Art déco w Stanach Zjednoczonych

Art déco to nazwa kierunku w architekturze, który wykształcił się w Stanach Zjednoczonych w
czasie dwudziestolecia międzywojennego. Zawitał on niemal do wszystkich dziedzin sztuki wizualnej –
architektury, malarstwa, filmu, fotografii, wnętrz, mody, czy tkanin. Był to kierunek, który wytworzył
się pod wpływem dużych przemian technicznych a także społecznych.

Kiedy po I Wojnie Światowej do świata powrócił spokój, rozwinęła się klasa zamożna
poszukująca luksusu i elegancji. Był to okres dobrobytu, szalonych lat pogoni za nowoczesnością.
Społeczeostwu bardziej zależało na przeżywaniu ulotności chwili i beztrosce niż na stabilności.
Rozwinął się konsumpcyjny styl życia.

Można powiedzied, że art déco zaczęło się od Wystawy Sztuk Dekoracyjnych i Przemysłowych
w Paryżu w 1925 roku. Pomimo, że Stany Zjednoczone nie brały udziału w tej wystawie, silnie
wpłynęła ona na twórczośd amerykaoskich architektów. Podczas gdy w Europie panowała moda na
modernistyczne i konstruktywistyczne czyste formy, w Ameryce większy poklask znajdowała
architektura dekoracyjna. Zdobyła ona popularnośd przede wszystkim ze względu na spełnienie
oczekiwao bogatej i ambitnej klienteli.

Mając możliwości rozwoju, art déco wykreowało kilka stylów. Do największych i najbardziej
rozpoznawalnych zaliczamy styl nazwany streamline moderne, który odrzucał niepotrzebny
ornament i kierował się opływowymi kształtami i aerodynamiką, którą można było zauważyd w
motoryzacji.

Drugą odmianą stylu był zigzag moderne lub inaczej jazz moderne, który charakteryzował się
geometryzującymi, abstrakcyjnymi ornamentami, kolorowymi fasadami i drogimi, egzotycznymi
materiałami. To właśnie ten styl, łączony z indywidualnymi pomysłami był wykorzystywany w
dekoracjach słynnych wieżowców art déco.

Rzeczony wieżowiec narodził się w latach 80-tych XIX wieku w Chicago, kiedy architekci szkoły
chicagowskiej wypracowali formę wieżowca-biurowca, charakteryzującym się nowatorską
konstrukcją szkieletową i bogatą dekoracją. Znaczne wysokości zostały uzyskane dzięki wynalezieniu
szybkobieżnej windy, klimatyzacji i sztucznego oświetlenia.

Ojcami, dzięki którym wykrystalizowały się wieżowce w stylu art déco są Woolworth Building
Cassa Gilberta, Chicago Tribune Johna Meada Howellsa i Raymonda Hooda oraz American Radiator
Building Raymonda Hooda. Zastosowano w tych budynkach nowoczesną konstrukcję szkieletową z
żelaza i historyzujący ornament, zapożyczony z gotyku. Budynki te stanowiły inspirację dla
nowoprojektowanych wieżowców w Detroit takich jak Fisher Building Alberta Kahna z 1928 roku czy
Guardian Building zaprojektowanego przez Donaldson & Meier, Smith, Hinchman &Grylls w 1928-29
roku.

Oba budynki reprezentują typowy schemat wieżowca w stylu amerykaoskiego art déco.
Zawierają one charakterystyczne elementy, między innymi wykonanie elewacji z kamienia na
przykład wapienia, granitu czy marmuru lub z cegły. Dominującym elementem kompozycji elewacji są
filary lub pilastry podkreślające wertykalnośd budowli. Zwykle wieżowiec art déco jest podzielony na
reprezentacyjny parter ze sklepami i efektownym głównym wejściem, ujednoliconą formę
kondygnacji biurowych oraz podkreślone zwieoczenie budowli wieżą lub iglicą. Wnętrze typowego
wieżowca jest zdobione z rozmachem, charakterystyczną cechą są sklepienia kolebkowe wysokiego
parteru w wyrazistych kolorach z motywami roślinnymi.

Wszystkie te cechy zawiera również najbardziej efektowny drapacz chmur w Stanach

Zjednoczonych – Chrysler Building w Nowym Jorku, zaprojektowany przez Williama Van Alena. Przez
jedenaście miesięcy nosił miano najwyższego budynku świata (319m), do czasu gdy tytuł przejął
Empire State Building (381m). Budynek stał się znakiem rozpoznawczym firmy Chrysler ze względu na
swą wysokośd, oryginalne ornamenty oraz zwieoczenie nie przypominające niczego z dotychczasowej
architektury.

Elewacja budynku została zaprojektowana w bardzo ciekawy sposób. W ścianach z białych

cegieł znalazły się śmiałe akcenty z cegły zielonej, a jasna cegła okalająca ciemne okna na każdej
kondygnacji podkreślała horyzontalnośd elewacji, natomiast grube pionowe pasy eksponowały
wysokośd. Ponad kondygnacjami biurowymi wznoszą się chromowane łuki z trójkątami
przypominającymi promienie wschodzącego słooca. Wieża zwieoczona została smukłą iglicą wysoką
na 7 pięter.

Zewnętrzne ornamenty nawiązują do branży motoryzacyjnej. Zastosowano powtarzający się

motyw kołpaków kół samochodowych, które wraz z kolorowym fryzami chromowanymi rzygaczami w
kształcie orłów zdobią podstawę wieży.

W odróżnieniu od zimnej i metalicznej ornamentyki zewnętrznej, wnętrze Chrysler Building

jest oszałamiająco dekorowane złoceniami i egzotycznymi materiałami. Ściany i sufity zostały
wypełnione freskami o tematyce współczesnej techniki i komunikacji, wykonane z afrykaoskiego
marmuru i stalowych wstawek.

Jeden ze wspanialszych budynków stylu art déco jest Empire State Building zaprojektowany
przez Wiliama Lamba z Pracowni Shevre Lamb i Harmon, zbudowany w jedenaście miesięcy 1929-30
w Nowym Jorku. Posiada klasyczna fasadę z wieżą w stylu art déco. Elewacja wykonana została z
szarego wapienia, a aluminiowe pasu okalające okna podkreślały wertykalnośd budowli. Hall
wejściowy ma wysokośd trzech pięter. Wnętrze zostało ozdobione aluminiowym reliefem
pokazującym budynek promieniujący na Amerykę. Ściany udekorowano brązowymi medalionami
przedstawiającymi technologie, w jakich budynek powstał, na przykład windy, maszyny, materiały, a
także. projektantów.

Architektura art déco była kierunkiem nowoczesnym, bazującym na projektach klasycznych i

nowatorskich konstrukcjach. Dzięki temu wykrystalizował się nowy rodzaj budowli. Jako kierunek w
sztuce pożądany, emanujący witalnością i dynamizmem spełniał oczekiwania społeczeostw
konsumenckich.
Bibliografia

A.K. Olszewski, „Nowojorskie art déco a europejski ekspresjonizm”, wyd. Neriton, 2007
Benton Charlotte, Benton Tim, Wood Ghislaine, „Art déco 1910-1939”, wyd. Zysk I Spółka,
2010
Anthony C. Romeo, A.I.A. “Can We Be Both Lighthearted And Serious? The Chrysler Building
Shows How!”, New York, 2008
J. Tietz, „Historia architektury XX wieku”, Koln, 2001