Dowodzenie nierówności Hojoo LEE; Seul, Korea

W tym artykule zobaczymy kilka typowych metod Zanim zajmiemy się przykładem nierówności z trzema
podejścia do zadań olimpijskich, dotyczących zmiennymi, wprowadźmy dwa zapisy sumacyjne
nierówności. Często występują w nich pewne X X
dodatkowe warunki, takie jak i .
cykl sym
ab = 1,
xyz = 1,
Niech P (x, y, z) będzie funkcją trzech zmiennych
x + y + z = 1, itp.
x, y, z. Definiujemy:
Włączenie tych ograniczeń do nierówności pozwala X
niekiedy uprościć problem. Zacznijmy od P (x, y, z) = P (x, y, z) + P (y, z, x) + P (z, x, y),
następującego przykładu. cykl
X
P (x, y, z) = P (x, y, z) +P (x, z, y) +P (y, x, z)+
Zadanie 1 (Węgry 1996). Niech a i b będą dodatnimi sym
liczbami rzeczywistymi, takimi że a + b = 1. +P (y, z, x) + P (z, x, y) + P (z, y, x).
Wykazać, że
1 a2 b2 Na przykład,
≤ + .
3 a+1 b+1 X
x3 y = x3 y + y 3 z + z 3 x,
Rozwiązanie. Korzystając z warunku a + b = 1, cykl
X
możemy sprowadzić naszą nierówność do postaci x3 = 2(x3 + y 3 + z 3 ),
jednorodnej: sym
1 a2 b2 X
≤ + x2 y = x2 y + x2 z + y 2 z + y 2 x + z 2 x + z 2 y,
3 (a + b)(a + (a + b)) (a + b)(b + (a + b))
sym
lub X
(a + b)(2a + b)(2b + a) ≤ 3(a2 (a + 2b) + b2 (2a + b)), xyz = 6xyz.
sym
co po przekształceniach daje nierówność
2(a3 + b3 ) + 7(a2 b + ab2 ) ≤ 3(a3 + b3 ) + 6(a2 b + ab2 ). Zadanie 2 (Międz. Olimp. Matem. 1984). Niech x, y, z
Mamy więc udowodnić będą nieujemnymi liczbami rzeczywistymi, takimi że
x + y + z = 1. Wykazać, że
a2 b + a b 2 ≤ a3 + b 3 ,
7
a to wynika z nierówności 0 ≤ xy + yz + zx − 2xyz ≤ .
27
(a3 + b3 ) − (a2 b + a b2 ) =(a − b)2 (a + b) ≥ 0.
Rozwiązanie. Dzięki warunkowi x + y + z = 1
Nierówność a2 b + a b2 ≤ a3 + b3 można uogólnić. możemy sprowadzić nierówność z zadania do postaci
jednorodnej, tzn.
Twierdzenie 1. Niech a1 , a2 , b1 , b2 będą dodatnimi 7
0 ≤ (xy + yz + zx)(x + y + z) − 2xyz ≤ (x + y + z)3 .
liczbami rzeczywistymi spełniającymi warunki 27
a1 + a2 = b1 + b2 i max(a1 , a2 ) ≥ max(b1 , b2 ). Nierówność po lewej stronie jest trywialna, ponieważ
jest równoważna warunkom
Jeśli x i y są nieujemnymi liczbami rzeczywistymi, to X
0 ≤ xyz + x2 y i x, y, z ≥ 0.
xa1 y a2 + xa2 y a1 ≥ xb1 y b2 + xb2 y b1 . sym

Dowód. Bez utraty ogólności możemy założyć, że Prawa nierówność upraszcza się do postaci
a1 ≥ a2 , b1 ≥ b2 , a1 ≥ b1 . Jeśli x lub y jest zerem, X X
7 x3 + 15xyz − 6 x2 y ≥ 0.
nierówność jest oczywiście spełniona. Przyjmijmy cykl sym
zatem, że obie liczby, x i y, są różne od zera. Łatwo
sprawdzić, że Ponieważ
X X
xa1 y a2 + xa2 y a1 − xb1 y b2 − xb2 y b1 = 7 x3 + 15xyz − 6 x2 y =
cykl sym
= xa2 y a2 (xa1 −a2 + y a1 −a2 − xb1 −a2 y b2 −a2 − X X X X
=2 x3 − x2 y + 5(3xyz + x3 − x2 y),
b2 −a2 b1 −a2
−x y )= cykl sym cykl sym
a2 a2 b1 −a2 b1 −a2 b2 −a2 b2 −a2
= x y (x −y )(x −y )= więc wystarczy wykazać, że
1 X X X X
= (xb1 − y b1 )(xb2 − y b2 ) ≥ 0. 2 x3 ≥ x2 y i 3xyz + x3 ≥ x2 y.
xa2 y a2 cykl sym cykl sym

9
Zauważmy, że To można uprościć do postaci następującej
(x2 y − y 2 z + z 2 x) · (y 2 z − z 2 x + x2 y)·
X X X X
2 x3 − x2 y = (x3 + y 3 ) − (x2 y + xy 2 ) =
cykl sym cykl cykl ·(z 2 x − x2 y + y 2 z) ≤ x3 y 3 z 3
X
= (x + y − x y − xy ) ≥ 0.
3 3 2 2
lub
cykl
X X X
3x3 y 3 z 3 + x6 y 3 ≥ x4 y 4 z + x5 y 2 z 2 ,
Drugą nierówność możemy zapisać tak: cykl cykl cykl
X
x(x − y)(x − z) ≥ 0, lub
X X
cykl 3(x2 y)(y 2 z)(z 2 x) + (x2 y)3 ≥ (x2 y)2 (y 2 z),
a to jest szczególny przypadek następującej cykl sym

nierówności Schura. co już jest szczególnym przypadkiem nierówności

Schura.
Twierdzenie 2 (Schur). Niech x, y, z będą Z kolei przykład nierówności z dodatkowym
nieujemnymi liczbami rzeczywistymi. Wówczas warunkiem abc = 1.
dla dowolnej liczby rzeczywistej dodatniej r
X
xr (x − y)(x − z) ≥ 0. Zadanie 4 (Turniej Miast 1997). Niech a, b, c będą
cykl liczbami dodatnimi spełniającymi warunek abc = 1.
Dowód. Żadna permutacja trzech zmiennych Udowodnić, że
nie narusza tej nierówności, więc możemy założyć, 1 1 1
+ + ≤ 1.
że x ≥ y ≥ z i przekształcić nierówność do następującej a+b+1 b+c+1 c+a+1
postaci:
Rozwiązanie. Nierówność możemy przedstawić
(x − y)[xr (x − z) − y r (y − z)] + z r (x − z)(y − z) ≥ 0, w następującej postaci
w której każdy wyraz po lewej stronie jest oczywiście 1 1
nieujemny. + +
a + b + (abc)1/3 b + c + (abc)1/3
Nierzadko przydaje się następujący szczególny 1 1
+ ≤ .
przypadek nierówności Schura: c + a + (abc)1/3 (abc)1/3
X X X
x(x − y)(x − z) ≥ 0 ⇔ 3xyz + x3 ≥ x2 y.
Podstawiamy: a = x3 , b = y 3 , c = z 3 , gdzie x, y, z > 0,
cykl cykl sym
i dochodzimy do nierówności
Oto inne zadanie z Międzynarodowej Olimpiady 1 1 1 1
Matematycznej, które można rozwiązać za pomocą + + ≤
x3 + y 3 + xyz y 3 + z 3 + xyz z 3 + x3 + xyz xyz
tej nierówności.
równoważnej następującej
Zadanie 3 (Międz. Olimp. Matem. 2000). Niech
X
xyz (x3 + y 3 + xyz)(y 3 + z 3 + xyz) ≤
a, b, c będą liczbami dodatnimi, takimi że abc = 1. cykl
Udowodnić nierówność
≤ (x3 + y 3 + xyz)(y 3 + z 3 + xyz)(z 3 + x3 + xyz).
1 1 1
   
a −1+ b−1+ c−1+ ≤ 1. Z tej otrzymujemy nierówność
b c a X X
x6 y 3 ≥ x5 y 2 z 2 ,
Rozwiązanie. Nierówność z zadania jest równoważna sym sym
następującej nierówności jednorodnej
która jest szczególnym przypadkiem ogólniejszego

(abc)2/3
 
(abc)2/3
 twierdzenia.
a−(abc) +
1/3
· b − (abc) +
1/3
·
b c
Twierdzenie 3 (R.F. Muirhead). Jeśli a1 , a2 , a3 , b1 ,
(abc)2/3
 
· c − (abc)1/3 + ≤ abc. b2 , b3 są liczbami rzeczywistymi, takimi że
a a1 ≥ a2 ≥ a3 ≥ 0,
Podstawiamy: a = x3 , b = y 3 , c = z 3 , gdzie x, y, z > 0, b1 ≥ b2 ≥ b3 ≥ 0,
otrzymując a1 ≥ b 1 ,
a1 + a2 ≥ b 1 + b 2 ,
(xyz)2   3 (xyz)2
 
x3 − xyz + · y − xyz + · a1 + a2 + a3 = b 1 + b 2 + b 3 ,
y3 z3 oraz x, y, z są liczbami nieujemnymi, to
(xyz)2
  X X
· z 3 − xyz + ≤ x3 y 3 z 3 . xa1 y a2 z a3 ≥ xb1 y b2 z b3 .
x3 sym sym

10
Dowód. Przypadek 1. b1 ≥ a2 : Zadanie 5 (Międz. Olimp. Matem. 1995).
Z nierówności Niech a, b, c będą liczbami dodatnimi, takimi że
a1 ≥ a1 + a2 − b 1 i a1 ≥ b 1 abc = 1. Udowodnić, że
wynika, że 1 1 1 3
3
+ 3 + 3 ≥ .
a1 ≥ max(a1 + a2 − b1 , b1 ), a (b + c) b (c + a) c (a + b) 2
a więc Rozwiązanie. Równoważnie, mamy udowodnić
max(a1 , a2 ) = a1 ≥ max(a1 + a2 − b1 , b1 ). nierówność
Z kolei z 1 1 1 3
a1 + a2 − b 1 ≥ b 1 + a3 − b 1 = a3 3
+ 3 + 3 ≥ .
a (b + c) b (c + a) c (a + b) 2(abc)4/3
i
a1 + a2 − b 1 ≥ b 2 ≥ b 3 Przyjmijmy a = x3 , b = y 3 , c = z 3 , gdzie
x, y, z > 0. Wówczas nierówność przybiera postać
wnioskujemy, że X 1 3
≥ 4 4 4.
max(a1 + a2 − b1 , a3 ) ≥ max(b2 , b3 ). x9 (y 3 + z 3 ) 2x y z
cykl
Stosując teraz dwukrotnie twierdzenie 1, mamy Likwidując mianowniki, dochodzimy do postaci
następującej:
X X
xa1 y a2 z a3 = z a3 (xa1 y a2 + xa2 y a1 ) ≥
sym cykl X X X
X x12 y 12 + 2 x12 y 9 z 3 + x9 y 9 z 6 ≥
≥ z (xa1 +a2 −b1 y b1 + xb1 y a1 +a2 −b1 ) =
a3
sym sym sym
cykl X
X ≥3 x11 y 8 z 5 + 6x8 y 8 z 8
= xb1 (y a1 +a2 −b1 z a3 + y a3 z a1 +a2 −b1 ) ≥ sym
cykl
X X lub
≥ xb1 (y b2 z b3 + y b3 z b2 ) = xb1 y b2 z b3 . X X 
cykl sym x12 y 12 − x11 y 8 z 5 +
sym sym
Przypadek 2. b1 ≤ a2 : X X 
Z nierówności +2 x12 y 9 z 3 − x11 y 8 z 5 +
3b1 ≥ b1 + b2 + b3 = a1 + a2 + a3 ≥ b1 + a2 + a3 sym sym
X X 
otrzymujemy + x9 y 9 z 6 − x8 y 8 z 8 ≥ 0,
b 1 ≥ a2 + a3 − b 1 sym sym

oraz gdzie na mocy twierdzenia 3 każdy wyraz po lewej

a1 ≥ a2 ≥ b 1 ≥ a2 + a3 − b 1 , stronie jest nieujemny.

a w konsekwencji
ZADANIA
max(a2 , a3 ) ≥ max(b1 , a2 + a3 − b1 )
1. (Międz. Olimp. Azji i Pacyfiku 1998) Niech a, b, c
i będą liczbami dodatnimi. Udowodnić, że
max(a1 , a2 + a3 − b1 ) ≥ max(b1 , b3 ).      
a b c a+b+c
Stosując ponownie dwa razy twierdzenie 1, 1+ 1+ 1+ ≥2 1+ √ .
b c a 3
abc
dochodzimy do nierówności
X X 2. (Jugosławia 1987) Niech a i b będą liczbami
xa1 y a2 z a3 = xa1 (y a2 z a3 + y a3 z a2 ) ≥ dodatnimi. Udowodnić, że
sym cykl √
1 1 √
(a + b)2 + (a + b) ≥ a b + b a.
2 4
X
≥ xa1 (y b1 z a2 +a3 −b1 + y a2 +a3 −b1 z b1 ) =
cykl
3. (Międz. Olimp. Matem. 1998, propozycja)
X Udowodnić, że jeśli x, y, z są liczbami dodatnimi oraz
= y b1 (xa1 z a2 +a3 −b1 + xa2 +a3 −b1 z a1 ) ≥ xyz = 1, to
cykl
x3 y3 z3 3
X
b1 b2 b3 b3 b2
X
b1 b2 b3 + + ≥ .
≥ y (x z +x z )= x y z . (1 + y)(1 + z) (1 + z)(1 + x) (1 + x)(1 + y) 4
cykl sym
4. (Wielka Brytania 1999) Liczby rzeczywiste
Ostatnie twierdzenie można także wykorzystać nieujemne p, q, r spełniają warunek
do rozwiązania następującego zadania p + q + r = 1. Udowodnić, że
z Międzynarodowej Olimpiady Matematycznej. 7(pq + qr + rp) ≤ 2 + 9pqr.

11