Orixes do

cristianismo
 Orixes do cristianismo: programa
• Arqueoloxía = ciencia que estuda a Antigüidade a
I.- O período persa e o nacemento
través dos restos do III.- deixados
materiais O períodopolo
romano
ser
xudaísmo humano na súa ocupación 1. Marco histórico: o xudaísmo
dun lugar
1. Marco histórico: o exilio, a terra
determinado rabínico e a emancipación do
prometida e a diáspora cristianismo.
2. A reforma postexílica e os sinais de 2. Mesianismo e cristoloxía.
identidade do xudaísmo 3. Elementos xudeus e helenistas na
primitiva confesión cristolóxica.
II.- O período helenista 4. Os transmisores: da tradición de
1. Marco histórico Xesús á cristoloxía primeira.
2. Grupos relixiosos xudeus. 5. A expansión do cristianismo:
3. A literatura do xudaísmo helenista e a factores e etapas
súa interpretación
4. Apocalíptica
O desterro en Babilonia
• Arqueoloxía = ciencia que estuda a Antigüidade a
través dos restos materiais deixados polo ser
(597-587-539 a.C.) humano na súa ocupación dun lugar
determinado
 O Desterro (597-587-539 a.C.)
• Arqueoloxía = ciencia que estuda a Antigüidade a
• A vida en Babilonia:
̶ Desde o 597través dos
a.C. Hai un restos materiais
grupo de xudeus deixados polo ser
en Babiloniahumano na súa ocupación dun lugar
̶ Deste grupodeterminado
forman parte o rei e clase
dirixente (altos funcionarios, escribas e
sacerdotes)
̶ Hai constancia nos documentos
administrativos de Nabucodonosor das
racións de aceite e comida
̶ Constátase o trato de favor a Ioiaquín e a
súa familia: mentres a “oito homes de
Xudá” lle correspondían catro medidas de
aceite a “Ioiaquín, fillo do rei de Xudá”
correspondíanlle dez
 O Desterro (597-587-539 a.C.)
• Arqueoloxía = ciencia que estuda a Antigüidade a
• A vida en Babilonia:
̶ A vida dostravés dos restos
primeiros materiaisfoideixados polo ser
deportados
relativamentehumano
tranquila na súa ocupación dun lugar
determinado
̶ Estaban controlados pero gozaban de
certas liberdades (rei e consello de anciáns)
̶ Babilonia era unha cidade moi próspera
que chegaba aos 500.000 mil habitantes
̶ A segunda deportación proporcionou man
de obra para os campos e as grandes
construcións babilónicas
̶ Despois de Nabucodonosor o reino cae en
decadencia e Ciro II acaba conquistando a
cidade no 539 a.C.
 O Desterro (597-587-539 a.C.)
• A vida en Xudá: • Arqueoloxía = ciencia que estuda a Antigüidade a
̶ Despois do asediotravés do
dos587 a.C. as
restos murallasdeixados polo ser
materiais
de Xerusalénhumano
foron demolidas
na súae asocupación
súas dun lugar
casas e templo destruídas
determinado
̶ Outras moitas poboacións sufriron a
mesma destrución
̶ As aldeas e poboacións ao redor de Mispá
(ao norte de Xerusalén) seguiron sendo
habitadas
̶ A poboación campesiña puido permanecer
nas súas terras
̶ As análises arqueolóxicas calculan que a
poboación, nesta época quedou reducida a
un 20% da que había a finais do s. VII a.C.
 O Desterro (597-587-539 a.C.)
• A vida en Xudá:
• Arqueoloxía = ciencia que estuda a Antigüidade a
̶ Nos restostravés arqueolóxicos
dos restos desta
materiais deixados polo ser
época constátase
humano a desaparición
na súa deocupación dun lugar
núcleos fortificados, a ausencia de
determinado
grandes edificios e practicamente a
desaparición da escritura
̶ Os poboados agrícolas do sur
(Néguev e Arabá) foron ocupados
por tribos amalecitas e a zona de
Galaad foi ocupada polos
ammonitas
̶ A zona norte pasou a pertencer a
Samaría e a Sefelá pasou a ser da
provincia costeira de Asdod
 O Desterro (597-587-539 a.C.)
• Desenvolvemento• Arqueoloxíado = ciencia que estuda a Antigüidade a
pensamento e travésa relixión
dos restos materiais deixados polo ser
durante o Exilio:
humano na súa ocupación dun lugar
̶ Unha das consecuencias
do desterrodeterminado
foi a
dispersión da poboación
(diáspora) e a
desaparición das
fronteiras
̶ Ter que vivir nun entorno
social aberto provocou a
necesidade de remarcar a
propia identidade relixiosa
̶ Nace a tensión no
xudaísmo entre
particularismo e
universalismo
 O Desterro (597-587-539 a.C.)
• Desenvolvemento do pensamento
• Arqueoloxía e a relixión
= ciencia que durante
estuda oaExilio:
Antigüidade a
̶ Entra en crise a relixiosidade tradicional israelita: era Marduk,
través dos restos materiais deixados polo ser
deus de Babilonia, máis poderoso que YHWH? Onde quedaban
humano na súa ocupación dun lugar
as súas promesas?
̶ Uns volven adeterminado
unha relixiosidade sincretista que non fora
totalmente eliminada por Ioxías
̶ Outros axúdalles a reflexionar sobre YHWH e desenvolven
liturxias de lamentación
̶ No foi o destino nin o poder de Babilonio o que provocou o
desastre, senón os pecados dos dirixentes do pobo:
O Señor esgotou a súa furia, librou o incendio da súa ira,
prendeu o lume en Sión, que devorou os seus cimentos. Non
creron os reis da terra, nin todos os que reinan no mundo, que
o adversario e inimigo entrase polas portas de Xerusalén. Por
causa dos pecados contra os seus profetas, da iniquidade contra
os seus sacerdotes, por verteren no medio dela sangue de
xustos (Lam 4,11-13)
 O Desterro (597-587-539 a.C.)
• Desenvolvemento • Arqueoloxía
do =pensamento
ciencia que estuda
e a a Antigüidade a
través
relixión durante dos restos materiais deixados polo ser
o Exilio:
̶ Dentro doshumano na súa
que reflexionan sobreocupación
o futuro dun lugar
determinado
da relixiosidade israelita hai unha tendencia
“deuteronomista”
̶ Poñen por escrito a mensaxe dos profetas
que advertían das consecuencias da
infidelidades e dos pecados (Amós, Oseas,
Miqueas e Xeremías)
̶ Buscan aprender dos erros e orientar a
conducta persoal nunha dirección que evite
novos desastres
̶ Era xente partidaria das reformas de Ioxías
 O Desterro (597-587-539 a.C.)
• Arqueoloxía
• Desenvolvemento = cienciaeque
do pensamento estudadurante
a relixión a Antigüidade a
o Exilio:
̶ Tentan explicartravés dos restos
a perda materiais
da terra deixados
prometida, polorealizan
por iso ser a chamada
humano na desde
“Historia deuteronomista” súa a chegada
ocupación dun(Xosué)
á Terra lugarata a súa perda
(2 Reis) determinado
̶ Utilizan o libro do Deuteronomio como referencia para xulgar a historia: un
Deus, un pobo, unha terra e un templo
 O Desterro (597-587-539 a.C.)
• Arqueoloxía
• Desenvolvemento = cienciaeque
do pensamento estuda a Antigüidade a
a relixión
través dos restos materiais deixados polo ser
durante o Exilio:
humano doutra
̶ Ante a ausencia na súa ocupación
institución, a dun lugar
relixiosidade determinado
transmítase a través da familia
(Israel = unha gran familia, constituída ao redor
dunha relixión)
̶ Nesta época ganan en importancia os relatos
patriarcais, onde a promesa de Deus era
incondicional (Xen 13,14-16; 28,13-14):
descendencia numerosa e unha terra onde
habitar
̶ As familias víanse reflexadas nas formas
relixiosas dos clans patriarcais
̶ Abrahán referencia pola saída de Ur cara a terra
prometida
 O Desterro (597-587-539 a.C.)
• Arqueoloxía
• Desenvolvemento = ciencia que
do pensamento e a estuda
relixióna Antigüidade
durante o a
Exilio: través dos restos materiais deixados polo ser
̶ No desterro ohumano
desexo de na súa propiciou
non diluírse ocupacióna valorización
dun lugar
de certas prácticas e costumes como xesto de autoafirmación
determinado
da identidade:
▪ A circuncisión: era practicada por todos os pobos
veciños de Israel (menos os filisteos) pero en
Mesopotamia non se practicaba
▪ Os costumes alimentarios: facía tampo que os israelitas
no comían carne de porco pero nesta época lexíslase
sobre alimentos puros e impuros
▪ As celebracións festivas: semanais como o sábado e
anuais como a Pascua (ocasión para rememorar,
conservar e transmitir)
̶ Todas estas prácticas estaban sustentadas no núcleo familiar
 O Desterro (597-587-539 a.C.)
• Desenvolvemento • Arqueoloxía = ciencia que
do pensamento e estuda
a a Antigüidade a
través
relixión durante dos restos materiais deixados polo ser
o Exilio:
̶ Ezequiel, figurahumano na no
importante súadesterro:
ocupación dun lugar
determinado
promete a volta a terra (11,16-21) e a
conversión persoal (18,1-32)
̶ Dentro das tendencias universalistas van
destacar as profecías do chamado
Deutero-Isaías (centripetismo)
̶ Tamén a raíz das profecías de Ezequiel
comezará un movemento de tendencia
sacerdotal cunha teoloxía que busca
separar o sagrado do profano,
especialmente evitando inxerencias
políticas no culto sacerdotal
 • Arqueoloxía = ciencia que estuda a Antigüidade
a través dos restos materiais deixados polo ser
humano na súa ocupación dun lugar
A época persa
determinado
(539-332 a.C.)
 Xudá baixo os persas (539-332 a.C.)
̶ •Ciro
Arqueoloxía = ciencia
II de Persia entra quedeestuda
na cidade a Antigüidade
Babilonia no 539 a.C. sena atopar
resistencia,
través dosapoiado polos materiais
restos sacerdotes locais (Mardukpolo
deixados axudou
sera Ciro,
porque o rei babilonio pasouse ao culto lunar do deus Sin)
humano
̶ Todas na súadoocupación
as rexións dun lugar
Imperio Babilonio determinado
pasaron pacificamente a
integrarse no Imperio Persa
 Xudá baixo os persas (539-332 a.C.)
̶ •A política
Arqueoloxía
imperial =persa
ciencia
non que estudaena deportacións,
se baseaba Antigüidadesenón a no
través dos: restos materiais deixados polo ser
adoutrinamento
▪ Buscaban lexitimarse como como garantes da paz e a estabilidade
▪ humano nacultos
Apoiaban os súalocais
ocupación dun
(devolvendo lugar aos
os deuses determinado
templos)
▪ Permitían a volta de antigos deportados, incluso devolvendo propiedades
▪ Deixaban liberdade para organizarse politicamente
▪ Buscaban o apoio da poboación para evitar revoltas e que pagasen os
tributos
̶ Esta política persa encaixa ben cos datos bíblicos do regreso dos
deportados e do permiso para reconstruír a cidade e o templo de
Xerusalén, restaurándose o culto público a YHWH
 Xudá baixo os persas (539-332 a.C.)
̶ •O fillo
Arqueoloxía
de Ciro, Cambises=IIciencia que
(530-522 a.C.), estudaExipto
conquistou a Antigüidade
e autoproclamouseafaraón
̶ través
Darío dosa.C.),restos
I (522-486 materiais
conquistou deixados
Tracia e Macedonia poloo imperio
e organizou ser en
satrapías e impuxo o arameo como lingua oficial do imperio
̶ humano
A vida naaosúa
en Palestina ocupación
comezo duneralugar
do dominio persa difícil: determinado
▪ Moitos campos estaban abandonados e sen recursos para ser traballados
▪ O despoboamento da rexión chegou a mínimos históricos (guerras, deportación,
emigración)
̶ A política persa na rexión centrouse en recuperar a zona costeira que aumentou a
poboación xunto con Galilea e o val de Yezreel que quedaron integrados nas rutas
comerciais, pero máis separados da zona montañosa interior
̶ Sen embargo o interior abandonouse:
▪ Calcúlase en 12.000 habitantes a poboación total na zona de Xudá entre o 550 e o 450 a.C.
▪ Samaría, que levaba máis tempo sen guerras chegaba aos 42.000 habitantes
̶ Xudá, co tempo, pasaría a ser unha provincia máis da satrapía de Transeufratina,
chamada Yehud, con capital en Xerusalén, moeda propia e chegando ata Betel e Iericó
polo norte e ata Bet-Zur, polo sur, pero sen incluír a Sefelá e a costa
 Xudá baixo os persas (539-332 a.C.)
̶ • oArqueoloxía
Cara final do dominio persa a provincia
= ciencia que estuda a Antigüidade a
de Yehud chegou ata os 17.000
través
habitantes dos restos materiais deixados polo ser
(330 a.C.)
̶ Os xudeus
humano puideron organizarse
na súa ocupacióncon dun lugar determinado
liberdade pero sen independencia
̶ O esquema organizativo que seguiu a
provincia de Yehud foi o da cidade-
templo (mosteiros en Galicia)
̶ Era un réxime administrativo persa no
que o templo convertíase no referente
principal tanto da actividade cultual,
política e cultural do territorio (escribas)
̶ Os asuntos políticos eran tratados no
Consello de Anciáns no que cada vez
irían tendo máis protagonismo os
sacerdotes
 Xudá baixo os persas (539-332 a.C.)
̶ • Arqueoloxía
Sempre = ciencia
houbo presenza israelita que estuda a Antigüidade a
en Exipto,
especialmente en tempos de carestía
̶
través dos restos materiais deixados polo ser
Comeza a haber testemuños históricos de
humano
xudeus naensúa
da diáspora ocupación
Exipto a partir do dun
s. V lugar determinado
a.C.
̶ Atopáronse uns douscentos papiros e
cincuenta óstraka en arameo na illa de
Elefantina, no alto Exipto
̶ Formaban unha colonia militar na que
construíron un templo a YHWH, celebraban a
Pascua e o sábado
̶ O culto a YHWH non era exclusivo xa que se
teñen atopado pegadas de actividade cultual
sincretista (Anat-Betel o Anat Yahu)
 Xudá baixo os persas (539-332 a.C.)
• • Arqueoloxía
Regreso = ciencia
e reconstrución que estuda a Antigüidade a
de Xerusalén:
̶ Ostravés dosfalan
libros bíblicos restos materiais
dun edicto de Ciro quedeixados polo oser
permite reconstruír
templo de Xerusalén e dá liberdade para o regreso dos deportados
humano na súa ocupación dun lugar determinado
̶ No libro segundo das Crónicas aparece recollido así:
Así di Ciro, rei de Persia: o Señor, Deus dos ceos, entregoume todos
os reinos da terra. El mesmo encomendoume construír na súa honra
un Templo en Xerusalén que está en Xudá. Quen pertenza a ese
pobo, que o Señor, o seu Deus, estea con el e que suba. (2 Cr 36,26)
̶ Non hai constancia fóra da Biblia deste decreto, pero é coherente
coa política imperial de Ciro II
̶ A partir do 538 a.C. comezaron a regresar os primeiros deportados,
pero non foron moitos os que regresaron (pouca pegada
arqueolóxica e segundo Xosefo moitos xudeus preferiron quedarse
en Babilonia)
 Xudá baixo os persas (539-332 a.C.)
• • Arqueoloxía
Regreso = ciencia
e reconstrución que estuda a Antigüidade a
de Xerusalén:
̶ Entre os primeiros retornados destacan dúas figuras:
través dos restos materiais deixados polo ser
▪ Sesbassar:
humano
o Un dosna súa ocupación
príncipes de Xudá (Esd 1,8)dun lugar determinado
o Gobernador e encargado de recuperar os obxectos espoliados do Templo e
devolvelos a Xerusalén
▪ Zorobabel:
o Era de liñaxe davídica (1 Cr 3,1-19)
o Encabezou a primeira gran expedición de repatriados (Esd 2,2)
o Colaborou co sacerdote Xosué na reconstrución do Templo
o Tras moitos conflitos coa poboación local sobre o problema dos lexítimos
propietarios das terras rematáronse as obras do templo e e consagrouse no
515 a.C.
o Durante o reinado de Darío I (522-486 a.C.) as autoridades persas
implicáronse máis na problemática xudía e acabaron marxinando a
Zorobabel
 Xudá baixo os persas (539-332 a.C.)
• • Arqueoloxía
Regreso = ciencia
e reconstrución que estuda a Antigüidade a
de Xerusalén:
̶ Conflitos entre a poboación local e os retornados:
través dos restos materiais deixados polo ser
▪ Os deportados que regresaron (con listas de xenealoxías e
humano na súa
propiedades) ocupación
reclamaron dunposesións,
as súas lugar determinado
ocupadas por
campesiños e pastores de baixa condición social e pouca adhesión
á fe yahvista (matrimonios mixtos, orixe extra-israelita)
▪ A tensión entre os dous grupos chegou a enfrontamentos armados
▪ Os deportados acabaron impoñendo o seu criterio porque viñan
avalados pola política imperial de favorecer aos retornados
▪ Os persas optaron por nomear gobernadores favorables e alleos á
dinastía davídica
▪ Os sacerdotes foron ganando peso na sociedade da provincia de
Yehud a medida que ía ganando importancia o Templo de
Xerusalén
 Xudá baixo os persas (539-332 a.C.)
•
̶
•A misión
Regreso e reconstrución de Xerusalén:
Arqueoloxía
de Nehemías:
= ciencia que estuda a Antigüidade a
▪través
Tivo lugardos
no anorestos materiais
445 a.C., durante o reinado deixados
de Artaxerxes I polo ser
▪ Era un xudeu ben situado na corte do rei
▪humano na súa
Pediulle poderes ocupación
ao rei para solucionardun lugar determinado
os problemas de desgoberno e desordes
en Xerusalén (murallas destruídas)
▪ Contou co apoio da corte e da comunidade xudía de Babilonia
▪ Apoiouse nos repatriados para levar a cabo as súas políticas:
o Restaurar a muralla da cidade
o Tentou recompoñer social (campaña contra os matrimonios mixtos) e
economicamente (condonación de débedas) a provincia de Yehud
o Unificou relixiosamente o territorio convocando unha grande asemblea onde
a poboación da provincia renovou a alianza con YHWH: cumprir coa Torah,
evitar matrimonios mixtos, respectar o sábado e apoiar o bo funcionamento
do Templo
▪ A cidade dominada polos que regresaron e o campo polos autóctonos (influencia
da provincia de Samaría)
 Xudá baixo os persas (539-332 a.C.)
•
̶
•A misión
Regreso e reconstrución de Xerusalén:
Arqueoloxía
de Esdras:
= ciencia que estuda a Antigüidade a
▪través
Tivo lugardos
no anorestos materiais
398 a.C., durante o reinado deixados
de Artaxerxes IIpolo ser
▪ Era un escriba, alto-funcionario da corte persa
▪humano naconsistiu
A súa misión súa ocupación dun lugar
en levar a Xerusalén determinado
a Lei promulgada polo rei de
Persia para a provincia de Yehud
▪ No libro de Esdras aparece o decreto real:
Artajerjes, rey de reyes, desea la paz a Esdras, sacerdote y escriba experto en la
ley del Dios del cielo. He dado la orden de que todos los israelitas de mi reino,
sacerdotes y levitas, que quieran volver a Jerusalén, vayan contigo. Tú eres el
enviado del rey y de sus siete consejeros para confirmar el cumplimiento de la ley
de tu Dios en Judá y Jerusalén, que está en tus manos; y para llevar la plata y el
oro que el rey y sus consejeros han ofrecido voluntariamente al Dios de Israel,
cuya morada está en Jerusalén, y toda la plata y el oro que puedas reunir en toda
la provincia de Babilonia, además de las ofrendas voluntarias que el pueblo y los
sacerdotes te entreguen para el templo de su Dios en Jerusalén. (Esd 7,12-16)
 Xudá baixo os persas (539-332 a.C.)
• • Arqueoloxía
Regreso = Xerusalén:
e reconstrución de ciencia que estuda a Antigüidade a
̶ A misión de Esdras:
▪través
A misióndos restos
de Esdras materiais
era parte deixados
directa da política do polo ser
imperio na súa ocupación dun lugar determinado
humano
▪ Esdras era o medio utilizado polo rei para facer chegar
aos xudeus que estaban “ao outro lado do río”, é dicir, a
partir do Éufrates
▪ O estudo e aplicación da Lei promulgada por Esdras e a
actividade cultual do Templo constituíu a tarefa máis
importante das autoridades de Xerusalén durante o s.
IV
▪ O sacerdocio foi ganando poder e a finais do s. IV o
Sumo Sacerdote asumiu as funcións de gobernador da
provincia
▪ Esta situación seguiría ata a deposición de Onías III no
ano 174 a.C.
 Xudá baixo os persas (539-332 a.C.)
• A •relixión no Postexilio:
Arqueoloxía = ciencia que estuda a Antigüidade a
̶ O primeiro obxectivo dos yahvistas na
través
época persados
foi restos materiais
a reconstrución do deixados polo ser
humano
Templo (Axeo ena súa ocupación dun lugar determinado
Zacarías)
̶ As cabezas visibles do pobo (sacerdotes e
Zorobabel) apostaron polo templo como
forma de recuperar o culto a YHWH en
Xudá e así aglutinar ao pobo ao redor das
súas raíces relixiosas e históricas
̶ Problemas:
▪ Mala situación económica
▪ Tensións polas propiedades da terra
▪ A construción ou restauración de
vivendas
 Xudá baixo os persas (539-332 a.C.)
• A• relixión
Arqueoloxía = ciencia
no Postexilio : que estuda a Antigüidade a
través
̶ Dous focosdos restoso materiais
yahvistas Consello dedeixados polo ser
Anciáns
humano (teoloxía
na súadeuteronomista)
ocupación dune lugar determinado
o templo (teoloxía sacerdotal)
̶ Pouco a pouco o templo foi ganando
en poder por ser cidade-templo
̶ O sacerdote principal pasa a ser
chamado “Sumo Sacerdote” porque
asume a suprema función cúltica en
substitución do rei
̶ A partir desta época comézanse a
unxir aos sumos sacerdotes
 Xudá baixo os persas (539-332 a.C.)
• A•relixión
Arqueoloxía = ciencia que estuda a Antigüidade a
no Postexilio:
̶ Aotravés
redor do
dostemplo
restos ademais da
materiais deixados polo ser
actividade cultual comezou a
humano na
desenvolveuse unhasúa ocupación
grande actividade dun lugar determinado
literaria
̶ Ao non ser a provincia de Yehud moi
grande, posiblemente toda actividade
cultual se centralizou no templo
̶ Recompiláronse himnos, cantos e
lamentacións para a actividade cultual
(Salmos)
̶ Creouse un grupo importante de
escribas ao servizo do templo
(sapienciais)
 Xudá baixo os persas (539-332 a.C.)
• A •relixión
Arqueoloxía
no Postexilio:= ciencia que estuda a Antigüidade a
̶ Nesta época é cando se configura o Pentateuco como
Leitravés
fundamentaldos restos materiais deixados polo ser
̶ Na humano napersa
administración súaera
ocupación dunpobo
común que cada lugar determinado
tivera unha lei fundamental para rexerse con
autorización imperial
̶ Os yahvistas aproveitaron isto para verter nun
documento a súas conviccións e que consolidase a súa
identidade cultural e relixiosa diferenciada
̶ Creouse un relato anterior á Historia deuteronomista
que xa estaba realizada e uníronse o resto das
tradicións (redacción deuteronomista e sacerdotal das
tradicións patriarcais e do Éxodo)
̶ Isto sucedería na segunda metade do s. V a.C., na
época de Nehemías
 Xudá baixo os persas (539-332 a.C.)
• A •relixión
Arqueoloxía
no Postexilio:= ciencia que estuda a Antigüidade a
̶ As tensións entre os que quedaron e os exiliados
través dos
maniféstanse restos materiais
nas propiedades e nas tensións deixados polo ser
humano
entre na esúa
nacionalismo ocupación
universalismo dun lugar determinado
(prohibición
de matrimonios mixtos e descanso sabático)
̶ Desta época son libros universalistas como Xonás
e Rut
̶ Para os libros das Crónicas a historia do pobo só
pasa por Babilonia
̶ Nos últimos anos da dominación persa (primeira
metade do s. IV a.C. compóñense os libros de
Esdras e Nehemías) consúmase a teocracia xa que
a Torá é a lei fundamental en Yehud, como
manifestación da vontade de Deus e o Sumo
Sacerdote convértese na máxima autoridade do
pobo