PROBABILITATE

BANAKETAK

MATEMATIKA II
23-24
15.PROBABILITATE BANAKETAK
1. PROBABILITATE BANAKETAK
1.1. ALDAGAI ALEATORIOA
1.2. PROBABILITATE FUNTZIOA
2. BANAKETA BINOMIALA
2.1. PARAMETROAK
3. BANAKETA JARRAIAK
4. BANAKETA NORMALA
4.1. ALDAGAIAREN TIPIFIKAZIOA
5. TAULAREN ERABILERA
6. BINOMIALETIK NORMALERA

MATEMATIKA II LAKUA BHI 2023-24

15.1_ PROBABILITATE BANAKETAK
Probabilitate-banaketak: Saiakuntza edo behaketen bidez lortzen diren maiztasun erlatiboko
banaketen idealizazio teorikoak dira.

Fenomeno erreal baten portaera azaltzen saiatzen den eredu teorikoa.

Adibidez, dado bat botata lortutako puntu kopuruari buruz, puntu kopuru horren probabilitate-banaketa
honela definitu daiteke:

MATEMATIKA II LAKUA BHI 2023-24

15.1.1_ ALDAGAI ALEATORIOA (X)

ALDAGAI ALEATORIOA (X): lagin-espazioko gertaera bakoitzari zenbaki erreal bat lotzen dio.

- Diskretua: har ditzakeen balio kopurua zenbakigarria eta finitua bada. (Barra-diagramak)
Dado baten emaitzak; txanpon baten aurpegi kopurua

- Jarraia: zuzen errealeko tarte batean, infinitu balio hartzen baditu. (Histogramak)
Ikasleen altuera, pisua…

418-419.orrialdea

MATEMATIKA II LAKUA BHI 2023-24

15.1.2_ PROBABILITATE FUNTZIOA
PROBABILITATE FUNTZIOA: f(xi) = P(X=xi) = pi 0≤f(xi)≤1

X aldagai aleatorio diskretu baten probabilitate funtzioa, aldagai aleatorio bakoitzari (xi),
aldagaiak balio bat hartzeko duen probabilitatea lotzen dion funtzioa da. Maiztasun banaketetako
maiztasun erlatiboaren parekoa da.

Adibidez: Hiru txanpon jaurtiketaren esperimentua.

_Lagin espazioa (emaitz posibleak): E = {(A,A,A), (A,A,X), (A,X,A), (A,X,X), (X,A,A), (X,A,X), (X,X,A), (X,X,X)}

MATEMATIKA II LAKUA BHI 2023-24

15.2_ BANAKETA BINOMIALA: B(n,p)
Ezaugarriak:

● Esperimentu frogaldi bakoitzak bi aukera ditu: A gertaera (arrakasta) edo A-ren aurkakoa
(porrota)
● Froga (n) bakoitzaren emaitza, aurrekoarekiko independientea da.
● A-ren probabilitatea (p) eta A-ren aurkakoa (q):

Esperimentuan ateratako arrakasta kopuruari, aldagai binomiala deitzen zaio (X). Aldagai
diskretua da, n frogaldi egin ondoren 0,1,2…,n balioak bakarrik har ditzakeelako.

Probabilitate funtzioa:

422-423.orrialdea

MATEMATIKA II LAKUA BHI 2023-24

15.2_ BANAKETA BINOMIALA: B(n,p)
Adib.: Eman dezagun txanpon baten alde bat urdinez margoztuta dagoela eta beste aldea gorriz.
Txanpona trukatuta dago eta urdina ateratzeko probabilitatea 0,4 da. Hamar aldiz jaurti ondoren zein
da 4 urdin ateratzeko probabilitatea?

MATEMATIKA II LAKUA BHI 2023-24

15.2_ BANAKETA BINOMIALA: B(n,p)
Adib.: Eman dezagun txanpon baten alde bat urdinez margoztuta dagoela eta beste aldea gorriz.
Txanpona trukatuta dago eta urdina ateratzeko probabilitatea 0,4 da. Hamar aldiz jaurti ondoren zein
da 4 urdin ateratzeko probabilitatea?

MATEMATIKA II LAKUA BHI 2023-24

15.2.1_ BANAKETA BINOMIONALAREN PARAMETROAK
Batez bestekoa (𝛍):

Desbideratze tipikoa (𝛔): Bariantza (𝛔2)

Adib.: Pertsonen %3 daltonikoak badira eta “pertsona bat daltonikoa da” gertaerari A esaten
badiogu. Zoriz 7 pertsona hartzen baditugu eta daltonikoak zenbat diren galdetzen badugu. Hori
banaketa binomial bat da; n=7 eta p=0,03 izanik. Hau da, B (7; 0,03).

Probabilitatea kalkulatzeko:

Banaketaren parametroak:
422-423.orrialdea

MATEMATIKA II LAKUA BHI 2023-24

15.3_ BANAKETA JARRAIAK
Banaketa jarraia: aldagai aleatorioak zuzen errealeko tarte baten infinitu balio hartzen dituenean.

_Dentsitate funtzioa: (Gaussen kanpaia)

Adib.: Maratoi baten 500 partehartzaileen denborak kontuan hartu ditugu:

Tarteak gero eta txikiagoak

eginez, limitean, tarteen
luzeerak oso txikiak direnean,
Gaussen kanpainaren itxura
hartzeko joera du.

MATEMATIKA II LAKUA BHI 2023-24

15.4_ BANAKETA NORMALA: N(𝛍,𝛔)
Banaketa normala: banaketa jarraien ezagunena eta ohikoena da. 𝛍: batez-bestekoa
𝛔: desbideratze-tipikoa

Ezaugarriak:
- X aldagaiak R multzoko edozein balio har dezake.
- Grafikoa asintotikoki hurbiltzen da X ardatzera bi muturretatik.
- Kurbaren azpiko azaleraren balioa 1 da.
- Aldagai alearoriak k balio erreala edo balio txikiagoak hartzeko probabilitatea
p(X≤k), k balio horren ezkerrekaldean eta kurbaren azpiko azaleraren
balioaren berdina da.
- P(X≤𝞵)=0,5 eta P(X≥𝞵)=0,5; hau da, grafikoa simetrikoa da batez-bestearekiko.
- Grafikoaren kokapena eta forma 𝞵 eta 𝛔-ren menpe daude. Batez bestekoak
posizioa zehazten du eta desbidazio estandarrak zer forma duen; 𝛔 handia
bada datuetan dispertsio handiagoa dago 𝞵 batez bestearekiko eta kurba
planoagoa da.

MATEMATIKA II LAKUA BHI 2023-24

15.4.1_ ALDAGAIAREN TIPIFIKAZIOA: N(0,1)
𝛍=0: batez-bestekoa
𝛔=1: desbideratze-tipikoa

Lehen aipatu dugun grafikoaren azpiko azalerak kalkulatzea ez da lan erreza. Hori dela eta banaketa
normal konkretu baten probabilitateen balioak kalkulatu eta taula baten adieraztea erabaki zuten
matematikariek: N(0,1).
Nola erabili dezakegu taula hori edozein banaketa normal baten probabilitateak kalkulatzeko?

Aldagaia tipifikatzea:
N(𝞵,𝛔) banaketako X aldagaia N(0,1) banaketako Z aldagaira eraldatuko dugu,

a balioa tauletan aurkitu beharko dugu

431.orrialdea

MATEMATIKA II LAKUA BHI 2023-24

15.5_ TAULAREN ERABILERA: P(Z≤k)

429.orrialdea

MATEMATIKA II LAKUA BHI 2023-24

15.5_ TAULAREN ERABILERA: P(Z≤k)
1 4

2 5

3 6

430.orrialdea

MATEMATIKA II LAKUA BHI 2023-24

15.6_ BANAKETA BINOMIALA NORMALERA HURBILTZEA
Baldintzak
B(n,p) N(𝞵,𝛔) n ≥ 10
n·p ≥ 5
n·q ≥ 5

Aldagaia diskretua aldagai jarraia bihurtzeko (Yates-en zuzenketa): X ⟹ X´

432-433.orrialdea

MATEMATIKA II LAKUA BHI 2023-24