MİMARLIK KAVRAMLARI

DERS XIV İMGELEM VE MEKAN

https://yapidergisi.com/27116-2/
Yersizleşmeye Rağmen: Tadao Ando’yu “Yer” Bağlamında Okumak
 “Mimarlık sadece biçimlerle
oynamak değil, insan tarafından bir
yerin kurulmasıdır” (Tadao Ando)

 Mekan, genel olarak insanı çevreden

belli bir ölçüde ayıran ve içinde
eylemlerini sürdürmesine elverişli
olan hacim olarak tanımlanabilir.

 Sınırları, gözlemci(ler) tarafından

algılanabilen uzay parçasıdır.

Sanatçı: Didier Faustino

Çalışmanın adı: double happiness. 2009
 MEKAN
Mekan;
 Yer ve mekan kavramları birbirlerinden ince
sınırlarla ayrılır.
 Mekan, matematik ve fizik kurallarıyla
ölçülebilen, metrik sistem birimleriyle ifade
edilen soyut bir kavramdır.
 “Bir yeri oluşturan elemanların üç boyutlu
organizasyonudur” (Auge, 2016).
 “Genelde fiziksel açıdan işaretlerle,
malzemeyle, renklerle, biçimlerle,
büyüklüklerle, mobilyalarla, peyzaj vb.
somut öğelerin etkileriyle oluşmaktadır”
(Solak, 2017).
 Pavilions at Highgate, London (1981)
by Demetri Porphyrios

 İnsan, evrensel boşluğu ve doğal çevrenin bir parçasını bir

veya birkaç yönde sınırlandırmış, onu içe dönük, kendisine
özel bir boşluk haline getirmiştir.
 Mimari eylemin ilk aşaması, insanın kendisini güvende
hissedeceği tanımlı bir hacim oluşturulmasıdır.
 İnsan, evrensel boşluğu ve doğal
çevrenin bir parçasını bir veya birkaç
yönde sınırlandırmış, onu içe dönük,
kendisine özel bir boşluk haline
getirmiştir.

 Mimari eylemin ilk aşaması, insanın

kendisini güvende hissedeceği
tanımlı bir hacim oluşturulmasıdır.
 Biçim konusunda;

Düzlemler hacmi tanımlar

Mekan Kurgusunun Temel Yapıları

 Mimarlıkta, mekanın biçimlenmesi,

işlevselliğe bağlı veriler yanında, mekanı
sınırlayan yüzeylerin düzenlenmesi ve
mekanın tümel açıdan algılanmasına
yönelik estetik kaygılar kapsamında
şekillenir.
 Mimari biçim, doku ve malzemelerin; ışık
ve gölge ayarının, renk bir bütün olarak
mekanı niteliklendiren, ona karakterini
veren araçlardır.
 Mimarlığın niteliği, tasarımcının bu
araçları kullanma ve birbirleri ile
ilişkilendirme becerisi ile ortaya çıkar.
Mekan Kurgusunun Temel Yapıları Mimaride, mekanı biçimlendirmeye yönelik genellikle üç düzlemde düzenleme yapılır;

Üst örtü-tavan düzlemi

Tavan
ve
Çatı düzlemleri i
Duvar düzlemi
Mimari mekanda dinamik bir etki
oluşturur.
Aktif görüi alanımız içerisindedir
Döşeme düzlemi

Binanın oturduğu Zemin düzlemidir.

 Yatay Düzlemde yapılan düzenlemelerle Mekan oluşturulması;
Mekan Kurgusunun Temel Yapıları

Zemin

Yükseltilmiş platform

Çökertilmiş düzlem

Yükseltilmiş düzlem

Çatı düzlemi
Tavan düzlemi
 Yatay Düzlem

Yükseltilmiş Zemin Düzlemi – Mekansal ve Görsel Süreklilik

Mekan Kurgusunun Temel Yapıları

Köşe iyi tanımlanmış Mekansal süreklilik kesintiye uğruyor. Görsel ve mekansal süreklilik kesimiş
Mekansal süreklilik Görsel süreklilik devam etmekte. Yükseltilmiş düzlem zeminden
korunmakta. koparılmış
 Düşey çizgisel elemanlar
mekansal hacmin sınırlarını
Mekan Kurgusunun Temel Yapıları

tanımlar

Tek bir düşey düzlem ,

Karşısındaki mekanları
kendine dahil eder

L şeklindeki düşey düzlemler

Merkezden dışa doğru
diagonal olarak mekansal
hacim oluştururlar
Architects: Akitoshi Ukai/AUAU Location: Kasugai,
Japan Interior Design: Akitoshi Ukai/AUAU Landscape
Design: Akitoshi Ukai/AUAU Structural engineer: Fujio
Atsushi/Fujio and associates Constructional engineer:
Kumazawa construction Supervision: Akitoshi
Ukai/AUAU Project area: 110 sqm Project year:
2010 Photographs: Suzuki Ken’ichi
https://eisenmanarchitects.com/House-VI-1975

House VI 1975 - EISENMAN

ARCHITECTS
Frank House
Ev VI'daki algı alanı Öklid'dir, yani ön yönelime sahiptir.
Bununla birlikte, evde, alışılagelmiş algısal ilişkiye
direnen -bileşimsel tekdüzelik veya orantısal
uyumsuzluklar, dinamik denge eksikliği vb.-
özümsenemez özellikler vardır. Bu "asimile edilemez
özellikler", kavramsal düzeyde işleyen başka bir
geometrik düzenin - topolojik - işaretleridir.

Ev VI'da, katıların ve boşlukların belirli bir yan yana

gelmesi, yalnızca zihin tarafından konumlarını değiştirme
ihtiyacını keşfederek çözülen bir durum üretir. Öğeleri
yeniden düzenlemeye yönelik bu zihinsel girişim, onların
kesin boyutları, biçimleri ve yan yana gelmeleriyle
tetiklenir. Bu, duvarların gerçek konumu aracılığıyla
yaratılmayan, ancak bizim onların potansiyel konumu
anlayışımızda olan belirli bir alanda bir gerilim veya
sıkıştırma hissi yaratır. Bükülme, bozulma, dalgalanma
veya artikülasyon hissi, zihnin fiziksel gerçekleri belirli https://www.archdaily.com/63267/
şekillerde düzenleme veya kavramsallaştırma eğilimi ad-classics-house-vi-peter-
nedeniyle oluşur, örneğin bir AB dizisini tamamlama eisenman
veya simetrileri düz bir çizgide okuma ihtiyacı gibi.
 Düşey Paralel düzlemler kullanarak mekan
Mekan Kurgusunun Temel Yapıları
oluşturma –
Doğrultusal olarak konumlandırılmış açık
uçlu olan yüzeyler mekansal hacmi tanımlar

U biçimli düşey düzlem –

Açık uçlu bir alana doğru mekansal hacmi
tanımlar

Düşey Paralel düzlemlerin çevrelediği alanlar

Sınırlandırılmış bir iç mekan
Mekan Kurgusunun Temel Yapıları Yatay Düzlemler kullanarak Mekan oluşturma

Zemin Düzlemi Doku ve Renk farklılaşmaları, değişimleri ile gösterilebilir

Kenar ve yüzeylerin tanımlı kılınması ile algılanır kılınabilir
Yüzeylerde oynamalarla (halı, parke, çim, kaldırım)
“Mekan, sürekli olarak varlığımızı sarıp sarmalar,
mekânsal hacim boyunca; hareket eder, biçim ve nesneleri görür,
sesleri duyar, esintiyi hissederiz.
Mekan (ahşap ve taş gibi) maddi unsurların oluşturduğu bir niteliktir.
Bu bağlamda, mekana ilişkin belirli bir biçimden bahsedilmesi
sözkonusu değildir.
Fakat, mekanı oluşturan bileşenler, biçimler üzerine konuşulur
değerlendirmeler yapılabilir.
Mekanın görsel niteliği, ışık kalitesi, boyutları ve ölçeği tamamen
toplam biçimin elemanlarıyla tanımlanır. Mekan kavranıp
çevrelendikçe ve bir kalıba sokulup biçimsel elemanlar tarafından
düzenlendikçe mimarlık varlık kazanır.”
Mimarlık Biçim Mekan ve Düzen, Francis D.K. Ching
 Mekan,

 Örtme ve çevreleme yoluyla yaşamı elverişli kılan

işlevsel bir boşluktur.
 Mekanı tanımlayan yapı elemanları; süreklilik,
bütünlük ve denge içerisinde olmalıdır.
 Doluluk – boşluk dengesi mekanı tanımlı kılan ana
unsurlardır.
 http://pezo.cl/?p=980&sm=3#980
SOFT PAVILION | ANCHORAGEI USA I 2011 I BUILT

 Bir mekan tasarımı, mimarın maddeye yönelik bilinçli

ve dönüştürücü eylemlerini yapılandırması, tektonik
ifadelerle ortaya koymasıdır.

 ‘Tektonik’ kelimesi köken olarak Yunanca, ‘yapan,

inşa eden’ anlamına gelen ‘tekton’dan gelir
(Frampton,1995: 3).

 İnşa eden, bir nevi şair rolündedir. Mimar, bir şair

olarak tektonik nesne oluşumunda, bir yönüyle
sahnesi olan görsel bir ürüne ilişkin şairane
durumları sorgular.
 Bu sahne, ‘mekan, madde ve meydana gelme şekli’
arasındaki içsel ilişkiyle kurulur.
 Herşey, bir boşluğun basit bir örtü ile
sınırlandırılması ile başlıyor.
Bir örtünün altında oturduğunuzda,
kendinize ait bir alan belirlemiş olursunuz.

Örtünün dışına çıktığınızda doğal çevrenin

içindesinizdir.
(Mimarlıkta Tasarımın Ruhu_L.Aras s.60)

Mekan dördüncü boyutuyla; zaman etkenliyle algılanır. Kübistlerin düzlemsel bir perspektif anlayışını
sorgulamaya başladığından beri, mekan sadece bir anlık değil, bizim diğer bütün zaman içinde birçok bakış
açısıyla birikmiş deneyimlerimizin ilişkisi olarak görülür, zamansal ve mekansal etkenlerin kaynaşmasından
bahsedilir (Rowe & Slutzky, 1963: 46).
Mekan, yapıyı oluşturan maddelerle değil de mekânsal varlıkların veya oluşumların kesişimidir.
MEKAN

Fiziksel çevremizde, gereksinimler doğrultusunda bir hacmin,

üç botutlu olarak (x, y, z düzlemlerinde)
 – Belirlenmesi,
 - Sınırlandırılması
 - Çevrelenmesi
 - Örtülmesi
 - Yalıtılması
 - Koşullandırılması
 - Düzenlenmesi dir. sınırlama, yönlendirme, odaklama, birleştirme veya ayırma
 Mekanı oluşturan çeşitli bileşen ve öğeler, mekan örgütlemede
farklı roller üstlenirler ve mekanın bütünsel etkisi üzerinde son
derece önemlidirler.
Mekanın bileşen ve öğeleri yani MEAKAN DÜZENLEYİCİ ÖĞELER,
 Sınırlayıcı,
 Yönlendirici,
 Odaklayıcı,
 Birleştirici veya Ayırıcı amaçla kullanılan öğelerdir.

Üstlendikleri bu roller, gözlemci tarafından o mekanı kavrarken

Fiziksel, Algısal, Kavramsal, Davranışsal olarak farklı bağlamlarda değerlendirilir.
Mekanın DÜZENLENMESİ
Mekan Sınırlayıcı öğeler

 Sınırlamada, varolan ya da kullanılan engeller,

sınırladıkları bölge kadar önem taşıyan öğelerdir.
 Bir bina iç mekanında yapısal bileşenler çoğunlukla
sınırlayıcı roller üstlenirler. Duvar, kolon, kiriş ve çatı
gibi elemanlar bu bileşenlerden sayılabilir.
 Dış mekanlar, doğal ve yapısal veya işlevsel sınırlarla
planlanırlar. Kentlerde binalar arasında kalan tüm
mekanlar, kentsel toplumsal mekan olarak nitelendirilir.
 Mekanın DÜZENLENMESİ
Mekanda Yönlendirici Öğeler

 Dolaşımı sağlamak, sirkülasyonu kontrol altında tutmak ve birbirleriyle

bağlantılı işlevlere sahip mekanlarda bir diğerine geçme gereksinimini
karşılamak açısından yönlendirici öğeler önem taşımaktadırlar.
 Işınsal veya çizgisel formların yönlendirici etkileri vardır. Bina içlerinde
koridor, dış mekanlarda sokak, yol veya farklı bir zemin kaplamasıyla
oluşturulan aks yönlendirmeyi sağlamaktadır.
 Süreklilik sağlayan noktasal elemanlar da yönlendirici bir etki
yaratmaktadır. Aydınlatma elemanları buna örnek gösterilebilir. Müze,
sergi salonları gibi dolaşımın önemli olduğu mekanlarda yönlendirici
öğeler mekanı örgütlemektedir.
 Mekanın DÜZENLENMESİ
Mekana Odaklayıcı Öğeler
 Vurgular, sınırlanan bir mekanın işlevsel, simgesel veya
biçimsel olarak genel kompozisyondan ayrımsanan
güçlü öğelerdir.
 Çevre renklerinden ve dokusundan ayrışan elemanlar
ve bileşenler ile fonksiyonel olarak merkez teşkil eden
noktalar bunlar arasındadır. Anıtlar kentsel ölçekte
sayılabilecek vurgu ve odak noktalarıdır. Binalarda ise
girişler, düğüm noktaları, otellerde resepsiyon bu odak
noktalarından sayılabilir.
Kent Mekanında Yerleştirilecek olan bir öğe (Dikilitaş, Heykel, Havuz, Ağaç),
Bulunduğu Noktayı Odaklanılmasını Sağlar
 vo trong nghia architects,
spirals farming kindergarten
vietnam

http://www.designboom.com/architecture/vo-trong-nghia-architects-farming-kindergarten-vietnam-11-11-201
Mekanın DÜZENLENMESİ
Mekanı Birleştirici / Ayırıcı öğeler

Boşluklar, Akslar (doğrultular),

Sayamaike Museum, Tadao Ando
https://www.youtube.com/watch?v=QBs99QtIjWA

 Geleneksel Japon kültüründe mekan algısı, modern mekan algısı ile benzeşir.
 ‘Japon dolaşım mekanları geleneğinde hareketli bir gözlemci ve sürekli değişen
bakış açıları olduğu varsayılır; gözlemci nerede olduğunu bilir fakat nereye
gittiğini bilmez. Japon mimarlığı katılıma olanak sağlayan tamamlanmamış bir
dünya sunmaktadır. Tadao Ando’nun dolaşım mekanlarını ele alışı ve doğaya karşı
duyarlı tavrı Japon geleneğinden gelmektedir’,
Mimarlıkta Söylem, Kuram ve Uygulama_ s.39_ N.İnceoğlu
Mekan algımız,
diğer insanlarla ve yaşadığımız yer ile olan etik ilişkinin yansımasıdır.
The Sense of Space _ David Morris

Binaların çoklu bakış Zen Budizminin insanın

açısından algılanabildiği varoluşunu duyumsaması
(içten ve dıştan) için yalıtılmış/saflaştırılmış
yalınlaştırılmış kütleler. hacimler
Mekan algımız,
diğer insanlarla ve yaşadığımız yer ile olan
etik ilişkinin yansımasıdır. The Sense of Space _ David Morris

TBMM Camii (Meydan-İbadet-Kitaplık)

Behruz Çinici, 1994
http://www.designboom.com/architecture/azpml-isaf-sailing-world-championship-facilities-santander-11-06-2

AZPML architects
folds public rooftop over sailing storage facility
İspanya, Santander
Despite Controversy, Michael Maltzan Architecture's "Lens" Will Go
On
 Bir mimarlık ürünü; kültür, dil, değer
yargıları, tarih, ekonomi, teknoloji gibi birçok
parametre çerçevesinde şekillenmektedir.
 Mekan oluşumunda bu parametreler zaman
zaman ve farklı durumlarda mimarlık
anlayışlarını belirlemek adına ağırlıklarını
hissettirir.
Gözlemci tarafından mekan kavranırken
Fiziksel, Algısal, Kavramsal, Davranışsal olarak farklı bağlamlarda
değerlendirilir.

Pragmatik Mekan işlevsel niteliği öne çıkan

Varoluşsal (Kültür) kültürel // //

Kavramsal Mekan belirli bir temaya vurgu yapılan

Algısal Mekan algıları uyarmaya yönelik

Toplumsal-kültürel bağlamda mekan 4 başlıkta incelenir;

 Pragmatik (işleve yönelik) mekan: günlük fiziksel eylemlerin verdiği mekan bilgisi,
 Varoluş mekanları: insanın çevresi hakkında oluşturduğu ve kültür birikiminden
etkilenen mekan imajı,
 Kavram mekanları: fizik evren ve mekansal ilişkiler hakkındaki düşünsel şemalar
şeklindedir.
 Algı mekanları: duyularla kavranan, kişiye göre değişen yönelim ve izlenimler,
(mutluluk mekanları, ayrılık mekanları, iktidar mekanları (C. N. Schulz, 1971)
Pragmatik
(işleve yönelik) mekan
 Eski bir Roma kenti olan Lucca’da Roma Coloseum’unun bulunduğu alanın Ortaçağ’da
taşları sökülerek konut yapılarının inşası için kullanıldı.
Bugün Coloseum’un bulunduğu alan kent meydanına dönüşmüştür.
Kavramsal mekan
Beton Halka Waterfront Center / Sou Fujimoto
Japon kültürü ve Zen Budizm inanç sistemi ilkeleri ile doğa öğelerinin, basit geometrik
formların birleştiği, yapımı 1991 yılında tamamlanan Water Temple (Su Tapınağı)
 Taipei City, Taiwan
Steven Holl Granted Approval for Taiwan
ChinPaoSan Necropolis
Varoluşsal mekan
 Nazi çizgisindeki İtalyan yönetime karşı olan İtalyan
partizanlar için tasarlanmış fakat inşa edilmemiş bir anıt.
 Cuneo Anıtı

 Bu tasarımda da Loos’un duyusal deneyim ve

çıkarsamalarına ilişkin pek çok anlamlandırma mümkün.
 Tırmanma, muhafaza ve daha sonra çok yoğun bir tecrübe
deneyiminin kabuklaşması, yapılandırılması sözkonusudur
bu tasarımda.

 Bu mekanda Deneyimlenen yapı değil göndermeleridir.

 Tırmanma, uğruna savaşılan bölge, yaşanan sıkıntı ve
özgürlük kavramlarına göndermede bulunur.
 Anıt mezar ve çevresi kurucu Cumhurbaşkanı Rauf Raif Denktaş’ın doğa ve yurt sevgisi ile yoğrulmuş
alçakgönüllü kişiliğini yansıtan anlamsal ve mekânsal bir bütünlüktür. Kurucu Cumhurbaşkanı onu
kutsayacak biçimde gökyüzüne doğru yükselen ada topografyasının bir parçası olarak uğrunda mücadele
verdiği yurt toprağında yatmaktadır. Canlılık katmanı yeşil örtü bir yandan topraktan gökyüzüne doğru
yükselirken öte yandan da örtüde bırakılan boşluktan başlayarak anıt mezar duvarı boyunca yeşil bir şelale
olarak tören alanına erişmektedir. Böylelikle ana yaklaşım alanından başlayarak algıya sunulan “ana
tema”nın tören alanı içinde ve tören sırasında devamlılığı sağlanmış olmaktadır.
 Rauf Raif Denktaş Anıt Mezarı bir anlamda da yurttaşların altında buluştuğu bir mekân, bir çatıdır. Kabir
bölümünün tören alanına bakan yönündeki yeşil duvar, sunak taşı, kuşların su içebileceği kuşlar sunağı,
ziyaretçileri yağmurdan koruyacak revak ve ana örtü tasarlanan mekânı tanımlayan temel unsurlardır. Elde
edilmeye çalışılan, kendiliğindenlik içeren, dayatmacı olmayan, insani bir mekânsal kimliktir. Ana örtünün
öteki özelliği de kurucu Cumhurbaşkanı’nın kabri üzerinde bir “ışık kapısı”na dönüşmesidir. Işık kapısı;
gündüz iç mekâna anlamsal niteliği yüksek bir ışıklandırma sağlarken, gece ışığın gökyüzüne doğru
yükselmesiyle farklı bir algı oluşturacaktır.
Selim Velioğlu, Aykut Çeliköz, Erce Funda, Orkun Özüer, Ersen Gömleksiz
Varoluşsal mekan
 Kavramsal – İşlevsel Mekan
http://www.archdaily.com/444450/steven-holl-wins-competition-for-qingdao-culture-
and-art-center/
Steven Holl Wins Competition for Qingdao Culture and Art Center
 C.N.Schulz (1971) mekanı, “toplumsal yaşamın içinde geçtiği ve
toplumca kabul edilip, kültürel şemalara uygun biçimde kavrandığı
varoluşsal alan” olarak tanımlamaktadır.
Geleneksel
Japon Evi
Japonya da güncel konut
mimarlığı
 Kültürel birikime sahip birey, mekanı çok sayıda izlenim, ifade ve duygu
unsurunu birbiriyle ilişkilendirdiği karmaşık bir olgu olarak değerlendirir.

 ‘... mimari mekan salt kendi başına var olan bir gerçeklik değil, aynı zamanda
kendi gerçekliğimizi kavrama, deneyimleme alandır.’ A.Yücel (1981)
 Hatırlayalım, Aldo Rossi’ye göre Mimarlık;

1931 - 1997, Milano

 Anlamın bloke olması ile mücadele etmelidir.
Yani Hegel‟in düşüncesi ile (anlamın eskimiş olanda aranması
gerektiği düşüncesi ile) mücadele etmelidir.

A.Rossi, Mimarlığın kökenini geçmişte değil, sürekli olarak yeniden keşfetme hali
olarak, yeniden düşünerek ve icat etmek olarak tanımlar.
Mimar Emre Arolat, Sancaklar Camii
Varoluşsal alan, kültürün önemli bir ̧birleşenidir.

Birey, varlığını, kültürel etkinlikleri içinde mekanı

deneyimlerken ve o mekanı yeniden üretirken deneyimler.

Bu deneyim ve yeniden üretim sürecinde mekan aynen

önceki gibi üretilebileceği gibi yeni düzenleme ve
biçimlenmeler de gerçekleşebilir.

Bu edim, mekanın eşzamanlı bir kültürel gösterge olarak,

kültürel devinim ve değişimdeki ‘gösteren’ olma niteliğini
ifade etmektedir.
http://www.archdaily.com/199442/gc-prostho-museum-research-center-kengo-kuma-associates/floor-plans-121/
http://www.designboom.com/architecture/conceptions-of-space-moma-nyc-architecture-07-08-2014/
Algısal Mekan

 Doluluklar: Görülen, dokunulabilen

değerlerdir. Amaca yönelik mekanı
sınırlayan, ayıran, düzenleyen, kısıtlayan
elemanlardır.
 Doluluklar mekanın somut değerleridir.
Mekan içerisindeki yer algısı ve
yönlendirmede doluluklar temel araçtır.

House N / Sou Fujimoto

2006-2008
Algısal Mekan

 Boşluklar; Hareketin, işlevin, eylemin gerçekleşmesi amacına

yönelik alanlardır.

 Boşluk eylemin ve içerisinde gerçekleştirilmesi öngörülen

etkinliğin eylem alanıdır. Sonsuzluk içerisinde belirli bir amaç
için müdehalede bulunmak üzere tanımlanmış alandır.

 Mekan , hem boşluğu hem de boşluğu oluşturan tüm somut ve

soyut değerleri içeren çok karmaşık bir olgudur.
 Moebius halkası’nın yüzeylerin karşıtlığını
yok eden süreklilik içerir,

 mekan kurgusunu,
 iç ve dış mekanların ilişkisini
en uygun şekilde sergiler ve simgeler.

Musashino Art University Museum & Library / Sou

Fujimoto 2010
 Algısal Mekan
https://www.youtube.com/watch?v=WCGuG0uT6ks&spfreload=10
Bir mekanı tanımlarken mekanı oluşturan elemanlar
boyutları,
malzemesi,
IŞIK ve mekan malzemesinin dokusu,
rengi,
mekanın oluşturan elemanların birbirlerine olan oranları,
mekanın ölçeği,
mekan düzenlenmesinde belirli bir örüntünün var olup olmadığı,
mekan boşlukları,
mekanın içinden algılanabilen manzara,
mekanın sesi ve ışığı gibi olguların
Hem ayrı ayrı, hem de birbirleri ile ilişkileri üzerinden mekan niteliğini belirler.
 Üç boyutlu bir biçimin içi mekan mıdır?
sorusuna cevap verilebilmek için gerekli unsur
ışıktır.
Bir mekanı var eden gerçekte ışıktır, mekan
onun varlığı ile tam olarak algılanabilir.

 Yaşanılan mekanlar doluluk ve boşluklardan

oluşan düzlem parçaları ile varolan hacimler
olarak incelendiğinde boşlukları temsil eden
kapı ve pencereler doğal ışığın mekan içine
girmesine olanak veren yüzeylerdir.
Tadao Ando’nun Işık Kilisesi,
MADDENİN ‘’yapma yöntemi’’ ile
MADDENİN ‘’mekanda ve mekanın maddesi olmayan durum’’a eriştiği nitelikli bir örnek

 T.Ando bu mekanı din ile ilişkili, yorumsal derinliği olan ilkelerin etkisinde inşa etmiştir.
 Işık Kilisesi, Budizm‟in „hiçlik‟ fikrinin teolojik (dini) zemini üzerine inşa edilmiştir.
 Hiçlik mekanını, kişilerin kendilerini ve hayatın zenginliğini buldukları, kişinin daha derin bir
benlik katmanına ulaşmak için mücadele ettiği yer olarak kurmuştur. (Baek, 2009: 183).
 Ziyaretçi, ışık kilisesinde mekanın bir parçasıdır. Bu nedenle Ando, ışık ve karanlık ile
oluşturduğu hacimde ziyaretçinin kendini bir mekan olarak keşfetmesi gerektiği yer olarak
varlık bulur (algılanır).
 Sonsuz mekanı buradaki tanımlı mekan haline getirecek olan ziyaretçinin zihnindeki bu
mekânsal ve derin uyanışlardır. Diğer mekânsal güçler ise duyumsal niteliklerinden aşan
fakat bütün bu keşiflere aracılık eden unsurlar olarak kalır.
 Burada betonun nasıl da yaratıcı bir biçimde kullanıldığını da belirtmek gerekir.
 Bu yapıda Mekan, sanatsal - teknik tartışmalardan sıyrılarak, maddenin
duyguya/duyumsamaya dönüştüğü ortam olarak algılanmaktadır.
 İnsanlar yaşadıkları mekanlarda çeşitli eylemler gerçekleştirdikleri için bu eylemlerin gerektirdiği aydınlık
seviyesine bağlı olarak belirli bir miktarda gün ışığı almak isterler. Mekana alınan ışık miktarı ve
dolayısıyla da boşluğun boyutu, eylemin gerektirdiği işleve bağlı olduğu kadar mekanın baktığı coğrafi
yöne bağlı olarak değişir.
 Yeryüzünde bulunulan konuma bağlı olarak farklı yönlerdeki ışık ve radyasyon
miktar farklıdır. Örneğin kuzey ışığı ile batı ışığı birbirinden farklıdır. Benzer
şekilde doğu, batı ve güney yönlerinden alınan güneş ışığının zamanı, süresi ve
açısı farklı konumlarda farklılıklar gösterir.
 Yönlere ve konuma bağlı olarak gün ışığı açıları bilinmezse, arzu edilen
zamanlarda gün ışığından yararlanmak sorun olabilir. Bazı durumlarda ise aşırı
alınan gün ışığından korunma önlemleri de gündeme gelebilir.
 Işık işlevsel gerekliliklerden öte, kullanıma bağlı olarak mekanda canlılık ve
hareket kazandırabilir. Işık etkileri ile mekanda istenilen atmosfer değişebilir,
mekanda yaratılmak istenilen etkiler ışığın yardımı ile güçlendirilebilir.
 Mimarlık tarihi incelendiğinde ışığın bu anlamdaki kullanımına yönelik başarılı
birçok örneğe rastlarız. Gotik dönemde ışık oldukça etkili olarak kullanılmıştır.
 Ör; Louis Kahn ve Tadao Ando ışığı tasarımlarının ve mekan
kurgularının önemli bir bileşeni olarak başarıyla kullanmışlardır.

Tadao Ando, mimarlığın sessiz kalması gerektiğini, doğanın esinti ve

gün ışığı ile ortaya çıkması gerektiğini belirtir.
Ando, gün ışığını bu anlamda mekanı zenginleştiren bir eleman olarak
kullanır.
“...gün ışığı, duvara çarpmadan önce ne olduğunu bilmez”

 Louis Kahn duvar yüzeyinde gün ışığının yarattığı gölge ve ışığın

mekan içerisindeki etkisine odaklanır.
“doğal ışık almayan hiçbir mekan mimari olarak kabul edilemez’’
L.Kahn, yapay aydınlatma ile sağlanacak işlevsel gereklilik dışında
gün ışığının mekan tasarım kalitesine olan etkisine vurgu yapmaktadır.
Louis Kahn„ a göre,
Bir yapıdaki en karanlık alan bile karanlığın nasıl bir şey
olduğunu bize göstermek için ışığa ihtiyaç duyar ve bir
yapıdaki her kısım bize kendini doğal ışıkta göstermelidir, bir
kimliğe sahip olmalıdır.

Kimbell Sanat Müzesi, L.Khan

Le Courbusier bu tanımla, mimarlık ürününün plastik özelliğini dile getirirken, aynı
zamanda mekan ve kütle ile ışığın güçlü birlikteliğine değinmektedir.

Ronchamp Kilisesi / Le Corbusier

Kavramsal – İşlevsel Mekan
 Peter Zumthor‟un mimarlığı, madde üzerinden özü belirleyen ve gerçekliğe dönüştüren bir
mimariyi geliştirme isteğine iyi bir örnek olacaktır. Zumthor gerçeğin, maddelerden insan algı ve
duyularına dönüşen bir simya olduğunu belirtir (Zumthor, 2006: 85).
 madde üzerine kurulan tam hakimiyet sayesinde fiziksel gösterimlerle ilgili endişelerin tamamen
ortadan kalktığı hissini uyandırır ve mekan aşkın bir imgeyle deneyimlenir.

 Zumthor şöyle ifade eder;

 “Maddelerin somutluğu, kokusu ve akustik nitelikleri neredeyse kullanmak zorunda olduğumuz
anlatım elemanlarıdır. Ama benim maddelerin içerisine aşılamaya çalıştığım algılar bütün yapı
kurallarının ötesinde. Ve bir binamdaki bir maddeye özel bir anlam bulmayı başardığım zaman
duyular, algılar ortaya çıkar, bu binadaki anlamlar fark edilir olur. Bu amaca doğru çalışırsak,
kendi kendimize sürekli belirli bir malzemenin belirli bir mimari bağlamda ne anlama geldiğini
sorarız”(Zumthor, 2006: 10).
 Peter Zumthor, Bruder Klaus Şapeli, Almanya, 2007

 Peter Zumthor mimarlığında, Mekanın

oluşturduğu atmosfer ne maddenin, ne
zihnin, ne de yapım yöntemlerinin birine ait
içerikle ilişkilendirilemez.
 Bu mekanlarda, bir sonuç olarak, eşsiz bir
tasavvurundan söz etmek mümkündür.
 Işık yada karanlık, renkler veya gölgeler,
biçimler yada imgeler aşkın bir duyumun
içinde orada olana nüfus ederler.

Örneğin; Aziz Klaus Şapeli, maddesi ve var etme yöntemi birlikte

çözümlenmiş, diğer bir deyişle maddesi kendine öz yöntemle nesnesine
dönüştürülmüş bir yapma anlayışıyla oluşturulmuştur.
 Herzog & de Meuron‟un eserlerinde de madde kendi
özünü ve önemini kaybetmeden yaratıcı bir unsur
olarak düzenlenir. Yapılara yaratıcılık ve anlaşılırlık
kazandırmak için maddelerin akla gelen ilk halinden
başka türlü niteliklerine başvurulur. Maddeyi yeniden
anlamlandırma ve düzenleme özgürlüğü sağlamak
için yapma yöntemini de baştan ele aldıkları,
deneyim ve ifade biçimlerini araştırdıkları görülebilir.
Bu sebeple biçimler, onların kurduğu bu yaratıcı
sistemde maddelerin kullanımıyla önem kazanır.
Örneğin,
 Dominus şarap mahzeni işlev olarak şaraphane ve ofis
binası olarak tasarlanmıştır. Bir tel örgü içine
doldurulan doğal taşlar programa göre sıklaşır, küçülür
veya büyür. Bu kullanım binaya uzaktan büyük bir
kütle görünü vermektedir.
 Ancak yaklaştıkça binanın taş karakteri ortaya çıkmaktadır. Bu taş karakteri, Kaliforniya‟nın
rüzgarlarıyla şarapları
 havalandırmak için olanak sağlayan fonksiyonel bir sistem olarak değerlendirilmiştir.
 Aslında bu mimari eleman, taştan duvar olmaktan başka bir şey olmasa da, alışılmadık bir
biçimde yapmanın yöntemini değiştirerek çeşitli geçirgenlik niteliğinin keşfedildiği, taşa
geçirgenlik niteliği verildiği bir durumdur.
 Oluşturulan tektonik kimlik ve mimarların tercih ettikleri ve özelleştirdikleri yapısal ifade, taşı
maddesel niteliklerinin ötesine taşıyarak binayı özgün kılar.
 Bu örneklerdeki mekanlarının temelinde,
 mimarlarının mekanı fiziki koşulların ve yapma biçimlerinin ötesine taşımaları vardır.
 Bu mekanlar, tasarımcılarının dünyayı ve maddeyi düşünsel olarak kavramaları
çerçevesinde nesneleşirler.
 Maddenin fiziki varlığı, bedensel var oluş, yapımın teknolojik gereklilikleri ikincil durumlar
haline gelmiş ve sınırsız boşluk içinde oluşturulmuş bir sınır olarak hacimler bütünlük
kazanmıştır.
 Bu durumda mimarların tasarım anlayışların önem kazanır. Hacmin var oluş gerekçesi bir
formun nesnel bir üretim olmasının ötesine geçirilmesi olarak algılanmalıdır. Burada hacim
bütün fiziksel koşulların, daha üst nitelikli olanın yansıması veya gölgesi olduğu görüşünün
eylemlerdeki karşılığı, mimarlığın nesnelerinde de maddi koşulları ve onların üst niteliklerini
sorgulatacak maddesi olmayan düşünsel süreçler ile ilişkilendirilebilir.
 Maddesi olmayan tektonik ifadelerde, kavramlar bildiklerimiz olarak
değil, yeni anlamlarıylavar olur.
 Örneğin, Ando’nun Işık kilisesinde olduğu gibi, ışık kavramı,
bildiğimiz türde görme duyusuna hitap eden, sadece bir pencereden
geliveren şey değil, üstün olana yönelik hislerin yüklendiği başka
türlü bir görme biçimi sağlar. Açıklıklar, kapı veya pencere gibi
figürlerle bilindik anlamlara karşılık gelmez.
 Zumthor’un şapelindeki gibi açıklıklar maddenin dönüşmesinde ve
hacmin bir bütün haline gelmesinde algıyı oluşturan unsurlardır.
Açıklıklar, ışığın mekanın içinde maddeleşmesini sağlar. Tasarımın
bütününde ise kendilerini yorumsal derinliklere açarlar.
 Maddesi olmayan tektonikler, üst nitelikli olanın ifadesini insan
algısında ve değer yargısında maddenin dönüşmesiyle ortaya
çıkarır. Örneğin, Malevich‟in resmindeki gibi beyaz boya hiçliğe
dönüşür.
 Madde, aşkın olan töze kavuşturan düşüncenin aracılarıdır.

 Maddesi olmayan tektonik ifadeler, yeninin üretilmesine yönelik,

onu var eden unsurları; maddeyi, yapma biçimini, biçimi,
mimarı aracı eden ancak ortaya çıkardıkları şeyde ise ayrı ayrı
niteliklerini yok ettikleri bir durumu anlatmaya çalışır
 Birbiri içinde eriyen parçalar tek bir öz haine gelmiştir bu yüzden
tek bir nitelikten bahsettirir;
Resim
Kazimir Malevich, Beyaz
Üzerine Beyaz, tuval üzerine
yağlı boya