﻨﺘﺮلﻫﺎي داﺧﻠﻲ‬

‫‪1. U.S. Securities and Exchange Commission’s final rule, “Modernization of Oil and Gas‬‬
‫”‪Reporting.‬‬
 ‫‪166‬‬ ‫ﺑﺮرﺳﻲ ﻣﻘﺎﻳﺴﻪاي ﻧﻈﺎم ﻣﺎﻟﻲ ﻗﺮاردادﻫﺎي ﺧﺪﻣﺎﺗﻲ در ﺻﻨﻌﺖ ﻧﻔﺖ اﻳﺮان و ﻋﺮاق‪...‬‬

‫درون ﺷﺮﻛﺘﻲ در زﻣﻴﻨﻪ ﻓﺮاﻳﻨﺪ ﺗﺨﻤﻴﻦ ذﺧﺎﻳﺮ اﻳﺠﺎد ﻛﺮده اﺳﺖ‪ ،‬ﻫﺮﮔﻮﻧﻪ ﮔﺰارش ﺗﻬﻴﻪ‬
‫ﺷﺪه ﺗﻮﺳﻂ ﺷﺨﺺ ﺛﺎﻟﺚ در زﻣﻴﻨﻪ ﺗﻬﻴﻪ ﻳﺎ ﺑﺎزرﺳﻲ ذﺧﺎﻳﺮ ﻛﻪ در ﮔﺰارﺷﺎت ﻳﺎ ﺻﻮرتﻫﺎي‬
‫ﻣﺎﻟﻲ ﺛﺒﺖ ﺷﺪه ﺷﺮﻛﺖ آﻣﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﻲﺑﺎﻳﺴﺖ اﻓﺸﺎ ﮔﺮدد )ﻗﺎﻧﻮن ﻧﻬﺎﻳﻲ(‪.‬‬

‫ﻣﺒﺤﺚ دوم‪ :‬اﻣﻜﺎن و ﻧﺤﻮه ﺷﻨﺎﺳﺎﻳﻲ ذﺧﺎﻳﺮ ﻧﻔﺘﻲ در ﻗﺮاردادﻫﺎي ﺧﺪﻣﺎﺗﻲ از‬
‫ﻣﻨﻈﺮ ﻣﻘﺮرات اﺳﺘﺎﻧﺪاردﻫﺎي ﻣﺎﻟﻲ‬
‫ﮔﻔﺘﺎر اول‪ :‬ﻣﻔﺎﻫﻴﻢ و ﻣﺒﺎﻧﻲ ﻗﺎﻧﻮﻧﻲ و ﺣﻘﻮﻗﻲ ﺷﻨﺎﺳﺎﻳﻲ ذﺧﺎﻳﺮ ﻧﻔﺖ و ﮔﺎز ﺗﻮﺳﻂ‬
‫ﺷﺮﻛﺖﻫﺎي ﻧﻔﺘﻲ‬
‫در اﺳﺘﺎﻧﺪاردﻫﺎي ﺣﺴﺎﺑﺪاري و ﮔﺰارﺷﮕﺮي ﻣﺎﻟﻲ ﻛﻪ ﺑﺮاي ﮔﺰارﺷﮕﺮي ﻓﻌﺎﻟﻴﺖﻫﺎي‬
‫ﺗﻮﻟﻴﺪي ﻧﻔﺖ و ﮔﺎز ﺗﻨﻈﻴﻢ ﺷﺪه اﺳﺖ از ﻣﻔﻬﻮﻣﻲ ﺗﺤﺖ ﻋﻨﻮان دارﻧﺪه ﻣﻨﻔﻌﺖ ﻣﻌﺪﻧﻲ ﻳﺎ‬
‫ﻧﻔﻊ ﻣﻌﺪﻧﻲ در ﻳﻚ داراﻳﻲ‪ 1‬ﺻﺤﺒﺖ ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﻲرﺳﺪ‪ ،‬اوﻟﻴﻦ ﺑﺎر ﻛﻤﻴﺴﻴﻮن‬
‫ﺑﻮرس اوراق ﺑﻬﺎدر در ﺗﺼﻮﻳﺐ ﻗﺎﻧﻮﻧﻲ‪ 2‬از اﻳﻦ واژه اﺳﺘﻔﺎده ﻛﺮده اﺳﺖ‪ .‬ﻣﻨﻈﻮر از آن‬
‫ﺷﺨﺺ ﺣﻘﻴﻘﻲ ﻳﺎ ﺣﻘﻮﻗﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ داراي ﺑﺮﺧﻲ ﺣﻘﻮق ﻣﻌﺪﻧﻲ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ و ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ دﻟﻴﻞ‬
‫ﻧﻴﺰ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ذﺧﺎﻳﺮ را ﺷﻨﺎﺳﺎﻳﻲ و ﮔﺰارش ﻛﻨﺪ‪ .‬در ﺗﻮﺿﻴﺢ اﻳﻦ ﻣﻔﻬﻮم ﺷﺮﺣﻲ ﻣﻄﺮح ﺷﺪه‬
‫اﺳﺖ ﻣﺒﻨﻲ ﺑﺮ اﻳﻨﻜﻪ ﻳﻚ ﻧﻔﻊ ﻣﻌﺪﻧﻲ در راﺑﻄﻪ ﺑﺎ ﻳﻚ داراﻳﻲ‪ ،‬ﺣﻘﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﺎﻟﻚ در‬
‫راﺑﻄﻪ ﺑﺎ ﺳﻬﻴﻢ ﺷﺪن ﻳﺎ ﻣﺸﺎرﻛﺖ در ﻋﺎﻳﺪات و درآﻣﺪﻫﺎي ﺣﺎﺻﻞ از ﻧﻔﺖ و ﮔﺎز ﺗﻮﻟﻴﺪ ﺷﺪه‬
‫ﺑﻪ ﻃﺮف ﻣﻘﺎﺑﻞ ﻳﻌﻨﻲ ﺷﺮﻛﺖ ﻧﻔﺘﻲ ﻣﻲدﻫﺪ و ﺑﺮاﺳﺎس ﺗﻌﺮﻳﻒ ﻛﻤﻴﺴﻴﻮن ﺑﻮرس و اوراق‬
‫ﺑﻬﺎدار اﻳﺎﻻت ﻣﺘﺤﺪه از اﻳﻦ ﻋﺒﺎرت‪ ،‬ﻣﻨﺎﻓﻊ ﻣﻌﺪﻧﻲ ﺣﺎﺻﻞ از داراﻳﻲﻫﺎ ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از‪:‬‬

‫‪1. Mineral Interest Evaluation in Properties‬‬

‫‪2. SEC Section S-X, Rule 4-10b Successful Efforts Method: "Mineral Interests in‬‬
‫‪Properties.Including:‬‬
‫‪(i) a fee ownership or lease, concession or other interest representing the right to extract oil or‬‬
‫;‪gas subject to such terms as may be imposed by the conveyance of that interest‬‬
‫] ‪[ Downloaded from iiesj.ir on 2023-12-18‬‬

‫‪(ii) royalty interests, production payments payable in oil or gas, and other non operating‬‬
‫‪interests in properties operated by others; and‬‬
‫‪(iii) those agreements with foreign governments or authorities under which a reporting entity‬‬
‫‪participates in the operation of the related properties or otherwise serves as producer of the‬‬
‫‪underlying reserves (as opposed to being an independent purchaser, broker, dealer or‬‬
‫‪importer). Properties do not include other supply agreements or contracts that represent the‬‬
‫‪right to purchase, rather than extract, oil and gas.‬‬
 ‫ﻓﺼﻞﻧﺎﻣﻪ ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت اﻗﺘﺼﺎد اﻧﺮژي‪ /‬ﺳﺎل ﻫﻔﺪﻫﻢ‪ /‬ﺷﻤﺎره ‪ /69‬ﺗﺎﺑﺴﺘﺎن ‪1400‬‬ ‫‪167‬‬

‫‪ -‬ﻣﺎﻟﻜﻴﺖ ﻳﺎ اﺟﺎره ﺑﻠﻨﺪﻣﺪت‪ ،‬اﻣﺘﻴﺎز ﻳﺎ ﺳﺎﻳﺮ ﻣﻨﺎﻓﻌﻲ ﻛﻪ اراﺋﻪﻛﻨﻨﺪه ﺣﻘﻲ در راﺳﺘﺎي‬

‫اﺳﺘﺨﺮاج ﻧﻔﺖ و ﮔﺎز ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺗﺤﺖ ﺷﺮاﻳﻄﻲ ﻛﻪ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ از ﻃﺮﻳﻖ اﻧﺘﻘﺎل آن ﻣﻨﻔﻌﺖ‬
‫ﺗﺤﻤﻴﻞ ﮔﺮدد‪.‬‬
‫‪ -‬ﻣﻨﺎﻓﻊ ﺣﺎﺻﻞ از ﺣﻖ ﻣﺎﻟﻜﺎﻧﻪ‪ ،‬ﭘﺮداﺧﺖﻫﺎي ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻗﺎﺑﻞ ﭘﺮداﺧﺖ ﺑﻪ ﺷﻜﻞ ﻧﻔﺖ ﻳﺎ ﮔﺎز‬
‫و دﻳﮕﺮ ﻣﻨﺎﻓﻊ ﻏﻴﺮﻋﻤﻠﻴﺎﺗﻲ در داراﻳﻲﻫﺎي ﺗﻮﻟﻴﺪ ﺷﺪه‬
‫‪ -‬آن ﻣﻮاﻓﻘﺘﻨﺎﻣﻪﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﺑﺎ دوﻟﺖﻫﺎي ﺧﺎرﺟﻲ ﻳﺎ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪﮔﺎن ﻗﺎﻧﻮﻧﻲ آﻧﻬﺎ ﻣﻨﻌﻘﺪ ﺷﺪه‬
‫اﺳﺖ ﻣﺒﻨﻲ ﺑﺮ اﻳﻨﻜﻪ ﻳﻚ ﺷﺨﺼﻴﺖ ﺣﻘﻮﻗﻲ در ﻋﻤﻠﻴﺎت داراﻳﻲﻫﺎي ﻣﺮﺑﻮﻃﻪ ﻣﺸﺎرﻛﺖ‬
‫داﺷﺘﻪ اﺳﺖ ﻳﺎ ﺑﻪﻋﻨﻮان ﺗﻮﻟﻴﺪﻛﻨﻨﺪه ذﺧﺎﻳﺮ ﺗﺤﺖاﻻرﺿﻲ ﺧﺪﻣﺎﺗﻲ اراﺋﻪ ﻧﻤﻮده اﺳﺖ‬
‫)ﺑﺮﺧﻼف ﻳﻚ ﺧﺮﻳﺪار ﻣﺴﺘﻘﻞ‪ ،‬ﻛﺎرﮔﺰار ﻣﻌﺎﻣﻠﻪﮔﺮ و ﻳﺎ ﻳﻚ واردﻛﻨﻨﺪه ﻧﻔﺖ و ﮔﺎز(‪.‬‬
‫اﻳﻦ ﻣﻨﻔﻌﺖ در داراﻳﻲ ﺷﺎﻣﻞ ﺳﺎﻳﺮ ﻣﻮاﻓﻘﺘﻨﺎﻣﻪﻫﺎ و ﻗﺮاردادﻫﺎي ﺗﺄﻣﻴﻦ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻧﻮﻋﻲ‬
‫ﻣﺒﻴﻦ ﺣﻖ ﺧﺮﻳﺪ ﻧﻔﺖ و ﮔﺎز ﺑﻪ ﺟﺎي اﺳﺘﺨﺮاج آن ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻧﻤﻲﮔﺮدد‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﻣﻲﺗﻮان‬
‫ﺟﻬﺖ روﺷﻦﺗﺮ ﺷﺪن ﻣﻨﻈﻮر از اﻳﻦ ﺗﻌﺮﻳﻒ اراﺋﻪ ﺷﺪه در ﻣﻮرد ﺣﻖ ﻣﻌﺪﻧﻲ ﺑﻪ ﺗﻌﺮﻳﻔﻲ ﻛﻪ‬
‫ﻛﻤﻴﺴﻴﻮن ﺑﻮرس و اوراق ﺑﻬﺎدار اﻳﺎﻻت ﻣﺘﺤﺪه در ﻣﻮرد ﻓﻌﺎﻟﻴﺖﻫﺎي ﺗﻮﻟﻴﺪي ﻧﻔﺖ و ﮔﺎز در‬
‫ﺑﺨﺶ اول از اﻳﻦ ﻗﺎﻧﻮن‪ 1‬اراﺋﻪ ﻣﻲدﻫﺪ‪ ،‬ﺗﻮﺟﻪ ﻛﺮد ﻣﺒﻨﻲ ﺑﺮ اﻳﻨﻜﻪ ﭼﻨﻴﻦ ﻓﻌﺎﻟﻴﺖﻫﺎﻳﻲ‬
‫ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از‪:‬‬
‫‪ .1‬ﺟﺴﺘﺠﻮ ﺟﻬﺖ ﻳﺎﻓﺘﻦ ﻧﻔﺖ از ﺟﻤﻠﻪ ﻣﻴﻌﺎﻧﺎت ﻧﻔﺘﻲ‪ ،‬ﮔﺎز ﻃﺒﻴﻌﻲ و ﮔﺎز ﻣﺎﻳﻊ در‬
‫ﺣﺎﻟﺖﻫﺎي ﻃﺒﻴﻌﻲﺷﺎن در ﺣﻮزهﻫﺎي اﺻﻠﻲ؛ ‪ .2‬ﻛﺴﺐ ﺣﻘﻮق داراﻳﻲ ﻳﺎ داراﻳﻲﻫﺎ ﺑﺮاي‬
‫اﻫﺪاف اﻛﺘﺸﺎف ﺑﻴﺸﺘﺮ و ﺑﺮداﺷﺖ ﻧﻔﺖ و ﮔﺎز از ﻣﺨﺎزن ﻣﻮﺿﻮع آن داراﻳﻲﻫﺎ؛ ‪.3‬‬
‫ﻓﻌﺎﻟﻴﺖﻫﺎي ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﺳﺎﺧﺖ‪ ،‬ﺣﻔﺎري و ﻓﻌﺎﻟﻴﺖﻫﺎي ﺗﻮﻟﻴﺪي ﻣﻮرد ﻧﻴﺎز ﺑﺮاي ﺑﺎزﻳﺎﻓﺖ ﻧﻔﺖ‬
‫و ﮔﺎز از ﻣﺨﺎزن ﻃﺒﻴﻌﻲ ازﺟﻤﻠﻪ ﺗﺤﺼﻴﻞ‪ ،‬ﺳﺎﺧﺖ‪ ،‬ﻧﺼﺐ و ﻧﮕﻬﺪاري ﻣﻴﺪان و ﺳﻴﺴﺘﻢﻫﺎي‬
‫ذﺧﻴﺮهﺳﺎزي؛ ‪ .4‬اﺳﺘﺨﺮاج ﻫﻴﺪروﻛﺮﺑﻦﻫﺎي ﻗﺎﺑﻞ ﻓﺮوش در ﺣﺎﻟﺖﻫﺎي ﺟﺎﻣﺪ‪ ،‬ﻣﺎﻳﻊ ﻳﺎ ﮔﺎز‬
‫ﻳﺎ ﺷﻦﻫﺎي ﻧﻔﺘﻲ‪ ،‬ﺷﻴﻞﻫﺎ ﻳﺎ ﺳﺎﻳﺮ ﻣﻨﺎﺑﻊ ﻃﺒﻴﻌﻲ ﺗﺠﺪﻳﺪﻧﺎﭘﺬﻳﺮ ﻛﻪ اﻳﻦ ﺗﻤﺎﻳﻞ وﺟﻮد دارد ﺗﺎ‬
‫ﺑﻪﻋﻨﻮان ﻧﻔﺖ و ﮔﺎز ﻣﺼﻨﻮﻋﻲ ﻣﺤﺴﻮب ﮔﺮدﻧﺪ و اﻧﺠﺎم ﻓﻌﺎﻟﻴﺖﻫﺎي ﻣﺮﺗﺒﻂ ﺑﺎ ﭼﻨﻴﻦ‬
‫اﺳﺘﺨﺮاجﻫﺎﻳﻲ‪.‬‬
‫] ‪[ Downloaded from iiesj.ir on 2023-12-18‬‬

‫‪1. See Rule 4-10(a) (1) (ii) (D) [17 CFR 210.4-10(a) (1) (ii) (D)] .Oil & Gas Producing‬‬
‫‪Activities in 210.4-10 Financial accounting and reporting for oil and gas producing‬‬
‫‪activities pursuant to the Federal securities laws and the Energy Policy and Conservation‬‬
‫‪Act of 1975.‬‬
 ‫‪168‬‬ ‫ﺑﺮرﺳﻲ ﻣﻘﺎﻳﺴﻪاي ﻧﻈﺎم ﻣﺎﻟﻲ ﻗﺮاردادﻫﺎي ﺧﺪﻣﺎﺗﻲ در ﺻﻨﻌﺖ ﻧﻔﺖ اﻳﺮان و ﻋﺮاق‪...‬‬

‫در ﻣﻘﺮرات ﻣﺎﻟﻴﺎﺗﻲ وزارت ﺧﺰاﻧﻪداري آﻣﺮﻳﻜﺎ‪ 1‬ﻣﻨﺎﻓﻊ اﻗﺘﺼﺎدي ﺑﻪﻋﻨﻮان ﻻزﻣﻪ‬
‫ﺷﻨﺎﺳﺎﻳﻲ ذﺧﺎﻳﺮ ﻧﻔﺘﻲ ﺑﺮاي ﺷﺮﻛﺖﻫﺎي دارﻧﺪه ﻗﺮاردادﻫﺎي ﻧﻔﺘﻲ ﺷﺪه اﺳﺖ و ﺗﻮﺿﻴﺢ‬
‫ﻣﻲدﻫﺪ‪ ،‬ﻣﻨﺎﻓﻊ اﻗﺘﺼﺎدي ﻋﺒﺎرﺗﺴﺖ از ﻣﻨﺎﻓﻊ ﺣﺎﺻﻠﻪ در ﻧﺘﻴﺠﻪ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪﮔﺬاري در ﻣﻌﺎدن‬
‫درﺟﺎ ﻛﻪ درآﻣﺪ ﺣﺎﺻﻞ از اﺳﺘﺨﺮاج ﻣﻨﺎﺑﻊ ﻣﺰﺑﻮر ﺑﻪﻋﻨﻮان ﺑﺎزﮔﺸﺖ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ ﺑﻪوﺳﻴﻠﻪ ﻳﻚ‬
‫راﺑﻄﻪ ﺣﻘﻮﻗﻲ ﺗﻀﻤﻴﻦ ﺷﺪه ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﺑﺮﺧﻲ ﻣﺤﻘﻘﺎن از ﺑﺮرﺳﻲ ﻗﻮاﻧﻴﻦ ﻣﺰﺑﻮر ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻣﻲﮔﻴﺮﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺮﺧﻲ ﻋﻨﺎﺻﺮي ﻛﻪ‬
‫ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺑﻪﻋﻨﻮان ﻣﻨﻔﻌﺖ اﻗﺘﺼﺎدي‪ ،‬ﺷﺮﻛﺖﻫﺎي ﻧﻔﺘﻲ ﻃﺮف ﻗﺮاردادﻫﺎي ﺑﺎﻻدﺳﺘﻲ ﻧﻔﺖ و‬
‫ﮔﺎز را در ﺷﻨﺎﺳﺎﻳﻲ و ﮔﺰارش ﺳﻬﻢ ﺧﻮد از ذﺧﺎﻳﺮ ﻧﻔﺘﻲ ﺣﻤﺎﻳﺖ و ﭘﺸﺘﻴﺒﺎﻧﻲ ﻛﻨﻨﺪ‪،‬‬
‫ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از ‪ .1‬ﺣﻖ اﻛﺘﺸﺎف ﻳﺎ اﺳﺘﺨﺮاج ﻧﻔﺖ و ﮔﺎز؛ ‪ .2‬ﺣﻖ اﺧﺬ ﺑﺨﺸﻲ از ﻣﺤﺼﻮل‬
‫ﺑﻪﺻﻮرت ﻛﺎﻻ‪ 2‬ﻳﺎ ﺳﻬﻤﻲ از ﻋﻮاﻳﺪ ﺣﺎﺻﻞ از ﻓﺮوش آﻧﻬﺎ؛ ‪ .3‬ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻦ در ﻣﻌﺮض ﺧﻄﺮات‬
‫ﻧﺎﺷﻲ از رﻳﺴﻚﻫﺎي ﻓﻨﻲ‪ ،‬ﻋﻤﻠﻴﺎﺗﻲ و رﻳﺴﻚﻫﺎي ﺑﺎزار؛ ‪ .4‬داﺷﺘﻦ ﻓﺮﺻﺖﻫﺎﻳﻲ ﺑﺮاي اﺧﺬ‬
‫ﭘﺎداش در زﻣﺎن ﻣﺸﺎرﻛﺖ در ﻓﻌﺎﻟﻴﺖﻫﺎي ﺗﻮﻟﻴﺪي )ﻳﻮﻧﮓ‪.3(2013 ،‬‬
‫از آن ﺟﺎﻳﻲ ﻛﻪ اراﺋﻪ ﺗﺴﻬﻴﻼت ﺑﺎﻧﻜﻲ ﺑﻪ ﺷﺮﻛﺖﻫﺎي اﻛﺘﺸﺎف و ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻧﻔﺖ و ﮔﺎز‬
‫ﻣﺘﻀﻤﻦ درك ﺗﺨﺼﻴﺺ ﻣﻨﺎﻓﻊ داراﻳﻲ ﺑﻪ اﻳﻦ ﺷﺮﻛﺖﻫﺎ )اﺳﺘﻘﺮاضﻛﻨﻨﺪﮔﺎن(‪ ،‬ذﺧﺎﻳﺮ و‬
‫ﺟﺮﻳﺎنﻫﺎي ﻧﻘﺪي ﻫﻤﺮاه ﺑﺎ ﺳﺎﺧﺘﺎرﻫﺎي ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ و ﻣﺎﻟﻜﻴﺖ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬در راﻫﻨﻤﺎي ﻣﻨﺘﺸﺮ‬
‫ﺷﺪه ﺑﺮاي اﺧﺬ ﺗﺴﻬﻴﻼت و اﺳﺘﻘﺮاض ﺷﺮﻛﺖﻫﺎي ﻓﻌﺎل در ﺣﻮزه ﻓﻌﺎﻟﻴﺖﻫﺎي ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻧﻔﺖ و‬
‫ﮔﺎز‪ 4‬ﻧﻴﺰ ﺗﻘﺴﻴﻢﺑﻨﺪي از اﻧﻮاع ﻣﻨﺎﻓﻌﻲ ﻛﻪ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ در ذﺧﺎﻳﺮ ﻧﻔﺖ و ﮔﺎز ﺑﺮاي اﻳﻦ ﺷﺮﻛﺖﻫﺎ‬
‫وﺟﻮد داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ﺑﻪ ﺷﺮح ذﻳﻞ اراﺋﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ -‬ﻣﻨﻔﻌﺖ ﻣﻌﺪﻧﻲ‪ :5‬ﻋﺒﺎرﺗﺴﺖ از ﻳﻚ ﻣﻨﻔﻌﺖ داراﻳﻲ ﻛﻪ ﺗﻮﺳﻂ اﺑﺰاري ﻛﻪ ﻣﻨﻔﻌﺘﻲ را از‬
‫‪6‬‬

‫ﺟﻨﺲ ﻛﺎﻻﻳﻲ ﭼﻮن زﻏﺎل ﺳﻨﮓ‪ ،‬ﻧﻔﺖ و ﮔﺎز ﻳﺎ ﻫﺮ ﻣﻌﺪن دﻳﮕﺮي را از ﻃﺮﻳﻖ اﻫﺪا‪،‬‬
‫واﮔﺬاري و ﻏﻴﺮه اﻧﺘﻘﺎل ﻣﻲدﻫﺪ‪ ،‬ﺑﻪ وﺟﻮد آﻣﺪه اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪1. U. S. Treasury Regulation Sec. 1.611–1(6)(1): An economic Interest is possessed in every‬‬

‫‪case in which the taxpayer has acquired by investment any Interest in mineral in place...‬‬
‫‪and secures, by any form of legal relationship, income derived from the extraction of the‬‬
‫] ‪[ Downloaded from iiesj.ir on 2023-12-18‬‬

‫‪mineral... to which he must look for a return of his capital.‬‬

‫‪2. in kind‬‬
‫‪3. Elliott Young .Houston 2013,ATW August 27/28 “ Reserves and Resource Entitlement and‬‬
‫"‪Reporting‬‬
‫‪4. Oil and Gas Exploration and Production Lending,2016,p.9‬‬
‫‪5. Mineral Interest‬‬
‫‪6. Property Interest‬‬
 ‫ﻓﺼﻞﻧﺎﻣﻪ ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت اﻗﺘﺼﺎد اﻧﺮژي‪ /‬ﺳﺎل ﻫﻔﺪﻫﻢ‪ /‬ﺷﻤﺎره ‪ /69‬ﺗﺎﺑﺴﺘﺎن ‪1400‬‬ ‫‪169‬‬

‫‪ -‬ﻣﻨﻔﻌﺖ ﻧﺎﺷﻲ از ﺑﻬﺮه ﻣﺎﻟﻜﺎﻧﻪ‪ :1‬ﻳﻚ ﻣﻨﻔﻌﺖ داراﻳﻲ در ﻣﻌﺎدن ﻧﻔﺖ و ﮔﺎز اﺳﺖ ﻛﻪ‬
‫ﻣﺎﻟﻚ را ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺳﻬﻤﻲ از ﺗﻮﻟﻴﺪ در زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺗﻮﻟﻴﺪ ﺻﻮرت ﮔﺮﻓﺖ‪ ،‬ﻣﺴﺘﺤﻖ ﻣﻲﮔﺮداﻧﺪ‪.‬‬
‫در ﻳﻚ ﻣﻨﻔﻌﺖ ﻧﺎﺷﻲ از ﺑﻬﺮه ﻣﺎﻟﻜﺎﻧﻪ‪ ،‬ﻣﺨﺎرج ﺗﻮﻟﻴﺪ وﺟﻮد ﻧﺪارد‪.‬‬
‫‪ -‬ﻣﻨﻔﻌﺖ ﻛﺎري‪ :2‬درﺻﺪ ﻣﺎﻟﻜﻴﺘﻲ از ﻳﻚ ﻣﺠﻮز ﻧﻔﺖ و ﮔﺎز اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ دارﻧﺪه آن ﺣﻖ‬
‫اﻛﺘﺸﺎف و ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻧﻔﺖ و ﮔﺎز را در ﺑﺨﺸﻲ از ﻳﻚ داراﻳﻲ اﻋﻄﺎء ﻣﻲﻛﻨﺪ‪.‬‬
‫‪ -‬ﻣﻨﻔﻌﺖ درآﻣﺪ ﺧﺎﻟﺺ‪ :3‬ﻧﻮﻋﻲ ﻣﻨﻔﻌﺖ در داراﻳﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﭘﺲ از ﭘﺮداﺧﺖ ﻣﺨﺎرج‬
‫ﺗﻮﻟﻴﺪ و ﺑﻬﺮه ﻣﺎﻟﻜﺎﻧﻪ‪ ،‬واﮔﺬار ﺷﻮﻧﺪه ﻳﻚ ﻣﺠﻮز در ﺳﻮد و ﻣﻨﺎﻓﻊ ﻧﺎﺷﻲ از ﻋﻤﻠﻴﺎت ﺗﻮﻟﻴﺪ‬
‫ﻧﻔﺖ و ﮔﺎز دارد‪.‬‬
‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﺑﺮاﺳﺎس ﻣﻔﺎد ﻗﺎﻧﻮﻧﻲ ﻳﺎد ﺷﺪه و ﺗﻮﺿﻴﺤﺎت دﺳﺘﻮراﻟﻌﻤﻞ راﻫﻨﻤﺎي اﺳﺘﻘﺮاض‬
‫ﺷﺮﻛﺖﻫﺎي اﻛﺘﺸﺎف و ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻧﻔﺖ ﻣﻲﺗﻮان ﭼﻨﻴﻦ ﻧﺘﻴﺠﻪﮔﻴﺮي ﻛﺮد ﻛﻪ اوﻻً در ﻗﻮاﻧﻴﻦ‬
‫ﻛﻤﻴﺴﻴﻮن ﺑﻮرس اوراق ﺑﻬﺎدار و اداره ﺧﺰاﻧﻪداري اﻳﺎﻻت ﻣﺘﺤﺪه ﺑﻪ ﺻﺮاﺣﺖ ﻣﺸﺨﺺ ﻧﺸﺪه‬
‫اﺳﺖ ﻛﻪ ﺷﺮﻛﺖﻫﺎي ﻓﻌﺎل در ﺑﺨﺶ ﻣﻌﺎدن ﻧﻔﺖ و ﮔﺎز ﺗﺤﺖ ﻛﺪام ﻗﺮاردادﻫﺎ ﻣﻲﺗﻮاﻧﻨﺪ‪،‬‬
‫ذﺧﺎﻳﺮ اﺛﺒﺎت ﺷﺪه را ﺷﻨﺎﺳﺎﻳﻲ و ﺛﺒﺖ ﻛﻨﻨﺪ و ﺗﻮﺿﻴﺤﻲ ﺑﻪﺻﻮرت ﻋﺎم ﺗﺤﺖ ﻋﻨﻮان‬
‫دارﻧﺪﮔﺎن ﻣﻨﻔﻌﺖ ﻣﻌﺪﻧﻲ آﻣﺪه ﻛﻪ ﻃﺒﻖ ﺗﻮﺿﻴﺤﺎت ﻓﻮقاﻟﺬﻛﺮ ﻳﻚ ﻣﻨﻔﻌﺖ ﻣﻌﺪﻧﻲ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ‬
‫ﻣﺤﺪودهاي از ﻳﻚ ﻣﺠﻮز ﺗﺎ ﻳﻚ ﺗﺮﺗﻴﺒﺎت ﻗﺮاردادي در ارﺗﺒﺎط ﺑﺎ ﻓﻌﺎﻟﻴﺖﻫﺎي ﺗﻮﻟﻴﺪي ﻧﻔﺖ‬
‫و ﮔﺎز را در ﺑﺮﮔﻴﺮد‪ ،‬آن ﭼﻨﺎن ﻛﻪ اﻳﻦ ﻣﻮاﻓﻘﺘﻨﺎﻣﻪﻫﺎ و ﻗﺮاردادﻫﺎ ﺗﺤﺖ ﺗﺄﺛﻴﺮ ﻣﺎﻫﻴﺖ‬
‫اﺣﺘﻤﺎﻟﻲ ﻓﻌﺎﻟﻴﺖﻫﺎي ﺑﺎﻻدﺳﺘﻲ ﻧﻔﺖ و ﮔﺎز اﻋﻢ از اﻛﺘﺸﺎف‪ ،‬ﺣﻔﺎري و ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ‬
‫ﺑﺎﺷﻨﺪ و ﻣﺘﻀﻤﻦ ﺟﻨﺒﻪﻫﺎي ﭘﺬﻳﺮش رﻳﺴﻚ ﻧﺎﺷﻲ از اﻳﻦ ﻓﻌﺎﻟﻴﺖﻫﺎ ﺑﻮده و ﻗﺮاردادﻫﺎﻳﻲ‬
‫ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺧﺮﻳﺪ و ﺗﺄﻣﻴﻦ ﻧﻔﺖ و ﮔﺎز ﻛﻪ در آنﻫﺎ ﭘﻴﻤﺎﻧﻜﺎر در ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻣﺤﺼﻮل ﻣﺸﺎرﻛﺘﻲ ﻧﺪاﺷﺘﻪ‬
‫و ﺑﺎ رﻳﺴﻚﻫﺎي ﻧﺎﺷﻲ از ﺗﻮﻟﻴﺪ آن ﻣﻮاﺟﻪ ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬ﻣﻮﺿﻮع ﭼﻨﻴﻦ ﺣﻘﻲ ﻧﻤﻲﺑﺎﺷﺪ‪ .‬درﻧﺘﻴﺠﻪ‬
‫دﺳﺘﻮراﻟﻌﻤﻞ راﻫﻨﻤﺎي اﺳﺘﻘﺮاض ﺷﺮﻛﺖﻫﺎي اﻛﺘﺸﺎف و ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻧﻔﺖ ﺑﻪﻋﻨﻮان ﻳﻜﻲ از‬
‫دﺳﺘﻮراﻟﻌﻤﻞﻫﺎي ﻣﻌﺘﺒﺮ ﻣﻮﺟﻮد در راﺑﻄﻪ ﺑﺎ ﺗﺄﻣﻴﻦ ﻣﺎﻟﻲ و اراﺋﻪ وام ﺑﻪ ﺷﺮﻛﺖﻫﺎي ﻓﻌﺎل در‬
‫ﺣﻮزه ﻓﻌﺎﻟﻴﺖﻫﺎي ﺗﻮﻟﻴﺪي ﻧﻔﺖ در آﻣﺮﻳﻜﺎ‪ ،‬ﻧﻴﺰ اﻧﻮاﻋﻲ از ﻣﻨﺎﻓﻊ در داراﻳﻲ )ذﺧﺎﻳﺮ ﻧﻔﺘﻲ( را‬
‫ﺑﺮاي اﻳﻦ ﺷﺮﻛﺖﻫﺎ ﺷﻨﺎﺳﺎﻳﻲ ﻛﺮده ﻛﻪ ﺑﻪﻃﻮرﻛﻠﻲ در ﺳﻪ دﺳﺘﻪ ﻣﻨﻔﻌﺖ ﻣﻌﺪﻧﻲ‪ ،‬ﻣﻨﻔﻌﺖ‬
‫] ‪[ Downloaded from iiesj.ir on 2023-12-18‬‬

‫ﻛﺎري و ﻣﻨﻔﻌﺖ درآﻣﺪي ﻃﺒﻘﻪﺑﻨﺪي ﻣﻲﮔﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﻟﻴﻜﻦ در دﺳﺘﻮراﻟﻌﻤﻞ ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ ﻣﻨﺎﺑﻊ‬

‫‪1. Royalty Interest‬‬

‫‪2. Working Interest‬‬
‫‪3. Net Revenue Interest‬‬
 ‫‪170‬‬ ‫ﺑﺮرﺳﻲ ﻣﻘﺎﻳﺴﻪاي ﻧﻈﺎم ﻣﺎﻟﻲ ﻗﺮاردادﻫﺎي ﺧﺪﻣﺎﺗﻲ در ﺻﻨﻌﺖ ﻧﻔﺖ اﻳﺮان و ﻋﺮاق‪...‬‬

‫ﻧﻔﺘﻲ ﻛﻪ ﺑﻪﻋﻨﻮان ﻣﻨﺒﻌﻲ ﻣﻌﺘﺒﺮ ﻣﻮرد اﺳﺘﻔﺎده ﻗﺎﻧﻮنﮔﺬاري و ﺗﻬﻴﻪ دﺳﺘﻮراﻟﻌﻤﻞﻫﺎي ﻣﺎﻟﻲ‬
‫از ﺳﻮي ﺳﻴﺴﺘﻢ ﺑﺎﻧﻜﻲ و ﺑﻮرﺳﻲ اﻳﺎﻻت ﻣﺘﺤﺪه ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﺗﻮﺿﻴﺤﺎﺗﻲ در اﻳﻦ‬
‫ﺑﺎره وﺟﻮد دارد‪:‬‬
‫‪ .1‬ﻗﺮاردادﻫﺎي ﻟﻴﺴﺎﻧﺲ و اﻣﺘﻴﺎزي ﻛﻪ ﻣﺘﻀﻤﻦ اﻧﺘﻘﺎل ﻣﺎﻟﻜﻴﺖ ﺑﺮاي ﺷﺮﻛﺖ ﻧﻔﺘﻲ‬
‫دارﻧﺪه ﻗﺮارداد اﺳﺖ ﺑﺮاي اﻳﻦ ﺷﺮﻛﺖﻫﺎ ﻳﻚ ﻣﻨﻔﻌﺖ در داراﻳﻲ از ﺟﻨﺲ ﻣﻨﻔﻌﺖ ﻣﻌﺪﻧﻲ ﺑﻪ‬
‫ﺑﺎر آورده و ﺷﺮﻛﺖﻫﺎي ﻧﻔﺘﻲ ﻣﻲﺗﻮاﻧﻨﺪ ﺳﻬﻢ ﺧﻮد از ذﺧﺎﻳﺮ در اﻳﻦ ﻗﺮاردادﻫﺎ را ﺷﻨﺎﺳﺎﻳﻲ‬
‫و ﺗﺤﺖ داراﻳﻲ ﻣﻌﺪﻧﻲ ﺑﻪ ﺛﺒﺖ ﺑﺮﺳﺎﻧﻨﺪ‪.‬‬
‫‪ .2‬ﺗﺤﺖ ﺷﺮاﻳﻂ ﻗﺮاردادﻫﺎي ﻣﺸﺎرﻛﺖ در ﺗﻮﻟﻴﺪ‪ ،‬ﺷﺮﻛﺖﻫﺎي ﻓﻌﺎل در زﻣﻴﻨﻪ ﺗﻮﻟﻴﺪ‬
‫ﻧﻔﺖ و ﮔﺎز از ﺣﻘﻮﻗﻲ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺑﺨﺸﻲ از ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻳﺎ ﻣﺤﺼﻮل ﺗﻮﻟﻴﺪ ﺷﺪه ﺑﺮﺧﻮردار ﺧﻮاﻫﻨﺪ‬
‫ﺑﻮد‪ ،‬اﻳﻦ اﺳﺘﺤﻘﺎﻗﺎت ﻛﻪ ﻏﺎﻟﺒﺎً از آﻧﻬﺎ ﺗﺤﺖ ﻋﻨﻮان ﺧﺎﻟﺺ اﺳﺘﺤﻘﺎﻗﺎت ﻳﺎ ﺧﺎﻟﺺ ﻣﻨﻔﻌﺖ‬
‫اﻗﺘﺼﺎدي‪ 1‬ﻧﺎمﺑﺮده ﻣﻲﺷﻮد ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﻓﺮﻣﻮﻟﻲ ﻛﻪ در ﺷﺮوط اﻳﻦ ﻗﺮاردادﻫﺎ وﺟﻮد دارد و‬
‫ﺷﺎﻣﻞ ﻧﻔﺖ ﻫﺰﻳﻨﻪاي و ﻧﻔﺖ ﻣﻨﻔﻌﺘﻲ‪ 2‬ﻣﻲﮔﺮدد‪ ،‬ﺗﺨﻤﻴﻦ و ﺑﺮآورد ﻣﻲﺷﻮد و ﺗﺤﺖ ﺗﺄﺛﻴﺮ‬
‫ﻋﻨﺎﺻﺮي ﭼﻮن ﻣﺎﻟﻴﺎت ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﺑﻮد؛ ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ اﺳﺘﺤﻘﺎﻗﺎت ﺷﺮﻛﺖﻫﺎي ﻧﻔﺘﻲ در اﻳﻦ‬
‫ﻗﺮاردادﻫﺎ ﺑﻪدﻟﻴﻞ ﻣﺸﺎرﻛﺖ آﻧﻬﺎ در ﻋﻤﻠﻴﺎت و ﺗﻮﻟﻴﺪ ﺑﻪ ﺟﺎي ﺑﺮﺧﻮرداري از ﻳﻚ ﻣﻨﻔﻌﺖ‬
‫ﻛﺎري ﺛﺎﺑﺖ در ﻣﻌﺮض ﺧﻄﺮات ﻧﺎﺷﻲ از رﻳﺴﻚﻫﺎي ﻋﻤﻠﻴﺎﺗﻲ و ﺑﺎزار ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ و ﺑﻪ ﻫﻤﺎن‬
‫ﺗﺮﺗﻴﺐ ﻧﻴﺰ از ﻓﺮﺻﺖﻫﺎﻳﻲ ﺑﺮاي ﺑﺮﺧﻮرداري از ﭘﺎداش ﺑﺮﺧﻮردار ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﻫﻤﻴﻦ ﻋﻮاﻣﻞ‬
‫ﺑﺎﻋﺚ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ ﺗﺎ ﺑﺎ وﺟﻮد اﻳﻨﻜﻪ در اﻳﻦ ﻗﺮاردادﻫﺎ دوﻟﺖﻫﺎي ﻣﻴﺰﺑﺎن ﻣﺎﻟﻚ ﻣﻨﺎﺑﻊ و ذﺧﺎﻳﺮ‬
‫ﻧﻔﺘﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ وﻟﻲ ﺑﺮ اﺳﺎس روﻳﻪﻫﺎي ﺟﺎري ﺑﻪ ﺷﺮﻛﺖﻫﺎي ﻧﻔﺘﻲ ﭘﻴﻤﺎﻧﻜﺎر ﻣﺎﻟﻜﻴﺖ‬
‫ﺳﻬﻢﺷﺎن از ﻣﻨﺎﻓﻊ اﻗﺘﺼﺎدي در ﻧﻘﻄﻪ ﻣﻌﻴﻦ ﺗﻌﻠﻖ ﻣﻲﮔﻴﺮد ﻛﻪ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺑﻪﻋﻨﻮان‬
‫ذﺧﺎﻳﺮﺷﺎن ﻣﻮرد ادﻋﺎي آﻧﻬﺎ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬در ﻧﺘﻴﺠﻪ ﺑﺮاﺳﺎس اﻳﻦ ﻗﺮاردادﻫﺎ‪ ،‬ﻗﺎﺑﻠﻴﺖ ﺷﻨﺎﺳﺎﻳﻲ‬
‫ذﺧﺎﻳﺮ ﺑﺮاي ﺷﺮﻛﺖﻫﺎي ﻧﻔﺘﻲ وﺟﻮد دارد وﻟﻲ در اﻳﻨﺠﺎ ﺑﻪ ﺟﺎي ﺳﻬﻤﻲ از ﻣﺨﺎزن‬
‫زﻳﺮزﻣﻴﻨﻲ آﻧﭽﻪ ﺗﻮﺳﻂ ﺷﺮﻛﺖﻫﺎي ﻧﻔﺘﻲ ﺷﻨﺎﺳﺎﻳﻲ و اﻓﺸﺎ ﻣﻲﮔﺮدد‪ ،‬ﺧﺎﻟﺺ درآﻣﺪﻫﺎي آﺗﻲ‬
‫اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻌﺮف ﺧﺎﻟﺺ ﻣﻨﻔﻌﺖ اﻗﺘﺼﺎدي ﻣﺘﻌﻠﻖ ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﺗﺤﺖ ﻗﺮاردادﻫﺎي ﻣﺬﻛﻮر ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫‪ .3‬ﻗﺮاردادﻫﺎي ﺧﺪﻣﺎﺗﻲ رﻳﺴﻚﭘﺬﻳﺮ ﻧﻴﺰ ﻣﺸﺎﺑﻪ ﻗﺮاردادﻫﺎي ﻣﺸﺎرﻛﺖ در ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻫﺴﺘﻨﺪ‬
‫] ‪[ Downloaded from iiesj.ir on 2023-12-18‬‬

‫و ﺗﻨﻬﺎ در اﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺒﺎت ﻗﺮاردادي‪ ،‬ﭘﺮداﺧﺖﻫﺎ ﺑﻪ ﺗﻮﻟﻴﺪﻛﻨﻨﺪﮔﺎن ﺑﻪ ﺟﺎي اﻳﻨﻜﻪ از ﺟﻨﺲ‬

‫‪1. Net Entitlement or Net Economic Interest‬‬

‫‪2. Cost oil & Profit oil‬‬
 ‫ﻓﺼﻞﻧﺎﻣﻪ ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت اﻗﺘﺼﺎد اﻧﺮژي‪ /‬ﺳﺎل ﻫﻔﺪﻫﻢ‪ /‬ﺷﻤﺎره ‪ /69‬ﺗﺎﺑﺴﺘﺎن ‪1400‬‬ ‫‪171‬‬

‫ﻧﻔﺖ و ﻣﺤﺼﻮﻻت ﺗﻮﻟﻴﺪ ﺷﺪه ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﻪﺻﻮرت ﻧﻘﺪي اﺳﺖ؛ ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ در اﻳﻦ ﻗﺮاردادﻫﺎ ﻧﻴﺰ‬
‫ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ ﻗﺮاردادﻫﺎي ﻣﺸﺎرﻛﺖ در ﺗﻮﻟﻴﺪ ﺑﺮ ﻣﺒﻨﺎي ﺧﺎﻟﺺ ﻣﻨﻔﻌﺖ اﻗﺘﺼﺎدي‪ ،‬ذﺧﺎﻳﺮ‬
‫ﻣﻲﺗﻮاﻧﻨﺪ ﻣﻮرد ادﻋﺎي ﺷﺮﻛﺖﻫﺎي ﻧﻔﺘﻲ ﻗﺮار ﮔﻴﺮﻧﺪ‪ .‬در ﺣﻘﻴﻘﺖ ﻗﺮاردادﻫﺎي ﻣﺰﺑﻮر ﺑﻪدﻟﻴﻞ‬
‫ﻣﺸﺎرﻛﺖ ﺷﺮﻛﺖﻫﺎي ﻧﻔﺘﻲ در درآﻣﺪﻫﺎي ﺣﺎﺻﻞ از ﺗﻮﻟﻴﺪ و ﻓﺮوش ﻧﻔﺖ و ﻣﺤﺼﻮﻻت‬
‫ﺗﻮﻟﻴﺪ ﺷﺪه ﻧﻮﻋﻲ ﻣﻨﻔﻌﺖ اﻗﺘﺼﺎدي ﺑﺮاي آﻧﻬﺎ اﻳﺠﺎد ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬اﻟﺒﺘﻪ ﺑﺎﻳﺪ ﺗﻤﺎﻳﺰي ﻣﻴﺎن‬
‫ﻗﺮاردادﻫﺎي ﺧﺪﻣﺎﺗﻲ رﻳﺴﻚﭘﺬﻳﺮ و ﺑﺪون رﻳﺴﻚ در اﻳﻦ ﺑﺎره ﻗﺎﺋﻞ ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﻪ اﻳﻦ ﺻﻮرت ﻛﻪ‬
‫در ﻗﺮاردادﻫﺎي ﺧﺪﻣﺎﺗﻲ رﻳﺴﻜﻲ ﺑﻪدﻟﻴﻞ روﻳﻪﻫﺎﻳﻲ در ﻗﺮارداد ﻛﻪ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ ﭘﻴﻤﺎﻧﻜﺎر را در‬
‫ﻣﻌﺮض رﻳﺴﻚ و ﺧﻄﺮ ﻗﺮار ﻣﻲدﻫﺪ اﻣﻜﺎن ادﻋﺎ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ذﺧﺎﻳﺮ وﺟﻮد دارد‪ ،‬درﺣﺎﻟﻲﻛﻪ در‬
‫ﻗﺮاردادﻫﺎي ﺑﺪون رﻳﺴﻚ ﻛﻪ ﻫﻴﭻﮔﻮﻧﻪ رﻳﺴﻚ ﺑﺎزار ﻳﺎ ﻧﺎﺷﻲ از روﻳﻪﻫﺎي ﻗﺮاردادي وﺟﻮد‬
‫ﻧﺪارد و در ﻣﺘﻘﺎﺑﻞ ﻧﻴﺰ اﻣﻜﺎن ادﻋﺎ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ذﺧﺎﻳﺮ ﻧﻔﺘﻲ ﺑﺮاي ﭘﻴﻤﺎﻧﻜﺎران ﻧﻴﺰ ﺑﻪ وﺟﻮد‬
‫ﻧﺨﻮاﻫﺪ آﻣﺪ‪.‬‬
‫‪ .4‬در ﻧﺘﻴﺠﻪ ﺑﺮﺧﻼف ﻗﺮاردادﻫﺎي اﻣﺘﻴﺎزي ﺳﻨﺘﻲ در ﻗﺮاردادﻫﺎي ﻣﺸﺎرﻛﺖ در ﺗﻮﻟﻴﺪ و‬
‫ﺧﺪﻣﺎﺗﻲ رﻳﺴﻚﭘﺬﻳﺮ ﺳﻴﺴﺘﻢ ﺑﺎزﻳﺎﻓﺖ ﻣﺨﺎرج ﺑﺎﻋﺚ ﻣﻲﺷﻮد ﺗﺎ ﺳﻬﻢ ﻣﺤﺼﻮل و در ﻧﺘﻴﺠﻪ‬
‫ذﺧﺎﻳﺮ ﻛﺴﺐ ﺷﺪه ﺗﻮﺳﻂ ﺷﺮﻛﺖﻫﺎي ﻧﻔﺘﻲ در دورهﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﻗﻴﻤﺖ ﻧﻔﺖ ﺑﺎﻻ اﺳﺖ‪ ،‬ﻛﺎﻫﺶ‬
‫ﻳﺎﻓﺘﻪ و در دورهﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﻗﻴﻤﺖ ﻧﻔﺖ ﭘﺎﻳﻴﻦ اﺳﺖ‪ ،‬ﺣﺠﻢ ذﺧﺎﻳﺮ ﻛﺴﺐ ﺷﺪه ﺗﻮﺳﻂ‬
‫ﺷﺮﻛﺖﻫﺎي ﻣﺰﺑﻮر ﻧﻴﺰ اﻓﺰاﻳﺶ ﻳﺎﺑﺪ‪ .‬ﺑﻪ اﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ اﮔﺮﭼﻪ ﺳﺎﺧﺘﺎر اﻳﻦ ﻗﺮاردادﻫﺎ‪ ،‬ﭘﻮﺷﺶ‬
‫ﻣﺨﺎرج و ﻫﺰﻳﻨﻪﻫﺎي اﻧﺠﺎم ﺷﺪه ﺗﻮﺳﻂ ﺷﺮﻛﺖﻫﺎي ﻧﻔﺘﻲ را ﺗﻀﻤﻴﻦ ﻣﻲﻛﻨﺪ وﻟﻲ‬
‫درﺻﻮرﺗﻲﻛﻪ از ﺷﺮاﻳﻂ اﻗﺘﺼﺎدي ﺟﺎري ﺑﺮاي ارزشﮔﺬاري و ﺑﺮآورد ذﺧﺎﻳﺮ اﺳﺘﻔﺎده ﺷﻮد‪،‬‬
‫اﻳﻦ ﺳﻴﺴﺘﻢ ﺗﻼﻃﻤﺎت و ﻧﻮﺳﺎﻧﺎت ﻗﻴﻤﺘﻲ ﺧﻴﻠﻲ زﻳﺎد ﺑﺮ ﺗﺨﻤﻴﻦﻫﺎي ﻣﺰﺑﻮر وارد ﻣﻲﺳﺎزد‬
‫ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ دﻟﻴﻞ اﺳﺘﻔﺎده از ﻳﻚ ﺷﺮاﻳﻂ ﭘﻴﺶﺑﻴﻨﻲ ﺷﺪه از رواﺑﻂ ﻣﻴﺎن ﻗﻴﻤﺖﻫﺎ و ذﺧﺎﻳﺮ‬
‫اﺳﺘﺤﻘﺎﻗﻲ در ﻣﻮرد اﻳﻦ ﻗﺮاردادﻫﺎ روﺷﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ در ﺷﻨﺎﺳﺎﻳﻲ ذﺧﺎﻳﺮ ﻧﻘﺪي ﺣﺎﺻﻞ از اﻳﻦ‬
‫ﻗﺮاردادﻫﺎ ﻣﺘﺪاول ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ رﻓﺘﺎرﻫﺎي ﻣﺎﻟﻴﺎﺗﻲ و روﻳﻪﻫﺎي ﺣﺴﺎﺑﺪاري ﺑﻪ ﻛﺎر‬
‫ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪه در ﻗﺮاردادﻫﺎي ﻣﺰﺑﻮر ﺗﺄﺛﻴﺮ ﻣﻬﻢ و ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻮﺟﻬﻲ ﺑﺮ ذﺧﺎﻳﺮ ﺷﻨﺎﺳﺎﻳﻲ ﺷﺪه و‬
‫ﺗﻮﻟﻴﺪات ﮔﺰارش ﺷﺪه ﺗﻮﺳﻂ ﺷﺮﻛﺖﻫﺎي ﻧﻔﺘﻲ ﺑﻪﻋﻨﻮان ﭘﻴﻤﺎﻧﻜﺎران ﻗﺮارداد ﺧﻮاﻫﻨﺪ‬
‫داﺷﺖ‪ .1‬ﻟﺬا در اداﻣﻪ روشﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ از ﻟﺤﺎظ اﺳﺘﺎﻧﺪاردﻫﺎي ﻣﺎﻟﻲ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﻣﻮرد اﺳﺘﻔﺎده‬
‫] ‪[ Downloaded from iiesj.ir on 2023-12-18‬‬

‫ﻗﺮارﮔﻴﺮد‪ ،‬ﺑﺮرﺳﻲ ﻣﻲﮔﺮدد‪.‬‬

‫‪ .1‬ﺑﺮاي ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺑﻪ ﺻﻔﺤﺎت ‪ 17-18‬دﺳﺘﻮراﻟﻌﻤﻞ ﺳﻴﺴﺘﻢ ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ ﻣﻨﺎﺑﻊ ﻧﻔﺘﻲ ﻣﺮاﺟﻌﻪ ﺷﻮد‪.‬‬
 ‫‪172‬‬ ‫ﺑﺮرﺳﻲ ﻣﻘﺎﻳﺴﻪاي ﻧﻈﺎم ﻣﺎﻟﻲ ﻗﺮاردادﻫﺎي ﺧﺪﻣﺎﺗﻲ در ﺻﻨﻌﺖ ﻧﻔﺖ اﻳﺮان و ﻋﺮاق‪...‬‬

‫ﮔﻔﺘﺎر دوم‪ :‬ﻧﺤﻮه ﺷﻨﺎﺳﺎﻳﻲ ذﺧﺎﻳﺮ ﻧﻔﺘﻲ در ﻗﺮاردادﻫﺎي ﺧﺪﻣﺎﺗﻲ از ﻣﻨﻈﺮ اﺳﺘﺎﻧﺪاردﻫﺎي ﻣﺎﻟﻲ‬
‫در اﻳﻦ ﺑﺨﺶ اﺑﺘﺪا ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﭼﻨﺪ ﻧﻜﺘﻪ ﻻزم اﺳﺖ‪ ،‬ﻧﺨﺴﺖ اﻳﻨﻜﻪ از دﻳﺪﮔﺎه ﺣﺴﺎﺑﺪاري‬
‫ﻣﺎﻟﻲ‪ ،‬واژه "ﻫﺰﻳﻨﻪ" ﺑﺴﺘﻪ ﺑﻪ زﻣﻴﻨﻪي ﻛﺎرﺑﺮد آن‪ ،‬داراي ﻣﻌﺎﻧﻲ ﻣﺘﻔﺎوﺗﻲ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ اﻳﻦ‬
‫ﺗﺮﺗﻴﺐ ﻛﻪ در ﻫﺮ دوره ﻣﺎﻟﻲ در راﺑﻄﻪ ﺑﺎ ﻣﺒﺎﻟﻐﻲ ﻛﻪ ﭘﺮداﺧﺖ ﺷﺪه ﻳﺎ ﺗﻌﻬﺪ ﺑﻪ ﭘﺮداﺧﺖ آﻧﻬﺎ‬
‫وﺟﻮد دارد ﺑﺎ دو ﻣﻔﻬﻮم ﻣﺨﺎرج و ﻫﺰﻳﻨﻪ رو ﺑﻪ رو ﻫﺴﺘﻴﻢ‪ .‬ﺑﻬﺎي ﺗﻤﺎم ﺷﺪه ﻳﺎ ﻣﺨﺎرج‪ ،‬ﻣﻨﺎﺑﻊ‬
‫از دﺳﺖ رﻓﺘﻪ ﺑﺮاي ﺗﺤﺼﻴﻞ ﻣﻨﺎﺑﻊ دﻳﮕﺮ ﻣﻲﺑﺎﺷﻨﺪ ﻛﻪ در واﻗﻊ ﺗﻐﻴﻴﺮ و ﺗﺒﺪﻳﻞ داراﻳﻲ از‬
‫ﻧﻮﻋﻲ ﺑﻪ ﻧﻮع دﻳﮕﺮ اﺳﺖ‪ ،1‬ﻟﻴﻜﻦ ﻫﺰﻳﻨﻪ ﺑﻪ ﻣﻔﻬﻮم ﻣﺘﺪاول در ﺣﺴﺎﺑﺪاري ﻣﺎﻟﻲ در ﮔﺰارش‬
‫ﺳﻮد و زﻳﺎن ﻣﻨﻌﻜﺲ ﻣﻲﺷﻮد و از درآﻣﺪ دوره ﻛﺴﺮ ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‪ ،‬دوم ازآنﺟﺎﻳﻲﻛﻪ در‬
‫ﻋﻤﻠﻴﺎت ﺑﺎﻻدﺳﺘﻲ ﺻﻨﻌﺖ ﻧﻔﺖ و ﮔﺎز‪ ،‬ﻣﺨﺎرج در ﺳﺎلﻫﺎي اوﻟﻴﻪ ﭘﺮوژه ﺻﻮرت ﮔﺮﻓﺘﻪ و‬
‫درآﻣﺪ ﻃﻲ ﺳﺎلﻫﺎي ﺑﻌﺪي و ﭘﺲ از ﺗﻮﻟﻴﺪ و ﻓﺮوش ﻧﻔﺖ ﻣﺤﻘﻖ ﻣﻲﮔﺮدد‪ ،‬ﻏﺎﻟﺒﺎً وﻗﻮع‬
‫ﻫﺰﻳﻨﻪﻫﺎ و درآﻣﺪ در ﻳﻚ دوره ﻣﺎﻟﻲ اﺗﻔﺎق ﻧﺨﻮاﻫﺪ اﻓﺘﺎد و ﺗﺼﻤﻴﻤﺎت ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪاي‬
‫ﻛﺮدن ﻫﺰﻳﻨﻪﻫﺎ روﺷﻲ در ﺟﻬﺖ ﺗﺨﺼﻴﺺ ﻣﻨﻈﻢ و ﻣﻨﻄﻘﻲ ﻫﺰﻳﻨﻪﻫﺎ در ﺳﺎلﻫﺎي ﻣﺎﻟﻲ‬
‫ﻣﺨﺘﻠﻒ اﻳﻦ ﭘﺮوژهﻫﺎ اﺳﺖ و ﺳﻮم اﻳﻨﻜﻪ در ﭘﺮوژهﻫﺎي ﺗﻮﻟﻴﺪي ﻧﻔﺖ و ﮔﺎز ﺳﺮﻣﺎﻳﻪاي ﺷﺪن‬
‫ﻣﺒﺎﻟﻎ در ﺳﻄﻮح ﺑﺎﻻي ﻋﺪم اﻃﻤﻴﻨﺎن ﻣﻮﺟﺐ ﺑﻪﻛﺎرﮔﻴﺮي اﻟﺰاﻣﺎﺗﻲ در اﺳﺘﺎﻧﺪاردﻫﺎي‬
‫ﺣﺴﺎﺑﺪاري ﻧﻔﺖ و ﮔﺎز ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ ﺑﺮ ﻣﺒﻨﺎي آن‪ ،‬ﻫﺰﻳﻨﻪﻫﺎي ﺳﺮﻣﺎﻳﻪﮔﺬاري ﺷﺪه ﻣﻮﺿﻮع‬
‫آزﻣﺎﻳﺶﻫﺎي ﻛﺎﻫﺶ ارزش ﻗﺮار ﻣﻲﮔﻴﺮﻧﺪ‪ .‬ﺳﻮﻣﻴﻦ دﺳﺘﻮراﻟﻌﻤﻞ ﮔﺰارﺷﮕﺮي ﻣﺎﻟﻲ در‬
‫ﺻﻨﻌﺖ ﻧﻔﺖ ﮔﺎز ﻛﻪ در ﺳﺎل ‪ 22017‬ﻣﻨﺘﺸﺮﺷﺪه اﺳﺖ ﺑﻪﻋﻨﻮان آﺧﺮﻳﻦ روﻳﻪ ﻣﻮﺟﻮد در‬
‫اﻳﻦ ﺑﺎره ﺣﺎوي ﻧﻜﺎت ﻣﺸﺮوﺣﻲ ﺑﻪ ﻗﺮار زﻳﺮ اﺳﺖ‪.‬‬
‫اﻣﺮوزه اﻧﻮاع ﻣﺨﺘﻠﻔﻲ از ﻗﺮاردادﻫﺎي ﻣﺸﺎرﻛﺖ در ﺗﻮﻟﻴﺪ ﺑﻪ وﺟﻮد آﻣﺪه اﺳﺖ ﻟﺬا ﺷﺮﻛﺖ‬
‫ﺑﺎﻳﺪ ﺗﻮﺟﻪ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ ﺗﺤﺖ ﻗﺮارداد ﻣﺸﺎرﻛﺖ در ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻳﻚ ﻗﺮارداد ﺧﺪﻣﺎﺗﻲ دارد ﻳﺎ‬
‫ﻳﻚ ﻣﻨﻔﻌﺖ ﻛﺎري دارد‪ .‬ﻗﺮاردادﻫﺎي ﻣﺸﺎرﻛﺘﻲ ﻣﻌﻴﻨﻲ وﺟﻮد دارﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺷﺒﻴﻪ‬
‫ﺗﺮﺗﻴﺒﺎت ﺧﺪﻣﺎﺗﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻣﻮﺟﺐ آﻧﻬﺎ دوﻟﺖ ﺑﻪ ﺷﺮﻛﺖ‪ ،‬ﺟﺒﺮان ﺧﺪﻣﺎﺗﻲ ﺑﻪ ازاي‬
‫ﻓﻌﺎﻟﻴﺖﻫﺎي اﻛﺘﺸﺎف‪ ،‬ﺳﺎﺧﺖ و ﺗﻮﺳﻌﻪ ﺧﻮاﻫﺪ داد‪ ،‬اﻳﻦﻫﺎ ﺗﺮﺗﻴﺒﺎﺗﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ در آﻧﻬﺎ‬
‫دوره زﻣﺎﻧﻲ ﻗﺮارداد ﺑﻪﻃﻮر ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻮﺟﻬﻲ ﻛﻮﺗﺎهﺗﺮ از دوره ﻋﻤﺮ ﻣﻔﻴﺪ ﻣﻮرد اﻧﺘﻈﺎر داراﻳﻲ‬
‫] ‪[ Downloaded from iiesj.ir on 2023-12-18‬‬

‫‪ .1‬اﺳﺘﺎﻧﺪارد ﺣﺴﺎﺑﺪاري ﻣﺎﻟﻲ ﺷﻤﺎره ‪ ،19‬ﻣﺨﺎرج ﺑﻬﺎي ﺗﻤﺎم ﺷﺪه ﻣﻨـﺎﺑﻊ ﻃﺒﻴﻌـﻲ )ﻧﻔـﺖ و ﮔـﺎز( را ﺷـﺎﻣﻞ ‪ 5‬ﻃﺒﻘـﻪ‬
‫ﻣﻲداﻧﺪ ﻛﻪ ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از ﻣﺨﺎرج ﺗﺤﺼﻴﻞ ﻣﺠﻮز‪ ،‬ﻣﺨﺎرج اﻛﺘﺸﺎﻓﻲ‪ ،‬ﻣﺨﺎرج ﺗﻮﻟﻴﺪ‪ ،‬ﻣﺨﺎرج ﺗﻜﻤﻴـﻞ ﻋﻤﻠﻴـﺎت و ﻣﺨـﺎرج‬
‫ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﺗﻬﻴﻪ اﻣﻜﺎﻧﺎت و ﺗﺠﻬﻴﺰات ﭘﺸﺘﻴﺒﺎﻧﻲ‪.‬‬
‫‪2. International Financial Reporting in the oil and gas industry (IFRS), July 2017, P. 77-81‬‬
 ‫ﻓﺼﻞﻧﺎﻣﻪ ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت اﻗﺘﺼﺎد اﻧﺮژي‪ /‬ﺳﺎل ﻫﻔﺪﻫﻢ‪ /‬ﺷﻤﺎره ‪ /69‬ﺗﺎﺑﺴﺘﺎن ‪1400‬‬ ‫‪173‬‬

‫ﺗﻮﻟﻴﺪي ﺑﻮده و ﻳﺎ ﻣﺸﺨﺼﺎً ﺗﺮﺗﻴﺒﺎت ﻛﺎﺳﺖ ﭘﻼس‪ 1‬ﻫﺴﺘﻨﺪ؛ ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ در اﻳﻦ ﻗﺮاردادﻫﺎ‬
‫ﺷﺮﻛﺖ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪﮔﺬار ﺑﻪ ﺟﺎي اﻳﻨﻜﻪ ﺑﻪﻃﻮر ﺳﻨﺘﻲ رﻳﺴﻚﻫﺎي اﻛﺘﺸﺎﻓﻲ و ﺗﻮﺳﻌﻪاي را ﺑﺮ‬
‫ﻋﻬﺪه داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬ﻛﻞ رﻳﺴﻚﻫﺎي اﺟﺮاﻳﻲ در اﻳﻦ ﻗﺮارداد را ﻣﺘﺤﻤﻞ ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬در اﻳﻦ‬
‫ﺣﺎﻟﺖ ﺑﻪ ﺟﺎي اﻳﻨﻜﻪ ﺷﺮﻛﺖ ﺻﺮﻓﺎً از ﻳﻚ ﻣﻨﻔﻌﺖ آﺗﻲ در ﻣﺤﺼﻮل ﻣﻴﺪان ﺑﺮﺧﻮردار ﺑﺎﺷﺪ‪،‬‬
‫ﻣﺨﺎرج اﻳﺠﺎد ﺷﺪه در اﻛﺘﺸﺎف و ﺗﻮﺳﻌﻪ ﺑﻪ اﺿﺎﻓﻪ ﻳﻚ ﺣﺎﺷﻴﻪ ﺳﻮد را ﺑﻪﻋﻨﻮان ﻣﺒﺎﻟﻎ‬
‫درﻳﺎﻓﺘﻨﻲ از دوﻟﺖ ﺑﺎﻳﺪ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪاي ﻧﻤﺎﻳﺪ؛ ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ در ﺣﺎﻟﺘﻲ ﻛﻪ ﺷﺮﻛﺖ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪﮔﺬار ﻧﻔﺘﻲ‪،‬‬
‫ﻣﺘﺤﻤﻞ ﻛﻞ رﻳﺴﻚ اﺟﺮاي ﻗﺮارداد ﻣﻲﮔﺮدد‪ ،‬ﻣﻌﻴﺎرﻫﺎي ذﻳﻞ در ﺷﻨﺎﺳﺎﻳﻲ ﻋﻨﺎﺻﺮ ﻣﺎﻟﻲ‬
‫ﻗﺮارداد ﻣﺮﺑﻮﻃﻪ ﺑﻪ ﻛﺎر ﻣﻲرود‪:‬‬
‫‪ .1‬ﺳﺮﻣﺎﻳﻪاي ﻛﺮدن ﻫﺰﻳﻨﻪﻫﺎ‪ :‬ﺗﺤﺖ ﺗﺮﺗﻴﺒﺎت ﻗﺮاردادي ﻛﻪ در آن ﺷﺮﻛﺖ ﺑﻪ ﺟﺎي‬
‫اﻳﻨﻜﻪ ﺻﺮﻓﺎً رﻳﺴﻚﻫﺎي اﻛﺘﺸﺎف و ارزﻳﺎﺑﻲ ذﺧﺎﻳﺮ را ﺑﺮ ﻋﻬﺪه داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﻪﻃﻮر‬
‫ﮔﺴﺘﺮدهاي رﻳﺴﻚ ﻋﻤﻠﻜﺮد ﺧﻮد ﺗﺤﺖ ﻳﻚ ﻗﺮارداد ﻣﺸﺎرﻛﺖ در ﺗﻮﻟﻴﺪ را ﺑﺮ ﻋﻬﺪه دارد و‬
‫ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺑﻪ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪاي ﻛﺮدن ﻣﺨﺎرج اﻛﺘﺸﺎﻓﻲ و ارزﻳﺎﺑﻲ ﻫﺰﻳﻨﻪﻫﺎي ﺗﻮﺳﻌﻪاي اداﻣﻪ دﻫﺪ‬
‫ﭼﺮا ﻛﻪ ﻳﻚ ﺑﺮرﺳﻲ از داراﻳﻲ ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﺪ ﻛﻪ اﻣﻜﺎن ﺗﺠﺎري ﺑﻮدن ذﺧﺎﻳﺮ وﺟﻮد دارد؛‬
‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ اﺣﺘﻤﺎل وﺟﻮد ﻣﻨﺎﻓﻊ اﻗﺘﺼﺎدي آﺗﻲ در ﻧﺘﻴﺠﻪ اداﻣﻪ ﻣﺮاﺣﻞ ﺗﻮﺳﻌﻪ و ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻣﻨﺎﺑﻊ‬
‫ﻫﻴﺪروﻛﺮﺑﻨﻲ وﺟﻮد دارد‪ .‬ﻟﻴﻜﻦ در اﻳﻦ وﺿﻌﻴﺖ ﺷﺮﻛﺖ ﻣﺒﺎﻟﻎ ﻗﺎﺑﻞ درﻳﺎﻓﺘﻲ از دوﻟﺖ‬
‫ﺧﻮاﻫﺪ داﺷﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ وي اﺟﺎزه ﺧﻮاﻫﺪ داد ﺗﺎ ﺑﺨﺸﻲ از ﻧﻔﺖ اﺳﺘﺨﺮاج ﺷﺪه را ﺑﻪ ﻣﻴﺰان‬
‫ﻣﺨﺎرج ﻣﺘﺤﻤﻞ ﺷﺪه ﺑﻪ اﺿﺎﻓﻪ ﻳﻚﺳﻮد ﺣﺎﺷﻴﻪاي ﺑﺮاي ﺧﻮد اﺑﻘﺎ ﻛﻨﺪ؛ ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﺣﺴﺎﺑﺪاري‬
‫ﻛﻪ در اﻳﻦ روش ﺑﻪ ﻛﺎر ﻣﻲرود ﺑﻪ ﺟﺎي اﻳﻨﻜﻪ اﺳﺘﺎﻧﺪارد ﺣﺴﺎﺑﺪاري ﺑﻴﻦاﻟﻤﻠﻠﻲ ‪16‬‬
‫)داراﻳﻲ‪ ،‬زﻣﻴﻦ و ﺗﺠﻬﻴﺰات( ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﺮ اﺳﺎس اﺳﺘﺎﻧﺪاردﻫﺎي ﺣﺴﺎﺑﺪاري ﺑﻴﻦاﻟﻤﻠﻠﻲ ‪39‬‬
‫)اﺑﺰارﻫﺎي ﻣﺎﻟﻲ‪ ،‬ﺷﻨﺎﺳﺎﻳﻲ و اﻧﺪازهﮔﻴﺮي داراﻳﻲﻫﺎ و ﺑﺪﻫﻲﻫﺎي ﻣﺎﻟﻲ(‪ 2‬و ﻳﺎ اﺳﺘﺎﻧﺪارد‬
‫ﮔﺰارﺷﮕﺮي ﻣﺎﻟﻲ ﺑﻴﻦاﻟﻤﻠﻠﻲ ﺷﻤﺎره ‪) 9‬ﺷﻨﺎﺳﺎﻳﻲ اﺑﺰارﻫﺎي ﻣﺎﻟﻲ(‪ 3‬ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫‪ .2‬ﺑﺮرﺳﻲ ﻛﺎﻫﺶ ارزش داراﻳﻲ‪ :‬داراﻳﻲ ﺷﻨﺎﺳﺎﻳﻲ ﺷﺪه ﺑﻪﻋﻨﻮان ﻳﻚ ﻣﺒﻠﻎ درﻳﺎﻓﺘﻨﻲ‬
‫)ﻃﻠﺐ( ﺑﻪ ﺷﻤﺎر ﻣﻲرود؛ ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﻗﻮاﻧﻴﻦ آزﻣﺎﻳﺶ ﻛﺎﻫﺶ ارزش داراﻳﻲ در راﺑﻄﻪ ﺑﺎ داراﻳﻲ‬
‫ﻣﺎﻟﻲ ﻛﻪ اﺳﺘﺎﻧﺪارد ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ آن اﺳﺘﺎﻧﺪاردﻫﺎي ﺣﺴﺎﺑﺪاري ﺑﻴﻦاﻟﻤﻠﻠﻲ ‪) 39‬اﺑﺰارﻫﺎي ﻣﺎﻟﻲ‪،‬‬
‫] ‪[ Downloaded from iiesj.ir on 2023-12-18‬‬

‫‪1. Cost Plus‬‬

‫)‪2. IAS39 (Financial instrument: Recognition and Measurement‬‬
‫‪3. IFRS9‬‬
 ‫‪174‬‬ ‫ﺑﺮرﺳﻲ ﻣﻘﺎﻳﺴﻪاي ﻧﻈﺎم ﻣﺎﻟﻲ ﻗﺮاردادﻫﺎي ﺧﺪﻣﺎﺗﻲ در ﺻﻨﻌﺖ ﻧﻔﺖ اﻳﺮان و ﻋﺮاق‪...‬‬

‫ﺷﻨﺎﺳﺎﻳﻲ و اﻧﺪازهﮔﻴﺮي داراﻳﻲﻫﺎ و ﺑﺪﻫﻲﻫﺎي ﻣﺎﻟﻲ( و ﻳﺎ اﺳﺘﺎﻧﺪارد ﮔﺰارﺷﮕﺮي ﻣﺎﻟﻲ‬

‫ﺑﻴﻦاﻟﻤﻠﻠﻲ ﺷﻤﺎره ‪ 9‬ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻛﺎرﺑﺮدي ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪.‬‬
‫‪ .3‬ﺷﻨﺎﺳﺎﻳﻲ درآﻣﺪ‪ :‬در ﺷﺮاﻳﻄﻲ ﻛﻪ ﺷﺮﻛﺖ ﻣﺘﺤﻤﻞ رﻳﺴﻚﻫﺎي اﺟﺮاي ﻗﺮارداد اﺳﺖ‬
‫ﻧﻪ ﺻﺮﻓﺎً رﻳﺴﻚ ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ اﻛﺘﺸﺎف‪ ،‬آﻧﮕﺎه ﻣﺨﺎرج اﻳﺠﺎد ﺷﺪه در اﻛﺘﺸﺎف و ﺗﻮﺳﻌﻪ داراﻳﻲ‬
‫ﺑﻪﻋﻨﻮان ﻳﻚ داراﻳﻲ ﻣﺎﻟﻲ ﻳﺎ ﻃﻠﺐ از دوﻟﺖ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪاي ﻣﻲﺷﻮد ﻧﻪ ﺑﻪﻋﻨﻮان ﻳﻚ داراﻳﻲ‬
‫ﺛﺎﺑﺖ‪ .‬در اﻳﻦ وﺿﻌﻴﺖ از روش درﺻﺪ ﺗﻜﻤﻴﻞ ﻛﺎر‪ 1‬ﺑﺮاي ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻣﻘﺪار درآﻣﺪي ﻛﻪ ﺑﺎﻳﺪ‬
‫ﺷﻨﺎﺳﺎﻳﻲ ﮔﺮدد‪ ،‬اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲﺷﻮد ﭼﺮا ﻛﻪ ﻣﺤﺼﻮل و ﺧﺮوﺟﻲ ﻗﺮارداد را ﻣﻲﺗﻮان ﺑﻪﻃﻮر‬
‫ﻗﺎﺑﻞ اﺗﻜﺎﻳﻲ ﺑﺮآورد ﻛﺮد‪ ،‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﺣﺎﺷﻴﻪ ﺳﻮد ﻣﻮرد اﻧﺘﻈﺎر درون ﻣﺤﺎﺳﺒﺎت ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪.‬‬
‫در اﻳﻨﺠﺎ ﻻزم ﺑﻪ ﺗﻮﺿﻴﺢ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻫﺮﭼﻨﺪ اﺻﻞ زﻳﺮﺑﻨﺎﻳﻲ در ﺷﻨﺎﺧﺖ درآﻣﺪ‪ ،‬اﺻﻞ‬
‫ﺗﺤﻘﻖ اﺳﺖ ﻟﻴﻜﻦ در ﭘﺎرهاي ﻣﻮارد ﺷﻨﺎﺳﺎﻳﻲ درآﻣﺪ ﺑﺮ ﭘﺎﻳﻪ ﻣﺒﺎﻧﻲ دﻳﮕﺮي ﻏﻴﺮ از اﻳﻦ اﺻﻞ‬
‫ﺻﻮرت ﻣﻲﮔﻴﺮد‪ .2‬در واﻗﻊ‪ ،‬ﺷﺮاﻳﻂ و روشﻫﺎي ﺷﻨﺎﺳﺎﻳﻲ درآﻣﺪ‪ ،‬ﻫﻤﮕﻲ ﺑﻪ اﺻﻞ ﺗﺤﻘﻖ و‬
‫‪3‬‬
‫دو ﻣﻼك ﻋﻤﻮﻣﻲ ذﻛﺮ ﺷﺪه در ﺑﻴﺎﻧﻴﻪ ﻣﻔﻬﻮﻣﻲ ﺷﻤﺎره ‪ 5‬اﺳﺘﺎﻧﺪاردﻫﺎي ﺣﺴﺎﺑﺪاري ﻣﺎﻟﻲ‬
‫ﻛﻪ ﻋﺒﺎرﺗﺴﺖ از ﺗﺤﻘﻖ ﻳﺎﻓﺘﻦ ﻳﺎ ﻗﺎﺑﻠﻴﺖ ﺗﺤﻘﻖ داﺷﺘﻦ و ﻛﺴﺐ ﺷﺪن درآﻣﺪ ﺑﺮﻣﻲﮔﺮدد‪ .‬ﺑﺎ‬
‫ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ روشﻫﺎي ﺷﻨﺎﺳﺎﻳﻲ درآﻣﺪ از دﻳﺪﮔﺎه اﺳﺘﺎﻧﺪاردﻫﺎي ﺣﺴﺎﺑﺪاري ﻣﺎﻟﻲ‪ ،‬ﻣﻲﺗﻮان‬
‫اﻳﻦ روشﻫﺎ را در ﻗﺎﻟﺐ ﭘﻨﺞ ﻣﻘﻄﻊ زﻣﺎﻧﻲ درآﻣﺪ ﺧﻼﺻﻪ ﻛﺮد‪ .1 :‬ﺷﻨﺎﺳﺎﻳﻲ درآﻣﺪ در دوره‬
‫ﻓﺮوش‪ .2 ،‬ﺷﻨﺎﺳﺎﻳﻲ درآﻣﺪ ﭘﻴﺶ از دوره ﻓﺮوش‪ .3 ،‬ﺷﻨﺎﺳﺎﻳﻲ درآﻣﺪ ﺑﻪ ﻫﻨﮕﺎم اﺗﻤﺎم‬
‫ﺗﻮﻟﻴﺪ‪ .4 ،‬ﺷﻨﺎﺳﺎﻳﻲ درآﻣﺪ ﭘﺲ از دوره ﻓﺮوش ‪ .5‬ﻣﻮﻛﻮل ﻛﺮدن ﺷﻨﺎﺳﺎﻳﻲ درآﻣﺪ ﺑﻪ وﻗﻮع‬
‫روﻳﺪادي در آﻳﻨﺪه؛ ﻛﻪ در اﻳﻦ ﺑﻴﻦ در اﻏﻠﺐ ﻗﺮاردادﻫﺎي ﺑﻠﻨﺪﻣﺪت ﭘﻴﻤﺎﻧﻜﺎري و ﻧﻴﺰ‬
‫ﻗﺮاردادﻫﺎي ﺑﻠﻨﺪﻣﺪت ﺧﺪﻣﺎﺗﻲ از روش ﺷﻨﺎﺳﺎﻳﻲ درآﻣﺪ ﭘﻴﺶ از دوره ﻓﺮوش اﺳﺘﻔﺎده‬
‫ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬

‫‪1. Percentage of completion method‬‬

‫‪ .2‬در ﺣﺴﺎﺑﺪاري ﻣﺎﻟﻲ اﻟﺰاﻣﺎت ﺷﻨﺎﺳﺎﻳﻲ درآﻣﺪ‪ ،‬ﺛﺎﺑﺖ و ﻳﻜﺴﺎن ﺑﻮده ﺑﻪ ﺻﻮرﺗﻲ ﻛﻪ ﻫﻤﻮاره دو ﺷـﺮط ﻣﻬـﻢ و اﺻـﻠﻲ‬
‫ﺑﺮاي ﺗﻮﺟﻴﻪ ﺷﻨﺎﺳﺎﻳﻲ درآﻣﺪ وﺟﻮد دارد ﻛﻪ ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از اﻳﻨﻜﻪ اوﻻ ﺟﺮﻳﺎن ﻋﺎﻳﺪات ﻛﺎﻣﻞ ﺷﺪه‪ ،‬ﺛﺎﻧﻴﺎ ﻣﺒﺎﻟﻎ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ‬
‫] ‪[ Downloaded from iiesj.ir on 2023-12-18‬‬

‫اﻳﻦ ﻋﻮاﻳﺪا ﺗﺤﻘﻖ ﻳﺎﻓﺘﻪ ﻳﺎ اﺣﺘﻤﺎل ﺗﺤﻘﻖ آﻧﻬﺎ وﺟﻮد داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﻣﻌﻴﺎرﻫـﺎ ﻫﻤﭽﻨـﻴﻦ در ﺷﻨﺎﺳـﺎﻳﻲ درآﻣـﺪ در‬
‫ﺻﻨﻌﺖ ﻧﻔﺖ و ﮔﺎز در ﺳﺮﺗﺎﺳﺮ ﺟﻬﺎن و در دو روش ﻣﺘﺪاول ﻛﻮﺷﺶﻫﺎي ﻣﻮﻓﻘﻴﺖآﻣﻴﺰ و ﺑﻬﺎي ﺗﻤﺎم ﺷﺪه ﻧﻴﺰ وﺟﻮد‬
‫دارد اﮔﺮﭼﻪ ﻓﻌﺎﻟﻴﺖﻫﺎي ﺗﻮﻟﻴﺪي ﻧﻔﺖ و ﮔﺎز داراي ﺧﺼﻴﺼﻪﻫﺎ و وﻳﮋﮔﻲﻫﺎﻳﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ اﺳﺘﻔﺎده درﺳـﺖ و ﻣﺴـﺘﻘﻴﻢ‬
‫اﻳﻦ ﻣﻌﻴﺎرﻫﺎ را ﻏﻴﺮ ﻋﻤﻠﻲ ﻛﺮده اﺳﺖ )ﭼﺎرﻟﻮت ﺟﻲ راﻳﺖ و رﺑﻜﺎ ﮔﺎﻟﻦ‪.(2005:263 ،‬‬
‫)‪3. Financial Acconting Standard 5 (FAS5‬‬
 ‫ﻓﺼﻞﻧﺎﻣﻪ ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت اﻗﺘﺼﺎد اﻧﺮژي‪ /‬ﺳﺎل ﻫﻔﺪﻫﻢ‪ /‬ﺷﻤﺎره ‪ /69‬ﺗﺎﺑﺴﺘﺎن ‪1400‬‬ ‫‪175‬‬

‫در ﻣﻮرد اﻳﻦ ﻣﺴﺌﻠﻪ در اﺳﺘﺎﻧﺪارد ﺣﺴﺎﺑﺪاري ﺑﻴﻦاﻟﻤﻠﻠﻲ ﺷﻤﺎره ‪) 11‬ﭘﻴﻤﺎنﻫﺎي‬

‫ﺳﺎﺧﺖ(‪ 1‬آﻣﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻣﺎﻫﻴﺖ ﭘﻴﻤﺎنﻫﺎي ﺑﻠﻨﺪﻣﺪت‪ ،‬ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ﺑﻪ ﺳﺒﺐ ﻃﻮﻻﻧﻲ‬
‫ﺑﻮدن ﻣﺪت ﻻزم ﺑﺮاي ﺗﻜﻤﻴﻞ اﻳﻦ ﭘﻴﻤﺎنﻫﺎ ﺗﺎ زﻣﺎن ﺗﻜﻤﻴﻞ آﻧﻬﺎ‪ ،‬درآﻣﺪ و ﻫﺰﻳﻨﻪاي ﺑﻪ‬
‫ﺣﺴﺎب ﮔﺮﻓﺘﻪ ﻧﺸﻮد‪ ،‬ﺻﻮرت ﺳﻮد و زﻳﺎن ﺗﺼﻮﻳﺮ ﭼﻨﺪان ﻣﻄﻠﻮﺑﻲ از ﻓﻌﺎﻟﻴﺖﻫﺎي واﺣﺪ‬
‫ﺗﺠﺎري در ﻃﻮل ﺳﺎل اراﺋﻪ ﻧﻤﻲﻧﻤﺎﻳﺪ‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﻣﺎﺣﺼﻞ ﺳﻮد ﻳﺎ زﻳﺎن ﭘﻴﻤﺎنﻫﺎﻳﻲ را ﻛﻪ در‬
‫ﭘﺎﻳﺎن ﺳﺎل ﺗﻜﻤﻴﻞ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﻨﻌﻜﺲ ﺧﻮاﻫﺪ ﻛﺮد‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬ﻣﻘﺘﻀﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ در ﺟﺮﻳﺎن‬
‫ﭘﻴﺸﺮﻓﺖ ﭘﻴﻤﺎنﻫﺎ‪ ،‬ﺑﺎ رﻋﺎﻳﺖ اﻟﺰاﻣﺎت اﻳﻦ اﺳﺘﺎﻧﺪارد‪ ،‬درآﻣﺪي را ﻛﻪ ﻣﻲﺗﻮان ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ‬
‫ﺗﺤﻘﻖ آن اﻃﻤﻴﻨﺎن ﺣﺎﺻﻞ ﻛﺮد‪ ،‬ﺗﻌﻴﻴﻦ و ﺑﻪ ﺣﺴﺎب درآﻣﺪ ﻣﻨﻈﻮر ﻛﺮد‪ .‬ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﻫﺰﻳﻨﻪ‬
‫دوره ﺗﻮﺳﻂ واﺣﺪ ﺗﺠﺎري ﻧﻴﺰ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪاي ﺻﻮرت ﮔﻴﺮد ﻛﻪ ﺑﺎ ﻧﻮع ﻋﻤﻠﻴﺎت و ﺻﻨﻌﺖ‬
‫ﻣﻮرد ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ ﺗﻨﺎﺳﺐ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ اﻳﻦ اﺳﺘﺎﻧﺪارد ﻣﺘﺬﻛﺮ ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ وﻗﺘﻲ‬
‫ﻣﺎﺣﺼﻞ ﻳﻚ ﭘﻴﻤﺎن ﺑﻠﻨﺪﻣﺪت را ﻣﻲﺗﻮان ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪاي ﻗﺎﺑﻞ اﺗﻜﺎ ﺑﺮآورد ﻛﺮد‪ ،‬ﺑﺎ روش درﺻﺪ‬
‫ﺗﻜﻤﻴﻞ ﻛﺎر و ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻣﻴﺰان ﺗﻜﻤﻴﻞ ﭘﻴﻤﺎن در ﺗﺎرﻳﺦ ﺗﺮازﻧﺎﻣﻪ ﻣﻲﺗﻮان ﺳﻬﻢ ﻣﻨﺎﺳﺒﻲ از‬
‫درآﻣﺪ را ﺑﺮاي ﭘﻴﻤﺎﻧﻜﺎر ﺷﻨﺎﺳﺎﻳﻲ ﻛﺮد‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ در ﭘﻴﻤﺎنﻫﺎي اﻣﺎﻧﻲ ﻣﺎﺣﺼﻞ ﭘﻴﻤﺎن‬
‫ﺑﻠﻨﺪﻣﺪت را زﻣﺎﻧﻲ ﻣﻲﺗﻮان ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪاي ﻗﺎﺑﻞ اﺗﻜﺎ اﻧﺪازهﮔﻴﺮي ﻛﺮد ﻛﻪ اوﻻ‪ ،‬ﺟﺮﻳﺎن ورودي‬
‫ﻣﻨﺎﻓﻊ اﻗﺘﺼﺎدي ﻣﺮﺗﺒﻂ ﺑﺎ ﭘﻴﻤﺎن ﺑﻪ واﺣﺪ ﺗﺠﺎري ﻣﺤﺘﻤﻞ ﺑﺎﺷﺪ و ﺛﺎﻧﻴﺎً‪ ،‬ﻣﺨﺎرج ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ‬
‫ﭘﻴﻤﺎن را اﻋﻢ از اﻳﻨﻜﻪ ﻃﺒﻖ ﻣﻔﺎد ﭘﻴﻤﺎن ﻣﺸﺨﺼﺎً ﻗﺎﺑﻞ ﺑﺎزﻳﺎﻓﺖ ﺑﺎﺷﺪ ﻳﺎ ﻧﺒﺎﺷﺪ را ﺑﺘﻮان‬
‫ﺑﻪوﺿﻮح ﺗﺸﺨﻴﺺ داد و ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪاي ﻗﺎﺑﻞ اﺗﻜﺎ اﻧﺪازهﮔﻴﺮي ﻛﺮد‪ .‬در اﻳﻦ ﭘﻴﻤﺎنﻫﺎ آن ﺑﺨﺶ‬
‫از ﻣﺨﺎرج ﭘﻴﻤﺎن ﻛﻪ ﺑﺎزﻳﺎﻓﺖ آن ﻏﻴﺮﻣﺤﺘﻤﻞ اﺳﺖ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻪ ﺣﺴﺎب ﻫﺰﻳﻨﻪ ﺷﻨﺎﺳﺎﻳﻲ ﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬
‫آن ﺑﺨﺶ از ﻣﺨﺎرج ﺗﺤﻤﻴﻞ ﺷﺪه ﭘﻴﻤﺎن ﻛﻪ ﺑﺎ ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ آﺗﻲ آن ﻣﺮﺗﺒﻂ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻪ ﺷﺮط آﻧﻜﻪ‬
‫ﺑﺎزﻳﺎﻓﺖ آن ﻣﺤﺘﻤﻞ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﻪﻋﻨﻮان داراﻳﻲ ﺷﻨﺎﺳﺎﻳﻲ و ﺗﺤﺖ ﺳﺮﻓﺼﻞ ﭘﻴﻤﺎن در ﺟﺮﻳﺎن‬
‫ﭘﻴﺸﺮﻓﺖ ﻃﺒﻘﻪﺑﻨﺪي ﺷﻮد‪ .‬ﻣﺎزاد درآﻣﺪ اﻧﺒﺎﺷﺘﻪ ﺷﻨﺎﺳﺎﻳﻲ ﺷﺪه ﭘﻴﻤﺎن ﺑﺮ ﻣﺒﺎﻟﻎ درﻳﺎﻓﺘﻨﻲ‬
‫ﺑﺎﺑﺖ ﭘﻴﺸﺮﻓﺖ ﻛﺎر ﺗﺎ ﺗﺎرﻳﺦ ﺗﺮازﻧﺎﻣﻪ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻪﻋﻨﻮان ﻣﺒﻠﻎ ﻗﺎﺑﻞ ﺑﺎزﻳﺎﻓﺖ ﭘﻴﻤﺎن ﻃﺒﻘﻪﺑﻨﺪي و‬
‫ﺑﻪﻃﻮر ﺟﺪاﮔﺎﻧﻪ ﺗﺤﺖ ﺳﺮﻓﺼﻞ ﺣﺴﺎبﻫﺎي درﻳﺎﻓﺘﻨﻲ ﻣﻨﻌﻜﺲ ﺷﻮد‪.‬‬
‫] ‪[ Downloaded from iiesj.ir on 2023-12-18‬‬

‫)‪1. Construction contracts (IAS11‬‬

 ‫‪176‬‬ ‫ﺑﺮرﺳﻲ ﻣﻘﺎﻳﺴﻪاي ﻧﻈﺎم ﻣﺎﻟﻲ ﻗﺮاردادﻫﺎي ﺧﺪﻣﺎﺗﻲ در ﺻﻨﻌﺖ ﻧﻔﺖ اﻳﺮان و ﻋﺮاق‪...‬‬

‫ﻣﺒﺤﺚ ﺳﻮم‪ :‬اﻣﻜﺎن ﺷﻨﺎﺳﺎﻳﻲ ذﺧﺎﻳﺮ ﻧﻔﺘﻲ ﺗﻮﺳﻂ ﺷﺮﻛﺖﻫﺎي ﻧﻔﺘﻲ دارﻧﺪه‬
‫ﻗﺮاردادﻫﺎي ﺧﺪﻣﺎﺗﻲ اﻳﺮان و ﻋﺮاق‬
‫ﮔﻔﺘﺎر اول‪ :‬ﻧﺤﻮه اﺧﺬ ﺳﻬﻢ درآﻣﺪي ﻣﺘﻌﻠﻘﻪ ﺗﻮﺳﻂ ﭘﻴﻤﺎﻧﻜﺎر‬
‫در ﻗﺮاردادﻫﺎي ﺑﻴﻊ ﻣﺘﻘﺎﺑﻞ ﻛﺎرﻓﺮﻣﺎ اﺧﺘﻴﺎر دارد ﻛﻪ ﺑﺮاي ﺑﺎزﭘﺮداﺧﺖ ﻫﺰﻳﻨﻪﻫﺎ و‬
‫ﭘﺮداﺧﺖ ﺣﻖ اﻟﺰﺣﻤﻪ‪ ،‬ﭘﻮل ﻧﻘﺪ ﺑﻪ ﭘﻴﻤﺎﻧﻜﺎر ﺑﭙﺮدازد ﻳﺎ اﻳﻨﻜﻪ درﺻﺪ ﻣﺘﻨﺎﺳﺒﻲ از ﻧﻔﺖ‬
‫ﺗﻮﻟﻴﺪي از ﻣﻴﺪان را ﺑﻪ ﭘﻴﻤﺎﻧﻜﺎر ﺑﻔﺮوﺷﺪ‪ .‬ﺑﺮاي اﺟﺮاي روش دوم‪ ،‬ﻳﻚ ﻗﺮارداد ﻓﺮوش ﻧﻔﺖ‬
‫ﺧﺎم ﺑﻪ ﻗﺮارداد ﺧﺪﻣﺎﺗﻲ ﺿﻤﻴﻤﻪ ﻣﻲﺷﻮد و درﺻﻮرﺗﻲﻛﻪ ﻛﺎرﻓﺮﻣﺎ ﺗﺼﻤﻴﻢ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‬
‫ﻫﺰﻳﻨﻪﻫﺎ را از ﻃﺮﻳﻖ ﻓﺮوش ﻧﻔﺖ ﺧﺎم ﺑﻪ ﭘﻴﻤﺎﻧﻜﺎر ﺟﺒﺮان ﻛﻨﺪ‪ ،‬ﺷﺮاﻳﻂ ﻓﺮوش‪ ،‬ﺑﺮاﺑﺮ ﺷﺮاﻳﻂ‬
‫ﻣﻨﺪرج در ﻗﺮارداد‪ ،‬ﻓﺮوش ﻧﻔﺖ ﺧﺎم ﭘﻴﻮﺳﺖ ﺷﺪه ﺑﻪ ﻗﺮارداد اﺳﺖ )ﻛﺎﻇﻤﻲ‪ ،1393 ،‬ص‬
‫‪(204‬؛ ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﺳﻬﻢ ﭘﻴﻤﺎﻧﻜﺎر در اﻳﻦ ﻗﺮاردادﻫﺎ‪ ،‬درﻳﺎﻓﺖ ﻧﻘﺪي ﻳﺎ ﻧﻔﺖ ﺻﺎدراﺗﻲ در ازاي‬
‫ﻫﺰﻳﻨﻪﻫﺎي ﻧﻔﺘﻲ و ﺣﻖاﻟﺰﺣﻤﻪاش ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫در ﻗﺮاردادﻫﺎي ﺟﺪﻳﺪ ﻧﻔﺘﻲ اﻳﺮان ﻃﺒﻖ ﺑﻨﺪ )پ( از ﻣﺎده )‪ (10‬ﻣﺼﻮﺑﻪ ﻫﻴﺄت وزﻳﺮان‪،‬‬
‫ﭘﻴﻤﺎﻧﻜﺎر ﺗﻨﻬﺎ در ﻗﺒﺎل اﻧﺠﺎم ﺷﺮح ﻛﺎر ﺗﻌﺮﻳﻒ ﺷﺪه در ﻗﺮارداد ﻣﺴﺘﺤﻖ درﻳﺎﻓﺖ ﻫﺰﻳﻨﻪﻫﺎي‬
‫ﺧﻮد و دﺳﺘﻤﺰد ﺗﻮاﻓﻘﻲ ﻣﺮﺗﺒﻂ ﺑﺎ آن از ﻣﺤﻞ ﻋﻮاﻳﺪ ﺣﺎﺻﻞ از ﻣﻴﺪان ﻳﺎ درآﻣﺪﻫﺎي ﻧﺎﺷﻲ از‬
‫آن اﺳﺖ؛ ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﺳﻬﻢ ﭘﻴﻤﺎﻧﻜﺎر در اﻳﻦ ﻗﺮاردادﻫﺎ درﻳﺎﻓﺖ ﻧﻘﺪي ﻳﺎ ﻧﻔﺖ ﺻﺎدراﺗﻲ در ازاي‬
‫ﻫﺰﻳﻨﻪﻫﺎي ﻧﻔﺘﻲ و دﺳﺘﻤﺰد وي ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ؛ ﻛﻪ ﻃﺒﻖ ﺑﻨﺪ )پ( ﻣﺎده )‪ (3‬ﻣﺼﻮﺑﻪ ﺑﺮ ﻣﺒﻨﺎي‬
‫ﻗﻴﻤﺖ روز ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﺷﺪه و ﺗﺸﺨﻴﺺ ﭘﺮداﺧﺖ ﺑﻪ ﭘﻴﻤﺎﻧﻜﺎر از ﻃﺮﻳﻖ ﺗﺤﻮﻳﻞ ﻣﺤﺼﻮل ﻣﻴﺪان‬
‫ﻳﺎ ﻣﺨﺰن ﻳﺎ ﻋﻮاﻳﺪ آن ﺑﻪ ﺟﺎي ﻣﺤﺼﻮل )ﺗﺎ ﭘﺎﻳﺎن ﺑﺎزﭘﺮداﺧﺖ‪/‬ﭘﺮداﺧﺖ ﻣﻄﺎﻟﺒﺎت ﭘﻴﻤﺎﻧﻜﺎر( ﺑﺎ‬
‫ﺷﺮﻛﺖ ﻣﻠﻲ ﻧﻔﺖ اﻳﺮان ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫در ﻗﺮاردادﻫﺎي ﺧﺪﻣﺎت ﻓﻨﻲ ﻋﺮاق ﺳﻬﻢ ﻃﺮف دوم ﻋﺒﺎرﺗﺴﺖ از درﻳﺎﻓﺖ ﻧﻘﺪي ﻳﺎ ﻧﻔﺖ‬
‫ﺻﺎدراﺗﻲ در ازاي ﻫﺰﻳﻨﻪﻫﺎي ﻧﻔﺘﻲ و ﺣﻖاﻟﺰﺣﻤﻪ و ﻃﺮف ﺧﺎرﺟﻲ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ اﻧﺘﺨﺎب ﻛﻨﺪ ﻛﻪ‬
‫ﺑﻪ ﺟﺎي درﻳﺎﻓﺖ دﺳﺘﻤﺰد ﻣﺮﺑﻮﻃﻪ ﺑﻪﺻﻮرت ﻧﻘﺪي‪ ،‬ﻧﻔﺖ ﺗﻮﻟﻴﺪي ﻣﻴﺪان را درﻳﺎﻓﺖ ﻛﻨﺪ‬
‫)ﺑﻨﺪ ‪ 6 ،3‬ﻣﺎده ‪ .(19‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ در ﻗﺮارداد ﺧﺪﻣﺎﺗﻲ ﺗﻮﺳﻌﻪ و ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻋﺮاق ﭘﻴﻤﺎﻧﻜﺎر اﺧﺘﻴﺎر‬
‫دارد ﻛﻪ اﻧﺘﺨﺎب ﻛﻨﺪ ﺑﺎزﭘﺮداﺧﺖﻫﺎ در ﻗﺎﻟﺐ ﻧﻔﺖ ﺑﺎﺷﺪ ﻳﺎ ﺑﻪﺻﻮرت ﭘﻮل ﻧﻘﺪ؛ اﻣﺎ اﻧﺘﺨﺎب‬
‫] ‪[ Downloaded from iiesj.ir on 2023-12-18‬‬

‫ﭘﻴﻤﺎﻧﻜﺎر ﺻﺮﻓﺎً ﺑﺮاي ﻫﻤﺎن ﺳﺎل ﺗﻘﻮﻳﻤﻲ ﻣﺆﺛﺮ اﺳﺖ و ﺑﺮاي ﺳﺎل ﺗﻘﻮﻳﻤﻲ ﺑﻌﺪ ﭘﻴﻤﺎﻧﻜﺎر ﺑﺎﻳﺪ‬
‫اﻧﺘﺨﺎب ﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﻣﺒﺎﻟﻎ اﺳﺘﺤﻘﺎﻗﻲ ﺧﻮد را در ﻗﺎﻟﺐ ﻧﻔﺖ ﻣﻲﺧﻮاﻫﺪ ﻳﺎ ﺑﻪﺻﻮرت ﭘﻮل ﻧﻘﺪ‬
‫)ﺟﺰء ‪ a‬ﺑﻨﺪ ‪ 6‬ﻣﺎده ‪.(19‬‬
 ‫ﻓﺼﻞﻧﺎﻣﻪ ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت اﻗﺘﺼﺎد اﻧﺮژي‪ /‬ﺳﺎل ﻫﻔﺪﻫﻢ‪ /‬ﺷﻤﺎره ‪ /69‬ﺗﺎﺑﺴﺘﺎن ‪1400‬‬ ‫‪177‬‬

‫ﮔﻔﺘﺎر دوم‪ :‬رﻳﺴﻚﻫﺎي ﺗﺠﺎري ﺑﺎزار ﻣﺘﺮﺗﺐ ﺑﺮ ﭘﻴﻤﺎﻧﻜﺎر ﻧﺎﺷﻲ از ﻧﺤﻮه ﺗﻌﻴﻴﻦ و ﺑﺎزﻳﺎﻓﺖ‬
‫ﻫﺰﻳﻨﻪﻫﺎ‬
‫در ﻗﺮاردادﻫﺎي ﻧﺴﻞ اول و دوم ﺑﻴﻊ ﻣﺘﻘﺎﺑﻞ ﺳﻘﻒ ﻫﺰﻳﻨﻪﻫﺎي ﺳﺮﻣﺎﻳﻪاي از ﻫﻤﺎن اﺑﺘﺪا‬
‫ﺗﻌﻴﻴﻦ و در ﻗﺮارداد درج ﺷﺪه و ﻣﺼﻮﺑﺎت ﻣﺮﺑﻮﻃﻪ ﻧﻴﺰ ﺑﺮاﺳﺎس اﻳﻦ ﻣﺒﻠﻎ از ﻣﺮﺟﻊ ذﻳﺼﻼح‬
‫اﺧﺬ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻪ اﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ اﻣﻜﺎن ﺑﺎزﻳﺎﻓﺖ ﻣﺒﺎﻟﻎ ﻣﺎزاد ﺑﺮ ﺳﻘﻒ ﺗﻌﻴﻴﻦ ﺷﺪه ﺗﻮﺳﻂ‬
‫ﭘﻴﻤﺎﻧﻜﺎر وﺟﻮد ﻧﺪارد درﻧﺘﻴﺠﻪ ﺑﺎ اﻓﺰاﻳﺶ ﻫﺰﻳﻨﻪﻫﺎي ﺻﻮرت ﮔﺮﻓﺘﻪ از ﻣﺒﺎﻟﻎ ﭘﻴﺶﺑﻴﻨﻲ ﺷﺪه‬
‫ﻧﺮخ ﺑﺎزده ﺳﺮﻣﺎﻳﻪﮔﺬاري ﻣﺤﻘﻖ ﺷﺪه ﺑﺮاي ﭘﻴﻤﺎﻧﻜﺎر ﻛﺎﻫﺶ ﻳﺎﺑﺪ اﻣﺎ در ﻗﺮاردادﻫﺎي ﻧﺴﻞ‬
‫ﺳﻮم ﺗﺮﺗﻴﺒﺎﺗﻲ ﻓﺮاﻫﻢ ﺷﺪ ﻛﻪ ﺑﺮاﺳﺎس آن ﭘﺲ از ﻣﺪت زﻣﺎن ﻣﻌﻴﻨﻲ )ﺑﻪﻃﻮر ﻣﺘﻌﺎرف ‪18‬‬
‫ﻣﺎه( ﭘﺲ از ﺗﻨﻔﻴﺬ ﻗﺮارداد‪ ،‬ﭘﻴﻤﺎﻧﻜﺎر ﻣﻮﻇﻒ اﺳﺖ ﺳﻘﻒ ﻫﺰﻳﻨﻪﻫﺎي ﺳﺮﻣﺎﻳﻪاي ﻃﺮح را‬
‫ﺑﺮاﺳﺎس ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﻣﻬﻨﺪﺳﻲ و ﺑﺮﮔﺰاري ﻣﻨﺎﻗﺼﺎت ﺑﺎ ﺣﻀﻮر و ﻛﻨﺘﺮل ﻛﺎرﻓﺮﻣﺎ‪ ،‬ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻛﻨﺪ‪،‬‬
‫ﺑﺪﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ ﻋﻠﻲرﻏﻢ ﻧﺴﻞ اول و دوم ﻗﺮاردادﻫﺎي ﺑﻴﻊ ﻣﺘﻘﺎﺑﻞ ﻛﻪ در آﻧﻬﺎ رﻳﺴﻚ ﻧﺎﺷﻲ از‬
‫اﻓﺰاﻳﺶ ﻫﺰﻳﻨﻪﻫﺎي ﺳﺮﻣﺎﻳﻪاي ﻛﺎﻣﻼً ﺑﺮ ﻋﻬﺪه ﭘﻴﻤﺎﻧﻜﺎر و ﺑﺴﻴﺎر ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻮد در ﻧﺴﻞ‬
‫ﺳﻮم ﻗﺮاردادﻫﺎي ﻣﺬﻛﻮر ﻣﻴﺰان اﻳﻦ رﻳﺴﻚ ﻛﺎﻫﺶ ﻳﺎﻓﺖ‪.‬‬
‫در اﻳﻦ اﻟﮕﻮي ﻗﺮاردادي‪ ،‬ﭘﺮداﺧﺖﻫﺎ ﺑﻪﺻﻮرت ﻫﺮ ﺳﻪ ﻣﺎه ﻳﻜﺒﺎر اﻧﺠﺎم ﻣﻲﺷﻮد و ﺳﻘﻒ‬
‫ﺑﺎزﻳﺎﻓﺖ ﻣﻄﺎﻟﺒﺎت ﭘﻴﻤﺎﻧﻜﺎر در ﻗﺮاردادﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺑﻴﻊ ﻣﺘﻘﺎﺑﻞ ﻣﻌﻤﻮﻻً ‪ 60‬درﺻﺪ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﺣﺎل اﮔﺮ ﻣﺒﻠﻐﻲ ﻛﻪ ﭘﻴﻤﺎﻧﻜﺎر ﺑﺎﻳﺪ درﻳﺎﻓﺖ دارد ﺑﻴﺶ از درﺻﺪ ﺗﻌﻴﻴﻦ ﺷﺪه ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻣﺒﺎﻟﻎ‬
‫ﺑﺎﻗﻲﻣﺎﻧﺪه در دورهﻫﺎي ﺳﻪ ﻣﺎﻫﻪ ﺑﻌﺪي ﭘﺮداﺧﺖ ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ و اوﻟﻮﻳﺖ ﺑﻪ ﺗﺮﺗﻴﺐ ﺑﺎ‬
‫ﺑﺎزﭘﺮداﺧﺖ ﻫﺰﻳﻨﻪﻫﺎي ﻋﻤﻠﻴﺎﺗﻲ‪ ،‬ﺑﺎزﭘﺮداﺧﺖ دﻳﮕﺮ ﻫﺰﻳﻨﻪﻫﺎ و ﺳﭙﺲ ﭘﺮداﺧﺖ ﺣﻖاﻟﺰﺣﻤﻪ‬
‫ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ در اﻳﻦ اﻟﮕﻮي ﻗﺮاردادي ﻫﺰﻳﻨﻪﻫﺎي ﺳﺮﻣﺎﻳﻪاي و ﺑﻬﺮه ﻣﺘﻌﻠﻖ ﺑﻪ آن‬
‫ﺑﻪﺻﻮرت اﻗﺴﺎط ﻣﺴﺎوي ﻃﻲ ‪ 5‬ﺗﺎ ‪ 7‬ﺳﺎل از زﻣﺎن ﺷﺮوع ﺗﻮﻟﻴﺪ اوﻟﻴﻪ ﺑﻪ ﭘﻴﻤﺎﻧﻜﺎر ﭘﺮداﺧﺖ‬
‫ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ )ﻛﺎﻇﻤﻲ‪ ،1393 ،‬ص ‪ .(204‬در ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻣﻲﺗﻮان ﮔﻔﺖ ﺑﺎ ﻛﺎﻫﺶ درآﻣﺪ ﻣﻴﺪان‬
‫ﺑﻪدﻟﻴﻞ اﻓﺰاﻳﺶ ﻫﺰﻳﻨﻪﻫﺎي ﺳﺮﻣﺎﻳﻪاي و ﻋﻤﻠﻴﺎﺗﻲ‪ ،‬ﻛﺎﻫﺶ ﻗﻴﻤﺖ ﻧﻔﺖ و ﻳﺎ ﻛﺎﻫﺶ ﺗﻮﻟﻴﺪ‬
‫ﻣﻴﺪان ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﭘﺮداﺧﺖ ﻣﻄﺎﻟﺒﺎت ﭘﻴﻤﺎﻧﻜﺎر در اﻧﺘﻈﺎر ﺑﻬﺒﻮد وﺿﻌﻴﺖ درآﻣﺪي ﭘﺮوژه‬
‫ﺑﺎﻗﻲ ﻣﺎﻧﺪه و در ﻧﺘﻴﺠﻪ ﺑﺎ ﻣﻌﻮق ﺷﺪن ﻣﻄﺎﻟﺒﺎت ﻣﺬﻛﻮر ﻧﺮخ ﺑﺎزده ﺳﺮﻣﺎﻳﻪﮔﺬاري ﻣﺤﻘﻖ‬
‫] ‪[ Downloaded from iiesj.ir on 2023-12-18‬‬

‫ﺷﺪه ﭘﻴﻤﺎﻧﻜﺎر ﻛﻤﺘﺮ از ﻣﻘﺎدﻳﺮ ﭘﻴﺶﺑﻴﻨﻲ ﺷﺪه ﮔﺮدد ﺣﺘﻲ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﺑﺎ اﺗﻤﺎم ﻗﺮارداد و‬
‫ﭘﺎﻳﺎن دوره ﺑﺎزﭘﺮداﺧﺖ ﻣﺒﺎﻟﻐﻲ از ﻣﻄﺎﻟﺒﺎت ﭘﻴﻤﺎﻧﻜﺎر ﭘﺮداﺧﺖ ﻧﺸﺪه ﺑﺎﻗﻲ ﺑﻤﺎﻧﺪ و ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ‬
 ‫‪178‬‬ ‫ﺑﺮرﺳﻲ ﻣﻘﺎﻳﺴﻪاي ﻧﻈﺎم ﻣﺎﻟﻲ ﻗﺮاردادﻫﺎي ﺧﺪﻣﺎﺗﻲ در ﺻﻨﻌﺖ ﻧﻔﺖ اﻳﺮان و ﻋﺮاق‪...‬‬

‫دﻟﻴﻞ ﮔﻔﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮد در اﻳﻦ ﻗﺮاردادﻫﺎ ﭘﻴﻤﺎﻧﻜﺎر ﺑﺎ رﻳﺴﻚ ﻋﺪم درﻳﺎﻓﺖ ﻣﻄﺎﻟﺒﺎت ﺧﻮد ﻧﻴﺰ رو‬
‫ﺑﻪ رو اﺳﺖ‪.‬‬
‫در اﻟﮕﻮي ﻗﺮاردادﻫﺎي ﺟﺪﻳﺪ ﻧﻔﺘﻲ اﻳﺮان ﺑﺮ اﺳﺎس ﺑﻨﺪ )ث( ﻣﺎده )‪ (8‬ﻣﺼﻮﺑﻪ ﻫﻴﺄت‬
‫وزﻳﺮان ﭘﻴﺶﺑﻴﻨﻲ ﺷﺪه اﺳﺖ ﺗﺎ در ﻗﺮاردادﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﺑﺮاﺳﺎس اﻳﻦ اﻟﮕﻮ ﺗﻨﻈﻴﻢ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ و ﺑﻪ‬
‫ﻟﺤﺎظ ﻣﺎﻫﻴﺖ آن در ﻫﻨﮕﺎم اﻧﻌﻘﺎد ﻗﺮارداد ﺳﻘﻒ ﻫﺰﻳﻨﻪاي ﺛﺎﺑﺖ وﺟﻮد ﻧﺪارد‪ ،‬ﺳﻘﻒ‬
‫ﻫﺰﻳﻨﻪﻫﺎي ﺳﺮﻣﺎﻳﻪاي ﺑﺎز ﺑﻤﺎﻧﺪ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻣﻌﻨﻲ ﻛﻪ در ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻫﺰﻳﻨﻪﻫﺎي ﺳﺮﻣﺎﻳﻪاي ﻃﺮح‪،‬‬
‫ارﻗﺎم اﺑﺘﺪاﻳﻲ ﺻﺮﻓﺎً ﺟﻨﺒﻪ ﺑﺮآوردي و ﭘﻴﺶﺑﻴﻨﻲ داﺷﺘﻪ و ﺳﭙﺲ ﻫﺰﻳﻨﻪﻫﺎي واﻗﻌﻲ ﺗﺄﻳﻴﺪ‬
‫ﺷﺪه ﺑﺮاﺳﺎس ﺑﺮﻧﺎﻣﻪﻫﺎي ﻣﺎﻟﻲ‪ ،‬ﻋﻤﻠﻴﺎﺗﻲ ﺳﺎﻻﻧﻪ ﻛﻪ ﻣﻨﻄﺒﻖ ﺑﺎ رﻓﺘﺎر ﻣﻴﺪان و ﺷﺮاﻳﻂ ﺑﺎزار‬
‫ﻣﺼﻮب ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﺣﺴﺎب ﻃﺮح ﻣﻨﻈﻮر ﻣﻲﮔﺮدد؛ ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﺑﺮﺧﻼف ﻧﺴﻞﻫﺎي اول ﺗﺎ ﺳﻮم‬
‫ﻗﺮاردادﻫﺎي ﺑﻴﻊ ﻣﺘﻘﺎﺑﻞ ﻛﻪ رﻳﺴﻚﻫﺎي ﻧﺎﺷﻲ از اﻓﺰاﻳﺶ ﻫﺰﻳﻨﻪﻫﺎي ﺳﺮﻣﺎﻳﻪاي ﺑﺮﻋﻬﺪه‬
‫ﭘﻴﻤﺎﻧﻜﺎر ﺑﻮد‪ ،‬در اﻟﮕﻮي ﺟﺪﻳﺪ ﻗﺮاردادﻫﺎي ﻧﻔﺘﻲ اﻳﺮان از ﻃﺮﻳﻖ اﻋﻤﺎل ﺳﻴﺴﺘﻢ ﺑﺎزﺑﻮدن‬
‫ﺳﻘﻒ ﻫﺰﻳﻨﻪﻫﺎ ﺿﻤﻦ ﻛﺎﺳﺘﻦ از اﻳﻦ رﻳﺴﻚ ﺑﺨﺸﻲ از آن ﺑﻪ دوﻟﺖ ﻣﻴﺰﺑﺎن اﻧﺘﻘﺎل ﺧﻮاﻫﺪ‬
‫ﻳﺎﻓﺖ‪.‬‬
‫ﻃﺒﻖ ﺑﻨﺪ )اﻟﻒ( ﻣﺎده )‪ (10‬ﻣﺼﻮﺑﻪ ﻫﻴﺄت وزﻳﺮان از زﻣﺎن رﺳﻴﺪن ﻃﺮح ﺑﻪ ﺗﻮﻟﻴﺪ اوﻟﻴﻪ‬
‫ﻳﺎ اﺿﺎﻓﻲ‪ ،‬ﺑﻪ ﺗﺮﺗﻴﺐ ﺗﻮاﻓﻖ ﺷﺪه در ﻣﻮرد ﻣﻴﺪانﻫﺎي ﻛﺸﻒ ﺷﺪه ﺑﻜﺮ و ﻣﻴﺪانﻫﺎي در ﺣﺎل‬
‫ﺗﻮﻟﻴﺪ‪ ،‬ﺑﺎزﭘﺮداﺧﺖ ﻫﺰﻳﻨﻪﻫﺎي ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪاي‪ ،‬ﻫﺰﻳﻨﻪﻫﺎي ﻏﻴﺮﻣﺴﺘﻘﻴﻢ ﺗﺎ آن زﻣﺎن و‬
‫ﻫﺰﻳﻨﻪﻫﺎي ﺗﺄﻣﻴﻦ ﻣﺎﻟﻲ ﻗﺮارداد‪ ،‬ﻃﺒﻖ دوره ﺗﻌﻴﻴﻦ ﺷﺪه در ﻗﺮارداد‪ ،‬ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ‪ ،‬ﺗﻘﺴﻴﻂ و‬
‫ﺑﺎزﭘﺮداﺧﺖ ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﻫﺰﻳﻨﻪﻫﺎي ﺑﻬﺮهﺑﺮداري و ﻫﺰﻳﻨﻪﻫﺎي ﻏﻴﺮﻣﺴﺘﻘﻴﻢ دوره ﺗﻮﻟﻴﺪ‬
‫از ﺷﺮوع ﺗﻮﻟﻴﺪ اوﻟﻴﻪ ﺑﻪﺻﻮرت ﺟﺎري ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ و ﺑﺎزﭘﺮداﺧﺖ ﻣﻲﮔﺮدد و ﭘﺮداﺧﺖ دﺳﺘﻤﺰد‬
‫ﻣﺘﻌﻠﻘﻪ ﺑﻪ ﭘﻴﻤﺎﻧﻜﺎر ﻧﻴﺰ ﻃﺒﻖ ﺷﺮاﻳﻂ ﻣﻨﺪرج در ﻗﺮارداد از ﻫﻤﺎن زﻣﺎن آﻏﺎز ﻣﻲﺷﻮد )ﺑﻨﺪ‬
‫ب ﻣﺎده ‪ 10‬ﻣﺼﻮﺑﻪ(؛ ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﻋﻼوه ﺑﺮ ﻣﺤﺪودﻳﺖ ﻧﺎﺷﻲ از ﺳﻘﻒ ‪ 50‬درﺻﺪي )ﺑﻨﺪ پ‬
‫ﻣﺎده ‪ 3‬ﻣﺼﻮﺑﻪ( ﺑﺮاي ﺑﺎزﭘﺮداﺧﺖ ﻣﻄﺎﻟﺒﺎت ﭘﻴﻤﺎﻧﻜﺎر‪ ،‬ﺑﺎزﭘﺮداﺧﺖ ﻫﺰﻳﻨﻪﻫﺎي ﺳﺮﻣﺎﻳﻪاي‬
‫ﺑﻪﺻﻮرت ﺗﻘﺴﻴﻂ ﺷﺪه اﻧﺠﺎم ﻣﻲﮔﻴﺮد‪ .‬ﻫﻤﻴﻦ ﻣﺴﺌﻠﻪ ﺑﺎﻋﺚ ﻣﻲﺷﻮد ﺑﺎ ﻛﺎﻫﺶ درآﻣﺪ ﻣﻴﺪان‬
‫ﻧﺎﺷﻲ از اﻓﺰاﻳﺶ ﻫﺰﻳﻨﻪﻫﺎي ﺳﺮﻣﺎﻳﻪاي‪ ،‬ﻋﻤﻠﻴﺎﺗﻲ ﻳﺎ ﻛﺎﻫﺶ ﺳﻄﺢ ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻣﻴﺪان و ﻣﺘﻌﺎﻗﺒﺎً‬
‫] ‪[ Downloaded from iiesj.ir on 2023-12-18‬‬

‫ﻣﻌﻮق ﺷﺪن ﻣﻄﺎﻟﺒﺎت ﭘﻴﻤﺎﻧﻜﺎر‪ ،‬ﻧﺮخ ﺑﺎزده ﺳﺮﻣﺎﻳﻪﮔﺬاري وي ﻛﺎﻫﺶ ﻳﺎﺑﺪ‪.‬‬

‫در اﻳﻦ ﻣﺪل ﻗﺮاردادي‪ ،‬ﻛﻞ ﺑﺎزﭘﺮداﺧﺖ ﺑﻪ ﭘﻴﻤﺎﻧﻜﺎر در ﻫﺮ دوره ﺣﺪاﻛﺜﺮ از ﻣﺤﻞ ‪50‬‬
‫درﺻﺪ از ﻧﻔﺖ ﺧﺎم ﻳﺎ ﻣﻴﻌﺎﻧﺎت ﮔﺎزي ﺗﻮﻟﻴﺪي اﺿﺎﻓﻲ و ﺗﺎ ‪ 70‬درﺻﺪ از ﮔﺎز ﻃﺒﻴﻌﻲ اﺿﺎﻓﻲ و‬
 ‫ﻓﺼﻞﻧﺎﻣﻪ ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت اﻗﺘﺼﺎد اﻧﺮژي‪ /‬ﺳﺎل ﻫﻔﺪﻫﻢ‪ /‬ﺷﻤﺎره ‪ /69‬ﺗﺎﺑﺴﺘﺎن ‪1400‬‬ ‫‪179‬‬

‫دﻳﮕﺮ ﻣﺤﺼﻮﻻت و ﻳﺎ ﻋﻮاﻳﺪ آﻧﻬﺎ ﺑﺮ ﭘﺎﻳﻪ ﻗﻴﻤﺖ روز ﻓﺮوش ﻣﺤﺼﻮل ﭘﺲ از رﺳﻴﺪن ﺑﻪ ﺗﻮﻟﻴﺪ‬
‫اوﻟﻴﻪ اﻧﺠﺎم ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﭘﺎﻳﺎن دوره ﻗﺮارداد ﻣﺎﻧﻊ از ﺑﺎزﭘﺮداﺧﺖ ﻫﺰﻳﻨﻪﻫﺎي ﺑﺎﻗﻲﻣﺎﻧﺪه‪ ،‬ﺑﺎ ﺷﺮاﻳﻂ‬
‫ﻣﻨﺪرج در ﻗﺮارداد ﻧﻤﻲﮔﺮدد )ﺑﻨﺪ پ ﻣﺎده ‪ 6‬ﻣﺼﻮﺑﻪ ﻫﻴﺄت وزﻳﺮان(‪ .‬اﺳﺘﺜﻨﺎﺋﺎ ﺷﺮﻛﺖ ﻣﻠﻲ‬
‫ﻧﻔﺖ اﻳﺮان ﻣﺠﺎز اﺳﺖ ﺟﻬﺖ ﺑﺎزﭘﺮداﺧﺖ ﻫﺰﻳﻨﻪﻫﺎ و ﭘﺮداﺧﺖ دﺳﺘﻤﺰد‪ ،‬درﺻﻮرﺗﻲﻛﻪ‬
‫ﻣﺤﺼﻮﻻت ﻣﻴﺪانﻫﺎي ﮔﺎز ﻃﺒﻴﻌﻲ در ﺑﺎزار داﺧﻞ ﻣﺼﺮف ﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬ﻳﺎ اﻣﻜﺎن ﺻﺎدرات آن‬
‫وﺟﻮد ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ از ﻣﺤﻞ ﻣﺤﺼﻮﻻت و ﻳﺎ ﻋﻮاﻳﺪ دﻳﮕﺮ ﻣﻴﺪانﻫﺎ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺑﺎزﭘﺮداﺧﺖ‬
‫ﻫﺰﻳﻨﻪﻫﺎ و ﻧﻴﺰ ﭘﺮداﺧﺖ دﺳﺘﻤﺰد ﺗﻌﻬﺪ و اﻗﺪام ﻧﻤﺎﻳﺪ )ﺗﺒﺼﺮه ﺑﻨﺪ پ ﻣﺎده ‪ 6‬ﻣﺼﻮﺑﻪ ﻫﻴﺄت‬
‫وزﻳﺮان(؛ ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﺑﺮﺧﻼف اﻟﮕﻮي ﻗﺮاردادي ﺑﻴﻊ ﻣﺘﻘﺎﺑﻞ‪ ،‬ﭘﺎﻳﺎن دوره ﻗﺮارداد در اﻟﮕﻮي‬
‫ﻗﺮاردادي آي ﭘﻲ ﺳﻲ ﻣﺎﻧﻊ از ﺑﺎزﭘﺮداﺧﺖ ﻫﺰﻳﻨﻪﻫﺎي ﺑﺎﻗﻲﻣﺎﻧﺪه ﻧﻤﻲﮔﺮدد زﻳﺮا ﺷﺮﻛﺖ ﻣﻠﻲ‬
‫ﻧﻔﺖ اﻳﺮان ﻣﺘﻌﻬﺪ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد ﻛﻪ ﺑﺎزﭘﺮداﺧﺖ ﻣﺎﺑﻘﻲ ﻫﺰﻳﻨﻪ اﻧﺠﺎم ﺷﺪه را در ﻓﺮآﻳﻨﺪ‬
‫ﻗﺎﺑﻞﻗﺒﻮل ﻃﺮﻓﻴﻦ ﻣﺴﺘﺮد ﻧﻤﺎﻳﺪ‪.‬‬
‫در ﻫﺮ دو ﻣﺪل ﻗﺮاردادﻫﺎي ﺧﺪﻣﺎﺗﻲ ﻋﺮاق‪ ،‬ﺑﺎ ﺑﻬﺮهﮔﻴﺮي از ﺳﻴﺴﺘﻢ ﺑﺎز ﺑﻮدن ﺳﻘﻒ‬
‫ﻫﺰﻳﻨﻪﻫﺎي ﺳﺮﻣﺎﻳﻪاي ﺿﻤﻦ ﻛﺎﻫﺶ رﻳﺴﻚ ﭘﻴﻤﺎﻧﻜﺎر ﺑﺎ ﻓﺮاﻫﻢ ﺷﺪن اﻣﻜﺎن ﺗﻐﻴﻴﺮات ﺟﺰﺋﻲ‬
‫در ﺑﻮدﺟﻪﻫﺎي ﻣﺼﻮب ﺳﺎﻻﻧﻪ اﻧﻌﻄﺎفﭘﺬﻳﺮي ﺑﻴﺸﺘﺮي در ﺳﺎﺧﺘﺎر ﻣﺎﻟﻲ ﻗﺮارداد ﺑﺮاي‬
‫ﭘﻴﻤﺎﻧﻜﺎر اﻳﺠﺎد ﺷﺪه اﺳﺖ )ﺑﻨﺪﻫﺎي ‪ 3‬و ‪ 4‬ﻣﺎده ‪ .(12‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﺑﻪدﻟﻴﻞ وﺟﻮد ﺳﻘﻒ‬
‫ﺑﺎزﻳﺎﻓﺖ ‪ 50‬درﺻﺪي در اﻳﻦ ﻗﺮاردادﻫﺎ‪ ،‬درآﻣﺪ ﻗﺎﺑﻞ ﺗﺨﺼﻴﺺ ﺑﻪ ﻃﺮف دوم ﻗﺮارداد ﺑﺎﺑﺖ‬
‫ﺑﺎزﻳﺎﻓﺖ ﻫﺰﻳﻨﻪﻫﺎ و ﭘﺮداﺧﺖ دﺳﺘﻤﺰد‪ 50 ،‬درﺻﺪ اﻓﺰاﻳﺶ ﺗﻮﻟﻴﺪ ﺣﺎﺻﻞ از ﻓﻌﺎﻟﻴﺖﻫﺎ اﺳﺖ‬
‫)ﻣﺎده ‪ 3 ،19‬و ‪ .(6 ،19‬ﻫﺰﻳﻨﻪﻫﺎي ﺑﺎزﭘﺮداﺧﺖ ﻧﺸﺪه ﺑﻪ ﻛﻮارﺗﺮﻫﺎي ﺑﻌﺪي ﻣﻨﺘﻘﻞ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‬
‫ﺗﺎ زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺑﻪﻃﻮر ﻛﺎﻣﻞ ﺑﺎزﭘﺮداﺧﺖ ﮔﺮدﻧﺪ‪ .‬ﻣﻨﺘﻬﺎ اﮔﺮ ﺑﻌﺪ از ﺧﺎﺗﻤﻪ ﻗﺮارداد ﻫﺰﻳﻨﻪاي ﺑﺎز‬
‫ﭘﺮداﺧﺖ ﻧﺸﺪ و ﻗﺮارداد ﺗﻤﺎم ﺷﺪ ﻃﻲ ﻳﻚ دوره ‪ 30‬روزه ﭘﺲ از ﺧﺎﺗﻤﻪ ﻗﺮارداد ﻳﺎ ﺑﻪ ﻫﺮ‬
‫ﺗﺮﺗﻴﺐ دﻳﮕﺮي ﻛﻪ ﺑﻴﻦ ﻃﺮﻓﻴﻦ ﺗﻮاﻓﻖ ﺷﺪه ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻗﺎﺑﻞ ﺑﺎزﭘﺮداﺧﺖ اﺳﺖ )ﻣﺎده ‪(8 ،19‬؛‬
‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ در اﻳﻦ دو اﻟﮕﻮي ﻗﺮاردادي ﻧﻴﺰ ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ آﻧﻜﻪ ﻣﻴﺰان دﺳﺘﻤﺰد ﺑﺎ اﻓﺰاﻳﺶ‬
‫ﻫﺰﻳﻨﻪﻫﺎ اﻓﺰاﻳﺶ ﻧﻤﻲﻳﺎﺑﺪ‪ ،‬ﻛﺎﻫﺶ درآﻣﺪ ﻣﻴﺪان ﻧﺎﺷﻲ از اﻓﺰاﻳﺶ ﻫﺰﻳﻨﻪﻫﺎي ﻋﻤﻠﻴﺎﺗﻲ و‬
‫ﺳﺮﻣﺎﻳﻪاي و ﻣﻌﻮق ﺷﺪن ﻣﻄﺎﻟﺒﺎت ﭘﻴﻤﺎﻧﻜﺎر ﺑﺎﻋﺚ ﻣﻲﺷﻮد ﺗﺎ ﻧﺮخ ﺑﺎزده ﺳﺮﻣﺎﻳﻪﮔﺬاري وي‬
‫] ‪[ Downloaded from iiesj.ir on 2023-12-18‬‬

‫ﻛﺎﻫﺶ و ﺣﺘﻲ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ دوره ﺑﺎزﮔﺸﺖ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ ﭘﻴﻤﺎﻧﻜﺎر ﻧﻴﺰ اﻓﺰاﻳﺶ ﻳﺎﺑﺪ‪ ،‬ﻟﻴﻜﻦ ﺑﻪدﻟﻴﻞ‬
‫ﺗﻌﻬﺪ ﻛﺎرﻓﺮﻣﺎ در ﺑﺎزﭘﺮداﺧﺖ ﻫﺰﻳﻨﻪﻫﺎ و ﺣﻖاﻟﺰﺣﻤﻪ ﭘﻴﻤﺎﻧﻜﺎر ﺑﺎ رﻳﺴﻚ ﻋﺪم ﺑﺎزﭘﺮداﺧﺖ‬
‫ﻛﺎﻣﻞ ﻣﻄﺎﻟﺒﺎت ﻗﺮاردادي ﻣﻮاﺟﻪ ﻧﺨﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪.‬‬
 ‫‪180‬‬ ‫ﺑﺮرﺳﻲ ﻣﻘﺎﻳﺴﻪاي ﻧﻈﺎم ﻣﺎﻟﻲ ﻗﺮاردادﻫﺎي ﺧﺪﻣﺎﺗﻲ در ﺻﻨﻌﺖ ﻧﻔﺖ اﻳﺮان و ﻋﺮاق‪...‬‬

‫ﮔﻔﺘﺎر ﺳﻮم‪ :‬ﻓﺮﺻﺖﻫﺎ و رﻳﺴﻚﻫﺎي ﻣﺘﺮﺗﺐ ﺑﺮ ﭘﻴﻤﺎﻧﻜﺎر ﻧﺎﺷﻲ از ﻧﺤﻮه ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﭘﺎداش‬
‫در ﻣﺪل ﻗﺮاردادي ﺑﻴﻊ ﻣﺘﻘﺎﺑﻞ ﻋﻼوه ﺑﺮ ﺑﺎزﭘﺮداﺧﺖ ﻫﺰﻳﻨﻪﻫﺎي ﻧﻔﺘﻲ‪ ،‬ﺑﻪ ﭘﻴﻤﺎﻧﻜﺎر‬
‫ﺣﻖاﻟﺰﺣﻤﻪ ﻧﻴﺰ ﺗﻌﻠﻖ ﻣﻲﮔﻴﺮد ﻛﻪ در واﻗﻊ ﺳﻮد ﭘﻴﻤﺎﻧﻜﺎر از اﺟﺮاي ﻋﻤﻠﻴﺎت ﻧﻔﺘﻲ و ﭘﺬﻳﺮش‬
‫رﻳﺴﻚﻫﺎي ﻣﺘﻨﻮع آن اﺳﺖ‪ .‬ﻣﻴﺰان ﺣﻖاﻟﺰﺣﻤﻪ ﺑﺮ ﺣﺴﺐ ﻋﻤﻠﻴﺎت ﻫﺮ ﻓﺎز ﭘﺲ از ﺗﻌﻴﻴﻦ‬
‫ﺳﻘﻒ ﻫﺰﻳﻨﻪﻫﺎي ﺳﺮﻣﺎﻳﻪاي ﺗﻌﻴﻴﻦ ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‪ .‬در ﻫﺮ ﺣﺎل ﺣﻖاﻟﺰﺣﻤﻪ ﺗﺨﺼﻴﺺ ﻳﺎﻓﺘﻪ ﺑﻪ‬
‫ﭘﻴﻤﺎﻧﻜﺎر ﻣﺘﻨﺎﺳﺐ ﺑﺎ ﻧﺮخ ﺑﺎزﮔﺸﺖ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد و ﺑﺮ اﺳﺎس ﺿﻤﻴﻤﻪ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﻧﺮخ‬
‫ﺑﺎزﮔﺸﺖ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ و ﺣﻖاﻟﺰﺣﻤﻪ ﺗﻌﻴﻴﻦ ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‪ .‬اﻟﺒﺘﻪ ﺑﺎﻳﺪ ﺗﻮﺟﻪ داﺷﺖ ﻛﻪ ﻧﺮخ ﺑﺎزﮔﺸﺖ‬
‫ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ در اﻳﻦ اﻟﮕﻮي ﻗﺮاردادي داراي ﺳﻘﻒ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ و ﻣﺒﺎﻟﻎ درﻳﺎﻓﺘﻲ ﺑﻪﻋﻨﻮان‬
‫ﺣﻖاﻟﺰﺣﻤﻪ ﻧﺒﺎﻳﺪ ﺳﺒﺐ ﺗﺠﺎوز ﻧﺮخ ﺑﺎزﮔﺸﺖ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ از ﻧﺮخﻫﺎي ﺗﻌﻴﻴﻦ ﺷﺪه در ﻗﺮارداد‬
‫ﺷﻮد )ﺣﺎﺗﻤﻲ و ﻛﺮﻳﻤﻴﺎن‪ ،1393 ،‬ص ‪ .(959‬ﻟﺬا ﭘﺲ از ﺗﻌﻴﻴﻦ‪ ،‬ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ﻓﺮﺿﻴﺎت ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ‬
‫ﺣﻖاﻟﺰﺣﻤﻪ ﻣﺜﻞ ﺟﺮﻳﺎن ﻧﻘﺪي ﭘﺮوژه ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻛﻨﺪ‪ ،‬ﺣﻖاﻟﺰﺣﻤﻪ ﻗﺎﺑﻞ اﻓﺰاﻳﺶ ﻧﻴﺴﺖ‬
‫درﺻﻮرﺗﻲﻛﻪ اﮔﺮ ﻣﻨﺠﺮﺑﻪ اﻓﺰاﻳﺶ ﻧﺮخ ﺑﺎزﮔﺸﺖ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ ﭘﺮوژه ﺷﻮد‪ ،‬ﺣﻖاﻟﺰﺣﻤﻪ ﺗﺎ رﺳﻴﺪن‬
‫ﻧﺮخ ﺑﺎزﮔﺸﺖ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ ﺑﻪ ﺳﻘﻒ ﺗﻌﻴﻴﻦ ﺷﺪه در ﻗﺮارداد ﻛﺎﻫﺶ ﻣﻲﻳﺎﺑﺪ )ﺷﻴﺮوي‪،1393 ،‬‬
‫ص ‪ .(438‬اﮔﺮﭼﻪ ﺑﺎ ﺗﻌﺒﻴﻪ ﺷﺪن ﻧﻮﻋﻲ ﺳﻴﺴﺘﻢ ﺗﺸﻮﻳﻖ و ﺗﻨﺒﻴﻪ در ﻧﺴﻞ ﺳﻮم ﻗﺮاردادﻫﺎي‬
‫ﺑﻴﻊ ﻣﺘﻘﺎﺑﻞ از ﻃﺮﻳﻖ اﻳﺠﺎد دو ﺳﻘﻒ اوﻟﻴﻪ و ﺛﺎﻧﻮﻳﻪ ﺑﺮاي ﻧﺮخ ﺑﺎزﮔﺸﺖ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ ﭘﻴﻤﺎﻧﻜﺎر ﺑﻪ‬
‫ﺗﻌﺒﻴﺮي اﻣﻜﺎن اﻓﺰاﻳﺶ ﺣﻖاﻟﺰﺣﻤﻪ ﭘﻴﻤﺎﻧﻜﺎر در ﻧﺘﻴﺠﻪ اﻓﺰاﻳﺶ ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻣﻴﺪان ﺑﺮﻗﺮار ﺷﺪه‬
‫وﻟﻲ ﺑﺎز ﻫﻢ اﻳﻦ اﻓﺰاﻳﺶ ﻣﺤﺪود ﺑﻪ ﻧﺮخ ﺑﺎزﮔﺸﺖ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ ﺛﺎﻧﻮﻳﻪ ﻣﺸﺨﺺ ﺷﺪه در ﻗﺮارداد‬
‫ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد )اﺑﺮاﻫﻴﻤﻲ و ﺳﺮاج‪ ،1391 ،‬ص ‪.(19‬‬
‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﻣﻲﺗﻮان ﭼﻨﻴﻦ ﻧﺘﻴﺠﻪﮔﻴﺮي ﻛﺮد ﻛﻪ در ﻗﺮارداد ﺑﻴﻊ ﻣﺘﻘﺎﺑﻞ ﺑﺎ ﻛﺎﻫﺶ درآﻣﺪ‬
‫ﭘﺮوژه ﺑﻪدﻟﻴﻞ اﻓﺰاﻳﺶ ﻫﺰﻳﻨﻪﻫﺎ‪ ،‬ﻛﺎﻫﺶ ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻣﻴﺪان ﻳﺎ ﻛﺎﻫﺶ ﻗﻴﻤﺖﻫﺎي ﻧﻔﺖ ﺑﺪون اﻳﻨﻜﻪ‬
‫ارزش اﺳﻤﻲ ﺣﻖاﻟﺰﺣﻤﻪ ﭘﻴﻤﺎﻧﻜﺎر ﺗﻐﻴﻴﺮي ﻛﻨﺪ و ﺑﻪدﻟﻴﻞ ﻣﻌﻮق ﺷﺪن ﻣﻄﺎﻟﺒﺎت ﭘﻴﻤﺎﻧﻜﺎر‬
‫ﻧﺎﺷﻲ از ﻣﺤﺪودﻳﺖ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﺳﻘﻒ ﺑﺎزﻳﺎﻓﺖ ﻫﺰﻳﻨﻪﻫﺎ و اوﻟﻮﻳﺖﻫﺎي ﺗﻌﻴﻴﻦ ﺷﺪه در‬
‫ﺑﺎزﭘﺮداﺧﺖ ارزش ﺣﺎل ﺣﻖاﻟﺰﺣﻤﻪ درﻳﺎﻓﺘﻲ ﻛﺎﻫﺶ و در ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻧﺮخ ﺑﺎزده ﺳﺮﻣﺎﻳﻪﮔﺬاري‬
‫ﭘﻴﻤﺎﻧﻜﺎر ﻧﻴﺰ ﻛﺎﻫﺶ ﻣﻲﻳﺎﺑﺪ‪ .‬اﻳﻦ وﺿﻌﻴﺖ در ﺣﺎﻟﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻪدﻟﻴﻞ وﺟﻮد ﺳﻘﻒ ﺗﻌﻴﻴﻦ‬
‫] ‪[ Downloaded from iiesj.ir on 2023-12-18‬‬

‫ﺷﺪه در ﻧﺮخ ﺑﺎزده ﺳﺮﻣﺎﻳﻪﮔﺬاري ﺑﺎ اﻓﺰاﻳﺶ ﻗﻴﻤﺖﻫﺎي ﻧﻔﺖ‪ ،‬ﭘﺎداش ﭘﻴﻤﺎﻧﻜﺎر در اﻳﻦ‬
‫ﻗﺮاردادﻫﺎ اﻓﺰاﻳﺶ ﻧﻤﻲﻳﺎﺑﺪ‪.‬‬
 ‫ﻓﺼﻞﻧﺎﻣﻪ ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت اﻗﺘﺼﺎد اﻧﺮژي‪ /‬ﺳﺎل ﻫﻔﺪﻫﻢ‪ /‬ﺷﻤﺎره ‪ /69‬ﺗﺎﺑﺴﺘﺎن ‪1400‬‬ ‫‪181‬‬

‫در ﻗﺮاردادﻫﺎي ﺟﺪﻳﺪ ﻧﻔﺘﻲ اﻳﺮان از ﺳﻴﺴﺘﻢ ﻣﺒﻠﻎ ﺣﻖاﻟﺰﺣﻤﻪ ﺑﻪ ازاي ﻫﺮ ﺑﺸﻜﻪ ﻧﻔﺖ‬
‫ﺗﻮﻟﻴﺪي ﺑﺮاي ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ و ﭘﺮداﺧﺖ ﭘﺎداش ﺑﻪ ﭘﻴﻤﺎﻧﻜﺎر اﺳﺘﻔﺎده ﺷﺪه اﺳﺖ و ﻃﺒﻖ ﺑﻨﺪ )ع(‬
‫ﻣﺎده )‪ (1‬ﻣﺼﻮﺑﻪ ﻫﻴﺄت وزﻳﺮان رﻗﻤﻲ ﻛﻪ ﻣﺘﻨﺎﺳﺐ ﺑﺎ ﻫﺮ ﺑﺸﻜﻪ ﺗﻮﻟﻴﺪ اﺿﺎﻓﻲ ﻧﻔﺖ ﺧﺎم )ﻫﺮ‬
‫ﻫﺰار ﻓﻮت ﻣﻜﻌﺐ اﺳﺘﺎﻧﺪارد اﺿﺎﻓﻲ ﮔﺎز ﻃﺒﻴﻌﻲ ﻫﻤﺮاه( از ﻣﻴﺪانﻫﺎ ﻳﺎ ﻣﺨﺰنﻫﺎي ﻧﻔﺘﻲ )ﻫﺮ‬
‫ﻫﺰار ﻓﻮت ﻣﻜﻌﺐ اﺳﺘﺎﻧﺪارد ﺗﻮﻟﻴﺪ اﺿﺎﻓﻲ ﮔﺎز از ﻣﻴﺪانﻫﺎ ﻳﺎ ﻣﺨﺰنﻫﺎي ﮔﺎزي( و ﺣﺴﺐ‬
‫ﻣﻮرد ﻫﺮ ﺑﺸﻜﻪ ﻣﻴﻌﺎﻧﺎت ﮔﺎزي اﺿﺎﻓﻲ‪ ،‬ﻧﺎﺷﻲ از ﻋﻤﻠﻴﺎت ﻃﺮف دوم ﻗﺮارداد ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬
‫ﻫﻢﭼﻨﻴﻦ ﻋﻠﻲ رﻏﻢ اﻳﻨﻜﻪ ﻃﺒﻖ ﺑﻨﺪ )ت( ﻣﺎده )‪ (3‬ﻣﺼﻮﺑﻪ‪ ،‬رﻳﺴﻚ ﻋﺪم دﺳﺘﻴﺎﺑﻲ ﺑﻪ اﻫﺪاف‬
‫ﻣﻮرد ﻧﻈﺮ ﻗﺮاردادي و ﻧﺎﻛﺎﻓﻲ ﺑﻮدن ﻣﺤﺼﻮﻻت ﻣﻴﺪان ﺑﺮ ﻋﻬﺪه ﭘﻴﻤﺎﻧﻜﺎر ﮔﺬاﺷﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ‬
‫ﻟﻴﻜﻦ در ﺗﺒﺼﺮه ﻫﻤﻴﻦ ﺑﻨﺪ ﻣﻘﺮر ﻣﻲدارد در ﺻﻮرت ﻋﺪم ﻛﻔﺎﻳﺖ ﻣﻴﺰان ﺗﻮﻟﻴﺪ ﺗﺨﺼﻴﺺ‬
‫داده ﺷﺪه ﺑﺮاي ﭘﺮداﺧﺖ ﻳﺎ ﺑﺎزﭘﺮداﺧﺖ ﻣﻄﺎﻟﺒﺎت ﺗﺄﻳﻴﺪﺷﺪه ﭘﻴﻤﺎﻧﻜﺎر در دوره ﻗﺮارداد‪،‬‬
‫ﻫﺰﻳﻨﻪﻫﺎي ﺑﺎزﭘﺮداﺧﺖ ﻧﺸﺪه و دﺳﺘﻤﺰد ﻣﺘﻌﻠﻘﻪ ﭘﺮداﺧﺖ ﻧﺸﺪه در دوره ﻃﻮﻻﻧﻲﺗﺮي ﻛﻪ در‬
‫ﻗﺮارداد ﺗﻌﺮﻳﻒ ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‪ ،‬از ﻫﻤﺎن ﻣﺨﺰن و در ﺳﻘﻒ ﻣﻘﺮر در ﺑﻨﺪ )پ( ﻣﺎده )‪ (6‬اﻳﻦ‬
‫ﺗﺼﻮﻳﺐﻧﺎﻣﻪ ﺣﺴﺐ ﻣﻮرد ﺑﺎزﭘﺮداﺧﺖ ﻳﺎ ﭘﺮداﺧﺖ ﻣﻲﮔﺮدد‪ .‬ﻣﻀﺎﻓﺎً ﺑﺮ اﻳﻨﻜﻪ ﻣﻄﺎﺑﻖ ﺑﻨﺪ )د(‬
‫ﻣﺎده )‪ (3‬ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ وزارت ﻧﻔﺖ ﺗﺼﻤﻴﻢ ﺑﻪ ﻛﺎﻫﺶ ﺳﻄﺢ ﺗﻮﻟﻴﺪ ﺑﻪ دﻟﻴﻠﻲ ﺟﺰ دﻻﻳﻞ ﻓﻨﻲ‬
‫ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﻣﻴﺪان ﻳﺎ ﻣﺨﺰن داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬اوﻟﻮﻳﺖ اﻋﻤﺎل ﭼﻨﻴﻦ ﻛﺎﻫﺸﻲ از ﺳﻄﺢ ﺗﻮﻟﻴﺪ‬
‫ﻣﻴﺪانﻫﺎ ﻳﺎ ﻣﺨﺰنﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﻣﺘﻌﻬﺪ ﺑﻪ ﺑﺎزﭘﺮداﺧﺖ ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ و درﺻﻮرﺗﻲﻛﻪ اﻳﻦ‬
‫ﺗﺼﻤﻴﻢ در ﻣﻮرد ﻣﻴﺪان ﻳﺎ ﻣﺨﺰن ﻣﻮﺿﻮع ﻗﺮارداد اﺗﺨﺎذ ﺷﻮد‪ ،‬ﻧﺒﺎﻳﺪ در ﺑﺎزﭘﺮداﺧﺖ ﻣﻄﺎﻟﺒﺎت‬
‫ﺳﺮرﺳﻴﺪ ﺷﺪه و ﭘﺮداﺧﺖ دﺳﺘﻤﺰد ﻣﺘﻌﻠﻘﻪ ﺑﻪ ﭘﻴﻤﺎﻧﻜﺎر ﺗﺄﺛﻴﺮ ﺑﮕﺬارد‪.‬‬
‫ﺟﻬﺖ ﺑﺮﻗﺮاري ارﺗﺒﺎط ﻣﻴﺎن ﺣﻖاﻟﺰﺣﻤﻪ ﭘﻴﻤﺎﻧﻜﺎر ﺑﺎ ﺳﻄﺢ ﺟﻬﺎﻧﻲ ﻗﻴﻤﺖﻫﺎي ﻧﻔﺖ ﺑﺮ‬
‫اﺳﺎس ﻓﺮﻣﻮل ﺗﻌﻴﻴﻦ ﺷﺪه در ﻗﺮارداد ﻧﺮخ ﭘﺎﻳﻪ ﺣﻖاﻟﺰﺣﻤﻪ ﻣﺘﻨﺎﺳﺐ ﺑﺎ ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻗﻴﻤﺖ ﻧﻔﺖ‬
‫ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻣﻲﻛﻨﺪ ﺑﻪﻧﺤﻮيﻛﻪ ﺑﺎ اﻓﺰاﻳﺶ ﻗﻴﻤﺖ ﻧﻔﺖ ﻧﺮخ ﭘﺎﻳﻪ ﺣﻖاﻟﺰﺣﻤﻪ ﻧﻴﺰ اﻓﺰاﻳﺶ ﻳﺎﺑﺪ‬
‫ﻟﻴﻜﻦ ﺑﺎ رﻋﺎﻳﺖ ﺳﻘﻒ در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪه در ﻗﺮارداد‪ ،‬ﺳﭙﺲ اﻳﻦ ﻧﺮخ ﺑﺮاﺳﺎس ﻓﺎﻛﺘﻮر ‪R‬‬
‫ﻛﻪ ﺑﺎ آن راﺑﻄﻪ ﻣﻌﻜﻮس دارد ﻧﻴﺰ ﺑﻪﺻﻮرت ﺳﺎﻻﻧﻪ ﺗﻌﺪﻳﻞ ﻣﻲﮔﺮدد )ﺻﺎﺣﺐ ﻫﻨﺮ‪ ،‬ﻃﺎﻫﺮي‬
‫ﻓﺮد‪ ،‬ﻣﺮﻳﺪي ﻓﺮﻳﻤﺎﻧﻲ‪ ،‬ﻣﻬﺪوي‪ ،1396 ،‬ص ‪.(54‬‬
‫] ‪[ Downloaded from iiesj.ir on 2023-12-18‬‬

‫در ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻣﻲﺗﻮان ﮔﻔﺖ ﺑﺮاﺳﺎس آﻧﭽﻪ در ﺑﻨﺪ )ب( ﻣﺎده ‪ 6‬ﻣﺼﻮﺑﻪ ﻫﻴﺄت وزﻳﺮان ﻧﻴﺰ ﺑﻪ‬
‫آن اﺷﺎره ﺷﺪه اﺳﺖ در اﻟﮕﻮي ﻗﺮاردادﻫﺎي ﺟﺪﻳﺪ ﻧﻔﺘﻲ اﻳﺮان ﺗﻼش ﺷﺪه اﺳﺖ ﺗﺎ ﺿﻤﻦ‬
‫اﻳﻨﻜﻪ ﻧﺮخ ﭘﺎﻳﻪ ﺣﻖاﻟﺰﺣﻤﻪ ﭘﻴﻤﺎﻧﻜﺎر ﺗﺎﺑﻌﻲ از ﻋﻮاﻣﻞ ﻣﺨﺘﻠﻔﻲ ﭼﻮن ﻗﻴﻤﺖ ﻧﻔﺖ‪ ،‬ﻣﻴﺰان‬
 ‫‪182‬‬ ‫ﺑﺮرﺳﻲ ﻣﻘﺎﻳﺴﻪاي ﻧﻈﺎم ﻣﺎﻟﻲ ﻗﺮاردادﻫﺎي ﺧﺪﻣﺎﺗﻲ در ﺻﻨﻌﺖ ﻧﻔﺖ اﻳﺮان و ﻋﺮاق‪...‬‬

‫ﺗﻮﻟﻴﺪ‪ ،‬رﻳﺴﻚﻫﺎي ﻓﻨﻲ و ﻋﻤﻠﻴﺎﺗﻲ و ﻣﻨﻄﻘﻪاي ﻣﺤﻞ اﺟﺮاي ﭘﺮوژه ﺑﺎﺷﺪ ﺑﺎ ﺑﻪﻛﺎرﮔﻴﺮي‬
‫ﺳﻴﺴﺘﻢ ﭘﺎداش ﺑﻪ ازاي ﻫﺮﺑﺸﻜﻪ‪ ،‬ﻣﺒﻠﻎ ﻛﻠﻲ ﺣﻖاﻟﺰﺣﻤﻪ ﭘﻴﻤﺎﻧﻜﺎر ﺗﺤﺖ ﺗﺄﺛﻴﺮ ﻣﻴﺰان ﺗﻮﻟﻴﺪ‬
‫ﺑﻪ دﺳﺖ آﻣﺪه از ﻣﻴﺪان ﺑﺎﺷﺪ از ﻃﺮﻳﻖ ﺑﻪﻛﺎرﮔﻴﺮي ﺳﻴﺴﺘﻢ ﻓﺎﻛﺘﻮر ‪ R‬در ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻧﺮخ ﭘﺎﻳﻪ‬
‫ﺣﻖاﻟﺰﺣﻤﻪ ﻧﻴﺰ ﻣﻴﺰان آن ﺗﻌﺪﻳﻞ ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ؛ ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ در اﻳﻦ ﻗﺮاردادﻫﺎ ﻣﺒﻠﻎ ﺣﻖاﻟﺰﺣﻤﻪ‬
‫ﻣﺘﻌﻠﻖ ﺑﻪ ﭘﻴﻤﺎﻧﻜﺎر ﻣﻘﺪار ﻣﺸﺨﺺ ﺛﺎﺑﺖ و از ﭘﻴﺶ ﺗﻌﻴﻴﻦ ﺷﺪهاي ﻧﺒﻮده و ﺿﻤﻦ‬
‫ﺑﺮﺧﻮرداري از اﻓﺰاﻳﺶ ﻣﻴﺰان ﺗﻮﻟﻴﺪ و اﻓﺰاﻳﺶ ﻗﻴﻤﺖ ﻧﻔﺖ ﺗﺎ ﺳﻄﺤﻲ ﻣﺸﺨﺺ‪ ،‬از‬
‫رﻳﺴﻚﻫﺎي ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﺗﺼﻤﻴﻤﺎت دوﻟﺖ در ﻛﺎﻫﺶ ﺳﻄﺢ ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻳﺎ ﻛﺎﻫﺶ درآﻣﺪﻫﺎي ﭘﺮوژه‬
‫ﺑﻪدﻟﻴﻞ اﻓﺰاﻳﺶ ﻫﺰﻳﻨﻪﻫﺎ ﻳﺎ ﻛﺎﻫﺶ ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻧﻴﺰ ﻣﺼﻮن ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫در اﻟﮕﻮي ﻗﺮارداد ﺧﺪﻣﺎﺗﻲ ﺗﻮﺳﻌﻪ و ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻋﺮاق ﺣﻖاﻟﺰﺣﻤﻪ ﻣﺒﻠﻐﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﭘﻴﻤﺎﻧﻜﺎر‬
‫در ﺑﺮاﺑﺮ اﻧﺠﺎم ﻋﻤﻠﻴﺎت ﻧﻔﺘﻲ ﻣﻮﺿﻮع ﻗﺮارداد‪ ،‬اﺳﺘﺤﻘﺎق درﻳﺎﻓﺖ آن را دارد و از ﺗﺎرﻳﺦ‬
‫اوﻟﻴﻦ ﺗﻮﻟﻴﺪ ﺗﺠﺎري ﺑﻪ ﺣﺴﺎب ﭘﺮوژه ﻣﻨﻈﻮر ﻣﻲﮔﺮدد )ﺑﻨﺪ ‪ 3‬ﻣﺎده ‪ .(19‬ﻣﺒﻨﺎي ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ‬
‫ﺣﻖاﻟﺰﺣﻤﻪ ﻧﻴﺰ ﺗﻮﻟﻴﺪ ﺧﺎﻟﺺ از ﻣﻴﺪان و ﺗﻮﻟﻴﺪ ﺧﺎﻟﺺ از ﺗﺄﺳﻴﺴﺎت ﻓﺮآورش ﮔﺎز ﺧﻮاﻫﺪ‬
‫ﺑﻮد )ﺟﺰء ‪ a‬ﺑﻨﺪ ‪ 3‬ﻣﺎده ‪ .(19‬ﻣﺒﻠﻎ ﺣﻖاﻟﺰﺣﻤﻪ ﺑﺮاي ﻛﻠﻴﻪ دورهﻫﺎي ﺳﻪ ﻣﺎﻫﻪ در ﻃﻲ ﻳﻚ‬
‫ﺳﺎل ﺗﻘﻮﻳﻤﻲ ﺑﺮ ﻣﺒﻨﺎي ‪ R‬ﻓﺎﻛﺘﻮر و در ﭘﺎﻳﺎن آن ﺳﺎل ﺗﻘﻮﻳﻤﻲ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﻣﻲﺷﻮد )ﺟﺰء ‪b‬‬
‫ﺑﻨﺪ ‪ 3‬ﻣﺎده ‪ .(19‬ﻣﻴﺰان ﺣﻖاﻟﺰﺣﻤﻪ ﺑﺎ ﻣﻴﺰان ‪ R‬ﻓﺎﻛﺘﻮر راﺑﻄﺔ ﻣﻌﻜﻮس دارد و ﻫﺮ ﭼﻪ‬
‫ﻣﻴﺰان ‪ R‬ﻓﺎﻛﺘﻮر ﭘﺎﻳﻴﻦﺗﺮ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻣﺒﻠﻎ ﺣﻖاﻟﺰﺣﻤﻪ اﻓﺰاﻳﺶ ﺧﻮاﻫﺪ ﻳﺎﻓﺖ‪ .‬اﻳﻦ ﻓﺮﻣﻮل ﻋﺒﺎرت‬
‫اﺳﺖ از ﺟﻤﻊ ارزش درﻳﺎﻓﺘﻲﻫﺎي ﻧﻘﺪي از ﺗﺎرﻳﺦ ﻣﺆﺛﺮ ﺷﺪن ﻗﺮارداد ﺗﺎ ﭘﺎﻳﺎن آن ﺳﺎل‬
‫ﺗﻘﻮﻳﻤﻲ ﺗﻘﺴﻴﻢ ﺑﺮ ﺟﻤﻊ ﻫﺰﻳﻨﻪﻫﺎي اﻧﺠﺎم ﺷﺪه در ﻫﻤﺎن دوره )ﺑﻨﺪ ‪ 4‬ﻣﺎده ‪.(19‬‬
‫ﺣﻖاﻟﺰﺣﻤﻪاي ﻛﻪ ﺑﺎﻳﺪ در ﺧﺼﻮص ﺗﻮﻟﻴﺪ ﺧﺎﻟﺺ ﭘﺮداﺧﺖ ﺷﻮد‪ ،‬ﺑﺎ ﺿﺮب ﻛﺮدن آن در‬
‫ﺿﺮﻳﺐ ﻋﻤﻠﻜﺮد ﺗﻌﺪﻳﻞ ﻣﻲﮔﺮدد و ﺗﻨﻬﺎ درﺻﻮرﺗﻲﻛﻪ اﮔﺮ ﺑﻪ ﺷﻜﻠﻲ ﻛﻪ در ﻗﺮارداد ﺑﻴﺎن‬
‫ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬دوﻟﺖ ﻣﻮﺟﺐ ﻛﺎﻫﺶ ﺗﻮﻟﻴﺪ ﮔﺮدد ﻳﺎ اﮔﺮ ﻛﻪ ﺑﻪدﻟﻴﻞ ﻗﺼﻮر اﻧﺘﻘﺎلدﻫﻨﺪه در‬
‫درﻳﺎﻓﺖ ﻧﻔﺖ در ﻧﻘﻄﻪ اﻧﺘﻘﺎل و ﺑﺪون ﻫﺮﮔﻮﻧﻪ ﺗﻘﺼﻴﺮي از ﺳﻮي ﭘﻴﻤﺎﻧﻜﺎر‪ ،‬ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻋﺎدي‬
‫ﻛﺎﻫﺶ ﻳﺎﺑﺪ ﻳﺎ ﻣﻌﻠﻖ ﺷﻮد‪ ،‬ﺣﻖاﻟﺰﺣﻤﻪ دﺳﺘﺨﻮش ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻧﺸﺪه و ﺗﻌﺪﻳﻞ ﻧﻤﻲﻳﺎﺑﺪ )ﺑﻨﺪ ‪5‬‬
‫ﻣﺎده ‪.(19‬‬
‫] ‪[ Downloaded from iiesj.ir on 2023-12-18‬‬

‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﻣﻲﺗﻮان ﻧﺘﻴﺠﻪ ﮔﺮﻓﺖ ﻛﻪ در اﻳﻦ اﻟﮕﻮي ﻗﺮاردادي ﻧﻴﺰ ﺑﻪدﻟﻴﻞ ﺑﻪﻛﺎرﮔﻴﺮي‬
‫ﺳﻴﺴﺘﻢ ﭘﺎداش ﺑﻪ ازاي ﻫﺮ ﺑﺸﻜﻪ ﻧﻔﺖ ﺗﻮﻟﻴﺪي‪ ،‬ﻣﺒﻠﻎ ﻛﻠﻲ ﺣﻖاﻟﺰﺣﻤﻪ ﻳﺎ ﻫﻤﺎن ﭘﺎداش‬
‫ﭘﻴﻤﺎﻧﻜﺎر ﻣﻘﺪاري ﺛﺎﺑﺖ ﻧﺒﻮده و ﻣﺒﻠﻎ ﻛﻠﻲ آن ﺑﺎ ﻣﻴﺰان ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻣﺤﻘﻖ ﺷﺪه از ﻣﻴﺪان راﺑﻄﻪ‬
 ‫ﻓﺼﻞﻧﺎﻣﻪ ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت اﻗﺘﺼﺎد اﻧﺮژي‪ /‬ﺳﺎل ﻫﻔﺪﻫﻢ‪ /‬ﺷﻤﺎره ‪ /69‬ﺗﺎﺑﺴﺘﺎن ‪1400‬‬ ‫‪183‬‬

‫ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ داﺷﺘﻪ‪ ،‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﻧﺮخ ﭘﺎﻳﻪ ﺣﻖ اﻟﺰﺣﻤﻪ ﻧﻴﺰ ﺑﻪدﻟﻴﻞ ﺿﺮﻳﺐ ﻋﻤﻠﻜﺮد ﺗﺎﺑﻌﻲ از‬
‫ﻛﺎراﻳﻲ ﭘﻴﻤﺎﻧﻜﺎر در ﺗﻌﻴﻴﻦ ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻣﻴﺪان ﺑﻮده و ﺑﻪدﻟﻴﻞ وﺟﻮد ﻣﻜﺎﻧﺴﻴﻢ ﻓﺎﻛﺘﻮر ‪ R‬در ﺗﻌﻴﻴﻦ‬
‫ﻧﺮخ ﺣﻖاﻟﺰﺣﻤﻪ ﺑﻪﻃﻮر ﺗﻌﺪﻳﻞ ﺷﺪهاي ﺗﺤﺖ ﺗﺄﺛﻴﺮ ﻗﻴﻤﺖﻫﺎي ﻧﻔﺖ و ﻫﺰﻳﻨﻪﻫﺎي اﻧﺠﺎم ﺷﺪه‬
‫ﺗﻮﺳﻂ ﭘﻴﻤﺎﻧﻜﺎر ﻗﺮار ﺧﻮاﻫﺪ ﮔﺮﻓﺖ‪ .‬ﻟﻴﻜﻦ در اﻳﻦ اﻟﮕﻮي ﻗﺮاردادي ﻃﺮف ﻋﺮاﻗﻲ ﺣﺎﺿﺮ در‬
‫ﻛﻨﺴﺮﺳﻴﻮم ﻫﻴﭻ ﻫﺰﻳﻨﻪاي را در راﺳﺘﺎي ﺗﻮﺳﻌﻪ و ﺗﻮﻟﻴﺪ از ﻣﻴﺪان ﭘﺮداﺧﺖ ﻧﺨﻮاﻫﺪ ﻛﺮد و‬
‫ﺳﻬﻢ ﺷﺮﻛﺖ ﻧﻔﺘﻲ ﻋﺮاﻗﻲ از ﻫﺰﻳﻨﻪﻫﺎ را ﺷﺮﻛﺖﻫﺎي ﺧﺎرﺟﻲ ﻋﻀﻮ ﻛﻨﺴﺮﺳﻴﻮم ﻣﻲﭘﺮدازﻧﺪ‪،‬‬
‫اﻣﺎ وي از ﺳﻮد ﺣﺎﺻﻞ از ﻣﻴﺪان ‪ 25‬درﺻﺪ ﺳﻬﻢ ﻣﻲﺑﺮد و ﺳﻬﻢ ﭘﻴﻤﺎﻧﻜﺎر ‪ 75‬درﺻﺪ ﺑﺎﻗﻲ‬
‫ﻣﺎﻧﺪه ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد )ﺑﻨﺪ ‪ 1‬و ‪ 2‬ﻣﺎده ‪(27‬؛ ﻛﻪ اﻳﻦ ﻣﻮﺿﻮع ﺧﻮد ﺑﻪ اﻳﻦ ﻣﻌﻨﺎﺳﺖ ﻛﻪ ﻳﻚ‬
‫ﭼﻬﺎرم ﺣﻖاﻟﺰﺣﻤﻪ ﭘﻴﻤﺎﻧﻜﺎر ﺑﻪ دوﻟﺖ ﻋﺮاق ﺑﺎز ﻣﻲﮔﺮدد و ازآنﺟﺎﻳﻲﻛﻪ ﻧﺮخ ﻣﺎﻟﻴﺎت ﺑﺮ‬
‫درآﻣﺪ ﺷﺮﻛﺖﻫﺎي ﻧﻔﺘﻲ ﺑﻴﻦاﻟﻤﻠﻠﻲ ﻧﻴﺰ ﻋﺪد ﺛﺎﺑﺖ ‪ 35‬درﺻﺪ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﺧﺎﻟﺺ ﻧﺮخ‬
‫ﺣﻖاﻟﺰﺣﻤﻪ درﻳﺎﻓﺘﻲ ﭘﻴﻤﺎﻧﻜﺎر ﭘﺲ از ﻛﺴﺮ ﺳﻬﻢ ﺷﺮﻳﻚ داﺧﻠﻲ و ﻣﺎﻟﻴﺎت ﺑﺮاﺑﺮ اﺳﺖ ﺑﺎ‬
‫‪ 48/75‬درﺻﺪ ﻧﺮخ ﭘﺎﻳﻪ ﺣﻖ اﻟﺰﺣﻤﻪ و ﺑﺎﻗﻲﻣﺎﻧﺪه آن ﻳﻌﻨﻲ ‪ 51/25‬درﺻﺪ ﺣﻖاﻟﺰﺣﻤﻪ در‬
‫ﻗﺎﻟﺐ ﺳﻬﻢ ﺷﺮﻳﻚ دوﻟﺘﻲ و ﻣﺎﻟﻴﺎت ﺑﺮ درآﻣﺪ ﻣﺘﻌﻠﻖ ﺑﻪ دوﻟﺖ ﻋﺮاق اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺮ اﺳﺎس ﻣﻔﺎد‬
‫ﺑﻨﺪ ‪ 5‬ﻣﺎده ‪ 19‬ﺷﺮاﻳﻂ در ﻣﻮرد ﻧﺤﻮه ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﺣﻖاﻟﺰﺣﻤﻪ ﭘﻴﻤﺎﻧﻜﺎر در ﻗﺮاردادﻫﺎي‬
‫ﺧﺪﻣﺎت ﻓﻨﻲ ﻧﻴﺰ ﻣﺸﺎﺑﻪ اﻟﮕﻮي ﻗﺮارداد ﺧﺪﻣﺎﺗﻲ ﺗﻮﺳﻌﻪ و ﺗﻮﻟﻴﺪ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﮔﻔﺘﺎر ﭼﻬﺎرم‪ :‬رﻳﺴﻚﻫﺎي ﻓﻨﻲ و ﻋﻤﻠﻴﺎﺗﻲ ﻧﺎﺷﻲ از ﺗﻐﻴﻴﺮات ﺳﻄﺢ ﺗﻮﻟﻴﺪ در دوران‬
‫ﺑﻬﺮهﺑﺮداري‬
‫در اﻟﮕﻮي ﻗﺮاردادي ﺑﻴﻊ ﻣﺘﻘﺎﺑﻞ اﺟﺮاي ﻛﺎﻣﻞ ﻃﺮح ﺗﻮﺳﻌﻪ ﺟﺎﻣﻊ ﻛﻪ ﭘﻴﻮﺳﺖ ﻗﺮارداد‬
‫اﺳﺖ ﺑﺮاي ﻃﺮف دوم ﻗﺮارداد ﺗﻌﻬﺪآور اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ اﻳﻨﻜﻪ اﻳﻦ ﻃﺮح ﺑﺪون‬
‫ﺷﻨﺎﺧﺖ ﻛﺎﻓﻲ از ﻣﻴﺪان و ﺑﺮ اﺳﺎس اﻃﻼﻋﺎت اوﻟﻴﻪ و ﻗﺪﻳﻤﻲ ﻃﻲ ﻣﺬاﻛﺮات ﻓﻨﻲ ﺑﻪ ﻋﻤﻞ‬
‫آﻣﺪه ﻣﻴﺎن ﻃﺮﻓﻴﻦ ﺗﻬﻴﻪ ﻣﻲﮔﺮدد‪ ،‬ﭘﻴﻤﺎﻧﻜﺎر را ﺑﺎ ﻋﺪم ﻗﻄﻌﻴﺖﻫﺎي ﻓﻨﻲ ﺑﺴﻴﺎري در زﻣﺎن‬
‫اﺟﺮاي ﻋﻤﻠﻴﺎت ﺗﻮﺳﻌﻪ رو ﺑﻪ رو ﻣﻲﻧﻤﺎﻳﺪ‪.‬‬
‫ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﭘﺮداﺧﺖ ﻫﺰﻳﻨﻪﻫﺎي ﭘﻴﻤﺎﻧﻜﺎر و ﺣﻖاﻟﺰﺣﻤﻪ او ﻣﻨﻮط ﺑﻪ دﺳﺘﻴﺎﺑﻲ ﺑﻪ اﻫﺪاف‬
‫ﺗﻮﻟﻴﺪي ﺗﻌﻴﻴﻦ ﺷﺪه در ﻗﺮارداد ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ ﻋﺒﺎرﺗﺴﺖ از ﻣﻴﺰان ﺗﻮﻟﻴﺪ اﺿﺎﻓﻲ ﻣﻨﺪرج در‬
‫] ‪[ Downloaded from iiesj.ir on 2023-12-18‬‬

‫ﻗﺮارداد ﺑﺮ اﺳﺎس ﺗﻮاﻓﻖ دو ﻃﺮف ﻛﻪ ﻣﻌﻴﺎر دﺳﺘﻴﺎﺑﻲ ﺑﻪ آن ﺗﺤﻘﻖ ‪ 21‬روز ﻛﺎري از ‪ 28‬روز‬
‫ﻛﺎري ﻣﺴﺘﻤﺮ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻪﻧﺤﻮيﻛﻪ در ﺻﻮرت ﻋﺪم ﻣﻮﻓﻘﻴﺖ ﭘﻴﻤﺎﻧﻜﺎر در دﺳﺘﻴﺎﺑﻲ ﺑﻪ ﺗﻮﻟﻴﺪ‬
‫ﭘﺎﻳﺪار وي ﻣﺴﺘﺤﻖ درﻳﺎﻓﺖ ﻫﺰﻳﻨﻪﻫﺎي ﻣﺘﺤﻤﻞ ﺷﺪه و ﺣﻖاﻟﺰﺣﻤﻪ ﻣﻘﺮر ﺷﺪه ﻧﺨﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‬
 ‫‪184‬‬ ‫ﺑﺮرﺳﻲ ﻣﻘﺎﻳﺴﻪاي ﻧﻈﺎم ﻣﺎﻟﻲ ﻗﺮاردادﻫﺎي ﺧﺪﻣﺎﺗﻲ در ﺻﻨﻌﺖ ﻧﻔﺖ اﻳﺮان و ﻋﺮاق‪...‬‬

‫ﻟﻴﻜﻦ ﺑﺎ رﺳﻴﺪن ﺑﻪ ﺗﻮﻟﻴﺪ ﭘﺎﻳﺪار‪ ،‬ﭘﺮوژه ﺑﻪﺻﻮرت ﻗﻄﻌﻲ ﺑﻪ ﺷﺮﻛﺖ ﻣﻠﻲ ﻧﻔﺖ ﺗﺤﻮﻳﻞ ﺷﺪه و‬
‫ﭘﻴﻤﺎﻧﻜﺎر ﻣﺴﺘﺤﻖ درﻳﺎﻓﺖ ﻣﻄﺎﻟﺒﺎت ﺧﻮد ﻣﻲﮔﺮدد اﻣﺎ ازآنﺟﺎﻳﻲﻛﻪ ﻣﺒﻠﻎ ﺣﻖاﻟﺰﺣﻤﻪ‬
‫ﭘﻴﻤﺎﻧﻜﺎر ﻋﺪدي ﻣﺸﺨﺺ ﺷﺪه ﺑﺮاﺳﺎس ﻫﺰﻳﻨﻪﻫﺎي ﺳﺮﻣﺎﻳﻪاي و در راﺳﺘﺎي دﺳﺘﻴﺎﺑﻲ ﺑﻪ‬
‫ﻧﺮخ ﺑﺎزده ﺳﺮﻣﺎﻳﻪﮔﺬاري ﻣﻘﺮر ﺷﺪه در ﻗﺮارداد اﺳﺖ و ﻫﻴﭻﮔﻮﻧﻪ راﺑﻄﻪاي ﺑﺎ ﻣﻴﺰان ﺗﻮﻟﻴﺪ‬
‫ﻣﻴﺪان ﻧﺪارد در ﻧﺘﻴﺠﻪ ﭘﺲ از ﺗﺤﻮﻳﻞ ﻗﻄﻌﻲ در دوران ﺑﻬﺮهﺑﺮداري از ﭘﺮوژه ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ﻣﻴﺰان‬
‫ﺗﻮﻟﻴﺪ از ﻣﻘﺎدﻳﺮ ﭘﻴﺶﺑﻴﻨﻲ ﺷﺪه ﻛﺎﻫﺶ ﻳﺎﺑﺪ‪ ،‬ﺣﻖاﻟﺰﺣﻤﻪ ﭘﻴﻤﺎﻧﻜﺎر و ﻧﺮخ ﺑﺎزده‬
‫ﺳﺮﻣﺎﻳﻪﮔﺬاري وي ﺗﻐﻴﻴﺮي ﻧﺨﻮاﻫﺪ ﻛﺮد ﻣﮕﺮ اﻳﻨﻜﻪ ﻣﻴﺰان اﻳﻦ ﻛﺎﻫﺶ ﺑﻪ اﻧﺪازهاي ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ‬
‫ﺳﺒﺐ ﮔﺮدد ﻣﺤﺪودﻳﺖ ﻧﺎﺷﻲ از ﺳﻘﻒ ﺑﺎزﻳﺎﻓﺖ ﻫﺰﻳﻨﻪﻫﺎ ﺑﺎﻋﺚ ﺷﻮد ﺗﺎ ﭘﺮداﺧﺖ ﺑﺨﺸﻲ از‬
‫ﻫﺰﻳﻨﻪﻫﺎ و ﺣﻖاﻟﺰﺣﻤﻪ ﭘﻴﻤﺎﻧﻜﺎر ﺑﻪ ﺗﺄﺧﻴﺮ اﻓﺘﺪ ﻛﻪ ﻣﺘﻌﺎﻗﺒﺎً اﻳﻦ ﻣﺴﺌﻠﻪ ﺧﻮد ﺑﺎﻋﺚ ﻣﻲﺷﻮد‬
‫ﺑﺪون اﻳﻨﻜﻪ ارزش اﺳﻤﻲ ﺣﻖاﻟﺰﺣﻤﻪ درﻳﺎﻓﺘﻲ ﭘﻴﻤﺎﻧﻜﺎر ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻛﻨﺪ‪ ،‬ارزش ﺣﺎل ﺣﻖاﻟﺰﺣﻤﻪ‬
‫و درﻧﺘﻴﺠﻪ آن ﻧﺮخ ﺑﺎزده ﺳﺮﻣﺎﻳﻪﮔﺬاري وي ﻛﺎﻫﺶ ﻳﺎﺑﺪ‪ .‬ﻫﻢﭼﻨﻴﻦ ﺗﺄﺧﻴﺮ در رﺳﻴﺪن ﺑﻪ‬
‫ﺗﻮﻟﻴﺪ اﺿﺎﻓﻲ ﻣﻨﺪرج در ﻗﺮارداد در ﻇﺮف ﻣﻬﻠﺖ زﻣﺎﻧﻲ ﻣﻘﺮر ﺷﺪه ﻧﻴﺰ ﺳﺒﺐ ﺗﺄﺧﻴﺮ در‬
‫ﺑﺎزﻳﺎﻓﺖ ﻫﺰﻳﻨﻪﻫﺎ و ﺣﻖاﻟﺰﺣﻤﻪ ﮔﺮدﻳﺪه و ﺑﻪﺻﻮرت ﻣﺸﺎﺑﻪ اﻳﻦ ﻋﺎﻣﻞ ﻧﻴﺰ ﻣﻨﺠﺮ ﺑﻪ ﻛﺎﻫﺶ‬
‫ﺑﺎزده ﺳﺮﻣﺎﻳﻪﮔﺬاري ﭘﻴﻤﺎﻧﻜﺎر ﻣﻲﮔﺮدد؛ ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ در اﻳﻦ اﻟﮕﻮي ﻗﺮاردادي در ارﺗﺒﺎط ﺑﺎ‬
‫ﺳﻄﺢ ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻣﻴﺪان ﻣﻲﺗﻮان رﻳﺴﻚﻫﺎي ﻋﺪم دﺳﺘﻴﺎﺑﻲ ﺑﻪ ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻫﺪفﮔﺬاري ﺷﺪه در‬
‫ﻗﺮارداد‪ ،‬ﺗﺄﺧﻴﺮ در دﺳﺘﻴﺎﺑﻲ ﺑﻪ ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻫﺪفﮔﺬاري ﺷﺪه در ﻗﺮارداد و رﻳﺴﻚ ﻧﺎﺷﻲ از‬
‫ﻛﺎﻫﺶ ﺳﻄﺢ ﺗﻮﻟﻴﺪ در دوران ﺑﻬﺮهﺑﺮداري از ﻣﻴﺪان را ﺑﺮاي ﭘﻴﻤﺎﻧﻜﺎر ﻣﺘﺼﻮر ﺑﻮد ﺑﺎ اﻳﻦ‬
‫ﺗﻮﺿﻴﺢ ﻛﻪ ﻧﺤﻮه ﺗﻬﻴﻪ ﻃﺮح ﺗﻮﺳﻌﻪ ﻧﻴﺰ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺑﺮ ﺷﺪت آن ﺑﻴﻔﺰاﻳﺪ‪.‬‬
‫در اﻟﮕﻮي ﻗﺮاردادﻫﺎي ﺟﺪﻳﺪ ﻧﻔﺘﻲ اﻳﺮان ﻧﻴﺰ اﺟﺮاي ﻛﺎﻣﻞ ﻃﺮح ﺗﻮﺳﻌﻪ ﺟﺎﻣﻊ ﻛﻪ‬
‫ﭘﻴﻮﺳﺖ ﻗﺮارداد اﺳﺖ ﺑﺮاي ﻃﺮف دوم ﻗﺮارداد ﺗﻌﻬﺪآور اﺳﺖ‪ ،‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﻃﺒﻖ ﺑﻨﺪ )اﻟﻒ(‬
‫ﻣﺎده )‪ (10‬ﻣﺼﻮﺑﻪ ﻫﻴﺄت وزﻳﺮان ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻣﻲﮔﺮدد ﻛﻪ ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ ﻗﺮارداد ﺑﻴﻊ ﻣﺘﻘﺎﺑﻞ ﺷﺮط‬
‫دﺳﺘﻴﺎﺑﻲ ﺑﻪ ﺗﻮﻟﻴﺪ اوﻟﻴﻪ ﻫﺪفﮔﺬاري ﺷﺪه ﺑﺮاي ﺑﺎزﭘﺮداﺧﺖ ﻫﺰﻳﻨﻪﻫﺎ و ﺣﻖاﻟﺰﺣﻤﻪ ﭘﻴﻤﺎﻧﻜﺎر‬
‫در اﻳﻦ اﻟﮕﻮي ﻗﺮاردادي ﻧﻴﺰ وﺟﻮد دارد‪ .‬ﻟﻴﻜﻦ در ﻗﺮاردادﻫﺎي ﻣﺬﻛﻮر رﺳﻴﺪن ﺑﻪ ﺳﻄﺢ‬
‫ﺣﺪاﻛﺜﺮ ﺗﻮﻟﻴﺪ ﺗﻌﺮﻳﻒ ﺷﺪه در ﻃﺮح ﺗﻮﺳﻌﻪ ﺑﻪﺻﻮرت ﻓﺎز ﺑﻪ ﻓﺎز و ﺣﻔﻆ ﺳﻄﺢ ﺗﻮﻟﻴﺪ در آن‬
‫] ‪[ Downloaded from iiesj.ir on 2023-12-18‬‬

‫ﺳﻄﺢ ﺗﻌﺮﻳﻒ ﺷﺪه ﺑﺮاي دوره ﻣﺎﻧﺪﮔﺎري ﻣﺸﺨﺺ اﺳﺘﻔﺎده ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﻫﻤﻴﻦ ﻣﺴﺌﻠﻪ ﺑﺎﻋﺚ‬
‫ﻣﻲﺷﻮد ﺗﺎ در ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ ﺑﺎ ﻗﺮاردادﻫﺎي ﺑﻴﻊ ﻣﺘﻘﺎﺑﻞ ﻛﻪ در آﻧﻬﺎ ﻧﺴﺒﺖ ﺗﻮﻟﻴﺪ اوﻟﻴﻪ‬
‫ﻫﺪفﮔﺬاري ﺷﺪه ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻧﻬﺎﻳﻲ ﻣﻴﺰان ﺑﺎﻻﻳﻲ اﺳﺖ‪ ،‬در ﻗﺮاردادﻫﺎي ﺟﺪﻳﺪ ﻧﻔﺘﻲ‬
 ‫ﻓﺼﻞﻧﺎﻣﻪ ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت اﻗﺘﺼﺎد اﻧﺮژي‪ /‬ﺳﺎل ﻫﻔﺪﻫﻢ‪ /‬ﺷﻤﺎره ‪ /69‬ﺗﺎﺑﺴﺘﺎن ‪1400‬‬ ‫‪185‬‬

‫اﻳﺮان ﻧﺴﺒﺖ ﺗﻮﻟﻴﺪ اوﻟﻴﻪ ﻫﺪفﮔﺬاري ﺷﺪه ﺑﻪ ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻧﻬﺎﻳﻲ ﻣﻘﺪاري ﻣﺘﻮﺳﻂ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‬
‫در ﻗﺮاردادﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﺑﺮاﺳﺎس اﻳﻦ اﻟﮕﻮي ﻗﺮاردادي ﺗﻬﻴﻪ ﻣﻲﮔﺮدﻧﺪ در ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ ﺑﺎ ﻗﺮاردادﻫﺎي‬
‫ﺑﻴﻊ ﻣﺘﻘﺎﺑﻞ‪ ،‬ﭘﻴﻤﺎﻧﻜﺎر ﺑﺎ ﻋﺪم ﻗﻄﻌﻴﺖﻫﺎي ﻓﻨﻲ ﻛﻤﺘﺮي در زﻣﺎن اﺟﺮاي ﻋﻤﻠﻴﺎت ﺗﻮﺳﻌﻪ‬
‫ﻣﻮاﺟﻪ ﻣﻲﮔﺮدد‪.‬‬
‫ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ اﻳﻨﻜﻪ در اﻳﻦ اﻟﮕﻮي ﻗﺮاردادي ﭘﻴﻤﺎﻧﻜﺎر در دوره ﺑﻬﺮهﺑﺮداري از‬
‫ﻣﻴﺪان ﺣﻀﻮر داﺷﺘﻪ و از ﺳﻴﺴﺘﻢ ﺣﻖاﻟﺰﺣﻤﻪ ﺑﻪ ازاي ﻫﺮ ﺑﺸﻜﻪ ﻧﻔﺖ اﺿﺎﻓﻲ ﺗﻮﻟﻴﺪ ﺷﺪه ﺑﺎ‬
‫اﻋﻤﺎل ﻓﺎﻛﺘﻮر ‪ R‬در ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻧﺮخ ﺣﻖاﻟﺰﺣﻤﻪ ﺑﺮاي ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﺣﻖاﻟﺰﺣﻤﻪ وي اﺳﺘﻔﺎده‬
‫ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬ﺑﺮﺧﻼف اﻟﮕﻮي ﻗﺮاردادي ﺑﻴﻊ ﻣﺘﻘﺎﺑﻞ ﻣﺒﻠﻎ ﻛﻠﻲ ﺣﻖاﻟﺰﺣﻤﻪ ﻣﺘﻌﻠﻖ ﺑﻪ ﭘﻴﻤﺎﻧﻜﺎر ﺑﺎ‬
‫ﺳﻄﺢ ﺗﻮﻟﻴﺪ واﻗﻌﻲ ﺗﺤﻘﻖ ﻳﺎﻓﺘﻪ در ﺳﺎلﻫﺎي ﺑﻬﺮهﺑﺮداري از ﻣﻴﺪان ﻣﺮﺗﺒﻂ ﺷﺪه اﺳﺖ ﺑﻪ‬
‫ﻫﻤﻴﻦ دﻟﻴﻞ اوﻻ ﺗﺄﺧﻴﺮ در رﺳﻴﺪن ﺑﻪ ﺗﻮﻟﻴﺪ اوﻟﻴﻪ ﻫﺪفﮔﺬاري ﺷﺪه ﺳﺒﺐ ﺗﺄﺧﻴﺮ در‬
‫ﺑﺎزﻳﺎﻓﺖ ﻫﺰﻳﻨﻪﻫﺎ ﺷﺪه ﺿﻤﻦ اﻳﻨﻜﻪ ﻃﺮف دوم دﺳﺘﻤﺰد ﻣﻮرد اﻧﺘﻈﺎر ﺑﺨﺸﻲ از ﺳﺎلﻫﺎي‬
‫ﻗﺮارداد را ﻛﺴﺐ ﻧﺨﻮاﻫﺪ ﻛﺮد‪ .‬درﻧﺘﻴﺠﻪ ﻫﻢ ﻣﺒﻠﻎ اﺳﻤﻲ ﻛﻞ ﺳﻮد ﻣﻮرد اﻧﺘﻈﺎر در دوره‬
‫ﻗﺮارداد ﻛﺎﻫﺶ ﻣﻲﻳﺎﺑﺪ و ﻫﻢ ﻧﺮخ ﺑﺎزده ﺳﺮﻣﺎﻳﻪﮔﺬاري وي ﻛﺎﻫﺶ ﺧﻮاﻫﺪ ﻳﺎﻓﺖ‪ .‬دوﻣﺎ‪ ،‬در‬
‫ﺳﺎلﻫﺎي ﺑﻬﺮهﺑﺮداري از ﻣﻴﺪان ﻧﻴﺰ اﻓﺖ ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻣﻴﺪان و ﻛﺎﻫﺶ ﺗﻮﻟﻴﺪ از ﻣﻘﺎدﻳﺮ ﭘﻴﺶﺑﻴﻨﻲ‬
‫ﺷﺪه ﺑﺎﻋﺚ ﻣﻲﺷﻮد ﺗﺎ ﻣﺒﻠﻎ ﻛﻠﻲ ﺣﻖاﻟﺰﺣﻤﻪ ﻣﺘﻌﻠﻖ ﺑﻪ ﭘﻴﻤﺎﻧﻜﺎر و ﻣﺘﻌﺎﻗﺐ آن ﻧﺮخ ﺑﺎزده‬
‫ﺳﺮﻣﺎﻳﻪﮔﺬاري وي ﻛﺎﻫﺶ ﻳﺎﺑﺪ‪ .‬اﻳﻦ در ﺣﺎﻟﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ در ﻗﺮاردادﻫﺎي ﺑﻴﻊ ﻣﺘﻘﺎﺑﻞ ﻧﺮخ‬
‫ﺑﺎزده ﺳﺮﻣﺎﻳﻪﮔﺬاري ﭘﻴﻤﺎﻧﻜﺎر ﺗﻨﻬﺎ ﻣﻤﻜﻦ ﺑﻮد ﺑﻪدﻟﻴﻞ ﻣﺤﺪودﻳﺖ ﻧﺎﺷﻲ از ﺳﻘﻒ ﺑﺎزﻳﺎﻓﺖ‬
‫ﻣﻄﺎﻟﺒﺎت ﻧﺎﺷﻲ از اﻓﺖ ﺗﻮﻟﻴﺪ ﺗﺤﺖ ﺗﺄﺛﻴﺮ ﻛﺎﻫﺶ ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻣﻴﺪان در ﺳﺎلﻫﺎي ﺑﻬﺮهﺑﺮداري از‬
‫ﻣﻴﺪان ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ و ﻛﺎﻫﺶ ﻳﺎﺑﺪ‪.‬‬
‫در ﻗﺮاردادﻫﺎي ﺧﺪﻣﺎت ﻓﻨﻲ ﻋﺮاق ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ﺗﻮﺳﻌﻪ ﺟﺎﻣﻊ‪ ،‬ﺧﻮد ﺷﺎﻣﻞ دو ﻧﻮع ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ‬
‫ﻣﻲﺷﻮد‪ :‬ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ اﺻﻼح ﺗﻮﻟﻴﺪ و ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ﺗﻮﺳﻌﻪ ﻣﺠﺪد‪ ،‬ﺣﺪاﻗﻞﻫﺎي ﻣﻘﺪاري ﺷﺮح ﻛﺎر ﺗﺎ ﭘﻴﺶ‬
‫از ﺗﻌﻴﻴﻦ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ﺗﻮﺳﻌﻪ ﻛﺎﻣﻞ ﻧﻴﺰ ﭘﻴﻮﺳﺖ ﻗﺮارداد اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ﺗﻮﺳﻌﻪ اوﻟﻴﻪ‪ /‬ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ‬
‫ﺗﻮاﻧﺒﺨﺸﻲ ﺑﺮاﺳﺎس ﺷﻨﺎﺧﺖ و اﻃﻼﻋﺎت ﻣﻮﺟﻮد از ﻣﻴﺪان در ﻫﻨﮕﺎم ﻻزم اﻻﺟﺮا ﺷﺪن‬
‫ﻗﺮارداد‪ ،‬ﺗﻮﺳﻂ ﭘﻴﻤﺎﻧﻜﺎر ﺗﻬﻴﻪ و ﺑﻪ ﻛﻤﻴﺘﻪ ﻣﺸﺘﺮك ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ ﺗﺴﻠﻴﻢ ﻣﻲﺷﻮد اﻣﺎ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ‬
‫] ‪[ Downloaded from iiesj.ir on 2023-12-18‬‬

‫ﺗﻮﺳﻌﻪ ﻛﺎﻣﻞ ﺑﺮ اﺳﺎس ﻧﺘﺎﻳﺞ ﺣﺎﺻﻞ از ارزﻳﺎﺑﻲ ﻣﺠﺪد ﺑﻪﻧﺤﻮيﻛﻪ ﻫﺪف ﺗﻮﻟﻴﺪ از ﻣﻘﺪار‬
‫ﺗﻌﻴﻴﻦ ﺷﺪه ﻛﻤﺘﺮ ﻧﺒﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺗﻮﺳﻂ ﭘﻴﻤﺎﻧﻜﺎر ﺗﻬﻴﻪ و ﺟﻬﺖ ﺗﺼﻮﻳﺐ ﺑﻪ ﻛﻤﻴﺘﻪ ﻣﺸﺘﺮك‬
‫ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ ﺗﺴﻠﻴﻢ ﻣﻲﺷﻮد )ﻣﺎده ‪ 11‬ﭘﻴﺸﻨﻮﻳﺲ ﻗﺮارداد(‪ .‬ﺑﻪ اﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ در اﻳﻦ ﻗﺮاردادﻫﺎ‬
 ‫‪186‬‬ ‫ﺑﺮرﺳﻲ ﻣﻘﺎﻳﺴﻪاي ﻧﻈﺎم ﻣﺎﻟﻲ ﻗﺮاردادﻫﺎي ﺧﺪﻣﺎﺗﻲ در ﺻﻨﻌﺖ ﻧﻔﺖ اﻳﺮان و ﻋﺮاق‪...‬‬

‫ﻃﺮح ﺗﻮﺳﻌﻪ ﺗﻌﻬﺪآور ﺑﻌﺪ از ﻛﺴﺐ اﻃﻼﻋﺎت ﻛﺎﻓﻲ از ﻣﻴﺪان ﺗﻬﻴﻪ ﻣﻲﮔﺮدد و ﻣﻘﺪار ﺗﻮﻟﻴﺪ‬
‫اوﻟﻴﻪ ﻫﺪفﮔﺬاري ﺷﺪه ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻧﻬﺎﻳﻲ ﻣﻘﺪاري ﻛﻢ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ازآنﺟﺎﻳﻲﻛﻪ در اﻳﻦ اﻟﮕﻮي ﻗﺮاردادي از ﺳﻴﺴﺘﻢ ﺣﻖاﻟﺰﺣﻤﻪ ﺑﻪ ازاي ﻫﺮ ﺑﺸﻜﻪ ﻧﻔﺖ‬
‫اﺿﺎﻓﻲ ﺗﻮﻟﻴﺪ ﺷﺪه ﺑﺎ اﻋﻤﺎل ﻓﺎﻛﺘﻮر ‪ R‬و ﺿﺮﻳﺐ ﻋﻤﻠﻜﺮد در ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻧﺮخ ﺣﻖاﻟﺰﺣﻤﻪ ﺑﺮاي‬
‫ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﺣﻖاﻟﺰﺣﻤﻪ ﭘﻴﻤﺎﻧﻜﺎر اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬ﻋﻼوه ﺑﺮ اﻳﻨﻜﻪ ﻣﺒﻠﻎ ﻛﻠﻲ ﺣﻖاﻟﺰﺣﻤﻪ‬
‫ﻣﺘﻌﻠﻖ ﺑﻪ ﭘﻴﻤﺎﻧﻜﺎر ﺑﺎ ﺳﻄﺢ ﺗﻮﻟﻴﺪ واﻗﻌﻲ ﺗﺤﻘﻖ ﻳﺎﻓﺘﻪ در ﺳﺎلﻫﺎي ﺑﻬﺮهﺑﺮداري از ﻣﻴﺪان‬
‫ﻣﺮﺗﺒﻂ ﺷﺪه اﺳﺖ ﻟﻴﻜﻦ ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻣﻲﮔﺮدد ﺑﺎ اﻋﻤﺎل ﺿﺮﻳﺐ ﻋﻤﻠﻜﺮد ﻛﻪ ﻧﺴﺒﺘﻲ از ﺗﻮﻟﻴﺪ‬
‫ﻣﺤﻘﻖ ﺷﺪه ﺑﻪ ﺗﻮﻟﻴﺪ ﭘﻴﺶﺑﻴﻨﻲ ﺷﺪه ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ ﺳﻌﻲ ﺷﺪه اﺳﺖ ﺗﺎ ارﺗﺒﺎط ﻗﻮيﺗﺮي ﻣﻴﺎن‬
‫ﭘﺎداش ﻣﺘﻌﻠﻘﻪ ﺑﻪ ﭘﻴﻤﺎﻧﻜﺎر و ﻋﻤﻠﻜﺮد ﺗﻮﻟﻴﺪي وي اﻳﺠﺎد ﮔﺮدد؛ ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ در اﻳﻦ اﻟﮕﻮي‬
‫ﻗﺮاردادي ﻧﻴﺰ اوﻻ ﺗﺄﺧﻴﺮ در رﺳﻴﺪن ﺑﻪ ﺗﻮﻟﻴﺪ اوﻟﻴﻪ ﻫﺪفﮔﺬاري ﺷﺪه ﺳﺒﺐ ﺗﺄﺧﻴﺮ در‬
‫ﺑﺎزﻳﺎﻓﺖ ﻫﺰﻳﻨﻪﻫﺎ ﺷﺪه ﺿﻤﻦ اﻳﻨﻜﻪ ﻃﺮف دوم دﺳﺘﻤﺰد ﻣﻮرد اﻧﺘﻈﺎر را در ﺑﺨﺸﻲ از‬
‫ﺳﺎلﻫﺎي ﻗﺮارداد ﻛﺴﺐ ﻧﺨﻮاﻫﺪ ﻛﺮد و در ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻫﻢ ﻣﺒﻠﻎ اﺳﻤﻲ ﻛﻞ ﺳﻮد ﻣﻮرد اﻧﺘﻈﺎر در‬
‫دوره ﻗﺮارداد ﻛﺎﻫﺶ ﻣﻲﻳﺎﺑﺪ و ﻫﻢ ﻧﺮخ ﺑﺎزده ﺳﺮﻣﺎﻳﻪﮔﺬاري وي ﻛﺎﻫﺶ ﺧﻮاﻫﺪ ﻳﺎﻓﺖ‪ .‬دوﻣﺎ‪،‬‬
‫در ﺳﺎلﻫﺎي ﺑﻬﺮهﺑﺮداري از ﻣﻴﺪان ﻧﻴﺰ اﻓﺖ ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻣﻴﺪان و ﻛﺎﻫﺶ ﺗﻮﻟﻴﺪ از ﻣﻘﺎدﻳﺮ ﭘﻴﺶ‬
‫ﺑﻴﻨﻲ ﺷﺪه ﺑﺎﻋﺚ ﻣﻲﺷﻮد ﺗﺎ ﻣﺒﻠﻎ ﻛﻠﻲ ﺣﻖاﻟﺰﺣﻤﻪ ﻣﺘﻌﻠﻖ ﺑﻪ ﭘﻴﻤﺎﻧﻜﺎر و ﻣﺘﻌﺎﻗﺐ آن ﻧﺮخ‬
‫ﺑﺎزده ﺳﺮﻣﺎﻳﻪﮔﺬاري وي ﻛﺎﻫﺶ ﻳﺎﺑﺪ ﻛﻪ ﺑﻪدﻟﻴﻞ ﺗﺄﺛﻴﺮ ﺿﺮﻳﺐ ﻋﻤﻠﻜﺮد در ﺳﺎﺧﺘﺎر ﻣﺎﻟﻲ اﻳﻦ‬
‫ﻗﺮاردادﻫﺎ ﻣﻲﺗﻮان اﻧﺘﻈﺎر داﺷﺖ ﻣﻴﺰان ﻛﺎﻫﺶ ﺻﻮرت ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﻴﺸﺘﺮ از ﻗﺮاردادﻫﺎي ﺟﺪﻳﺪ‬
‫ﻧﻔﺘﻲ اﻳﺮان ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫در ﻗﺮاردادﻫﺎي ﺧﺪﻣﺎﺗﻲ ﺗﻮﺳﻌﻪ و ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻋﺮاق‪ ،‬ﺑﺮاﺳﺎس ﻣﻔﺎد ﻣﻨﺪرج در ﻣﺎده )‪ (11‬اﻳﻦ‬
‫ﻗﺮارداد ﭘﻴﻤﺎﻧﻜﺎر ﻣﻠﺰم ﺑﻪ ﺗﻬﻴﻪ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ﺗﻮﺳﻌﻪ اوﻟﻴﻪ ﺑﺮاﺳﺎس اﻃﻼﻋﺎت ﻣﻮﺟﻮد ﻣﺨﺰن ﺑﻮده‬
‫ﺳﭙﺲ ﻣﻲﺑﺎﻳﺴﺖ ﻇﺮف ﻳﻚ ﻣﻬﻠﺖ زﻣﺎﻧﻲ ﺳﻪ ﺳﺎﻟﻪ از ﺗﺎرﻳﺦ ﻣﺆﺛﺮ ﺷﺪن ﻗﺮارداد ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ‬
‫ﺗﻮﺳﻌﻪ ﻧﻬﺎﻳﻲ را اراﺋﻪ دﻫﺪ ﻛﻪ ﺟﺎﻳﮕﺰﻳﻦ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ﺗﻮﺳﻌﻪ اوﻟﻴﻪ ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‪ .‬ﻟﺬا در اﻳﻦ ﻗﺮارداد‬
‫ﻧﻴﺰ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻗﺮاردادﻫﺎي ﺧﺪﻣﺎت ﻓﻨﻲ ﻃﺮح ﺗﻮﺳﻌﻪ ﺗﻌﻬﺪآور ﺑﻌﺪ از ﻛﺴﺐ اﻃﻼﻋﺎت ﻛﺎﻓﻲ از‬
‫ﻣﻴﺪان ﺗﻬﻴﻪ ﻣﻲﮔﺮدد و ﻣﻘﺪار ﺗﻮﻟﻴﺪ اوﻟﻴﻪ ﻫﺪفﮔﺬاري ﺷﺪه ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻧﻬﺎﻳﻲ ﻣﻘﺪاري‬
‫] ‪[ Downloaded from iiesj.ir on 2023-12-18‬‬

‫ﻛﻢ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﺑﻪدﻟﻴﻞ ﻣﺸﺎﺑﻬﺖ ﺳﻴﺴﺘﻢ ﻣﺎﻟﻲ دو ﻗﺮارداد ﻧﻴﺰ ﭘﻴﻤﺎﻧﻜﺎر در اﻳﻦ ﻣﺪل‬
‫ﻗﺮاردادي ﺑﺎ رﻳﺴﻚﻫﺎي ﻧﺎﺷﻲ از ﺗﺄﺧﻴﺮ در دﺳﺘﻴﺎﺑﻲ ﺑﻪ ﺗﻮﻟﻴﺪ اوﻟﻴﻪ ﻫﺪفﮔﺬاري ﺷﺪه‪ ،‬اﻓﺖ‬
 ‫ﻓﺼﻞﻧﺎﻣﻪ ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت اﻗﺘﺼﺎد اﻧﺮژي‪ /‬ﺳﺎل ﻫﻔﺪﻫﻢ‪ /‬ﺷﻤﺎره ‪ /69‬ﺗﺎﺑﺴﺘﺎن ‪1400‬‬ ‫‪187‬‬

‫ﺗﻮﻟﻴﺪ و ﻋﺪم ﺗﺤﻘﻖ ﺗﻮﻟﻴﺪ ﭘﻴﺶﺑﻴﻨﻲ ﺷﺪه در ﺳﺎلﻫﺎي ﺑﻬﺮهﺑﺮداري از ﻣﻴﺪان ﻣﻮاﺟﻪ‬
‫ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﮔﻔﺘﺎر ﭘﻨﺠﻢ‪ :‬ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ اﻣﻜﺎن ﺷﻨﺎﺳﺎﻳﻲ ذﺧﺎﻳﺮ ﻧﻔﺘﻲ در ﻗﺮاردادﻫﺎي ﺧﺪﻣﺎﺗﻲ اﻳﺮان و ﻋﺮاق‬
‫در ﻗﺮاردادﻫﺎي ﺟﺪﻳﺪ ﻧﻔﺘﻲ اﻳﺮان ﭘﻴﻤﺎﻧﻜﺎر ﻫﻴﭻﮔﻮﻧﻪ ﺣﻖ ﻣﺎﻟﻜﺎﻧﻪ و ﻳﺎ ﺣﻖ ﺑﺮﺧﻮرداري‬
‫از ﻋﻮاﻳﺪ را ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻧﻔﺖ درﺟﺎ ﭘﻴﺪا ﻧﻤﻲﻛﻨﺪ ﺗﻨﻬﺎ از زﻣﺎن رﺳﻴﺪن ﻣﻴﺪان ﻳﺎ ﻣﺨﺰن ﺑﻪ‬
‫ﺗﻮﻟﻴﺪ اوﻟﻴﻪ ﻳﺎ اﺿﺎﻓﻲ‪ ،‬ﺑﻪ ﺗﺮﺗﻴﺐ ﺗﻮاﻓﻖ ﺷﺪه در ﻣﻮرد ﻣﻴﺪانﻫﺎ ﻳﺎ ﻣﺨﺰنﻫﺎي ﻛﺸﻒ ﺷﺪه و‬
‫ﻣﻴﺪانﻫﺎ ﻳﺎ ﻣﺨﺰنﻫﺎي در ﺣﺎل ﺗﻮﻟﻴﺪ‪ ،‬ﺑﺎزﭘﺮداﺧﺖ ﻫﺰﻳﻨﻪﻫﺎي اﻧﺠﺎم ﺷﺪه ﺗﻮﺳﻂ ﭘﻴﻤﺎﻧﻜﺎر و‬
‫دﺳﺘﻤﺰد ﻣﺘﻌﻠﻘﻪ ﺑﻪ وي آﻏﺎز ﻣﻲﺷﻮد و ﻛﻠﻴﻪ ﭘﺮداﺧﺖﻫﺎ ﻧﻴﺰ از ﻣﺤﻞ ﻣﺤﺼﻮﻻت ﻳﺎ ﻋﻮاﻳﺪ‬
‫ﺣﺎﺻﻞ از ﺗﻮﻟﻴﺪات ﻣﺨﺰن ﻳﺎ ﻣﻴﺪان ﻣﻮﺿﻮع ﻗﺮارداد‪ ،‬ﺑﻪ ﻗﻴﻤﺖ روز در ﺳﺮرﺳﻴﺪﻫﺎ ﺑﻪ‬
‫ﭘﻴﻤﺎﻧﻜﺎر ﺗﺤﻮﻳﻞ ﻳﺎ ﭘﺮداﺧﺖ ﻣﻲﺷﻮد؛ ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ اﻣﻜﺎن ﺛﺒﺖ ذﺧﻴﺮه از ﺟﻨﺲ ﻣﺎﻟﻜﻴﺖ ذﺧﻴﺮه‬
‫)داراﻳﻲ ﻣﺎﻧﻨﺪ زﻣﻴﻦ( ﺑﺮاي ﺷﺮﻛﺖ ﻧﻔﺖ ﺧﺎرﺟﻲ ﻃﺮف اﻳﻦ ﻗﺮاردادﻫﺎ وﺟﻮد ﻧﺪارد‪ .‬وﻟﻲ‬
‫ازآنﺟﺎﻳﻲﻛﻪ ﺷﺮﻛﺖ ﻧﻔﺖ ﺧﺎرﺟﻲ در اﻳﻦ ﻗﺮاردادﻫﺎ ﻣﻨﻔﻌﺖ اﻗﺘﺼﺎدي دارد ﻛﻪ ﻃﺒﻖ‬
‫ﺗﻌﺎرﻳﻒ اراﺋﻪ ﺷﺪه در ﻗﺎﻧﻮن ﻛﻤﻴﺴﻴﻮن ﺑﻮرس اوراق ﺑﻬﺎدار آﻣﺮﻳﻜﺎ‪ ،‬اﺳﺘﺎﻧﺪارد ﮔﺰارﺷﮕﺮي‬
‫ﻣﺎﻟﻲ ‪ 69‬در ﻣﻮرد اﻓﺸﺎ و ﺷﻨﺎﺳﺎﻳﻲ ذﺧﺎﻳﺮ داراي ﺗﻤﺎﻣﻲ وﻳﮋﮔﻲﻫﺎي ﻻزم ﺑﺮاي ﺷﻨﺎﺳﺎﻳﻲ‬
‫ﻳﻚ ﺣﻖ ﻣﻌﺪﻧﻲ ﻛﻪ ﻗﺎﺑﻠﻴﺖ اﻓﺸﺎ را داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ازﺟﻤﻠﻪ ﭘﺬﻳﺮش رﻳﺴﻚﻫﺎي ﻣﺨﺰن و‬
‫ﺗﻮﻟﻴﺪ آن‪ ،‬ﺑﻠﻨﺪﻣﺪت ﺑﻮدن ﻗﺮارداد و ﺣﻀﻮر ﺷﺮﻛﺖ ﻧﻔﺖ ﺧﺎرﺟﻲ در دوران ﺑﻬﺮهﺑﺮداري و‬
‫ﻓﺮﺻﺖﻫﺎﻳﻲ ﺟﻬﺖ اﺧﺬ ﭘﺎداش و در ﻣﻌﺮض رﻳﺴﻚﻫﺎي ﺗﺠﺎري و ﺑﺎزار ﺑﻮدن آن‪ ،‬ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‬
‫از ﻣﻨﻈﺮ ﻗﻮاﻧﻴﻦ ﻣﺬﻛﻮر اﻣﻜﺎن ﺷﻨﺎﺳﺎﻳﻲ و اﻓﺸﺎي درآﻣﺪﻫﺎي آﺗﻲ ﭘﻴﻤﺎﻧﻜﺎر ﺑﻪﻋﻨﻮان ﺳﻬﻢ‬
‫ﻗﺮاردادي آن از ﻣﺤﺼﻮﻻت ﺗﻮﻟﻴﺪي وﺟﻮد دارد‪.‬‬
‫ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﻋﺎﻣﻞ دﻳﮕﺮي ﻛﻪ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺑﻪ ﺷﺮﻛﺖﻫﺎي ﻣﺬﻛﻮر در ﻣﻮرد ﺷﻨﺎﺳﺎﻳﻲ ﺳﻬﻢ‬
‫درآﻣﺪي ﺧﻮد از ﻣﺤﺼﻮﻻت ﺗﻮﻟﻴﺪي ﻣﻴﺎدﻳﻦ ﺗﺤﺖ ﻣﺪﻳﺮﻳﺘﺸﺎن در اﻳﻦ ﻗﺮاردادﻫﺎ ﻛﻤﻚ‬
‫ﻛﻨﺪ ﻋﺒﺎرﺗﺴﺖ از ﺑﺮﺧﻲ ﻣﻼﺣﻈﺎت و وﻳﮋﮔﻲﻫﺎي ﻟﺤﺎظ ﺷﺪه در اﻳﻦ ﻗﺮاردادﻫﺎ ﻣﺎﻧﻨﺪ‬
‫اﺳﺘﻔﺎده از ﺳﻴﺴﺘﻢ ﺑﺎزﺑﻮدن ﺳﻘﻒ ﻫﺰﻳﻨﻪﻫﺎي ﺳﺮﻣﺎﻳﻪاي‪ ،‬ﺑﻪﻛﺎرﮔﻴﺮي روشﻫﺎي ﻣﻄﻤﺌﻦﺗﺮ‬
‫در ﺗﻬﻴﻪ ﻃﺮحﻫﺎي ﺗﻮﺳﻌﻪ و اﻫﺪاف ﺗﻮﻟﻴﺪي ﺗﻌﻴﻴﻦ ﺷﺪه در ﻗﺮارداد‪ ،‬ﺗﻌﻬﺪ دوﻟﺖ ﺑﻪ‬
‫] ‪[ Downloaded from iiesj.ir on 2023-12-18‬‬

‫ﺑﺎزﭘﺮداﺧﺖ ﻛﺎﻣﻞ ﻫﺰﻳﻨﻪﻫﺎ‪ ،‬ﺗﻌﻬﺪ دوﻟﺖ در ﺟﺒﺮان ﺣﻖاﻟﺰﺣﻤﻪ ﺷﺮﻛﺖﻫﺎي ﻧﻔﺘﻲ در ﺻﻮرت‬
‫ﻛﺎﻫﺶ ﺗﻮﻟﻴﺪ ﺑﻪ دﻻﻳﻞ ﺣﻜﻮﻣﺘﻲ ﻛﻪ ﻫﻤﻪ اﻳﻦ ﻋﻮاﻣﻞ ﺑﺎﻋﺚ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ ﺗﺎ ﻋﺪم ﻗﻄﻌﻴﺖﻫﺎي‬
‫ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﻛﺴﺐ درآﻣﺪﻫﺎي آﺗﻲ ﺑﺮاي ﺷﺮﻛﺖﻫﺎي ﻧﻔﺘﻲ ﺗﺎ ﺣﺪ زﻳﺎدي ﻛﺎﻫﺶ ﻳﺎﻓﺘﻪ و‬
 ‫‪188‬‬ ‫ﺑﺮرﺳﻲ ﻣﻘﺎﻳﺴﻪاي ﻧﻈﺎم ﻣﺎﻟﻲ ﻗﺮاردادﻫﺎي ﺧﺪﻣﺎﺗﻲ در ﺻﻨﻌﺖ ﻧﻔﺖ اﻳﺮان و ﻋﺮاق‪...‬‬

‫ﺑﺘﻮان ﺑﻪﺻﻮرت ﻗﺎﺑﻞ اﺗﻜﺎﺋﻲ ﻣﻨﺎﻓﻊ اﻗﺘﺼﺎدي ﺣﺎﺻﻞ از اﻳﻦ ﻗﺮاردادﻫﺎ را ﺑﺮآورد ﻧﻤﻮد‪ 1‬و‬
‫ﻣﻲﺗﻮان ﭼﻨﻴﻦ ﻧﺘﻴﺠﻪﮔﻴﺮي ﻛﺮد ﻛﻪ از ﻃﺮﻳﻖ راه ﺣﻠﻲ ﻛﻪ در اﺳﺘﺎﻧﺪارد ﺣﺴﺎﺑﺪاري‬
‫ﺑﻴﻦاﻟﻤﻠﻠﻲ ﺷﻤﺎره ‪) 11‬ﭘﻴﻤﺎنﻫﺎي ﺳﺎﺧﺖ( ﺑﺮاي اﻧﺪازهﮔﻴﺮي درآﻣﺪﻫﺎي آﺗﻲ دارﻧﺪﮔﺎن‬
‫ﻗﺮاردادﻫﺎي ﺑﻠﻨﺪﻣﺪت ﭘﻴﻤﺎﻧﻜﺎري اراﺋﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﺷﻨﺎﺳﺎﻳﻲ درآﻣﺪ ﺑﺮاي ﺷﺮﻛﺖﻫﺎي ﻧﻔﺘﻲ‬
‫ﺧﺎرﺟﻲ ﻃﺮف ﻗﺮاردادﻫﺎي ﻣﺬﻛﻮر ﻧﻴﺰ ﺑﻪ ﻟﺤﺎظ روشﻫﺎي ﺣﺴﺎﺑﺪاري و ﻣﺎﻟﻲ اﻣﻜﺎنﭘﺬﻳﺮ‬
‫ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ اﻟﺒﺘﻪ اﻳﻦ اﻣﺮ ﻧﻴﺰ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي ﻣﺎﻟﻜﻴﺖ ذﺧﻴﺮه ﻧﻴﺴﺖ در اﻳﻨﺠﺎ آﻧﭽﻪ اﺗﻔﺎق اﻓﺘﺎده‬
‫اﺳﺖ‪ ،‬ﺷﻨﺎﺳﺎﻳﻲ درآﻣﺪ آﺗﻲ ﭘﻴﻤﺎﻧﻜﺎر از اﺟﺮاي ﻳﻚ ﺣﻖ ﻗﺮاردادي اﺳﺖ ﻛﻪ دارد؛ ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‬
‫ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﻲرﺳﺪ ﻋﻠﻲرﻏﻢ اﻳﻨﻜﻪ در اﻳﻦ ﻗﺮاردادﻫﺎ ﺣﻖ اﺧﺬ ﺳﻬﻢ ﺷﺮﻛﺖ ﻧﻔﺘﻲ ﭘﻴﻤﺎﻧﻜﺎر‬
‫ﺑﻪﺻﻮرت ﻣﺤﺼﻮل ﺑﻪ ﺗﺸﺨﻴﺺ ﺷﺮﻛﺖ ﻣﻠﻲ ﻧﻔﺖ ﮔﺬاﺷﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ وﻟﻲ از ﻃﺮﻳﻖ روش‬
‫ﺣﺴﺎﺑﺪاري ﭘﻴﻤﺎنﻫﺎ ﻓﺎرغ از اﻳﻨﻜﻪ ﻛﺎرﻓﺮﻣﺎ ﺗﻌﻬﺪات ﻣﺸﺨﺼﻲ در ﭘﺮداﺧﺖ ﺳﻬﻢ درآﻣﺪي‬
‫ﭘﻴﻤﺎﻧﻜﺎر ﺑﻪﺻﻮرت ﻛﺎﻻﻳﻲ ﻳﻌﻨﻲ ﻣﺤﺼﻮﻻت ﻧﻔﺘﻲ ﻣﻴﺪان ﺑﻪ وي ﺑﺪﻫﺪ ﻳﺎ ﺧﻴﺮ‪ ،‬اﻣﻜﺎن‬
‫ﺷﻨﺎﺳﺎﻳﻲ و اﻓﺸﺎي درآﻣﺪﻫﺎي آﺗﻲ ﭘﻴﻤﺎﻧﻜﺎر ﻧﻔﺘﻲ ﻧﺎﺷﻲ از ﻣﻨﻔﻌﺖ ﻛﺎري ﺣﺎﺻﻞ از ﻗﺮارداد‬
‫اﺻﻠﻲ ﺑﺮاي دارﻧﺪه اﻳﻦ ﻗﺮاردادﻫﺎ ﻓﺮاﻫﻢ ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺑﻪدﻟﻴﻞ ﻣﺸﺎﺑﻬﺖ ﺳﺎﺧﺘﺎر ﻧﻈﺎم ﻣﺎﻟﻲ ﻗﺮاردادﻫﺎي ﺟﺪﻳﺪ ﻧﻔﺘﻲ اﻳﺮان و ﻗﺮاردادﻫﺎي‬
‫ﺧﺪﻣﺎﺗﻲ ﻋﺮاق ﻣﻲﺗﻮان ﮔﻔﺖ ﻫﻤﻴﻦ ﺷﺮاﻳﻂ ﻧﻴﺰ ﺑﺮاي ﻗﺮاردادﻫﺎي ﺧﺪﻣﺎت ﻓﻨﻲ و ﺗﻮﺳﻌﻪ و‬
‫ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻋﺮاق ﺻﺎدق اﺳﺖ‪ .‬ﺿﻤﻦ اﻳﻨﻜﻪ ﺑﺮﺧﻮرداري ﭘﻴﻤﺎﻧﻜﺎر از ﺣﻖ اﺧﺬ ﺳﻬﻢ درآﻣﺪي ﺧﻮد‬
‫ﺑﻪﺻﻮرت ﻣﺤﺼﻮﻻت ﻧﻔﺘﻲ از دوﻟﺖ ﻋﺮاق ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ در ﺑﺮﺧﻮرد ﺑﺎ ﻗﻮاﻧﻴﻦ و دﺳﺘﻮراﻟﻌﻤﻞﻫﺎي‬
‫ﺳﺨﺘﮕﻴﺮاﻧﻪ ﺗﺮ ﺑﻮرسﻫﺎ و ﺑﺎزارﻫﺎي ﭘﻮﻟﻲ و ﻣﺎﻟﻲ ﺷﺮاﻳﻂ ﺑﻬﺘﺮي ﻧﻴﺰ ﺑﺮاي ﭘﻴﻤﺎﻧﻜﺎران در‬
‫راﺑﻄﻪ ﺑﺎ ﺷﻨﺎﺳﺎﻳﻲ و اﻓﺸﺎي ذﺧﺎﻳﺮ اﻳﺠﺎد ﺷﺪه ﺗﺤﺖ ﻗﺮاردادﻫﺎي ﻣﺬﻛﻮر ﺑﻪ وﺟﻮد آورد‪.‬‬
‫ﻗﺮاردادﻫﺎي ﺑﻴﻊ ﻣﺘﻘﺎﺑﻞ ﻧﻴﺰ از ﺟﻤﻠﻪ ﻗﺮاردادﻫﺎي ﺧﻄﺮﭘﺬﻳﺮي ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻧﻈﺮ‬
‫ﻣﻲرﺳﺪ واﺟﺪ وﻳﮋﮔﻲﻫﺎي ﺑﺮﺷﻤﺮده در ﻗﺎﻧﻮن ﻛﻤﻴﺴﻴﻮن اوراق ﺑﻬﺎدار آﻣﺮﻳﻜﺎ ﺑﻮده و‬
‫ﺑﺮاﺳﺎس اﺳﺘﺎﻧﺪاردﻫﺎي ﺣﺴﺎﺑﺪاري و ﻗﻮاﻧﻴﻦ ﮔﺰارﺷﮕﺮي ﻣﺎﻟﻲ در ﺣﻮزه ﺑﺎﻻدﺳﺘﻲ ﺻﻨﻌﺖ‬
‫ﻧﻔﺖ و ﮔﺎز ﻛﻪ در ﻗﺴﻤﺖ ﻗﺒﻠﻲ ﺗﺤﻘﻴﻖ ﺷﺮح داده ﺷﺪ‪ ،‬اﻣﻜﺎن ﺷﻨﺎﺳﺎﻳﻲ ذﺧﺎﻳﺮ ﻧﻔﺘﻲ‬
‫] ‪[ Downloaded from iiesj.ir on 2023-12-18‬‬

‫‪ .1‬در اﻳﻦ ﺟﺎ ﻻزم ﺑﻪ ﺗﻮﺿﻴﺢ اﺳﺖ ﻛﻪ اﮔﺮﭼﻪ ﻧﻤﻲﺗﻮان ﻗﺮاردادﻫﺎي ﻣﺒﺘﻨﻲ ﺑـﺮ اﻟﮕـﻮي ﺟﺪﻳـﺪ را از ﻧـﻮع ﻗﺮاردادﻫـﺎي‬
‫ﻛﺎﺳﺖ ﭘﻼس ﺳﻨﺘﻲ ﺗﻠﻘﻲ ﻧﻤﻮد ﻟﻴﻜﻦ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﻋﻮاﻣﻞ ﻣﺬﻛﻮر ﺑﺎﻋﺚ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ ﺗﺎ ﻗﺮاردادﻫﺎي ﻣﺒﺘﻨﻲ ﺑﺮ اﻟﮕﻮي ﺟﺪﻳﺪ‬
‫ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺷﻴﺒﻪ ﻗﺮاردادﻫﺎي )‪ (Cost-Plus-Incentive-Fee (CPIF‬ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬ﺑﺮاي ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻧﮕﺎه ﻛﻨﻴﺪ ﺑﻪ‪:‬‬
‫‪Kamal M Al-Subhi Al-Harbi, "Sharing fractions in cost-plus-incentive fee contracts",‬‬
‫‪International Journal of Project Management, Volume 16, Issue 2, April 1998, p.73‬‬
 ‫ﻓﺼﻞﻧﺎﻣﻪ ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت اﻗﺘﺼﺎد اﻧﺮژي‪ /‬ﺳﺎل ﻫﻔﺪﻫﻢ‪ /‬ﺷﻤﺎره ‪ /69‬ﺗﺎﺑﺴﺘﺎن ‪1400‬‬ ‫‪189‬‬

‫ﺑﻪﻣﻴﺰان اﺳﺘﺤﻘﺎﻗﺎت درآﻣﺪي ﭘﻴﻤﺎﻧﻜﺎر ﺑﺮاي آن وﺟﻮد داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻫﺮﭼﻨﺪ ﺑﺮﺧﻲ ﻣﻌﺘﻘﺪ‬
‫ﻫﺴﺘﻨﺪ ﺑﻪ ﻟﺤﺎظ ﺣﻘﻮﻗﻲ اﻳﺮادي ﻛﻪ در ﻣﻮرد ﺷﻨﺎﺳﺎﻳﻲ ذﺧﺎﻳﺮ در اﻳﻦ ﻗﺮاردادﻫﺎ ﻣﻄﺮح‬
‫اﺳﺖ ﺑﻪ ﺟﻨﺒﻪ اﺧﺘﻴﺎري ﺑﻮدن ﺣﻖ ﺷﺮﻛﺖ ﻣﻠﻲ ﻧﻔﺖ در ﻓﺮوش ﻧﻔﺖ ﺑﻪ ﺷﺮﻛﺖ ﻧﻔﺘﻲ ﻃﺮف‬
‫اﻳﻦ ﻗﺮاردادﻫﺎ ﻣﺮﺑﻮط ﻣﻲﺷﻮد و ﺗﻨﻬﺎ درﺻﻮرﺗﻲﻛﻪ ﺷﺮﻛﺖ ﻣﻠﻲ ﻧﻔﺖ ﻣﺘﻌﻬﺪ ﺷﻮد ﻛﻪ ﺑﺮاي‬
‫ﺟﺒﺮان ﻣﺒﺎﻟﻎ اﺳﺘﺤﻘﺎﻗﻲ ﭘﻴﻤﺎﻧﻜﺎر ﻣﻌﺎدل آن ﺑﻪ وي ﻧﻔﺖ ﺑﻔﺮوﺷﺪ )ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ در ﺑﻌﻀﻲ از‬
‫ﻗﺮاردادﻫﺎي ﺑﻴﻊ ﻣﺘﻘﺎﺑﻞ ﭼﻨﻴﻦ اﺳﺖ(‪ ،‬در اﻳﻦ ﺻﻮرت ﺷﻨﺎﺳﺎﻳﻲ ذﺧﺎﻳﺮ در دﻓﺎﺗﺮ ﭘﻴﻤﺎﻧﻜﺎر‬
‫ﺑﻪ ﻣﻴﺰان اﺳﺘﺤﻘﺎق ﭘﻴﻤﺎﻧﻜﺎر‪ ،‬اﻣﻜﺎنﭘﺬﻳﺮ ﻣﻲﺷﻮد )اﻣﺎﻣﻲ و ﻫﺎدي‪ ،1396 ،‬ص ‪ .(80‬وﻟﻲ‬
‫ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻧﻜﺘﻪ ﻧﻴﺰ ﺿﺮوري اﺳﺖ ﻛﻪ ﻳﻜﻲ دﻳﮕﺮ از ﻣﻮاﻧﻌﻲ ﻛﻪ در ﻣﻮرد ﺷﻨﺎﺳﺎﻳﻲ و‬
‫اﻓﺸﺎي درآﻣﺪﻫﺎي آﺗﻲ ﻧﺎﺷﻲ از اﻳﻦ ﻗﺮاردادﻫﺎ ﺑﻪ ﻟﺤﺎظ روشﻫﺎي ﺣﺴﺎﺑﺪاري و ﻣﺎﻟﻲ وﺟﻮد‬
‫دارد‪ ،‬ﻋﺪم ﻗﺎﺑﻠﻴﺖ اﺳﺘﻔﺎده از راه ﺣﻠﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ در اﺳﺘﺎﻧﺪارد ﺣﺴﺎﺑﺪاري ﭘﻴﻤﺎنﻫﺎ )روش‬
‫درﺻﺪ ﺗﻜﻤﻴﻞ ﻛﺎر( ﺑﺮاي ﺷﻨﺎﺳﺎﻳﻲ درآﻣﺪ در ﻗﺮاردادﻫﺎي ﺑﻠﻨﺪﻣﺪت ﭘﻴﻤﺎﻧﻜﺎري‪ ،‬اراﺋﻪ ﺷﺪه‬
‫اﺳﺖ و اﻳﻦ ﻣﺴﺌﻠﻪ ﻧﻴﺰ ﺑﻴﺶ از ﻫﺮ ﭼﻴﺰ ﺑﻪ ﺑﺴﺘﻪ ﺑﻮدن ﺳﻘﻒ ﻣﺨﺎرج ﺳﺮﻣﺎﻳﻪﮔﺬاري در اﻳﻦ‬
‫ﻗﺮاردادﻫﺎ ﺑﺮﻣﻲﮔﺮدد‪ .‬در ﺣﻘﻴﻘﺖ ازآنﺟﺎﻳﻲﻛﻪ در اﻳﻦ ﻗﺮاردادﻫﺎ ﺣﺪاﻛﺜﺮ ﻣﺒﻠﻎ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ‬
‫ﻫﺰﻳﻨﻪﻫﺎي ﺳﺮﻣﺎﻳﻪاي )ﻣﺨﺎرج ﭘﺮوژه( از ﻗﺒﻞ ﺗﻌﻴﻴﻦ ﺷﺪه اﺳﺖ )ﺑﺴﺘﻪ ﺑﻮدن ﺳﻘﻒ‬
‫ﻫﺰﻳﻨﻪﻫﺎي ﺳﺮﻣﺎﻳﻪاي(‪ ،‬اﻣﻜﺎن ﺑﺎزﻳﺎﻓﺖ ﻫﺰﻳﻨﻪﻫﺎ ﺑﺎ ﻣﺨﺎﻃﺮات ﺟﺪي رو ﺑﻪ رو ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ و‬
‫درﻧﺘﻴﺠﻪ ﻧﻤﻲﺗﻮان ﺑﺮآورد ﻗﺎﺑﻞ اﺗﻜﺎﺋﻲ از درآﻣﺪﻫﺎي آﺗﻲ ﺑﻪ ﻋﻤﻞ آورده ﺷﻨﺎﺳﺎﻳﻲ درآﻣﺪ ﺑﺎ‬
‫ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻣﻜﺎﻧﻴﺴﻢ ﺣﺴﺎﺑﺪاري ﻛﻪ در روش ﺣﺴﺎﺑﺪاري ﭘﻴﻤﺎنﻫﺎ وﺟﻮد دارد‪ ،‬ﺷﺮﻛﺖ‬
‫ﭘﻴﻤﺎﻧﻜﺎر را ﺑﺎ ﺧﻄﺮ ﺷﻨﺎﺳﺎﻳﻲ زﻳﺎن در ﺻﻮرتﻫﺎي ﻣﺎﻟﻲ ﺧﻮد ﻣﻮاﺟﻪ ﻣﻲﺳﺎزد‪ .‬ﺑﺎ اﻳﻦ ﺣﺎل‬
‫ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﻲرﺳﺪ در ﻧﺴﻞ ﺳﻮم ﻗﺮاردادﻫﺎي ﺑﻴﻊ ﻣﺘﻘﺎﺑﻞ ﻧﻴﺰ ﺑﺎ اﺻﻼﺣﺎﺗﻲ ﻛﻪ در ﻣﻮرد‬
‫ﺗﺨﻤﻴﻦ ﻫﺰﻳﻨﻪﻫﺎي ﺳﺮﻣﺎﻳﻪاي ﺑﻌﺪ از ﺑﺮﮔﺰاري ﻣﻨﺎﻗﺼﺎت‪ ،‬اﺳﺘﻔﺎده از روش ﭘﻠﻜﺎﻧﻲ ﻳﺎ‬
‫ﻣﺮﺣﻠﻪاي ﺑﺮاي اﺟﺮاي ﻃﺮحﻫﺎي ﺗﻮﺳﻌﻪاي و ﻃﻮﻻﻧﻲﺗﺮ ﺷﺪن ﻗﺮارداد و اﻋﻄﺎي اﺧﺘﻴﺎر ﺑﻪ‬
‫ﭘﻴﻤﺎﻧﻜﺎر ﺑﺮاي اﺧﺬ ﺳﻬﻢ درآﻣﺪي ﺧﻮد ﺑﻪ ﺷﻜﻞ ﻣﺤﺼﻮل‪ ،‬ﺻﻮرت ﮔﺮﻓﺖ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ‬
‫ﻧﺴﻞﻫﺎي ﻗﺒﻠﻲ اﻣﻜﺎن ﺷﻨﺎﺳﺎﻳﻲ و ﮔﺰارش ذﺧﺎﻳﺮ ﺗﻮﺳﻂ ﺷﺮﻛﺖﻫﺎي ﻧﻔﺘﻲ در اﻳﻦ‬
‫ﻗﺮاردادﻫﺎ ﻧﻴﺰ ﺗﺴﻬﻴﻞ ﺷﺪه ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫] ‪[ Downloaded from iiesj.ir on 2023-12-18‬‬
 ‫‪190‬‬ ‫ﺑﺮرﺳﻲ ﻣﻘﺎﻳﺴﻪاي ﻧﻈﺎم ﻣﺎﻟﻲ ﻗﺮاردادﻫﺎي ﺧﺪﻣﺎﺗﻲ در ﺻﻨﻌﺖ ﻧﻔﺖ اﻳﺮان و ﻋﺮاق‪...‬‬

‫ﺟﺪول ‪ .1‬ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ ﺧﺼﻮﺻﻴﺎت اﺻﻠﻲ ﻧﻈﺎم ﻣﺎﻟﻲ اﻟﮕﻮﻫﺎي ﻗﺮاردادﻫﺎي ﺧﺪﻣﺎﺗﻲ ﻧﻔﺘﻲ اﻳﺮان و‬
‫ﻋﺮاق در راﺑﻄﻪ ﺑﺎ ﺷﻨﺎﺳﺎﻳﻲ ذﺧﺎﻳﺮ‬
‫وﻳﮋﮔﻲﻫﺎي‬
‫ﺧﺪﻣﺎﺗﻲ ﺑﻠﻨﺪﻣﺪت ﻋﺮاق‬ ‫آي ﭘﻲ ﺳﻲ‬ ‫ﺑﻴﻊ ﻣﺘﻘﺎﺑﻞ‬
‫ﻗﺮاردادي‬
‫ﻧﺤﻮه در ازاي ﻫﺰﻳﻨﻪﻫﺎي ﻧﻔﺘﻲ و در ازاي ﻫﺰﻳﻨﻪﻫﺎي ﻧﻔﺘﻲ و ﺣﻖ در ازاي ﻫﺰﻳﻨﻪﻫﺎي ﻧﻔﺘﻲ و ﺣﻖ‬
‫درﻳﺎﻓﺖ ﺣﻖ اﻟﺰﺣﻤﻪ )ﺳﻬﻢ ﭘﻴﻤﺎﻧﻜﺎر( اﻟﺰﺣﻤﻪ )ﺳﻬﻢ ﭘﻴﻤﺎﻧﻜﺎر( ﺷﺮﻛﺖ اﻟﺰﺣﻤﻪ )ﺳﻬﻢ ﭘﻴﻤﺎﻧﻜﺎر( ﺷﺮﻛﺖ‬
‫ﺳﻬﻢ ﺷﺮﻛﺖ ﻣﻠﻲ ﻧﻔﺖ اﻳﺮان اﺧﺘﻴﺎر ﻣﻠﻲ ﻧﻔﺖ اﻳﺮان اﺧﺘﻴﺎر دارد ﻛﻪ ﻣﻠﻲ ﻧﻔﺖ ﻋﺮاق ﺣﺴﺐ اﻧﺘﺨﺎب‬
‫ﭘﻴﻤﺎﻧﻜﺎر دارد ﻛﻪ ﻣﺒﺎﻟﻎ ﻧﻘﺪي ﻳﺎ ﻧﻔﺖ ﻣﺒﺎﻟﻎ ﻧﻘﺪي ﻳﺎ ﻧﻔﺖ ﺻﺎدراﺗﻲ ﺑﻪ ﭘﻴﻤﺎﻧﻜﺎر ﻣﺒﺎﻟﻎ ﻧﻘﺪي ﻳﺎ ﻧﻔﺖ‬
‫ﺻﺎدراﺗﻲ ﺑﻪ وي ﺧﻮاﻫﺪ داد‪.‬‬ ‫ﺻﺎدراﺗﻲ ﺑﻪ ﭘﻴﻤﺎﻧﻜﺎر ﺗﺤﻮﻳﻞ ﭘﻴﻤﺎﻧﻜﺎر ﺗﺤﻮﻳﻞ دﻫﺪ‪.‬‬
‫دﻫﺪ‪.‬‬
‫ﻧﺤﻮه ﺗﻌﻴﻴﻦ در ﻛﻠﻴﻪ ﻧﺴﻞﻫﺎي اﻟﮕﻮي ﺳﻘﻒ ﻫﺰﻳﻨﻪﻫﺎي ﺳﺮﻣﺎﻳﻪاي ﺑﺎز ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ اﻟﮕﻮي ﻗﺮاردادي آي ﭘﻲ‬
‫ﻫﺰﻳﻨﻪﻫﺎي ﻗﺮاردادي ﺑﻴﻊ ﻣﺘﻘﺎﺑﻞ ﺳﻘﻒ اﺳﺖ و ﻫﺰﻳﻨﻪﻫﺎي واﻗﻌﻲ ﺗﺄﻳﻴﺪ ﺳﻲ در ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻫﺰﻳﻨﻪﻫﺎي‬
‫ﺳﺮﻣﺎﻳﻪاي ﻫﺰﻳﻨﻪﻫﺎي ﺳﺮﻣﺎﻳﻪاي ﺑﺴﺘﻪ ﺷﺪه ﺑﺮ اﺳﺎس ﺑﺮﻧﺎﻣﻪﻫﺎي ﻣﺎﻟﻲ و ﺳﺮﻣﺎﻳﻪاي ﻃﺮح از ﺳﻴﺴﺘﻢ ﺑﺎز‬
‫ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ و ﺻﺮﻓﺎً در ﻧﺴﻞ ﺳﻮم ﻋﻤﻠﻴﺎﺗﻲ ﺳﺎﻻﻧﻪ ﻣﻨﻄﺒﻖ ﺑﺎ رﻓﺘﺎر ﺑﻮدن ﺳﻘﻒ ﻫﺰﻳﻨﻪﻫﺎي ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ‬
‫ﻗﺮاردادﻫﺎي ﺑﻴﻊ ﻣﺘﻘﺎﺑﻞ ﻣﻘﺮر ﻣﻴﺪان و ﺷﺮاﻳﻂ ﺑﺎزار ﻣﺼﻮب اي اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲﮔﺮدد ﻛﻪ‬
‫ﻫﺰﻳﻨﻪﻫﺎي ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪ .‬درﻧﺘﻴﺠﻪ اﻳﻦ روﻳﻜﺮد‪ ،‬ﻣﻨﺠﺮﺑﻪ ﻛﺎﻫﺶ رﻳﺴﻚ ﭘﻴﻤﺎﻧﻜﺎر‬ ‫ﺳﻘﻒ‬ ‫ﺷﺪ‬
‫ﺳﺮﻣﺎﻳﻪاي ﭘﺲ از اﻧﺠﺎم ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ اﻟﮕﻮي ﻗﺮاردادي ﺑﻴﻊ ﺑﻪ دﻟﻴﻞ اﻓﺰاﻳﺶ اﻳﻦ ﻗﺴﻢ از‬
‫ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت‪ ،‬ﻃﺮاﺣﻲ ﻣﻬﻨﺪﺳﻲ و ﻣﺘﻘﺎﺑﻞ ﺿﻤﻦ ﻛﺎﻫﺶ رﻳﺴﻚ ﻫﺰﻳﻨﻪﻫﺎ ﻣﻲﮔﺮدد و ﺑﺨﺸﻲ از‬
‫ﻣﺸﺨﺺ ﺷﺪن ﻗﻴﻤﺖ ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻧﺎﺷﻲ از اﻓﺰاﻳﺶ ﻫﺰﻳﻨﻪﻫﺎي آن ﺑﻪ ﺷﺮﻛﺖ ﻣﻠﻲ ﻧﻔﺖ ﺑﻪ‬
‫ﮔﺮدد ﻟﺬا اﻳﻦ روش اﮔﺮﭼﻪ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪاي ﺗﺤﻤﻴﻞ ﺷﺪه ﺑﻪ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪﮔﻲ از دوﻟﺖ ﻣﻴﺰﺑﺎن‬
‫رﻳﺴﻚ ﭘﻴﻤﺎﻧﻜﺎر را ﻛﺎﻫﺶ ﭘﻴﻤﺎﻧﻜﺎر ﺑﺨﺸﻲ از اﻳﻦ رﻳﺴﻚ ﻣﻨﺘﻘﻞ ﻣﻲﮔﺮدد‪.‬‬
‫ﻣﻲدﻫﺪ وﻟﻲ ﺑﺎ ﺑﺎزﺑﻮدن ﺳﻘﻒ ﺑﻪ دوﻟﺖ ﻣﻴﺰﺑﺎن ﻣﻨﺘﻘﻞ‬
‫ﻫﺰﻳﻨﻪﻫﺎي ﺳﺮﻣﺎﻳﻪاي ﺗﻔﺎوت ﻣﻲﮔﺮدد‪.‬‬
‫اﺳﺎﺳﻲ دارد‪.‬‬
‫ﻧﺤﻮه ﺗﻌﻴﻴﻦ ﺣﻖ اﻟﺰﺣﻤﻪ ﭘﻴﻤﺎﻧﻜﺎر ﺑﻌﺪ از از ﺳﻴﺴﺘﻢ ﺣﻖاﻟﺰﺣﻤﻪ ﺑﻪ ازاي ﻣﺸﺎﺑﻪاي ﭘﻲ ﺳﻲ‪ ،‬ﺳﻴﺴﺘﻢ ﺣﻖ‬
‫ﭘﺎداش ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻫﺰﻳﻨﻪﻫﺎي ﺳﺮﻣﺎﻳﻪاي و ﻫﺮ ﺑﺸﻜﻪ ﻧﻔﺖ ﺗﻮﻟﻴﺪي ﺑﺮاي اﻟﺰﺣﻤﻪ ﺑﻪ ازاي ﻫﺮ ﺑﺸﻜﻪ ﻧﻔﺖ‬
‫ﭘﻴﻤﺎﻧﻜﺎر ﺑﻪﺻﻮرت درﺻﺪي از اﻳﻦ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ و ﭘﺮداﺧﺖ ﭘﺎداش ﺑﻪ ﺗﻮﻟﻴﺪي ﺑﺮاي ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﭘﺎداش‬
‫ﻫﺰﻳﻨﻪﻫﺎ در ارﺗﺒﺎط ﺑﺎ ﺳﻘﻒ ﭘﻴﻤﺎﻧﻜﺎر اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ ﺑﺎ ﭘﻴﻤﺎﻧﻜﺎر اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲﺷﻮد اﻣﺎ‬
‫ﻧﺮخ ﺑﺎزﮔﺸﺖ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ ﺗﻌﻴﻴﻦ رﻋﺎﻳﺖ ﺳﻘﻒ در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪه ﻧﺮخ ﭘﺎﻳﻪ ﺣﻖ اﻟﺰﺣﻤﻪ ﻧﻴﺰ‬
‫ﺷﺪه ﺑﺮاي ﭘﻴﻤﺎﻧﻜﺎر ﺗﻌﻴﻴﻦ در ﻫﺮ ﻗﺮارداد‪ ،‬اﻳﻦ ﻧﺮخ ﺑﺎ ﺑﺮاﺳﺎس ﺿﺮﻳﺐ ﻋﻤﻠﻜﺮد و‬
‫ﻣﻲﮔﺮدد ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ در اﻳﻦ اﻓﺰاﻳﺶ ﻗﻴﻤﺖ ﻧﻔﺖ اﻓﺰاﻳﺶ ﻓﺎﻛﺘﻮر ‪ R‬ﺗﻌﺪﻳﻞ ﻣﻲﮔﺮدد و‬
‫اﻟﮕﻮي ﻗﺮاردادي ﭘﺎداش ﻳﺎﻓﺘﻪ و ﺑﺮاﺳﺎس ﻓﺎﻛﺘﻮر ‪ R‬ﻛﻪ ﺧﺎﻟﺺ ﻧﺮخ ﭘﺎﻳﻪ ﺣﻖ اﻟﺰﺣﻤﻪ‬
‫ﭘﻴﻤﺎﻧﻜﺎر ﻣﺘﺄﺛﺮ از ﻣﻴﺰان ﺗﻮﻟﻴﺪ ﺑﺎ ﻧﺮخ ﻣﺬﻛﻮر راﺑﻄﻪ ﻣﻌﻜﻮس ﭘﺲ از ﻛﺴﺮ ﻣﺎﻟﻴﺎت و ﺳﻬﻢ‬
‫ﺗﺤﻘﻖ ﻳﺎﻓﺘﻪ در ﻃﻮل دارد ﻧﻴﺰ ﺑﻪﺻﻮرت ﺳﺎﻻﻧﻪ ﺗﻌﺪﻳﻞ ﺷﺮﻳﻚ داﺧﻠﻲ از ﻧﺮخ ﭘﺎﻳﻪ ﺣﻖ‬
‫ﻣﻴﺪان ﻣﻲﮔﺮدد؛ ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﻣﺒﻠﻎ ﺣﻖ اﻟﺰﺣﻤﻪ ﺗﻌﺪﻳﻞ ﺷﺪه ﺑﻪدﺳﺖ‬ ‫از‬ ‫ﺑﻬﺮهﺑﺮداري‬
‫اﻟﺰﺣﻤﻪ ﭘﻴﻤﺎﻧﻜﺎر ﺑﺎ ﻣﻴﺰان ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻣﻲآﻳﺪ‪ ،‬ﻟﺬا ﭘﺎداش ﭘﻴﻤﺎﻧﻜﺎر ﺑﺎ‬ ‫ﻧﻤﻲﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﻋﻤﻠﻜﺮد ﺗﻮﻟﻴﺪي ﻣﻴﺪان راﺑﻄﻪ‬ ‫ﻣﻴﺪان راﺑﻄﻪ ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ دارد‪.‬‬
‫ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ دارد‪.‬‬
‫ﻣﻄﺎﻟﺒﺎت‬ ‫ﺑﺎزﻳﺎﻓﺖ‬ ‫ﻧﺤﻮه ﺳﻘﻒ ﺑﺎزﻳﺎﻓﺖ ﻣﻄﺎﻟﺒﺎت ﺳﻘﻒ ﺑﺎزﻳﺎﻓﺖ ﻣﻄﺎﻟﺒﺎت ﭘﻴﻤﺎﻧﻜﺎر ﺳﻘﻒ‬
‫ﺑﺎزﭘﺮداﺧﺖ ﭘﻴﻤﺎﻧﻜﺎر در ﻗﺮاردادﻫﺎي ﺣﺪاﻛﺜﺮ ‪ 50‬درﺻﺪ درآﻣﺪﻫﺎي ﭘﻴﻤﺎﻧﻜﺎر ﺣﺪاﻛﺜﺮ ‪ 50‬درﺻﺪ‬
‫ﻣﻄﺎﻟﺒﺎت ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺑﻴﻊ ﻣﺘﻘﺎﺑﻞ ﻣﻌﻤﻮﻻً ﺳﺎﻟﻴﺎﻧﻪ ﻃﺮح ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻣﻄﺎﻟﺒﺎت درآﻣﺪﻫﺎي ﺳﺎﻟﻴﺎﻧﻪ ﻃﺮح‬
‫] ‪[ Downloaded from iiesj.ir on 2023-12-18‬‬

‫ﭘﻴﻤﺎﻧﻜﺎر ﺣﺪاﻛﺜﺮ ‪ 60‬درﺻﺪ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﺎزﻳﺎﻓﺖ ﻧﺸﺪه ﺟﻬﺖ ﭘﺮداﺧﺖ ﺑﻪ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻣﻄﺎﻟﺒﺎت ﺑﺎزﻳﺎﻓﺖ‬
‫ﻣﺒﺎﻟﻎ ﺑﻴﺸﺘﺮ از ﺳﻘﻒ ﻣﺬﻛﻮر دورهﻫﺎي ﺑﻌﺪي ﻣﻨﺘﻘﻞ ﻣﻲﮔﺮدد ﻧﺸﺪه ﺟﻬﺖ ﭘﺮداﺧﺖ ﺑﻪ‬
‫ﻣﻨﺘﻘﻞ‬ ‫ﺑﻌﺪي‬ ‫ﺟﻬﺖ ﭘﺮداﺧﺖ ﺑﻪ دورهﻫﺎي اﻣﺎ ﭘﺎﻳﺎن دوره ﻗﺮارداد در اﻳﻦ دورهﻫﺎي‬
‫ﺑﻌﺪي ﭘﺮداﺧﺖ ﻣﻨﺘﻘﻞ ﻣﻲﺷﻮد اﻟﮕﻮي ﻗﺮاردادي ﻣﺎﻧﻊ از ﻣﻲﮔﺮدد اﻣﺎ اﮔﺮ ﺑﻌﺪ از ﺧﺎﺗﻤﻪ‬
‫وﻟﻲ در ﻧﻬﺎﻳﺖ ﺑﺎ اﺗﻤﺎم دوره ﺑﺎزﭘﺮداﺧﺖ ﻫﺰﻳﻨﻪﻫﺎي ﺑﺎﻗﻲ ﻗﺮارداد ﻫﺰﻳﻨﻪاي ﭘﺮداﺧﺖ ﻧﺸﺪه‬
 ‫ﻓﺼﻞﻧﺎﻣﻪ ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت اﻗﺘﺼﺎد اﻧﺮژي‪ /‬ﺳﺎل ﻫﻔﺪﻫﻢ‪ /‬ﺷﻤﺎره ‪ /69‬ﺗﺎﺑﺴﺘﺎن ‪1400‬‬ ‫‪191‬‬

‫ﻗﺮارداد ﺑﺎزﻳﺎﻓﺖ ﻣﻄﺎﻟﺒﺎت ﻣﺎﻧﺪه ﺑﻪ ﭘﻴﻤﺎﻧﻜﺎر ﻧﻤﻲﮔﺮدد و ﺑﺎﻗﻲ ﺑﻤﺎﻧﺪ و ﻗﺮارداد ﺗﻤﺎم ﺷﺪ‬
‫ﺑﺎﻗﻴﻤﺎﻧﺪه ﭘﻴﻤﺎﻧﻜﺎر ﻧﻴﺰ ﻣﺘﻮﻗﻒ ﺷﺮﻛﺖ ﻣﻠﻲ ﻧﻔﺖ اﻳﺮان ﻣﺘﻌﻬﺪ ﻃﻲ ﻳﻚ دوره ‪ 30‬روزه ﭘﺲ از‬
‫ﺷﺪه و در ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد ﻛﻪ ﺑﺎزﭘﺮداﺧﺖ ﻣﺎﺑﻘﻲ ﺧﺎﺗﻤﻪ ﻗﺮارداد ﻳﺎ ﺑﻪ ﻫﺮ ﺗﺮﺗﻴﺐ‬
‫ﭘﻴﻤﺎﻧﻜﺎر ﺑﺎ رﻳﺴﻚ ﻋﺪم ﻫﺰﻳﻨﻪ اﻧﺠﺎم ﺷﺪه را در ﻓﺮآﻳﻨﺪ دﻳﮕﺮي ﻛﻪ ﺑﻴﻦ ﻃﺮﻓﻴﻦ ﺗﻮاﻓﻖ‬
‫درﻳﺎﻓﺖ ﻛﺎﻣﻞ ﻣﻄﺎﻟﺒﺎت ﻗﺎﺑﻞ ﻗﺒﻮل ﻃﺮﻓﻴﻦ ﻣﺴﺘﺮد ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ .‬ﺷﺪه ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻗﺎﺑﻞ ﺑﺎزﭘﺮداﺧﺖ‬
‫اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﻗﺮاردادي ﻣﻮاﺟﻪ ﮔﺮدد‪.‬‬
‫ﻧﺤﻮه ﺗﻬﻴﻪ ﻃﺮح ﺟﺎﻣﻊ ﺗﻮﺳﻌﻪ ﻣﻴﺪان ﻃﺮح ﺗﻮﺳﻌﻪ ﺟﺎﻣﻊ ﻣﻴﺪان ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ﺗﻮﺳﻌﻪ اوﻟﻴﻪ‪/‬ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ‬
‫ﻃﺮح ﺟﺎﻣﻊ ﭘﻴﺶ از اﻧﻌﻘﺎد ﻗﺮارداد ﺗﻮﺳﻂ ﺑﺮاﺳﺎس ﻣﺬاﻛﺮات ﻓﻨﻲ ﻣﻴﺎن ﺗﻮاﻧﺒﺨﺸﻲ ﺑﺮاﺳﺎس ﺷﻨﺎﺧﺖ و‬
‫ﺗﻮﺳﻌﻪ ﭘﻴﻤﺎﻧﻜﺎر ﺗﻬﻴﻪ و ﺟﻬﺖ ﺗﺼﻮﻳﺐ ﻃﺮﻓﻴﻦ ﻗﺒﻞ از اﻧﻌﻘﺎد ﻗﺮارداد اﻃﻼﻋﺎت ﻣﻮﺟﻮد از ﻣﻴﺪان‬
‫ﻣﻴﺪان و ﺑﻪ ﻛﺎرﻓﺮﻣﺎ ﺗﺴﻠﻴﻢ ﻣﻲﺷﻮد و ﺗﻬﻴﻪ ﺷﺪه و اﺟﺮاي ﻛﺎﻣﻞ آن ﺗﻮﺳﻂ ﭘﻴﻤﺎﻧﻜﺎر ﺗﻬﻴﻪ و ﺑﻪ‬
‫ﺗﻌﻴﻴﻦ اﺟﺮاي آن ﺑﺮاي ﭘﻴﻤﺎﻧﻜﺎر ﺑﺮاي ﻃﺮف دوم ﻗﺮارداد ﺗﻌﻬﺪآور ﻛﻤﻴﺘﻪ ﻣﺸﺘﺮك ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ ﺗﺴﻠﻴﻢ‬
‫اﻫﺪاف ﺗﻌﻬﺪآور اﺳﺖ‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﺑﺎ اﺳﺖ؛ اﻣﺎ ﺑﺮاي رﺳﻴﺪن ﺑﻪ ﺳﻄﺢ ﻣﻲﺷﻮد اﻣﺎ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ﺗﻮﺳﻌﻪ ﻛﺎﻣﻞ‬
‫ﺗﻮﻟﻴﺪي دﺳﺘﻴﺎﺑﻲ ﺑﻪ ﺳﻄﺢ ﺗﻮﻟﻴﺪ ﺣﺪاﻛﺜﺮي ﺗﻮﻟﻴﺪ روش ﭘﻠﻜﺎﻧﻲ ﺑﺮ اﺳﺎس ﻧﺘﺎﻳﺞ ﺣﺎﺻﻞ از‬
‫ﺣﺪاﻛﺜﺮي ﻣﻴﺪان ﻃﻲ ‪ 21‬روز اﻋﻤﺎل ﻣﻲﮔﺮدد ﻟﺬا ﻣﻴﺰان ﺗﻮﻟﻴﺪ ارزﻳﺎﺑﻲ ﻣﺠﺪد ﺗﻮﺳﻂ ﭘﻴﻤﺎﻧﻜﺎر‬
‫از ‪ 28‬روز ﻛﺎري ﻣﺘﻮاﻟﻲ‪ ،‬ﭘﺮوژه اوﻟﻴﻪ ﻫﺪفﮔﺬاري ﺷﺪه ﻧﺴﺒﺖ ﺗﻬﻴﻪ و ﺑﻪ ﻛﻤﻴﺘﻪ ﻣﺸﺘﺮك‬
‫ﺑﻪﺻﻮرت ﻗﻄﻌﻲ ﺑﻪ ﻛﺎرﻓﺮﻣﺎ ﺑﻪ ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻧﻬﺎﻳﻲ ﻣﻘﺪاري ﻛﻤﺘﺮ ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ ﺗﺴﻠﻴﻢ ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬
‫ﺗﺤﻮﻳﻞ ﻣﻲﮔﺮدد در ﻧﺘﻴﺠﻪ ﺑﻮده و ﭘﻴﻤﺎﻧﻜﺎر ﺑﺎ رﻳﺴﻚ ﻓﻨﻲ ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﻣﻘﺪار ﺗﻮﻟﻴﺪ اوﻟﻴﻪ‬
‫ﻣﻴﺰان ﺗﻮﻟﻴﺪ اوﻟﻴﻪ ﻫﺪفﮔﺬاري ﻛﻤﺘﺮي در زﻣﺎن اﺟﺮاي ﻋﻤﻠﻴﺎت ﻫﺪفﮔﺬاري ﺷﺪه ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ‬
‫ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻧﻬﺎﻳﻲ ﻣﻘﺪاري ﻛﻢ‬ ‫ﺷﺪه ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻧﻬﺎﻳﻲ ﺗﻮﺳﻌﻪ ﻣﻮاﺟﻪ ﻣﻲﮔﺮدد‪.‬‬
‫ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬ ‫زﻳﺎد ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﻧﺤﻮه ﻛﻠﻴﻪ اﻟﮕﻮﻫﺎي ﻗﺮاردادي ﺑﻴﻊ ﻣﺘﻘﺎﺑﻞ‪ ،‬آي ﭘﻲ ﺳﻲ و ﻗﺮاردادﻫﺎي ﺧﺪﻣﺎﺗﻲ ﺑﻠﻨﺪﻣﺪت ﻋﺮاق از ﻧﻮع‬
‫ﺷﻨﺎﺳﺎﻳﻲ ﺧﺪﻣﺎﺗﻲ ﺧﻄﺮﭘﺬﻳﺮ ﻣﻲﺑﺎﺷﻨﺪ ﻛﻪ در آﻧﻬﺎ ﭘﻴﻤﺎﻧﻜﺎر ﻫﻴﭻﮔﻮﻧﻪ ﺣﻖ ﻣﺎﻟﻜﺎﻧﻪ و ﻳﺎ ﺣﻖ ﺑﺮﺧﻮرداري از‬
‫ﺳﻬﻢ ﻋﻮاﻳﺪ را ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻧﻔﺖ درﺟﺎ ﭘﻴﺪا ﻧﻤﻲﻛﻨﺪ ﻟﺬا اﻣﻜﺎن ﺛﺒﺖ ذﺧﻴﺮه از ﺟﻨﺲ ﻣﺎﻟﻜﻴﺖ ﺑﺮاي ﺷﺮﻛﺖ‬
‫ﭘﻴﻤﺎﻧﻜﺎر از ﻧﻔﺖ ﺧﺎرﺟﻲ ﻃﺮف اﻳﻦ ﻗﺮاردادﻫﺎ وﺟﻮد ﻧﺪارد ﻟﻴﻜﻦ ﺑﺮ اﺳﺎس ﻣﻔﻬﻮم ﺑﻪدﺳﺖ آﻣﺪه از ﻗﺎﻧﻮن‬
‫ﻟﺤﺎظ ﻛﻤﻴﺴﻴﻮن ﺑﻮرس اوراق ﺑﻬﺎدار و وزارت ﺧﺰاﻧﻪداري آﻣﺮﻳﻜﺎ و ﻣﻘﺮرات ﻣﻨﺪرج در اﺳﺘﺎﻧﺪارد‬
‫ﺣﻘﻮﻗﻲ ﮔﺰارﺷﮕﺮي ﻣﺎﻟﻲ ‪ 69‬ﺷﺮﻛﺖﻫﺎي ﻧﻔﺘﻲ ﺗﻮﻟﻴﺪي‪ ،‬دارﻧﺪه اﻳﻦ ﻗﺮاردادﻫﺎ ﺣﻖ ﺷﻨﺎﺳﺎﻳﻲ ذﺧﺎﻳﺮ ﻧﻔﺘﻲ‬
‫از ﻧﻮع اﻓﺸﺎء درآﻣﺪﻫﺎي آﺗﻲ را دارﻧﺪ‪ .‬در دﺳﺘﻮراﻟﻌﻤﻞ ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ ﻣﻨﺎﺑﻊ ﻧﻔﺘﻲ ﻧﻴﺰ از اﻳﻦ ذﺧﺎﻳﺮ‬
‫ﺗﺤﺖ ﻋﻨﻮان ذﺧﺎﻳﺮ ﻧﻘﺪي ﻳﺎد ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ ﺑﺮﺧﻼف ﻗﺮاردادﻫﺎي اﻣﺘﻴﺎزي ﺣﺠﻢ آن ﻣﺘﺄﺛﺮ از‬
‫ﻗﻴﻤﺖﻫﺎي ﻧﻔﺖ‪ ،‬ﻧﺮخﻫﺎي ﻣﺎﻟﻴﺎﺗﻲ و روشﻫﺎي ﺣﺴﺎﺑﺪاري ﻣﺨﺘﻠﻔﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ در ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ آن‬
‫اﻋﻤﺎل ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬
‫ﻧﺤﻮه ﻧﺴﻞ اول و دوم ﻗﺮاردادﻫﺎي ﺑﻴﻊ ﻣﺘﻘﺎﺑﻞ‪ ،‬ﺑﻪ در آي ﭘﻲ ﺳﻲ و ﻗﺮاردادﻫﺎي ﺧﺪﻣﺎﺗﻲ ﻋﺮاق‬
‫ﺷﻨﺎﺳﺎﻳﻲ دﻟﻴﻞ ﺑﺴﺘﻪ ﺑﻮدن ﺳﻘﻒ ﻫﺰﻳﻨﻪﻫﺎي ﺳﺮﻣﺎﻳﻪاي اﻋﻤﺎل ﺳﻴﺴﺘﻢ ﺳﻘﻒ ﻫﺰﻳﻨﻪﻫﺎي ﺳﺮﻣﺎﻳﻪاي ﺑﺎز‪،‬‬
‫ﺳﻬﻢ و ﻛﻮﺗﺎهﻣﺪت ﺑﻮدن دوره زﻣﺎﻧﻲ ﻗﺮارداد‪ ،‬روشﻫﺎي ﻣﻄﻤﺌﻦﺗﺮ در ﺗﻬﻴﻪ ﻃﺮحﻫﺎي ﺗﻮﺳﻌﻪ و‬
‫ﭘﻴﻤﺎﻧﻜﺎر از رﻳﺴﻚﻫﺎي ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻮﺟﻬﻲ ﺑﺮ ﺷﺮﻛﺖ ﻧﻔﺖ اﻫﺪاف ﺗﻮﻟﻴﺪي ﺗﻌﻴﻴﻦ ﺷﺪه در ﻗﺮارداد‪ ،‬ﺗﻌﻬﺪ‬
‫ﻟﺤﺎظ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪﮔﺬار ﺗﺤﻤﻴﻞ ﻧﻤﻮده ﺑﻪﻧﺤﻮيﻛﻪ دوﻟﺖ ﺑﻪ ﺑﺎزﭘﺮداﺧﺖ ﻛﺎﻣﻞ ﻫﺰﻳﻨﻪﻫﺎ و ﺟﺒﺮان‬
‫ﺣﺴﺎﺑﺪاري و ﻧﻤﻲﺗﻮان ﺑﻪﺻﻮرﺗﻲ ﻗﺎﺑﻞ اﺗﻜﺎء درآﻣﺪﻫﺎي آﺗﻲ ﺣﻖاﻟﺰﺣﻤﻪ ﺷﺮﻛﺖﻫﺎي ﻧﻔﺘﻲ در ﺻﻮرت ﻛﺎﻫﺶ‬
‫روشﻫﺎي ﭘﻴﻤﺎﻧﻜﺎر را ﺑﺮآورد ﻧﻤﻮد درﻧﺘﻴﺠﻪ ﺷﻨﺎﺳﺎﻳﻲ و ﺗﻮﻟﻴﺪ ﺑﻪ دﻻﻳﻞ ﺣﻜﻮﻣﺘﻲ ﺑﺎﻋﺚ ﺷﺪﻧﺪ ﺗﺎ ﻋﺪم‬
‫ﻣﺎﻟﻲ اﻓﺸﺎء ﺳﻬﻢ ﻗﺮاردادي ﻣﺬﻛﻮر ﺑﺮاﺳﺎس روش ﻗﻄﻌﻴﺖﻫﺎي ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﻛﺴﺐ درآﻣﺪﻫﺎي آﺗﻲ‬
‫درﺻﺪ ﺗﻜﻤﻴﻞ ﻛﺎر ﻛﻪ روﺷﻲ ﺑﺮاي ﺷﻨﺎﺳﺎﻳﻲ ﺑﺮاي ﺷﺮﻛﺖﻫﺎي ﻧﻔﺘﻲ ﺗﺎ ﺣﺪ زﻳﺎدي ﻛﺎﻫﺶ ﻳﺎﻓﺘﻪ‬
‫درآﻣﺪﻫﺎي آﺗﻲ ﭘﻴﺶ از دوره ﻓﺮوش اﺳﺖ و ﺑﺘﻮان روش درﺻﺪ ﺗﻜﻤﻴﻞ ﻛﺎر در اﺳﺘﺎﻧﺪارد‬
‫ﺑﺮاي ﭘﻴﻤﺎﻧﻜﺎر ﭘﺮﻣﺨﺎﻃﺮه ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ و ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ ﺣﺴﺎﺑﺪاري ﭘﻴﻤﺎنﻫﺎي ﺑﻠﻨﺪﻣﺪت ﻛﻪ در‬
‫دﻟﻴﻞ ﻋﻤﻼً ﺷﻨﺎﺳﺎﻳﻲ ذﺧﺎﻳﺮ در زﻣﺎن ﺟﺪﻳﺪﺗﺮﻳﻦ دﺳﺘﻮراﻟﻌﻤﻞ ﮔﺰارﺷﮕﺮي ﻧﻔﺖ و ﮔﺎز‬
‫] ‪[ Downloaded from iiesj.ir on 2023-12-18‬‬

‫ﺑﺎزﭘﺮداﺧﺖ ﻫﺰﻳﻨﻪﻫﺎ و ﻣﺘﻨﺎﺳﺐ ﺑﺎ ﺳﻬﻢ ﻧﻴﺰ ﺗﻮﺻﻴﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ را ﺑﺮاي ﺷﻨﺎﺳﺎﻳﻲ‬
‫ﭘﻴﻤﺎﻧﻜﺎر از درآﻣﺪﻫﺎي ﻧﻔﺘﻲ ﺑﻪواﺳﻄﻪ ﻗﺮارداد درآﻣﺪﻫﺎي آﺗﻲ ﭘﻴﻤﺎﻧﻜﺎر ﺑﻪواﺳﻄﻪ ﻗﺮارداد اﺻﻠﻲ و‬
‫ﻓﺮوﺷﻲ ﻛﻪ ﺿﻤﻴﻤﻪ ﻗﺮارداد اﺻﻠﻲ ﭘﻴﻤﺎﻧﻜﺎر ﻣﺘﻨﺎﺳﺐ ﺑﺎ ﭘﻴﺸﺮﻓﺖ ﻛﺎر در ﺣﻴﻦ اﺟﺮاي ﭘﺮوژه‬
‫ﺑﻪﻛﺎر ﺑﺮد‪.‬‬ ‫ﺷﺪه اﻣﻜﺎنﭘﺬﻳﺮ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﻣﻨﺒﻊ‪ :‬ﻳﺎﻓﺘﻪﻫﺎي ﭘﮋوﻫﺶ‬
 ‫‪192‬‬ ‫ﺑﺮرﺳﻲ ﻣﻘﺎﻳﺴﻪاي ﻧﻈﺎم ﻣﺎﻟﻲ ﻗﺮاردادﻫﺎي ﺧﺪﻣﺎﺗﻲ در ﺻﻨﻌﺖ ﻧﻔﺖ اﻳﺮان و ﻋﺮاق‪...‬‬

‫‪ -5‬ﻧﺘﻴﺠﻪﮔﻴﺮي و ﭘﻴﺸﻨﻬﺎدﻫﺎ‬
‫وﻳﮋﮔﻲﻫﺎي ﻣﻨﺤﺼﺮ ﺑﻪ ﻓﺮد ﻋﻤﻠﻴﺎت ﺗﻮﻟﻴﺪ و اﻛﺘﺸﺎف ﻧﻔﺖ و ﮔﺎز در ﺑﺨﺶ ﺑﺎﻻدﺳﺘﻲ از‬
‫ﺟﻤﻠﻪ رﻳﺴﻚﻫﺎي ﺑﺎﻻ و اﺣﺘﻤﺎل ﭘﺎﻳﻴﻦ ﻛﺸﻒ ذﺧﺎﻳﺮ ﺗﺠﺎري‪ ،‬ﻓﺎﺻﻠﻪ زﻣﺎﻧﻲ زﻳﺎد ﺑﻴﻦ وﻗﻮع‬
‫ﻣﺨﺎرج‪ ،‬ﻫﺰﻳﻨﻪﻫﺎ و رﺳﻴﺪن ﺑﻪ ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻧﻬﺎﻳﻲ و ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ اراﺋﻪ ﺗﻌﺎرﻳﻒ ﻣﺨﺘﻠﻒ و ﻣﺘﻔﺎوت در‬
‫ﻣﻮرد ﻣﻔﻬﻮم ذﺧﺎﻳﺮي ﻛﻪ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﻣﺒﻨﺎي ﻣﺤﺎﺳﺒﺎت ﻣﺎﻟﻲ در ﮔﺰارﺷﺎت ﺷﺮﻛﺖﻫﺎي ﻓﻌﺎل‬
‫در ﺣﻮزه اﻛﺘﺸﺎف و ﺗﻮﺳﻌﻪ ﻧﻔﺖ و ﮔﺎز ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﺎﻋﺚ ﺷﺪ ﺗﺎ ﻣﻘﺮرات وﻳﮋهاي ﺟﻬﺖ‬
‫ﮔﺰارﺷﮕﺮي ﻣﺎﻟﻲ ﺷﺮﻛﺖﻫﺎي ﻣﺬﻛﻮر اﻳﺠﺎد ﺷﻮد‪ .‬ﺑﺎ اﻳﻦ ﺣﺎل ﻋﻠﻲرﻏﻢ اﻳﻨﻜﻪ اﺳﺘﺎﻧﺪاردﻫﺎي‬
‫ﻣﺎﻟﻲ اﻳﺠﺎد ﺷﺪه در اﻳﻦ زﻣﻴﻨﻪ از ﻗﺒﻴﻞ اﺳﺘﺎﻧﺪارد ﺣﺴﺎﺑﺪاري ﻣﺎﻟﻲ ﺷﻤﺎره ‪ 69‬و ﻗﻮاﻧﻴﻦ‬
‫ﻛﻤﻴﺴﻴﻮن ﺑﻮرس و اوراق ﺑﻬﺎدار‪ ،‬دﺳﺘﻮراﻟﻌﻤﻞﻫﺎﻳﻲ در ﻣﻮرد ﻧﺤﻮه ﮔﺰارش ﻓﻌﺎﻟﻴﺖﻫﺎي‬
‫ﺗﻮﻟﻴﺪي ﻧﻔﺖ و ﮔﺎز اراﺋﻪ دادهاﻧﺪ ﻛﻪ ﭘﻴﺸﺮﻓﺖﻫﺎي ﺷﺎﻳﺎن ﺗﻮﺟﻬﻲ در ﺣﻮزه ﮔﺰارﺷﮕﺮي ﻣﺎﻟﻲ‬
‫در ﺧﺼﻮص ﺷﺮﻛﺖﻫﺎي ﻓﻌﺎل در ﺣﻮزه ﺑﺎﻻدﺳﺘﻲ ﺻﻨﻌﺖ ﻧﻔﺖ و ﮔﺎز ﺑﻪ ﺷﻤﺎر ﻣﻲآﻳﺪ و ﺑﻪ‬
‫ﻧﻈﺮ ﻣﻲرﺳﺪ ﺣﻤﺎﻳﺖ ارزﺷﻤﻨﺪي از ﺷﺮﻛﺖﻫﺎي ﻣﺬﻛﻮر در اﺳﺘﻔﺎده از ﺗﻜﻨﻮﻟﻮژيﻫﺎي ﻣﺪرن‬
‫ﺑﻪ ﻋﻤﻞ آورده و زﻣﻴﻨﻪﺳﺎز ﺗﻮﺳﻌﻪ و ﭘﻴﺸﺮﻓﺖ ﺻﻨﻌﺖ ﺑﻴﻦاﻟﻤﻠﻠﻲ ﻧﻔﺖ ﺑﻪﺧﺼﻮص در زﻣﻴﻨﻪ‬
‫ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻣﻨﺎﺑﻊ ﻫﻴﺪروﻛﺮﺑﻨﻲ ﻧﺎﻣﺘﻌﺎرف ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﻟﻴﻜﻦ در ﻫﻴﭻ ﻳﻚ از آﻧﻬﺎ راﻫﻨﻤﺎﻳﻲﻫﺎي‬
‫واﺿﺢ و ﻛﺎﻓﻲ در ﻣﻮرد اﻳﻨﻜﻪ دارﻧﺪﮔﺎن ﻣﻨﻔﻌﺖ ﻣﻌﺪﻧﻲ ﺗﺤﺖ ﺷﺮاﻳﻂ ﻣﺘﻔﺎوت ﻗﺮاردادﻫﺎي‬
‫ﻧﻔﺘﻲ ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻛﻲ و ﭼﮕﻮﻧﻪ ﻣﻲﺗﻮاﻧﻨﺪ ﺑﻪ ﺷﻨﺎﺳﺎﻳﻲ و ﺛﺒﺖ ذﺧﺎﻳﺮ اﻗﺪام ﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬وﺟﻮد ﻧﺪارد‪.‬‬
‫اﮔﺮﭼﻪ اﻳﻦ ﻣﺴﺌﻠﻪ در ﻣﻮرد دارﻧﺪﮔﺎن ﻗﺮاردادﻫﺎي اﻣﺘﻴﺎزي و اﺟﺎره ﻛﻪ ﻣﺘﻀﻤﻦ اﻧﺘﻘﺎل‬
‫ﻣﺎﻟﻜﻴﺖ اﺳﺖ‪ ،‬اﻳﺠﺎد ﻣﺸﻜﻞ ﻧﻤﻲﻛﻨﺪ اﻣﺎ ﺑﺮاي دارﻧﺪﮔﺎن ﺳﺎﻳﺮ ﻗﺮاردادﻫﺎ ﭼﺎﻟﺶﻫﺎﻳﻲ‬
‫ﺣﺪاﻗﻞ در ﻣﻮرد ﻧﺤﻮه ﺷﻨﺎﺳﺎﻳﻲ ﻣﻘﺎدﻳﺮ ﻣﺮﺑﻮﻃﻪ اﻳﺠﺎد ﻧﻤﻮده اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺑﺎ اﻳﻦ وﺟﻮد ﺑﺮرﺳﻲ ﻣﻔﺎد دﺳﺘﻮراﻟﻌﻤﻞ ﺳﻴﺴﺘﻢ ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ ﻣﻨﺎﺑﻊ ﻧﻔﺘﻲ‪ ،‬ﻗﺎﻧﻮن ﻛﻤﻴﺴﻴﻮن‬
‫ﺑﻮرس اوراق ﺑﻬﺎدار آﻣﺮﻳﻜﺎ‪ ،‬ﻗﺎﻧﻮن ﻣﺎﻟﻴﺎﺗﻲ وزارت ﺧﺰاﻧﻪداري آﻣﺮﻳﻜﺎ و دﺳﺘﻮراﻟﻌﻤﻞ‬
‫راﻫﻨﻤﺎي اﺳﺘﻘﺮاض ﺷﺮﻛﺖﻫﺎي اﻛﺘﺸﺎف و ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻧﻔﺖ و ﮔﺎز در اﻳﺎﻻت ﻣﺘﺤﺪه آﻣﺮﻳﻜﺎ ﻧﻴﺰ‬
‫ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﺪ‪ ،‬ﻋﻨﺎﺻﺮي از ﻗﺒﻴﻞ ﺣﻖ اﻛﺘﺸﺎف ﻳﺎ اﺳﺘﺨﺮاج ﻧﻔﺖ و ﮔﺎز؛ ﺣﻖ اﺧﺬ ﺑﺨﺸﻲ از‬
‫ﻣﺤﺼﻮل ﺑﻪﺻﻮرت ﻛﺎﻻ ﻳﺎ ﺳﻬﻤﻲ از ﻋﻮاﻳﺪ ﺣﺎﺻﻞ از ﻓﺮوش آﻧﻬﺎ؛ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻦ در ﻣﻌﺮض‬
‫] ‪[ Downloaded from iiesj.ir on 2023-12-18‬‬

‫ﺧﻄﺮات ﻧﺎﺷﻲ از رﻳﺴﻚﻫﺎي ﻓﻨﻲ‪ ،‬ﻋﻤﻠﻴﺎﺗﻲ و رﻳﺴﻚﻫﺎي ﺑﺎزار؛ داﺷﺘﻦ ﻓﺮﺻﺖﻫﺎﻳﻲ ﺑﺮاي‬
‫اﺧﺬ ﭘﺎداش در زﻣﺎن ﻣﺸﺎرﻛﺖ در ﻓﻌﺎﻟﻴﺖﻫﺎي ﺗﻮﻟﻴﺪي‪ ،‬ﺷﺮﻛﺖﻫﺎي ﻧﻔﺘﻲ را در ﺷﻨﺎﺳﺎﻳﻲ و‬
‫اﻓﺸﺎي درآﻣﺪﻫﺎي آﺗﻲﺷﺎن ﺑﻪﻋﻨﻮان ذﺧﺎﻳﺮ اﺳﺘﺤﻘﺎﻗﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺳﺒﺐ ﺣﻘﻮق ﻗﺮاردادي ﺑﺮاي‬
 ‫ﻓﺼﻞﻧﺎﻣﻪ ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت اﻗﺘﺼﺎد اﻧﺮژي‪ /‬ﺳﺎل ﻫﻔﺪﻫﻢ‪ /‬ﺷﻤﺎره ‪ /69‬ﺗﺎﺑﺴﺘﺎن ‪1400‬‬ ‫‪193‬‬

‫آﻧﻬﺎ اﻳﺠﺎد ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﻛﻤﻚ و ﭘﺸﺘﻴﺒﺎﻧﻲ ﻣﻲﻧﻤﺎﻳﺪ ﻛﻪ ﻳﻚ ﺑﺮرﺳﻲ از ﻣﻔﺎد و ﺷﺮوط ﻧﻈﺎم‬
‫ﻣﺎﻟﻲ ﺣﺎﻛﻢ ﺑﺮ ﻗﺮاردادﻫﺎي ﺧﺪﻣﺎﺗﻲ اﻳﺮان و ﻋﺮاق ﺑﻪ ﺧﻮﺑﻲ ﻣﺒﻴﻦ آن اﺳﺖ ﻛﻪ ﻛﻠﻴﻪ ﻋﻨﺎﺻﺮ‬
‫ﻣﺮﺑﻮﻃﻪ در ﻗﺮاردادﻫﺎي ﻣﺬﻛﻮر وﺟﻮد دارد‪ ،‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﺑﺮاﺳﺎس ﻗﻮاﻧﻴﻦ و دﺳﺘﻮراﻟﻌﻤﻞﻫﺎي‬
‫ﻣﺬﻛﻮر اﻣﻜﺎن ﺷﻨﺎﺳﺎﻳﻲ و ﺛﺒﺖ ذﺧﺎﻳﺮ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي ﺷﻨﺎﺳﺎﻳﻲ و اﻓﺸﺎي درآﻣﺪﻫﺎي آﺗﻲ ﺑﺮاي‬
‫ﺷﺮﻛﺖﻫﺎي ﻧﻔﺘﻲ در ﻛﻠﻴﻪ اﻳﻦ اﻟﮕﻮﻫﺎي ﻗﺮاردادي وﺟﻮد دارد‪.‬‬
‫ﻣﻄﺎﺑﻖ آﺧﺮﻳﻦ ﻧﺴﺨﻪ از اﺳﺘﺎﻧﺪارد ﺑﻴﻦاﻟﻤﻠﻠﻲ ﮔﺰارﺷﮕﺮي ﻣﺎﻟﻲ در ﺣﻮزه ﻧﻔﺖ و ﮔﺎز‬
‫ﻣﻼﺣﻈﻪ ﻣﻲﮔﺮدد در ﻗﺮاردادﻫﺎي ﺧﺪﻣﺎﺗﻲ و ﻣﺸﺎرﻛﺖ در ﺗﻮﻟﻴﺪي ﻛﻪ ﻣﺸﺎﺑﻪ ﺗﺮﺗﻴﺒﺎت‬
‫ﻗﺮاردادﻫﺎي ﻛﺎﺳﺖ ﭘﻼس ﻫﺴﺘﻨﺪ و در آﻧﻬﺎ ﻛﻞ رﻳﺴﻚ اﺟﺮاي ﻗﺮارداد ﺑﺮ ﻋﻬﺪه ﭘﻴﻤﺎﻧﻜﺎر‬
‫اﺳﺖ ﺑﺎﻳﺪ از روش درﺻﺪ ﭘﻴﺸﺮﻓﺖ ﻛﺎر ﻛﻪ در اﺳﺘﺎﻧﺪارد ﺣﺴﺎﺑﺪاري ﭘﻴﻤﺎنﻫﺎي ﺑﻠﻨﺪﻣﺪت‬
‫ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد ﺷﺪه ﺑﺮاي ﺗﻌﻴﻴﻦ و ﺷﻨﺎﺳﺎﻳﻲ درآﻣﺪ اﺳﺘﻔﺎده ﻧﻤﻮده ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﺑﺎ ﻧﮕﺎﻫﻲ دﻗﻴﻖﺗﺮ از‬
‫ﺑﺮرﺳﻲ ﻣﻔﺎد ﻗﺮاردادﻫﺎي ﺧﺪﻣﺎﺗﻲ اﻳﺮان و ﻋﺮاق ﻣﻲﺗﻮان ﭼﻨﻴﻦ ﻧﺘﻴﺠﻪﮔﻴﺮي ﻛﺮد ﻛﻪ‬
‫ﺑﻪدﻟﻴﻞ وﺟﻮد ﺑﺮﺧﻲ وﻳﮋﮔﻲﻫﺎي ﻟﺤﺎظ ﺷﺪه و ﻧﻜﺎت در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪه در ﻣﻔﺎد و ﺷﺮوط‬
‫ﺣﺎﻛﻢ ﺑﺮ ﻧﻈﺎم ﻣﺎﻟﻲ ﻗﺮاردادﻫﺎي ﺧﺪﻣﺎﺗﻲ ﻋﺮاق و ﻗﺮاردادﻫﺎي ﺟﺪﻳﺪ ﻧﻔﺘﻲ اﻳﺮان ﻛﻪ ﺑﺎﻋﺚ‬
‫ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬ﺑﺘﻮان درآﻣﺪﻫﺎي آﺗﻲ ﭘﻴﻤﺎﻧﻜﺎران را ﺑﻪﻃﻮر ﻗﺎﺑﻞ اﺗﻜﺎﺋﻲ ﺑﺮآورد ﻛﺮد‪ ،‬در‬
‫ﻗﺮاردادﻫﺎي ﻣﺬﻛﻮر ﺑﻪ ﻟﺤﺎظ روشﻫﺎي ﺣﺴﺎﺑﺪاري در اﺳﺘﺎﻧﺪاردﻫﺎي ﻣﺎﻟﻲ ﻣﻮﺟﻮد اﻣﻜﺎن‬
‫ﺷﻨﺎﺳﺎﻳﻲ ذﺧﺎﻳﺮ ﻧﻘﺪي ﺑﺮاي دارﻧﺪﮔﺎن ﻗﺮاردادﻫﺎي ﻳﺎد ﺷﺪه راﺣﺖﺗﺮ از ﺑﻴﻊ ﻣﺘﻘﺎﺑﻞ ﺻﻮرت‬
‫ﭘﺬﻳﺮد و ﺑﻪ اﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ ﻣﻲﺗﻮان اﻧﺘﻈﺎر داﺷﺖ ﻗﺮاردادﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﺑﺮ اﺳﺎس اﻟﮕﻮي ﻗﺮاردادﻫﺎي‬
‫ﺟﺪﻳﺪ ﻧﻔﺘﻲ اﻳﺮان ﺗﻨﻈﻴﻢ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ از ﻧﻈﺮ ﺷﺮﻛﺖﻫﺎي ﺳﺮﻣﺎﻳﻪﮔﺬار ﻧﻔﺘﻲ ﺑﻪ ﻟﺤﺎظ اﻣﻜﺎن‬
‫ﺷﻨﺎﺳﺎﻳﻲ ذﺧﺎﻳﺮ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺑﻴﻊ ﻣﺘﻘﺎﺑﻞ از ﺟﺬاﺑﻴﺖ ﺑﺎﻻﺗﺮي ﺑﺮﺧﻮردار ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬در ﭘﺎﻳﺎن ﺑﺎ‬
‫ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ اﻫﻤﻴﺖ ﻣﻮﺿﻮع ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد ﻣﻲﺷﻮد ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﺗﺤﻘﻴﻘﺎﺗﻲ ﺑﻴﺸﺘﺮي در ﻣﻮرد اﻳﻦ ﺟﻨﺒﻪ‬
‫از ﻗﺮاردادﻫﺎي ﻧﻔﺘﻲ ﺻﻮرت ﮔﻴﺮد ﺗﺎ ﺑﻪ ﻛﻤﻚ وﺿﻊ ﻗﻮاﻧﻴﻦ و ﺗﺪوﻳﻦ دﺳﺘﻮراﻟﻌﻤﻞﻫﺎﻳﻲ در‬
‫اﻳﻦ زﻣﻴﻨﻪ ﺑﺘﻮان ﺑﻪ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪﮔﺬاران ﺑﻪوﻳﮋه ﺳﺮﻣﺎﻳﻪﮔﺬاران داﺧﻠﻲ ﻛﻤﻚﻫﺎي ﻣﺆﺛﺮي ﺑﺮاي‬
‫ﺗﺄﻣﻴﻦ ﻣﺎﻟﻲ ﭘﺮوژهﻫﺎي ﻧﻔﺘﻲ ﺑﺎ ﻧﺮخﻫﺎي اﻗﺘﺼﺎديﺗﺮ ﻧﻤﻮد‪ ،‬اﻣﺮي ﻛﻪ در ﻧﻬﺎﻳﺖ ﻣﻨﺠﺮﺑﻪ‬
‫ﻛﺎﻫﺶ ﺑﻬﺎي ﺗﻤﺎم ﺷﺪه ﭘﺮوژه ﻣﻲﺷﻮد و ﺑﻪ ﻧﻔﻊ ﻫﺮ دو ﻃﺮف ﻗﺮارداد ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪.‬‬
‫] ‪[ Downloaded from iiesj.ir on 2023-12-18‬‬
 ‫‪194‬‬ ‫ﺑﺮرﺳﻲ ﻣﻘﺎﻳﺴﻪاي ﻧﻈﺎم ﻣﺎﻟﻲ ﻗﺮاردادﻫﺎي ﺧﺪﻣﺎﺗﻲ در ﺻﻨﻌﺖ ﻧﻔﺖ اﻳﺮان و ﻋﺮاق‪...‬‬

‫ﻣﻨﺎﺑﻊ‬
‫اﺑﺮاﻫﻴﻤﻲ؛ ﺳﻴﺪ ﻧﺼﺮاﷲ‪ ،‬ﺳﺮاج؛ ﻧﺮﮔﺲ )‪ .(1391‬اﻧﺘﻘﺎدﻫﺎي وارده ﺑﺮ ﺑﻴﻊ ﻣﺘﻘﺎﺑﻞ ﺻﻨﻌﺖ‬
‫ﻧﻔﺖ و ﮔﺎز اﻳﺮان‪ ،‬ﻓﺼﻠﻨﺎﻣﻪ ﺣﻘﻮق‪ ،‬ﻣﺠﻠﻪ داﻧﺸﻜﺪه ﺣﻘﻮق و ﻋﻠﻮم ﺳﻴﺎﺳﻲ‪ ،‬دوره )‪،(42‬‬
‫ﺷﻤﺎره )‪ ،(4‬ﺻﺺ ‪.1-19‬‬
‫اﻣﺎﻣﻲ ﻣﻴﺒﺪي؛ ﻋﻠﻲ‪ ،‬ﻫﺎدي؛ ﻋﻠﻲ )‪ .(1396‬ارزﻳﺎﺑﻲ ﻧﻈﺎم ﻣﺎﻟﻲ ﻗﺮاردادﻫﺎي ﺑﻴﻊ ﻣﺘﻘﺎﺑﻞ و‬
‫ﻗﺮارداد ﺟﺪﻳﺪ ﻧﻔﺘﻲ اﻳﺮان ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﺗﻜﻨﻴﻚ ﺗﺎﭘﺴﻴﺲ‪ ،‬ﻓﺼﻠﻨﺎﻣﻪ ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت اﻗﺘﺼﺎد اﻧﺮژي‪،‬‬
‫ﺳﺎل ﺳﻴﺰدﻫﻢ‪ ،‬ﺷﻤﺎره )‪ ،(55‬ﺻﺺ ‪.69-106‬‬
‫اﻣﺎﻣﻲ ﻣﻴﺒﺪي‪ ،‬ﻋﻠﻲ؛ ﻛﺎﺷﺎﻧﻲ‪ ،‬ﺟﻮاد؛ ﻋﺒﺪﻟﻲ؛ ﻗﻬﺮﻣﺎن‪ ،‬ﺗﻜﻠﻴﻒ؛ ﻋﺎﻃﻔﻪ‪ ،‬ﻓﺘﻮﺣﻲ؛ ﭘﺮﻳﺴﺎ‬
‫)‪ ،(1398‬ﺑﺮرﺳﻲ اﻣﻜﺎن ﻫﻤﻜﺎري ﺑﺎ ﻫﻤﺴﺎﻳﮕﺎن ﺟﻬﺖ ﻳﻜﭙﺎرﭼﻪﺳﺎزي ﻣﻴﺎدﻳﻦ ﻣﺸﺘﺮك‬
‫ﻧﻔﺘﻲ‪ ،‬ﺑﺎ ﻧﮕﺎﻫﻲ ﺑﻪ ﻛﺸﻮر ﻋﺮاق‪ ،‬ﻓﺼﻞﻧﺎﻣﻪ ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت اﻗﺘﺼﺎد اﻧﺮژي‪ ،‬ﺳﺎل ﭘﺎﻧﺰدﻫﻢ‪ ،‬ﺷﻤﺎره‬
‫‪.60‬‬
‫اﻣﺎﻧﻲ؛ ﻣﺴﻌﻮد‪ ،‬ﺣﻤﻴﺪزاده؛ ﻣﺤﻤﺪﺣﺴﻴﻦ )‪ ،(1394‬ﺗﺤﻠﻴﻞ ﺣﻘﻮﻗﻲ ﻗﺮاردادﻫﺎي ﻣﺸﺎرﻛﺖ در‬
‫ﺗﻮﻟﻴﺪ در ﺻﻨﺎﻳﻊ ﺑﺎﻻدﺳﺘﻲ ﻧﻔﺖ و ﮔﺎز و ﻗﺎﺑﻠﻴﺖ اﻋﻤﺎل آن در ﺣﻘﻮق اﻳﺮان"‪ ،‬ﭘﮋوﻫﺸﻨﺎﻣﻪ‬
‫ﺣﻘﻮق اﺳﻼﻣﻲ‪ ،‬ﺳﺎل ﺷﺎﻧﺰدﻫﻢ‪ ،‬ﺷﻤﺎرة اول )ﭘﻴﺎﭘﻲ ‪ ،(41‬ﺻﺺ ‪.151-180‬‬
‫ﺣﺎﺗﻤﻲ؛ ﻋﻠﻲ‪ ،‬ﻛﺮﻳﻤﻴﺎن؛ اﺳﻤﺎﻋﻴﻞ )‪ ،(1393‬ﺣﻘﻮق ﺳﺮﻣﺎﻳﻪﮔﺬاري ﺧﺎرﺟﻲ در ﭘﺮﺗﻮ ﻗﺎﻧﻮن و‬
‫ﻗﺮاردادﻫﺎي ﺳﺮﻣﺎﻳﻪﮔﺬاري‪ ،‬ﭼﺎپ اول‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪ ،‬اﻧﺘﺸﺎرات ﺗﻴﺴﺎ‪.‬‬
‫ﺧﻮاﺟﻮي؛ ﻋﻠﻲ‪ ،‬ﻛﺮﻣﺎﻧﺸﺎه؛ ﻣﺤﺴﻦ )‪ ،(1395‬ارزﻳﺎﺑﻲ اﺛﺮ ﻗﺮاردادﻫﺎي ﻧﻔﺘﻲ ﻋﺮاق ﺑﺮ ﺗﻮﻟﻴﺪ و‬
‫ﺻﺎدرات ﻧﻔﺖ اﻳﻦ ﻛﺸﻮر‪ ،‬ﻣﺎﻫﻨﺎﻣﻪ ﻋﻠﻤﻲ‪ -‬ﺗﺮوﻳﺠﻲ اﻛﺘﺸﺎف ﻧﻔﺖ و ﮔﺎز‪ ،‬ﺷﻤﺎره )‪،(134‬‬
‫ﺻﺺ ‪.41-47‬‬
‫دﻫﻘﺎﻧﻲ؛ ﺗﻮرج )‪ .(1393‬ﺳﺮﻣﺎﻳﻪﮔﺬاري و ﺗﺄﻣﻴﻦ ﻣﺎﻟﻲ ﭘﺮوژهﻫﺎي ﻧﻔﺖ و ﮔﺎز‪ ،‬ﭼﺎپ اول‪،‬‬
‫ﺗﻬﺮان‪ ،‬اﻧﺘﺸﺎرات ﺷﺮﻛﺖ ﭼﺎپ و ﻧﺸﺮ ﺑﺎزرﮔﺎﻧﻲ‪.‬‬
‫زﻫﺪي؛ ﻣﺴﻌﻮد )‪ ،(1388‬روشﻫﺎي ﻣﺎﻟﻲ و ﺣﺴﺎﺑﺪاري در ﺻﻨﻌﺖ ﻧﻔﺖ و ﮔﺎز‪ ،‬ﺟﻠﺪ ﺳﻮم‪،‬‬
‫] ‪[ Downloaded from iiesj.ir on 2023-12-18‬‬

‫ﺗﻬﺮان‪ ،‬اﻧﺘﺸﺎرات ﺑﻬﺠﺖ‪.‬‬

‫ﺷﻴﺮوي؛ ﻋﺒﺪاﻟﺤﺴﻴﻦ )‪ ،(1393‬ﺣﻘﻮق ﻧﻔﺖ و ﮔﺎز‪ ،‬ﭼﺎپ دوم‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪ ،‬ﺑﻨﻴﺎد ﺣﻘﻮﻗﻲ ﻣﻴﺰان‪.‬‬
 1400 ‫ ﺗﺎﺑﺴﺘﺎن‬/69 ‫ ﺷﻤﺎره‬/‫ ﺳﺎل ﻫﻔﺪﻫﻢ‬/‫ﻓﺼﻞﻧﺎﻣﻪ ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت اﻗﺘﺼﺎد اﻧﺮژي‬ 195

.(1396) ‫ ﻣﻬﺪوي؛ روح اﻟﻪ‬،‫ ﻣﺮﻳﺪي ﻓﺮﻳﻤﺎﻧﻲ؛ ﻓﺎﺿﻞ‬،‫ ﻃﺎﻫﺮي ﻓﺮد؛ ﻋﻠﻲ‬،‫ﺻﺎﺣﺐ ﻫﻨﺮ؛ ﺣﺎﻣﺪ‬
‫ اﻗﺘﺼﺎدي ﻗﺮاردادﻫﺎي ﺟﺪﻳﺪ ﻧﻔﺘﻲ اﻳﺮان ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻣﻮردي ﻓﺎز ﺳﻮم ﻣﻴﺪان‬-‫ارزﻳﺎﺑﻲ ﻣﺎﻟﻲ‬
.36-73 ‫ ﺻﺺ‬،(28) ‫ ﺷﻤﺎره‬،‫ ﻓﺼﻠﻨﺎﻣﻪ ﺗﺤﻘﻴﻘﺎت ﻣﺪلﺳﺎزي اﻗﺘﺼﺎدي‬،‫دارﺧﻮﻳﻦ‬
‫ ﺑﺎ ﻗﺮاردادﻫﺎي‬IPC ‫ ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ ﻗﺮاردادﻫﺎي‬،(1395) ‫ ﺻﺎﺣﺐ ﻫﻨﺮ؛ ﺣﺎﻣﺪ‬،‫ﻃﺎﻫﺮي ﻓﺮد؛ ﻋﻠﻲ‬
.15059: ‫ ﺷﻤﺎره ﻣﺴﻠﺴﻞ‬،‫ ﻧﺸﺮﻳﻪ ﻣﺮﻛﺰ ﭘﮋوﻫﺶﻫﺎي ﻣﺠﻠﺲ ﺷﻮراي اﺳﻼﻣﻲ‬،‫ﺑﻴﻊ ﻣﺘﻘﺎﺑﻞ‬
‫ ﻗﺮاردادﻫﺎي اﻣﺘﻴﺎزي ﺟﺪﻳﺪ و ﻣﻨﺎﻓﻊ‬.(1393) ‫ ﺷﻴﺮﻣﺮدي دزﻛﻲ؛ ﻣﺤﻤﺪرﺿﺎ‬،‫ﻋﺎﻣﺮي؛ ﻓﻴﺼﻞ‬
‫ ﻧﻈﺎرت و ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ دوﻟﺖ ﻣﻴﺰﺑﺎن و‬،‫ ﺗﺤﻠﻴﻠﻲ ﺑﺮ ﻣﺎﻟﻜﻴﺖ ﻧﻔﺖ‬،‫ﻛﺸﻮرﻫﺎي ﺗﻮﻟﻴﺪﻛﻨﻨﺪه ﻧﻔﺖ‬
-107 :‫ ﺻﺺ‬،(6) ‫ ﺷﻤﺎره‬،‫ ﺳﺎل دوم‬،‫ ﻓﺼﻠﻨﺎﻣﻪ ﭘﮋوﻫﺶ ﺣﻘﻮق ﺧﺼﻮﺻﻲ‬،‫رژﻳﻢ ﻣﺎﻟﻲ ﻗﺮارداد‬
.63
،‫ ﺗﻬﺮان‬،‫ ﭼﺎپ اول‬،‫ آﺷﻨﺎﻳﻲ ﺑﺎ ﻗﺮاردادﻫﺎي ﻧﻔﺘﻲ‬،(1393) ‫ﻛﺎﻇﻤﻲ ﻧﺠﻒآﺑﺎدي؛ ﻋﺒﺎس‬
.‫اﻧﺘﺸﺎرات ﻣﺆﺳﺴﻪ ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت و ﭘﮋوﻫﺶﻫﺎي ﺣﻘﻮﻗﻲ ﺷﻬﺮ داﻧﺶ‬
Blins, Keith W. (2009), International Petroleum Exploration and
Exploitation Agreements: Legal, Economic and Policy Aspects, Barrows
Company, 2nd.
Comptroller's Handbook. (2016),"Oil and Gas Exploration & Production
Lending", Office of the Comptroller of the Currency Washington DC
J.Wright, charlotte, A.Gallun, Rebecca. (2005)."International Petroleum
Accounting", Penn Well Corporation. www.pennwellbooks.com.
Lasswell, F.M., E.D.Young (2013)" Reserves Reporting under Modern
Fiscal Agreement", republished in International Petroleum Conference".
Osmundsen, Petter. (2009), Chasing reserves Incentives and ownership,
Department of Industrial Economics and Risk Management University of
Stavanger. Norway. http://www5.uis.no/kompetansekatalog.
Page, Alan.(2011), Financial Reporting in the Oil and Gas Industry, 2th
Edition. www.pwc.com/energy.
Schugart, Gary, Oil and Gas Accounting, (2002), Institute for Energy,
[ Downloaded from iiesj.ir on 2023-12-18 ]

Law&Enterprice, University of Houston Law Center.

Shiravi, Abdolhossein. (2013).” Oil and gas legal, Tehran. Mizan Legal
Foundation. (In Persian)
 196 ...‫ﺑﺮرﺳﻲ ﻣﻘﺎﻳﺴﻪاي ﻧﻈﺎم ﻣﺎﻟﻲ ﻗﺮاردادﻫﺎي ﺧﺪﻣﺎﺗﻲ در ﺻﻨﻌﺖ ﻧﻔﺖ اﻳﺮان و ﻋﺮاق‬

Third Eddition of International Financial Reporting in the oil and gas

industry. (July 2017)
Young, Elliott .Houston. (2013), ATW August 27/28 “Reserves and
Resource Entitlement and Reporting “Guideline for the evaluation of
petroleum reserves and resources”.
:‫ اﺳﺘﺎﻧﺪاردﻫﺎي ﻣﺎﻟﻲ و ﺣﺴﺎﺑﺪاري‬،‫ﻣﺪلﻫﺎي ﻗﺮاردادي و ﻗﻮاﻧﻴﻦ‬
‫ ﺳﺎﺧﺘﺎر و اﻟﮕﻮي ﻗﺮاردادﻫﺎي ﺑﺎﻻدﺳﺘﻲ ﻧﻔﺖ‬،‫ﻣﺼﻮﺑﻪ ﻫﻴﺄت وزﻳﺮان در ﻣﻮرد ﺷﺮاﻳﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ‬
‫ وزارت ﻧﻔﺖ ـ وزارت اﻣﻮر اﻗﺘﺼﺎدي و‬16/5/1395 ‫ﻫـ‬53367‫ت‬/ 57225 ‫و ﮔﺎز ﺑﻪ ﺷﻤﺎره‬
‫ ﺳﺎزﻣﺎن ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ و ﺑﻮدﺟﻪ اﻳﺮان‬،‫داراﻳﻲ‬
Development and Production Service Contract (DPSC)
http://www.iraqoilforum.com/
MODEL Producing Oil Field Technical Service Contract (PFTSC),(23
APRIL 2009), http://www.iraqoilforum.com/
Disclousure about Oil&Gas Activity: Financial Accountiong
Standard(FAS69)
Reg. sk$229.302: Supplementary financial information
Petroleum Resources Management System (PRMS)
SEC Section S-X, Rule 4-10b Successful Efforts Method
SEC Section S-X, Rule 4-10(a) (1) (ii) (D) [17 CFR 210.4-10(a) (1) (ii)
U. S. Treasury Regulation Sec. 1.611–1(6) (1)
U.S. Securities and Exchange Commission’s final rule, “Modernization of
Oil and Gas Reporting.”
Financial Acconting Standard 5 (FAS5), construction contracts (IAS11)
[ Downloaded from iiesj.ir on 2023-12-18 ]
 6 Quarterly Energy Economics Review/ Vol.17/ No.69/ Summer 2021

Comparative Investigation of Financial Systems

of Service Contracts in Iran and Iraq Oil and
Gas Industry With Respect to Valuing
Hydrocarbon Reserves
Ali Emami Meybodi
Professor, Faculty of Economics University of Alameh Tabatabei,
emami@atu.ac.ir
Mehryar Dashab
Assistant Professor, Faculty of Law University of Alameh Tabatabei,
mehryarbsdashab@gmail.com
Faysal Ameri
Professor, Faculty of Law University of Alameh Tabatabei,
Faysal_ameri@atu.ac.ir
Ali Moghaddam Abrishami
Assistant Professor, Faculty of Law University of Alameh Tabatabei,
aliabrishami6@gmail.com
Masoumeh Akbari Birgani * 1

PhD Candidate, Intrnational Oil and Gas Contracts, Faculty of Law University
of Alameh Tabatabei, m.akbari@atu.ac.ir
Received: 2020/12/01 Accepted: 2021/05/07

Abstract
Valuing reserves is important and essential for international oil companies
because it enables them to finance projects at low rates in the financial markets.
One criticism of buyback contracts is that they do not allow the contractor to reflect
the value of reserves on its books. The purpose of this study is to investigate this
issue in comparing Iran and Iraq oil service contracts with respect to joint fields.
We undertake the study by examining primary sources such as rules and regulations
related to oil producing companies in the USA, related international financial
standards and financial provisions of Iran and Iraq oil service contracts.
Our research indicates that procedures for valuing reserves on contractors books
are not clearly stipulated, but in theory it should be possible to reflect reserves under
all contracts reviewed. However, in practice reserves can be reflected on contractors
books under the new Iran petroleum contracts and Iraq service contracts, through
use of percentage work completed under long term contracts, but use of this method
is not possible in buyback contracts.
[ Downloaded from iiesj.ir on 2023-12-18 ]

JEL Classification: D86, L24, Q48

Keywords: Book Reserves, Buy Back, Iran Petroleum Contracts (IPC), Iraq
Service Contracts, Contract financial system

*. Corresponding Author

Powered by TCPDF (www.tcpdf.org)