MATEMATYKA DLA STUDENTOW POLITECHNIK Teresa Jurlewicz Zbigniew Skoczylas Algebra liniowa 1 ee olo yA ALGEBRA LINIOWA 1Teresa Jurlewicz Zbigniew Skoczylas ALGEBRA LINIOWA 1 Przyktady i zadania Wydanie sisdme poprawione ° Oficyna Wydawnicza GiS Wroctaw 2001‘Teresa Jurlewicz, Instytut Matematyki, Politechnika Wroclawska e-mail: tjurlew@im.pwr.wroc.pl Zbigniew Skoczylas, Instytut Matematyki, Politechnika Wroclawska e-mail: skoczyla@im.pwr.wroc.pl Copyright © 1995, 1996, 1997, 1998, 1999, 2000, 2001 by Oficyna Wydawnicza GiS All rights reserved. No part of this book may be translated or reproduced in any form without written permission from the copyright owner. Printed in Poland Sktad skryptu wykonano w systemic IATpX. ISBN 83-85941-80-0 Wydanie VII poprawione, Wroclaw 2001 Oficyna Wydawnicza GiS, s.c Druk: TINTA Sp. z 0.0.Spis tresci WSTEP LICZBY ZESPOLONE Pierwszy tydziet Prayklady ... Zadania Odpowiedzi i wskazéwki Drugi tydzies Przyklady Zadania Odpowiedzi i wskazéwki Trzeci tydzien Przyklady Zadania Odpowiedzi i wskazéwki WIELOMIANY Cawarty tydzient Prayklady Zadania . . Odpowiedzi i wskazéwki . Piaty tydzien Prayklady Zadania Odpowiedai i wskazéwki MACIERZE | WYZNACZNIKI Szésty tydzien . Prayklady Zadania izi i wskazowki Przyklady a IS 6eeo N 18 18 29 30 34 34 41 42 43 43 43 48 49 50 60 61 63 63 73 76 79 79Zadania Odpowiedzi i wskazéwki Osmy tydziet Przyklady Zadania Odpowiedai i wskazéwki UKEADY ROWNAN LINIOWYCH Dziewiaty tydzien Prayktady Zadania Odpowiedzi i wskazéwki Dziesiaty tydziefi Prayklady Zadania Odpowiedzi i wskazéwki GEOMETRIA ANALITYCZNA W PRZESTRZENI Jedenasty tydzien Prayklady Zadania Odpowiedzi i wskazéwki Dwunasty tydzieri Prayklady Zadania Odpowied: Traynasty ty Przyklady Zadania . Odpowiedzi i wskazéwki C2ternasty tydziet Prayklady Zadania Odpowiedsi i wskazéwki ZBIORY ZADAN i wskazéwki fi 87 88 89 89 97 99 101 101 101 108 110 . 110 110 U7 118 120 120 120 126 127 128 128 140 142 143 143 156 157 158 158 164 166 167Wstep Ksigika Algebra liniowa 1. Przyktady i zadania” jest druga czeSciq zestawu podrecznikéw do Algebry liniowej 1, przeznaczonego dla studentéw Politech- nik. Pozostatymi czegciami zestawu sq ,Definicje, twierdzenia, wzory” oraz , Ko- lokwia i egzaminy”. Opracowanie obejmuje liczby zespolone, wielomiany, macierze i wyznaceniki, uktady réwnai liniowych oraz geometrig analityezna w praestrzeni. Skrypt zawiera pryklady 2 pelnymi rozwiazaniami oraz podobne zadania prze- maczone do samodzielnego rozwiazania. Do tych zadan podane sq odpowiedzi lub wskazéwki, Nierozwiqzane zadania tworza taw. standardowa liste zadai, ktéra po- winna byé przerabiana przez studentéw réwnolegle do materialu prezentowanego na wyktadach. Aby to utatwié liste zadaxi podziclono na 14 jednostek, preeznaczo- nych do realizacji w kolejnych tygodniach semestru. Lista zadait, program kursu oraz zasady jego zaliczania sq umieszczone na stronach internetowych Instytutu Matematyki Politechniki Wroctawskiej pod adresem www. im. per. wroc.pl Przyktady i zadania z tego skryptu sq podobnych typéw oraz maja zblizony stopiefi trudnosci do zadati, ktdre studenci zwykle rozwigzuja na kolokwiach i egza- minach. Zestawy zadari z kolokwiw i egzaminéw z poprzednich lat moina znalesé w trzecie} caeéci podrecznika pt. , Kolokwia i egzaminy”. Natomiast w drugiej cze- Sci podrecznika pt. ,Definicje, twierdzenia, wzory” zawarto materiat teoretycany omawiany na wyktadach Do siédmego wydania skryptu dodano kilka nowych preyktadéw i zadati. Po- nadto poprawiono zauwaione bledy i usterki, Dzigkujemy Kolezankom i Kolegom z Instytutu Matematyki Politechniki Wroctawskiej oraz naszym Studentom za uwagi © poprzednich wydaniach skryptu. Teresa Jurlewicz Zbigniew SkoczylasLiczby zespolone Pierwszy tydzien Podstawowe definicje i wlasnosci (1.1)*. Postaé algebraicana i sprze- by zespolonej (1.2). genie Ii Przyktady © Przyktad 1.1 Wykonaé podane dziatania: a) (-2+3i) + (7-81); b) (46-3) —(1 + 104); o (VB+i)-(@- vi); a) 2 Rozwiazanie Drialania na liczbach zespolonych w postaci algebraicznej wykonujemy tak, jak na wie- lomianach zmiennej i, pamigtajac o warunku i? = ~1 a) Mamy (—2 + 3i) + (7 — 81) = (-2 +7) + (3 — 8) b) Mamy (41 — 3) ~ (1 + 10%) = (—3 ~ 1) + (4-10) = c) Mamy (vi+i)- (3 = Vii) = V3.3 — V3. Vi +31 - Vi = (2v2 + V9) + (3 - V8) i a) Mamy ) _ 10 — 84 — 15% + 12:7 ~ 16 © Przyktad 1.2 Znaleéé liczby rzeczywiste x, y spetniajace podane réwnania # Liceby w nawiasach oznaczaja numery paragraféw w skrypcie autordw pt. , Algebra liniowa 1. Definicje, twierdzenia, wzory”10 Liezby zespotone a) 2(2 + 34) + y(4 — 5i) = 6 - 24; b) (v= i) -(2— yi) = 1 — 235; oR Rozwiazanie W rozwigzaniu wykorzystamy fakt méwiacy, ie dwie liczby zespolone sa réwne wtedy i tylko wtedy, gdy sq réwne ich czeSci rzecaywiste i urojone, tan 21 = 22 => Rez = Rez) oraz Ima = Ima a) Mamy 2(2 +31) + y(4 —5i) = (22 + 4y) + (32 — 5y)i Pordwnujac czesci rzeczywiste i urojone obu stron réwnania z(2+ 31) + y(4—5i otrzymamy uklad réwnati w+ dy = 6, 3x — Sy = -2 Rozwiqzaniem tego uktadu jest para x = 1, y b) Mamy (2) (2— yi) = (22 — y) + (-2— zy)i. Poréwnujac czesci rzecaywiste i urojone obu stron réwnania (x — i)(2 — yi) = 11 — 231, otrzymamy uktad réwnait Q-y= 11, { -2- zy = -23. Uktad ten jest kolejno réwnowainy ukladom réwnati: y=2r—11, eo [¥=%=1, -2-2(22-11)= 2? —11z—21= c) Mamy y__ 2243) _ (3-21) 342 Q—3)24+H) ” B+ 2G—2;) = 2edSri | Sy—2yi _ Qe ty | 3x—2y, 13 13 13 13 2 y ante Poréwnujac cagéci rzeczywiste i urojone obu stron réwnania, = 1, otrzy- mamy uklad réwnaii de+3y 13 3x —2y 13 ° Rozwigzaniem tego ukladu jest para 2 = 2, y =3Pierwszy tydzien - przyktady ied: © Przyktad 1.3 W abiorze liczb zespolonych rozwiqzaé podane rownania: a) 27 +37=0; b) 224+ (1+iz= o) 24120; a ithe, e*) 24 — 4iz3 — 62? + diz +1 = f) (2+ 2) +i(2-2) = 2i- Rozwiazanie a) Niech 2 = 2+ iy, gdzie ,y € R. Wtedy 2? 437 = (x +iy)? + 3(c + iy) = 2? — y? + Qxyi t+ 3x — 3yt 2 _ y? + 32 + (2zy — 3y)i. Poréwnujac czeSci rzeceywiste i urojone obu stron réwnania 2? +32 = 0, otrzymamy uklad réwnatt { Poy +3r= Qny — 3y Uklad ten jest réwnowainy kolejno ukladom Réwnanie z* + 37 ma zatem catery rozwigzania’ 3 7 +v3i), 2 b) Niech z= 2+ iy, gdzie x,y € R. Wtedy 22+ (1+ iF = 2(z + iy) + (1+ i)(z — iy) = 22 + iyta—iytint+y = (82+y) + (2 +y)i Pordwnujac czeSci rzeczywiste i urojone obu stron réwnania 2z + (1 + i) = 1 —3i, otrzymamy uklad réwnait azty 1, rty = -3. Rozwigzaniem tego ukladu jest para x = 2, y = —5. Zatem 2 = 2~ Si ¢) Ispos6b. W rozwigzaniu wykorzystamy wzory na pierwiastki réwnania kwadratowego az? +bz+0=0, gdzie a,b,c € Coraza #0: =b-5 | _=b+8 2 7 a a12 Liczby zespolone W tych wzorach 6 jest jedna z liczb zespolonych spetniajacych warunek 6? = A = b? —4ac. Dla réwnania kwadratowego 2* — 2 +1 =0 mamy A = —3 = (V3i)*. Zatem elevSi | 1tVii 2 7 4 II spos6b, Wyraienie 2? — z +1 praeksztatcamy do postaci kanonicznej, a nastepnie zapisujemy jako réinice kwadratéw otrzymujac (+1) +iy, Pordwnujac czgsci rzeczywiste i urojone obu stron tego réwnania, otrzymamy uklad réw- nati z+1=-2+41, y ¥. Rozwiazaniem tego uktadu réwnati sa pary x = 0, y € R. Zatem rozwiazaniem réwnania z+ £2) = -1salicaby zespolone postaci z = iy, gdzie y € R. Oczywikcie liceby te spelniaja warunek 7 # 1 e) W rozwigzaniu wykorzystamy wa6r (a+b) =a‘ + 40°b + 6070? + dab? +64, gdzie a,b € C. Rownanie 2‘ — 4iz? — 62? 44iz 41 = (iz +1)" = 0. Stad iz +1=0, cayli z =i f) Niech z= 2+ iy, gdzie x,y € R. Wtedy Jest zatem réwnowaine réwnaniu (242) +i(2-2) [(2 + ty) + (2 — iy) + i[(@ + iy) - (2 —y) = Wx +i Diy = Ax —y) Pordwnujac cugsci raeczywiste i urojone obu stron réwnania (z +2) +i (2 — otrzymamy uklad réwnait Ur=y) 0 Jest to uklad sprzecany, zatem rozwadane réwnanie nie ma rozwiazaii 6, 2 8) Przeksztalcamy rozwazane réwnanie do postaci (6-34 1)2=5 43 Stad wynika, ZePierwszy tydzieni - przyktady 13 2 5 h) Dla 2 A —Fi oraz 2 4 ~Fi rozwaiane réwnanie jest réwnowaine réwnanin (1 = 38)(5 = 2iz) = (2 + 24)(24 - 3), Stad wynika, ze 5 —2iz — 15i — 62 = Giz — 92-4 -6i, a wiec 21-6 61+ 9) = (—5 + 154 — Zatem =949i _ (94 91)(3+8i) _ -99— 455 _ (3= 8) (3481) 73 ~ Prayktad 1.4 Zbadaé, dla jakich wartosci parametréw rzeczywistych a, b rwnanie 37—22 = a+bi ma rozwigzanie Rozwiazanie Niech 2 = 2+ iy, gdzic 2,y € R, bedzie rozwiazaniem rozwatanego réwnania, Wéwezas BE — z= a + bi > B(x — iy) — Ax + iy) = a+ bi ee x — (Sy) = a + bi Rownanie to jest réwnowaine ukladowi réwnan {5 Uktad ten ma rozwiazanie dla dowolnych wartosci parametréw a,b € R. Prayktad 1.5 Na plaszezyénie zespolone} narysowaé zbiory liczb z spetniajacych podane wa- runkii a) Im [(1 + 28) 2 — 33] <0; c) 2? = 2Re(iz); a, b Rozwiazanie a) Niech z= x + iy, gdzic 2, € R, bedzie dowolna liczba zespolona. Wéwezas In (1+ 2i)2 — 3i] <0 <> Im [(1 + 2i)(2 + iy) - 31] <0 <=> Im [(x - 2y) + 22 +y—3)i] <0 SS lnty-3<0 = y < 2743. Poszukiwany zbiér jest pélptaszczyzna otwarta, bez prostej y = —22-+3 (zobacz rysunek)14 Liczby zespolone b) Niech 2 = 2+ iy, gdzie x,y € R, bedzie dowolna liczba zespolong. Wowezas Re (zi)? 30 <=> Re [(z + iy—i)*] 20> Re [z+ i(y- 1)? D0 => Re [r? - (y— 1)? + 22(y — 1)i] > 0 2? —(y—1)? D0 = PS (y- 1)? lz] > My. Poszukiwany zbidr jest suma dwéch obszaréw katowych ograniczonych prostymi y = 1—, +2, lacenie z tymi prostymi (zobacz rysunck). c) Niech « = 2+ iy, gdzie x,y € R, bedzie dowolna liczba zespolona. Wéwczas 2? = 2Re (iz) <=> (x + iy)? = 2Reli(x + iy)] = 2? y? + ity = 2Re [-y + iz] > Pay + idzy = —2y Ostatnia réwnosé jest rownowaina ukladowi réwnait Uktad ten jest kolejno réwnowainy ukladom réwnatt Pay + dy v-y=0 =0 z=0 z=0 {: Oluby=0 *}r=0 Wb yyso0 > Lya=0 Mh yar Poszukiwany zbidr sklada sig zatem 2 dwéch punktéw 2 = 0, 22 y 2i (zobacz rysunek) 2 3} 4d) Niech 2 = 2+ iy, gdzie x,y € R, bedzie dowolna liczba zespolona. Wéwczas iy? = 2° — Sry? +i(32%y -y'). s(x tiy)? = 2° + i827y — 32y? Zatem Re (2°) > Im (29) <=> 2° — 32y? > 327y — y? a> 2° + y? — 3zy? — 327y 20 => (2 +9) (2? -zyty*) —3ry(2 +) 20 = (2 +9) (2? -42y +4) 20 => (r+y) [(y— 22)? - 327] >0 = (v4) [y~ (24 v3) 2] [y- (2 v3)Pierwszy tydzien - przyktady 15 Ostatnia nieréwnosé jest réwnowaina alternatywie warunkéw: yt+220 oraz y—(24+V3)2>0 oraz y— (2-3) 230 lub yt22>0 oraz y—(2+V3)2 <0 oraz y—(2-V3)r<0 lub y42<0 oraz y—(24Vi)2 30 oraz y—(2-Vi)2<0 lub yt2<0 oraz y—(2+V3)z <0 oraz y— (2-3) 2 30. Rozwigzanie tej nieréwnosci przedstawiono na rysunku, Uwaga. W dalszej czeSci skryptu przedstawimy krdtszy spos6b rozwiazania przykladu d) (patrz Prayktad 2.8). @ Przyktad 1.6 Naszkicowaé zbiér wszystkich liczb zespolonych z, dla ktérych liczba w = — zti jest a) rzeczywista; b) czysto urojona, Rozwiqzanie Zauwaimy najpierw, ie z # —i. Niech z = x + iy, gdzie x,y € R. Przedstawiamy liczbe w w postaci z+iy (e+i(e-iy+)) _ 2+ vGt)) =z r+iy+) +(y+1P P+ytip +e +@tie a) Liczba w jest rzeceywista wtedy i tylko wtedy, gdy imw = 0. Warunek ten ozna- caa, ie ime mem ay Wt tan. 2 = 0. Szukany zbiér jest osia urojona. Rez bez punktu —i (rysunek obok). “i16 Liczby zespolone b) Liczba w jest czysto urojona wtedy i tylko wtedy, gdy w # 0 oraz Rew = 0. Stad 2 #0 oraz P4y Rew= 24 +4 _9 2+ (y+1yP Mamy zatem 2? + y? + y = 0, cayli 2? + 2 1 (u+ +) 7: Jest to r6wnanie okregu © Srodku w punkcie zo = as i promieniu 1 = 5. Z poprzednich rozwatast wynika, Ze z oktegu tego nalezy wykluczyé punkty 0 oraz —i. Szukany zbidr przedstawiono na rysunku obok Prayktad 1.7 Punkty 2: = ~1 +4 2i, zp = i oraz zq = 2+ 4i sq wierzchotkami réwnolegtoboku. Wyznaczyé potoienie wierzcholka 23 tego réwnolegtoboku. Rozwiazanie W rozwigzaniu wykorzystamy interpre- tacjg geometrycena sumy liczb zespolo- “4 nych. Wektor reprezentujacy sume w; + wo jest przekatna réwnolegtoboku zbudowa- 5 nego na wektorach reprezentujacych liczby. zespolone w; i ws. Zatem szukany wierz- a cholek tego réwnolegloboku spetnia waru- nek 24 — 22 = (21 — 22) + (23 — 22). Stad 2g = 4-2 tap = (2441)—(-142i) 41 = —T "= 34 34, Zadania Zadanie 1.1 Wykonaé podane dziatania: a) (1 — 34) + (4 — 5i); b) (1+ v2) - (v3 - 61) ; ©) (VF Vi) (V7 v3i); a) FES, z-w Rez+ilmw z+u dla z = 21, w= 344i. w Zadanie 1.2 Znaledé liczby rzeczywiste x, y spetniajace podane réwnania: a) 2(2 + 3i) + (5 — 21) =-8 47%, b) (2+yi)-(2-3) =7-% ; we : oy tH Lg, +yi_ 9-2 z-2 z—yi 942iPierwszy tydzieni - odpowiedzi i wskazéwki 7 © Zadanie 1.3 W abiorze liceb zespolonych rozwiqzaé podane réwnania: a) 2? 247; wy ttt 2%; o) B42 4:13 = d) (z+2)?= (+2); e) 22+ 7=6-5i; f*) 23 — Giz? — 122 +81 2+i g) (144)2+8(2-i) = ) aya bes Zadanie 1.4 Zbadaé, dla jakich wartosci parametréw a,b € R rownanie 7 — ilmz =a+bi ma rozwiazanie. © Zadanie 1.5 Na plaszczyénie zespolonej narysowaé zbiory liczb z spetniajacych podane wa- runki: a) Re(iz +2) 20; b) Imz? <0; e)z—-t=2z-1; a4 c) F+(54+i2+(5—-)F+1=0; f)Imit# 1 z l-iz © Zadanie 1.6. Niech u= 2+4, y= —2_, gduie z € C. Naszkicowaé abidr wszystkich liceb z-2i iz+4 zespolonych 2, dla ktérych: a) liczba u jest rzeczywista; b) liczba u jest czysto urojona; ©) liceba v jest rzeczywista; d) liczba v jest czysto urojona. © Zadanie 1.7 Punkty 21, 22, 23 plaszezyzny zespolonej sq wierzchotkami trdjkata. Wyznaczyé potofenie punktu przecigcia Stodkowych tego trojkata. Wskazéwka. Wykorzystaé fakt, ze Srodkowe trojkata przecinaja sie w jednym punkcie i driela sig w stosunku 2 : 1 liczac od wierzchotka. © Zadanie* 1.8 Uzasadnié, ée pole trdjkata, ktérego jeden wierzcholek jest w poczatku uktadu, a porostale dwa sq w punktach 21, 2 € C, wyraia sig wzorem 5 |Im (27 22)| Odpowiedzi i wskazéwki T+ 144i 7 25 7” 1.1 a) 5~8i; b) 1— V3+ (6 + V2) is) 10; d) S456 c) 7—26i, 244110 34 1.2 a) = 1,y = ~2 b) nie istniejg takie liczby; ) 2 a) 2 € R\ (0), v= ~ Zr sy = 17518 Liezby zespolone 1.3 a) 0,4, -2+ 213, —2 — 213; b) brak roawiaaasi c) 2—3i,243i; d) Rez = —2 lub Imz = 0; e) 2—5i; #*) 24; g) St es jh) 4 140,b€R. 1.5 a) pélplaszczyzna Im 2 < 2; b) druga i czwarta éwiartka uktadu wspétrzednych bez obu osi; ¢) 2bidr pusty; d) okrag o Srodku 0 i promieniu 2; e) okrag 0 Srodku 5 +i i promieniu 5; f) okrag o Srodku 1 —i i promieniu 1 bez punktu —i 1.6 a) prosta przechodzaca przez punkty —4, 2i bez punktu 2i; b) okrag o Srodku —2-+4 i promieniu V5 bez punktéw —4 oraz 2i; c) okrag o Srodku 2i i promieniu 2 bez punktu 44; d) 08 urojona bez punktéw 0 oraz 4i. LT i (atentes) Drugi tydzien Modut i argument liczby zespolonej (1.3). Postaé trygonometryczna liczby zespolonej (1.4). Przyktady Prayktad 2.1 Obliczyé moduly podanych liczb zespolonych a) 4i; b) 125-5; c) V7 + V29i; d) (V5 V3) + (V5 + V3) i; e) sina + icosa, gdzie a € R. Rozwiazanie Modul liczby zespolonej z = 2+iy, gdzie x,y € R, jest okreslony wzorem |2| Zatem a) di] = OFF = 4; b) [128 = 5] = (5)? +12? = VI69 = 13; c) |V7 + v35i| = \/(v7)" + (v29)’ = V36 = 6; 4) | (V5 ~ V3) + (v5 + V3) i] = (VE V8) + (V54 VB) €) |sina + icosa| = sin? a + cosa = VI=1 Prayktad 2.2 Podaé interpretacjg geometryczna modutu réénicy liczb zespolonych. Koraystajac 2 tej interpretacji narysowaé zbiory liczb zespolonych z spelniajacych podane wa- runki: VI6 = 4;19 a) |z+1-2i] = 3; b)2<|ze+i <4; p z+3 o) (A+ az -2)>4; a) 5] e) Re(z+1)<0 oraz i-2| <3; £) [27 +4] <|z Rozwiazanie Modut réénicy liczb zespolonych 2, 22 jest dlugoscig odcinka laczacego punkty 2, 22 plaszczyzny zespolonej (zobacz rysunek). a) Mamy [241-21] = 3 => [2 - (-14 24) Saukany zbiér sktada sie 2 punktéw 2 polo- donych w odlegtosci r = 3 od punktu zo = —1+2i. Jest to zatem okrag o érodku w punk- cie 29 = —1 + 2ii promieniu r = 3 (zobacz rysunek) b) Mamy 2<|eti]<4es2e|z-( <4. Szukany zbiér sktada sie z punktéw z polozo- nych w odlegtogci nie mniejszej niz r1 = 2 od punktu 29 = —i oraz w odleglosci mniejszej nié 2 =4od tego punktu. Jest to zatem piersciert kolowy o érodku w punkcie zo = —i promieniu wewnetrznym r; = 2i promieniu zewnetrznym rz = 4. Okrag o promieniu r: = 2 nalezy do tego pierscienia, a okrag 0 promieniu rz = nie nalezy do niego (zobacz rysunek). c) Mamy l+z-2)>4 => |(14a)- 2 ares) bs <= v2\z- (1-2 Szukany zbidr sklada sig 2 punktéw z poloto- nych w odlegtoéci nie mniejszej niz r = 2V2 od punktu zo = 1 —i. Jest to zatem zewnetrze kota o Srodku w punkcie zo = 1—i i promieniu r = 2V2. Okrag o promieniu r = 2/2 naleiy do tego zbioru (zobacz. rysunek) 4) Dia 2 # 2i mamy z+3 as | BL bet aL le — Be [2 — (3) > Le 2.20 Srukany zbiér sklada sig 2 punktéw 2, ktérych odleglosé od punktu 21 = =3 jest nie mniejsza niz odlegtosé od punktu z2 = 2i. Jest to zatem pétplasz- cayzna ograniczona symetralng odcinka 0 koricach 2, 22, bez punktu 22 = 2i. Symetralna ta naledy do szukanego zbioru (zobacz rysunek) e) Poszukiwany abidr jest wspéna cze- Sciq zbiordw okreglonych przez wa- runki Re(z+1)<0, | Pierwszy warunek okresla lewa pol- plaszczyzng otwarta ograniczona pro- sta z+1 = 0. Drugi warunek okre- Sla kolo domknigte o grodku w punk- cie 2 = ii promieniu r = 3. Wspélng caesé tych zbioréw przedstawiono na rysunku. 21<3. Liczby zespolone f) Mamy |e? +4] < [2 2i] <> [(2 + 21) - (2 - 28)| < Jz - 24 => | +21] [2-21] < Jz 24] <= |2-2i)=0 albo |z —2i| >0 oraz | +2i] <1 Warunek a i" ail =o wyznacza zbiér {2i}, a warunki lz+2i] <1 oraz |z—2i] >0 okreslaja koto domknigte 0 srodku w punkcie 2) = —2i i promieniu r = 1 Sume tych zbioréw przedstawiono na rysunku, © Prayktad 2.3 Znaleéé najmniejsza i najwigksza wartosé modula liczby zespolonej 2, jeéeli — 443i] <2Drugi tydzieri - prayktady 21 Rozwiazanie Zbidr liczb zespolonych z spelniajacych nieréwnosé |z — 4 + 3i] < 2 jest kolem do- mknigtym o Srodku w punkcie zo = 4 — 31 i promieniu r = 2. Zbiér liczb zespolo- nych spelniajacych rdwnanie |2| = ¢, gdzie > 0, jest okregiem o srodku w poczatku ukladu wspétrzednych i promieniu c. Pro- miefi c bedzie najmniejszy, najwickszy, gdy okrag |z| = c bedzie styczny odpowied- nio zewngtrznie, wewngtranie 2 okregiem |z— 443i] = 2. Zatem najmniejsza, naj- wigksza wartosé || jest réwna lemin| = [zo] — 17 = |4 - 3i] - 2 = 3, lzol +r = [4-31] +2 Przyktad 2.4 Podane liczby zespolone zapisaé w postaci trygonometrycznej a) -V5; b) -6 + 6i; ©) -2i; a) V3 +i e) sina —icosa; f) 14+cosa+isina; g) 1—ictga Uwaga. W éwiczeniach e), f*), g) kat @ spelnia nieréwnosci 0 \ —6+60 V2 (cos 5 + isin 7) *\ ? ©) Dia z =. zatem —2i mamy r = 2 oraz ax an ~21 = 2 (cos + isin = (cos + isin 2)22 r Liczby zespolone d) Dia z = V3 +i mamy r = 2, Stad cosy = ee ene is wige ian ye agesy=t Zatem : x » 3 Tee Vi4i=2 (cos? + isin 2) e) Dia z = sina ~ icosa mamy r = 1. Stad cosy = sina, siny = —cosa. Wigc age =e = +a. Zatem sina — icosa [ne ($-r) 68 (2 +9] f) Dia 2 =1+4cosa+isin a mamy r= \/(1+cosa)? +sin? a = /2(1 + cosa = 20s & (cos + icin ®) oraz a gr stad z= a © (og ® 4 jah Zatem argz cos $ (cos $ + isin 2 Vis cgta = = oraz 2 = (cine — icosa) jsina] ~ sina Sine + 2)| we [= (¥ +a) + isin ( Prayktad 2.5 Narysowaé zbiory licab zespolonych z spelniajacych podane warunki: ) g) Dia s=1—ictga mamy Zatem p = evertstadl el a) F< age < b) arg (2 +2-) =m; 0) ws arg (1492 < 7 > i) _ 3e Qn . Sa a) F< ag (29) <3 oars (2) = os 1) Fag Gi-y< 2 Rozwiazanie Argumentem gléwnym liczby zespolonej z #0 nazywamy miare ¢ kata zorientowanego, utworzonego przez dodatnia czeSé osi rzeczywiste} Rez oraz promiei wodzacy licaby 2, pray coym 0 < p < 2x albo —x < y < x. Ponadto arg 0 “£0. a) Zbidr sktada sig 2 liczb zespolonych, ktérych argumenty gtéwne zawarte sa w praedziale (. =| _ Jest to obszar katowy ograniczony pétprostymi wychodzacymi 2 , or poczatku uktadu i tworzacymi katy ; iF 1 dodatnia czeécia osi Re z. Pierwsza z tych Pélprostych nie naley do tego zbioru.Drugi tydzien -.przyktady. 23 b) Zbiér sktada sig z liczb zespolonych w = z—(-2+i), ktérych argumenty gléwne sa réwne 7. Jest to pélprosta wychodzaca 2 poczatku ukladu (zmienna w) i tworzaca kat x z dodatnia czescig osi Rew. W ukla- daie wspélraednych ze zmienna z jest to ta sama pélprosta (bez poczatku) przesunigta 0 wektor 20 = —2 +i. c) W rozwiqzaniu wykorzystamy wz6r arg (21 - 22) = arg zi + arg 22 + 2km dla pewnego k EZ, gdzie 21, 22 € C\ {0}. Poniewas arg (—1 +i) = a wige nieréwnosé Br * < ag ((-1 +i] <> jest r6wnowazna nieréwnosci 3x 3m re z ke < <7 + argz+2ke< 2 dla pewnych k € Z. Ale 0 < argz < 2x, wigc k = 0. Stad otrzymamy © 3a F< ages F. ims Snukany zbiér jest domknietym obszarem katowym ograniczonym pélprostymi wy- chodzacymi 2 punktu O (bez tego punktu) % sety ©; BF i tworzacymi katy 7 i To 2 dodatnia czg- ° Tee Scig osi Rez 4) W rozwiqzaniu wykorzystamy wz6r arg (2) = n- arg 2+2km dla pewnego k € Z, gdzie 2 € Coraz n € N. Nierownosé ; < arg (2°) < arg(z~ <<. 3g Saez 3i) <> Otrzymana nieréwnos¢ okresla domknigty obszar katowy o wierzchotku w punkcie 29 = 3i (bez. tego wierzchotka), ograniczony pétprostymi tworzacymi katy ~F oraz a 2 dodat- nia czescia osi Re z © Prayktad 2.6 Obliczyé wartosci podanych wyraéei (wynik podaé w postaci algebraicznej) a) (1+); b) (V3-a);c) (2+ 28); 6 1 d) (cos 33° + isin 33°); e) ( z ) : fp) (cos + isin 2) ‘Drugi tydzieri - przyktady 25 Rozwiazanie W rozwiazaniu wykorzystamy wzér de Moivre’a 2" =r" (cosny +isinny), gdzie r =|2|, @ = argz oraz n EN. a) Dia z =1+i mamy |2| = V2 oraz argz = ; Zatem [v2 (cos 5 + isin 2)]” = isin) = va (+i)? = 8V2 (cos = b) Dia z = V3—i mamy |2| = 2 oraz args = i Zatem 32 lin). le))*? _ 0 (va=1)? = [2 (cos BF 4 isin 4%)]" = 2 = 2 (cos 4 iin 2") = 2" ( 2V2 oraz arg z c) Dla 2 = ~2 + 24 mamy |2| 2 (cos 6x + isin 6r)=2'?(cos0 + isin 0)=2". \)* (-242i)*= [2V2 (cos + isin **)] 4 4 d) Dla z = cos 33° + isin 33° mamy |z| = 1 oraz argz = 33°. Zatem (cos 38° + isin 33°)'° = 1'° (cos330° + isin 330°) = cos 30° — isin 30° = oe 5 co e) Dia 21 i mamy |21| = V2 oraz arg 21 = —“, a dla 22 = V3 +i mamy |29| oraz arg 22 = = Zatem (-=4) ange _ [¥(c%( isin ( ve4i} — (vB+i)° [2 (cos + isin Z)]° 2 (cos w+ isin m) © 7 Deen ae (oF + isn) = oraz arge =~. Zatem f) Dia 2 = —cos 5 + isin mamy | “ 1 (cos = + isin =)| = 1* (cos 12m + isin 12) =26 i Liczby zespolone © Prayktad 2.7 Korzystajac ze wzoru de Moivre’a wyrazié a) cos3x przez funkeje cos 2; b) sin 62 przez funkeje sin ¢ i cosz; c*) ctgde praez funkcje ctge Rozwiazanie a) Obliczymy wartosé wyragenia (cos x + isin z)° wykorzystujac dwa wzory: wz6r de Mo- ivre’a oraz wz6r dwumianowy Newtona. Stosujac wz6r de Moivre’a otrzymamy réwnosé (cos x + isin z)* = cos 3z + isin 32. 2 kolei ze wzoru dwumianowego Newtona wynika réwnosé (cos z+ isin z)* = (cos)* + (?) cossyisn s+ (2) 2)(isin 2)? + (isin 2)? cos* x + 3icos? x sin x ~ 3cosrsin? z — isin? x = (cos* x — 3cos sin? z) + i (3cos? xsin x —sin® x). Pordwnujac czgsci rzeczywiste prawych stron obu réwnosci otrzymamy 2) cos (cos? 2 ~3 + 3c0s? 2) = cos (Acos? x ~ 8) . cos3z = cos! 2 — 300s esin? = cos (cos? x ~ 3 b) Oblicaymy wartosé wyraéenia (cos x + isin z)® wykorzystujac dwa wzory: wzér de Moivre’a oraz wzér dwumianowy Newtona. Stosujac wzdr de Moivre'a otrzymamy réw- nosé (cos x + isin x)® = cos 6z + isin 62 Z kolei ze wzoru dwumianowego Newtona wynika réwnosé Paar 3, (6 5 6 “Gésin ny? (6 2 (cosa isin 2)® = (cosz)*+ (_ ) (cos)*(isin 2)+ (5 ) (cosz)(isin 2)?+ (§ ) (cos) x(isin 2) + ({)ecosersin z+ () (cos x) (isin x)> + (isin x)® = cos* 2 + Gicos® zsin x ~ 15cos* sin? x — 20icos* x sin® x +15cos? xsin‘ 2 + 6icoszsin® x — sin’ (cos® x — 15 cos* rsin? x + 15 cos? xsin* x — sin® z) +4 (6.cos® zsin x ~ 20cos* x sin® x + 6cos sin® z) Poréwnujac czgéci urojone prawych stron obu réwnosci otrzymamy sin 62 = 6cos° zsin z — 20cos* xsin® x +6coszsin® x. c*) Podobnie jak poprzednio wyrazimy sin 4z i cos4z przez sin z i cos r. Ze wzoru dwu- mianowego Newtona mamy (cosa + isin 2)* = (cos* x — 6 cos’ xsin* z + sin* 2) + (4cos? sin x — 4cosz sin’ 2)Drugi tydzien - przyktady i 27 Z kolei ze wzoru de Moivre’a mamy (cos x + isin r)* = cos 4x + isin 4x. Zatem 4 2 cin? - ‘ os z—6cos*zsin?z+sin‘z oraz sin 4x =4cos* xsin x — 4cos sin’ 2. cos 4z Stad dla 2 ¢ S, gdzie k € Z, mamy cost 2 ~ 6cos? sin? x + sin' x cos4r _ cost x — 6cos* sin? x + sin' 2 cn's 4.cos # si ctg4z = sindz ~~ 4cos® sin z — 4cos xsin® x sin ctg'z—6ctg?z+1 4ctg >a — 4ctga © Przyktad 2.8 Narysowaé zbiory liczb zespolonych spetniajacych podane warunki a) Re (?) 30; b) Im (25) <0. Rozwiazanie W rozwigzaniu wykorzystamy postaé trygonometrycena liczby zespolonej oraz w2ér de Moivre’a. a) Dla z= r(cosy + ising), gdzie r > 0 oraz 0

Re [r? (cos2y + isin 2g)] > 0 = 1 cos2p 20 <=> r=0 lub r>0i cos2p 30 es r=0lb r>0igeloZ]u b) Dia z =r (cose + ising), gdzie r > 0 oraz 0

Im {[r (cosy + isin y)P} <0 <= Im [r° (cos 6y + isin 6y)] < Oe r° sin6y <0 = r>disin6p<0 . nm x Qn ‘Sr Tn 4m —r>0 27 )yu(sS =, a> revive (3.3) 37) 9 (Fe 9) 3x br lin (FF) e (2)28 Liczby zespolone Poszukiwany zbiér sklada sig z szesciu otwartych obszaréw katowych (rysunek), @ Przyktad* 2.9 Wykorzystujac w26r na sume wyrazdw zespolonego ciagu geometrycznego obliczyé L+cose+cos2r+...+cosne, gdaie n€N, 2€R. Rozwiazanie Niech 2 = cosz + isinz. Wtedy z* = coskz + isin kz, zatem coskz = Rez* dla k 0,1,2,...,n. Stad mamy Ltcosz+...tcosnz = Re (1+2+... +2") = Re Re La cosln + Us ~ isin(n + te 1 = cosz— isin dein? PEDE _pisin BANE 4, OHNE = Re Qsin? = — 2sin = cos = 2 2 sin @AD iy (MVE _ jo, (n+ De = Re 2 2 2 sin = sin 5 ~ feos 5 (nt1)z sin z (nti)z (sn 2) = Re —— } (sin = = =e 05 § tices 5 2 . (n+ 1x sin @ + sin = (n+ dz sin Jone = 400s sin 5 Ostatni rachunek jest prawdziwy dla z # 1, to anacay dla x £ 2km, gdzie k € Z. Dla 2 = 2kr mamy 1+ cos2ka +... + cosn2ke =n+1.Digi tydzien - zadania 29 Zadania © Zadanie 2.1 Obliczyé moduly podanych liczb zespolonych 1+3i a) -V3i;_b) 6—8i; c) Y24 V3i; 4) 1+ itga, ae ( ); ae 9 3a wlal vial © Zadanie 2.2 Podaé interpretacje geometryczna modulu réénicy liczb zespolonych. Korzystajac z tej interpretacji narysowaé zbiory liczb zespolonych z speiniajacych podane wa- runki: z- di -3 = = 2 3 oar [2-3] <4; 0) |ST 5/315) sin(wle + 241) > 0; z et) 3[z + i < |z? +1] <5|z-4] © Zadanie 2.3 Korzystajac z interpretacji geometrycznej modulu liczby zespolonej obliczyé, dla jakich liezb zespolonych z spetniajgcych warunek |z| < 1 wyraenie |2i — 3 — =| jest najmniejsze, najwigksze. © Zadanie 2.4 Podane liczby zespolone zapisaé w postaci trygonometrycznej a) 7+ 7; b) V3 -% c) —5 + 5V3i; d)sina+icosa; e) —cosa+isina; f)1+itga Uwaga. W éwiczeniach d), e), f) kat a spetnia nieréwnosci 0 Re [(2)"]; in aE +e 20 © Zadanie* 2.9 Wykorzystujac w2ér na sume wyrazéw zespolonego ciagu geometrycznego obliczyé: a) sinz +sin22+...+sinnz; b) cos2 + cos 2x +...+cosnz; 6) + cose + cos 20+ -+cosne; d) sing +sin3x+4...+4sin(2n—1)z; e)1+(1-a) + (1-1)? +...4(1-a"; 1(0)-()+G)= roar a) noel) iene Zadanie* 2.10 Uzasadnié, de funkeja f : R—+ C okreslona wzorem f(t) = ° as TIE, adrie t € B, praeksztatca prosta R na okrag bez punktu Odpowiedzi i wskazéwki 2.1 a) V3 b) 10; 0) VVI+ V5; a) ) a 2.2 Zbiory liczb zespolonych spelniajacych podane warunki przedstawione sq na rysun- kach ponizej: a) Im: b) ImDrugi tydzien - edpowiedzi i wskazc tay -3 2 3 2 2.9 tain = E+ Tei tan = Te ~ Tei Zobace eysunek 2.4 a) 7V2 (cos ¥ + isin =) ;b)2 (0s Pd tisin ut) se) 10 (cos 2 + isin =) ; 4) 1 (cos (5 ~ a) + isin (Za); e) 1 (cos(x — a) +isin (x ~a)); 1 ; f) (cos @ + isin a) cosa32 Liczby zespolone 2.5 Zbiory liczb zespolonych spetniajacych podane warunki przedstawione sq na rysun- kach poniej a) Imz 2.6 a) 2°; b) 27 (-1+ V3i); ©) —4°; a) -i; e) — 324; #) 1. 2.7 a) sin z (3 — 4sin? x); b) cost x — 6 cos? x sin? 2 + sin’ 2; ox) 2Gtez ~ 101g? s + 3tg° 2) pany Belae— Weta e+ tg? x 1 15tg? 2 + 15 tgiz — tg’ T= l0ctg? 2 +Sctgiz 2.8 Zbiory liczb zespolonych spelniajacych podane warunki przedstawiono na rysunkach poniiéejDrugi tydzien - odpowiedzi i wskazéwki 33 _ (n+l)r nr _ ong (n+l) sin SEOM gin sin cos STE 2.9* a) ——2 2 dla x ¢ 2kw oraz 0 dla z = 2kx; b) = sin ; sin sin REDE 4 dla 2 ¢ 2kx oraz n dla x = 2kn; €) ———%_— dla 2 # 2km oraz n+ 5 dla x = 2kr} 2 2 d) SE *E dla # kx oraz 0 dla x = kx; e) VI" (si ore + icos {etue) -% sin £) (v2)" cos". 2.10* Obrazem prostej R jest okrag o srodku zo = 0 i promieniu r = 1 bez punktu —1.34 Liczby zespotone Trzeci tydzien Postaé wykladnieza liczby zespolonej (1.5). Pierwiastkowanie liezb zespolonych (1.6). Przyktady Przyktad 3.1 Stosujac postaé wyktadnicza liczby zespolonej z rozwigzaé podane réwnania: 4| Rozwiazanie Zastepujac symbolem e' wyrazenie cos y-+isin y wystepujace w postaci trygonometrycz- nej liczby zespolonej z = r(cosy + ising) otrzymamy postaé wykladanicza tej licaby, tan. wadr z= re’, Pray rozwiazywaniu réwnait bedziemy korzystaé 2 tego, te dwie nie- zerowe licaby zespolone sq sobie réwne wtedy i tylko wtedy, gdy ich moduly sq réwne, a ich argumenty réénig sig o wielokrotnoé 2n, tan. dla 21 = rie'®!, 22 = rze'¥?, r1, 72 > 0, mamy A= 22 > 1 = M2 oran G1 = 2 + 2ke, k EZ, a) Liceba z = 0 spetnia rownanie (z)° = 0 < ~ < 2x. Wéwczas = Je] =, 2 wie |z?|. Niech teraz z = re'¥, gdzie r > 0, re“ oraz, ze wzoru de Moivre’a, (z)° = r°e~**, Dalej (2) = 4]2| rhe te? ee rhertr a artet® 47? = ieee kez r=O0hbr=V2 = 1, 2,3,4,5, Rozwigzaniami réwnania sa zatem liczby nat navi n= 24%, n= 2,8Tezeci tydzien - przyktady 35 b) Réwnowainie motemy napisaé, ée |z|?- 2 = (—1)-(2)° dla z #0. Niech 2 = re'*, gdzie r > 0,0

1? - (re'#) = e'*- (r8e-#) ee Pele = pSeil7—39) ={ ~3p+2km, kEZ réwnania tworza wigc dwie © Prayktad 3.2 Stosujac wzory Eulera przedstawié cos®z w postaci sumy sinuséw i cosinussw wielokrotnoéci kata 2. Rozwiazanie Mamy cos z = cos’ = et tet 7 Stosujac teraz w2ér dwumianowy Newtona otrzymamy Fem)? a () evens (Jerevs+Q ervey (erersQererQerer] 1 (sis 4 5 sie is mis 4 gent g gsi pe (0 + 5e?* + 10e'* + 10“ + Se + e**) 1 fe ent gilt 4g gnite x (SF ee Fi lcosse +5005 32 + 10cos 2). © Prayktad 3.3 Korzystajge 2 definicji oblicayé podane pierwiastki: a) Vi—3; b)36 Liczby zespolone a) Niech z+iy, gdzie x,y € R, bedzie szukanym pierwiastkiem. Wtedy (x +iy)? = 4i—3. Stad x? + 2izy — y? = 41 — 3. Réwnanie to jest rwnowazne ukladowi réwnat poy? = -3, Qry 4 Rozwigzaniem tego ukladu réwnaii sq pary liceb: x = Vai—3 = {14 2i,-1- 21} b) Niech 2 + iy, gdzie x,y € R, bedzie szukanym pierwiastkiem. Wtedy (2 + iy)? Stad 2° + 3iz?y — 3zy? — iy? = 8 Réwnanie to jest réwnowaine ukladowi rownayi . Zatem 5S PS HL y= x° —3zy" 327y—y? =0. Z drugiego réwnania tego uktadu wynika, te y = 0 lub 32? Wykorzystujac te zaleznosci w pierwszym réwnaniu ukladu otrzymamy 2° = 8 lub —8z° = 8. Stad x = 2 lub z = -1. Ostatecznie rozwigzaniem ukladu réwnait sa pary lice: x = 2, -Ly= v3; 2=-1,y=-V3. Zatem YB = {2,-1 +4 iv3,-1—iv3} Przyktad 3.4 Obliczyé i narysowaé na plaszczyénie zespolone} podane pierwiastki a) VR, b) V8 + 8V8; oT. Rozwiazanie W rozwiqzaniu wykorzystamy wz6r na pierwiastki stopnia n z liczby zespolonej z #00 argumencie y. Wz6r ten ma postaé: Yz = {20,21,...,2n-1}, edzie a= Va (cos 2478 4 isin ett) dla k=0,1,...,.n=1. a) Dla z = —24 mamy |2| =2 oraz argz = = Zatem SF + 2k 3 + Oke Vai {va (coo EH + isin at) Phe oat Dla k = 0 mamy V9 (con sin) = ve (-2 4X2) =a Dla & = 1 otrzymujemy 21 = VI (conf + isin) = v8 (2-22) mini Zatem V—2i = {-1+i,1-i}.Trzeci'tydzien-iprzyktady i 16 oras args = %. Zatem sour) 4 y 25 + 2k; Vas Ti {005 (cos EAM sin z ‘Tak wie dla k = 0,1,2,3 mamy odpowiednio b) Dia z = —8 + 8V3i mamy |2| k=o12,3} eat Stad V/—8 + 8V3i = {V3 + i, -1+ V3i, V3 — 1,1 - V3i} ¢) Dla z= 1 mamy |2| = 1 oraz arg z = 0. Zatem Viz {7 (cos ead + isin othr) k=0,1,. 5} Tak wigc dla k = 0,1,2,3,4,5 mamy odpowiednio ® iw a =1(cos® + isin 11 (cos + 4% = 1(cos0 + isin 0) 2) =1(cosm + isin) =-1, Bee ePoere 5x 5x 1 (cos + isin ax 4x x= 1 (cos + isin) =38 reritttess iF Liczby zespolone Ostatecanie © Prayktad 3.5 Odgadujac jeden z elementéw podanych pierwiastkdw oblicayé pozostate elementy tych pierwiastkéw: a) ¥(3-5i)?; b) YA+H® c) V/(V3-3)”. Rozwiazanie W rozwigzaniu wykorzystamy wa6r wyratajacy elementy zbioru pierwiastkéw ve w zaleznosci od wybranego pierwiastka zo, przy czym argument gléwny zo niekoniecenie jest najmniejszy: = {20,21,-..,2n-1} ke 24 = 29 (cos “AE 4+ isin HF), gdrie 1k 3 2 licaby zespolonej z # 0 pokrywa sig z wierzchotkami pewnego n-kata foremnego wpisa- nego w okrag o Srodku w poczatku ukladu i promieniu r = Vel Zatem znalezienie wierzcholkéw 21, 22 tréjkata rwnobocznego rozwazanego w zadaniu, sprowadza sig do wyznaczenia zbioru pierwiastkéw stopnia 3 2 pewnej liczby zespolonej, gdy znana jest wartosé jednego z tych pierwiastkéw, tan. 29 = 1+ 2i. Mamy 24 = 20 (cos "EF 4 isin 4) dla k=1,2 Zatem 21 = (1429) (cos 2 isin) =(1 +2(-} + i) =(-} -va)+(B-1)s, 2 22 = (142i) (cos 4 + isin )=+29(-}- 8) I (C4 +vi)+-B-1): 2 2 b) Przesuwamy oba punkty tak, aby Srodek tréjkata znalazi sie w poczatku ukladu wspétrzednych. Wierzchotek zo znajdzie sie wéwezas w punkcie 2) = zo —u = —5 + 3i. Pozostale wierzchotki przesunigtego tréjkata mona otraymaé teraz w taki sam sposéb jak to pokazano w przykladzie a), ten. 2 zaleinoéci sacs+ay (- sa(s+ay(-}-8 3v3 3 5V3 pi 2 Wracamy do polozenia poczatkowego i znajdujemy wierzcholki naszego tréjkata ze wz0- réw: 5v3 240° faints “| Lieeby zespotone © Prayktad 3.7 Znaleéé rozwigzania podanych réwnati a) 2° = (244i); b) (2-a*=(z4 i); c) 294327432 54- Rozwiazanie a) Zauwaimy, ze rozwigzanie réwnania 2° = (2 + 4i)® sprowadza sig do znalezienia zbioru pierwiastkéw 6-tego stopnia z liczby (2 + 4i)®. Jednym z elementéw tego zbioru Jest oczywiscie licaba zo = 2+ 4i. Pozostate elementy tego zbioru wyrataja sie wzorem ere (cos 75 + isin 2A) , gdzie 1k SS Zatem a (244i) (cos + isin 2) = (2 +48) +4, =1-2V3+ (2+ VA) i, a= 3 3) = 2°) > 7 = (044) (con2E 4 sin 22) = 2449) (-f + Bs) = tava 24 vi 23 = (244i) (cos m+ isin x) = (2+ 4i) (—1) = -2—4i, = (2440 (cn E+ san ) = 2449 (--B.) = agave Cava (0449 (coo + isin) = 449 (7-4) =142V3 4 (2- V3) i. b) Ocaywiscie 2 # — ktéra jest z kolei réwnowaina alternatywie réwnari z-i\t Zatem nasze réwnanie ma réwnowaina postaé &) zri zti =u, gdzie 0 < k < 3 oraz {wo,wi,w2,ws} = Wi. Poniewaz YI = {1,-1,i,-i}, zatem rownania te przyjmuja postaé z~ i= z+ilub 2—i=~(2+4i) lub z—i=i(2 +1) lub —i(z +1). Pierwsze z tych réwnaii jest sprzeczne, a pozostale maja odpowiednio roawigzania 21 =0, 22 =—1, 2% =1. c) Réwnanie 2° + 32? + 3z =i—1 mona zapisaé w postaci (z +1)° = i. Liczba z +1 jest zatem dowolnym elementem pierwiastka trzeciego stopnia z liczby i. Poniewaz v3 sat wigc v3.1 v3 1 eels P tpi lub 2+1=—S 4 Fi ub 2 $1 Rozwigzaniami tych rownari, a zatem i wyjsciowego réwnania, s3 liczby v3 1 v3 1 ho maith 2 ~1+ 58° ° ° ° ° ° ° ° Trzeci tydzien - zadania 41 Zadania Zadanie 3.1 Stosujac postaé wyktadnicza liczby zespolonej rozwiqzaé podanc réwnania’ a) 27 ») GY ©) 2) |e d) |z[° = i283; ) 2° = (2); f) |25| Zadanie 3.2 Stosujac wzory Bulera wyrazié podane funkcje w postaci sum sinus6w i cosinuséw wielokrotnoéci kata x a) sin*2; b) cos*z; c) sin®2; d) sintx + cost Zadanie 3.3 Korzystajac z definicji obliczyé podane pierwiastki a) 5-12; b) M11 +60; c) Yi; d) VIE. Zadanie 3.4 Oblicayé i narysowaé na plaszczyénie zespolonej podane pierwiastki a) /-1+V3i; b) Y=27%;, ce) W—4; sd) 84; e) V3; 1) VTFi, gt) Vi; h*) YOR Zadanie 3.5 Odgadujac jeden 2 elementéw podanych pierwiastkéw obliczyé ich pozostate ele- menty a) /@—4)*; -b) Y-243i*; ce) YR=HF; a) Y/(2- 21? Zadanie 3.6 Jednym 2 wierzchotkéw kwadratu jest punkt 2; = 4— i. Wyznaczyé pozostale wierzchotki tego kwadratu, jeéeli jego érodkiem jest: a) poczatek uktadu wspélrzednych; b) punkt w= 1; d) punkt u= 7+ V2: ©) punkt w= 34+ Zadanie 3.7 ‘dnale#é rozwiqzania podanych rownan: a) z= (1-a)*; b) (2-18 =(i-2)) 0) 29 = (ie + 1) Zadanie 3.8 Punkty 2) = 1—3i, 23 = —1 + 5i sq przeciwleglymi wierzcholkami kwadratu Wyznaczyé potoenia pozostalych wierzchotkow tego kwadratu42 Liczby zespolone Odpowiedzi i wskazowki sin oe Bin Be Bia, A LE) sama prostych: osi rzeczywistej oraz prostych nachylonych do tej osi pod katem ? i praecho- dzacych przez punkt O; c) okrag 0 Srodku w punkcie Oi promieniu 2; d) suma trzech pélprostych o poczatku w punkcie O : nieujemnej czeéci osi urojonej oraz pélprostych nachylonych do niej pod katem %, €) suma szeiciu prostych przecinajacych sig w punk- i. cie O : obu osi oraz prostych nachylonych do tych osi pod katem a f) 0,1,%,-1 3.2 a) F(Gsin x —sin3z); b) 500 +cos2z); €) eosin 52 — Ssin 32 + 10sinz); a) Fcosaz +3) V3ti VB +i 2 3.3 a) {3 — 2i,-3 + 2i}; b) {5 + 6i, -5 — Gi}; ¢) {- ) (2,24, -2, -2i} sun (444 iho (ove, Mo eee a) {V3 + i, 21, -V3 + i, V3 — i, -21, V3 — i} ©) {2 (cos 5 + isin 21,2 (cos + isin 7), 2 (cos 4% 4 isin 4), 2(ca tin), {Fo tadg (C= va +84 va] he (-14va+s(a-vay} g*) (4(a + bi), £(b— ai)}, gdzie b= —+, a= (14 Vb; Vat ove wey {2h Peebles th en 3.5 a) {9 — 401, -9 + 401}; b) {-2 + 31, -3 — 24,2 ~ 31,3 + 29); ) {2-s-2 42d ais 4, 3 wy d) {-16(1 +4), 8 (1+ V3 +i - iv3) ,8 (1- V3 +i + iv3)}; 3.6 a) {1+ 4i,—4 + i, 1 ~ 4i}; b) {24 3i,-2 44,31}; ©) {5 + 24,24 31,1); ) {8+ V24 (v2 —3) i,10 + (1+ 22) i,6 — V2+ (3+ v2) i}. ae aa 2-V3+4i 24+ V34i 2-V3-i 24+ V3- S4ive ' 3-iVs 14s 1 . 3.7 a) 1-i, 14%, — ot, _,__ 2? _ = Meow GT 3.8 22 = 442i, 4 = 4,Wielomiany Czwarty tydzien Podstawowe definicje i wtasnogci (2.1). Pierwiastki wielomianéw (2.2). Przyktady Prayktad 4.1 Obliczyé iloczyny podanych par wielomianéw rzeczywistych lub zespolonych: a) P(z) =a? — 2x +3, Q(x) = 23 — 22? + 5x — 1, gdzie x € R; b) W(z) = 2? + 3iz +1, V(z) = —iz? + 42 — 64, gdzie z € C. Rozwiazanie a) Mamy (P-Q)(z) = Plz) Q(z) = (2? — V2x +3). (2° - 22? + 52-1) = 25-224 452° —2?—V2n' 42V22° —5 V2? + V22432 — 62? 4152-3 = 2) = (24 V2) 2842 (44 V2) 2? — (7 4+5v2) 2? + (15+ V2) 2-3, reR b) Mamy (W-V)(z) = W(z)-V(2) (2 +3iz +1) - (iz? + 42-61) wizt + 42° — Giz? 4+ 32° + 12iz? + 182 — (1 + i)z? +4(1 - i)z - 61-6 = -iz! $729 + (51 1)z? + (22 -4i)z - 6(1 +1), 2EC. Przyktad 4.2 Obliczyé ilorazy oraz reszty z dzielen wielomianéw P przez wielomiany Q, jeéeli a) P(x) = 2e4-5a5 +422, Q(x) = 27-1; b) P(z) = 28-1, Q(z) c) P(z) = 25 +32? + Tiz — 43: Wielomiany W rozwigzaniu wykorzystamy algorytm dziclenia wielomiansw. a) Mamy ao? — be + 2 (224 — 52° + 2x) : (z?=1) -__2z* + 22? = - 52° 4+ 227 + 2 + 52° = be = 22? — 32 22? + 2 = - 32 +2 Noraz 2z? — 5x + 2, resata z dzielenia —3 + 2. b) Mamy 2 ot 1 Ge =): (2°41) gs 0 = - 2? - 1 + 2 + 2° = ee - 1 - 2 - 1 = - 2 Noraz 2'° — 2° +1, reszta z dzielenia —2 ¢) Mamy at + ik - 22 + (3-i)2 + 14108 (2 + 32? + Tiz - 1) : (2-4) = 2 + ist = ix + 32? + Tiz — 1 ait - 8 =e + 327 + Tig — 1 +2 - iz? = (3-a)2? + liz - 1 = (3-i)2? + (143i)2 = (1+10i)2 = 1 = (1+10i)2 - (0-3) = - (1-1) Moraz z* + iz? — 2? + (3 —i)z +14 104, reszta z dzielenia —11 4. © Przyktad 4.3 Znale#é wszystkie pierwiastki calkowite podanych wielomianéw: a) 2°— 222-5246; b) 229-52?-22-3; c) 2° +529 +32?—2 415.Czwarty tydzient - przyktady 45 Rozwiazanie W rozwiazaniu wykorzystamy twierdzenie o pierwiastkach calkowitych wielomianu nt” + ana"! + tar +a ‘© wspétczynnikach calkowitych: kazdy calkowity pierwiastek tego wielomianu jest dziel- nikiem wyrazu wolnego ao a) Dzielnikami wyrazu wolnego ao = 6 sa liczby: 1,—1,2,—2,3,-3,6,—6. Obliczajac wartosci tego wielomianu kolejno dia tych dzielnikéw widzimy, ze pierwiastkami calkowi- tymi sq 1, 2,3. Poniewai. jest to wielomian stopnia 3, wig sa to jego jedyne picrwiastki. b) Drielnikami wyrazu wolnego ao = ~3 sa liczby: 1, -1,3, -3. Obliczajac wartosci tego wielomianu kolejno dla tych dzielnikéw widzimy, de jedynym pierwiastkiem calkowitym jest 3. ¢) Dzietnikami wyrazu wolnego ao = 15 sa liczby: 1, 1,3, ~3, 5, -5, 15, ~15. Obliczajac wartosci tego wielomianu kolejno dla tych dziclnikéw wnioskujemy, ze nie ma on pier- wiastkéw calkowitych. Uwaga. W wielu przypadkach obliczenia mofna znacznie uproscié np. badajac parzy- stos wartosci wielomianu dla dzielnikéw wyrazu wolnego. W przykladzie ¢) dla kaide} wartoSci catkowite} 2 wartosé wielomianu jest liczba nieparzysta (jako suma algebraiczna caterech liczb jednakowej parzystosci oraz 15), zatem nie moze byé réwna 0. Prayktad 4.4 Znaleéé wszystkie pierwiastki wymierne podanych wielomiandw: 2 1 a) 424 — 72? — 52-1; b) 845-24 c) 82° + 52°24 472-9. Rozwigzanie W rozwiazanin wykorzystamy twierdzenie 0 postaci pierwiastkow wymiernych wi mianu ay2" + @,__iz"~! +... + a1 + a9 0 wspélezynnikach calkowitych: jezeli liczba iene 2 wymierna , gdzie utamek & jest nieskracalny, jest pierwiastkiem tego wiclomianu, to p 4 jest daielnikiem wyrazu wolnego ao, natomiast q jest dzielnikiem wspéiczynnika ay a) Dla wiclomianu 424 — 72? —52—1 mamy ay = 4 oraz a = —1. Dzielnikami wyrazu wolnego ao 59 liczby 1,—1. Drielnikami wspdtcaynnika ay sq: 1, —1,2,—2,4,—4. Zatem -1 1-11 * Perey FZ Obiczaine wartosci wielomianu kolejno dla tych iczb wnioskujemy, ie tylko S* jest jego pierwiastkiem wymiernym. b) Poniewai 2° + 5 2+ i Aca 427-62 +2), wige pierwiastki wiclomianu pierwiastkami wymiernymi tego wielomianu moga. byé tylko licaby: 2 1 r4y pokrywaja si¢ z pierwiastkami wielomianu 62° + 2? — 62 + 2. Dla wielo- mianu 62°+2?—624+2 mamy a3 = 6 oraz ap = 2. Dzielnikami wyrazu wolnego ao sa liczby: 1- +2, -2. dzielnikami wspdtczynnika a3 sq natomiast liczby: 1,—1,2,-2,3,—3,6,-6 . . 1 Zatem pierwiastkami wymiernymi rozwatanego wielomianu moga byé tylko liczby: 7. -1 2-2 1 -1 1 -1 2 ~2 1 Po sprawdzeniu okazuje sig, ze jedynym 2373" 146 Wielomiany pierwiastkiem wymiernym jest 3 ¢) Dla wielomianu 32° + 52° — 2* +7z—9 mamy ag = 3 oraz ap = —9. Dzielnikami wy- razu wolnego ao sa liczby: 1, 1,3, ~3, 9, -9. Dzielnikami wspétczynnika ag sq natomiast liceby: 1,-1,3,~3. Zatem pierwiastkami wymiernymi tego wiclomianu moga byé tylko 39 -9 1-1 . Tia 7 7 ar go Pe sprawdzeniu okazuje sig, 4 dadna z tych liceb licaby i, I nie jest pierwiastkiem wielomianu. ‘Uwaga. Obliczenia w przykladzie c) mogna znacznie uproscié, jezeli zauwazymy, ze dla kaidego ulamka gdzie pig sa liczbami nieparzystymi, wartos¢ wyrazenia 32° + 52° — x‘ 47x jest ulamkiem nieskracalnym o parzystym liczniku i nieparzystym mianowniku. Stad wynika, de wartosé wielomianu 32° + 52° — 2‘ + 7x — 9 dla takiego ulamka jest ulamkiem o nieparzystym liceniku. A zatem wielomian ten nie moze byé réwny 0 dla tych liczb wymiernych. Prayktad 4.5, Znaleéé pierwiastki podanych réwnafi kwadratowych i dwukwadratowych: a) 274212 +3 b)2? - (2+ i)z-14+71=0; c) 24452? 44 d) 24 — 302? +289 = 0. Rozwiazanie Do wyznaczenia pierwiastkéw réwnania kwadratowego az? +bz-+c = 0 0 wspélczynnikach zespolonych wykorzystamy wzory —b-6 =b+6 aS) a gdzie 5 oznacza jeden z pierwiastkéw kwadratowych z liczby zespolonej A = b? — 4ac. a) Dla réwnania kwadratowego z? + 2iz +3 = 0 mamy A = (2i)? — 4-1-3 = —16. Preyjmujac 6 = 4i otraymamy nya wicd_ ig . ata 1a 1 22 7 = b) Dla réwnania kwadratowego z?—(2-+i)2—1+7i = 0, mamy A = (244)? ~4(-147i) 7 — 241 = (4 — 31)*. Preyjmujac teraz 6 = 4 — 31 we wzorze na pierwiasthi rownania kwadratowego otrzymamy an = Ct)- (4-3) (+i) +(4— =-14+2, a= 2 2 cc) Podstawiajac w rozwazanym réwnaniu w = z* otrzymamy réwnanie kwadratowe w? +5w +4 = 0. Rozwiazaniami tego réwnania sq w; = —1 oraz w2 = —4. Pierwiastki wyjéciowego réwnania sq zatem rozwiazaniami réwnaf z? = —1, 2? = —4. Stad 2 = —i, 123 = Di, 24 = Di. 4) Podstawiajac w rozwazanym réwnaniu w = 2? otrzymamy rownanie kwadratowe w* — 30w + 289 = 0. Rozwigzaniami tego rownania sq wi = 30 + 167 . ee bn w, = STIS _ 15 4.8%, Pierwiasthi wyjsciowego réwnania sq zatem rorwigzaniami 2 réwnati 2? = 15 — 81, 2? = 15 +8i. Stad 1 =4—i, 2 =—44i, 2) =44i, 4 = —4-i.Czwarty tydziei - przyktady 4T © Prayktad 4.6 Znajac niektére pierwiastki podanych wielomianéw znale#é ich pozostale pier- wiastki: a) W(z) b) W(2) = Rozwiaza W rozwiazaniu wykorzystamy twierdzenie: jezeli liczba zespolona zo jest pierwiastkiem wielomianu o wspélczynnikach rzeczywistych, to Zo takée jest pierwiastkiem tego wielo- mianu. 44299 4527 4+62r+6, 21 =-1+i; = 5at + 1823 — 182? 4 172 - 13, 2) = 2- 3%, a2 a) Z twierdzenia tego wynika, ie skoro z: = —1 +i jest pierwiastkiem wielomianu rze- czywistego z* + 22° +52? + 6x +6, to takée liczba 2 = 7 = —1—i jest pierwiastkiem tego wielomianu. Z twierdzenia Bezout wynika, ze rozwaiany wielomian jest podzielny przez wielomian (2 = 2) (2— 22) = [2-(-14 le (-1-d) =2? +2042 oraz 2 dziclenia wielomianéw (x! + 22° + 52? + 62 +6) : (2? +22 +2) jest wielomianem 2? +3. Pierwiastkami tego wielomianu sq liczby r3 = V3i, 24 =~ b) Skoro liezby 11 sq pierwiastkami wielomianu rzeczywistego, to takie liceby ry = 7, = 2+ 3i oraz 24 = Te = —i sq jego pierwiastkami. Z twierdzenia Bezout wynika, ze wielomian 2° — 52‘ + 182° — 182? 4 172 — 13 jest podzielny przez wielomian (x — 21) (2 — 23) (2 — 22) (a — 24) = [2 - (2 — 31)] [2 - (2 + 38)] (2 — i)(z +4) = (2? —42 +18) (2? +1) = rf — 429 4 1dr? — 4x + 13, 3i oraz 22 = Torazem z dzielenia wielomianéw (2° — 52* + 1829 — 182? + 172 - 13) : (2* - 42° + 142? — 42 + 13) 1 Uwaga. Dla tego wielomianu koficowe obliczenia mozna uproscié probujac znaleéé pier- wiastki catkowite wéréd podzielnik6w wyrazu wolnego ap = —13, tj. wérdd liczb: 1, —1, 13, -13. jest wielomian x — 1. Pierwiastkiem wielomianu 2 —1 jest oczywiscie zs © Prayktad 4.7 Nie wykonujgc dzielet znaleéé reszty z dzielet wielomianéw P przez wielomiany Q, jeteli: a) P(z) =a! +2?—2, Q(z) b) P(x) = 2° +523 +1, Q(z) 42; 2242. Rozwiazanie a) Reszta z dziclenia dowolnego wielomianu przez wielomian stopnia 3 jest wielomianem48 Wielomiany stopnia < 2. Niech poszukiwana reszta ma postaé R(x) = az* + br +c, gdzie a,b,c € RB. Weedy P(x) = I(x) Q(z) + R(x), gdzie I jest ilorazem 2 dziclenia tych wielomiandw Zatem x42? 25 1(2)- (2° —42) +02? + br 40 i pierwiastki wielomiann = 2, 9 = 2, otrzymamy uklad réwnati t= ° 1026 = 4a - 2b +c, 1026 = 4a + 26+. Rozwiazaniem tego ukladu rownari jest tréjka a = 257, b = 0, c = —2. Zatem reszta 2 dziclenia tych wielomianéw ma postaé 2572? — 2, 4z, tj. b) Reszta 2 dziclenia dowolnego wielomianu przez wielomian stopnia 2 jest wielomianem stopnia <1. Niech poszukiwana reszta ma postaé R(x) = az +b, gdzie a,b € R. Wtedy P(z) = I(z)- Q(z) + R(z), gdzie J jest ilorazem 2 dzielenia tych wiclomianéw. Zatem a 452° +1 = I(r) (2? 2242) tar+b dla kaidego x € C. Poniewad pierwiastki wielomianu 2? — 2x +2, tj. liczby 21 = 1 +3, 22 = 1~i, nie sa liczbami rzeczywistymi, wigc w ostatniej tozsamosci wystarczy podstawié tylko jeden z tych pierwiastkéw np. 21. Wtedy otrzymamy rownoé (+i) $501 +2) +1 =a(1 +i) +6 Stad 74101 = (a+b) +ai. Poréwnujac czes otrzymamy uklad réwnaii i rzeczywiste i urojone obu stron tej réwnosci a+b a Rozwigzaniem tego ukladu réwnasi jest para a = 10, b tych wiclomianéw ma postaé 10x — 3. 7 10, 3. Zatem reszta z dziclenia Zadania Zadanie 4.1 Obliczyé iloczyny podanych par wielomianéw rzeczywistych lub zespolonych: a) P(e) = 24-329 +2 -1, Q(z) = 22-244; b) W(z) = 29 +52? — iz +3, V(z) = (142-2. Zadanie 4.2 Obliczyé ilorazy oraz reszty 2 dzieleri wielomiandéw P przez wielomiany Q, jezeli a) P(x) = 24 — 325 + 4a? — 5246, Q(z) = 2? —32+1; b) P(x) = 2° — 16, Q(x) = 2442; c) P(z) = 2° = 23 +1, Q(z) = (2-98 Zadanie 4.3 Znale#é wszystkie pierwiastki catkowite podanych wielomiandw: a) 2 +2? 49-4; b) 829 — 72? + 4a — 4; ¢) 5 ~ Qat — 4x4 442? — 5246; d) 24+ 329-224 172499