Układ pokarmowy

1. Jama ustna:
 Od jamy nosowej odgranicza ją podniebienie twarde. Obecność całkowicie
zabudowanego podniebienia twardego to cecha ssaków. Pozwala to na
utworzenie w jamie ustnej podciśnienia wymaganego do ssania.
 Otwór wejściowy: szpara ust
Otwór wyjściowy: cieśń gardzieli
2. Gruczoły jamy ustnej (ślinianki):
 Dzielimy je na gruczoły ślinowe większe i mniejsze.
 Mniejsze to: gruczoły wargowe, językowe podniebienne i policzkowe.
 Większe to:
o Gruczoł podjęzykowy jednoprzewodowy (brak go u konia)
o Gruczoł podjęzykowy wieloprzewodowy
o Gruczoł żuchwowy
o Gruczoł przyuszny
3. Język:
 Wyróżnia się w nim: wierzchołek języka, trzon języka i korzeń języka
 Brodawki językowe możemy podzielić na brodawki mechaniczne i smakowe:
o Mechaniczne: nitkowate, stożkowate
o Smakowe: grzybowate, okolone, liściaste.
4. Zęby:


 Ząb dzieli się na: koronę, szyjkę i korzeń zęba

 Szkliwo zęba jest wytworem ektodermy. Zębina, cement oraz miazga zęba są
wytworami mezodermy
5. Gardło – miejsce wspólne dla układu oddechowego i pokarmowego. Dzieli się na:
część nosową gardła, część przednią gardła i część krtaniowa gardła.
6. Przełyk – u przeżuwaczy i psowatych cały jest zbudowany z mięśni poprzecznie
prążkowanych, natomiast u pozostałych gatunków w odcinku przednim z mięśni
poprzecznie prążkowanych, a dalej z gładkich.
7. Żołądek:
 Początek: ujście wpustowe
Koniec: ujście odźwiernikowe
 Żołądek jednokomorowy prosty – występuje u zwierząt mięsożernych, błona
śluzowa na całym obszarze jest wysłana nabłonkiem jednowarstwowym
cylindrycznym, zawierającym gruczoły trawienne.
 Żołądek jednokomorowy złożony – u konia i świni, nabłonek wielowarstwowy
wkracza z przełyku tworząc część bezgruczołową. U świni jest ona niewielka, u
konia zajmuje prawie połowę żołądka.
 Żołądek wielokomorowy – błona śluzowa bezgruczołową pokrywa jego 3
przedżołądki: żwacz, czepiec i księgi. Błona śluzowa gruczołowa pokrywa
żołądek właściwy przeżuwaczy: trawieniec.
 Żwacz – największy przedżołądek. Pokryty jest brodawkami żwacza i
podzielony przez filary i bruzdy na wtórne komory – worki.
 Czepiec – niewielki okrągły przedżołądek, pokryty grzebieniami czepca,
układającymi się w przypominające plastry miodu komórki czepca.
 Księgi – ich błona śluzowa tworzy charakterystyczne fałdy – blaszki ksiąg
 Trawieniec – właściwy żołądek trawiący, jego błona śluzowa układa się w fałdy
spiralne trawieńca.
 U konia błona mięśniowa żołądka tworzy m. zwieracz wpustu i m. zwieracz
odźwiernika. U innych gatunków występuje tylko ten drugi – jednak słabo
wykształcony.
8. Jelito cienkie:
 Zachodzi w nim trawienie ale także wchłanianie składników pokarmowych
 Dwunastnica – pierwszy odcinek jelita cienkiego
 Jelito czcze – najkrótsza część jelita cienkiego
 Jelito kręte – najdłuższa część jelita cienkiego
9. Jelito grube:
 Nie zachodzi w nim trawienia (oprócz konia). Natomiast dochodzi do
wchłaniania wody.
 Brak tworów zwiększających powierzchnię czynną – kosmków
 Jelito ślepe – ślepo zakończony odcinek jelita grubego o dużej zmienności
gatunkowej. To tu występie wyrostek robaczkowy u człowieka i królika. Od
kolejnego odcinka jelita oddziela go ujście biodrowe.
 Okrężnica – najbardziej rozbudowany odcinek jelita grubego.
 Odbytnica – leży w jamie miednicy, przechodzi w kanał odbytowy i odbyt
10. Wątroba:
 Największy gruczoł u ssaków
 Jej produktem jest żółć odprowadzana przewodem żółciowym do
dwunastnicy.
  Krew ze składnikami odżywczymi z jelita dostaje się do wątroby żyłą wrotną.
 Zachodzą w niej końcowe stadia rozkładu białek – powstaje mocznik i kwas
moczowy trafiający do nerek.
 Zobojętnia i przekształca związki trujące.
 Magazynuje glikogen i tłuszcze.
 Wychodzi z niej przewód wątrobowy wspólny, który łącząc się z przewodem
pęcherzykowym tworzy przewód żółciowy i uchodzi do dwunastnicy
11. Pęcherzyk żółciowy:
 Znajduje się w zagłębieniu – dole pęcherzyka żółciowego między prawym i
czworobocznym płatem wątroby
 Żółć wychodzi z niego przewodem pęcherzykowym który następnie łączy się z
przewodem wątrobowym wspólnym tworząc przewód żółciowy uchodzący do
dwunastnicy
 BRAK pęcherzyka żółciowego u konia, myszy, szczura, jeleniowatych i słonia
12. Trzustka:
 Leży w krezce dwunastnicy
 U konia i świni obudowuje ż. wrotną tworząc pierścień trzustki, natomiast u
psa i przeżuwaczy obejmuje ją tylko od dołu tworząc wcięcie trzustki
 Przewody wyprowadzające:
o U konia i psa 2 – przewód trzustkowy i przewód trzustkowy dodatkowy
o U świni i bydła 1 – przewód trzustkowy dodatkowy
o U kota i przeżuwaczy 1 – przewód trzustkowy
 Uchodzi do dwunastnicy

Układ moczowo-płciowy
Narządy moczowe
1. Nerka:
 Parzysty narząd o fasolowatym kształcie (wyjątek: prawa nerka konia –
sercowata, nerki bydła – nieregularnie owalne)
 Leżą pozaotrzewnowo
 Droga moczu w nerce (Ale tylko makroskopowo): przewody brodawkowe –
kielichy lub miedniczki nerkowe – moczowód
 U konia występują gruczoły miedniczki nerkowej wydzielające śluz – zawiera
on mucynę co powoduje pienienie się moczu konia
2. Moczowód:
 Parzysty przewód wychodzący z wnęki nerkowej. Przejmuje mocz z miedniczki
nerkowej lub bezpośrednio z kielichów nerkowych i odprowadza go do
pęcherza moczowego
 Przebiega skośnie przez ścianę pęcherza co uniemożliwia cofanie się moczu
3. Pęcherz moczowy:
 W obrębie szyjki pęcherza leży m. zwieracz pęcherza, który uniemożliwia
odpływ moczu gdy jest napięty
 4. Cewka moczowa:
 Jest zróżnicowana płciowo
5. Cewka moczowa męska:
 Rozpoczyna się ujściem wewnętrznym cewki moczowej na szyjce pęcherza i
kończy ujściem zewnętrznym cewki moczowej na żołędziu prącia
 Jest podzielona na 3 części:
o Część przedsterczową – krótki odcinek zwany też cewką moczową
właściwą, który funkcjonuje wyłącznie jako droga moczowa
o Część sterczowa – część cewki moczowo-płciowej leżąca w obrębie
miednicy. Od części przedsterczowej oddziela go wzgórek nasienny
będący miejscem wejścia przewodów wytryskowych do cewki
moczowej
o Część prąciowa – część cewki moczowo-płciowej leżąca
pozamiednicznie
 Cewkę moczową można też podzielić na 2 topograficzne części: miedniczą i
prąciową.
 Najgrubszą warstwą ściany cewki jest ciało gąbczaste, które w początkowym
odcinku prącia tworzy zgrubienie – opuszkę prąciową
 Część miednicza cewki obłożona jest gruczołami płciowymi dodatkowymi
6. Cewka moczowa żeńska:
 Służy wyłącznie jako przewód wyprowadzający mocz.
 Rozpoczyna się i kończy jak cewka moczowa męska: ujściem wewnętrznym i
zewnętrznym cewki moczowej, jednak uchodzi do przedsionka pochwy.
 Na jej przekroju można wyróżnić 3 warstwy: błonę śluzową, błonę mięśniową
i przydankę.
 Oprócz m. zwieracza pęcherza moczowego występuje też m. zwieracz cewki
moczowej

Narządy płciowe męskie

1. Należy do nich: jądra, najądrza, nasieniowody, cewka moczowa męska, moszna, gruczoły
płciowe dodatkowe i prącie
2. Jądra: narząd parzysty; otoczone są błoną białawą
3. Najądrza: są miejscem dojrzewania plemników; tworzące go przewodziki wyprowadzające
łączą się w silnie poskręcany przewód najądrza (u konia nawet 80 m)
4. Nasieniowód – stanowi przedłużenie przewodu najądrza. Parzysta struktura uchodząca do
cewki moczowej w miejscu zwanym wzgórkiem nasiennym. Przed ujściem do cewki
moczowej tworzy rozszerzenie zwane bańką nasieniowodu.
a. U koni i przeżuwaczy końcowy odcinek nasieniowodu łączy się z przewodem
wydalającym gruczołu pęcherzykowego tworząc przewód wytryskowy
b. U świń nasieniowód i przewód wydalający gruczoły pęcherzykowego uchodzą
oddzielnie
c. U psów BRAK gruczołów pęcherzykowych, więc nasieniowody uchodzą do cewki
moczowej samodzielnie
5. Do gruczołów płciowym dodatkowych zaliczamy: parzysty gruczoł pęcherzykowy, gruczoł
krokowy i parzysty gruczoł opuszkowo-cewkowy.
 a. Gruczoł pęcherzykowy – układa się bo bokach szyjki pęcherza moczowego i jest
gruczołem płciowym dodatkowym. Jego wydzieliny zawierają substancje odżywcze
dla plemników. BRAK u psów
b. Gruczoł krokowy – otacza cewkę moczową. Wydziela substancje zawierające
prostaglandyny – powodują zwolnienie skurczów macicy i rozluźnienie
nasieniowodów sprzyjając zapłodnieniu. Najlepiej rozwinięty jest u psa.
c. Gruczoł opuszkowo-cewkowy – leży w pobliżu cewki moczowej tuż przed wyjściem z
miednicy. BRAK u psa. Najlepiej rozwinięty u świń.

Narządy płciowe żeńskie

1. Narządy płciowe żeńskie obejmują: jajowody, macicę, pochwę, przedsionek pochwy, srom i
łechtaczkę.
2. Komórka jajowa uwalniania jest do jamy otrzewnej, z której zbierana jest przez lejek
jajowodu. Lejek jajowodu przedłuża się w bańkę jajowodu, która jest odcinkiem, w którym
zachodzi zapłodnienie.
3. Macica występuje w kilku odmianach:
 Macica dwurożna przegrodowa – występuje w niej przegroda zwana żaglem macicy.
U mięsożernych, przeżuwaczy i świni
 Macica dwurożna bezprzegrodowa – u koni
 Macica podwójna – u królików i torbaczy
 Macica pojedyncza – u naczelnych
4. Najdłuższa szyjka macicy: u świni
Najkrótsza szyjka macicy: u psa
Najdłuższy trzon macicy: u konia
Najkrótszy trzon macicy: u mięsożerców (ok. 3cm) i świń (ok. 5 cm)
5. Typy łożysk:
a. Nieinwazyjne (rzekome), nabłonkowo-kosmówkowe, rozproszone – u koni i świni –
kosmki rozsiane po całej powierzchni kosmówki
b. Nieinwazyjne, łączno-kosmówkowe, liścieniowate – u przeżuwaczy – kosmki
zgrupowane na polach zwanych liścieniami połączonych z brodawkami macicznymi
c. Inwazyjne (prawdziwe), śródbłonkowo-kosmówkowe, popręgowe – u mięsożernych
– kosmki zgromadzone w środkowej części pęcherza płodowego w postaci pierścienia
d. Inwazyjne, krwio-kosmówkowe, tarczowe – u naczelnych – kosmki pokrywają
powierzchnie w kształcie dysku